ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιβλέπουσα: Αγγελική Ματσούκα. Σπουδάστρια: Αικατερίνη Σίνη

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Η Διασυνοριακή Συνεργασία στην πάταξη του Οργανωμένου Εγκλήματος. Επιβλέπουσα: Αγγελική Ματσούκα Σπουδάστρια: Αικατερίνη Σίνη ΑΘΗΝΑ 2015

2 Η Διασυνοριακή Συνεργασία στην πάταξη του Οργανωμένου Εγκλήματος

3 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσά μου Αγγελική Ματσούκα για την αμέριστη υποστήριξη που μου προσέφερε κατά την εκπόνηση της παρούσης εργασίας, την οικογένειά μου για την συμπαράστασή τους κατά την διάρκεια των σπουδών μου στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και, τέλος, να αφιερώσω την παρούσα στην μνήμη του παππού μου, Γιάννη.

4 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην σύγχρονη εποχή, το οργανωμένο έγκλημα διεθνοποιήθηκε και μετεξελίχθηκε σε παγκόσμια απειλή. Εφόσον η δράση του δεν γνωρίζει σύνορα, η καταπολέμησή του δεν αποτελεί υπόθεση ενός μόνο Κράτους. Εντός αυτού του πλαισίου, αναδεικνύεται η σημασία της προστασίας των συνόρων των Κρατών και της προώθησης της διασυνοριακής συνεργασίας των αρχών επιβολής του νόμου ως αντίβαρο της δράσης του υπερεθνικού οργανωμένου εγκλήματος. Η παρούσα εργασία, χρησιμοποιώντας ως μεθοδολογικό εργαλείο έρευνας την ανάλυση περιεχομένου, εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους τα Κράτη συνεργάζονται για την από κοινού αντιμετώπιση των εγκληματικών οργανώσεων και εξετάζει τους βασικούς μηχανισμούς διασυνοριακής συνεργασίας που αναπτύσσονται σε διεθνές, ευρωπαϊκό και περιφερειακό επίπεδο. Όπως θα αποδειχθεί, η διασυνοριακή συνεργασία δεν αποτελεί εύκολο εγχείρημα καθώς αναδύονται προκλήσεις, όπως το αν και υπό ποιες προϋποθέσεις θα μπορέσει να αποτελέσει την βάση για μια ολιστική προσέγγιση του εγκληματικού φαινομένου και ως ποιο σημείο θα θέσει περιορισμούς στα ίδια τα Κράτη και τις ελευθερίες των πολιτών τους. Λέξεις Κλειδιά: Οργανωμένο έγκλημα, διασυνοριακό έγκλημα, διασυνοριακή συνεργασία, ενδοϋπηρεσιακή συνεργασία, ατομικά δικαιώματα, εθνική κυριαρχία, Χώρος Ελευθερίας, Ασφαλείας και Δικαιοσύνης, Interpol, UNODC, WCO, Europol, Eurojust, Frontex, CEPOL, Σύστημα πληροφοριών Schengen, SELEC.

5 5 ABSTRACT In modern times, organized crime has been internationalized and has evolved into a global threat. Since its actions know no borders, fighting it is no longer a matter of a single State. Within this context, the importance of the States border security, as well as the promotion of cross-border cooperation between law enforcement agencies is highlighted, in order to counter-balance the actions of the transnational organized crime. This paper, using the methodology research tool of context analysis, focuses on the ways the States cooperate on the joint fight against criminal groups and examines the key-mechanisms of cross-border cooperation that are deployed in an international, European and regional level. As it will be proven, cross-border cooperation is no easy task, for new challenges emerge, such as whether and under which conditions it will manage to constitute the basis of a holistic approach of the criminal phenomenon itself and up to which point it will set constraints to the States themselves and to their citizens freedoms. Key Words: Organized crime, cross-border crime, cross-border cooperation, transagency cooperation, civil rights, national sovereignty, Area of Freedom, Security and Justice, Interpol, UNODC, WCO, Europol, Eurojust, Frontex, CEPOL, Schengen Information System, SELEC.

6 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Εννοιολογική Προσέγγιση Πεδία Δράσης του Οργανωμένου Εγκλήματος Επιπτώσεις του Οργανωμένου Εγκλήματος Διασυνοριακό και Υπερεθνικό Έγκλημα Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : Η ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Η Διεθνής Συνεργασία Η ανάγκη της συνεργασίας Εννοιολογική προσέγγιση της Διεθνούς Συνεργασίας Η Διασυνοριακή Συνεργασία Εννοιολογική προσέγγιση της Διασυνοριακής Συνεργασίας Μορφές και οφέλη της Διασυνοριακής Συνεργασίας Η σημασία της Ενδοϋπηρεσιακής Συνεργασίας Τα «όρια» της Διασυνοριακής Συνεργασίας: ατομικά δικαιώματα και εθνική κυριαρχία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Σε διεθνές επίπεδο UNODC... 38

7 Interpol WCO Σε επίπεδο Ε.Ε Η πορεία προς τον Χώρο Ελευθερίας, Ασφαλείας και Δικαιοσύνης Η Ευρωπαϊκή Αστυνομία (Europol) Η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Ακαδημία (CEPOL) Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Δικαστικής Συνεργασίας (Eurojust) Frontex Το Σύστημα Πληροφοριών Schengen (SIS I & II) Σε περιφερειακό επίπεδο Κέντρο Επιβολής Νόμου Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SELEC) Σε εθνικό επίπεδο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 54

8 8 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ AIRCOP CEN CEPOL EIS EPE ICPO RILO SELEC SIENA SIRENE SIS SOCTA TOCTA UNODC WCO Α.Ε.Π. αρθ. αριθμ. Δ.Ν.Τ. Ε.Ε. επιμ. Η.Π.Α. Κ.Ο.Ε. Μ.Μ.Ε. ΜΚΟ Airport Communication Programme Customs Enforcement Network European Police College Europol Information System Europol Platform for Experts International Criminal Police Organization Regional Intelligence Liaisons Office Southeast European Law Enforcement Center Secure Information Exchange Network Application Supplementary Information Request at the National Entries Schengen Information System Serious Crime Threat Assessment Transnational Organized Crime Threat Assessment United Nations Office on Drugs and Crime/Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα World Customs Organization/Παγκόσμιος Οργανισμός Τελωνείων Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Άρθρο Ν. Νόμος Ο.Η.Ε. Ο.Σ.Ε.Π. Π.Κ. παρ. Σ.Ο.Δ.Ν.-Ε.Μ.Π. Αριθμό Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Ευρωπαϊκή Ένωση Επιμελητής (-ές) Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Κοινές Ομάδες Έρευνας Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Οικονομική Συνεργασία Ευξείνου Πόντου Ποινικός Κώδικας Παράγραφος Συντονιστικό Όργανο Δίωξης Ναρκωτικών-Εθνική Μονάδα Πληροφοριών ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως

9 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Στα τέλη του 17ου αιώνα και αρχές του 18ου, το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού απετέλεσε φορέα καινοτόμων ιδεών που έμελλε να καθορίσουν την σύγχρονη κοινωνική και πολιτική σκέψη. Βασική παρακαταθήκη του υπήρξε η τελολογική αντίληψη περί μιας οικουμενικής πανανθρώπινης κοινότητας. Το όραμα για μια παγκόσμια αλληλοσυσχέτιση των κρατών και των κοινωνιών άρχισε να μετασχηματίζεται δυναμικά σε υπαρκτή τάξη με την επέλαση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Όπως επισημαίνει ο McGrew (1992), μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μια σειρά ραγδαίων ανακατατάξεων στο πεδίο της πολιτικής, της οικονομίας και της τεχνολογίας μετέβαλαν ταχέως την αντίληψη της παγκόσμιας εμπειρίας για τον χρόνο και τον χώρο, οδηγώντας στην συμπύκνωσή τους. Σήμερα η έννοια της παγκοσμιοποίησης διατρέχει όλες τις πτυχές της κρατούσας ορολογίας, κυριαρχώντας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στον επιχειρηματικό και οικονομικό κόσμο, ακόμη και στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Ως όρος, χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια διαδικασία διάδρασης και ενσωμάτωσης, λαμβάνουσα χώρα μεταξύ ατόμων, επιχειρήσεων και κυβερνήσεων διαφορετικών χωρών μια διαδικασία υποκινούμενη από το διεθνές εμπόριο και τις εξελίξεις του χρηματοπιστωτικού τομέα και επικουρούμενη από τις σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής. Το αποτύπωμα αυτής της διαδικασίας καθίσταται πλέον εμφανές στο περιβάλλον, τον πολιτισμό, τα πολιτικά συστήματα, κυρίως όμως στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία των κρατών, επηρεάζοντας ούτως τις συνθήκες ζῆν και εὖ ζῆν των κοινωνιών παγκοσμίως (The Levin Institute The State University of New York, 2015). Είναι γεγονός πως η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί πλήθος ευκαιριών για την προώθηση των εμπορικών και χρηματοπιστωτικών ροών μεταξύ των χωρών, την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε νέες, διευρυνόμενες αγορές και πόρους, χρηματοδοτικούς και τεχνολογικούς, ενώ επίσης αυξάνει τις επιλογές των καταναλωτών σε προϊόντα και τιμές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι, τα αγαθά, οι υπηρεσίες, η γνώση, οι τεχνολογίες, οι εικόνες, τα κεφάλαια, ο πολιτισμός και οι πεποιθήσεις κυκλοφορούν σήμερα ευκολότερα, ταχύτερα και ευρύτερα από ποτέ. Ωστόσο, αυτή η άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση σήμανε την ανάδειξη νέων ευκαιριών σε τομείς εκτός των ορίων της εννόμου τάξης των κρατών, δίνοντας την δυνατότητα σε εγκληματικές οργανώσεις να μετασχηματιστούν,

10 10 προσαρμοζόμενες στις νέες απαιτήσεις μιας παγκόσμιας πραγματικότητας, υπερβαίνουσας τα στενά όρια του έθνους-κράτους. Με αυτόν τον τρόπο, το έγκλημα μετεξελίχθηκε, διεθνοποιήθηκε και εν τέλει ανεδείχθη σε παγκόσμια απειλή. Η παγκοσμιοποίηση πυροδότησε μια σειρά παραδόξων συνεπειών, τόσο για το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, όσο και για την διεθνή τρομοκρατία, λειτουργώντας ταυτοχρόνως ως κίνητρο αλλά και επιταχυντής αυτών. Η διαπίστωση αυτή εδράζεται στην παραδοχή της ύπαρξης νικητών και ηττημένων που αφήνει πίσω της η διαδικασία της παγκόσμιας ολοκλήρωσης (Williams, 2007). Και ενώ οι νικητές επωφελούνται των πλεονεκτημάτων που το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό, τηλεπικοινωνιακό και πολυπολιτισμικό γίγνεσθαι συνεπάγεται, η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων που καταλήγει στην εκμετάλλευση εντός των χώρων εργασίας και στην άνιση κατανομή του παγκόσμιου πλούτου, καθώς και η συντριβή των πλουραλιστικών πολιτισμικών παραδόσεων υπό το βάρος της καταιγιστικής προώθησης του αμερικανικού τρόπου ζωής, δημιουργούν ηττημένους. Πρόκειται για όλες εκείνες τις πληθυσμιακές ομάδες, τις μειονότητες, που καταλήγουν στο περιθώριο της κοινωνίας, αποκλεισμένες και αδύναμες να ενταχθούν επιτυχώς στον κοινωνικό ιστό και αναπόφευκτα καταλήγουν να αποτελούν την κύρια πηγή στελέχωσης εγκληματικών δικτύων. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παγκοσμιοποίηση λειτούργησε ως επιταχυντής μιας σειράς παρανόμων δραστηριοτήτων, εκτεινομένων από το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών έως την χρήση μεγάλης κλίμακας βίας εναντίον αθώων πολιτών. Μέσα στο «παγκόσμιο χωριό» (global village), κατά τον Harvey (1989, σελ. 240), οι διασυνδέσεις μεταξύ διαφορετικών μερών του κόσμου ενισχύθηκαν, η επικοινωνία επεκτάθηκε, καθώς κατέστη φθηνότερη και ευκολότερη, οι μετακινήσεις πολλαπλασιάστηκαν, όμως η μετάδοση ασθενειών, βίας ή εγκλήματος είναι πλέον αδύνατον να εμποδιστεί. Τα ίδια διεθνικά δίκτυα που συνδέουν επιχειρήσεις, επιστήμονες ή απλούς πολίτες, συνδέουν επίσης μέλη εγκληματικών οργανώσεων, συμβάλλοντας στην μετεξέλιξη του εγκλήματος και προσδίδοντάς του παγκόσμια, μακροοικονομικά χαρακτηριστικά (Williams, 2007). Οι βαθύτερες αιτίες αυτού του φαινομένου εδράζονται στους μηχανισμούς της αλληλεξάρτησης και ομοιογενοποίησης των παραδοσιακών κρατών, που λαμβάνουν χώρα κατά την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και συνακολούθως στην ευθεία αμφισβήτηση των κλασικών, κοινώς αποδεκτών παραδοχών, αναφορικά με το κυρίαρχο έθνος-κράτος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εντός του νέου διαμορφούμενου πλαισίου,

11 11 όπου οι ανάγκες ανθρώπων διαφορετικών τοπικοτήτων συγκλίνουν και διεθνή δίκτυα, υπερβαίνοντα τα εθνικά σύνορα, εγκαθιδρύονται, τα παραδοσιακά εθνικά κράτη έχουν απολέσει σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία τους και έχουν υποστεί δραστικό περιορισμό της κρατικής κυριαρχίας. Συνεπώς, η αντιμετώπιση του διεθνοποιημένου ή παγκοσμιοποιημένου οργανωμένου εγκλήματος είναι σχεδόν αδύνατη, αν κάθε κράτος στηρίζεται αποκλειστικά στις δυνάμεις του. Παραδόξως, όμως, η λύση συνυπάρχει με το ίδιο το πρόβλημα, στον βαθμό βεβαίως που η παγκοσμιοποίηση δύναται να θεωρηθεί ως τέτοιο. Καίτοι η παγκόσμια ολοκλήρωση εξέλιξε τόσο τα ποσοτικά, όσο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εγκλήματος, ανάγοντας το πλέον σε διεθνικό φαινόμενο, είναι αυτή που καταδεικνύει τους τρόπους αποτελεσματικής αντιμετώπισής του. Έτσι λοιπόν, στον αντίποδα του περιορισμού της εθνικής ανεξαρτησίας και αυτοδυναμίας βρίσκονται οι έννοιες της αλληλεπίδρασης και συμπόρευσης των κρατών, αλλά και της υπέρβασης των επιμέρους συμβατικών εδαφικών περιορισμών, όπως αυτοί προσδιορίζονται από τα εθνικά σύνορα. Υπό αυτούς τους όρους, η ισχύς των κρατών δύναται να ενισχυθεί αν και εφόσον αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που η ίδια η παγκοσμιοποίηση προσφέρει, αντισταθμίζοντας ούτως τις όποιες αρνητικές συνέπειές της. Ο ευρέως χρησιμοποιούμενος στην Πολιτική Επιστήμη όρος της διακυβέρνησης (governance), δηλαδή η ανάπτυξη δημοσίων πολιτικών με στόχο την ρύθμιση ή μεταρρύθμιση καταστάσεων, βρίσκει σε αυτό το σημείο την πλέον κατάλληλη θέση του (Δημόπουλος, 2008). Τα κράτη καλούνται να αναπτύξουν μορφές διεθνούς διακυβέρνησης, όπως εναρμονισμένες πολιτικές, μέτρα και υπερεθνικούς οργανισμούς, προκειμένου να ανακόψουν τις διαστάσεις που λαμβάνει το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα. Η συνολική διαπίστωση οδηγεί σε ένα καθ όλα οξύμωρο σχήμα η παγκοσμιοποίηση που κατήργησε τα σύνορα μεταξύ των κρατών έθεσε τις βάσεις για την δημιουργία διεθνών συμμαχιών με στόχο την προστασία αυτών. Β. Η παρούσα εργασία, κινούμενη εντός του περιγραφέντος πλαισίου, βασικό σκοπό έχει να αναδείξει τους τρόπους με τους οποίους τα κράτη επιλέγουν να συνεργάζονται προκειμένου να επιτύχουν την ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων τους απέναντι στην απειλή της διεθνοποιημένης δράσης του οργανωμένου εγκλήματος και να θέσει στην κρίση του αναγνώστη κάποιους βασικούς προβληματισμούς επί της συνεργασίας αυτής, σχετικούς με τις δυνατότητες ενδυνάμωσής της και τα όρια παρέμβασής της. Δευτερευόντως, επιχειρεί να καταδείξει γιατί η πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος

12 12 αποτελεί μια κεφαλαιώδους σημασίας δημόσια πολιτική για κάθε ευνομούμενη πολιτεία. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά την εκπόνηση της παρούσης εργασίας είχε ως βάση την συστηματική επισκόπηση του διεθνούς, ευρωπαϊκού και εθνικού νομικού πλαισίου (διεθνείς συμβάσεις και συμφωνίες, κανονισμοί, νόμοι κ.α.) που ρυθμίζουν τις παραμέτρους της διασυνοριακής συνεργασίας. Για την θεωρητική θεμελίωση των βασικών εννοιών και όρων που περιλαμβάνονται σε αυτήν χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές, ενώ αναζητήθηκαν και επιστημονικές δημοσιεύσεις επί του συγκεκριμένου θέματος. Ιδιαιτέρως για την περίπτωση της καταγραφής των επιμέρους μορφών διασυνοριακής συνεργασίας του δευτέρου κεφαλαίου και λόγω αδυναμίας εντοπισμού μιας συστηματοποιημένης και συγκεντρωτικής καταγραφής τους, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της συγκριτικής εξέτασης των μορφών συνεργασίας των βασικοτέρων οργανισμών που δραστηριοποιούνται σε διεθνές, ευρωπαϊκό ή άλλο επίπεδο. Συγκεκριμένα, μελετήθηκαν τα μέσα δράσης των: Interpol, WCO, Europol, Eurojust, Frontex, καθώς και το «Σχέδιο Δράσης για την Διασυνοριακή Συνεργασία Καναδά Η.Π.Α» (Canada- US Cross-border Cooperation Action Plan). Στις διαπιστώσεις αυτές προσετέθησαν και επιπλέον πληροφορίες που αντλήθηκαν από τα οριζόμενα στην Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος του 2000, την Σύμβαση του Ο.Η.Ε. του 1988, την Συμφωνία Schengen, την Σύμβαση SELEC και την Σύμβαση Napoli II. Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η έννοια του οργανωμένου εγκλήματος, τα πεδία δράσης του και εξετάζονται οι επιπτώσεις του στο σύγχρονο κράτος. Εν συνεχεία, στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας, η μελέτη επικεντρώνεται στην έννοια της διασυνοριακής συνεργασίας, αναλύονται οι βασικότερες μορφές της, επισημαίνεται η αλληλεπίδρασή της με την ενδοϋπηρεσιακή συνεργασία, ενώ τίθενται και μια σειρά προβληματισμών αναφορικά με την έκταση της δράσης της. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο, παρατίθενται κάποια παραδείγματα διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών οργανισμών διασυνοριακής συνεργασίας και επισημαίνονται οι περιπτώσεις διάδρασης και συνεργίας τους. Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται με την παράθεση των συμπερασμάτων και την διατύπωση προτάσεων για την βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διασυνοριακής συνεργασίας κατά του οργανωμένου εγκλήματος.

13 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ «Έγκλημα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο.» Π.Κ Εννοιολογική Προσέγγιση Επιχειρώντας την εννοιολογική προσέγγιση του οργανωμένου εγκλήματος είναι σκόπιμο να επισημανθεί η απουσία ενός κοινώς αποδεκτού ορισμού του σε διεθνές επίπεδο. Το πρόβλημα έγκειται όχι στον όρο έγκλημα αλλά τον χαρακτηρισμό του ως οργανωμένο. Αυτό σημαίνει πως, μολονότι υπάρχει μια σύγκλιση απόψεων μεταξύ εγκληματολόγων, νομικών και λοιπών επιστημόνων ως προς το αντικείμενο μιας εγκληματικής ή παραβατικής πράξης, διαπιστώνεται μια ασάφεια και ασυμφωνία αναφορικά με τις συνθήκες ή τα κριτήρια υπό τις οποίες δύναται να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός του ως οργανωμένο. Και αυτό γιατί ενώ πράξεις όπως ο φόνος, η ληστεία και η κλοπή που θεωρούνται mala in se (εγκλήματα αυτά καθεαυτά) ή πράξεις που θεωρούνται mala prohibita (εγκλήματα βάσει νόμου), όπως το εμπόριο ναρκωτικών, η δωροδοκία, τα παράνομα στοιχήματα ή η πορνεία και μια σειρά άλλων αναλόγων πράξεων, έχουν κατά καιρούς συνδεθεί με το οργανωμένο έγκλημα, αδυνατούν να το ορίσουν επαρκώς, είτε γιατί διαπράττονται από εγκληματίες που δρουν μεμονωμένα, είτε γιατί διαπράττονται από ομάδες που στερούνται του χαρακτηρισμού της εγκληματικής οργάνωσης (Finckenauer, 2005). Οι προαναφερθείσες παρατηρήσεις κατατείνουν στην διαπίστωση πως το φαινόμενο του οργανωμένου εγκλήματος δεν δύναται να οριστεί συσταλτικά, επί της βάσης συγκεκριμένων κατηγοριών ή ειδών εγκληματικών πράξεων, αλλά απαιτεί τον σαφή προσδιορισμό εκείνων των παραμέτρων, η συνδρομή των οποίων προσδίδει στο φαινόμενο τον χαρακτήρα του οργανωμένου και οι οποίες αφορούν, κυρίως, τον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος, που υπεγράφη στο Παλέρμο της Ιταλίας την 15 η Νοεμβρίου 2000 και ετέθη σε ισχύ την 29 η Σεπτεμβρίου 2003, στο αρθ. 2 ορίζει ως «οργανωμένη εγκληματική ομάδα» (organized criminal groups) την δομημένη ομάδα τριών ή περισσοτέρων προσώπων που υπάρχει

14 14 για κάποια χρονική περίοδο και ενεργεί με κοινό σκοπό τέλεσης ενός ή περισσοτέρων σοβαρών εγκλημάτων, προκειμένου να ποριστεί αμέσως ή εμμέσως οικονομικό ή άλλο υλικό όφελος. Σε παρόμοιο πνεύμα κινείται και ο Ποινικός Κώδικάς μας που στο αρθ. 187, όπως αυτό τροποποιήθηκε με τον Ν. 2928/2001, περιγράφει την «εγκληματική οργάνωση» ως ομάδα με δομημένη και διαρκή δράση, αποτελούμενη από τρία ή περισσότερα πρόσωπα και επιδιώκουσα την διάπραξη συγκεκριμένων κακουργημάτων που απαριθμούνται στο εν λόγω άρθρο προβλέπει δε ποινή κάθειρξης μέχρι δέκα (10) έτη για συμμετοχή σε αυτήν. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την 20 η Οκτωβρίου 2005 η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιωμάτων και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υιοθέτησε την από 28 ης Σεπτεμβρίου 2005 έκθεση επί της πρότασης της Απόφασηςπλαίσιο του Συμβουλίου αναφορικά με την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Σύμφωνα με την έκθεση, ορίζεται ως «εγκληματική οργάνωση» (criminal organization) η διαρθρωμένη ένωση περισσοτέρων των δυο προσώπων, δρώντων από κοινού και με σκοπό την τέλεση αξιοποίνων πράξεων που επισύρουν ποινή στέρησης της ελευθερίας ή μέτρο ασφαλείας στερητικό της ελευθερίας, μεγίστης διαρκείας τουλάχιστον τεσσάρων (4) ετών ή βαρύτερη ποινή, προκειμένου να προσποριστούν, αμέσως ή εμμέσως, οικονομικό ή άλλο υλικό όφελος. Η διαπιστωθείσα αδυναμία διατύπωσης ενός κοινώς αποδεκτού ορισμού αναφορικά με το οργανωμένο έγκλημα διεθνώς, σε συνδυασμό με την ανάγκη σαφούς προσδιορισμού των συνιστωσών του όρου «οργανωμένο», είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση από το Συμβουλίου της Ε.Ε. το 1997 (έγγραφο 6204/2/97 ENFOPOL 35, REV. 2 του Συμβουλίου της Ε.Ε.) μιας σειράς χαρακτηριστικών, εν είδει κριτηρίων, που θα πρέπει να έχει μια εγκληματική πράξη, προκειμένου να θεωρηθεί ως μορφή οργανωμένου εγκλήματος. Έτσι, μια εγκληματική ομάδα θεωρείται ότι προβαίνει σε πράξεις, εμπίπτουσες στην κατηγορία του οργανωμένου εγκλήματος, όταν αυτή δεν έχει ad hoc χαρακτήρα, αλλά τα μέλη της διακατέχονται από πνεύμα κοινής συνεργασίας με σκοπό την τέλεση αξιοποίνων πράξεων επί μακρόν. Σε τέτοιου είδους ομάδες παρατηρείται καταμερισμός καθηκόντων και κάποια μορφή πειθαρχίας, ώστε οι εν λόγω δραστηριότητες να υλοποιούνται βάσει ενός καθορισμένου συνόλου κανόνων. Επιπροσθέτως, αυτές οι ομάδες χαρακτηρίζονται από διεθνή δράση, μετέρχονται της βίας ή άλλων μορφών εκφοβισμού και εμπλέκονται σε νομιμοποίηση εσόδων από

15 15 παράνομες δραστηριότητες. Για την επίτευξη του βασικού στόχου τους, που συνίσταται στην απόκτηση οικονομικού οφέλους, χρησιμοποιούν επιχειρησιακές δομές ώστε να ελέγχουν αποτελεσματικότερα τα κέρδη τους και συχνά επιδιώκουν την άσκηση επιρροής στους τομείς της πολιτικής, των Μ.Μ.Ε., της Δημοσίας Διοίκησης, των Δικαστικών Αρχών ή της οικονομίας. Τέλος, ως προς την μορφή οργάνωσης των εγκληματικών οργανώσεων, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία για την επιβίωση και επιτυχία τέτοιων ομάδων, οι οποίες σύμφωνα με την Αθ. Συκιώτου ανήκουν στην λεγόμενη «αφανή εγκληματικότητα», υπό την έννοια ότι προϋποθέτουν την ύπαρξη μιας ολόκληρης αλυσίδας μεσαζόντων ώστε να επιτύχουν την απαραίτητη δικτύωση στα πεδία δράσης τους, έχουν παρατηρηθεί τρία βασικά είδη: α) Ιεραρχική δομή: Αποτελεί την πλέον κλασική δομή εγκληματικής οργάνωσης, τύπου μαφίας και είναι πολυεπίπεδη. Διαθέτει αρχηγούς, επικουρούμενους από δίκτυο «ειδικών» που ασκούν έλεγχο στα κατώτερα στελέχη, εν αντιθέσει με τα μεσαία που διαθέτουν σχετική αυτονομία δράσεων. β) Οριζόντια δομή: Χαρακτηρίζεται από απουσία κεντρικής εξουσίας, αλλά ακόμη και στις περιπτώσεις που υπάρχει είναι χαλαρή και δεν έχει την δυνατότητα ελέγχου των δράσεων των μελών. γ) Χαλαρές μικρές ενώσεις 3-4 ατόμων: Παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ των αρχηγών βάσει των αναγκών του εκάστοτε σχεδίου (Συκιώτου, 2007). 1.2 Πεδία Δράσης του Οργανωμένου Εγκλήματος Το οργανωμένο έγκλημα, ως ξεχωριστή έκφανση της έννοιας του εγκλήματος, ξεχωρίζει από άλλες αξιόποινες πράξεις ή παραβατικές συμπεριφορές κυρίως εξαιτίας της ιδιαίτερης δυναμικής του. Ως φαινόμενο έχει την τάση να επηρεάζεται από τους εκάστοτε κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς παράγοντες που επικρατούν σε μια κοινωνία, να προσαρμόζεται σε αυτούς και να εξελίσσεται (Συκιώτου, 2007). Στην σημερινή εποχή, το οργανωμένο έγκλημα έχει διαφοροποιηθεί, έχει αποκτήσει παγκόσμιες διαστάσεις και αναλογίες που προσεγγίζουν μακρο-οικονομικά μεγέθη παράνομα αγαθά προερχόμενα από μια ήπειρο, διασχίζουν μιαν δεύτερη και εν τέλει καταλήγουν να πωλούνται σε μια τρίτη.

16 16 Δίχως να αποτελεί καινοφανή μορφή εγκληματικότητας, το οργανωμένο έγκλημα κατόρθωσε, κυρίως μετά την δεκαετία του 1960, να επαναπροσδιοριστεί μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, αλλάζοντας τόσο τις μεθόδους όσο και τις δομές του και να γνωρίσει μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη. Έτσι λοιπόν από το στερεότυπο της γνωστής σειράς ταινιών Ο Νονός ή The Sopranos και τις κλασικές ληστείες της εποχής του Αλ Καπόνε, το σύγχρονο οργανωμένο έγκλημα αξιοποιεί στο έπακρον τις δυνατότητες που προσφέρει ο 21 ος αιώνας, ήτοι την τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνίας και την εξάλειψη των αποστάσεων, ενώ από την βία και τις απειλές πέρασε σταδιακά στην χρήση της διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα του κρατικού συστήματος (δημόσια διοίκηση, δικαιοσύνη, αστυνομία, τραπεζικό σύστημα, πολιτική κ.α.) ώστε να εξυπηρετήσει αποτελεσματικότερα τους σκοπούς του (Συκιώτου, 2007). Σύμφωνα με την στρατηγική έκθεση της Europol για το 2013 αναφορικά με το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα στην Ε.Ε. (SOCTA), τα κυριότερα πεδία δράσης του έχουν ως εξής: Ναρκωτικά: Το εμπόριο ναρκωτικών συνιστά την πλέον προσοδοφόρα και ανταγωνιστική δραστηριότητα για το οργανωμένο έγκλημα, αφού περίπου το ένα τρίτο των οργανωμένων εγκληματικών ομάδων που δρουν στην Ε.Ε. ασχολούνται με την παραγωγή και την διακίνηση παρανόμων ναρκωτικών ουσιών (κοκαΐνη, ηρωίνη, κάνναβη, συνθετικά ναρκωτικά και νέες ψυχότροπες ουσίες). Παραχάραξη/Απομίμηση: Η παράνομη αντιγραφή εμπορικών προϊόντων, όπως ηλεκτρικές συσκευές, έργα πνευματικής ιδιοκτησίας, είδη ένδυσης και υπόδησης (αντιγραφή εμπορικού σήματος) και παραϊατρικών προϊόντων αποτελεί μια δραστηριότητα χαμηλού κινδύνου με υψηλά κέρδη. Παρόμοια περίπτωση αποτελεί και η παραχάραξη χαρτονομισμάτων και κερμάτων, όπου ειδικά στην περίπτωση του ευρώ παρατηρούνται αυξητικές τάσεις, κυρίως λόγω της ευρείας αποδοχής του ευρώ ως ισχυρού νομίσματος παγκοσμίως. Εγκλήματα κατά προσώπων: Η διευκόλυνση της παράνομης μετανάστευσης από τις αναπτυσσόμενες χώρες στις αναπτυγμένες και η παράνομη νομιμοποίηση των μεταναστών, καθώς και η διακίνηση ανθρώπων με στόχο την δουλεία ή την σεξουαλική εκμετάλλευση (trafficking) αποτελούν προνομιακό πεδίο δράσης του οργανωμένου εγκλήματος.

17 17 Οργανωμένο έγκλημα κατά της ιδιοκτησίας: Οργανωμένες εγκληματικές ομάδες διαπράττουν εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (κλοπές οχημάτων, διαρρήξεις, ένοπλες ληστείες, κλοπές μετάλλων και φορτίων), εκμεταλλευόμενες κυρίως τις μικρές ποινές που προβλέπονται για αυτήν την κατηγορία παρανόμων δραστηριοτήτων. Οικονομικά εγκλήματα: Το οικονομικό έγκλημα περιλαμβάνει περιπτώσεις φορολογικής και δασμολογικής απάτης, καθώς και περιπτώσεις νομιμοποίησης παρανόμως αποκτηθέντος χρήματος (ξέπλυμα χρήματος) που σύμφωνα με τον UNODC υπολογίζεται πως αγγίζει το 2-5% του παγκοσμίως παραγόμενου Α.Ε.Π., δηλαδή περί των 615 δις και 1,54 τρις ευρώ ετησίως. Ηλεκτρονικό έγκλημα: Το ηλεκτρονικό έγκλημα περιλαμβάνει περιπτώσεις υπεξαιρέσεων χρηματικών ποσών ή κλοπής προσωπικών στοιχείων με την χρήση κακόβουλου λογισμικού (κυβερνοέγκλημα) και παιδικής πορνογραφίας. Η έξαρση αυτού του τύπου εγκληματικότητας, που παρατηρείται τα τελευταία έτη, συνδέεται με την επικράτηση της χρήσης του διαδικτύου σε ένα ευρύ φάσμα ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Περιβαλλοντικό έγκλημα: Πρόκειται για περιπτώσεις παράνομης διακίνησης αποβλήτων, επικίνδυνων για το περιβάλλον, κυρίως προς τις φτωχότερες χώρες του Τρίτου Κόσμου, και παράνομης εμπορίας ειδών πανίδας και χλωρίδας υπό εξαφάνιση. Διακίνηση όπλων: Η διακίνηση όπλων μολονότι αποτελεί μια σημαντική δραστηριότητα για το οργανωμένο έγκλημα παγκοσμίως, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργεί μάλλον συμπληρωματικά άλλων παρανόμων δραστηριοτήτων και δεν αποτελεί κύρια πηγή εσόδων του. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι τα ως άνω περιγραφέντα πεδία δράσης δεν δύναται να θεωρηθούν ως αποκλειστικά, καθώς η πολυμορφικότητα του οργανωμένου εγκλήματος επιτρέπει την συνεχή εξάπλωσή του σε νέους τομείς, όπου ενυπάρχουν προοπτικές κέρδους για όσους εμπλέκονται με αυτό. Έτσι, ο αντίστοιχος κατάλογος της Interpol περιλαμβάνει επιπλέον τομείς δράσης του οργανωμένου εγκλήματος, όπως η διαφθορά πολιτικών προσώπων, η πειρατεία πλοίων, το «στήσιμο» αθλητικών αγώνων και η διαφθορά στον αθλητισμό, η παράνομη διακίνηση έργων τέχνης κ.α. (Interpol, 2015a), ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχίσει να εμπλουτίζεται όσο το οργανωμένο έγκλημα θα αναζητά νέες ευκαιρίες πλουτισμού.

18 Επιπτώσεις του Οργανωμένου Εγκλήματος Οι επιπτώσεις του οργανωμένου εγκλήματος σε διεθνές επίπεδο είναι πολύ σημαντικές καθώς εξαιτίας της διαχυτικής φύσης του κατορθώνει να παρεισφρέει στο σύνολο του φάσματος της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής μιας χώρας και να το διαβρώνει. Χρησιμοποιώντας τομείς οικονομικού ενδιαφέροντος ως εφαλτήριο της παράνομης δράσης του, προχωρεί σε μια σειρά παραβιάσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων και θέτει υπό αμφισβήτηση την αρχή του κράτους δικαίου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμα 2010/2309(INI) που εξέδωσε την 25 η Οκτωβρίου 2011 σχετικά με το οργανωμένο έγκλημα στην Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι «το οργανωμένο έγκλημα έχει τεράστιο κοινωνικό κόστος, ενώ παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και καταπατά τους κανόνες της δημοκρατίας, αφαιρεί και διασπαθίζει πόρους (οικονομικούς, ανθρώπινους κ.α.), στρεβλώνει την κοινή ελεύθερη αγορά, διαβρώνει τις επιχειρήσεις και τη νόμιμη οικονομία, ενισχύει την διαφθορά, μολύνει και ρυπαίνει και καταστρέφει το περιβάλλον...» και καταλήγει στην διαπίστωση «ότι το οργανωμένο έγκλημα, είτε διαπράττεται από οργανώσεις τύπου μαφίας είτε όχι, συγκαταλέγεται στις βασικές απειλές για την εσωτερική ασφάλεια και την ελευθερία των πολιτών της Ε.Ε». Το παραπάνω ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ουσιαστικά περιγράφει με τον πλέον ρητό τρόπο τον αντίκτυπο των δράσεων του οργανωμένου εγκλήματος όχι μόνο για τους πολίτες της Ε.Ε. αλλά και κάθε χώρας που επηρεάζεται από αυτό. Σήμερα το οργανωμένο έγκλημα κατέχει εξέχουσα θέση στην παράνομη παγκόσμια οικονομία, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της συνολικής παγκόσμιας οικονομίας. Η δε δράση του εξαπλώνεται διαρκώς, ανάγοντάς το σε παγκόσμια απειλή. Οι επιπτώσεις του είναι δύσκολο να καταγραφούν στο σύνολό τους, λόγω του αφανούς χαρακτήρα του, ενώ μια μικρή μόνο εκτίμηση μπορεί να γίνει αναφορικά με την τάξη μεγέθους τους, καθότι δεν είναι μόνο οικονομικές αλλά και κοινωνικές, περιβαλλοντικές ακόμη και ψυχολογικές για τα θύματά του. Η δραστηριοποίηση του οργανωμένου εγκλήματος σε τομείς όπως το εμπόριο ναρκωτικών, όπλων, φαρμάκων και παντός είδους παρανόμων ή απαγορευμένων προϊόντων, που αφορούν στην προστασία της υγείας και της ασφάλειας του πληθυσμού, επηρεάζει την κοινωνική συνοχή του κράτους και διαταράσσει τους όρους ειρηνικής συμβίωσης των πολιτών. Τα εγκλήματα κατά ζωής και περιουσίας αποτελούν

19 19 ευθεία προσβολή των ατομικών δικαιωμάτων και άρα του πυρήνα του κράτους δικαίου πολλώ δε μάλλον η διακίνηση και η εμπορία ανθρώπων με σκοπό την δουλεία ή την σεξουαλική εκμετάλλευση που προσβάλλει τις θεμελιώδεις αρχές επί των οποίων οικοδομήθηκε ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός. Επιπροσθέτως, η αποκόμιση παρανόμων εσόδων 1 από τις εγκληματικές οργανώσεις δια της διαφυγής της καταβολής των νομίμων φόρων και τελών (μέσω δραστηριοτήτων όπως η παράνομη αντιγραφή εμπορικού σήματος, η διάπραξη φορολογικής απάτης με χρήση του διαδικτύου κ.α.) αποστερεί έσοδα από το κράτος, απειλεί την οικονομική ανάπτυξη, πλήττει το νόμιμο εμπόριο και περιορίζει τις δημοσιονομικές δυνατότητες της Πολιτείας για βελτίωση των κοινωνικών δομών (UNODC, 2010, 2011a). Ως αποτέλεσμα, το οργανωμένο έγκλημα θίγει και το κοινωνικό κράτος. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται μια στροφή του οργανωμένου εγκλήματος στην χρήση νέων μεθόδων δράσης, όπως η διαφθορά στον χώρο της πολιτικής, της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης και των Μ.Μ.Ε., υποδηλώνουσα την τάση διείσδυσής του στο κράτος με απώτερο σκοπό τον έλεγχο εκείνων των μηχανισμών προληπτικών ή κατασταλτικών που δύνανται να το αναχαιτίσουν. Και είναι αυτή ακριβώς η μορφή διαφθοράς, η οριζόμενη από την διάδραση μεταξύ κρατικών και μη κρατικών δρώντων στο πλαίσιο της παράνομης οικονομίας, που εκθέτει τα όρια και την ισχύ του κρατικού ελέγχου, ο οποίος όταν καθίσταται αδύνατον να παρακαμφθεί εντελώς από τους εξωθεσμικούς παράγοντες, επιχειρείται να διεμβολισθεί μέσω της δωροδοκίας. Με αυτόν τον τρόπο παραβιάζεται ένα σύνολο αρχών που διέπουν την λειτουργία του Κράτους και της Δημοσίας Διοίκησης, όπως η δημοκρατική αρχή 2 αφού τα όργανα της Πολιτείας δεν δρουν υπέρ των συμφερόντων του συνόλου της κοινωνίας αλλά μεμονωμένων τμημάτων αυτής, η αρχή της νομιμότητας της Διοίκησης που αποτελεί την βάση της λειτουργίας της Διοίκησης και διέπει το σύνολο των ενεργειών της, η αρχή του δημοσίου συμφέροντος, η αρχή της χρηστής διοίκησης, η αρχή της αμεροληψίας κ.α. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, που εκθέτουν το μέγεθος της 1 Σύμφωνα με έρευνα του UNODC, τα έσοδα από το υπερεθνικό οργανωμένο έγκλημα ανέρχονται σε περίπου 2,1 τρις δολάρια Η.Π.Α και αντιστοιχούν μεσοσταθμικά στο 3,6% του παγκοσμίου Α.Ε.Π. (διακύμανση μεταξύ 2,3-5,5% του παγκοσμίου Α.Ε.Π.), βάσει στοιχείων του Επίσης, διαπιστώνεται αύξηση του κύκλου εργασιών του υπερεθνικού οργανωμένου εγκλήματος δεδομένου ότι η προηγούμενη έρευνα, που διενεργήθη το 1998 από το Δ.Ν.Τ., υπολόγιζε τα αντίστοιχα έσοδα στο 2-5% του παγκοσμίου Α.Ε.Π. (UNODC, 2011b). 2 Ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας, η δημοκρατική αρχή κατοχυρώνεται στο αρθ.1, παρ.3 του Συντάγματος της Ελλάδος και ορίζει πως «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως νόμος ορίζει».

20 20 κρατικής διαφθοράς εξαιτίας του εναγκαλισμού της με το οργανωμένο έγκλημα, αποτελούν οι περιπτώσεις των καθεστώτων του G. Meza στην Βολιβία και του Noriega στον Παναμά κατά την δεκαετία του 1980 όπου το εμπόριο ναρκωτικών, κυρίως, μαζί με μια σειρά άλλων εγκληματικών δραστηριοτήτων, έτυχαν μιας τέτοιας ιδιότυπης κρατικής αποδοχής, ώστε να υποστηρίζεται πως οι δράσεις του οργανωμένου εγκλήματος αναβαθμίστηκαν σε δημόσιες επιχειρηματικές δράσεις (Friman & Andreas, 1999). Οι επιβλαβείς επιπτώσεις του οργανωμένου εγκλήματος μεγεθύνονται έτι περισσότερο όταν αυτό κατορθώνει και κυριαρχεί σε ολόκληρες περιοχές, όπως επί παραδείγματι στις περιπτώσεις της Κολομβίας και του Μεξικό, όπου μεγάλες περιοχές ελέγχονται από τα «καρτέλ» των ναρκωτικών, παραλύοντας ουσιαστικά κάθε προσπάθεια επικράτησης των επισήμων κρατικών δυνάμεων και αποκατάστασης της εννόμου τάξης, οδηγώντας ακόμη και στην αποσταθεροποίηση των εν λόγω περιοχών, μέσω της δημιουργία ενός καθεστώτος βίας, φόβου και ανασφαλείας. Ολοκληρώνοντας, αξίζει να υπογραμμιστεί η συμμετοχή του οργανωμένου εγκλήματος στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος μέσω δράσεων όπως το παράνομο εμπόριο αποβλήτων ή ειδών υπό εξαφάνιση, η αποψίλωση δασών με στόχο το παράνομο εμπόριο ξυλείας κ.α. Τέτοιες δραστηριότητες διαταράσσουν την ισορροπία του οικοσυστήματος, καταστρέφουν την βιοποικιλότητα, επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή και επιβαρύνουν ολόκληρες περιοχές, υποβαθμίζοντας ταυτοχρόνως την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους (UNODC, 2010, 2011a). 1.4 Διασυνοριακό και Υπερεθνικό Έγκλημα Επειδή αμφότερες έννοιες, ήτοι τόσο το διασυνοριακό όσο το υπερεθνικό έγκλημα, συνδέονται με το οργανωμένο, ενώ είναι συχνή η σύγχυση αναφορικά με το περιεχόμενό τους με αποτέλεσμα οι δυο όροι να ταυτίζονται, κρίνεται σκόπιμη για τις ανάγκες της εργασίας η εννοιολογική αποσαφήνισή τους. Αναμφισβήτητα, κοινό στοιχείο των δυο εννοιών είναι τα εθνικά σύνορα και ο ρόλος που διαδραματίζουν στον τρόπο τέλεσης, το είδος και την ποιότητα της εγκληματικής ενέργειας. Στην περίπτωση του διασυνοριακού εγκλήματος, η ύπαρξη συνόρων δια των οποίων πραγματοποιείται η διακίνηση παρανόμων αγαθών, υπηρεσιών ή προσώπων είναι

21 21 κομβικής σημασίας, όπως άλλωστε υποδηλώνει και η ετυμολογία της λέξης «διασυνοριακό», δηλαδή την διέλευση/διάσχιση των συνόρων. Εδώ τα σύνορα, νοούμενα ως διοικητικά όρια που τέμνουν τις ζώνες εθνικής δικαιοδοσίας ομόρων κρατών, αποτελούν πηγές εγκληματογένεσης, υπό την έννοια ότι δεν συνιστούν συγκυριακά στοιχεία της εγκληματικής δράσης αλλά το σκοπό αυτής, αφού δίχως την ύπαρξή τους δεν υπάρχει και έγκλημα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα διασυνοριακού εγκλήματος αποτελεί η λαθρομετανάστευση καθώς απουσία συνόρων θα εξέλειπε το στοιχείο της παραβίασης του νόμου και το φαινόμενο θα έχρηζε μόνο κοινωνιολογικής μελέτης, ως μετατόπιση τμημάτων του παγκοσμίου πληθυσμού από ένα μέρος σε άλλο (Χλούπης, 2005). Από την άλλη πλευρά, το υπερεθνικό έγκλημα προϋποθέτει μεν την έννοια των συνόρων και μάλιστα συνίσταται σε εγκληματικές πράξεις που επεκτείνονται σε διάφορες χώρες, εντούτοις ορίζεται κατά τρόπο ευρύτερο του διασυνοριακού. Ο Γ. Χλούπης (2005) επισημαίνει δυο βασικά χαρακτηριστικά του υπερεθνικού εγκλήματος: την διάσχιση των συνόρων και την διεθνή αναγνώρισή του, δηλαδή η τελούμενη πράξη να θεωρείται έγκλημα μεταξύ τουλάχιστον δυο κρατών μέσω συμβάσεων ή συμφωνιών. Η παρούσα εργασία επικεντρώνει την ανάλυσή της στην έννοια του υπερεθνικού οργανωμένου εγκλήματος και των μεθόδων αντιμετώπισής του μέσω της διασυνοριακής συνεργασίας. Αυτή η επιλογή στηρίζεται στο ότι το υπερεθνικό έγκλημα αποτελεί υπερσύνολο, εμπεριέχον και το διασυνοριακό, καθώς και στην εκτίμηση πως οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας έχουν μεταβάλει σε σημαντικό βαθμό την έννοια των συνόρων και άρα της καταπάτησής αυτών, η οποία πλέον δύναται να γίνει και με τρόπους επιπλέον των συμβατικών, όπως επί παραδείγματι μέσω της εγκληματικής πρόθεσης (π.χ. ηλεκτρονικό έγκλημα που διαπράττεται μεταξύ μη ομόρων χωρών). 1.5 Οργανωμένο Έγκλημα και Τρομοκρατία Στο πλαίσιο της εννοιολογικής προσέγγισης και ανάλυσης του οργανωμένου εγκλήματος, πρέπει να επισημανθεί η διάκρισή του από την τρομοκρατία, αφού πολύ συχνά παρατηρείται σύγχυση των δυο φαινομένων, καθώς και τα δυο διακρίνονται για την υπερεθνική δράση τους.

22 22 Όπως έχει ήδη επισημανθεί, απώτερος σκοπός του οργανωμένου εγκλήματος είναι η αποκόμιση οικονομικού οφέλους μέσω του ελέγχου της παράνομης οικονομίας και δια της χρήσης μεθόδων που αποσκοπούν στην διασφάλιση μιας παράλληλης συνύπαρξής του με τις δραστηριότητες εκείνες που βρίσκονται εντός του πλαισίου της νομίμου οικονομίας. Με άλλα λόγια, το οργανωμένο έγκλημα δεν επιδιώκει την ανατροπή του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού status quo, αλλά την εκμετάλλευση των αδυναμιών τους προς όφελός του και υπό αυτή την έννοια δύναται να υποστηριχθεί πως διαθέτει μια αρνητική μεν, συμβιωτική δε σχέση με το κράτος. Στον αντίποδα, η τρομοκρατία επιδιώκει την αποσταθεροποίηση ή την ανατροπή του πολιτικού σκηνικού, τα δε κίνητρά της είναι καθαρά πολιτικά, ενίοτε και θρησκευτικοιδεολογικά ή πολιτισμικά, επ ουδενί όμως κερδοσκοπικά. Σε αυτήν την περίπτωση, το πολιτικό στοιχείο είναι τόσο έντονο που οποιαδήποτε προσπάθεια απομόνωσης της πολιτικής διάστασης του φαινομένου με στόχο την ανάδειξη της εγκληματικής πτυχής, οδηγεί σε μονόπλευρες θεωρήσεις της τρομοκρατίας, καθώς για ορισμένους οι τρομοκρατικές ενέργειες αποτελούν απελευθερωτικές πράξεις. Εν αντιθέσει με το οργανωμένο έγκλημα, που επιδιώκει την «επαφή» με το κράτος και την συνδιαλλαγή με αυτό, η τρομοκρατία δρα μυστικά και συγκρουσιακά προς τους κρατικούς μηχανισμούς η σχέση της με το κράτος είναι απολύτως ανατρεπτική (Χλούπης, 2005). Στο σημείο αυτό δεν επιχειρείται περεταίρω ανάλυση του φαινομένου της τρομοκρατίας, αφού σκοπός της παρούσας υποενότητας είναι η κατάδειξη των βασικών διαφορών της με το οργανωμένο έγκλημα. Είναι σκόπιμο όμως να επισημανθεί η διαφαινόμενη διασύνδεσης του οργανωμένου εγκλήματος με την τρομοκρατία, αφού τις τελευταίες δεκαετίες πολλές τρομοκρατικές οργανώσεις χρησιμοποιούν το οργανωμένο έγκλημα, κυρίως το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων ή την διακίνηση ανθρώπων, ως μια πηγή χρηματοδότησής τους (UNODC, 2011a).

23 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : Η ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ «Με τις υπερεθνικές απειλές, τα Κράτη δεν έχουν άλλη λύση παρά να συνεργαστούν. Όλοι επηρεαζόμαστε, είτε πρόκειται για χώρες παραγωγής, διακίνησης ή ζήτησης. Συνεπώς, έχουμε μια κοινή υποχρέωση να δράσουμε.» Μπαν Κι-Μουν, Γενικός Γραμματέας Ο.Η.Ε., Συμβούλιο Ασφαλείας, 24/02/ Η Διεθνής Συνεργασία Η ανάγκη της συνεργασίας Οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο τις τελευταίες δεκαετίες του 20 ου αιώνα προελείαναν το έδαφος για μια άνευ προηγουμένου ποσοτική και γεωγραφική επέκταση του υπερεθνικού οργανωμένου εγκλήματος. Η διεθνοποίηση του προβλήματος κατέστησε σαφές ότι τόσο οι δομές της κοινωνικής ευρυθμίας όσο και οι διεθνείς σχέσεις μεταξύ των κρατών απειλούνται σοβαρά από το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο προϊόντος του χρόνου τείνει να αποκτά χαρακτηριστικά «επαγγελματικής οργάνωσης» και να μετεξελίσσεται σε παγκόσμιο πρόβλημα. Σήμερα τα κράτη μεμονωμένα αδυνατούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις αυξημένες απαιτήσεις που προϋποθέτει η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος καθώς οι αποκλειστικά εθνικές δράσεις αποδεικνύονται ανεπαρκείς προκειμένου να ανακόψουν την πορεία των εγκληματικών ομάδων που δρουν παγκοσμίως (UNODC, 2010). Καίτοι σε εθνικό επίπεδο είναι εφικτή η αντιμετώπιση των ενδημικών στοιχείων του οργανωμένου εγκλήματος, καθίσταται σαφές πως είναι πρακτικά αδύνατον κάτι τέτοιο να συμβεί για εγκληματίες που βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των οργανώσεων και οι οποίοι απολαμβάνουν την ασφάλεια που τους παρέχουν χώρες με διεφθαρμένους μηχανισμούς επιβολής του νόμου και αποδυναμωμένο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης (Χλούπης, 2005). Εντός αυτού του πλαισίου, τα κράτη καλούνται να επιχειρήσουν μια σημαντική υπέρβαση και να επιδιώξουν την προστασία της εθνικής κυριαρχίας τους πέρα από τα σύνορά τους, αναπτύσσοντας διμερείς ή πολυμερείς συνεργασίες. Εν αντιθέσει με το

24 24 παρελθόν, όπου η περιφρούρηση της εθνικής επικρατείας από εξωτερικούς παράγοντες αποτελούσε προτεραιότητα για κάθε κράτος, στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο είναι η προσέγγιση μεταξύ των κρατών αυτή που τα ενδυναμώνει. Τούτο διότι αν ο κρατικός έλεγχος σταματά στα σύνορα, ενώ οι φορείς εγκληματικότητας τα διασχίζουν ελευθέρως, η εθνική κυριαρχία έχει ήδη παραβιασθεί, αν όχι παραδοθεί σε όσους συνειδητά παραβιάζουν τον νόμο (UNODC, 2010). Η διεθνής συνεργασία μεταξύ των κρατών αποτελεί την μόνη ουσιαστική καταφυγή για τον έλεγχο και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος σε όλες τους τις διαστάσεις. Αποτελεί όμως και παράγωγο της συνειδητοποίησης πως όλα τα κράτη, ανεξαρτήτως μεγέθους, ισχύος ή γεωγραφικής θέσης, απειλούνται, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, από το οργανωμένο έγκλημα και καμιά χώρα δεν μπορεί να θεωρείται απολύτως ασφαλής (Χλούπης, 2005). Αυτή η συνειδητοποίηση της επιτακτικής ανάγκης για την ύπαρξη μιας παγκοσμίας απάντησης της διεθνούς κοινότητας στο παγκόσμιο πρόβλημα του υπερεθνικού οργανωμένου εγκλήματος οδήγησε στην υπογραφή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος το 2000 στο Παλέρμο της Ιταλίας, η οποία έθεσε το πλαίσιο για την προαγωγή της συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο με στόχο την αποτελεσματικότερη πρόληψη και καταπολέμηση του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος Εννοιολογική προσέγγιση της Διεθνούς Συνεργασίας Η συνεργασία μεταξύ κρατών κατέστη το επίκεντρο μιας ευρείας σειράς μελετών και ανεδείχθη ως ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα και σημαντικά θέματα της Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων τα τελευταία έτη, ξεκινώντας αρχικώς από το πεδίο των οικονομικών σχέσεων και εν συνεχεία επεκτεινόμενη σε ζητήματα ασφαλείας. Αυτή η ακαδημαϊκή προσπάθεια, γνωστή και ως «Θεωρία Συνεργασίας» (Cooperation Theory) ή «Νεοφιλελεύθερος Θεσμισμός» (Neoliberal Institutionalism), χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο ανάλυσής της την «Θεωρία των Παιγνίων» (Game Theory) προκειμένου να εξετάσει το πρόβλημα της δυνατότητας συνεργασίας μεταξύ κρατών και του τρόπου ανάπτυξής της ώστε οι συμμετέχοντες να οδηγηθούν σε μια αμοιβαίως επωφελή κατάσταση παρά την απουσία υπερεθνικής κυβέρνησης (Fearon, 1998). Σύμφωνα με την H. Milner (1992), που ακολουθεί τον ορισμό του R. Keohane (1984, σελ. 51), η συνεργασία περιγράφει την κατάσταση εκείνη όπου κάθε εμπλεκόμενο

25 25 μέρος προσαρμόζει την συμπεριφορά του με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ή προσδοκώμενες προτιμήσεις των άλλων, μέσω μιας διαδικασίας συντονισμού των πολιτικών τους. Ο δε συντονισμός των πολιτικών σημαίνει πως κάθε χώρα προσαρμόζει τις πολιτικές της προκειμένου να περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες που δύνανται να επιφέρουν σε άλλες χώρες. Από τον ορισμό της συνεργασίας συνάγεται πως η έννοια αποτελείται από δυο βασικές συνιστώσες. Η πρώτη αφορά την ύπαρξη συγκεκριμένου στόχου προς επίτευξη. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως ο εν λόγω στόχος πρέπει να είναι κοινός για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά πως αυτά τείνουν να συμπεριφέρονται κατά τρόπο ορθολογικό, δηλαδή να επιδιώκουν την ικανοποίηση αναγκών τους ή την επίλυση προβλημάτων τους και την εν γένει θετική μεταβολή της παρούσης θέσης τους. Η δεύτερη αφορά την ύπαρξη οφέλους ή ανταμοιβής για τις συνεργαζόμενες χώρες. Ωστόσο, η ανισορροπία στην κατανομή της παγκόσμιας δύναμης πολιτικής, οικονομικής ή στρατιωτικής μεταξύ των κρατών καθιστά προφανές πως αντιστοίχως ασύμμετρη θα είναι και η κατανομή του αποκομισθέντος εκ της συνεργασίας οφέλους. Αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση σημασία δεν έχει ο ίσος καταμερισμός του, σε όρους αξίας ή είδους, αλλά ο ισότιμος, υπό την έννοια της αμοιβαιότητας. Επ ουδενί, όμως, δεν θα πρέπει να συγχέεται η έννοια της συνεργασίας με εκείνες της αντιπαράθεσης και του ανταγωνισμού, που συνεπάγονται την επιδίωξη οφέλους σε βάρος των λοιπών συμμετεχόντων ή την παρεμπόδιση της ικανοποίησης των στόχων των άλλων (Milner, 1992). Συνεπώς, στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας τα κράτη συνεπικουρούνται με απώτερο σκοπό την επίτευξη στόχων, προσαρμόζοντας ταυτοχρόνως τις πολιτικές τους προς την αποκόμιση του προσδοκωμένου οφέλους. Εντούτοις, είναι ουτοπικό να υποστηριχθεί ότι τα κίνητρά τους είναι ανιδιοτελή και ότι κάθε κράτος λειτουργεί με αποκλειστικό γνώμονα την παροχή βοηθείας στα άλλα (Milner, 1992). Η διεθνής συνεργασία 3, όμως, δομείται επί της ιδέας πως η από κοινού ανάληψη δράσης από κράτη δύναται να εξασφαλίσει περισσότερα οφέλη για τα συνεργαζόμενα μέρη από ότι η μεμονωμένη παρέμβαση ενός εκάστου, βελτιώνοντας ούτως την συνολική θέση όλων των συμμετεχόντων σε αυτό το παίγνιο πολιτικής. 3 Στην σχετική θεωρία διακρίνονται τρεις βασικοί τύποι διεθνούς συνεργασίας: α) η σιωπηρή, β) η συνεργασία μέσω διαπραγμάτευσης και γ) η συνεργασία δια της επιβολής του ισχυροτέρου μέρους πάνω στο αδύναμο (Milner, 1992).

26 26 Η ροπή των κρατών προς την ανάπτυξη διεθνούς συνεργασίας σε διαφόρους τομείς ενδιαφέροντος (πολιτική, οικονομία, στρατιωτική δράση, αστυνομική και δικαστική συνεργασία, περιβάλλον κ.α.) μέσω της ίδρυσης διεθνών οργανισμών ή σύναψης συμφωνιών, έναντι της προσήλωσής τους σε αυστηρά εθνικές επιλογές, ουσιαστικά σηματοδοτεί και την ροπή του συγχρόνου παγκοσμιοποιημένου συστήματος προς την ανάπτυξη μιας διεθνούς διακυβέρνησης, δηλαδή ενός πλαισίου διεθνών πολιτικών και μέτρων επί των οποίων τα κράτη αποδεικνύονται πρόθυμα να εργαστούν προκειμένου να επιτύχουν συνδυαστικά αποτελέσματα, αναγνωρίζοντας ούτως τον βαθμό αλληλεξάρτησής τους και την σημασία που έχει η επίλυση διεθνών προβλημάτων στην διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας τους και την προστασία των πολιτών τους. 2.2 Η Διασυνοριακή Συνεργασία Εννοιολογική προσέγγιση της Διασυνοριακής Συνεργασίας Η προστασία των συνόρων ανέκαθεν αποτελούσε μέγιστη μέριμνα των κρατών αφού ήταν συνυφασμένη με την διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας και την προάσπιση της ακεραιότητας του συστήματος επί του οποίου αναπτυσσόταν ο κοινωνικός, πολιτικός, οικονομικός και πολιτισμικός ιστός κάθε κράτους. Η διασυνοριακή συνεργασία, ως έννοια κατεξοχήν συναρτώμενη με τον ευαίσθητο εθνικά χώρο των συνόρων, αποτελεί μια από τις πρωταρχικές μορφές συνεργασίας που αναπτύχθηκαν μεταξύ γειτνιαζόντων κρατών που συνειδητοποίησαν πως μέσω αυτής ήταν εφικτό να μετατρέψουν τα αμοιβαία προβλήματά τους σε αμοιβαία οφέλη. Επιχειρώντας την διερεύνηση της σημασίας του όρου «διασυνοριακή συνεργασία», μπορεί να υποστηριχθεί πως πρόκειται για μια μορφή θεσμοποιημένης, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, συνεργασίας μεταξύ γειτονικών εθνικών αρχών κατά μήκος των εθνικών συνόρων. Αναλύοντας περεταίρω τον ορισμό συνάγονται τέσσερις βασικές διαπιστώσεις. Πρώτον, η διασυνοριακή συνεργασία αποτελεί πεδίο δράσης των δημοσίων υπηρεσιών, καθώς είναι αυτές που διαδραματίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Δεύτερον, επειδή αφορά σε συνεργασία μεταξύ εθνικών αρχών διαφορετικών κρατών, οι οποίες βάσει του διεθνούς δικαίου δεν συνιστούν νομικά πρόσωπα και κατά συνέπεια δεν νομιμοποιούνται να συνάπτουν διεθνείς συνθήκες, η διασυνοριακή συνεργασία ανήκει στα εργαλεία χαμηλής πολιτικής (low politics) της επιστήμης των Διεθνών Σχέσεων. Τρίτον, η διασυνοριακή συνεργασία επικεντρώνεται κυρίως στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων του διοικητικού βίου και τέταρτον προϋποθέτει την εδραίωση

27 27 διαχρονικών διασυνοριακών επαφών μεταξύ των κρατών, όπως επί παραδείγματι μέσω της οικοδόμησης θεσμών (Perkmann, 2003). Αναμφισβήτητα, αυτή η μορφή συνεργασίας διατρέχει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων κάθε οργανωμένης πολιτείας, αρχής γενομένης από το εμπόριο και τις πάσης φύσης οικονομικές συναλλαγές και επεκτεινόμενη σε τομείς όπως ο πολιτισμός, οι μεταφορές, η περιφερειακή ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών κ.α. Ένας από τους σημαντικότερους τομείς όπου τα κράτη επιλέγουν να αναπτύσσουν διασυνοριακή συνεργασία είναι και η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, του οποίου οι επιπτώσεις επηρεάζουν το σύνολο των δραστηριοτήτων κάθε κράτους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το οργανωμένο έγκλημα δεν γνωρίζει σύνορα, η καταπολέμησή του συνιστά έργο εξαιρετικά περίπλοκο, λόγω και των συγχρόνων μέσων τεχνολογίας που διαθέτουν οι εγκληματικές οργανώσεις προκειμένου να διαφεύγουν της σύλληψης. Συνεπώς, η διασφάλιση της αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου διαφορετικών κρατών οφείλει να συνιστά αναπόσπαστο μέρος κάθε αρτίως σχεδιασμένης στρατηγικής που φιλοδοξεί να δώσει λύσεις σε ένα τόσο δαιδαλώδες πρόβλημα. Ωστόσο, θεωρείται θεμιτό να επισημανθεί ότι εντός του συγχρόνου παγκοσμιοποιημένου γίγνεσθαι η έννοια της διασυνοριακής συνεργασίας δεν δύναται να αφορά πλέον μόνο όμορες χώρες, υπό την συμβατική έννοια του όρου, αλλά εμπερικλείει και χώρες που μοιράζονται κοινά σύνορα στο σύγχρονο περιβάλλον, το οποίο οι τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφορικής έχουν ενοποιήσει Μορφές και οφέλη της Διασυνοριακής Συνεργασίας Η διασυνοριακή συνεργασία για την πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος είναι πολυδιάστατη και πολυμορφική. Ως τέτοια εμπερικλείει το σύνολο του φάσματος των ελεγκτικών αρχών, αρμοδίων για την επιβολή του νόμου, ενώ και τα μέσα που μετέρχεται για την ευόδωση του σκοπού της είναι δυναμικώς εξελισσόμενα και προσαρμοζόμενα στις ιδιαιτερότητες του αντικειμένου της. Σκοπός της είναι η έγκαιρη και έγκυρη ανταπόκριση των συμμετεχόντων στις προκλήσεις που επιφυλάσσουν οι αναδυόμενες απειλές του οργανωμένου εγκλήματος.

28 28 Θεμέλια λίθος κάθε μορφής διασυνοριακής συνεργασίας είναι η δημιουργία καταλλήλων θεσμών για την προώθηση των κοινών συμφερόντων. Οι θεσμοί, αναλόγως του είδους της συνεργασίας που υπηρετούν (διμερής ή πολυμερής συνεργασία), λαμβάνουν την μορφή διεθνών ή περιφερειακών οργανισμών με την δράση τους να εξαπλώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο ή να εντοπίζεται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιφέρειες αντιστοίχως. Ομοίως και στην Ε.Ε. δραστηριοποιείται μια σειρά ευρωπαϊκών οργανισμών με στόχο την συντονισμένη αντιμετώπιση της απειλής που το οργανωμένο έγκλημα συνιστά για τα κράτη-μέλη. Οι μορφές που λαμβάνει η διασυνοριακή συνεργασία για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος ποικίλουν και αποσκοπούν όχι μόνον στην καταστολή των παραβατικών δραστηριοτήτων, αλλά και στην πρόληψή τους. Στόχος των προληπτικών μορφών δράσης είναι η αποτροπή της διάπραξης εγκλημάτων και η μείωση των ευκαιριών που δύνανται να αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις εγκληματικές οργανώσεις (Χλούπης, 2005). Από την άλλη πλευρά, οι κατασταλτικού χαρακτήρα παρεμβάσεις καταπολεμούν τέτοια φαινόμενα εν εξελίξει, εξαρθρώνουν δίκτυα οργανωμένης εγκληματικότητας, κατάσχουν και καταστρέφουν τα παρανόμως διακινηθέντα εμπορεύματα, σώζουν τα ανθρώπινα θύματα και γενικώς επιβεβαιώνουν στην πράξη πως οτιδήποτε αντίκειται στους κανόνες δικαίου επιφέρει τις ανάλογες συνέπειες. Αυτός ο διττός ρόλος των μορφών διασυνοριακής συνεργασίας υπογραμμίζει την σημασία της πολυεπίπεδης δράσης των αρχών επιβολής του νόμου πρόληψη και καταστολή ως εγγύηση της αποτελεσματικότητάς τους. Οι βασικότερες μορφές διασυνοριακής συνεργασίας που αναπτύσσονται σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν ως εξής 4 : Ανταλλαγή πληροφοριών και στοιχείων: Οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας βρίσκονται στο επίκεντρο της διεθνούς προσπάθειας καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος, αποτελώντας βασικό εργαλείο ευελιξίας και συντονισμού των δράσεων των συνεργαζομένων διωκτικών αρχών. Η νομική θεμελίωση αυτής της μορφής συνεργασίας αντλείται, μεταξύ άλλων, από τα αρθ της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διεθνικού 4 Επισημαίνεται ότι για τις ανάγκες της παρούσης εργασίας μελετήθηκαν και ετέθησαν υπό σύγκριση οι τρόποι δράσεις των κάτωθι: Interpol (Interpol, 2015b), WCO (WCO, 2015b), Europol (Europol, 2015b), Eurojust (Eurojust, 2015), Frontex (Frontex, 2015a, 2015b), Canada US Border Cooperation (Canada s Economic Action Plan, 2015).