ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΤΥΦΛΩΣΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΤΣΙΜΑΡΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΣΤΥΛΠΝΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΕΜ:14668 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ Περίληψη Τύφλωση. 3 Ταξινόμηση τύφλωσης... 4 Αίτια τύφλωσης.. 5 Διάγνωση τύφλωσης...6 Συχνότητα τύφλωσης..7 Επιπτώσεις τύφλωσης. 7 Πρόληψη τύφλωσης....8 Αντιμετώπιση τύφλωσης....9 Δυσκολίες των ατόμων με διαταραχές της όρασης κατά την αναπτυξιακή διαδικασία. 10 Φυσική αγωγή και τύφλωση Αγωνιστικός αθλητισμός και τύφλωση Βιβλιογραφία

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η απουσία της όρασης καθυστερεί την ψυχοκινητική ολοκλήρωση. Τα άτομα με τύφλωση συχνά αντιμετωπίζουν ψυχολογικά, γνωστικά και κοινωνικά προβλήματα. Ο αριθμός των ατόμων με τύφλωση θα αυξάνεται αναλογικά, όσο αυξάνεται ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου. Ένα πρόγραμμα φυσικής αγωγής για παιδιά με τύφλωση πρέπει να περιλαμβάνει δραστηριότητες που αναπτύσσουν την κίνηση, την αφή, την κιναισθητική αντίληψη, την ακοή και την έκφραση. Η άσκηση βελτιώνει τις φυσικές και ψυχικές ικανότητες του ατόμου με τύφλωση. Παρόλο που ορισμένες δραστηριότητες πρέπει να αποφεύγονται, όπως και η συμμετοχή σε αθλήματα με αυξημένο βαθμό δυσκολίας, ωστόσο τα άτομα με τύφλωση μπορούν συμμετέχουν στον αγωνιστικό αθλητισμό. 2

4 ΤΥΦΛΩΣΗ Τύφλωση είναι η αδυναμία του οπτικού συστήματος του ανθρώπου να συλλάβει οπτικά ερεθίσματα, τα οποία καταλήγουν στη δημιουργία οπτικών παραστάσεων. Η τύφλωση δεν καθορίζεται μόνο ιατρικά ή φυσιολογικά, αλλά λειτουργικά και κοινωνιολογικά και περιλαμβάνει προβλήματα που αφορούν την οπτική αντίληψη, το οπτικό πεδίο και την ποιότητα της όρασης (αίσθηση του χρώματος, ευαισθησία φωτός, ευαισθησία αντίθεσης, ποιότητα εικόνας) (Sherrill, 1998). To οπτικό νεύρο To οπτικό νεύρο θεωρείται μια προς τα εμπρός προέκταση του εγκεφάλου, περιβάλλεται από τρεις μήνιγγες και περιέχει ένα εκατομμύριο ίνες περίπου. Η κεφαλή του οπτικού νεύρου είναι το σημείο εξόδου όλων των οπτικών ινών του αμφιβληστροειδή. Ολική βλάβη του οπτικού νεύρου προκαλεί μόνιμη τύφλωση. Το οπτικό πεδίο οπτική οξύτητα Οπτικό πεδίο είναι η περιοχή της οποίας το περιεχόμενο μπορεί να γίνει αντιληπτό από τον οφθαλμό, όταν κοιτά κατευθείαν μπροστά σε ένα καθορισμένο σημείο. Όταν το πεδίο όρασης είναι σοβαρά περιορισμένο η όραση καλείται σωληνωτή. Το φυσιολογικό πεδίο όρασης είναι δηλαδή 90 0 δεξιά και 90 0 αριστερά. Οπτική οξύτητα είναι η ικανότητα διάκρισης λεπτομερειών, τόσο σε μακρινή όσα και σε κοντινή απόσταση. Η φυσιολογική οξύτητα είναι 10/10. Με τον έλεγχο της οπτικής οξύτητας μετρούμε το βέλτιστο επίπεδο της όρασης, καθορίζεται η βασική τιμή για μελλοντική παρακολούθηση και εκτιμάται η ανάγκη για παροχή γυαλιών. Για τη μέτρησα της οπτικής οξύτητας χρησιμοποιούνται τα οπτότυπα του Snellen, τα οποία τοποθετούνται σε απόσταση 6 m από τον εξεταζόμενο. Τα οπτότυπα είναι πίνακες που αποτελούνται από σειρές γραμμάτων ή αριθμών το μέγεθος των οποίων μειώνεται σταδιακά από γραμμή σε γραμμή. Η αναγνώριση των συμβόλων της πρώτης γραμμής αντιστοιχεί σε οπτική οξύτητα 1/10, της δεύτερης σε 2/10, μέχρι τη δέκατη γραμμή που αντιστοιχεί σε οπτική οξύτητα 10/10, η οποία είναι και φυσιολογική. 3

5 Η μέτρηση της οπτικής οξύτητας γίνεται σε κάθε μάτι ξεχωριστά, με και χωρίς γυαλιά. Σύμφωνα με τους Helvston και Ellis (1990) η οπτική οξύτητα κατά ηλικία έχει ως ακολούθως : Νεογέννητο 2/10 Παιδί 1 μηνός 4/10 Παιδί 2-12 μηνών >4/10 Παιδί 1-3 χρονών >5/10 Παιδί 3-5 χρονών >7/10 Παιδί >5 χρονών 10/10 ή και μεγαλύτερη Η όραση γενικά περιλαμβάνει και άλλους παράγοντες όπως, την περιφερική όραση, τον συντονισμό μεταξύ των δυο ματιών, την αίσθηση του βάθους στο χώρο, την ικανότητα εστίασης σε κάποιο αντικείμενο σε πιο κοντινή απόσταση, καθώς και την ικανότητα αντίληψης των χρωμάτων (Helvston κ Ellis, 1990). ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) τυφλό νοείται κάθε άτομο με οπτική οξύτητα λιγότερη από 1/20 στο καλύτερο μάτι. Επίσης, κάθε άτομο, που αν και μπορεί να παρουσιάζει ικανοποιητική οπτική οξύτητα, η περιφερική του όραση είναι περιορισμένη στις 10 μοίρες κεντρικά ή λιγότερο, θεωρείται τυφλό. Οι κατηγορίες που όρισε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σχετικά με τα άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης είναι: Κατηγορία 1: Οπτική οξύτητα μεταξύ 3/10 και 1/10 (μερικώς βλέπων) Κατηγορία 2: Οπτική οξύτητα μεταξύ 1/10 και 1/20 (μερικώς βλέπων) Κατηγορία 3: Οπτική οξύτητα μεταξύ 1/20 και μέτρηση δακτύλων από 1 μέτρο ή 1/30 (τυφλός) Κατηγορία 4: Οπτική οξύτητα μεταξύ μέτρησης δακτύλων από 1 μέτρο και αντίληψη φωτός (τυφλός) Κατηγορία 5: Οπτική οξύτητα μη αντίληψης φωτός (τυφλός) Σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία (Ν.958/1979) τυφλό νοείται κάθε άτομο του οποίου η οπτική οξύτητα είναι μικρότερη από το 1/20 της φυσιολογικής στον οφθαλμό που βλέπει καλύτερα και με την καλύτερη δυνατή διόρθωση. Επίσης τυφλό 4

6 θεωρείται το άτομο που, ακόμα κι αν έχει ικανοποιητική οπτική οξύτητα, η περιφερική του όραση είναι περιορισμένη στις 10 μοίρες κεντρικά ή λιγότερο. ΑΙΤΙΑ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Τα αίτια της τύφλωσης είναι πολλά και διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία εμφάνισης της τύφλωσης και το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της χώρας (Καβανόζη- Αλεβίζου, 1984). Σχετικές έρευνες έδειξαν ότι τα σημαντικότερα αίτια που προκαλούν ολική απώλεια όρασης στην Ευρώπη και γενικά σε χώρες που διαθέτουν επαρκή ιατρική περίθαλψη είναι: το γλαύκωμα, ο διαβήτης, ο εκφυλισμός της ωχρής κηλίδας, οι τραυματισμοί, η αμφιβληστροειδίτιδα και η αποκόλληση του αμφιβληστροειδή. Σε χώρες που δεν διαθέτουν επαρκή ιατρική περίθαλψη την πρώτη θέση κατέχουν ο καταρράκτης και το τράχωμα. Ειδικότερα, σε περιοχές με αυξημένη έμφαση τραχώματος το ποσοστό των τυφλών ατόμων πάνω μπορεί να φτάσει το 4% και σε έντονα μολυσμένες περιοχές το 20% του γενικού πληθυσμού σε αντίθεση με την Ευρώπη όπου το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 0,1% (Leydhecker κ Wolfgang,1978,Thylefors κ Negrel, 1995, Αγγελοπούλου-Σακαντάμη, 2004). Τα βασικότερα αίτια μπορεί να ταξινομηθούν σε: γενετικά, προγεννητικά, περιγεννητικά και μεταγεννητικά. Γενετικά: διάφορα οικογενειακά εκφυλιστικά φαινόμενα, όπως η έλλειψη χρωστικής ουσίας στον χοριοειδή, στην ίριδα (αλφισμός) και στον αμφιβληστροειδή, σε διαθλαστικές ανωμαλίες, στην καταστροφή ή βλάβη του οπτικού νεύρου. Προγεννητικά: μολυσματικές ασθένειες της μητέρας κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, όπως ερυθρά, αφροδίσια νοσήματα, κακώσεις του εμβρύου κατά την ενδομήτρια κύηση. Περιγεννητικά: τραυματισμοί του κρανίου κατά την ώρα του τοκετού, η ανοξαιμία κ.ά. Μεταγεννητικά: μολυσματικές ασθένειες κατά την παιδική ηλικία (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα, οστρακιά, ευλογιά), αφροδίσια νοσήματα, διάφορες οφθαλμολογικές παθήσεις, τραυματισμοί των οφθαλμών, κακοήθεις όγκοι στον ιστό του οπτικού νεύρου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ) οι αιτίες της τύφλωσης είναι (Fraise, 1978) : 5

7 Τραυματισμοί Κληρονομικοί παράγοντες Συγγενείς παράγοντες Δυσπλασίες Μεταβολικά νοσήματα Παράγοντες διατροφής Λοιμώδεις παράγοντες Νεοπλάσματα Γλαύκωμα Μυωπία Αμβλυωπία Τοξικοί παράγοντες Διάφορα αίτια Άγνωστα αίτια ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Συμπτώματα που αποτελούν ενδείξεις οφθαλμικών διαταραχών και κρίνεται σκόπιμο τόσο από τους γονείς όσο και από τους εκπαιδευτικούς να γνωρίζουν είναι (Barraga, 1983) : Βλέφαρα κόκκινα Συχνό τρίψιμο των ματιών Κόκκινα μάτια Στραβισμός Αδυναμία συντονισμού των ματιών σε οπτικό σήμα Αδυναμία προσοχής όταν πρόκειται για μακρινά αντικείμενα Τέντωμα του κορμού εμπρός Αστάθεια σώματος Περπάτημα με προσοχή τέντωμα της κεφαλής εμπρός Αδυναμία όρασης αντικειμένων ορατών από άλλους με ευκολία αδυναμία διάκρισης χρωμάτων 6

8 Δυσκολία εκτίμησης αποστάσεων ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Περισσότερα από 180 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από κάποιας μορφής διαταραχές της όρασης. Παρόλα αυτά, σε παγκόσμιο επίπεδο ο αριθμός των ατόμων με τύφλωση δεν είναι πλήρως εξακριβωμένος. Πολλές φορές η επιδημιολογική μελέτη είναι αδύνατη, είτε γιατί πολλά τυφλά άτομα ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές είτε γιατί πολλές οικογένειες αποφεύγουν να δηλώσουν την αναπηρία του παιδιού τους (Odland, 1981). Ο αριθμός των ατόμων με τύφλωση θα αυξάνεται αναλογικά, όσο αυξάνεται ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου. Σε ότι αφορά την Ελλάδα σε έρευνα του Κοφινά (1976) σε όλα τα σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης καταγράφηκε ότι ένα ποσοστό 0,22% των μαθητών (Λιοδάκης, 2000) ηλικίας 5-12 ετών είχαν μερική όραση και στα δύο μάτια, ενώ σε νεότερη έρευνα, αναφέρεται ότι το 1997 το 9% των ατόμων μέχρι την ηλικία των 20 ετών έχουν χαμηλή όραση, το 14% και το 69% στην ηλικία των και ετών αντίστοιχα. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Η απώλεια της όρασης είναι μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, που αφορά όχι μόνο τα άτομα με τύφλωση αλλά και τους γονείς και το περιβάλλον. Υπάρχουν άμεσες και έμμεσες συνέπειες των οπτικών προβλημάτων στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη αυτών των παιδιών. Η άμεση επίδραση περιλαμβάνει περιορισμούς στην απόκτηση κάποιων γνωστικών σχημάτων, τα οποία απαιτούν οπτικά ερεθίσματα. Έμμεσες επιδράσεις προέρχονται από το κοινωνικό περιβάλλον, και περιλαμβάνουν περιορισμένο αριθμό κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, τις οποίες βιώνει ένα παιδί εξαιτίας αρνητικών κοινωνικών στάσεων ή περιορισμένης γνώσης σχετικά με τη φύση των ειδικών αναγκών. Η κοινωνικοποίηση ενός παιδιού με προβλήματα όρασης επηρεάζεται περισσότερο από το κοινωνικό του περιβάλλον παρά από το οπτικό του πρόβλημα. Η όραση είναι απαραίτητη για την εκτέλεση των καθημερινών κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως το ντύσιμο και το φαγητό, αλλά κυρίως την ανάπτυξη εσωτερικευμένων συμπεριφορών, όπως αυτές βιώνονται μέσα σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια διαμέσου της οικογενείας και του σχολείου (Warren, 1984). 7

9 Οι δυσκολίες επικοινωνίας των παιδιών και εφήβων με προβλήματα όρασης, καθώς και η συμπεριφορά των βλεπόντων προς αυτούς μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Η κοινή διαβίωση με τους βλέποντες αναγκάζει τους τυφλούς να αναπτύσσουν πολλές φορές συμβιβαστικούς εξισορροπητικούς τρόπους συμπεριφοράς. Οι εκάστοτε συνθήκες των κοινωνικών δεδομένων και ένα χαμηλό αυτοσυναίσθημα, μπορεί να οδηγήσουν σε ιδιαίτερους τρόπους αντίδρασης, όπως π.χ. σε παραίτηση, υποχώρηση, απομόνωση, φοβίες, απροθυμία για συνεργασία ή επιθετικότητα, η οποία συνήθως δεν εκφράζεται ανοιχτά, εξαιτίας της ειδικής ανάγκης (τυφλότητας) και της εξάρτησης από τους άλλους (Λιοδάκης, 2000). ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Σε κάθε νόσημα, είναι προτιμότερη η πρόληψη από τη θεραπεία για λόγους ιατρικούς, ανθρωπιστικούς, αλλά και κοινωνικοοικονομικούς. Η τύφλωση θεωρείται από τις ποιο δαπανηρές σοβαρές αναπηρίες. Η πρόληψη της τύφλωσης βασίζεται: Στην πρόληψη των γενετικών ανωμαλιών που περιλαμβάνει: -τη γενετική καθοδήγηση και -την αμνιοκέντηση Στους εμβολιασμούς (π.χ. το εμβόλιο της ερυθράς στα νεαρά κορίτσια αποτρέπει τη συγγενή λοίμωξη του εμβρύου από ερυθρά κατά κύηση). Στη σωστή περίθαλψη του νεογνού κατά και μετά τον τοκετό σε μαιευτικά γυναικολογικά κέντρα με πλήρη εξοπλισμό. Σημαντικό ρόλο παίζει η συχνή οφθαλμολογική εξέταση των πρόωρων νεογνών για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της οπισθοφακικής ινοπλασίας. Στην έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία (για παράδειγμα αναφέρεται ότι επιβάλλεται χειρουργική επέμβαση στον συγγενή καταρράκτη στο πρώτο τρίμηνο της ζωής). Στην πρόληψη των ατυχημάτων. Στην Ελλάδα, το 4% περίπου των αιτιών τύφλωσης οφείλεται σε τραυματισμούς των ματιών. Υπεύθυνοι είναι κυρίως οι γονείς και η Πολιτεία που δεν εμποδίζει την κατασκευή και διάθεση επικίνδυνων παιχνιδιών (Fraise, 1978). 8

10 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΥΦΛΩΣΗΣ Η αντιμετώπιση των τυφλών περιλαμβάνει α) την εκπαίδευση β) τη μόρφωση γ) την επαγγελματική τους αποκατάσταση. α. Εκπαίδευση. Η εκπαίδευση του τυφλού παιδιού αρχίζει από τη βρεφική του ηλικία, από τη στιγμή που η μητέρα καταλαβαίνει ότι το παιδί δεν παρακολουθεί η δε βλέπει. Σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ψυχική ανάπτυξη του ατόμου παίζει η ηλικία που επέρχεται η τύφλωση. Το παιδί που έχασε την όρασή του πριν από την ηλικία των 4 ετών, συμπεριφέρεται σα να μην είδε ποτέ, αλλά ίσως έχει διατηρήσει κάποια ανάμνηση της έννοιας του φωτός, που κάποτε είδε και αυτό μετέπειτα το οδηγεί. Το σύνολο των αναμνήσεων, εφόσον υπάρχουν, μαζί με τις άλλες αισθήσεις, τη νοημοσύνη του και το επίπεδο του περιβάλλοντός του διέπουν τη θέση του τυφλού μέσα στον κόσμο των βλεπόντων. Οι περιγραφές των υγιών, η εξάσκηση της αφής και της ακοής, η γεύση και η οσμή δημιουργούν στον τυφλό πνευματικές εικόνες. Η μητέρα είναι η πρώτη που θα διδάξει στο παιδί της τις πρώτες εικόνες, βάζοντας τα χέρια του στο πρόσωπό της, στα χέρια της, στα διάφορα γνώριμα αντικείμενα, στα σεντόνια, στα παιχνίδια. Του οξύνει την ακοή και την περιέργεια, περιγράφοντάς του το κάθε τι και συγκρίνοντας τα άγνωστα με τα ήδη γνωστά αντικείμενα. Οι γονείς αφού ξεπεράσουν πρώτα το δικό τους άγχος, θα κάνουν το παιδί τους να πιστέψει ότι είναι φυσιολογικό παιδί. Θα του πουν την αλήθεια σχετικά με την αναπηρία του και θα του μάθουν ότι, όσα εκείνο δεν βλέπει τα βλέπουν οι άλλοι και, επομένως, πρέπει να συμπεριφέρεται σωστά στον κόσμο των βλεπόντων. Όταν το παιδί μεγαλώσει πρέπει να συμμετέχει σε συντροφιές υγιών για να ανεξαρτητοποιηθεί. β. Μόρφωση. Αρχίζει στην ηλικία των πέντε χρόνων με την είσοδο του παιδιού σε κανονικό νηπιαγωγείο, για να προσαρμοσθεί στον κόσμο που θα ζήσει. Αυτό προϋποθέτει την προηγούμενη εκπαίδευση του παιδιού, ώστε να είναι ικανό να κινείται, να προσανατολίζεται και να αυτοεξυπηρετείται. Αργότερα παρακολουθεί μαθήματα σε κανονικό σχολείο, με παράλληλη ειδική εκπαίδευση για τυφλούς με το σύστημα Braille. Πρέπει να προηγείται ακριβής εκτίμηση της υπολειμματικής όρασης και πλήρης χρήση αυτής με οπτικά βοηθήματα, καθώς και με ηλεκτρονικές και τηλεοπτικές συσκευές που αξιοποιούν και το ελάχιστο ποσοστό της όρασης. Οι αμβλύωπες με κακή πρόγνωση πρέπει να 9

11 εκπαιδεύονται με μικρό σύστημα, δηλαδή με αυτό των βλεπόντων και με το σύστημα Braille. Το σύστημα Braille προϋποθέτει καλή νοημοσύνη και καλή αφή. Για κάθε εκπαιδευτική ενέργεια είναι απαραίτητο να λαμβάνεται υπόψη η ωριμότητα του κάθε μαθητή, τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα του, δηλαδή η ιδιαιτερότητα και η προσωπικότητά του. Ο οίκτος είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για την πρόοδο του τυφλού παιδιού και η υπερπροστασία πιο βλαπτική ακόμη και από την απόρριψη. γ. Επαγγελματική αποκατάσταση. Η επαγγελματική καθοδήγηση γίνεται σε ειδικευμένα κέντρα, ανάλογα με το ποσοστό αναπηρίας και σε συνεργασία με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Εξαρτάται στενά από τις νοητικές ικανότητες του τυφλού. Τα επαγγέλματα που μπορεί να ασκήσει ένας τυφλός είναι του τηλεφωνητή, του μουσικού, του δακτυλογράφου, του φυσικοθεραπευτού, του υφαντουργού κτλ. Για την προστασία και αποκατάσταση των τυφλών υπάρχει ο νόμος 1901/1951. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι κύριοι στόχοι των υπηρεσιών προς τα άτομα με ελαττωματική όραση είναι (α) η πρόληψη και (β) η προσαρμογή και εξομοίωση του τυφλού στη φυσιολογική κοινωνία. Στη Σουηδία χρησιμοποιούνται ηχητικά σήματα στις διαβάσεις, εφημερίδες σε κασέτες, ειδικός φωτισμός στον χώρο εργασίας, ειδικά βαγόνια στα τρένα και άλλα βοηθητικά μέσα που πραγματικά καθιστούν τον τυφλό ισότιμο μέλος της κοινωνίας. (Fraise, 1978). ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Τα άτομα με προβλήματα όρασης, δίνουν περισσότερη προσοχή αλλά και αξιοποιούν πιο πολύ τα ηχητικά ερεθίσματα (θορύβους αυτοκινήτων, υφή της φωνής και το στυλ της ομιλίας, ήχους της φύσης της πόλης και του εργασιακού περιβάλλοντος κ.α.) και τα οσφρητικά ερεθίσματα (μέσω αγγίγματος αντικειμένων, προσώπων, υλικών, ειδικών συσκευών ή εξαρτημάτων κ.α.). Η αντίληψη του χώρου (των διαστάσεων και των μορφών και η γνωστική οργάνωσή τους) αποτελεί μια σημαντική διάσταση του μηχανισμού της αντίληψης μέσω της όρασης. Τα άτομα με ολική τύφλωση από πολύ μικρή ηλικία παρουσιάζουν καθυστέρηση στην αντίληψη του χώρου, ενώ τα άτομα με τύφλωση του ενός μόνο οφθαλμού ή με σταδιακή εκφύλιση της βάσης και στους δυο οφθαλμούς, έχουν τη 10

12 δυνατότητα να διαμορφώνουν αντίληψη του χώρου και του βάθους, με την προϋπόθεση της ύπαρξης ανάλογων εμπειριών από το παρελθόν, αλλά και εφόσον ο εγκέφαλος είναι έτοιμος να επεξεργασθεί τα είδωλα που του μεταβιβάζονται, ώστε να υπάρχει πλήρης οπτική αντίληψη (Χατζηχαραλάμπους, 2000). Παρακάτω θα αναφερθούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με προβλήματα όρασης σε κάθε στάδιο ανάπτυξής τους: Βρεφική ηλικία (από γέννηση έως 2 ετών) Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες ικανότητες του βρέφους, όπως τα πρώτα βήματα, τον έλεγχο των σφιγκτήρων και την απτική σε σχέση με την οπτική επαφή, τον τρόπο δηλαδή που το παιδί ακολουθεί την οπτική εντολή για να πιάσει το αντικείμενο. Στη φάση αυτή το βρέφος κατακτά δύο πολύ σημαντικές γνώσεις. Την έννοια της μονιμότητας και την έννοια της ταυτότητας των αντικειμένων, οι οποίες αναμφισβήτητα αποτελούν το υπόβαθρο για την ανάπτυξη της αίσθησης της συνέχειας του εαυτού μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Τα βρέφη που πάσχουν από κάποια αναπηρία της όρασης, αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην αντίληψη των αντικειμένων, των χρωμάτων, των προσώπων με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν βραδύτερη κινητική, συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη. Κύριο χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής, είναι η προσκόλληση που παρουσιάζουν τα βρέφη προς τους γονείς ή κάποιο άλλο οικείο πρόσωπο. Ο μηχανισμός αυτός παίρνει μορφή εξάρτησης στα άτομα με προβλήματα όρασης κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας τους να αντιληφθούν το χώρο. Αυτό έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την πρόκληση άγχους και αγωνίας στα άτομα αυτά σχετικά με τον αποχωρισμό από τα πρόσωπα στα οποία έχουν προσκολληθεί. Νηπιακή ηλικία (3-6 ετών) «Το πρώτο βήμα στην πορεία για το σχηματισμό μιας σφαιρικής έννοιας του εαυτού πραγματοποιείται με την αντίληψη του σωματικού εαυτού. Η έννοια του σωματικού εαυτού εμπερικλείει ψυχολογικό περιεχόμενο με ευρύτερες προεκτάσεις, δεδομένου ότι από τη βρεφική ηλικία ακόμη η εντύπωση που σχηματίζει το άτομο για το σωματικό του εαυτό έχει πολύ μεγάλη ψυχολογική σημασία». (Λεοντάρη, 1998, σ ) Ενώ το παιδί σ αυτή την ηλικιακή περίοδο νιώθει δημιουργικό και είναι δραστήριο, με έντονη διάθεση για νέες δραστηριότητες, το παιδί με πρόβλημα στην όραση αισθάνεται πιο περιορισμένο, είναι ανασφαλές και φοβάται να πάρει πρωτοβουλίες. Η υπερπροστασία των γονέων στα παιδιά με προβλήματα όρασης σ 11

13 αυτή την ηλικία είναι μία συνήθεια, που τελικά αποβαίνει σχεδόν «καταστροφική» για τα παιδιά αυτά και αυτό γιατί παρουσιάζουν δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση, και την προσαρμογή τους σε ομάδες συνομηλίκων. Στη νηπιακή ηλικία, το παιδί αρχίζει να εκπαιδεύεται πάνω στις διαδικασίες που αφορούν την αυτοεξυπηρέτησή του και κατ επέκταση την αυτονομία του. Τα άτομα με διαταραχές στην όραση συναντούν εμπόδια στις δεξιότητες αυτές (τροφή, βάδιση, κινητικότητα, ανάπτυξη λόγου κ.α.). Σχολική ηλικία (6-12 ετών) «Τα παιδιά με προβλήματα όρασης δεν αναπτύσσουν ιδιαίτερη ψυχοπαθολογία που να συνδέεται απαραιτήτως με την κατάσταση υγείας τους. (Τσιάντης, 1987). Υπάρχουν όμως μερικές εκδηλώσεις συμπεριφοράς που εντάσσονται σε ένα ψυχοπαθολογικό πλαίσιο και είναι γνωστές ως «τυφλισμοί», δηλαδή αυτόματες επαναληπτικές και ρυθμικές κινήσεις του κεφαλιού, του ενός άκρου, τοποθέτηση του δακτύλου στο μάτι κ.α. και θεωρούνται ως κινήσεις αυτοερεθισμού. (Χατζηχαραλάμπους, 2000) Εφηβεία (12-20 ετών) «Στην εφηβεία συντελούνται οι πιο δραστικές αλλαγές σε όλες τις διαστάσεις της ατομικής ανάπτυξης. Στο στάδιο αυτό παρατηρείται μια αναδιοργάνωση της προσωπικότητας, με αφετηρία την αλλαγή της σωματικής εικόνας και την αναζήτηση ταυτότητας, που σκοπό έχει την ένταξη του ατόμου στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο». (Λεοντάρη, 1998, σ. 113) Ο έφηβος με αναπηρία της όρασης χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο και ντροπή για την αναπηρία του, συναισθήματα που τον ακολουθούν στην μετέπειτα ζωή του. Έτσι συχνά αναπτύσσει συμπεριφορές, που έχουν στόχο την κάλυψη της αναπηρίας του και των δυσκολιών που εμφανίζει σχετικά με την προσαρμογή του. Πολύ σημαντικό για το άτομο με προβλήματα όρασης σ αυτή την ηλικία είναι οι ομάδες κοινωνικοποίησής του, που είναι συνήθως ομάδες συνομηλίκων με ή χωρίς μειονεξίες / αναπηρίες. Μέσα από αυτές τις ομάδες ο τυφλός έφηβος έχει την ευκαιρία να διαχειριστεί και να ξεπεράσει τις ανασφάλειές του, να αποκτήσει πρότυπα και αυτονομία και να επιτύχει την κοινωνική του ενσωμάτωση. (Χατζηχαραλάμπους, 2000, σ ) 12

14 ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΥΦΛΩΣΗ Η οπτική ανατροφοδότηση είναι ζωτικής σημασίας στην εκτέλεση κινητικών δεξιοτήτων. Η απώλεια ή η μείωση της όρασης περιορίζει τις κινήσεις, εξαιτίας των περιορισμένων οπτικών πληροφοριών από το περιβάλλον για τον προσανατολισμό στο χώρο, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εκτέλεση, ρύθμιση και διόρθωση των κινήσεων. Η κίνηση είναι σημαντική για τα άτομα με τύφλωση, παρέχοντας αίσθηση ανεξαρτησίας, άνοδο του αναπτυξιακού επιπέδου και πολλές ευκαιρίες για κοινωνική ένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση. Επομένως, η κινητικότητα, η οποία στην παρούσα περίπτωση ερμηνεύεται ως η ικανότητα που επιτρέπει τον προσανατολισμό και την αποτελεσματική μετακίνηση στο χώρο, είναι μία από τις πρώτες σημαντικές ικανότητες που πρέπει να αναπτύξουν τα τυφλά παιδιά (Γκουτζιαμάνη-Σωτηριάδη, 1993). Η κινητικότητα και ο προσανατολισμός, που αλληλοσυμπληρώνονται για την επίτευξη ενός ικανοποιητικού αποτελέσματος, ποικίλουν ανάμεσα στους τυφλούς και επηρεάζονται από την κινητική εκπαίδευση, το βαθμό όρασης, την ηλικία εμφάνισης του προβλήματος και το οικογενειακό περιβάλλον. Ο προσανατολισμός διακρίνεται σε φυσικό, που επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ενός οδηγού, σκύλου, μπαστουνιού και διαφόρων ηλεκτρονικών μέσων (εκπέμπουν ηχητικά ερεθίσματα προειδοποιώντας το άτομο για εμπόδια που βρίσκει μπροστά του) και σε νοητικό, την ικανότητα δηλ. του τυφλού να σχηματίζει νοητική αναπαράσταση του περιβάλλοντος αναγνωρίζοντας το περιεχόμενό του και τις χρονοχωρικές σχέσεις που υπάρχουν σε σχέση με τον εαυτό του. Ο τυφλός πάντα ξεκινά να εκτελέσει μια ενέργεια με πολύ προσοχή, οι κινήσεις του είναι διστακτικές, ο χώρος κίνησης πολύ περιορισμένος, ενώ, τακτικά, αγγίζει τα αντικείμενα για να τα αναγνωρίσει. Οι τυφλοί εκ γενετής δεν έχουν παραστάσεις, γι αυτό και είναι πολύ δύσκολο να κατανοούν τα επιμέρους τμήματα μιας κίνησης. Οι υπόλοιπες αισθήσεις βοηθούν το άτομο με τύφλωση να προσανατολίζεται στο χώρο και αυτό ακριβώς πρέπει να βελτιώσει με συνεχή εξάσκηση. Σε περίπτωση απουσίας ακουστικών ερεθισμάτων η κατεύθυνση των ατόμων με τύφλωση αποκλίνει κατά τρία μέτρα περίπου σε κάθε τριάντα μέτρα βαδίσματος, ενώ άτομα μεγαλύτερης εμπειρίας βαδίζουν με μικρότερη απόκλιση. Η αδυναμία βάδισης σε ευθεία οφείλεται μάλλον σε έλλειψη εξάσκησης της αντιληπτικής ικανότητας παρά σε οποιαδήποτε ανώμαλη κατασκευή των ποδιών. Ωστόσο, στους εκ γενετής τυφλούς, παρατηρείται 13

15 πιο ακριβής αντίληψη της ευθείας σε σύγκριση με τα άτομα με επίκτητη τύφλωση. Οι μερικώς βλέποντες αντιμετωπίζουν περισσότερα και μεγαλύτερα προβλήματα, πιθανά εξαιτίας της μη ικανοποιητικής όρασης για ανεξάρτητη διαβίωση και απογοητευμένοι εγκαταλείπουν γρήγορα την προσπάθεια. Αντίθετα, λόγω έλλειψης άλλων επιλογών για ανεξάρτητη διαβίωση, οι τυφλοί έχουν περισσότερα κίνητρα εκμάθησης τρόπων μετακίνησης (Warren & Kocon, 1974). Δυστυχώς, στρατηγικές εξωτερικής ανατροφοδότησης όπως, για παράδειγμα, η καθοδήγηση και η βοήθεια κατά την εκτέλεση μιας κίνησης (π.χ. βάδισμα, βάδισμα σε δοκό ισορροπίας, ρίψη αντικειμένων κλπ), ακουστικά ερεθίσματα κλπ δε μπορούν να αντικαταστήσουν ικανοποιητικά την οπτική πληροφόρηση, καθώς πολλά στοιχεία δε γίνονται αντιληπτά κατά την εκτέλεση της κίνησης π.χ. τα όρια του χώρου και η θέση των αντικειμένων μέσα στο χώρο. Το χωρίς αυτοπεποίθηση αργό βάδισμα και η σύγκρουση με αντικείμενα χαρακτηρίζουν την κίνηση των τυφλών (Sherrill, 1998). Άτομα με τύφλωση έχουν χαμηλότερα επίπεδα φυσικής κατάστασης (ΦΚ) σε σχέση με τα βλέποντα (Buell, 1950, Short & Winnick, 1988), ενώ, επιπλέον, απαιτούνται καλύτερα επίπεδα ΦΚ σε σύγκριση με άτομα με φυσιολογική όραση (Buell, 1966), καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, για την επίτευξη ενός έργου δαπανάται περισσότερη ενέργεια (Whitley, 1980). Η έλλειψη επαρκούς ΦΚ στους τυφλούς πιθανά να οφείλεται στα μειωμένα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας (Kobberling et al. 1991). Ως αιτίες των μειωμένων επιπέδων φυσικής δραστηριότητας αναφέρονται ο περιορισμός των παιδιών από τους γονείς (Buell, 1950) και ο περιορισμένος αριθμός των διαθέσιμων, για τον πληθυσμό, φυσικών δραστηριοτήτων (Buell, 1950, Short & Winnick, 1988). Επιπλέον, ως συνοδές επιδράσεις της τύφλωσης στις σωματικές λειτουργίες, η συνεχής σύσπαση των μυών του θώρακα και της πλάτης, η σύσπαση των μυών της σπονδυλικής στήλης που οδηγεί σε βλάβες της στάσης του σώματος, καρδιολογικά προβλήματα, η μειωμένη κινητικότητα (όχι για τυφλά παιδιά ηλικίας μέχρι 7-8 ετών), η παχυσαρκία κλπ. επιδεινώνουν την κατάσταση. Ένα, ζωτικής σημασίας, πρόβλημα αποτελεί η πτωχή ισορροπία και η πτωχή στάση του σώματος, η οποία συμβάλλει στο αδέξιο βάδισμα και επηρεάζει την καρδιοαναπνευστική λειτουργία (Winnick & Short, 1985). Γενικά, τα άτομα με φυσιολογική όραση εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα στατικής και δυναμικής ισορροπίας από εκείνα με μειωμένη όραση (Buell, 1950, Gipsman, 1981, Pereira, 1990). Η ικανότητα δυναμικής ισορροπίας επηρεάζεται 14

16 σημαντικά από το βαθμό οπτικής οξύτητας, καθώς υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ των δύο αυτών παραμέτρων στην εκτέλεση έργων δυναμικής ισορροπίας (Buell, 1950, Pereira,1990). Στη νηπιακή ηλικία, στόχος της κινητικής αγωγής είναι η αισθητηριοκινητική εξάσκηση, η αντίληψη του σώματος και η ανάπτυξη βασικών κινητικών προτύπων και δεξιοτήτων. Ο συγχρονισμός χεριού-αυτιού και ποδιού-αυτιού αντικαθιστά τον οπτικοκινητικό συντονισμό. Η ακοή χρησιμοποιείται ως μέσον προσανατολισμού. Η κιναισθητική ικανότητα αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον τυφλό και, για το λόγο αυτό, πρέπει να αναπτύσσεται από πολύ νωρίς, έτσι ώστε η προσοχή να κατευθύνεται στα κρίσιμα σημεία του ερεθίσματος και, επομένως, να αποφεύγεται η σύνθεση πολλών επιμέρους στοιχείων που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση (Davidson, 1972). Με την κιναίσθηση, το τυφλό παιδί καθοδηγείται κατά τη διάρκεια της κίνησης, αρχικά με σωματική βοήθεια από τον εκπαιδευτικό, και, κατόπιν, συμβουλευτικά, εντοπίζοντας τη σωστή θέση του σώματος και των μελών του σώματος στο χώρο και διατηρώντας την ισορροπία του (Schmidt,1982). Επιπρόσθετα, η ανάπτυξη της κιναίσθησης συμβάλλει στην εκτέλεση σύνθετων κινητικών δεξιοτήτων όπως είναι οι αναπηδήσεις, η κυβίστηση, η ανακυβίστηση κλπ. Κατά τη σχολική ηλικία, οι δραστηριότητες γίνονται πιο σύνθετες, εφόσον η εκπαίδευση παρείχε στο παιδί ικανή κινητική βάση για απόδοση. Η ανάπτυξη ικανής κινητικής βάσης επιτρέπει, στη συνέχεια, την εφαρμογή δραστηριοτήτων όπως π.χ. οι αθλοπαιδιές, προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του τυφλού παιδιού και το προετοιμάζει για την εξάσκηση της κινητικότητας με το μπαστούνι, καθώς και την ανεξάρτητη μετακίνησή του. Συνεπώς στο μάθημα της ΦΑ πρέπει να περιλαμβάνονται δραστηριότητες που αναπτύσσουν την κίνηση, την αφή, την ακοή και την έκφραση (Κουτσούκη-Κοσκινά, 1997). Αρχικά, ασκήσεις για την ανάπτυξη της αντιληπτικής ικανότητας μέσω της αφής (αντίληψη της μορφής, του σχήματος και του μεγέθους των αντικειμένων καθώς και της κίνησης των μελών του σώματος) (Cratty, 1986). Αντίληψη του σώματος στο χώρο, στατικά και με κίνηση. Η βελτίωση της ισορροπίας σε χαμηλή δοκό και του προσανατολισμού στο χώρο με ασκήσεις σε ευθεία γραμμή, σε καμπύλη και στροφής του σώματος, συμβάλλουν στην περαιτέρω σταθεροποίηση του σώματος. Σε παιδιά με κάποιο βαθμό όρασης, η χρησιμοποίηση μπάλας με έντονα χρώματα που έρχονται σε αντίθεση με τα χρώματα του περιβάλλοντος και σε συνδυασμό με καλό φωτισμό, 15

17 επιτρέπει την ελεγχόμενη ρίψη, την ανίχνευση και το πιάσιμο. Το σχοινάκι, ο χορός, η ρυθμική, επιλεγμένες δραστηριότητες σε όργανα, καθώς και δραστηριότητες σε πάγκους και αναρριχήσεις σε σκοινιά ανταποκρίνονται στις ικανότητες των παιδιών (Pangrazi, 2001). Έχει δειχθεί ότι το σχολικό περιβάλλον αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη και βελτίωση των φυσικών ικανοτήτων των ατόμων με μειωμένη όραση. Ερευνητές (Short & Winnick, 1988) απέδειξαν ότι παιδιά με προβλήματα όρασης που φοιτούσαν σε ειδικά σχολεία παρουσίασαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα ΦΚ από παιδιά με προβλήματα όρασης που φοιτούσαν σε κανονικά σχολεία, δείχνοντας έτσι την απουσία αποτελεσματικών προγραμμάτων ΦΑ σε κανονικά σχολεία για παιδιά με μειωμένη όραση. Δραστηριότητες οι οποίες βελτιώνουν τα επίπεδα ΦΚ των τυφλών ατόμων είναι το στατικό ποδήλατο, το βάδισμα, το τρέξιμο, η κολύμβηση (Blessing et al. 1993), και ο αερόβιος χορός (Ponchillia et al. 1992). Ένα δομημένο πρόγραμμα ΦΑ μπορεί να βελτιώσει τις φυσικές και κινητικές ικανότητες, οι κινήσεις γίνονται με μεγαλύτερη άνεση και σιγουριά, εξαλείφονται δισταγμοί και προκαταλήψεις και ταυτόχρονα αποκτάται θάρρος και αυτοπεποίθηση. Σημαντικό σημείο για το σχεδιασμό του ΠΑ είναι ότι, καθώς τα άτομα με τύφλωση έχουν χαμηλότερα επίπεδα ΦΚ σε σύγκριση με τα βλέποντα, πρέπει να ασκούνται αρχικά με δραστηριότητες χαμηλότερης έντασης και διάρκειας. Προοδευτικά, όμως, για την επίτευξη προσαρμογών στη ΦΚ, πρέπει να εφαρμόζονται πρωτόκολλα άσκησης παρόμοια με εκείνα που εφαρμόζονται σε βλέποντες. Έχει παρατηρηθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνονται προβλήματα κοινωνικής ένταξης εξαιτίας ασυνήθιστης και προβληματικής συμπεριφοράς η οποία οφείλεται στην απομόνωση ή σε έλλειψη συναναστροφών με αποτέλεσμα τη συχνή ανάπτυξη συναισθημάτων κατωτερότητας ή υπερεκτίμησης των ικανοτήτων (Warren, 1984). Συνεπώς, είναι προτιμότερο τα άτομα με προβλήματα όρασης να συμμετέχουν σε προγράμματα άσκησης και ψυχαγωγίας μαζί με βλέποντα άτομα, εξαιτίας της ευνοϊκής επίδρασης στην κοινωνικοποίηση, τη συναισθηματική ανάπτυξη και την ανεξαρτησία τους (Auxter & Pyfer, 1989). 16

18 ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΥΦΛΩΣΗ Εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων της μειονεξίας και των κινδύνων σχετικά με τη σωματική υγεία και ακεραιότητα των τυφλών, ορισμένες δραστηριότητες πρέπει να αποφεύγονται, καθώς και η συμμετοχή σε αθλήματα με αυξημένο βαθμό δυσκολίας, που μπορεί να προκαλέσουν πρόσθετο άγχος και αίσθημα ανικανότητας. Αθλήματα με υψηλό κίνδυνο τραυματισμού είναι εκείνα που απαιτούν έντονη σωματική επαφή και εκείνα στα οποία μικρά αντικείμενα εκτινάσσονται στον αέρα όπως π.χ. μικρά μπαλάκια (baseball, softball, cricket, πυγμαχία κλπ). Επιπλέον, η άρση βαρών για άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης για αποφυγή μεγαλύτερης βλάβης, δηλαδή ολική απώλεια της όρασης. Αθλήματα με μέτριο κίνδυνο τραυματισμού είναι το ποδόσφαιρο, η υδατοσφαίριση και το τένις, ενώ στα χαμηλού κινδύνου τραυματισμού εντάσσονται το σκι, το θαλάσσιο σκι, η κολύμβηση, η πάλη κλπ. (Vinger, 2000). Οι αθλητές ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες (Sherrill, 1998): Β1: Απόλυτη τύφλωση (έλλειψη αντίληψης της όρασης). Ανικανότητα αναγνώρισης έντονης αχτίδας φωτός που κατευθύνεται άμεσα στο μάτι. Ελαφρά αντίληψη έντονου φωτός από απόσταση 1μ. περίπου από το μάτι. Ανικανότητα αναγνώρισης κίνησης της παλάμης από την ίδια απόσταση. Στην κατηγορία αυτή, αθλητές με σοβαρά προβλήματα όρασης μπορούν να συμμετέχουν στην κολύμβηση, την πάλη και το τζούντο χωρίς τη βοήθεια συνοδού. Σε δρομικά αγωνίσματα μπορούν να συμμετέχουν μόνο με βοηθό, όπου ο αθλητής καθοδηγείται από το βοηθό με την προσθήκη σχοινιού, δεμένου στον καρπό και των δύο και μήκους 50 εκ. Σε αθλήματα όπως το σκι, το σκοινί έχει μεγαλύτερο μήκος. B2: Κινητική αντίληψη (3/200-5/200) - ικανότητα να βλέπει σε απόσταση 1-1.5μ. περίπου. Επισκοπική όραση (5/200-10/200) - ικανότητα να βλέπει κανονικά σε απόσταση 1.5-3μ. περίπου. Με τη χρήση γυαλιών με παχείς φακούς είναι ικανοί να βλέπουν μεγάλες πινακίδες. Ικανότητα συμμετοχής των ατόμων σε περισσότερα αθλήματα και φυσικές δραστηριότητες. Το φως της ημέρας επιτρέπει τη συμμετοχή χωρίς συνοδό. 17

19 Β3: Αντιληπτική τύφλωση (20/200) - ικανότητα να βλέπουν κανονικά σε απόσταση μέχρι 6.5μ. περίπου. Οι βοηθοί είναι απαραίτητοι μόνο σε συνθήκες περιορισμένης ορατότητας εξαιτίας του καιρού ή της νύκτας. Η Διεθνής Αθλητική Ομοσπονδία για Τυφλούς (International Blindness Sport Association, IBSA, 1992) αναγνωρίζει τα εξής αθλήματα: Καλαθοσφαίριση (Basketball) Απαραίτητη η χρήση της ακοής. Στη διδασκαλία και εκμάθηση της πάσας, ονομαστική αναφορά στον παίκτη που πρόκειται να εκτελέσει, ώστε να βρίσκεται σε ετοιμότητα. Το μόνο είδος πάσας που μπορεί να διδαχτεί είναι η σκαστή πάσα επειδή προσδιορίζεται η κατεύθυνση από την οποία έρχεται, ενώ η υποδοχή και ο έλεγχος της μπάλας γίνονται καλύτερα εξαιτίας της μέτριας ταχύτητας της μπάλας. Για την εκμάθηση της ντρίπλας και του σουτ είναι απαραίτητη η κιναισθητική ικανότητα. Η εκμάθηση της ντρίπλας ξεκινά κτυπώντας τη μπάλα με τα δύο χέρια και σε στατική θέση και ολοκληρώνεται με ντρίπλα στο ένα χέρι κτυπώντας τη μπάλα μπροστά από το σώμα και όχι πλάγια. Επιπλέον, είναι σημαντικό η ντρίπλα να γίνεται με μικρά βήματα για τον καλύτερο έλεγχο της μπάλας. Στην εκτέλεση του σουτ, πρέπει να προηγείται προφορική και απτική καθοδήγηση ως προς την τοποθέτηση και κλίση των χεριών και της μπάλας σε σχέση με το καλάθι. Στον αγώνα, απαραίτητη η παρουσία και καθοδήγηση βλέποντα βοηθού για κάθε παίκτη με τύφλωση, ώστε να τον πληροφορεί για τη θέση των αντιπάλων και του καλαθιού. Στίβος (Athletics) Οι αθλητές προτιμούν τους δρόμους ταχύτητας και το άλμα σε μήκος χωρίς φόρα. Στους δρόμους, ο αθλητής τρέχει μόνος του και ποτέ ο ένας δίπλα στον άλλο, ο στίβος πρέπει να έχει πλάτος 15μ. και, μετά τον τερματισμό, θα πρέπει να συνεχίζεται για τουλάχιστον 30μ.). Το άλμα σε μήκος εκτελείται με επιτόπιο άλμα, καθώς και με τριγωνικό τρέξιμο με τη βοήθεια ακουστικών παραγγελμάτων. Πάλη (Wrestling) Είναι γρήγορα αναπτυσσόμενο άθλημα, αποτελώντας μια φυσική, ευχάριστη και με παιγνιώδη μορφή δραστηριότητα για παιδιά με μειωμένη όραση. Στις 18

20 Η.Π.Α. αποτελεί ίσως το πιο δημοφιλές άθλημα και μέσον άσκησης για μαθητές με τύφλωση (IBSA, 1997). Είναι το άθλημα που ταιριάζει περισσότερο στους τυφλούς, επειδή οι δύο παλαιστές πρέπει να διατηρούν επαφή μεταξύ τους κατά τη διάρκεια του αγώνα. Προσαρμογές των κανονισμών δημιουργούν τις πλέον κατάλληλες συνθήκες για τους αθλητές. Παρόλο που ο κάθε αγωνιζόμενος μπορεί στη συνέχεια να μετακινηθεί και να αλλάξει θέση, στο μέτρο του δυνατού υπάρχει επαφή μεταξύ των παλαιστών. Σε απώλεια της επαφής, ο διαιτητής σφυρίζει και επαναφέρει τους αθλητές σε επαφή. Ορισμένοι αθλητές με μειωμένη όραση, των οποίων το επίπεδο ικανοτήτων είναι πολύ υψηλό και συναγωνίζονται με επιτυχία αντιπάλους με φυσιολογική όραση, δε συμμετέχουν σε αγώνες που γίνονται αποκλειστικά για παλαιστές με τύφλωση. Ο αγώνας διαρκεί μια περίοδο των 5 λεπτών. Άρση βαρών (Power lifting) Η άρση βαρών αποτελεί φυσικό τρόπο άσκησης, καθώς δεν απαιτεί μεγάλη δαπάνη, ενώ το άτομο μπορεί να ασκηθεί στο σπίτι ή στο γυμναστήριο με επιφύλαξη για άτομα με σοβαρή βλάβη στα μάτια, καθώς η αντίσταση μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη εξαιτίας της αύξησης της περιφερικής αντίστασης, προκαλώντας τύφλωση. Η άρση βαρών είναι από τα λίγα αθλήματα στα οποία αθλητές με τύφλωση μπορούν να αγωνιστούν σε ίση βάση με βλέποντες αθλητές. Περιορισμοί σχετικά με την ηλικία, το φύλο ή το βάρος των αθλητών δεν ισχύουν στο άθλημα. Τρία βασικά είδη άρσης χρησιμοποιούνται για συναγωνιστικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς: Βαθύ κάθισμα (Squat). Από την όρθια θέση, κάθισμα στις φτέρνες και στη συνέχεια άρση στην όρθια θέση, με τη μπάρα να βρίσκεται πίσω από το κεφάλι στους ώμους. Πίεση πάγκου (Bench press). Ο αθλητής ξαπλώνει με την πλάτη σε οριζόντιο πάγκο, με το στήθος χαμηλότερα από τη μπάρα, την οποία πιέζει με έκταση των βραχιόνων. Άρση θανάτου (deadlift). Η μπάρα σηκώνεται από το έδαφος έως το ύψος του ισχίου, με τους βραχίονες σε πλήρη έκταση και στη συνέχεια κατεβαίνει στο έδαφος. Judo 19

21 Το τζούντο παρέχει πολλές ευκαιρίες για συναγωνισμό σε τοπικούς, εθνικούς και διεθνείς αγώνες, αποτελώντας το κατ εξοχήν άθλημα για τη συμμετοχή αθλητών με τύφλωση, καθώς τους επιτρέπει να αγωνίζονται με τις ίδιες συνθήκες απέναντι σε βλέποντες αθλητές. Ένας καλός judoka πρέπει να οδηγείται από το τι αισθάνεται και ποτέ από το τι βλέπει. Επομένως, οι τυφλοί αθλητές αποκτούν πλεονέκτημα, καθώς αισθάνονται καλύτερα από τους βλέποντες αθλητές. Αναπτύσσονται η αυτοπειθαρχία και ο σεβασμός για τον ίδιο τον αθλητή και για τους άλλους, η αυτοπεποίθηση και η ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης, ο συντονισμός των κινήσεων, η ισχύς και η ευλυγισία, ο πλήρης έλεγχος του σώματος, η τέλεια ισορροπία και τα γρήγορα αντανακλαστικά. Επιπλέον, αναπτύσσεται ένας συνδυασμένος τρόπος αντίδρασης του μυαλού και του σώματος. Η προπόνηση παρέχει στο άτομο έναν αποτελεσματικό τρόπο άμυνας όταν παραστεί ανάγκη. Κάθε αθλητής με τύφλωση έχει τις δικές του ανάγκες και, επομένως, για κάθε αγωνιζόμενο απαιτείται διαφορετικός τρόπος βοήθειας που εξαρτάται από την οπτική οξύτητα, την εμπειρία, την ηλικία και άλλους παράγοντες. Πριν από την έναρξη του αγώνα, ο προπονητής ή ο βοηθός οδηγεί τον αθλητή στη γωνία του και του αναφέρει αν έχει το κόκκινο χρώμα ή το άσπρο. Κατόπιν ο γωνιακός κριτής οδηγεί τον αθλητή στη θέση έναρξης. Στη συνέχεια, ο κριτής κάθεται και ο διαιτητής ξεκινά τον αγώνα με τους αντιπάλους να γραπώνουν ή να κρατούν ο ένας την πουκαμίσα του άλλου. Το τζούντο είναι παρόμοιο με την πάλη, με διαφορές στους κανονισμούς σχετικά με το ρουχισμό και τον τρόπο που σημειώνονται οι πόντοι. Πόντοι κερδίζονται πετώντας τον αντίπαλο στο ταπί ή με λαβές των βραχιόνων που αναγκάζουν τον αντίπαλο να παραιτηθεί. Ο αγώνας διαρκεί 5 λεπτά για τους άντρες και 4 λεπτά για τις γυναίκες. Goalball Το Goalball είναι ένα ομαδικό άθλημα που, σε επίπεδο αγώνων, αφορά μόνο αθλητές με τύφλωση ή μειωμένη όραση (Β1, Β2, Β3). Αναπτύσσει την αντιληπτική ικανότητα, την αίσθηση του χώρου και τον προσανατολισμό στο χώρο. Ο σκοπός του παιχνιδιού είναι η μπάλα να κυλήσει προς την εστία των αντιπάλων χρησιμοποιώντας την τεχνική του bowling. Η μπάλα ονομάζεται goalball και περιέχει κουδουνάκια τα οποία βοηθούν τους παίκτες να αντιλαμβάνονται την κατεύθυνση της μπάλας. Ποδηλασία με διθέσιο ποδήλατο (Tandem cycling) 20

22 Με βλέποντα συνοδό, ο οποίος κάθεται στη μπροστινή σέλα του ποδηλάτου και κατευθύνει το ποδήλατο. Τα άτομα με μειωμένη όραση ασκούνται και ταυτόχρονα απολαμβάνουν την ποδηλασία παρέα με την οικογένεια και τους φίλους, καλύπτοντας αποστάσεις σε εδάφη με διαφορετικά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Τα ποδήλατα πίστας (trackbikes) έχουν σταθερό σύστημα οδοντοτών τροχών, το μέγεθος των οποίων ποικίλει σύμφωνα με το στυλ που ποδηλατεί ο αθλητής και το αγώνισμα. Τα ποδήλατα δρόμου (roadbikes) διαφέρουν μεταξύ των αγωνισμάτων, είναι ειδικά κατασκευασμένα με αεροδυναμικό και σπορτίβ σχεδιασμό, καθώς και με δυνατότητα επιλογής ενός από είκοσι επτά συστήματα τροχών. Όμως, και για τους δύο τύπους ποδηλάτων, ισχύει η αρχή ότι δεν νικά πάντα ο πιο γρήγορος ποδηλάτης, καθώς η στρατηγική και η γνώση των δυνατοτήτων και αδυναμιών των αντιπάλων, αποτελούν εξίσου σημαντικά στοιχεία με την ταχύτητα (IBSA, 1997). Ο ποδηλάτης στη μπροστινή σέλα, ο πιλότος ή αρχηγός, είναι βλέπων άτομο, ενώ ο ποδηλάτης στην πίσω σέλα είναι άτομο με τύφλωση ή μειωμένη όραση. Τα αγωνίσματα διαρκούν από μερικά λεπτά για την κάλυψη του χιλιομέτρου στην πίστα μέχρι μερικές ώρες σε δημόσια οδό. Τα αγωνίσματα πίστας περιλαμβάνουν κούρσες ενός χιλιομέτρου, ταχύτητες (sprint) και pursuit. Τα αγωνίσματα σε δημόσιο δρόμο περιλαμβάνουν κάλυψη αποστάσεων, χρονικές προσπάθειες και criturium κούρσες. Στα αγωνίσματα μπορούν να αγωνίζονται ταυτόχρονα και οι 3 κατηγορίες αθλητών (B1, B2, B3). Σε επίσημους αγώνες της IBSA, δικαίωμα συμμετοχής έχουν άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω (IBSA, 1997). Συμμετέχουν δύο ομάδες αθλητών: Ομάδα Ι (βλέποντες αθλητές). Ομάδα ΙΙ (αθλητές με μειωμένη όραση). Στην ομάδα ΙΙ υπάρχει διάκριση μεταξύ των: Γυναικών: νεάνιδες (κάτω των 18 ετών) και ενήλικες. Ανδρών: νέοι (κάτω των 18 ετών) και ενήλικες. Σε ποδηλάτες (βλέποντες ή με μειωμένη όραση), δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε δύο κούρσες σε δημόσια οδό την ίδια ημέρα (IBSA, 1997). Ενόργανη γυμναστική (Gymnastics) 21

23 Η ενόργανη γυμναστική βοηθά στον έλεγχο του σώματος και την εκμάθηση κινητικών δεξιοτήτων. Στην ενόργανη των γυναικών, οι προσαρμογές αφορούν το έδαφος, όπου ο υπολογισμός των αποστάσεων και οι χώροι στους οποίους πρέπει να κινηθούν οι αθλήτριες, μπορεί να γίνει με βήματα, ενώ η μουσική ενδεικτικά πρέπει να τοποθετείται κοντά σε μια από τις γωνίες του ταπί, για καλύτερο προσανατολισμό. Στο άλμα, επιτρέπεται η από στάση επαφή των χεριών με τον ίππο πριν από την εκτέλεση του άλματος αφού προηγηθούν δύο αναπηδήσεις στο βατήρα (αντί φοράς). Στη δοκό ισορροπίας οι αθλήτριες προειδοποιούνται λεκτικά από τον προπονητή όταν πλησιάζουν στις άκρες της δοκού, ενώ η έξοδος από τη δοκό γίνεται χωρίς άλμα. Ποδόσφαιρο (Soccer) Στο άθλημα απαιτείται η κιναίσθηση και η ακοή. Με ανάλογες προσαρμογές το παιχνίδι έχει ρυθμό και γίνεται πιο δυναμικό, χωρίς διακοπές. Σκοποβολή (Shooting) 1. Αεροβόλο τυφέκιο σε πρηνή θέση. 2.Αεροβόλο τυφέκιο σε όρθια θέση (στη θέση αυτή ο σκοπευτής για να έχει καλύτερη θέση μπροστά από το στόχο, μπορεί να τοποθετήσει ένα σημάδι στο έδαφος και να έχει επαφή μαζί του μόνο με το εμπρός τμήμα του αριστερού ποδιού). 3. Αεροβόλο τυφέκιο σε καθιστή θέση (ο σκοπευτής κάθεται σε ένα σκαμνί χωρίς πλάτη). Ρουχισμός. Πρέπει να ανταποκρίνεται στους κανονισμούς της U.I.T. Ακουστικά. Ο ήχος που μεταδίδεται από τα ακουστικά δεν πρέπει να ξεπερνά έναν αριθμό db γιατί πιθανά να ενοχλεί το διπλανό σκοπευτή. Πυρομαχικά. Οι επιτρεπόμενες βολίδες είναι κατασκευασμένες από μόλυβδο ή άλλο μαλακό υλικό. Αεροβόλο. Κάθε τύπου αεροβόλο που ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της U.I.T. 22

24 Φωτεινή δέσμη σκόπευσης. Η μοναδική ηλεκτρονική συσκευή σκόπευσης, εκτός από την οποία καμιά άλλη βοηθητική συσκευή δεν επιτρέπεται να προσαρμοστεί στο αεροβόλο. Υποστήριγμα. Το υποστήριγμα που χρησιμοποιείται στους αγώνες από καθιστή θέση πρέπει να είναι τοποθετημένο στη γραμμή πυρός (+ ή - 5%). Lawn bowling Το άθλημα για άτομα με τύφλωση παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο από τον Δρ. Julius Sergay στη Νότια Αφρική το Σκάκι (Chest) Από τις αρχές του 20 ου αιώνα, αρκετές χώρες άρχισαν να οργανώνουν ομάδες σκακιστών για άτομα με τύφλωση. Η πρώτη Λέσχη Σκακιστών Braille ιδρύθηκε το 1924 στη Γερμανία. Η Τεχνική Υποεπιτροπή Σκακιού της IBSA περιλαμβάνει 50 περίπου κράτη-μέλη. Επιπλέον, μέριμνα για συναγωνισμό, λαμβάνεται για σκακιστές με τύφλωση και μειωμένη ακοή περίπου σε 20 χώρες. Showdown Επινοήθηκε τη δεκαετία του 60 από έναν Καναδό με ολική τύφλωση, τον Joe Lewis, ο οποίος αναζητούσε ένα άθλημα για ψυχαγωγία ή συναγωνισμό χωρίς τη βοήθεια βλέποντα ατόμου. Με την πάροδο του χρόνου, ο Patrick York, Καναδός αθλητής, επίσης με ολική τύφλωση, συνεργάστηκε με τον Lewis στην ανάπτυξη των κανονισμών και του εξοπλισμού. Είναι γρήγορο άθλημα, ειδικά σχεδιασμένο για άτομα με μειωμένη όραση, όχι όμως και για άτομα με τύφλωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αναφέρεται λανθασμένα ως επιτραπέζια αντισφαίριση για τυφλούς επειδή παίζεται σε τραπέζι. Σύμφωνα με τους κανονισμούς, όμως, δεν υπάρχει οριοθέτηση του τραπεζιού και οι πόντοι κερδίζονται στέλνοντας το μπαλάκι στο αντίπαλο τέρμα. Το Showdown εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ολυμπιάδα της Μόσχας (1980) για άτομα με φυσική αναπηρία και καθιερώθηκε ως άθλημα ψυχαγωγίας. Διεξάγεται σε χώρο μεγέθους δωματίου και μαθαίνεται εύκολα. Ο μοναδικός εξοπλισμός είναι το ειδικά κατασκευασμένο τραπέζι, δύο ρακέτες, το ειδικό μπαλάκι με εκπομπή ήχων για τον εντοπισμό του κατά τη διάρκεια του αγώνα και ένα γάντι για το χέρι που κρατά τη ρακέτα. Σκοπός του παιχνιδιού είναι το 23

25 κτύπημα της μπάλας στα τοιχώματα του τραπεζιού, προς την αντίπαλη εστία. Ο πρώτος παίκτης που θα πετύχει 11 πόντους, με διαφορά δύο ή περισσότερων πόντων, είναι ο νικητής. Ο παίκτης σερβίρει πέντε φορές συνεχόμενα και για κάθε τέρμα κερδίζει δύο πόντους, ενώ έναν πόντο κερδίζει όταν ο αντίπαλος παίκτης στείλει τη μπάλα έξω από τα όρια του τραπεζιού ή αγγίξει τη μπάλα με οτιδήποτε άλλο εκτός από τη ρακέτα. Torball Το Torball είναι ένα ομαδικό άθλημα, που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 70, με σκοπό την παροχή ευκαιριών για αποκατάσταση, ψυχαγωγία, άθληση στο σχολείο και συναγωνισμό για παίκτες υψηλού επιπέδου. Είναι ταχύτατο και δυναμικό άθλημα, απαιτώντας ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης και γρήγορης αντίδρασης. Παίζεται σε ορθογώνιο γήπεδο μήκους 16μ. και πλάτους 7μ. με τρεις παίκτες για κάθε ομάδα. Η μπάλα πρέπει να ρίχνεται κάτω από τρία τεντωμένα σχοινιά που τοποθετούνται στο κέντρο και στο πλάτος του γηπέδου. Στις τελικές γραμμές του γηπέδου είναι τοποθετημένες οι δύο εστίες, πλάτους 7μ. η κάθε μια. Η μπάλα του παιχνιδιού είναι παρόμοια με τη μπάλα του ποδοσφαίρου και περιέχει κουδουνάκια, έτσι ώστε να ακούγεται όταν κάποιος παίκτης τη ρολλάρει κατά μήκος του γηπέδου προς την αντίπαλη εστία. Ο στόχος για κάθε ομάδα είναι να κυλήσει τη μπάλα στην εστία των αντιπάλων, ενώ η άλλη ομάδα προσπαθεί να αμυνθεί. Εάν η μπάλα ακουμπήσει σε κάποιο από τα 3 σκοινιά, αυτό σημαίνει παράβαση, οπότε ένας από τους παίκτες της ομάδας που υπέπεσε στην παράβαση εγκαταλείπει το γήπεδο και η ομάδα αμύνεται με 2 παίκτες, αλλά για μόνο μια επίθεση των αντιπάλων. Η διάρκεια του αγώνα είναι δύο 5λεπτες περίοδοι. Ιστιοσανίδα (Windserfing) Με βλέποντα συνοδό ή ατομικά με το βλέποντα συνοδό σε μικρή απόσταση. Ιστιοπλοΐα (Sailing) Κατά τη διάρκεια της ιστιοδρομίας, δεν απαιτούνται ειδικά σκάφη ή ειδικός εξοπλισμός, παρά μόνον ο προσανατολισμός μέσα στο σκάφος και ορισμένα απτικά σημάδια. Κατά προτίμηση, επιλέγονται ευρύχωρα σκάφη με πηδάλιο (για καλύτερη αίσθηση) που μπορούν να μεταφέρουν άνετα πλήρωμα τεσσάρων ατόμων παρέχοντας στο τυφλό άτομο τη δυνατότητα να επιδείξει την ικανότητα πλεύσης. Επιπρόσθετη 24

26 λεκτική βοήθεια κατά τη διάρκεια της ιστιοδρομίας παρέχουν βλέποντες οδηγοί που είναι και υπεύθυνοι για την ασφάλεια των τυφλών ιστιοπλόων. Σε επίπεδο αγώνων, το πλήρωμα αποτελείται από τέσσερα άτομα δύο εκ των οποίων είναι τυφλά, ενώ τα άλλα δύο είναι βλέποντες συνοδοί. Ο πηδαλιούχος είναι τυφλό άτομο και πρέπει να κατευθύνει το σκάφος χωρίς τη βοήθεια των συνοδών. Το άλλο τυφλό μέλος του πληρώματος είναι υπεύθυνο για τα ιστία του σκάφους. Ο ένας βλέπων συνοδός παρέχει προφορικές οδηγίες στον πηδαλιούχο, χωρίς να αγγίζει το τιμόνι ή να έχει οποιοδήποτε έλεγχο πάνω στο σκάφος, ενώ ο δεύτερος συνοδός συμμετέχει σε δραστηριότητα σχετική με τα ιστία. Τα τέσσερα μέλη του πληρώματος επικοινωνούν μεταξύ τους προφορικά και λειτουργούν ως ομάδα για τη σωστή εκτέλεση των χειρισμών και τον επιτυχή έλεγχο του σκάφους. Η συνεργασία αυτή παρέχει σημαντική αλληλεπίδραση και προάγει την κοινωνικότητα των τυφλών. Χόκεϊ (Hockey) Συμμετέχουν παίκτες ηλικίας άνω των 15 ετών, εκτός εάν δοθεί συγκατάθεση, και παιδιά (για τα παιδιά δεν υπάρχει επίσημο άθλημα). Κάθε ομάδα αποτελείται από τέσσερις παίκτες το ελάχιστο έως οκτώ παίκτες το μέγιστο, με απεριόριστες αλλαγές. Συμμετέχουν ένας διαιτητής, δύο επόπτες και ένας σημειωτής του σκορ. Ο διαιτητής ελέγχει τους αριθμούς των παικτών, φορά διαφορετική στολή από τους παίκτες και μεριμνά ώστε το γήπεδο να είναι καθαρό και οι πλάγιες γραμμές ασφαλείς. Παίκτης που υποπίπτει σε λεκτικό ή φυσικό παράπτωμα αποβάλλεται για 5 λεπτά ή δέχεται τις παρατηρήσεις του διαιτητή. Το παιχνίδι αρχίζει στην κεντρική γραμμή του γηπέδου με τον ικανότερο παίκτη της ομάδας να διεκδικεί τη μπάλα από τον αντίπαλο, αφού πρώτα τα μπαστούνια των δύο αντιπάλων έρθουν σε επαφή 3 φορές. Το γήπεδο είναι ορθογώνιο με λεία επιφάνεια. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει μπαστούνια (1-1.06μ.) στα οποία δεν επιτρέπονται προσαρμογές, επιγονατίδες, δερμάτινα γάντια και διπλά brass. Διάρκεια αγώνα: Γυναίκες 2Χ20, Άντρες 2Χ30 (ανάπαυλα 2-3 ). Eλεύθερη κατάβαση (Downhill skiing) Με πολλά οφέλη και ιδιαίτερα την ένταξη και την αποκατάσταση. Η ελεύθερη κατάβαση συμβάλλει στην ανάπτυξη των ψυχοκινητικών λειτουργιών, τη 25

27 σημαντική αύξηση της αντίληψης και του προσανατολισμού στο χώρο. Τα οφέλη αυτά επιδρούν θετικά στις καθημερινές δραστηριότητες των ατόμων με τύφλωση. Η ελεύθερη κατάβαση είναι οργανωμένη δραστηριότητα που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες που διαθέτουν τις ανάλογες εγκαταστάσεις. Η μόνη προσαρμογή είναι η παρουσία βλέποντα οδηγού, που παρέχει στον τυφλό τις απαραίτητες πληροφορίες για την κατάβαση. Επίσης, οι οδηγοί είναι υπεύθυνοι για την επιλογή της διαδρομής που θα ακολουθήσει ο σκιέρ στη διάρκεια της κατάβασης. Οι πληροφορίες αφορούν την κλίση του εδάφους και την ποιότητα του χιονιού για την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων. Σε φαρδιές πλαγιές χωρίς εμπόδια, ο οδηγός παραμένει πίσω από το σκιέρ και τον καθοδηγεί μόνο προφορικά. Σε αντίθετη περίπτωση, πηγαίνει μπροστά και ο προσανατολισμός διευκολύνεται από τις οδηγίες και τους ήχους των κινήσεων του οδηγού, ενώ ο σκιέρ προσπαθεί να τις ακολουθήσει όσο πιο πιστά μπορεί. Όταν ο οδηγός χρειαστεί να στρίψει, πρώτα δείχνει την κατεύθυνση και μετά δίνει την εντολή. Η απόσταση του οδηγού από το σκιέρ πρέπει να είναι η ελάχιστη. Επιπλέον, είναι απαραίτητο οι τυφλοί σκιέρ αλλά και οι οδηγοί να φορούν ειδικά γιλέκα όπου να αναγράφεται η ιδιότητα του καθενός. Με τον τρόπο αυτό η ασφάλεια αυξάνεται και ιδιαίτερα όταν κινούνται και άλλοι σκιέρ στον ίδιο χώρο. Επιπρόσθετο παράγοντα ασφάλειας αποτελεί η χρήση ραδιοπομπού, ώστε ο οδηγός να είναι σίγουρος ότι ο σκιέρ ακούει τις οδηγίες και γνωρίζει την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει. Αντίθετα με άλλες αναπηρίας, το σκι για τυφλούς δεν απαιτεί καμιά ειδική προσαρμογή για τα πέδιλα ή τις κλίσεις. Αγωνίσματα: Ελεύθερη κατάβαση 700μ., Σλάλομ 800μ., Γιγαντιαίο σλάλομ 900μ., Υπέρ γιγαντιαίο σλάλομ 1000μ. Σκι σε ανώμαλο δρόμο (Cross country skiing) Οι αποστάσεις είναι οι ίδιες και για τις τρεις κατηγορίες Β. Άντρες: Γυναίκες: 5 χλμ. με κλασική τεχνική 5 χλμ. με κλασική τεχνική 10 χλμ. με κλασική τεχνική 10 χλμ. με κλασική τεχνική 20 χλμ. με ελεύθερη τεχνική 15 χλμ. με ελεύθερη τεχνική Δίαθλο (Biathlon) 26

28 7.5 χλμ. με ελεύθερη τεχνική (International Blind Sports Federation, 1992) 27

29 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1 Auxter, D. & Pyfer, J. (1989) Principles and methods of adapted physical education and recreation. (6 th ed.). Times Mirror / Mosby Coll Publishers, St. Louis. 2 Barker, B. O., Frisbie, A. G., & Patrick, K. R. (1989). Broadening the definition of distance education in light of the new telecommunications technologies. The American Journal of Distance Education, 3(1), Buell, C. (1950) Motor performance of visually handicapped children. Journal of Exceptional Children, 17, Barraga,N.C.(1983). Visual handicaps and learning. Austin, T.X.:Exceptional Resoyrces. 5 Cratty, B. (1986) Perceptual and Motor Development in Infants and Children. 6 Davidson, P.W. (1972) Haptic judgments of curvature by blind and sighted humans. Journal of Experimental Psychology, 93, Englewood Cliffs. Pangrazi, R.P. (2001) Dynamic physical education for elementary school children. Boston: Allyn & Bacon. 8 Fraise P (1978) Time and rhythm perception. In: Handbook of Perception. London Academic Press). 9 Helveston, E., Ellis, F. (1990). Visual acquity testing. In Pediatric Ophthalmology practice. Philadelphia: Mosby Co (pp.1-30). 10 (International Blind Sports Federation. (1992) IBSA technical rulebook. Madrid, Spain: Author. 11 Kobberling, G., Jankowski, L., & Leger, L. (1991) The relationship between aerobic capacity and physical activity in blind and sighted adolescents. Journal of Visual Impairment and Blindness, 85, Pereira, L. (1990) Spatial concepts and balance performance: Motor learning in blind and visually impaired children. Journal of Visual Impairment and Blindness, 84, Ponchillia, S., Powell, L., Felski, K.A., & Nicklawski, M.T. (1992) The effectiveness of aerobic exercise instruction for totally blind women. Journal of Visual Impairment and Blindness, 86, Schmidt, R. (1982) Motor control and learning: A behavioral emphasis. Champaign, IL: Human Kinetics. 28