ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΖΙΑΦΕΤΗΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΖΙΑΦΕΤΗΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΖΙΑΦΕΤΗΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΓΕΩΛΟΓΟΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΩΝ ΤΟΥ ΑΛΙΒΕΡΙΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΒΑΘΜΟ ΟΠΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ (ΦΑΡΙΝΑΣ) ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2 Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή Επιβλέπων Καθηγητής: Μιχαηλίδης Κλεόπας, Καθηγητής, Τμήμα Γεωλογίας, Α.Π.Θ. Μέλη: Φιλιππίδης Ανέστης, Καθηγητής, Τμήμα Γεωλογίας, Α.Π.Θ. Παπαγιάννη Ιωάννα, Καθηγήτρια, Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Α.Π.Θ.

3 Αφιερώνεται στους γονείς μου για την αδιάκοπη κατανόηση, βοήθεια και συμπαράσταση που πάντα μου προσφέρουν.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΕΥΒΟΙΑΣ Τοποθέτηση της περιοχής μελέτης Γεωλογία της ευρύτερης περιοχής Γεωλογία της περιοχής μελέτης ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Δειγματοληψία Μέθοδοι έρευνας Μελέτη της ορυκτολογικής σύστασης 15 α) Ακτίνες Χ 15 β) Μελέτη στο μικροσκόπιο Χημική σύσταση ορυκτών ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Γενικά Μακροσκοπική μελέτη Μικροσκοπική μελέτη.. 21

5 5. ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Ακτινογραφική μελέτη Ορυκτοχημική μελέτη Μαρμαρυγίες Αμφίβολοι Χλωρίτες Τιτανίτης Στιλπνομέλας ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Γενικά Χημικές αναλύσεις ΤΟ ΤΣΙΜΕΝΤΟ Γενικά Πρώτες ύλες Ο ασβεστόλιθος Οι άργιλοι Τα κύρια συστατικά του τσιμέντου Το κλίνκερ Αλίτης Μπελίτης Αργιλική φάση Η φάση του φερρίτη Άλλα κύρια συστατικά 58

6 7.4 Οι δείκτες και η σημασία τους Γενικά Ο πυριτικός δείκτης SM O αργιλικός δείκτης AM O βαθμός κορεσμού σε άσβεστο LSF Ο υδραυλικός δείκτης ΗΜ Μηχανικές, χημικές και φυσικές απαιτήσεις ΣΥΝΘΕΣΗ ΦΑΡΙΝΑΣ Γενικά Σύνθεση της φαρίνας Η ΕΨΗΣΗ Γενικά Διαδικασίες κατά τη διάρκεια της έψησης Εψησιμότητα των πρώτων υλών Πειραματική εψησιμότητα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 89 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 106

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διατριβή ειδίκευσης έγινε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Tμήματος Γεωλογίας, της Σχολής Θετικών Επιστημών, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου της ειδίκευσης Ορυκτοί Πόροι-Περιβάλλον και πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Ορυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής ήταν η ορυκτολογική και γεωχημική μελέτη των σχιστολίθων του Αλιβερίου σε συσχέτιση με τη χρήση τους στη παραγωγή κλίνκερ και εν συνεχεία τσιμέντου. Την πρόταση του θέματος έκανε ο κ. Μιχαηλίδης Κλεόπας, Καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος ανέλαβε και ως κύριος επιβλέπων του υπογράφοντος. Θερμά τον ευχαριστώ για την άριστη συνεργασία μας, την εμπιστοσύνη που μου έδειξε σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, τη συνεχή παροχή πολύτιμων συμβουλών και την καθοδήγηση του. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Παπαγιάννη Ιωάννα, Καθηγήτρια του Τμήματος Χημικών Μηχανικών, της Πολυτεχνικής Σχολής, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τη βοήθειά της στη παρούσα διατριβή. Θα ήθελα να εκφράσω της ευχαριστίες μου στη Διεύθυνση και το προσωπικό της εταιρείας ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ, για όλες τις διευκολύνσεις που μου παρείχαν για την ολοκλήρωση αυτής της

8 εργασίας. Ιδιαιτέρως τον κ. Μαρίνο Ι., χημικό μηχανικό, διευθυντή ποιότητας διεργασιών και περιβάλλοντος, για την εμπιστοσύνη του, την καθοδήγηση του στα θέματα που αφορούν το τσιμέντο και την άμεση ανταπόκριση του σε όποιο θέμα προέκυπτε. Επίσης τον κ. Μπούρα Λ., μεταλλειολόγο του Εργοστασίου Ηρακλής στο Μυλάκι Ευβοίας για τη βοήθεια του κατά τη δειγματοληψία και τις υποδείξεις του και τον κ. Γκολέμη Α. για τις χημικές αναλύσεις που έγιναν στο ίδιο εργοστάσιο. Επίσης τον κ. Καραγιάννη του Ελληνικού Κέντρου Έρευνας Τσιμέντου (Ε.Κ.Ε.Τ.) για την ακτινογράφηση μέρους των δειγμάτων της παρούσας εργασίας. Θα ήθελα ακόμα να ευχαριστήσω τον κ. Οικονομίδη Σ. για τη βοήθεια που μου προσέφερε κατά τη διάρκεια των μικροαναλύσεων στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σαρώσεως, όπως και την κ. Παπαδοπούλου Λ. τόσο για τη βοήθεια της στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σαρώσεως, όσο και στο πολωτικό μικροσκόπιο. Ευχαριστώ το προσωπικό του Τομέα Ορυκτολογίας- Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας και ιδιαίτερα στους κ.κ. Μιχαηλίδη Γ. και Κατσίκα Δ. για την άμεση και άρτια παρασκευή των παρασκευασμάτων (λεπτών και στιλπνών τομών) που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα διατριβή. Τον συνάδελφο γεωλόγο, Γεωργιάδη Ι., ευχαριστώ για τη βοήθειά του πάνω σε θέματα περιθλασιμετρίας και πετρολογίας και όλους όσους συνεργάστηκα αυτά τα χρόνια στο γραφείο μεταπτυχιακών του Τομέα Ορυκτολογίας-Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας για την ηθική τους συμπαράσταση.

9 Ευχαριστώ θερμά για την ηθική της συμπαράσταση την κ. Παπαιωάννου Σ.. Τέλος, θα ήθελα να αφιερώσω τη διατριβή αυτή στους γονείς μου για την συμπαράσταση τους όλα αυτά τα χρόνια, την υπομονή και την βοήθεια που μου προσφέρουν.

10 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η περιοχή μελέτης τοποθετείται στο κεντρικό τμήμα της νήσου Εύβοιας και σε απόσταση 5 Km Ανατολικά-Νοτιοανατολικά της πόλης του Αλιβερίου. Η ευρύτερη περιοχή ταυτίζεται με τον αρχαίο δήμο Τάμυνα, που ανήκε στην πόλη-κράτος της Ερέτρειας και απέκτησε ιδιαίτερη σημασία από τα κοιτάσματα λιγνίτη που ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Στις μέρες μας εκτός από εργοστάσιο της Δ.Ε.Η., λειτουργεί μονάδα παραγωγής τσιμέντου της εταιρείας ΑΓΕΤ Ηρακλής. Η περιοχή που εξετάζεται στη παρούσα διατριβή ειδίκευσης αποτελείται από σχηματισμούς μεταφλύσχη της αυτόχθονης Ενότητας Αλμυροποτάμου-Αττικής. Πρόκειται για μια σειρά σχιστολιθικών πετρωμάτων με ενστρώσεις μαρμάρων και σιπολινομαρμάρων. Αντιπροσωπεύουν μεταμορφωμένα ιζήματα φλύσχη, που έχουν μεταμορφωθεί στην πρασινοσχιστολιθική φάση. Οι σχιστόλιθοι αυτοί είναι μοσχοβιτικοί, ασβεστιτικοί, χλωριτικοί και χαλαζιακοί όπου γενικά απουσιάζει το επίδοτο ενώ παρουσιάζεται σταθερά ο στιλπνομέλας (Ι.Γ.Μ.Ε., 1991, Φύλλο Αλιβέρι). Η παρούσα εργασία μελετά αυτούς τους σχιστολίθους ως προς τη χρήση τους για παραγωγή τσιμέντου. Εξετάζεται η χημική τους σύσταση και η ορυκτολογία τους ως προς τους συντελεστές που πρέπει να ικανοποιούνται για την δημιουργία κλίνκερ, σε σχέση πάντα και με τις υπόλοιπες πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται. 1

11 Επίσης μελετάται η δημιουργία της φαρίνας για κλίνκερ και η εψησημότητάς της. Η έρευνα περιέλαβε δειγματοληψία, μελέτη της πετρογραφίας, ορυκτολογίας, γεωχημείας και ορυκτοχημείας των σχιστολίθων, και για τα παραπάνω χρησιμοποιήθηκαν πολωτικό μικροσκόπιο και ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM), φασματοσκοπία φθορισμού ακτίνων Χ (XRF) και περιθλασιμετρία ακτίνων Χ (XRD). Το τσιμέντο ως όρος φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους και τις αρχές του Μεσαίωνα. Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζονταν υλικά με συνδετικές ιδιότητες όπως κονιάματα ή μίγματα με άσβεστο, νερό, ποζολάνη κλπ. Η κυρίως άνθηση του υλικού άρχισε στα μέσα του 18 ου αιώνα και μετά από χρόνιες έρευνες, το 1845 ο I.C. Jonson υπέδειξε τις κατάλληλες αναλογίες και θερμοκρασίες για τις πρώτες ύλες και τη έψηση αντίστοιχα. Το πρώτο εργοστάσιο τσιμέντου στην Ελλάδα ιδρύθηκε το 1902 και από τότε υπάρχει μια συνεχής ανάπτυξη λόγω της ύπαρξης στη χώρα μας σε αφθονία των πρώτων υλών. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο, το τσιμέντο είναι μια υδραυλική κονία, δηλαδή ένα λεπτοαλεσμένο ανόργανο υλικό, το οποίο όταν αναμειχθεί με νερό σχηματίζει μια πάστα που λόγω των αντιδράσεων ενυδάτωσης πήζει και σκληρύνεται έχοντας έκτοτε την ικανότητα να διατηρεί τις αντοχές της ακόμα και κάτω από το νερό (pren 197-1). Αποτελεί το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο υλικό στη δομική βιομηχανία. 2

12 Το κύριο συστατικό του τσιμέντου είναι το κλίνκερ, ενώ σε διάφορες αναλογίες, ανάλογα με το τύπο τσιμέντου που παρασκευάζεται, χρησιμοποιείται σκωρία υψικαμίνων, ποζολάνες, τέφρες, ψημένος σχιστόλιθος, πυριτική παιπάλη και ασβεστόλιθος. Το κλίνκερ είναι το προϊόν της θερμικής κατεργασίας ενός μείγματος συγκεκριμένων πρώτων υλών που αποτελούν τη φαρίνα. Η βασικότερη διαδικασία στη παραγωγή του είναι ο σχηματισμός του κλίνκερ μέσω θερμικής κατεργασίας ενός μείγματος πρώτων υλών, που αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθο και διάφορες αργίλους ή προϊόντα μεταμόρφωσης τους όπως οι σχιστόλιθοι. Ως διορθωτικά υλικά χρησιμοποιούνται βωξίτες, μυλόχωμα και αποφρύγματα σιδηροπυρίτη. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του κλίνκερ, και τελικά του τσιμέντου, εξαρτώνται από την ορυκτολογία, τη χημεία και τη κοκκομετρία των πρώτων υλών. Οι ενώσεις που συμμετέχουν στο κλίνκερ, που είναι βασική δομική μονάδα του τσιμέντου, είναι αρκετά πολύπλοκες. Για την αναγραφή των αντιδράσεων κλινκεροποίησης αλλά και την εξήγηση των φαινομένων της ενυδάτωσης, έχουν επικρατήσει διεθνώς οι παρακάτω συντμήσεις του Πίνακα

13 Πίνακας 1.1: Συντμήσεις των ενώσεων που απαρτίζουν το κλίνκερ. C=CaO A=Al2O3 S=SiO2 F=Fe2O3 M=MgO H=H2O N=Na2O K=K2O P=P2O5 T=TiO2 Ś=SO3 Č=CO2 4

14 2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΕΥBΟΙΑΣ 2.1 Τοποθέτηση της περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης τοποθετείται στο κεντρικό τμήμα της νήσου Εύβοιας και σε απόσταση 5 Km Ανατολικά-Νοτιοανατολικά της πόλης του Αλιβερίου (Σχήμα 2.1) και περιλαμβάνει μια σειρά πρασινοσχιστολιθικών σχηματισμών της σειράς Αλμυροποτάμου. Αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης από την εταιρεία ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ για παραγωγή τσιμέντου και έχει έκταση 600 στρεμμάτων. Σχήμα 2.1: Γεωγραφική θέση της περιοχής μελέτης. 5

15 2.2 Γεωλογία της ευρύτερης περιοχής Το νησί της Εύβοιας αποτελεί μια γεωλογική γέφυρα που συνδέει γεωλογικές ενότητες των Κυκλάδων που βρίσκονται νότια, με ενότητες που ανήκουν στις Εσωτερικές Ελληνίδες (Όλυμπος, Όσσα). Όπως παρατηρούμε στα Σχήματα 2.2 και 2.3, διακρίνονται από πάνω προς τα κάτω: 1. Πελαγονική ζώνη 2. Το Νεοελληνικό τεκτονικό κάλυμμα 3. Η αυτόχθονη ενότητα του Αλμυροποτάμου Οι παραπάνω μονάδες σχηματίζουν επάλληλα τεκτονικά καλύμματα τα οποία τοποθετήθηκαν κατά την Αλπική ορογένεση. Η Πελαγονική ζώνη στην περιοχή της Βόρειας και Κεντρικής Εύβοιας χωρίζεται στις ακόλουθες σειρές μη μεταμορφωμένων σχηματισμών: 1. Κρυσταλλικό υπόβαθρο 2. Νέο-Παλαιοζωική σειρά κλαστικών σχηματισμών 3. Κάτω-Μεσοτριαδικοί σχηματισμοί 4. Μέσο-Τριαδικοί-Άνω-Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι και δολομίτες 5. Σχηματισμοί του Ηωελληνικού τεκτονικού καλύμματος 6. Άνω-Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι 7. Φλύσχης Βρίσκεται επωθημένη πάνω στο Νεοελληνικό τεκτονικό κάλυμμα στην περιοχή Αλιβερίου-Οκτανιάς. 6

16 Σχήμα 2.2: Γεωλογικός χάρτης της Εύβοιας, της Αττικής και των Βορείων Κυκλάδων (Κατά Κατσικάτσο, 1986). Υπόμνημα: 1. Μετααλπικοί σχηματισμοί, 2.1. Φλύσχης, 2.2. Ασβεστόλιθοι του Ανώτερου Κρητιδικού, 2.3. Σχηματισμοί του Ηωελληνικού τεκτονικού καλύμματος, 2.4. Ασβεστόλιθοι και δολομίτες του Μέσου-Ανώτερου Τριαδικού έως και Ανώτερου Ιουρασικού, 2.5. Σχηματισμοί του Νέο-Παλαιοζωικού-Μέσου Τριαδικού, 2.6. Κρυσταλλικό υπόβαθρο, 3.1. Σχηματισμοί Όχης, 3.2. Σχηματισμοί Στύρων, 4. Αυτόχθονη ενότητα Αλμυροποτάμου-Αττικής, 5. Γραμμή επώθησης 7

17 To Νεοελληνικό τεκτονικό κάλυμμα είναι έντονα τεκτονισμένο και βρίσκεται επωθημένο, μετά το Μέσο Ηώκαινο, με βορειοανατολική διεύθυνση πάνω στον αυτόχθονο σχηματισμό Αλμυροποτάμου. Αποτελεί μια σειρά σχηματισμών μεγάλου πάχους που διακρίνεται σε δυο κύριες ενότητες: την κατώτερη ενότητα Στύρων που αποτελείται από ανθρακικά πετρώματα κυρίως και την ανώτερη ενότητα Όχης που αποτελείται από μεταμορφωμένα κλαστικά πετρώματα. Όπως αναφέρουν οι Maluski et al. (1981), οι ραδιοχρονολογήσεις που έγιναν σε γλαυκοφανή και φεγγίτη των κυανοσχιστολίθων έδειξαν ότι η μεταμόρφωση των σχηματισμών της περιοχής έγινε σε τρεις φάσεις. Η πρώτη φάση 120 έως 85m.y., είναι σε συνθήκες υψηλής πίεσης και χαμηλής θερμοκρασίας, η δεύτερη 55 έως 45m.y και η τρίτη 35 έως 28m.y. με τις δυο τελευταίες να ανήκουν στην πρασινοσχστολιθική φάση μεταμόρφωσης. Οι ίδιοι μελετητές πιστεύουν ότι οι παραπάνω φάσεις συνδέονται αντίστοιχα με τις τεκτονικές φάσεις JE2, CT1-2 και CT3. Η σειρά Αλμυροποτάμου καλύπτει την περιοχή της Ν. Εύβοιας και διακρίνεται από κάτω προς τα πάνω (Κατσικάτσος, 1992): 1. Τα Μάρμαρα Αγίου Γεωργίου-Δύστου: Εντοπίζονται στην περιοχή μεταξύ του Όρμου Αγίου Γεωργίου, Στύρων και της λίμνης Δύστου και είναι υποκείμενα των Άνω-Κενομάνιων- Μέσο-Ηωκαινικών Μαρμάρων Παναγιάς. Είναι χονδροκρυσταλλικά, μεσοστρωματώδη ως παχυστρωματώδη, ανοιχτόχρωμα, τεφρά ως υπόλευκα με μικρού πάχους 8

18 ενστρώσεις σχιστολίθων σε διάφορες θέσεις. Στα ανώτερα μέλη τους έχει βρεθεί μια χαρακτηριστική πανίδα μικροαπολιθωμάτων του Ανώτερου Κενομάνιου (Κατσικάτσος, 1969, Katsikatsos and Kollimann, 1987) όπως Acteonella schiosensis BOEHM, Neoradiolarites sp. κ.α., ενώ στα βαθύτερα μέλη τους το Megalodon cf. hoernesi FRECH, του Ανώτερου Τριαδικού (Κατσικάτσος, 1969). 2. Τα Μάρμαρα Παναγιάς: Απαντώνται συνήθως ως χονδροκρυσταλλικά, κατά θέσεις λατυποπαγή, μέσο ως παχυστρωματώδη, με πάχος από 1600 ως 2200 μ. και υπέρκεινται των Μαρμάρων Αγίου Γεωργίου-Δύστου. Στα εν λόγω μάρμαρα βρίσκονται πολλές φορές ενστρώσεις μοσχοβιτικών, ασβεστιτικών, χλωριτικών κ.α. σχιστολίθων, όπου κατά θέσεις επικρατούν των μαρμάρων. Σε διάφορες θέσεις έχουν βρεθεί απολιθώματα Ηωκαινικά-Ολιγοκαινικά όπως Ρουδιστές (Κατσικάτσος, 1969) και Globigenidae, Nummulites (Dubois and Bignon, 1979). 3. Οι σχηματισμοί μεταφλύσχη: Πρόκειται για μια σειρά ιζημάτων που αποτέθηκαν κατά το Μεσοζωικό-Ηώκαινο. Αποτελούνται από σχιστολίθους που περικλείουν μάρμαρα και σιπολινομάρμαρα και αντιπροσωπεύουν μεταμορφωμένα, στην πρασινοσχιστολιθική φάση, ιζήματα φλύσχη (Κατσικάτσος, 1969). 9

19 Σχήμα 2.3: Στρωματογραφική-τεκτονική στήλη της Νότιας Εύβοιας (Από γεωλογικό χάρτη, φύλλο Αλιβέρι, κλίμακα 1:50000, Ι.Γ.Μ.Ε., 1991). 10

20 2.3 Γεωλογία της περιοχής μελέτης Οι σχηματισμοί μεταφλύσχη που μελετώνται στη παρούσα εργασία, βρίσκονται πάνω από τους Άνω-Κενομάνιους-Μέσο- Ηωκαινικούς ανθρακικούς σχηματισμούς της Νότιας Εύβοιας (Σχήμα 2.4). Πρόκειται για σχιστολίθους που ανήκουν στους σχηματισμούς μεταφλύσχη της Σειράς Αλμυροποτάμου. Η συγκεκριμένη σειρά, αποτελείται από ιζήματα που αποτέθηκαν κατά τη διάρκεια Μεσοζωικού-Ηωκαίνου, πιστεύεται ότι ανήκει στις Εξωτερικές Ελληνίδες (Durr et al., 1978) και ότι έχει υποστεί μόνο χαμηλής πίεσης μεταμόρφωση. Στη περιοχή παρατηρούνται πετρώματα που μεταμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια Α. Κρητιδικού-Ηωκαίνου (γλαυκοφανιτικοί σχιστόλιθοι της Ν. Εύβοιας) που υπέρκεινται ιζημάτων που αποτέθηκαν στο Ηώκαινο (Σειρά Αλμυροποτάμου), δηλαδή μια ανάστροφη ηλικιακή ακολουθία, που σε συνδυασμό με την ανάδρομη μεταμόρφωση, δείχνει ότι η τεκτονική επαφή μεταξύ της σειράς Αλμυροποτάμου και της υπερκείμενης γλαυκοφανιτικής σειράς είναι μια εφίππευση. Οι σχιστόλιθοι αυτοί περικλείουν μάρμαρα και σιπολινομάρμαρα, που αντιπροσωπεύουν μεταμορφωμένα στην πρασινοσχιστολιθική φάση, ιζήματα φλύσχη. Τα εν λόγω πετρώματα, που υπέρκεινται των Μαρμάρων Παναγιάς, είναι κυρίως μοσχοβιτικοί, χλωριτικοί, χαλαζιακοί, αλβιτικοί, ασβεστιτικοί και ενδιάμεσοι αυτών τύποι, ενώ έχουν και μεγάλη εξάπλωση. Το πάχος τους φτάνει τα 1600μ. 11

21 Σχήμα 2.4: Γεωλογικός χάρτης Κεντρικής-Νότιας Εύβοιας (Ring et al.,2007). 12

22 και η ηλικία τους πρέπει να είναι Μέσο-Άνω-Ηωκαινική και ίσως Ολιγοκαινική. Οι σχιστόλιθοι, όπως όλοι οι σχηματισμοί της Ενότητας Αλμυροποτάμου-Αττικής, μεταμορφώθηκαν μετά την επώθηση των σχηματισμών του Νεοελληνικού τεκτονικού καλύμματος πάνω στους σχηματισμούς της Ενότητας αυτής. Αντίθετα, οι σχηματισμοί της Ενότητας αυτής μεταμορφώθηκαν, πριν την επώθηση της μη μεταμορφωμένης Πελαγονικής ζώνης της Κεντρικής και Βόρειας Εύβοιας πάνω στους σχηματισμούς του Νεοελληνικού τεκτονικού καλύμματος (Κατσικάτσος, 1992). Σύμφωνα με την τεκτονική τοποθέτηση και την ιζηματογένεση της Σειράς Αλμυροποτάμου, φαίνεται ότι ανήκει στις Εξωτερικές Ελληνίδες (Katsikatsos et al. 1986, Papanikolaou, 1984, 1986, Okay, 1989). Πιθανόν αντιπροσωπεύει το ηπειρωτικό περιθώριο της Απούλιας μικροπλάκας που επωθείται από τα μεταμορφωμένα πετρώματα των Εσωτερικών Ελληνίδων και σχετίζεται με τη σειρά του Ολύμπου, η οποία υπόκειται των πετρωμάτων υψηλής μεταμόρφωσης Α. Κρητιδικού-Ηωκαίνου (Durr et al. 1978, Schermer 1993, Lips, White and Wijbrans, 1998). 13

23 3. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1 Δειγματοληψία Η δειγματοληψία έλαβε χώρα στο λατομείο της εταιρείας ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ. Ελήφθησαν 17 αντιπροσωπευτικά δείγματα σχιστολίθου από 5 σημεία (Μ1-Μ5) κατά μήκος του λατομείου (Σχήμα 3.1). Τα δείγματα επιλέχθηκαν με βάση το μακροσκοπικό τους χρώμα, ώστε να αντιπροσωπεύονται όσες περισσότερες πιθανές παραγενέσεις και συλλέχθηκε μεγάλη ποσότητα υλικού από το κάθε ένα για το πειραματικό μέρος της μελέτης. Οι θέσεις αυτές βρίσκονται στα ενεργά τμήματα του λατομείου, εκτός της θέσης Μ5 όπου μετά την εκμετάλλευση η περιοχή έχει αποκατασταθεί. Οι σχιστόλιθοι της περιοχής εμφανίζονται με τεφρό ως υποπράσινο χρώμα και είναι πτυχωμένοι ενώ κατά θέσεις εντοπίζονται φακοί μαρμάρων. Τα επίπεδα σχιστότητας έχουν γενική κατεύθυνση Ανατολικά-Βορειοανατολικά και γωνίες κλίσης που κυμαίνονται από 30 ως Μέθοδοι έρευνας Για τη μελέτη των σχιστολίθων πραγματοποιήθηκαν: α) λεπτές και στιλπνές τομές για μελέτη στο πολωτικό μικροσκόπιο, β) χημικές αναλύσεις, αναλύσεις με ακτίνες Χ και μικροαναλύσεις με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή. 14

24 M5 M4 M3 M2 M1 Σχήμα 3.1: Σκαρίφιμα λατομείου σχιστολίθου με τις θέσεις δειγματοληψίας Μελέτη της ορυκτολογικής σύστασης Η πετρογραφική μελέτη των σχιστολίθων Αλιβερίου έλαβε χώρα με δυο τρόπους. α. Ακτίνες Χ Από καθένα από τα δεκαεπτά δείγματα πάρθηκε ποσότητα η οποία κονιοποιήθηκε σε μύλο βολφραμίου και σε κάποια από τα δείγματα σε αχάτινο γουδί, για εξέτασή τους με την μέθοδο της 15

25 περίθλασης των ακτίνων Χ σε τυχαία προσανατολισμένα παρασκευάσματα. Τα δείγματα για περίθλαση ακτίνων Χ ακτινογραφήθηκαν στο εργαστήριο του Ελληνικού Κέντρου Έρευνας Τσιμέντου (Ε.Κ.Ε.Τ.) και πέντε από αυτά και στο εργαστήριο του Τμήματος Γεωλογίας. Για κάθε ένα από τα πέντε δείγματα που ακτινογραφήθηκαν στο εργαστήριο του Τμήματος Γεωλογίας, προετοιμάστηκαν παρασκευάσματα κόνεως τυχαίου προανατολισμού και ακτινογραφήθηκαν σε εύρος 2θ από 3 ως 63, με χρήση λυχνίας Cu και βήμα σάρωσης 1,2 /min με χρήση της συσκευής Philips PW Τα δείγματα που στάλθηκαν στο Ε.Κ.Ε.Τ. ακτινογραφήθηκαν σε εύρος 2θ από 5 ως 55, με χρήση λυχνίας Cu και βήμα σάρωσης 1 /min με χρήση της συσκευής RIGAKOU-GEGERFLEX μοντέλο D/MAX-IIIVC. β. Μελέτη στο μικροσκόπιο Από τα κονιοποιημένα δείγματα παρασκευάστηκαν λεπτές τομές για εξέταση τους με πολωτικό μικροσκόπιο διερχόμενου φωτός. Για τη παρασκευή και μελέτη των λεπτών τομών χρησιμοποιήθηκε ο εξοπλισμός του εργαστηρίου του Τομέα Ορυκτολογίας- Πετρολογίας-Κοιτασματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ. 16

26 3.2.2 Χημική σύσταση ορυκτών Tα ορυκτά συστατικά του σχιστολίθου αναλύθηκαν με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM - Scanning Electron Microscope) Jeol Scanning Microscope JSM 840-A και με σύστημα μικροανάλυσης (EDS Energy Dispresive Spectroscopy) Oxford ISIS-300. Για τις ανάγκες της μικροανάλυσης κατασκευάστηκαν λεπτές-στιλπνές τομές οι οποίες επικαλύφθηκαν με άνθρακα πάχους περίπου 200 Å για να επιτευχθεί η αγωγιμότητα του υλικού. Η επανθράκωση έγινε σε εξαχνωτή κενού JEOL-4x. Οι μετρήσεις έγιναν με τάση επιτάχυνσης 20kV και χρόνο μέτρησης 60 sec. Οι αναλύσεις έγιναν στο Εργαστήριο Σαρωτικής Μικροσκοπίας του Α.Π.Θ Χημικές αναλύσεις σχιστολίθων Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στο εργαστήριο της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Μυλακίου με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων X (XRF) σε μηχάνημα ARL μοντέλο XP. Καθένα από τα δείγματα κονιοποιήθηκε σε μύλο βολφραμίου και δημιουργήθηκαν παλέτες για ανάλυση. Τέλος, για τη σύνθεση των φαρινών χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό του Ε.Κ.Ε.Τ., ενώ η πειραματική εψησιμότητα πραγματοποιήθηκε στο ίδιο εργαστήριο. 17

27 4. ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 4.1 Γενικά Για την πετρογραφική εξέταση των δειγμάτων υπό μελέτη, έγινε παρατήρηση μακροσκοπική φυσικών δειγμάτων και δειγμάτων σε τομές ώστε να διαπιστωθούν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίστηκαν τα περισσότερα κύρια πετρογενετικά ορυκτά των σχιστολίθων, αλλά και τα ορυκτά που συμμετέχουν επουσιωδώς στην παραγένεσή τους. Εξαίρεση αποτέλεσαν τα ορυκτά πολύ μικρού μεγέθους, των οποίων η συμμετοχή στην παραγένεση εντοπίστηκε με χρήση της μεθόδου της περίθλασης ακτίνων Χ. Πρέπει σε αυτό το σημείο να τονιστεί ότι, λόγω της ανομοιογένειας μεγέθους και ιστού που παρουσιάζουν αυτά τα πετρώματα, η παρακάτω περιγραφή ουσιαστικά είναι σημειακή. Κατέστη όμως δυνατός ο εντοπισμός μικρής κλίμακας δομών, όπως της μεταμορφικής στρωμάτωσης των ορυκτών, αλλά και η ύπαρξη μικροδομών όπως τυχόν μικροπτυχές. 18

28 4.2 Μακροσκοπική μελέτη Οι σχιστόλιθοι της περιοχής μελέτης εμφανίζονται με ποικιλία μακροσκοπικών χρωμάτων, όπως τεφρό, πράσινο και υποπράσινο, ενώ είναι συνήθως έντονα πτυχωμένοι. Η κοκκομετρία τους ποικίλει με κάποια δείγματα, μακροσκοπικά, να είναι λεπτόκοκκα ενώ κάποια άλλα παρουσιάζονται αδρόκοκκα. Κατά θέσεις παρουσιάζονται φακοί ασβεστίτη και χαλαζία (Φωτ. 1 Δ). Σε πολλά από τα δείγματα παρατηρείται φολίδωση και έντονη σχιστότητα (Φωτ. 1 Β, Γ, Ζ) λόγω της υποπαράλληλης διάταξης των φυλλόμορφων ορυκτών, που έχει ως αποτέλεσμα το σχίσιμο των δειγμάτων κατά περίπου παράλληλες επίπεδες επιφάνειες. Επίσης τα δείγματα αυτά παρουσιάζουν και στρωμάτωση στις περισσότερες των περιπτώσεων με συγκέντρωση σε διαφορετικά στρώματα των φυλλόμορφων συστατικών και των χαλαζιακών και ασβεστιτικών. Χαρακτηριστικό ορισμένων δειγμάτων είναι η μεταξώδης λάμψη (Φωτ. 1 Β, Γ, Ε, Ζ) των επιφανειών σχιστότητας που οφείλεται στην ανακλαστικότητα που προκαλεί η κατά παράλληλες επιφάνειες ανάπτυξη των φυλλωδών κρυστάλλων των μαρμαρυγιών. Τα δείγματα που δεν παρουσιάζουν φολίδωση, είναι δηλαδή συμπαγή και χωρίς σχιστότητα, εμφανίζουν μια σαπωνοειδή υφή (Φωτ.1 Α) πιθανόν λόγω της παρουσίας τάλκη στη παραγένεση. 19

29 Α Β Γ Δ Ε Ζ Φωτ. 1. Μακροσκοπικές φωτογραφίες των δειγμάτων των σχιστολίθων της περιοχής μελέτης. 20

30 4.3 Μικροσκοπική μελέτη Κατά τη μικροσκοπική μελέτη των δειγμάτων εντοπίστηκαν και ταυτοποιήθηκαν τα ορυκτά χαλαζίας, ασβεστίτης, χλωρίτης, λευκοί μαρμαρυγίες ποικίλου μεγέθους, πλαγιόκλαστα σύστασης κυρίως αλβίτη και στιλπνομέλανας. Επουσιωδώς εντοπίστηκε αλκαλιούχος άστριος σύστασης ορθόκλαστου και σπανιότερα μικροκλινή, ενίοτε βιοτίτης, συχνότερα τιτανίτης, γλαυκοφανής εντός ενός δείγματος, τάλκης, καθώς και αδιαφανή ορυκτά. Η παραγένεση που επικρατεί στη περιοχή μελέτης είναι χαλαζίας, ασβεστίτης, λευκοί μαρμαρυγίες, χλωρίτης, άστριοι ±τιτανίτης ±στιλπνομέλανας ±βιοτίτης. Η κοκκομετρία των κρυστάλλων των ορυκτών παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις κατά θέσεις πολλές φορές και στο ίδιο δείγμα. Γενικά οι κρύσταλλοι του ασβεστίτη, του χαλαζία και των αστρίων εμφανίζονται με μεγαλύτερο μέγεθος, συχνά σαν οφθαλμοί μέσα στη μάζα από τα πιο λεπτόκοκκα ορυκτά. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά τα ορυκτά που εντοπίστηκαν, καθώς και τα μικροσκοπικά χαρακτηριστικά τους Χαλαζίας Χαλαζίας εντοπίζεται ανεξαιρέτως σε όλα τα δείγματα και συνήθως σε μεγάλη περιεκτικότητα, ενίοτε έως και 40%. Παρουσιάζεται σε ίσου ή διαφορετικού μεγέθους κόκκους αλλοτριόμορφους, υπογωνιώδεις έως και υποστρογγυλεμένους. 21

31 Εμφανίζει πάντα τη χαρακτηριστική κυματοειδή κατάσβεση (Φωτ. 2) κατά τη χρήση αναλυτή. Ακόμη και εντός του ίδιου δείγματος το μέγεθος των κόκκων χαλαζία ποικίλει έντονα, ενώ αυτοί εντοπίζονται συνήθως ως συσσωματώματα. Συχνή είναι η εμφάνισή του χαλαζία με τη μορφή μικρών ή μεγάλων οφθαλμών εντός στρωμάτων κεκαμένων μαρμαρυγιών, καθώς και ως μικροκρύσταλλοι εγκλειώμενοι εντός αλκαλιούχων, συνήθως, αστρίων Ασβεστίτης Ο ασβεστίτης εντοπίζεται σε όλα τα δείγματα. Οι κρυσταλλοί του εμφανίζονται συνήθως αλλοτριόμορφοι και σπανιότερα υπιδιόμορφοι, άχρωμοι με χρήση μόνο πολωτή και με έντονη διπλοθλαστικότητα. Εμφανίζουν επίσης τον χαρακτηριστικό ρομβοεδρικό σχισμό, ενώ το μέγεθος των κρυστάλλων ασβεστίτη ποικίλει, καθιστώντας τους όμως πάντα εμφανείς. Συχνότερα εμφανίζονται ως συσσωματώματα κόκκων, μαζί με λεπτομερείς μονοκρύσταλλους μαρμαρυγιών (Φωτ. 3) Μαρμαρυγίες Οι μαρμαρυγίες συμμετέχουν εμφανώς στην παραγένεση όλων των δειγμάτων, κυρίως ως μοσχοβίτης, ενώ σε κάποια δείγματα εντοπίζονται λεπτομερείς και αλλοτριόμορφοι μονοκρύσταλλοι βιοτίτη, συνήθως κεκαμένοι. 22

32 Ειδικά ο μοσχοβίτης εμφανίζεται ως φύλλα (Φωτ. 2, 3) ή ως μικροπτυχωμένες ζώνες (Φωτ.4) λεπτομερούς σερικίτη, οι οποίες διατάσσονται κατά τη σχιστότητα του πετρώματος. Εμφανίζουν σχισμό, ορθή κατάσβεση και έντονα χρώματα πόλωσης, ενώ οι επιφάνειες ανάπτυξης των φύλλων τους είναι είτε επίπεδες, είτε κυματοειδείς, ως αποτέλεσμα της παρουσίας μικροπτυχώσεων στο πέτρωμα. Ειδικά ο χλωρίτης εντοπίζεται επίσης σε όλα τα δείγματα, συνήθως ως ευμεγέθεις (Φωτ. 5) υπιδιόμορφοι κρύσταλλοι, με πράσινο ή ανοιχτοπράσινο χρώμα και τα χαρακτηριστικά ανώμαλα ιώδη χρώματα πόλωσης Άστριοι Από την ομάδα των αστρίων, στην παραγένεση των δειγμάτων συμμετέχουν κυρίως πλαγιόκλαστα, δευτερευόντως αλκαλιούχοι άστριοι σύστασης ορθόκλαστου και σπανιότερα μικροκλινή. Γενικά εντοπίζονται ως ευμεγέθεις κρύσταλλοι (Φωτ. 6), συχνά εγκλείοντας άλλα ορυκτά μικρότερου μεγέθους, ενώ δεν είναι σπάνια η παρουσία τους με τη μορφή μονόμικτων οφθαλμών. Τα πλαγιόκλαστα είναι αλβιτικής σύστασης και παρουσιάζονται σε όλα τα δείγματα ως άχρωμοι βραχυπρισματικοί κρύσταλλοι, με χαμηλά χρώματα πόλωσης και τη χαρακτηριστική αλβιτική πολυδυμία. Οι καλιούχοι άστριοι είναι πάντα λιγότεροι από τα πλαγιόκλαστα και είναι παρόντες κυρίως ως ορθόκλαστο, ενώ σε μερικά 23

33 δείγματα εντοπίζονται και κρύσταλλοι μικροκλινή, εμφανίζοντας πάντα τα τυπικά μικροσκοπικά τους χαρακτηριστικά Στιλπνομέλας Σε ορισμένα από τα δείγματα εντοπίζεται ο στιλπνομέλανας με χαρακτηριστικά ερυθροκαστάνινα ή καστανοκίτρινα χρώματα (Φωτ. 7) και έντονο πλεοχροΐσμό. Οι τομές του είναι είτε υπιδιοβλαστικές, είτε σε συσσωματώματα μορφής δεματιού, ενώ παρουσιάζει υψηλά χρώματα πόλωσης που καλύπτονται από το έντονο χρώμα του ορυκτού και υψηλή διπλοθλαστικότητα Επουσιώδη ορυκτά Μέσω του πολωτικού μικροσκοπίου εντοπίζονται τα επουσιώδη ορυκτά. Έτσι εντοπίζεται ιδιόμορφος έως υπιδιόμορφος τιτανίτης (φωτ. 8), σε όλα τα δείγματα εκτός των δειγμάτων 9, 13, 16, ποικίλου μεγέθους με το χαρακτηριστικό υψηλό ανάγλυφο και τη μεγάλη διπλοθλαστικότητα, καθώς και μικροί κρύσταλλοι νατριούχου αμφίβολου σύστασης γλαυκοφανή στο δείγμα 15. Επίσης με τη χρήση του μεταλλογραφικού μικροσκοπίου εντοπίζονται μεταλλικά ορυκτά όπως σιδηροπυρίτης, χαλκοπυρίτης σε όλα τα δείγματα εκτός των δειγμάτων 10, 11, 14, 16, 17 και χρωμίτης, μόνο στο δείγμα 16, διάσπαρτα στη μάζα των δειγμάτων. 24

34 Q Cc Q Mc Φωτ. 2. Αλλοτριόμορφοι κρύσταλλοι χαλαζία (Q) και κρύσταλλοι ασβεστίτη (Cc) μαζί με φύλλα μαρμαρυγιών (Μc). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll +. Mc Cc Φωτ. 3. Συσσωμάτωμα αλλοτριόμορφων κρύσταλλων ασβεστίτη (Cc) με τον χαρακτηριστικό ρομβοεδρικό σχισμό και εγκλείσματα φύλλων μαρμαρυγιών (Mc). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll +. 25

35 Cc Mc Cc Q Φωτ. 4. Συσσωμάτωμα πτυχωμένου λεπτομερούς λευκού μαρμαρυγία (Mc) εντός ασβεστίτη (Cc) και χαλαζία (Q). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll +. Chl Q Φωτ. 5. Αλλοτριόμορφα φύλλα χλωρίτη (Chl) μέσα σε χαλαζία (Q). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll -. 26

36 Mc F Mc Φωτ. 6. Οφθαλμός αστρίου (F) με οπές και εγκλείσματα, εντός λευκού μαρμαρυγία (Mc). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll +. Cc St Cc Q Φωτ. 7. Συσσωμάτωμα βελονοειδών κρυστάλλων στιλπνομέλανα (St) με μορφή δεματιού μέσα σε ασβεστίτη (Cc) μαζί με χαλαζία (Q). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,36mm. Nicoll -. 27

37 Chl Tit Mc Chl Φωτ. 8. Υπιδιόμορφοι κρύσταλλοι τιτανίτη (Tit) μέσα σε κύρια μάζα μαρμαρυγιών (Mc) και φύλλων χλωρίτη (Chl). H μεγάλη διάσταση της φωτογραφίας αντιστοιχεί σε 0,5mm. Nicoll -. 28

38 5. ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 5.1 Ακτινογραφική μελέτη Η ακτινογραφική μελέτη όλων των δειγμάτων των σχιστολίθων έλαβε χώρα στο εργαστήριο του Ε.Κ.Ε.Τ., ενώ πέντε από αυτά ακτινογραφήθηκαν και στο εργαστήριο του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ.. Στα δείγματα 3, 5, 7, 10 και 17 που ακτινογραφήθηκαν και στα δυο εργαστήρια δεν βρέθηκαν διαφορές. Στον Πίνακα 5.1 δίνονται τα ορυκτά που εντοπίστηκαν μέσω της ακτινογράφησης των δειγμάτων, ενώ στο παράρτημα αυτής της διατριβής ειδίκευσης παραθέτονται τα περιθλασιογράμματα. Ο ασβεστίτης παρουσιάζεται σε όλα τα δείγματα, ενώ ο χαλαζίας, ο χλωρίτης, ο αλβίτης και ο μοσχοβίτης κυριαρχούν σχεδόν σε όλα τα δείγματα. Από τη μικροσκοπική μελέτη παρατηρήθηκε ότι σε σχέση με τα ακτινογραφήματα ο χαλαζίας εμφανίζεται σε όλα τα δείγματα. Συμπληρωματικά υπάρχουν ορθόκλαστο σε τέσσερα δείγματα, τάλκης σε έξι, στιλπνομέλας και μικροκλινής σε δυο και σεπιόλιθος σε ένα. Το δείγμα 9 είναι καθαρά ασβεστολιθικό όπως φαίνεται και από το πίνακα, με τη παρουσία ασβεστίτη, δολομίτη και χαλαζία. 29

39 Πίνακας 5.1: Εμφάνιση των ορυκτών στα ακτινοδιαγράμματα. Ασβεστίτης Χαλαζίας Χλωρίτης Αλβίτης Μοσχοβίτης Τάλκης Ορθόκλαστο Στιλπνομέλας Μικροκλινής Σεπιόλιθο Δολομίτης Εμφάνιση ορυκτών Απουσία ορυκτών 30

40 5.2 Ορυκτοχημική μελέτη Μαρμαρυγίες Ο γενικός τύπος των μαρμαρυγιών μπορεί να εκφρασθεί ως: IM T4O10A2 όπου: η θέση I καλύπτεται από Κ, Na, Ca, Cs, Rb, Ba η θέση Μ καλύπτεται κυρίως από Li, Fe (δισθενή ή τρισθενή), Μg, Μη (δισθενές ή τρισθενές), Zn, Al, Cr, V, Ti η θέση αντιπροσωπεύει κενή θέση στη δομή η θέση Τ καλύπτεται από Si, Al, Fe, Be, B και η θέση Α από OH, F, Cl, O, S. Οι μαρμαρυγίες διακρίνονται σε δι-οκταεδρικούς, εάν αποτελούνται από λιγότερα από 2,5 οκταεδρικά κατιόντα (Μ) ανά μονάδα κυψελίδας και σε τρι-οκταεδρικούς με περισσότερα από 2,5 οκταεδρικά κατιόντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διοκταεδρικού μαρμαρυγία αποτελεί ο μοσχοβίτης και τριοκταεδρικού ο βιοτίτης. Στον Πίνακα 5.2 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αντιπροσωπευτικών αναλύσεων μαρμαρυγιών, καθώς και η κατανομή των ιόντων στο πλέγμα. Ο υπολογισμός της στοιχειομετρίας τους έγινε με βάση 22 άτομα οξυγόνου, ενώ ο ολικός σίδηρος θεωρήθηκε ως δισθενής. 31

41 Πίνακας 5.2: Αντιπροσωπευτικές χημικές αναλύσεις, με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή, λευκού μαρμαρυγία (1-4) και βιοτίτη (5-8) από τους σχιστολίθους της περιοχής μελέτης SiO 2 52,82 50,75 53,42 52,43 36,42 35,14 35,84 35,66 TiO 2 0,00 0,00 0,62 0,00 3,49 1,54 2,52 3,22 Al 2O 3 25,31 24,52 22,28 27,19 12,96 11,84 12,74 12,79 Fe 2O 3 FeO 3,65 4,18 5,76 3,87 23,28 24,65 24,20 23,64 MnO 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 MgO 3,30 3,13 3,75 2,78 9,89 8,99 8,84 8,96 CaO 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Na 2O 0,38 0,32 0,00 0,50 0,67 0,00 0,00 0,00 K 2O 10,86 10,34 10,82 11,09 9,02 8,66 9,24 8,98 Σύνολο 96,32 93,24 96,65 97,86 95,73 90,82 93,38 93,25 Αριθμός ιόντων με βάση 22 άτομα O Si 7,015 6,982 7,146 6,871 5,658 5,810 5,743 5,700 Al IV 0,985 1,018 0,854 1,129 2,342 2,190 2,257 2,300 Z 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 Al VI 2,977 2,957 2,658 3,071 0,031 0,117 0,148 0,110 Ti 0,000 0,000 0,062 0,000 0,408 0,191 0,304 0,387 Fe +3 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Fe +2 0,405 0,481 0,644 0,424 3,024 3,408 3,243 3,160 Mn 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Mg 0,653 0,642 0,748 0,543 2,290 2,216 2,112 2,135 Cr 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Ni 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Y 4,035 4,080 4,113 4,038 5,753 5,932 5,806 5,792 Ca 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Na 0,098 0,085 0,000 0,127 0,202 0,000 0,000 0,000 K 1,840 1,815 1,846 1,854 1,788 1,827 1,889 1,831 X 1,938 1,900 1,846 1,981 1,989 1,827 1,889 1,831 Mg/(Mg +Fe +2 ) 0,617 0,572 0,537 0,562 0,431 0,394 0,394 0,403 Μοριακές αναλογίες % Mus 44,2 46,5 42,1 50,1 Cd 50,8 49,0 57,9 43,5 Par 5,0 4,5 0,0 6,4 32

42 Υπολογίστηκε η συμμετοχή των ακραίων μελών: Μοσχοβίτης (Mus): K2Al4Si6Al2O20(OH)4 Σελαδονίτης (Cd): K2Mg2Fe2Si8O20(OH)4 Παραγωνίτης (Par): Na2Al4Si6Al2O20(OH)4 με βάση τις σχέσεις (Σιδηρόπουλος 1991): Par=100*Na/(Na+K) Cd=100*(cd1+cd2)/2(Na+K) όπου cd1=si-6 και cd2=k-al IV +Na Mus=100*(mus1+mus2)/2(Na+K) όπου mus1=k-si+6 και mus2= Al IV - Na Οι συστάσεις αυτές προβλήθηκαν στο τριγωνικό διάγραμμα παραγωνίτη-μοσχοβίτη-σελαδονίτη (Σχήμα 5.1), όπου φαίνεται η υψηλή συμμετοχή του σελαδονίτη. Οι λευκοί μαρμαρυγίες που είναι πλούσιοι στο μόριο του σελαδονίτη ονομάζονται φεγγίτες, με βασικό κριτήριο της ονοματολογίας την ατομική συμμετοχή του Si στο δομικό τύπο. Το Si στους μαρμαρυγίες που αναλύθηκαν κυμαίνεται από 6,87 ως 7,14, γεγονός που σύμφωνα με τους Massone and Schreyer (1986) τους εντάσσει στους φεγγίτες, αφού είναι μεταξύ των ορίων 6,4-7,2 που έχουν προτείνει. Επίσης ο λόγος Si/Al στη τετραεδρική θέση είναι μεγαλύτερος του 3:1, γεγονός που δείχνει το φεγγιτικό χαρακτήρα των μαρμαρυγιών, ενώ σε συνδυασμό με τη απουσία TiO2 και Na2O, μπορούν να συγκριθούν με τους φεγγίτες πετρωμάτων μέσης-υψηλής πίεσης (Shaked et al. 2000). Από το διάγραμμα των Fletcher and Greenwood (1978) που συσχετίζει το Fe+Mg με το Al VI (Σχήμα 5.2) παρατηρούμε ότι οι 33

43 λευκοί μαρμαρυγίες παρουσιάζουν μια τάση κοντά στη θεωρητική τιμή που ενώνει τις συστάσεις ιδανικού μοσχοβίτη και ιδανικού φεγγίτη με κύρια σύσταση φεγγιτική. Στο διάγραμμα FeOt προς Al2O3 (Σχήμα 5.3) του Miyashiro (1973), όπου σχετίζονται οι μεταβολές της περιεκτικότητας των οξειδίων αυτών στους λευκούς μαρμαρυγίες με τις μεταμορφικές ζώνες, οι προβολές τους συμπίπτουν με το πεδίο συστάσεων μαρμαρυγιών της γλαυκοφανιτικής φάσης μεταμόρφωσης, δηλαδή σε συνθήκες υψηλής πίεσης. Το ποσοστό συμμετοχής του Si στους φεγγίτες είναι ενδεικτικό των συνθηκών πίεσης και θερμοκρασίας κάτω από τις οποίες σχηματίστηκαν, όπου έχουμε αύξηση του ποσοστού παράλληλα με την αύξηση της πίεσης και μείωση του με την αύξηση της θερμοκρασίας (Velde 1967). Σύμφωνα με τον Guidotti (1984) όταν υπάρχει αύξηση της πίεσης μεγαλώνει το ποσοστό συμμετοχής του σελαδονίτη στους λευκούς μαρμαρυγίες, ενώ μειώνεται με τη αύξηση της πίεσης. Όσον αφορά τους βιοτίτες, χωρίζονται σε βιοτίτες, όταν ισχύει Mg:Fe<2:1 και φλογοπίτες όταν Mg:Fe>2:1, σύμφωνα με τους Deer et. al (1962). Στο σχήμα 5.4 φαίνεται ότι όλα τα δείγματα βιοτιτών που εξετάστηκαν πέφτουν στο πεδίο των βιοτιτών. 34

44 Par Mus Cd Σχήμα 5.1: Προβολή των συστάσεων των λευκών μαρμαρυγιών στο τριγωνικό διάγραμμα παραγωνίτη-μοσχοβίτη-σελαδονίτη. Σχήμα 5.2: Προβολή των συστάσεων των λευκών μαρμαρυγιών στο διάγραμμα (Fe+Mg)-Al VI των Fletcher and Greenwood (1978) 35

45 Σχήμα 5.3: : Προβολή των συστάσεων των λευκών μαρμαρυγιών στο διάγραμμα FeOt-Al2O3 του Miyashiro (1973). Σχήμα 5.4: Προβολή των συστάσεων των βιοτιτών στο διάγραμμα των Deer et al. (1962) 36

46 5.2.2 Αμφίβολοι Οι αμφίβολοι αποτελούν την πιο πολύπλοκη, από άποψη χημικής σύστασης, ομάδα ορυκτών στη φύση. Είναι ινοπυριτικά ορυκτά που χαρακτηρίζονται από την παρουσία τετραέδρων SiO4 τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζουν διπλές αλυσίδες. Η σειρά των διπλών αλυσίδων συνδέεται με ενδιάμεσα κατιόντα. Οι κατιονικές διαθέσιμες θέσεις διακρίνονται σε εκείνες που βρίσκονται μεταξύ τετραεδρικών κορυφών και σε εκείνες που βρίσκονται μεταξύ τετραεδρικών βάσεων. Οι πρώτες αναφέρονται ως Μ1, Μ2 και Μ3 θέσεις και οι δεύτερες ως Μ4 και Α. Οι Μ1, Μ2 και Μ3 θέσεις έχουν αριθμό σύνταξης 6, η Μ4 έχει 6 ή 8 ενώ η θέση Α έχει αριθμό σύνταξης 10 ή 12. Ο γενικός τύπος των αμφιβόλων δίνεται από τη σχέση: AB2C5 VI T8 IV O22(OH)2 όπου: A μία Α θέση ανά μονάδα κυψελίδας, η οποία καλύπτεται από Na και Κ. B δύο Μ4 θέσεις ανά μονάδα κυψελίδας, οι οποίες καλύπτονται από Ca, Na, Mn 2+, Fe 2+, Mg και Li. C πέντε θέσεις που περιλαμβάνουν δύο Μ1, δύο Μ2 και μία Μ3 θέσεις και καλύπτονται από Mn 2+, Fe 2+, Mg, Fe 3+, Ti 4+ και Al. Τ οκτώ θέσεις ανά μονάδα κυψελίδας, που καλύπτονται από Si, Al και Ti 4+. ΟΗ δυο θέσεις ανά μονάδα κυψελίδας. 37

47 Η θέση Α μπορεί να παραμείνει μερικώς κενή. Επίσης στη θέση του ΟΗ μπορούν να βρεθούν ακόμη F, Cl και Ο. Ο προσδιορισμός του παραπάνω τύπου δομής γίνεται κανονικά με βάση 24 ιόντα (Ο, ΟΗ, Cl, F). Εφόσον όμως δεν είναι γνωστό το ποσοστό του νερού και των αλογόνων που περιέχονται, τότε ο υπολογισμός του χημικού τύπου των αμφιβόλων γίνεται με βάση 23 άτομα οξυγόνου. Οι αμφίβολοι, με βάση την κατανομή των ιόντων στη Β θέση, διακρίνονται σε τέσσερις ομάδες (Leake et al. 1997): Mg-Fe-Mn-Li αμφίβολοι, όπου (Ca+Na)B<1,00, (Mg, Fe 2+, Mn, Li)B 1 Ασβεστιούχοι αμφίβολοι, όπου (Ca+Na)B 1,00 και NaB<0,50. Νατριούχοι-ασβεστιούχοι αμφίβολοι, (Ca+Na)B 1,00 και 0,50<NaB<1,50 Νατριούχοι αμφίβολοι, όπου ΝαΒ 1,50 Στον Πίνακα 5.3 δίνονται αντιπροσωπευτικές αναλύσεις των αμφιβόλων των σχιστολίθων. Ο υπολογισμός του Fe 3+ έγινε με βάση τη μέθοδο του Schumacher (1997, από τους Leake et. al, 1997) και οι αναλύσεις των αμφιβόλων προβλήθηκαν στο διάγραμμα των Leake et. al (1997) (Σχήμα 5.5). Όπως παρατηρούμε προβάλλονται στο πεδίο του σιδηρογλαυκοφανή, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μεταμόρφωση έφτασε τη γλαυκοφανιτική φάση, όπως υποστηρίζουν και οι Shaked et al. (2000). 38

48 Πίνακας 5.3: Αντιπροσωπευτικές χημικές αναλύσεις, με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή, αμφιβόλων από τους σχιστολίθους της περιοχής μελέτης SiO 2 55,92 54,74 55,79 55,71 TiO 2 0,00 0,00 0,00 0,00 Al 2O 3 10,51 10,66 10,01 10,77 FeO 20,13 19,52 20,69 19,28 MnO 0,00 0,00 0,00 0,00 MgO 4,36 5,03 4,68 5,00 CaO 0,00 0,32 0,00 0,00 Na 2O 7,13 7,23 6,97 6,88 K 2O 0,00 0,00 0,00 0,00 Σύνολο 98,05 97,50 98,14 97,64 Αριθμός ιόντων με βάση 23 Ο Si 7,978 7,861 7,970 7,954 Al IV 0,022 0,139 0,030 0,046 T 8,000 8,000 8,000 8,000 Al VI 1,745 1,666 1,657 1,766 Ti 0,000 0,000 0,000 0,000 Fe 3+ 0,156 0,187 0,192 0,111 Cr 0,000 0,000 0,000 0,000 Mg 0,928 1,077 0,996 1,064 Fe 2+ 2,171 2,070 2,155 2,059 Mn 0,000 0,000 0,000 0,000 C 5,000 5,000 5,000 5,000 Mg 0,000 0,000 0,000 0,000 Fe 2+ 0,074 0,087 0,125 0,132 Mn 0,000 0,000 0,000 0,000 Ca 0,000 0,049 0,000 0,000 Na 1,926 1,864 1,875 1,868 B 2,000 2,000 2,000 2,000 Na 0,047 0,150 0,056 0,036 K 0,000 0,000 0,000 0,000 A 0,047 0,150 0,056 0,036 FeO 18,82 17,96 19,08 18,35 Fe2O3 1,45 1,73 1,79 1,03 39

49 Σχήμα 5.5: Προβολή των συστάσεων των αμφιβόλων στο διάγραμμα των Leake et al. (1997) Χλωρίτες Οι χλωρίτες είναι ένυδρα φυλλοπυριτικά ορυκτά του Αl και του Mg ή και του Fe 2+ (Foster, 1962, Deer et al. 1965). Η στοιχειομετρική κατανομή υπολογίστηκε με βάση 28 άτομα οξυγόνου και σύμφωνα με το γενικό χημικό τύπο: Χ12Ζ8Ο20(ΟΗ)16 όπου: η θέση Χ καλύπτεται από Al, Fe, Li, Mg, Mn, Ni η θέση Ζ καλύπτεται από Si, Al, Fe Ο σίδηρος θεωρήθηκε όλος ως δισθενής. Αντιπροσωπευτικές αναλύσεις της ομάδας των χλωριτών, του σχιστολίθου της περιοχής μελέτης, παραθέτονται στο Πίνακα

50 Πίνακας 5.4: Αντιπροσωπευτικές χημικές αναλύσεις, με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή, χλωριτών από τους σχιστολίθους της περιοχής μελέτης SiO 2 25,64 26,13 25,28 26,17 23,91 25,47 24,61 26,03 TiO , Al 2O 3 18,38 17,77 17,93 15,83 18,52 15,09 18,8 16,94 Cr 2O , FeO 28,46 28,15 35,87 31,89 36,46 24,2 32,91 30,83 MnO 0, MgO 13,26 14,1 10,11 10,47 9,08 14,58 11,12 12,05 CaO Na 2O , K 2O , Σύνολο 86,33 86,15 89,19 86,39 87,97 83,46 87,44 85,85 Αριθμός ιόντων με βάση 28 άτομα O Si 5,616 5,705 5,559 5,884 5,374 5,729 5,445 5,796 Al 2,384 2,295 2,441 2,116 2,626 2,271 2,555 2,204 Z 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 Al 2,360 2,278 2,206 2,080 2,279 1,730 2,347 2,241 Ti 0,000 0,000 0,000 0,091 0,000 0,000 0,000 0,000 Cr 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,733 0,000 0,000 Fe 5,213 5,140 6,597 5,997 6,853 4,552 6,089 5,741 Mn 0,109 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Mg 4,330 4,590 3,314 3,510 3,042 4,889 3,668 4,000 Ca 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Na 0,000 0,000 0,000 0,209 0,000 0,000 0,000 0,000 K 0,000 0,000 0,000 0,290 0,000 0,000 0,000 0,000 X 12,01 12,01 12,12 12,17 12,17 11,90 12,10 11,98 41

51 Σχήμα 5.6: Προβολή των συστάσεων των χλωριτών στο διάγραμμα ταξινόμησης και ονοματολογίας του Hey (1954). Οι αναλύσεις προβλήθηκαν στο διάγραμμα ταξινόμησης και ονοματολογίας του Hey (1954) (Σχήμα 5.6). Όπως φαίνεται οι χλωρίτες προβάλλονται στο πεδίο του ριπιδιόλιθου. Μικρός αριθμός αναλύσεων προβάλλεται στο πεδίο του πυκνοχλωρίτη και μια ανάλυση στο πεδίο του μπρουνσβιγκίτη. Οι χλωρίτες που αναλύθηκαν έχουν άθροισμα κατιόντων στην οκταεδρική θέση Χ μεγαλύτερο του 11,728, όπως φαίνεται από τον πίνακα 5.3, γεγονός που σύμφωνα με τους Newman and Brown (1987) τους κατατάσσει στους τριοκταεδρικούς. 42

52 5.2.4 Τιτανίτης Ο τιτανίτης συνίσταται από ανεξάρτητα τετράεδρα SiO4 που συνδεόνται με Ti 4+ σε οκταεδρική διάταξη και Ca 2+ σε επταπλή διάταξη. Τόσο το Al 3+ όσο και ο Fe 3+ μπορούν να αντικαταστήσουν Ti 4+. Η ουδετεροποίηση του τύπου γίνεται με αντικατάσταση ενός οξυγόνου, που δεν είναι συνδεδεμένο, με Si, ΟΗ ή F. Στοιχεία όπως σπάνιες γαίες, ουράνιο, θόριο και βανάδιο μπορούν να αντικαταστήσουν τιτάνιο και ασβέστιο. H κατανομή έγινε με βάση 4 άτομα Si σύμφωνα με τους Higgins and Ribbe (1976) και με βάση το γενικό χημικό τύπο: Χ4Υ4Si4(O,OH,F)20 όπου: Y: Ti, Al, Fe 3+, Cr και X: Fe 2+, Ca, Mg, Mn, Na, K. Αντιπροσωπευτικές χημικές των τιτανιτών παρουσιάζονται στον Πίνακα Στιλπνομέλας Αντιπροσωπευτικές αναλύσεις του στιλπνομέλανα των σχιστολίθων της περιοχής μελέτης παρουσιάζονται στο Πίνακα 5.6 και η στοιχειομετρική κατανομή τους έγινε με βάση 8 άτομα Si, σύμφωνα με τους Deer et al. (1962,1963). Ο στιλπνομέλας συνήθως συνοδεύει το γλαυκοφανή στις παραγενέσεις. 43

53 Πίνακας 5.5: Αντιπροσωπευτικές χημικές αναλύσεις, με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή, τιτανίτη από τους σχιστολίθους της περιοχής μελέτης SiO 2 30,86 30,52 30,59 30,43 30,89 TiO 2 39,04 38,62 39,53 38,85 38,46 Al 2O 3 1,08 1,07 0,61 0,86 1,41 FeO 0,79 0,00 0,00 0,00 0,00 MnO 0,00 0,00 0,00 0,59 0,00 MgO 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 CaO 27,90 28,76 28,52 28,30 28,48 Na 2O 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 K 2O 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Σύνολο 99,67 98,98 99,25 99,03 99,24 Αριθμός ιόντων με βάση 4 άτομα Si Si 4,000 4,000 4,000 4,000 4,000 Ti 3,805 3,806 3,887 3,841 3,746 Al 0,165 0,166 0,094 0,134 0,215 Y 3,969 3,972 3,981 3,975 3,961 Fe 0,085 0,000 0,000 0,000 0,000 Mn 0,000 0,000 0,000 0,066 0,000 Mg 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Ca 3,874 4,039 3,995 3,986 3,951 Na 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 K 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 X 3,959 4,039 3,995 4,051 3,951 44

54 Πίνακας 5.6: Αντιπροσωπευτικές χημικές αναλύσεις, με ηλεκτρονικό μικροαναλυτή, στιλπνομέλανα από τους σχιστολίθους της περιοχής μελέτης SiO 2 44,73 44,52 45,53 45,96 45,86 44,55 44,4 43,53 TiO 2 0,00 0,00 0,42 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Al 2O 3 5,31 5,42 5,75 5,87 5,63 5,2 5,96 5,71 FeO 29,49 28,3 27,39 28,91 28,14 30,44 30,52 31,53 MnO 0,51 0,00 0,00 0,00 0,44 0,00 0,00 0,00 MgO 6,84 6,35 7,59 6,98 7,74 6,13 5,25 4,97 CaO 0,00 1,32 0,00 0,00 0,00 0,00 0,42 0,00 Na 2O 0,00 0,00 0,00 0,00 0,64 0,43 1,16 0,00 K 2O 2,41 2,73 3,38 3,54 3,02 3,28 2,94 2,25 Σύνολο 89,29 88,64 90,06 91,26 91,47 90,03 90,65 87,99 Αριθμός ιόντων με βάση 8 άτομα Si Si 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 8,000 Ti 0,000 0,000 0,055 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Al 1,119 1,148 1,191 1,204 1,157 1,101 1,266 1,237 Fe 2+ 4,411 4,253 4,025 4,208 4,105 4,571 4,599 4,846 Mn 0,077 0,000 0,000 0,000 0,065 0,000 0,000 0,000 Mg 1,824 1,701 1,988 1,811 2,013 1,641 1,410 1,362 Ca 0,000 0,254 0,000 0,000 0,000 0,000 0,081 0,000 Na 0,000 0,000 0,000 0,000 0,216 0,150 0,405 0,000 K 0,550 0,626 0,758 0,786 0,672 0,751 0,676 0,528 X 7,981 7,982 8,017 8,010 8,229 8,214 8,437 7,972 45

55 6. ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 6.1 Γενικά Η χημική σύσταση των σχιστολίθων παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην παραγωγή του κλίνκερ, που είναι το βασικό συστατικό του τσιμέντου, αφού κάποια από τα συστατικά τους είναι πολύτιμα στην παραγωγή, ενώ περιέχουν και επιβλαβή στοιχεία. Από τους σχιστολίθους χρήσιμα συστατικά είναι τα SiO2, Al2O3 κυρίως, με δευτερεύον το Fe2O3, ενώ μεγαλύτερο πρόβλημα στη διαδικασία παραγωγής δημιουργούν το MgO και τα αλκάλια (K2O, Na2O) κυρίως. 6.2 Χημικές αναλύσεις Καθένα από τα δείγματα των σχιστολίθων κονιοποιήθηκε σε μύλο βολφραμίου και αναλύθηκαν όλα εκτός από το δείγμα 2 το οποίο ήταν καθαρά ασβεστιτικό. Τα αποτελέσματα δίνονται στον Πίνακα 6.1, ενώ στον Πίνακα 6.2 παρουσιάζονται τυπικές χημικές συστάσεις αργιλοπυριτικών υλικών που χρησιμοποιούνται από τη τσιμεντοβιομηχανία ως μέτρο σύγκρισης. Από τις αναλύσεις παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα μεγάλο εύρος συστάσεων για όλα τα κύρια στοιχεία. Το γεγονός αυτό είναι αρνητικό για την παραγωγή τσιμέντου που χρειάζεται σταθερή σύσταση για όλες τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται. Από τη μελέτη εξαιρούμε το δείγμα 9 που είναι ασβεστιτικό. 46

56 Πίνακας 6.1: Χημική σύσταση (% κ.β.) των δειγμάτων σχιστολίθων που αναλύθηκαν SiO 2 Al 2O 3 Fe 2O 3 CαO MgO K 2O Na 2O Na 2O-EQ Cr 2O 3 MnO P 2O 5 TiO 2 LOI Σύνολο ΔΕΙΓΜΑ 1 39,83 21,94 9,97 4,07 6,39 6,70 0,49 4,91 0,03 0,06 0,36 1,69 7,65 99, ,73 12,26 4,65 12,87 1,99 2,35 3,29 4,58 0,01 0,12 0,09 0,61 11,21 99, ,94 5,14 4,13 12,94 7,31 0,74 1,33 1,82 0,15 0,27 0,03 0,35 11,72 99, ,28 6,97 6,30 3,87 9,87 0,80 0,89 1,42 0,19 0,18 0,03 0,45 6,28 99, ,96 2,85 3,15 15,95 7,60 0,82 0,38 0,92 0,17 0,06 0,04 0,25 13,96 99, ,93 12,61 6,68 18,18 3,34 2,16 2,89 4,32 0,05 0,13 0,15 0,65 14,23 99, ,90 6,49 4,93 13,08 8,97 0,40 1,89 2,15 0,15 0,10 0,04 0,38 12,73 99,07 9 1,67 0,05 0,22 55,15 1,03 0,05 0,04 0,07 0,00 0,05 0,08 0,01 41,47 99, ,01 7,70 6,47 28,13 2,25 2,04 2,14 3,49 0,00 0,08 0,53 1,18 21,62 99, ,58 13,82 10,48 3,82 13,11 1,55 0,87 1,89 0,24 0,16 0,06 0,77 8,86 99, ,99 4,92 4,70 4,94 7,58 0,66 0,37 0,81 0,26 0,09 0,00 0,40 6,40 99, ,77 6,46 2,95 12,57 1,91 0,97 0,82 1,46 0,08 0,09 0,05 0,59 11,12 99, ,99 10,95 6,89 7,93 7,46 2,68 0,91 2,68 0,15 0,09 0,06 0,68 9,41 99, ,97 15,85 8,91 10,76 2,70 4,11 3,78 6,49 0,04 0,07 0,10 0,88 10,19 99, ,37 2,50 3,92 32,38 2,43 0,27 0,07 0,25 0,89 0,33 0,04 0,06 24,94 99, ,95 14,37 8,90 15,54 3,58 3,35 2,27 4,48 0,08 0,16 0,35 0,82 13,96 99,33 LOI: Απώλεια πύρωσης Να2Ο-ΕQ: Ισοδύναμο νατρίου 47

57 Πίνακας 6.2: Τυπική χημική σύσταση διάφορων αργιλοπυριτικών που χρησιμοποιούνται για παραγωγή τσιμέντου SiO 2 Al 2O 3 Fe 2O 3 CαO MgO K 2O Na 2O SO 3 LOI Άργιλος 1 67,29 8,97 4,28 7,27 1,97 1,20 1,15 0,32 7,19 Άργιλος 2 62,56 15,77 4,47 4,80 1,38-2,35-8,67 Άργιλος 3 52,30 24,70 6,10 4,40 0,10-0,80 1,10 10,40 Άργιλος 4 60,10 18,00 8,20 0,80 0,20-2,50 3,80 6,64 Το χρησιμότερο συστατικό των σχιστολίθων για την παραγωγή τσιμέντου είναι το SiO2. Στα δείγματα που αναλύθηκαν η συγκέντρωση κυμαίνεται από 27,01 ως 68,99%. Η συγκέντρωση του πρέπει να είναι μεγαλύτερη του 50%, ώστε να μην χρειάζεται η προσθήκη κάποιου άλλου υλικού που θα ανέβαζε το κόστος παραγωγής. Όπως παρατηρούμε από τον Πίνακα 6.1 τα δείγματα 4, 5, 6, 12, 13, 14 ικανοποιούν αυτή τη συνθήκη, ενώ κοντά σε αυτό το ποσοστό είναι τα δείγματα 3 και 8. Η διακύμανση αυτή ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι στα δείγματα με τη χαμηλή συγκέντρωση SiO2, υπάρχει αρκετή ποσότητα ασβεστίτη. Το Al2O3 παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση από 2,50 έως 21,94 με 9 από τα 16 δείγματα να είναι κάτω από το 12%. Η επιθυμητή συγκέντρωση του οξειδίου του αργιλίου κατά την παραγωγή τσιμέντου είναι από 12-16%. Η συγκέντρωση του CaO κυμαίνεται από 3,87 ως 32,38%. Οι υψηλές συγκεντρώσεις του οφείλονται στη παρουσία σε πολλά από τα δείγματα μεγάλης ποσότητας ασβεστίτη. Όσον αφορά τα επιβλαβή στοιχεία, το MgO κυμαίνεται από 1,71 ως 13,11% και παρουσιάζει αυξημένες συγκεντρώσεις στα 48

58 δείγματα 1, 4, 5, 6, 8, 11, 12 και 14. Η παρουσία του αποδίδεται στην περιεκτικότητα των δειγμάτων σε χλωρίτη και μαρμαρυγίες, αφού η ανάλυση με μικροαναλυτή του ασβεστίτη δεν έδειξε παρουσία MgO. Οι τιμές αυτές είναι αρκετά υψηλές αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι στις πρώτες ύλες παραγωγής τσιμέντου συμμετέχει ο ασβεστόλιθος που πιθανόν να έχει μεγάλη συγκέντρωση MgO λόγω δολομιτίωσης. Το οξείδιο του μαγνησίου θα πρέπει να βρίσκεται σε ποσοστό έως 5% στο κλίνκερ που σημαίνει μεγαλύτερο ποσοστό MgCO3 στις πρώτες ύλες. Θεωρείται επιβλαβές σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις διότι κατά τη διαδικασία έψησης δεν ενσωματώνεται σε κάποια από τις ορυκτολογικές φάσεις του κλίνκερ, αποτελώντας ανεξάρτητη φάση ως περίκλαστο το οποίο κατά τη διαδικασία της ενυδάτωσης σχηματίζει Mg(OH)2. Η διαδικασία αυτή συντελείται με πιο αργό ρυθμό σε σχέση με τις άλλες αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα κατά τη χρήση του τσιμέντου δημιουργώντας προβλήματα όπως ρωγμώσεις και διαστολές στα σκυροδέματα. Το παραπάνω όριο του 5% θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο με ταυτόχρονη χρήση άλλων υλικών όπως, ποζολάνης, που όμως μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του κόστους (Ali and Mullick, 1998, Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Η περιεκτικότητα σε αλκάλια παρουσιάζει επίσης μεγάλες διακυμάνσεις. Γενικά είναι αποδεκτή συγκέντρωση αλκαλίων έως 1% με επιθυμητή τιμή από 0,2-0,3% ενώ πολύ σημαντικό 49

59 παράγοντα αποτελεί το ισοδύναμο Na2O. Το ισοδύναμο νατρίου είναι ένας δείκτης που δίνεται από τον τύπο: Na2O-eq=0,665Na2O+K2O και δεν πρέπει να υπερβαίνει το 3%. Από τον Πίνακα 5 συμπεραίνεται ότι τα δείγματα 1, 2, 7, 10, 15 και 17 περιέχουν υψηλές τιμές ισοδύναμου Na2O. Η επιβλαβής δράση των αλκαλίων οφείλεται στο ότι κατά την έψηση ως πτητικά εξατμίζονται και κατακάθονται στην είσοδο της περιστροφικής καμίνου, όπου είναι το πιο ψυχρό τμήμα της, δημιουργώντας το φαινόμενο του κύκλου του αλκαλίων. Θα πρέπει να τονιστεί, ότι τα αλκάλια δρουν ως επιταχυντές κατά τις αντιδράσεις ενυδάτωσης, κάτι που θεωρείται χρήσιμο, αλλά λόγω του ότι είναι ευδιάλυτα, όταν το τελικό προϊόν χρησιμοποιείται για παρασκευή σκυροδέματος με πυριτικά αδρανή αντιδρούν αργά καταστρέφοντάς το. Τέλος μπορεί να δημιουργηθεί φραγή των σωληνώσεων της εγκατάστασης λόγω επικάθισης θειικών αλκαλίων (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Στα δείγματα όπου μικροσκοπικά φαίνεται ότι κυριαρχούν οι μαρμαρυγίες, ο χλωρίτης και οι άστριοι όπως στο δείγμα 1, παρατηρούμε αυξημένες συγκεντρώσεις Al2O3 και αλκαλίων. Το P2O5 κυμαίνεται σε επιθυμητά πλαίσια 0,00-0,53, αφού θεωρούνται αρνητικές τιμές συστάσεις πάνω του 1% όπου έχει αρνητική επίδραση τόσο κατά την παραγωγή, αυξάνοντας την ταχύτητα κλινκεροποίησης και μειώνοντας το περιεχόμενο C3S, όσο 50

60 και στις ιδιότητες του τελικού προϊόντος μειώνοντας τις πρώιμες αντοχές (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Η συγκέντρωση του Cr2O3 κυμαίνεται από 0,05 ως 0,89 με απαγορευτική για χρήση αυτή του δείγματος 16 και δευτερευόντως αυτές των δειγμάτων 6, 7, 11, 12. Η μέγιστη τιμή του Cr2O3 στο σχιστόλιθο για παραγωγή τσιμέντου δεν θα πρέπει να ξεπερνάει το 0,15% αφού επιδρά αρνητικά στην ποιότητα του κλίνκερ, αυξάνοντας την υγρή φάση και δυσκολεύοντας τον σχηματισμό C2S (Baros et al., 2004). Συμπερασματικά οι μεγάλες διακυμάνσεις στη σύσταση των σχιστόλιθων, τόσο στα χρήσιμα στοιχεία όσο και στα επιβλαβή, καθιστούν αδύνατη τη χρήση συγκεκριμένων αποκλειστικά περιοχών του λατομείου για ανάκτηση πρώτης ύλης για παραγωγή τσιμέντου. Η διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθηθεί είναι η ταυτόχρονη εκμετάλλευση πολλών μετώπων του λατομείου και στη συνέχεια πολύ καλή προομογενοποίηση ώστε να μπορούν να εξασφαλιστούν οι σταθεροί εφικτοί μέσοι όροι συγκεντρώσεων στα στοιχεία του σχιστόλιθου, που θα δώσουν, σε συνδυασμό με τις άλλες πρώτες ύλες, τους απαραίτητους δείκτες και ποιοτικά όρια στη φαρίνα, το κλίνκερ και τελικά στο τσιμέντο. 51

61 7. ΤΟ ΤΣΙΜΕΝΤΟ 7.1 Γενικά Από τα μέσα του 18 ου αιώνα υπήρχε η τάση για την ανακάλυψη ενός υλικού που θα μπορούσε με ανάμιξη με νερό να πήξει και να σκληρυνθεί. Χρησιμοποιήθηκαν πολλά υλικά για τις δοκιμές όπως καθαρή άσβεστος, άσβεστος με προσμίξεις και ανάμειξη με άλλα υλικά ώστε να φτάσουμε στη σημερινή μορφή του τσιμέντου. Στο Ευρωπαϊκό πρότυπο pren το τσιμέντο χωρίζεται σε πέντε βασικές κατηγορίες όπως φαίνεται στο Πίνακα 7.1. Το είδος και το ποσοστό των συστατικών του τσιμέντου καθορίζουν τους τύπους και τα 27 προϊόντα του. Το τσιμέντο αποτελείται από: α) τα κύρια συστατικά, β) τα δευτερεύοντα συστατικά, γ) τα πρόσθετα και δ) το θειικό ασβέστιο. Πίνακας 7.1: Βασικές κατηγορίες τσιμέντου (pren 197-1) Τύπος CEM I CEM II CEM III CEM IV CEM V Περιγραφή Τσιμέντο Πόρτλαντ Σύνθετο Τσιμέντο Πόρτλαντ Σκωριοτσιμέντα Ποζολανικά Τσιμέντα Σύνθετα Τσιμέντα 52

62 7.2 Πρώτες ύλες Οι πρώτες ύλες στην παραγωγή τσιμέντου, που μας δίνουν τα κατάλληλα συστατικά για την παρασκευή του όπως SiO2, CaO, Al2O3 και Fe2O3, είναι ο ασβεστόλιθος, η κιμωλία, διάφορες μάργες και άργιλοι. Επίσης χρησιμοποιούνται διορθωτικά υλικά όπως βωξίτες, αποφρύγματα σιδηροπυρίτη, μυλόχωμα και άλλα που αποσκοπούν στην διόρθωση των αναλογιών των κυρίων οξειδίων ώστε να καταστούν κατάλληλα για παραγωγή τσιμέντου. Στο μείγμα των πρώτων υλών προστίθενται ευτηκτικά συστατικά σε μικρή αναλογία όπως CaF2, Na2SiF6 που βοηθούν στη διαδικασία της κλινκεροποίησης, ενώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η τέφρα του καυσίμου που απορροφάται στο κλίνκερ (Taylor, 1990) Ο ασβεστόλιθος Το ανθρακικό ασβέστιο είναι ευρύτατα διαδομένο στη φύση και οι καθαρότερες μορφές του είναι ο ασβεστόλιθος και η κιμωλία. Το είδος του πετρώματος που θα χρησιμοποιηθεί καθορίζεται από τον τύπο του ορυκτού, την κρυσταλλική του δομή και την ύπαρξη προσμίξεων. Όσον αφορά τις προσμίξεις η σημαντικότερη είναι το MgCΟ3, λόγω δολομιτίωσης των ασβεστόλιθων, και από το ποσοστό του στον ασβεστόλιθο καθορίζεται αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην τσιμεντοβιομηχανία, αφού το Mg(OH)2 ως προϊόν ενυδάτωσης του MgO είναι ανεπιθύμητο. Άλλες προσμίξεις οι οποίες είναι ανεπιθύμητες στη παραγωγή τσιμέντου και 53

63 περιέχονται πολλές φορές στους ασβεστόλιθους έστω και σε μικρό ποσοστό είναι το SrO, το P2O5, το CaF2 και τα βαριά μέταλλα (Taylor, 1990, Τσίμας και Τσιβιλής, 2001) Οι άργιλοι Οι άργιλοι και τα προϊόντα μεταμόρφωσης τους όπως οι σχιστόλιθοι χρησιμοποιούνται στην παραγωγή τσιμέντου λόγω της παρουσίας SiO2, Al2O3 και Fe2O3. Για τη παραγωγή τσιμέντου κατάλληλες άργιλοι θεωρούνται αυτές που έχουν σύσταση: 55-60% SiO2, 15-25% Al2O3 5-10% Fe2O3 με μικρά ποσοστά MgO, αλκαλίων και των άλλων συστατικών. Τα κύρια συστατικά των αργίλων αποτελούνται από ένυδρες αργιλοπυριτικές ενώσεις και χωρίζονται στην ομάδα του καολίνη, του μοντμοριλονίτη και του ιλλίτη. Η δραστικότητα των ορυκτών της αργίλου και των μαρμαρυγιών με το CaCO3 αυξάνει σύμφωνα με τη σειρά: Μοσχοβίτης Μοντμοριλονίτης Χλωρίτης Ιλλίτης Καολινίτης Από το γεγονός αυτό διαπιστώνεται ότι είναι προτιμότερη για τη παραγωγή τσιμέντου η ύπαρξη ορυκτών των ομάδων καολινίτη ή ιλλίτη, σε αντίθεση με τα άλλα ορυκτά που έχουν μικρότερη δραστικότητα με το CaCO3. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην περιεκτικότητα σε αλκάλια K2O και Na2O τα οποία έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην έψηση (Taylor, 1990, Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). 54

64 7.3 Τα κύρια συστατικά του τσιμέντου Ως κύρια συστατικά του τσιμέντου θεωρούνται το κλίνκερ, η σκωρία υψικαμίνων, οι ποζολάνες, οι τέφρες, ο ψημένος σχιστόλιθος (burnt shale), η πυριτική παιπάλη (silica fume), και ο ασβεστόλιθος. Σε μικρές ποσότητες προστίθεται θειικό ασβέστιο και πρόσθετα Το κλίνκερ Το βασικότερο συστατικό του τσιμέντου είναι το κλίνκερ που προκύπτει από τη διαδικασία έψησης του μείγματος των πρώτων υλών. Πρόκειται για ένα υδραυλικό υλικό που αποτελείται από C3S και C2S κατά 2/3 κ.β. και κατά 1/3 κ.β. από αργιλικές και σίδηροαργιλικές φάσεις. Τα περιεχόμενα συστατικά πρέπει να περιέχονται σε συγκεκριμένες αναλογίες με CaO/SiO2>2 και MgO<5% κ.β. Η παρασκευή του κλίνκερ επιτυγχάνεται με έψηση σε θερμοκρασία C ενός πλήρως ομογενοποιημένου και κατάλληλα αλεσμένου μίγματος πρώτων υλών με CaO, SiO2, Al2O3 και Fe2O3 και μικρές ποσότητες από άλλα στοιχεία. Το μίγμα μπορεί να είναι σε ξηρή, ημίυγρη ή υγρή μορφή ανάλογα με τη μέθοδο που έχει επιλεγεί για την παραγωγή τσιμέντου. Κατά την παρασκευή του κλίνκερ δημιουργούνται στην περιστροφική κάμινο οι θερμοκρασιακές συνθήκες ώστε να λάβουν χώρα μια σειρά από αντιδράσεις σε στερεή και υγρή κατάσταση. Από τις αντιδράσεις αυτές προκύπτουν οι τέσσερεις κύριες 55

65 ορυκτολογικές φάσεις του κλίνκερ, που φαίνονται στο Πίνακα 7.2, και αποτελούνται κατά 95% από τα βασικά οξείδια CaO, SiO2, Al2O3 και Fe2O3 και το υπόλοιπο 5% από MgO, SO3, K2O, Na2O, Cl -, P2O5, Cr2O3, TiO2 και άλλα. Οι κύριες αυτές φάσεις περιέχουν και προσμίξεις δηλαδή δεν είναι καθαρές (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Πίνακας 7.2: Κύριες ορυκτολογικές φάσεις του κλίνκερ Τύπος Σύντμηση Ονοματολογία φάσης 3CaO. SiO 2 C 3S Πυριτικό τριασβέστιο 2CaO. SiO 2 C 2S Πυριτικό διασβέστιο 3CaO. Al 2O 3 C 3A Αργιλικό τριασβέστιο 2CaO. p Al 2O 3.(1-p) C 2A pf (1-p) Σίδηρο-αργιλικό Fe 2O 3 ασβέστιο Ονοματολογία φάσεων του κλίνκερ Αλίτης Μπελίτης Αργιλική φάση Σίδηρο-αργιλική φάση ή φάση του φερρίτη Αλίτης Το πυριτικό τριασβέστιο θεωρείται το πιο σημαντικό στοιχείο του κλίνκερ, με συμμετοχή 50-70%, του οποίου η σύσταση και η κρυσταλλική δομή αλλάζει με την ενσωμάτωση ξένων ιόντων, κυρίως Mg 2+, Al 3+ και Fe 3+. Ανάλογα με τη θερμοκρασία εμφανίζεται σε 6 μορφές όπως φαίνεται παρακάτω: 620 C 920 C 980 C 990 C 1060 C II III IIII MI MII R Τρικλινές Μονοκλινές Ρομβικό 56

66 Ο αλίτης αντιδρά σχετικά γρήγορα με το νερό και στα τσιμέντα Portland είναι η πιο σημαντική φάση για την ανάπτυξη των αντοχών τους (Taylor, 1990) Μπελίτης Το πυριτικό διασβέστιο απαντάται σε πέντε διαφορετικές μορφές σε κανονικές πιέσεις. Αυτές είναι: 1425 C 1160 C C <500 C α-c2s α Η-C2S α L-C2S β-c2s γ-c2s (H=high, L=low) Η δομή των παραπάνω αποτελείται από ιόντα Ca 2+ και τετράεδρα SiO4 4-, των οποίων η διευθέτηση είναι σχετικά όμοια σε όλες τις μορφές εκτός από τη γ. Η διαφορά τους είναι η διαφορετική πυκνότητα που έχουν. Κατά την ψύξη σε θερμοκρασία δωματίου οι υψηλότερης θερμοκρασίας μορφές δεν μπορούν να διατηρηθούν εκτός αν σταθεροποιηθούν από ξένα ιόντα. Η β-μορφή του μπελίτη είναι αυτή που παρουσιάζει υδραυλικές ιδιότητες και είναι επιθυμητή η παρουσία της σε αντίθεση με τη γ-μορφή που έχει ως αποτέλεσμα την αποσάθρωση του κόκκου του κλίνκερ. Για την αποφυγή δημιουργίας της γ-μορφής γίνεται προσθήκη σταθεροποιητών (Taylor, 1990). 57

67 Αργιλική φάση Το αργιλικό τριασβέστιο εμφανίζεται σε μια μόνο μορφή που ανήκει στο κυβικό σύστημα με πυκνότητα 3.04g/cm 3. Η δομή του αποτελείται από ιόντα Ca 2+ που περιβάλλονται από έξι τετράεδρα AlO4 2- τα οποία βρίσκονται κοντά στις έξι γωνίες του κύβου. Σχηματίζει στερεά διαλύματα με τα Na2O, K2O, MgO, SiO2, Fe2O3 με αντικατάσταση του αργιλίου και του ασβεστίου από τα αντίστοιχα ιόντα (Taylor, 1990) Η φάση του φερρίτη Το σίδηρο-αργιλικό τετρασβέστιο όπως φαίνεται και από τον τύπο του Πίνακα 7.2 αποτελεί μια σειρά στερεών διαλυμάτων ανάλογα με την τιμή που παίρνει το p που μεταβάλλεται μεταξύ 0<p<0.7 (Taylor, 1990) Άλλα κύρια συστατικά Στα κύρια συστατικά εκτός του κλίνκερ όπως προαναφέραμε συμμετέχουν και άλλα υλικά: 1. Η σκωρία υψικαμίνων, που προκύπτει από την παραγωγή σιδήρου. Η σκωρία πρέπει να περιέχει 2/3 κ.β. υαλώδη σκωρία και το άθροισμα CaO+MgO+SiO2 να αποτελεί 2/3 κ.β της μάζας της τουλάχιστον, ενώ πρέπει να ικανοποιείται και η σχέση (CaO+MgO)/SiO2>1. Η παρουσία τοξικών μετάλλων που περιέχονται στη σκωρία υψικαμίνων πρέπει να ελέγχεται. 58

68 2. Οι ποζολάνες που είναι υλικά πυριτικής, αργιλοπυριτικής ή συνδυασμός αυτών σύστασης. Χωρίζονται σε φυσικές και τεχνητές. Συνίστανται κυρίως από δραστικό SiO2 που πρέπει να είναι μεγαλύτερο του 25% κ.β. και Al2O3, ενώ το υπόλοιπο περιέχει Fe2O3 και άλλα οξείδια με μικρή συμμετοχή CaO. 3. Οι ιπτάμενες τέφρες είτε αργιλοπυριτικές, είτε ασβεστοπυριτικές. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές οι τέφρες που χρησιμοποιούνται πρέπει να συλλέγονται από ηλεκτροστατικά ή μηχανικά φίλτρα των διατάξεων καύσης των κονιοποιημένων καυσίμων, ενώ θα πρέπει να έχουν μέγιστη απώλεια πύρωσης 5%. 4. Ο ψημένος σχιστόλιθος που μπορεί να θεωρηθεί παρόμοιο στη φύση του με τη σκωρία υψικαμίνων. Εμφανίζει ήπιες υδραυλικές ιδιότητες και παράγονται φάσεις παρόμοιες του κλίνκερ με CA και C2S. 5. Ο ασβεστόλιθος εκτός από το ποσοστό του ως βασική πρώτη ύλη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως πρόσθετο σε ποσοστό ως 5%. 6. Η πυριτική παιπάλη που αποτελείται από λεπτά σφαιρικά σωματίδια με υψηλό ποσοστό άμορφου πυριτίου. Παράγεται ως υποπροϊόν κατά την αναγωγή υψηλής καθαρότητας χαλαζία με άνθρακα σε καμίνους ηλεκτρικού τόξου για τη παραγωγή κραμάτων πυριτίου και σιδηροπυριτίου. Ανάλογα με το ποσοστό των παραπάνω συστατικών προκύπτουν οι τύποι του τσιμέντου. 59

69 Το θειικό ασβέστιο κατά την τελική άλεση του κλίνκερ προστίθεται με σκοπό να ρυθμίσει την πήξη του τσιμέντου σε ποσοστό συνήθως 4-5%. Συνήθως η μορφή που χρησιμοποιείται είναι η γύψος αλλά και ο ανυδρίτης (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). 7.4 Οι δείκτες και η σημασία τους Γενικά Στην παραγωγή τσιμέντου βασικό ρόλο παίζουν τα οξείδια CaO, Al2O3, SiO2 και Fe2O3 που συμμετέχουν κατά 90% στο μείγμα, ενώ αποτελείται και από μη πτητικά και πτητικά συστατικά. Από τα τέσσερα κύρια οξείδια και συγκεκριμένα από τις αναλογίες των συγκεντρώσεων τους προκύπτουν οι κύριοι δείκτες που είναι ο πυριτικός SM, ο αργιλικός AM, ο βαθμός κορεσμού σε άσβεστο LSF και ο υδραυλικός HM. Οι δείκτες αυτοί καθορίζουν τόσο την ποιότητα του κλίνκερ, όσο και την κατάσταση λειτουργίας της καμίνου, ενώ καθορίζεται, ελέγχεται και διορθώνεται η σύσταση του μείγματος των πρώτων υλών μέσω αυτών. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι κάθε συστατικό έχει τη δική του επίδραση στη ποιότητα του κλίνκερ για αυτό και υπάρχει αυτοματοποιημένο σύστημα ελέγχου των συγκεντρώσεων (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). 60

70 7.4.2 Ο πυριτικός δείκτης SM Ο πυριτικός δείκτης δίνεται από το λόγο SiO2/Al2O3+ Fe2O3 των συγκεντρώσεων των οξειδίων στο κλίνκερ. Η τιμή του πρέπει να κυμαίνεται από 1,9 ως 3,4, ενώ επιθυμητές τιμές είναι 2,3-2,7. Ο πυριτικός δείκτης δίνει τη σχετική τιμή των πυριτικών ενώσεων (C3S+C2S) προς τις C3A και C4AF που υπάρχουν στο κλίνκερ. Όταν ο πυριτικός δείκτης είναι μεγαλύτερος, δηλαδή αύξηση των πυριτικών ενώσεων σε βάρος των C3A και C4AF που καθορίζουν την ποσότητα της υγρής φάσης κατά την τήξη των πρώτων υλών (Τσακαλάκης, 2006), έχουμε ελάττωση της υγρής φάσης με συνέπεια σκληρότερο ψήσιμο του κλίνκερ με κατανάλωση περισσότερων καυσίμων, ενώ δυσκολεύει ο σχηματισμός επικαθήσεων στα πυρότουβλα της περιστροφικής καμίνου που αποτελούν την προστασία της. Επίσης η αύξηση του πυριτικού δείκτη προκαλεί αργή πήξη και σκλήρυνση του τσιμέντου, ενώ παράλληλα επιφέρει διογκώσεις λόγω του υψηλού fcao. Τιμή του πυριτικού δείκτη μικρότερη του 1,9 έχει τα αντίθετα αποτελέσματα που είναι και αυτά εξίσου αρνητικά (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001) Ο αργιλικός δείκτης AM Ο αργιλικός δείκτης εκφράζει το ποσοστό της υγρής φάσης στο κλίνκερ, δίνεται από το λόγο των συγκεντρώσεων Al2O3/Fe2O3 στο κλίνκερ και κυμαίνεται από 1,3-2,5 με επιθυμητή τιμή 1,3-1,7. Ουσιαστικά ο αργιλικός δείκτης ελέγχει τη σύνθεση του κλίνκερ 61

71 όσον αφορά τις αναλογίες μεταξύ των C3A και C4AF. Όταν αυξάνει ο δείκτης παράλληλα αυξάνονται τα C3S και C2S, μεγαλώνοντας και την αναλογία C3S ως προς το C4AF. Με αυτό τον τρόπο ελαττώνεται η υγρή φάση με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη κατανάλωση καυσίμου, λόγω της σκληρότερης έψησης, μειώνοντας και την παραγωγή. Τέλος άλλη μια επίπτωση ενός υψηλού αργιλικού δείκτη είναι η αύξηση των πρώιμων αντοχών του τσιμέντου και η γρήγορη πήξη του (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001) Ο βαθμός κορεσμού σε άσβεστο LSF Ο βαθμός κορεσμού σε άσβεστο δίνεται από τη σχέση: LSF= CaO/(2,8SiO2+1,18Al2O3+0,65Fe2O3) Μέσω του LSF ελέγχεται πόσο ελεύθερη άσβεστος fcao, που είναι ανεπιθύμητη, υπάρχει στο κλίνκερ όπως και ο λόγος του αλίτη προς τον μπελίτη. Όταν στο κλίνκερ υπάρχει MgO η παραπάνω σχέση τροποποιείται στις ακόλουθες: LSF= (CaO+0,75MgO)/( 2,8SiO2+1,18Al2O3+0,65Fe2O3) για MgO 2% LSF= (CaO+1,5MgO)/( 2,8SiO2+1,18Al2O3+0,65Fe2O3) για MgO 2% Στο τσιμέντο ισχύει η παρακάτω σχέση αφού λαμβάνονται υπόψη τα θειικά που περιέχονται σε αυτό: LSF= (CaO-0,7SO3)/( 2,8SiO2+1,18Al2O3+0,65Fe2O3) Οι τιμές του δείκτη πρέπει να κυμαίνονται από 0,66 ως 1,02 με επιθυμητές 0,92-0,96. Τιμή πάνω από 1 δηλώνει ότι υπάρχει ελεύθερη άσβεστος στη θερμοκρασία κλινκεροποίησης άρα και στο 62

72 τελικό προϊόν. Ως αρνητικά αποτελέσματα λόγω του υψηλού LSF είναι η δύσκολη έψηση και η διόγκωση στο τελικό προϊόν, ενώ συμβάλει στην αλλαγή της αναλογίας του C3S/C2S στο κλίνκερ αυξάνοντας το C3S και μειώνοντας το C2S (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Τιμή του δείκτη μικρότερη του 0,66 προκαλεί προβλήματα κατά την έψηση με αποτέλεσμα το ποσοστό του παραγόμενου C3S να είναι χαμηλό (Τσακαλάκης, 2006) Ο υδραυλικός δείκτης HM Ο υδραυλικός δείκτης δίνεται από το λόγο CaO/(SiO2+Al2O3+Fe2O3) και κυμαίνεται από 1,7-2,3, ενώ επιθυμητή τιμή είναι περίπου στο 2. Τα τελευταία χρόνια δεν χρησιμοποιείται ευρέως αφού στηριζόμαστε κυρίως στους τρεις παραπάνω δείκτες (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). 7.5 Μηχανικές, φυσικές και χημικές απαιτήσεις Οι αντοχές του τσιμέντου υπολογίζονται σύμφωνα με το πρότυπο pren Οι κανονικές αντοχές είναι οι θλιπτικές που προσδιορίζονται στις 28 μέρες και χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α) 32,5 N/mm 2, β) 42,5 N/mm 2 και γ) 52,5 N/mm 2. Οι πρώιμες αντοχές μετρώνται στις 2 μέρες εκτός από την α κατηγορία που μετρώνται στις 7 μέρες. Για τις φυσικές ιδιότητες του τσιμέντου ελέγχεται η αρχή του χρόνου πήξης και η σταθερότητα του όγκου. 63

73 Τέλος θα πρέπει να ελέγχονται οι χημικές απαιτήσεις που είναι: Η απώλεια πύρωσης Το αδιάλυτο υπόλειμμα Το SO3 Τα χλωριόντα 64

74 8. ΣΥΝΘΕΣΗ ΦΑΡΙΝΑΣ 8.1 Γενικά Κατά την έψηση των πρώτων υλών, το κλίνκερ που θα παραχθεί πρέπει να έχει την επιθυμητή χημική και ορυκτολογική σύσταση, για αυτό γίνεται ένας εκ των προτέρων υπολογισμός της αναλογίας των πρώτων υλών. Οι υπολογισμοί γίνονται με βάση την περιεκτικότητα των πρώτων υλών στα κυριότερα οξείδια και τις ενδεικτικές απαιτήσεις για την ποιότητα του τσιμέντου που θέλουμε να παράγουμε. 8.2 Σύνθεση της φαρίνας Για τη σύνθεση της φαρίνας για δείγμα τσιμέντου χρησιμοποιήθηκαν οι χημικές αναλύσεις των σχιστολίθων των δειγμάτων και αυτές των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται από την τσιμεντοβιομηχανία κατά την παραγωγή. Στον Πίνακα 8.1 παραθέτονται οι χημικές αναλύσεις του ασβεστολίθου, του μυλοχώματος, του βωξίτη, του ερυθροπηλού (redmud) που χρησιμοποιούνται από το εργοστάσιο της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ στο Μυλάκι Εύβοιας. Ο ερυθροπηλός αποτελεί διορθωτικό Fe και προέρχεται από τα απόβλητα της επεξεργασίας της αλουμίνας. Καθένα από τα παραπάνω υλικά προσφέρει κάποιο συστατικό που είναι χρήσιμο στην παραγωγή τσιμέντου, 65

75 δρα δηλαδή ως διορθωτικό, με το μυλόχωμα να είναι πλούσιο σε SiO2, ο βωξίτης σε Al2O3 και ο ερυθροπηλός σε Fe2O3. Το τσιμέντο ως υλικό είναι πολύ φθηνό, οπότε αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα το κόστος των πρώτων υλών, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κόστος της παραγωγής. Η ακριβότερη πρώτη ύλη είναι το μυλόχωμα, που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό του στη σύνθεση, τόσο αυξάνει το κόστος. Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες διορθωτικές πρώτες ύλες που προστίθενται για βελτίωση της σύστασης του μείγματος. Πίνακας 8.1: Τυπικές χημικές αναλύσεις πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τσιμέντου από το εργοστάσιο Μυλακίου. Ασβεστόλιθος Μυλόχωμα Βωξίτης Ερυθροπηλός SiO 2 0,75 87,62 3,35 9,29 Al 2O 3 0,12 3,11 44,84 18,15 Fe 2O 3 0,11 0,65 9,49 41,83 CαO 55,10 0,37 17,00 11,62 MgO 0,40 0,32 0,32 1,38 K 2O 0,04 0,38 0,08 0,25 Na 2O 0,04 0,15 0,04 2,28 LOI 42,30 4,61 22,69 9,84 SO 3 0 0,13 0,02 0,35 TiO 2 0 0,40 1,80 5,73 Cr 2O 3 0 0,04 0,1 0,31 66

76 Με βάση το πρόγραμμα σύνθεσης φαρίνας της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ δημιουργήθηκαν σενάρια χρησιμοποίησης των πρώτων υλών με βάση τη χημική τους σύσταση. Επιλέχτηκαν τα δείγματα 1, 4, 5, 8, 11, 12, 14 και 16 ώστε να δημιουργηθούν φαρίνες, η χημική και η ορυκτολογική ανάλυση του κλίνκερ όπως και οι δείκτες. Τα δείγματα αυτά επιλέχθηκαν με βάση τις χημικές τους αναλύσεις τόσο στα χρήσιμα στοιχεία όσο και στα επιβλαβή. Με αυτό τον τρόπο συντάχθηκε ο Πίνακας 8.2. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι το πρόγραμμα σύνθεσης φαρίνας αποτελεί ουσιαστικά ένα σύστημα εξισώσεων με τιμές που πρέπει να κινούνται σε συγκεκριμένα όρια, τα οποία αφορούν τις παρακάτω παραμέτρους: Την ορυκτολογία του κλίνκερ, δηλαδή του πυριτικού τριασβεστίου (C3S), του πυριτικού διασβεστίου (C2S), του αργιλικού τριασβεστίου (C3A) και του σιδηραργιλικού ασβεστίου (C4AF) Τους δείκτες του κλίνκερ, δηλαδή το βαθμό κορεσμού σε άσβεστο (LSF), τον πυριτικό δείκτη (SR), τον αργιλικό δείκτη (AR), το ισοδύναμο νατρίου (Na2O-eq) και το λόγο SiO2/Al2O3 (SAR) Τις ανεπιθύμητες ενώσεις στη χημική ανάλυση του κλίνκερ Το ενδεικτικό κόστος Μέσω των παραπάνω ορίων παίρνουμε τιμές για το ποσοστό συμμετοχής της κάθε πρώτης ύλης, που είτε γίνονται δεκτές όταν είναι εντός αυτών των ορίων, είτε όχι όταν είναι εκτός ορίων. 67

77 Με τη χρησιμοποίηση της χημικής σύστασης των πρώτων υλών και του ποσοστού των πρώτων υλών στη φαρίνα υπολογίστηκε η χημική σύσταση του μείγματος, ενώ υπολογίζεται και η χημική σύσταση της τέφρας καυσίμου. Στη συνέχεια με βάση τις χημικές συστάσεις του μείγματος και της τέφρας υπολογίζεται η χημική σύσταση του κλίνκερ που παρουσιάζεται στο Πίνακα 8.2, από την οποία προκύπτουν η ορυκτολογική του ανάλυση και οι δείκτες. Για τους δείκτες τέθηκαν τα παρακάτω όρια: 0,95<LSF<0.97 4,1<SAR<4,6 2,4<SR<2,6 1,3<AR<1,8 0<Na2O-eq<0,85 Η ορυκτολογική ανάλυση του κλίνκερ προκύπτει με τη χρήση των τύπων του Bogue (1955, από Taylor, 1990) που είναι: C3S = 4,071C-7,6S-6.718A-1,43F C2S = 8.602S+5.068A+1.078F-3,071C C3A = 2,65A-1,692F C4AF = 3,043F Ο υπολογισμός αυτός γίνεται με τη παραδοχή ότι οι τέσσερις κύριες ορυκτολογικές φάσεις του κλίνκερ είναι καθαρές. Οι τύποι συσχετίζουν την % περιεκτικότητα των φάσεων του κλίνκερ με την % περιεκτικότητα των τεσσάρων βασικών οξειδίων του μείγματος των πρώτων υλών, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η απώλεια πύρωσης (Taylor, 1990). 68

78 Πίνακας 8.2: Αναλογίες πρώτων υλών, χημική και ορυκτολογική ανάλυση κλίνκερ και δείκτες τσιμέντου. ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΛΙΝΚΕΡ Σχίστης Ασβεστόλιθος Μυλόχωμα Βωξίτης Ερυθροπυλός SiO 2 Al 2O 3 Fe 2O 3 CaO MgO K 2O Na 2O SO 3 TiO 2 Cr 2O 3 Κ.Π. 22,61 74,88 0 0,86 1,65 20,74 4,51 3,47 64,54 3,13 0,44 0,55 1,24 0,34 0,07 1 8,19 77,18 11,08 0,88 2,68 20,88 4,75 3,28 65,03 1,37 0,95 0,23 1,17 0,53 0, ,15 72,01 2,07 3,08 2,69 20,66 4,49 3,46 64,30 2,68 0,27 0,51 1,23 0,40 0, ,51 75,72 2,77 2,74 2,26 20,66 4,49 3,46 64,28 2,94 0,23 0,33 1,21 0,37 0, ,82 72,73 5,24 2,55 2,66 20,66 4,49 3,46 64,29 2,74 0,19 0,62 1,22 0,43 0, ,61 76,20 8,19 1,25 1,76 20,66 4,49 3,46 64,27 3,02 0,40 0,29 1,19 0,38 0, ,61 75,27 0,00 3,39 2,72 20,76 4,51 3,47 64,60 2,58 0,22 0,22 1,22 0,39 0, ,63 74,90 4,31 0,87 2,28 20,67 4,50 3,45 64,32 2,41 0,76 0,35 1,22 0,39 0, ,58 52,74 0,00 4,09 0,59 20,86 4,54 3,49 65,01 1,83 0,21 0,10 1,36 0,20 0,57 Κ.Π.: Κανονική παραγωγή 69

79 Συνέχεια Πίνακα 8.2: Αναλογίες πρώτων υλών, χημική και ορυκτολογική ανάλυση κλίνκερ και δείκτες τσιμέντου. ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΛΙΝΚΕΡ ΔΕΙΚΤΕΣ C 3S C 2S C 3A C 4AF LSF SAR SR AR Na 2O eq Κ.Π. 60,24 14,01 6,08 10,55 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,00 14,59 7,05 9,97 97,00 4,39 2,60 1,45 0, ,00 13,98 6,06 10,51 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,00 13,98 6,06 10,51 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,00 13,98 6,06 10,51 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,00 13,98 6,06 10,51 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,32 14,02 6,09 10,57 97,00 4,60 2,60 1,30 0, ,00 14,00 6,10 10,49 97,00 4,59 2,60 1,31 0, ,64 14,07 6,12 10,62 97,00 4,60 2,60 1,30 0,24 Στον Πίνακα 8.3 παρουσιάζονται τα συνήθη και τα επιθυμητά όρια στους βασικούς δείκτες ποιότητας του κλίνκερ κατά τη βιβλιογραφία ώστε να συγκριθούν με τα όρια που τέθηκαν στην έρευνα αυτή. Πίνακας 8.3: Συνήθη και επιθυμητά όρια των βασικών δεικτών του κλίνκερ (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Δείκτες Συνήθη όρια Επιθυμητά όρια LSF 0,66-1,02 0,92-0,96 SR 1,9-3,2 2,3-2,7 AR 1,3-2,5 1,3-1,7 70

80 Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι φαρίνες των δειγμάτων, παράγοντας σε θεωρητικό επίπεδο κλίνκερ που αντιστοιχεί στα σημεία δειγματοληψίας. Η ανάλυση γίνεται με την παραδοχή ότι η χημική σύσταση του κάθε δείγματος αντιπροσωπεύει τη γενική χημική σύσταση του σχιστολίθου της περιοχής μελέτης. Τα όρια για τους δείκτες του κλίνκερ αναφέρονται στο 7 ο Κεφάλαιο της παρούσας διπλωματικής, ενώ τα όρια για τις επιβλαβείς ενώσεις αναπτύχθηκαν στη χημική ανάλυση των δειγμάτων. Οι δείκτες για τις φαρίνες που προετοιμάσαμε κυμαίνονται στις προβλεπόμενες τιμές για όλες τις παραμέτρους λόγω της προσθήκης των διορθωτικών υλικών. Σημαντικός παράγοντας στη παραγωγή του κλίνκερ είναι και το καύσιμο το οποίο χρησιμοποιείται στις περιστροφικές καμίνους. Η σύσταση της τέφρας του καυσίμου, που απορροφάται από το κλίνκερ, περιέχει οξείδια αντίστοιχα με αυτά των πρώτων υλών, με αποτέλεσμα τη μικρή αλλά σημαντική τροποποίηση της σύστασής τους τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό των δεικτών. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στο SO3 λόγω των αρνητικών επιπτώσεών τους (Taylor, 1990). Στις συνθέσεις των φαρινών που παραθέτονται στη παρούσα διπλωματική έχει συνυπολογιστεί η επίδραση της τέφρας του καυσίμου. Στον Πίνακα 8.2 στην πρώτη γραμμή αναφέρεται η κανονική παραγωγή, δηλαδή οι αναλογίες που χρησιμοποιούνται από το 71

81 εργοστάσιο, με 22,61% σχιστόλιθο, 74,88% ασβεστόλιθο, 0,86% βωξίτη, 1,65% ερυθροπηλός, ενώ δεν χρησιμοποιείται μυλόχωμα. Πιο κοντά στην υπάρχουσα παραγωγή, όσον αφορά το κόστος προκύπτει ότι βρίσκεται η φαρίνα νούμερο 12. Παρατηρούμε ότι χρησιμοποιείται μικρότερο ποσοστό σχιστολίθου, σε σχέση με την υπάρχουσα παραγωγή, και μεγαλύτερο ποσοστό βωξίτη λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας Al2O3 του δείγματος 12 του σχιστολίθου, ενώ αντίθετα δεν χρησιμοποιείται μυλόχωμα λόγω της ικανοποιητικής περιεκτικότητας SiO2 και έτσι το κόστος παραγωγής παραμένει χαμηλό. Η συγκέντρωση των επιβλαβών στοιχείων είναι εντός των προβλεπόμενων ορίων. To MgO είναι 2,58% με όριο το 5% (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001), ενώ το SO3 είναι στο 1,22% με επιθυμητό όριο το 2%. Οι ενώσεις του θείου σε συγκεντρώσεις πάνω από 2% δημιουργούν προβλήματα στο κλίνκερ. Οι ενώσεις αυτές οξειδώνονται σε θειικές δημιουργώντας θειικό ασβέστιο στο κλίνκερ το οποίο ψήνεται δύσκολα όπως και θειικά αλκάλια με τις δυσμενείς επιπτώσεις όπως αναφέρθηκε στη χημική ανάλυση των δειγμάτων. Επίσης υψηλές τιμές θειικών ευνοούν το σχηματισμό εντριγκίτη, όποιος είναι ανεπιθύμητος λόγω της δημιουργίας διογκώσεων στα σκυροδέματα (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Οι δείκτες του δείγματος 12 βρίσκονται εντός ορίων με το βαθμό κορεσμού σε άσβεστο είναι 0,97 με μέγιστο όριο το 1,02, το πυριτικό δείκτη στο 2,60 με μέγιστο όριο το 3,2, τον αργιλικό δείκτη 1,30 με μέγιστο όριο το 2,50. Οι ορυκτολογικές φάσεις του κλίνκερ που παράχθηκε από το δείγμα υπολογίστηκαν 72

82 μέσω των τύπων του Bogue (1955, από Taylor, 1990) και έδωσαν 60,32% C3S, 14,02% C2S, 6,09% C3A και 10,57% C4AF. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 8.2 οι υπόλοιπες φαρίνες από τα δείγματα ικανοποιούν τους ποιοτικούς δείκτες, αλλά έχουν υψηλό κόστος σε σχέση με την κανονική παραγωγή. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην υψηλή συμμετοχή διορθωτικών υλών στο μείγμα των πρώτων υλών. Οι χημικές αναλύσεις των δειγμάτων των σχιστολίθων που χρησιμοποιήθηκαν, όπως αναλύθηκαν στο γεωχημικό μέρος, έδωσαν ένα πολύ μεγάλο εύρος συστάσεων για όλα τα οξείδια. Τα κύρια οξείδια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, σε αρκετά από τα δείγματα της περιοχής μελέτης, ήταν σε χαμηλή συγκέντρωση γεγονός αρνητικό για τη παραγωγή κλίνκερ μόνο από ασβεστόλιθο και σχιστόλιθο. 73

83 9. H ΕΨΗΣΗ 9.1 Εισαγωγή Κατά τη διαδικασία παραγωγής τσιμέντου η έψηση της φαρίνας παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στην ποιότητα του τελικού προϊόντος, αφού σε αυτή τη φάση γίνονται όλοι οι μετασχηματισμοί που οδηγούν στο σχηματισμό του κλίνκερ. Οι στόχοι της έψησης που παραθέτονται παρακάτω επικαλύπτουν ο ένας τον άλλο, οπότε θα πρέπει να βρίσκεται πάντα ο σωστός συνδυασμός αυτών, για τη κατάλληλη παραγωγή. Οι στόχοι είναι: 1. Ελάττωση του κόστους παραγωγής. 2. Μεγιστοποίηση της παραγωγής. 3. Ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας. 4. Σταθερή ποιότητα προϊόντος. Οι στόχοι αυτοί, εκτός από τη σχέση μεταξύ του, εξαρτώνται από πολλές άλλες παραμέτρους όπως η μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος και η ελαχιστοποίηση της φθοράς των εγκαταστάσεων. 9.2 Διαδικασίες κατά τη διάρκεια της έψησης Στις περιστροφικές καμίνους λαμβάνουν χώρα οι αντιδράσεις που οδηγούν στο σχηματισμό των κύριων συστατικών του κλίνκερ. Οι κύριες θερμοκρασιακές περιοχές των καμίνων χωρίζονται σε: α) C όπου πραγματοποιείται ασβεστοποίηση 74

84 β) C όπου πραγματοποιούνται εξώθερμες αντιδράσεις γ) C όπου πραγματοποιείται η κλινκεροποίηση δ) όπου πραγματοποιείται η ψύξη. Στη σχηματική μεταβολή, που παρουσιάζεται στο Σχήμα 9.1, δίνεται η σχέση μεταβολής των αρχικών ορυκτολογικών φάσεων με τις ορυκτολογικές φάσεις που σχηματίζονται ως αποτέλεσμα των μεταβολών στη θερμοκρασία κατά την έψηση (Taylor, 1990). Αρχικά στις θερμοκρασίες κάτω των 1300 C αποσυντίθεται ο ασβεστίτης και τα ορυκτά της αργίλου και στο τέλος αυτού του σταδίου οι φάσεις που επικρατούν είναι ο μπελίτης, το αργιλικό τριασβέστιο, το σιδηραργιλικό ασβέστιο και το CaO (Taylor, 1990). Στις θερμοκρασίες C δημιουργείται ένα τήγμα κυρίως από τα C4AF και C3A και στους 1450 C περίπου το 20-30% του μίγματος αποτελείται από υγρή φάση. Σε αυτή τη φάση μεγάλη ποσότητα του μπελίτη και σχεδόν όλη η ποσότητα του CaO αντιδρούν, παρουσία του τήγματος, για το σχηματισμό αλίτη. Με αυτόν τον τρόπο αρχίζουν να δημιουργούνται τα σφαιρίδια για το σχηματισμό του κλίνκερ. Τέλος, κατά τη διάρκεια της ψύξης κρυσταλλώνεται η υγρή φάση δίνοντας κυρίως αργιλικό τριασβέστιο και σίδηρο-αργιλικό ασβέστιο (Taylor, 1990). 75

85 Σχήμα 9.1: Σχηματική μεταβολή των διαφορετικών ορυκτολογικών φάσεων που αποτελούν τη φαρίνα, στις διάφορες θερμοκρασιακές περιοχές στη διάρκεια της έψησης (Taylor, 1990). 9.3 Εψησιμότητα των πρώτων υλών Η εψησιμότητα των πρώτων υλών υποδηλώνει το πόσο εύκολα μπορεί η ελεύθερη άσβεστος να μειωθεί σε μια αποδεκτή τιμή στη περιστροφική κάμινο. Ο προσδιορισμός της γίνεται με τη τιμή της ελεύθερης ασβέστου μετά το ψήσιμο των πρώτων υλών για ένα ορισμένο χρόνο και σε μια ορισμένη θερμοκρασία. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εψησιμότητα είναι πολλοί, με κύριους (Taylor, 1990): α) την ορυκτολογική σύσταση του μείγματος β) τη χημική του σύσταση 76

86 γ) τη κοκκομετρική του διαβάθμιση δ) τη τέφρα καυσίμου που έχουν αναλυθεί στα προηγούμενα κεφάλαια. Σημαντικό ρόλο στην διαδικασία παίζει η θερμική κατεργασία του μείγματος, δηλαδή ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας, η θερμοκρασία κλινκεροποίησης όπως και ο χρόνος παραμονής σε κάθε θερμοκρασιακή ζώνη, που ως τελικό στόχο έχει τη δημιουργία αλίτη. Οι αρνητικές επιπτώσεις μιας υψηλής θερμοκρασίας κλινκεροποίησης είναι οι πιθανές φθορές στο κέλυφος και τα πυρότουβλα, ενώ η αύξηση του χρόνου παραμονής στη ζώνη αυτή οδηγεί σε ελάττωση του C3A και του C2S και αύξηση του C4AF και του C3S (Τσίμας και Τσιβιλής, 2001). Η εψησιμότητα επηρεάζεται και από τις συνθήκες σχηματισμού της υγρής φάσης οι οποίες εξαρτώνται από την περιεκτικότητα σε Al2O3, Fe2O3 και MgO. Σύμφωνα με τους Lea and Parker (1935) η υγρή φάση στους 1450 C δίνεται από τον τύπο: L.Ph.(1450 C)=3,00A+2,25F+M+K+N όπου τα Α, F, M, K και Ν αποτελούν συντμήσεις των ενώσεων του κλίνκερ (Πίνακας 1.1). Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με τη ποσοτική έκφραση της εψησιμότητας έχοντας δώσει μια σειρά από τύπους, είτε θεωρητικούς, είτε ημιπειραματικούς, είτε και καθαρά πειραματικούς. 77

87 9.4 Πειραματική εψησιμότητα Για να υπολογιστεί η εψησιμότητα του μείγματος των πρώτων υλών χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης K1450 που χρησιμοποιεί η εταιρεία ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ. Ο δείκτης Κ1450 δίνεται από τον τύπο: K1450=1000/3,07Δ*Ln{[([C]+Δ)/([Co]+Δ)]*[[Co]/[C]]} όπου: [Co] = το CaO που είναι διαθέσιμο για το σχηματισμό C3S από C2S [Co] = CaO-1,87S-1,65A-0,35F Δ = 2,8S+1,65A+0,35F-C Δbc = 100(2,8S+1,65A+0,35F-C)/(S+F+A+C) Ανάλογα με τη τιμή του δείκτη η εψησιμότητα χαρακτηρίζεται: Από 0 ως 45: πολύ φτωχή ως φτωχή Από 45 ως 70: μέτρια Από 70 ως 140: καλή ως πολύ καλή >140: άριστη Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η παρασκευή σφαιριδίων τα οποία τοποθετήθηκαν σε φούρνο και θερμάνθηκαν από τους 20 C ως τους 1450 C και παρέμειναν σε αυτή τη θερμοκρασία για 30 λεπτά. Στη συνέχεια υπολογίστηκε η ελευθέρα άσβεστος υγροχημικά, λαμβάνοντας υπ όψη το κορεσμό της άσβεστου του μείγματος (Δbc) και υπολογίστηκε ο δείκτης Κ1450. Επίσης υπολογίστηκαν η περιεκτικότητα στα κύρια οξείδια, C3S, C2S, C3A και C4AF με βάση τους τύπους του Bogue (1955) (από Taylor, 1990) και οι τιμές των δεικτών SR, AR, LSF και L.Ph 1450 C. Η τιμή του δείκτη Κ1450 διορθώθηκε με βάση ένα πρότυπο δείγμα της εταιρίας γνωστής εψησιμότητας και των άλλων παραγόντων. 78

88 Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι το πείραμα προσομοιάζει τις συνθήκες σχηματισμού κλίνκερ στις περιστροφικές καμίνους, αλλά οι συνθήκες που επικρατούν σε αυτές δεν μπορούν να επιτευχθούν στο εργαστήριο. Στον Πίνακα 9.1 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του πειράματος. Πίνακας 9.1: Παρουσίαση των αποτελεσμάτων των δεικτών της έψησης και της ορυκτολογικής ανάλυσης του προϊόντος. Δείκτες Τιμή Ορυκτολογική ανάλυση κλίνκερ Τιμή Κ ,93 C 3S(%) 70,82 Δ 2,30 C 2S(%) 7,17 [C o] 17,35 C 3S/C 2S 9,87 [C]+Δ 5,80 C 3A(%) 6,51 [C o]+δ 19,65 C 4AF(%) 11,33 Ln{ } 0,38 C 3A+C 4AF 17,84 K1450 (διορθωμένο) 46,5 L.Ph 1450 C 26,45 SR 2,47 AR 1,3 Δbc 2,40 LSF 98,3 79

89 Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 9.1 η τιμή του δείκτη Κ1450 είναι 53,93 ενώ η διόρθωση δίνει τιμή 46,5 όπου κατατάσσεται στη μέση εψησιμότητα. Οι τιμές των δεικτών SR, AR, LSF είναι αντίστοιχα 2,47, 1,3 και 98,3 είναι μέσα στα επιθυμητά όρια, όπως αναφέρεται στο Πίνακα 8.3. Στο παραπάνω πείραμα χρησιμοποιήθηκε η σύνθεση της φαρίνας που παρουσιάζεται στον Πίνακα 9.2. Στον ίδιο πίνακα παρουσιάζεται και η χημική σύστασή της πριν και μετά τη έψηση. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος, μυλόχωμα, βωξίτης και ερυθροπηλός με τις χημικές συστάσεις που παραθέτονται στο 8 ο κεφάλαιο για τη παραγωγή τσιμέντου που χρησιμοποιεί το εργοστάσιο. Από τον Πίνακα 9.2 προκύπτει ότι η σύνθεση της φαρίνας που χρησιμοποιήθηκε μπορεί να συγκριθεί άμεσα με τη σύνθεση του δείγματος 8, στην οποία συμμετείχε 72,73% ασβεστόλιθος, 16,82% σχιστόλιθος, 5,24% μυλόχωμα, 2,55% βωξίτη και 2,66% ερυθροπηλό. 80

90 Πίνακας 9.2: Σύνθεση της φαρίνας που χρησιμοποιήθηκε για την έψηση και χημικές αναλύσεις του μείγματος πρώτων υλών πριν και μετά την έψηση. Πρώτες ύλες Ποσοστό συμμετοχής (%) Ασβεστόλιθος 72,9 Σχιστόλιθος 17,6 Μυλόχωμα 4,5 Βωξίτης 2,6 Ερυθροπηλός 2,4 Σύνολο 100 Χημική σύσταση μείγματος Χημική σύσταση έψησης SiO2 13,67 SiO2 21,13 Al2O3 3,13 Al2O3 4,83 Fe2O3 2,41 Fe2O3 3,73 CaO 42,78 CaO 66,15 MgO 1,89 MgO 2,92 LOI 35,32 K2O 0,25 Σύνολο 99,2 Na2O 0,39 fcao 3,5 Σύνολο 99,4 81

91 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στόχος της παρούσας διπλωματικής ειδίκευσης ήταν η ορυκτολογική και η γεωχημική μελέτη των σχιστολίθων του Αλιβερίου σε σχέση και με τη χρήση τους στην παραγωγή τσιμέντου. Οι σχιστόλιθοι της περιοχής μελέτης αποτελούνται κυρίως από ασβεστίτη, χαλαζία, χλωρίτη, αλβίτη και μοσχοβίτη. Ως επουσιώδη ορυκτά εμφανίζονται στιλπνομέλανας, τιτανίτης, γλαυκοφανής, ορθόκλαστο, μικροκλινής και μεταλλικά ορυκτά όπως σιδηροπυρίτης, σφαλερίτης και χρωμίτης. Η ανάλυση, με τη χρήση μικροαναλυτή, των ορυκτών συστατικών των σχιστολίθων έδειξε ότι οι λευκοί μαρμαρυγίες είναι πλούσιοι στο μόριο του σελαδονίτη, γεγονός που δείχνει το φεγγιτικό τους χαρακτήρα. Η ανάλυση των χλωριτών έδειξε ότι οι περισσότεροι προβάλλονται στο πεδίο του ριπιδιόλιθου. Από τις αναλύσεις των αμφιβόλων προκύπτει η σιδηρογλαυκοφανιτική σύσταση αυτών, ενώ οι αναλύσεις των πλαγιοκλάστων έδειξαν την αλβιτική τους σύσταση. Από τη γεωχημική μελέτη των δειγμάτων συμπεραίνουμε ότι υπάρχει μεγάλη διακύμανση στη σύσταση των σχιστολίθων τόσο στα χρήσιμα όσο και στα επιβλαβή στοιχεία. Το γεγονός αυτό καθιστά δύσκολη τη χρήση συγκεκριμένων περιοχών για ανάκτηση της πρώτης ύλης, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά μόνες τους για παραγωγή κλίνκερ. 82

92 Η σύνθεση των φαρινών που πραγματοποιήθηκε με βάση τα δείγματα σχιστολίθου που συγκεντρώθηκαν επιβεβαιώνει το παραπάνω γεγονός αφού τα αποτελέσματά της, αν και ικανοποιούν τους ποιοτικούς δείκτες, έχουν μεγαλύτερο κόστος σε σχέση με την υπάρχουσα παραγωγή, λόγω της προσθήκης των διορθωτικών υλικών. Εξαίρεση σε αυτό αποτελεί το δείγμα 12 όπου η σύνθεση που έγινε χωρίς τη προσθήκη μυλοχώματος, που είναι το ακριβότερο από τα διορθωτικά υλικά. Η έψηση της φαρίνας, της οποίας η περιεκτικότητα στις πρώτες ύλες είναι κοντά σε αυτή της φαρίνας 12 που συνθέσαμε με τη χρήση του προγράμματος της εταιρείας, μας έδωσε μια μέτρια εψησιμότητα με τιμή 46,5. Οι ποιοτικοί δείκτες ήταν εντός των επιθυμητών ορίων, με τιμή του LSF 98,3, τιμή του SR 2,47 και τιμή του AR 1,3. Συμπερασματικά η ταυτόχρονη εκμετάλλευση πολλών μετώπων του λατομείου και η καλή προομογενοποίηση μπορούν να εξασφαλίσουν σταθερούς μέσους όρους συγκεντρώσεων στα στοιχεία του σχιστολίθου, που σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες πρώτες ύλες, θα δώσουν τους απαραίτητους δείκτες και ποιοτικά όρια στη φαρίνα, στο κλίνκερ και τελικά στο τσιμέντο. 83

93 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η περιοχή μελέτης εντοπίζεται στο κεντρικό τμήμα της νήσου Εύβοιας και σε απόσταση 5 Km Ανατολικά-Νοτιοανατολικά της πόλης του Αλιβερίου. Αποτελείται από σχηματισμούς μεταφλύσχη της Αυτόχθονης Ενότητας Αλμυροποτάμου-Αττικής. Πρόκειται για μια σειρά σχιστολιθικών πετρωμάτων με ενστρώσεις μαρμάρων και σιπολινομαρμάρων που αντιπροσωπεύουν μεταμορφωμένα ιζήματα φλύσχη του τεκτονικού παράθυρου του Αλμυροποτάμου. Οι σχιστόλιθοι της περιοχής μελέτης εμφανίζονται με τεφρό ως υποπράσινο χρώμα και συνήθως έντονα πτυχωμένοι. Εξετάστηκαν 17 δείγματα σχιστολίθου της περιοχής τόσο ορυκτολογικά όσο και γεωχημικά, ενώ επιχειρήθηκε και μια συσχέτιση τους με την σύνθεση και την έψηση φαρίνας για παραγωγή κλίνκερ. Ορυκτολογικά αποτελούνται κυρίως από ασβεστίτη, χαλαζία, αστρίους και χλωρίτη, μοσχοβίτη, ενώ επουσιωδώς συμμετέχουν, στιλπνομέλας, τάλκης, τιτανίτης αλλά και μεταλλικά ορυκτά όπως σιδηροπυρίτης, σφαλερίτης και χρωμίτης. Η ανάλυση των ορυκτών συστατικών των σχιστολίθων, με τη χρήση μικροαναλυτή έδειξε ότι οι λευκοί μαρμαρυγίες είναι πλούσιοι στο μόριο του σελαδονίτη, γεγονός που δείχνει το φεγγιτικό τους χαρακτήρα. Η ανάλυση των χλωριτών έδειξε ότι οι περισσότερες αναλύσεις συμπίπτουν με το πεδίο του ριπιδιόλιθου. Από τις αναλύσεις των αμφιβόλων προκύπτει η 84

94 σιδηρογλαυκοφανιτική σύσταση αυτών, ενώ οι αναλύσεις των πλαγιοκλάστων έδειξαν την αλβιτική τους σύσταση. Η γεωχημική μελέτη των σχιστολίθων έδειξε μια σχετικά μεγάλη διακύμανση στα περιεχόμενα οξείδια, γεγονός που ερμηνεύεται από τη διαφορετική αναλογία των ορυκτολογικών συστατικών των δειγμάτων. Οι σχιστόλιθοι της περιοχής μελέτης χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για τη παραγωγή τσιμέντου σε συνδυασμό με τη χρήση ασβεστολίθου και διορθωτικών υλικών. Στη διαδικασία παραγωγής οι σχιστόλιθοι χρησιμοποιούνται λόγω της περιεκτικότητάς τους στα οξείδια SiO2, Al2O3 και Fe2O3, που αποτελούν, μαζί με το CaO του ασβεστόλιθου, τα κύρια συστατικά στη δημιουργία του κλίνκερ. Η διακύμανση στα οξείδια αυτά και η μικρή περιεκτικότητα που παρουσιάζουν σε κάποια δείγματα των σχιστολίθων όπως και η συμμετοχή επιβλαβών οξειδίων για τη παραγωγή, όπως MgO και αλκαλίων, καθιστούν αρκετά από αυτά μη αξιοποιήσιμα, σαν μονάδες, για τη παρασκευή κλίνκερ. Στη παρούσα εργασία έγινε μια προσπάθεια σύνθεσης φαρινών, με τη χρήση λογισμικού σύνθεσης, από τα δείγματα σχιστολίθων της περιοχής μελέτης, ασβεστολίθου και διορθωτικών υλικών που χρησιμοποιεί η εταιρεία ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν φαρίνες και υπολογίστηκε η χημική και ορυκτολογική ανάλυση του κλίνκερ, όπως και οι ποιοτικοί του δείκτες. Όλες οι φαρίνες που δημιουργήθηκαν ικανοποιούν τους ποιοτικούς δείκτες του κλίνκερ, όμως λόγω της προσθήκης 85

95 διορθωτικών υλικών αυξάνει το κόστος, σε σχέση με τα δεδομένα της υπάρχουσας παραγωγής του εργοστασίου. Εξαίρεση αποτελεί μόνο η φαρίνα 12, με το σχιστόλιθο του αντίστοιχου δείγματος, όπου για τη σύνθεσή της δεν χρησιμοποιήθηκε μυλόχωμα που είναι το πιο ακριβό από τα διορθωτικά υλικά. Τέλος επιχειρήθηκε η έψηση ενός δείγματος φαρίνας γνωστής περιεκτικότητας σε πρώτες ύλες, παρόμοια της σύνθεσης 8, η οποία έδωσε ποιοτικούς δείκτες εντός των ορίων και μέτρια εψησιμότητα. Συμπερασματικά, ως προς τη χρήση των σχιστολίθων για παραγωγή τσιμέντου, χρειάζεται η εκμετάλλευση πολλών σημείων του λατομείου και πολύ καλή προομογενοποίηση, ώστε να εξασφαλιστούν οι ποιοτικοί δείκτες του κλίνκερ, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες πρώτες ύλες. 86

96 SUMMARY The sampling area is located in the central part of Evia island, 5 Km East-Southeast of the Aliveri town. It is composed of metaflysch formations of the Autochthon Unit of Almyropotamos-Attiki. These formations constitute a schist series with intercalations of marbles and cipolline-marbles and represent metamorphic sediments of flysch of the Almyropotamos tectonic window. The study are schists are grey to light-green in color and usually intensively plicate. Seventeen samples of these schists were examined for their mineralogy and geochemistry. For some of them an experimental correlation with synthesis and burnability of the raw material for clinker production was attempted. Mineralogically they composed mainly of calcite, quartz, feldspars, muscovite and chlorite, with minor contents of stilpnomelane, talc, titanite and metallic minerals such as pyrite, sphalerite and chromite. The geochemical study of the schist samples showed a great variation in the oxide contents, a fact that is due to the different proportions of the mineral constituents. These schists are used as a raw material, in combination with limestone and correctional materials, in the cement production. Schists are used because of their content in SiO2, Al2O3 and Fe2O3 oxides, which, along with CaO of limestone, constitute the main components of the clinker production. The variation in oxides, the small content of them in some of the samples, along with the 87

97 participation of harmful oxides for the production, as MgO and alkalis, make many of the samples not useful in clinker production. In this study, using a suitable software we tried to synthesize experimentally farinas, with 8 schists samples (1, 4, 5, 8, 11, 12, 14, 16) from the sampling area along with limestone and correctional materials used by the AGET HRAKLIS cement factory. After the farina synthesis, the chemical and mineralogical composition of clinker and the different qualitative factors were estimated. Comparing the experimental results with those of the factory production we concluded that only the farina sample 12 was satisfying the indicative cost. The rest farinas were satisfying the quality factors, although they had high indicative cost, because of the addition of correctional materials. Finally, we attempted to burn a farina of a known content in raw materials, such as that of synthesis 8. The results of this experiment showed that the qualitative factors were in the desirable limits and the burnability was moderate. In conclusion, the use of shists from the sampling area for cement production needs a good prehomogenization of the material from different sites in the quarry, in order to assure the qualitative factors of clinker, in combination with the use of the other raw materials. 88

98 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Περιθλασιογράμματα ακτίνων Χ 89

99 Σχήμα 1: Περιθλασιόγραμμα δείγματος 1. 90

Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ

Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, Απρίλιος 2007 ΠΥΡΙΤΙΚΆ ΟΡΥΚΤΆ 92% των ορυκτών του φλοιού της γης είναι πυριτικά 39% 12% 12% 11% 5% 5% 5% 3% 8% Πλαγιόκλαστα Αλκαλικοί άστριοι Χαλαζίας Πυρόξενοι Αμφίβολοι Μαρμαρυγίες

Διαβάστε περισσότερα

Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7

Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7 Π ΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Μ ΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ Π ΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 7 3 4 5 Κύριες συστασιακές κατηγορίες πετρωμάτων Συστασιακή κατηγορία Κυρίαρχα χημικά στοιχεία Πρωτόλιθος Σημαντικότερα ορυκτά Χαλαζιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Θέμα 1: Επιλέξτε και απαντήστε σε 6 από τις ακόλουθες 10 ερωτήσεις (30 μονάδες) 1. Τι ονομάζουμε ευθύγραμμα ή γραμμικά πολωμένο φως; Ποια είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διπλή διάθλαση είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο το φως διερχόμενο μέσα από έναν ανισότροπο κρύσταλλο

Διπλή διάθλαση είναι το φαινόμενο, κατά το οποίο το φως διερχόμενο μέσα από έναν ανισότροπο κρύσταλλο ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2009 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 1. Συμπληρώστε τα κενά στις παρακάτω ερωτήσεις με τους σωστούς όρους. (30 μονάδες) Οι κρύσταλλοι, στους οποίους το φως διαδίδεται με ίδια ταχύτητα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ

ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ & ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΕΝΕΣΕΩΝ 13/4/2016 1 ιαγραμματική απεικόνιση Μια ομάδα πετρωμάτων θα παρουσιάσει διαφορές στην ορυκτολογικη σύσταση που θα αντιστοιχούν στις διαφορές

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ

ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Σερπεντίνης Μοσχοβίτης Βιοτίτης Μαρμαρυγίες Χλωρίτης Τάλκης ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Τομή _ _ φύλλα Πρισματική μορφή Ένα σχισμό Έντονο πλεοχροϊσμό (άν το ορυκτό είναι έγχρωμο) Ορθή κατάσβεση

Διαβάστε περισσότερα

Μοσχοβίτης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης

Μοσχοβίτης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μοσχοβίτ Μοσχοβί ης Μαρμαρυγίες Τομή _ _ φύλλα Τομή _ _ φύλλα Πρισματική μορφή Ένα σχισμό Έντονο πλεοχροϊσμό (άν το ορυκτό είναι έγχρωμο) Ορθή κατάσβεση Μαρμαρυγή (κοκκώδη επιφάνεια με φωτεινά στίγματα) Τομή // φύλλα Ψευδοεξαγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΣΩΣΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Θέμα 1: Επιλέξτε και απαντήστε σε 6 από τις ακόλουθες 10 ερωτήσεις (30 μονάδες) 1. Τι ονομάζουμε δείκτη διάθλασης ενός μέσου; Τι αριθμητικές

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Σ' όλα τα επίπεδα και σ' όλα τα περιβάλλοντα, η χηµική αποσάθρωση εξαρτάται οπό την παρουσία νερού καθώς και των στερεών και αερίων ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ Η αποσάθρωση ορίζεται σαν η διάσπαση και η εξαλλοίωση των υλικών κοντά στην επιφάνεια της Γης, µε τοσχηµατισµό προιόντων που είναι σχεδόν σε ισορροπία µε τηνατµόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και τη

Διαβάστε περισσότερα

Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής

Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής Τα Fe-Ni-ούχα λατεριτικά μεταλλεύματα της Ελλάδας. Συμβολή της Ορυκτολογίας- Πετρολογίας στην αξιοποίησή τους. Ευριπίδης Μπόσκος, Καθηγητής Στον Τομέα Γεωλογικών Επιστημών η Ορυκτολογία-Πετρολογία που

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΙΜΕΝΤΟ. 1. Θεωρητικό μέρος 2. Είδη τσιμέντου 3. Έλεγχος ποιότητας του τσιμέντου

ΤΣΙΜΕΝΤΟ. 1. Θεωρητικό μέρος 2. Είδη τσιμέντου 3. Έλεγχος ποιότητας του τσιμέντου ΤΣΙΜΕΝΤΟ 1. Θεωρητικό μέρος 2. Είδη τσιμέντου 3. Έλεγχος ποιότητας του τσιμέντου 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Το τσιμέντο είναι τεχνητή λεπτόκοκκη κονία, η οποία παρασκευάζεται με λεπτή άλεση του κλίνκερ. Κλίνκερ

Διαβάστε περισσότερα

Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις

Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Έδαφος Αποσάθρωση - τρεις φάσεις Στερεά (ανόργανα συστατικά οργανική ουσία) Υγρή (εδαφικό διάλυμα) Αέρια ( εδαφικός αέρας) Στερεά αποσάθρωση πετρωμάτων αποσύνθεση φυτικών και ζωικών

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΔΙΔΑΣΚΩΝ : Δ. ΠΑΠΟΥΛΗΣ Ακαδ. Έτος 2010-2011 8 η ΔΙΑΛΕΞΗ 23/11/10 ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (CHAIN SILICATES) ΔΙΠΛΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ (DOUBLE CHAIN) INOΠΥΡΙΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Ορυκτά και Πετρώματα

Δασική Εδαφολογία. Ορυκτά και Πετρώματα Δασική Εδαφολογία Ορυκτά και Πετρώματα Ορισμοί Πετρώματα: Στερεά σώματα που αποτελούνται από συσσωματώσεις ενός ή περισσοτέρων ορυκτών και σχηματίζουν το στερεό φλοιό της γης Ορυκτά Τα ομογενή φυσικά συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ. Αριάδνη Αργυράκη

ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ. Αριάδνη Αργυράκη ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ Αριάδνη Αργυράκη Περιεχόμενα 2 1. ΟΡΙΣΜΟΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΓΕΝΕΣΗΣ 2. ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ 3. ΔΙΑΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ 4. ΔΙΑΓΕΝΕΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΗΛΟΥ ΔΙΑΓΕΝΕΣΗ / ΟΡΙΣΜΟΣ & ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΤΠΑ) ΕΛΛΑΔΑΣ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) ΕΡΓΟ:ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ / ΜΑΘΗΜΑ 6 ΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (φυλλοπυριτικά) Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών, ΕΜΠ Μαρία Περράκη, Λέκτορας 1 ο εξάμηνο ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ / ΜΑΘΗΜΑ 6 ΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (φυλλοπυριτικά) Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών, ΕΜΠ Μαρία Περράκη, Λέκτορας 1 ο εξάμηνο ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ / ΜΑΘΗΜΑ 6 ΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (φυλλοπυριτικά) H 4+ H 4+ H 4+ H 4+ H 4+ ΤΕΤΡΑΕΔΡΟ ΠΥΡΙΤΙΟΥ O 2- Si 4+ O 2- O 2- O 2- Τετράεδρο Πυριτίου O 2 - Si 4+ O 2 - [SiO4] -4 O 2 - O 2 - ΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΒΩΞΙΤΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΒΩΞΙΤΩΝ Το 1844 ο Γάλλος επιστήμονας Dufrenoy χαρακτήρισε το ορυκτό που μελετήθηκε το 1821 απο το Γάλλο χημικός Berthier στο χωριό Les Baux, της Ν. Γαλλίας ως

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΝΚΕΡ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΝΚΕΡ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΝΚΕΡ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ Ε.Μ.Π., 2010 1 Μεθοδολογία προσδιορισμού της αναλογίας των πρώτων

Διαβάστε περισσότερα

ΝΗΣΟΠΥΡΙΤΙΚΑ X 3 Y 2 (SiO 4 ) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό τα πόλωσης Σχισμός Γενικά άχρωμο, γκριζωπό. Υψηλό έως πολύ υψηλό θετικό. Ιδιόμορφες εξαπλευρικές ή οκταπλευρικές τομές. Aποστρογγυλεμένοι

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ

ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Κεροστίλβη (πράσινη ή κοινή) (βασαλτική ή καστανή κεροστίλβη) μικρή κατασβεστική γωνία 0 ο 34 ο Ca 2 (Mg,Fe) 5 Si 8 O 22 (OH) 2 Αχρωμο (τρεμολίτης) έως ανοικτοπράσινο (ακτινόλιθος) Καθόλου

Διαβάστε περισσότερα

Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας

Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας Βασίλης Μέλφος Λέκτορας Κοιτασματολογίας-Γεωχημείας Τομέας Ορυκτολογίας, Πετρολογίας, Κοιτασματολογίας Τμήμα Γεωλογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης melfosv@geo.auth.gr

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου. Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ

Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου. Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Παραγωγική διαδικασία κλίνκερ/ τσιμέντου Από το λατομείο στο εργοστάσιο φορτωτής

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 Δομή της Γης

Κεφάλαιο 1 Δομή της Γης Κεφάλαιο 1 Δομή της Γης Σύνοψη Στο κεφάλαιο 1 μελετάται εκτενώς η προέλευση των στοιχείων που προέρχονται από τα ορυκτά πετρώματα που βρίσκονται στον φλοιό της γης. Μελετώνται οι διεργασίες της υγροποίησης,της

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών

Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών Ενότητα: Εργαστηριακή Άσκηση 1 Τίτλος: Μελέτη εψησιμότητας πρώτων υλών για την παρασκευή κλίνκερ Ονόματα Καθηγητών: Κακάλη Γ., Μουτσάτσου Α., Μπεάζη Μ., Ρηγοπούλου Β., Φτίκος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΤΡΟΓΕΝΕΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Οι εργαστηριακές εξετάσεις αποτελούνται από: Α) Ένα ολιγόλεπτο τεστ. Το τεστ βαθμολογείται και, εφόσον ο βαθμός είναι 5, ακολουθεί Β) Εξέταση τεσσάρων λεπτών

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών

Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών Διαδικασίες Υψηλών Θερμοκρασιών Ενότητα: Εργαστηριακή Άσκηση 4 Τίτλος: Μελέτη της συμπεριφοράς δομικού υλικού σε θερμοκρασιακή περιοχή πέραν της θερμοκρασίας παραγωγής του Ονόματα Καθηγητών: Κακάλη Γ.,

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου. Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ

Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου. Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Διαδικασία Έλεγχου παραγωγής Κλίνκερ/ Τσιμέντου Χαράλαμπος ΚΟΥΡΗΣ Διευθυντής Τεχνικής Υποστήριξης Πωλήσεων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ Παραγωγική διαδικασία κλίνκερ/ τσιμέντου Από το λατομείο στο εργοστάσιο φορτωτής

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ

ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ Ακτινόλιθος Κεροστίλβη (πράσινη ή κοινή) Οξυκεροστίλβη (βασαλτική ή καστανή κεροστίλβη) Γλαυκοφανής ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ ΑΜΦΙΒΟΛΟΙ μικρή κατασβεστική γωνία 0 ο 34 ο Ακτινόλιθος Ca

Διαβάστε περισσότερα

Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό

Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό ΝΗΣΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Γρανάτες Σταυρόλιθος Ζιρκόνιο Τιτανίτης Γρανάτες X 3Y 2 2( (SiO 4 4) 3 (X=Mg,Fe,Mn,Ca) (Y=Al,Cr,Fe Y=Al,Cr,Fe) Κυβικό Γρανάτες Χρώμα Ανάγλυφο Σχήμα-Μορφή Χρώματα πόλωσης Σχισμός Αλλοιώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΒΡΩΣΗΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΓΥΑΛΙΝΩΝΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΙΑΒΡΩΣΗΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΓΥΑΛΙΝΩΝΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΙΑΒΡΩΣΗΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΓΥΑΛΙΝΩΝΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΦΘΟΡΑΣ ΤΟΥ ΓΥΑΛΙΟΥ Eνδογενείς και εξωγενείς. Eνδογενείς: Η σύσταση του γυαλιού. Υλικά που σχηµατίζουν το δίκτυο του γυάλινου υλικού. ιοξείδιο του πυριτίου

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ

ΧΗΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΔΑΦΩΝ Εδαφικά κολλοειδή Ανόργανα ορυκτά (άργιλος) ή οργανική ουσία (χούμος) με διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Ηάργιλος(

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ

ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ ΧΗΜΙΚΗ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Χημική αποσάθρωση Διάσπαση και εξαλλοίωση υλικών κοντά στην επιφάνεια της γης Σχηματισμός προϊόντων κοντά σε κατάσταση χημικής ισορροπίας με την ατμόσφαιρα,

Διαβάστε περισσότερα

Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό

Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό ΣΩΡΟΠΥΡΙΤΙΚΑ Ζοϊσίτης Κλινοζοϊσίτης Επίδοτο Αλλανίτης Ζοϊσίτης Ca 2 Al 3 O(Si 2 O 7 ) (SiO 4 )(OH) Ρομβικό Ζοϊσίτης Χρώμα Ανάγλυφο Σχήμα-Μορφή Άχρωμο. Υψηλό θετικό. Σχισμός Τέλειος (001). Χρώματα πόλωσης

Διαβάστε περισσότερα

7.14 Προβλήματα για εξάσκηση

7.14 Προβλήματα για εξάσκηση 7.14 Προβλήματα για εξάσκηση 7.1 Το ορυκτό οξείδιο του αλουμινίου (Corundum, Al 2 O 3 ) έχει κρυσταλλική δομή η οποία μπορεί να περιγραφεί ως HCP πλέγμα ιόντων οξυγόνου με τα ιόντα αλουμινίου να καταλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

«Σύνθεση γεωπολυμερών από ιπτάμενη τέφρα ιατρικών αποβλήτων»

«Σύνθεση γεωπολυμερών από ιπτάμενη τέφρα ιατρικών αποβλήτων» «Σύνθεση γεωπολυμερών από ιπτάμενη τέφρα ιατρικών αποβλήτων» Μιμιλίδου Αλίκη Μηχανικός Περιβάλλοντος MSc e-mail: mimilidou7@gmail.com Ομάδα συνεργασίας MSc Τζανάκος Κων/νος Dr Αναστασιάδου Καλιόπη Καθ.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Χριστίνα Στουραϊτη

ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Χριστίνα Στουραϊτη 1 ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Χριστίνα Στουραϊτη ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑΣ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ 1 η 2 η Εισαγωγή- Επεξηγήσεις,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΗΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΑΡΙΑΔΝΗ ΑΡΓΥΡΑΚΗ

ΓΕΩΧΗΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΑΡΙΑΔΝΗ ΑΡΓΥΡΑΚΗ 1 ΓΕΩΧΗΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΑΡΙΑΔΝΗ ΑΡΓΥΡΑΚΗ 2 Γεωλογικός (Γεωχημικός) κύκλος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 1. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2. ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗ 3. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΧΗΜΙΚΗΣ ΑΠΟΣΑΘΡΩΣΗΣ 4. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ. Αριάδνη Αργυράκη

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ. Αριάδνη Αργυράκη ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Αριάδνη Αργυράκη ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αναλυτική χημεία και γεωεπιστήμες 2. Ταξινόμηση μεθόδων ανάλυσης 3. Επιλογή μεθόδων ανάλυσης ΟΡΙΣΜΟΣ- ΣΤΟΧΟΙ Αναλυτική Γεωχημεία εφαρμογή της Αναλυτικής

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 2. 2.1 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά το Γεωλογικό-Σεισμοτεκτονικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Π.Σ. Βόλου - Ν.Ιωνίας. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης του

Διαβάστε περισσότερα

ΥΝΑΤΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΗΓΜΑΤΙΤΗ ΠΑΡΑΝΕΣΤΙΟΥ (Ν. ΡΑΜΑΣ)

ΥΝΑΤΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΗΓΜΑΤΙΤΗ ΠΑΡΑΝΕΣΤΙΟΥ (Ν. ΡΑΜΑΣ) ΥΝΑΤΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΗΓΜΑΤΙΤΗ ΠΑΡΑΝΕΣΤΙΟΥ (Ν. ΡΑΜΑΣ) Κ. Τσακαλάκης, Αναπλ. Καθηγητής Ε.Μ.Π. Α. Ορφανουδάκη, Επικ. Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Θ. Περράκη, Επικ. Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Σχολή Μηχ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ ΤΟΜΕΑΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ-ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΑΣΚΗΣΗ ΥΠΑΙΘΡΟΥ: ΣΤΡΑΤΩΝΙ ΕΞΑΜΗΝΟ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΜΕΙΚΤΑ ΘΕΙΟΥΧΑ ΟΡΥΚΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Αναχώρηση με λεωφορείο

Διαβάστε περισσότερα

Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή.

Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Πιο ενεργά συστατικά κολλοειδή κλασματα Διάμετρο μικρότερη από 0,001 mm ή 1μ ανήκουν στα κολλοειδή. Ανόργανα ορυκτά (άργιλος) οργανική ουσία (χούμος) Η άργιλος (< 2μ) των εδαφών, διαμέτρου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ. Χ. Κορδούλης

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ. Χ. Κορδούλης ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ Χ. Κορδούλης ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Τα κεραμικά υλικά είναι ανόργανα µη μεταλλικά υλικά (ενώσεις μεταλλικών και μη μεταλλικών στοιχείων), τα οποία έχουν υποστεί θερμική κατεργασία

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ - ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 2. ΟΡΥΚΤΑ - ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Μαρία Περράκη, Επίκουρη Καθηγήτρια ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος χρονολόγησης Rb-Sr

Μέθοδος χρονολόγησης Rb-Sr Μέθοδος χρονολόγησης Rb-Sr Γεωχημεία του Rb και του Sr To Rb ανήκει στα αλκάλια, όπως και το Κ. To Sr ανήκει στις αλκαλικές γαίες, όπως και το μαγνήσιο και το ασβέστιο. Τα ουδέτερα άτομα των αλκαλίων έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 1 η. Ολική πυριτική Γη = ο σύγχρονος μανδύας + πρωτο-φλοιός = πρωταρχικός μανδύας

ΑΣΚΗΣΗ 1 η. Ολική πυριτική Γη = ο σύγχρονος μανδύας + πρωτο-φλοιός = πρωταρχικός μανδύας ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ (Υ4203) ΓΕΩΧΗΜΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΓΗΣ ΑΣΚΗΣΗ 1 η Θεωρητικό μέρος 1. Η σύσταση της γης Ο προσδιορισμός της σύστασης της Γης και των επιμέρους τμημάτων της είναι θεμελιώδους σημασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 4: Γεωχημικά θερμόμετρα, Εφαρμογές της γεωχημείας στην αναζήτηση κοιτασμάτων, Πρωτογενές και Δευτερογενές Περιβάλλον Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνική Έκθεση Υδροχημικών Αναλύσεων Περιοχής Ζυγού Άρτας

Τεχνική Έκθεση Υδροχημικών Αναλύσεων Περιοχής Ζυγού Άρτας Τεχνική Έκθεση Υδροχημικών Αναλύσεων Περιοχής Ζυγού Άρτας Ιανουάριος 2016 1 Την 16.08.2015 με ευθύνη του συλλόγου του Χωριού Ζυγός Άρτας, έγινε δειγματοληψία νερού από: το δίκτυο ύδρευσης του χωριού (από

Διαβάστε περισσότερα

Κρυσταλλικές ατέλειες στερεών

Κρυσταλλικές ατέλειες στερεών Κρυσταλλικές ατέλειες στερεών Χαράλαμπος Στεργίου Dr.Eng. chstergiou@uowm.gr Ατέλειες Τεχνολογία Υλικών Ι Ατέλειες Ατέλειες στερεών Ο τέλειος κρύσταλλος δεν υπάρχει στην φύση. Η διάταξη των ατόμων σε δομές

Διαβάστε περισσότερα

Πρασινοσχιστόλιθος. Χλωρίτης. Επίδοτο

Πρασινοσχιστόλιθος. Χλωρίτης. Επίδοτο ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑ Πρασινοσχιστόλιθος Χλωρίτης Επίδοτο Γρανίτης Χαλαζίας Άστριος Ασβεστίτης Ασβεστόλιθος Αντικείμενο της Ορυκτολογίας Το αντικείμενο της Ορυκτολογίας είναι η μελέτη των φυσικών κρυσταλλικών σωμάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ. Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται;

ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ. Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; ΓΕΩΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ Α) Τι ονομάζουμε ατομικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; Β) Τι ονομάζουμε μαζικό αριθμό ενός στοιχείου και με ποιο γράμμα συμβολίζεται; Γ) Πως συμβολίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 1 ο. - Κατανομή των χημικών στοιχείων - Ταξινομήσεις. Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας. Γεωχημεία Δ εξάμηνο 1

Μάθημα 1 ο. - Κατανομή των χημικών στοιχείων - Ταξινομήσεις. Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας. Γεωχημεία Δ εξάμηνο 1 Μάθημα 1 ο - Κατανομή των χημικών στοιχείων - Ταξινομήσεις Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας Γεωχημεία Δ εξάμηνο 1 Περιεχόμενα Εισαγωγή (Ορολογία & Ταξινομήσεις) Περιοδικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 3: Γεωχημική διαφοροποίηση και Κρυσταλλοχημικοί κανόνες ενσωμάτωσης χημικών στοιχείων Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ Ενότητα 5: Δευτερογενής Διασπορά, Κυριότερες γεωχημικές μεθόδοι Αναζήτησης Κοιτασμάτων, Σχεδιασμός και δειγματοληψία Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

«ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ 1:5.000 ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΠΑΡΟΥ» Από: Δρ. Β. Τσελεπίδη Δ/ΓΓΧ

«ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ 1:5.000 ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΑΠΑΝΤΩΝΤΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΠΑΡΟΥ» Από: Δρ. Β. Τσελεπίδη Δ/ΓΓΧ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Γ.Μ.Ε.) ΕΡΓΟ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΥΠΟΕΡΓΟ 6 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Τσιµέντα. Χρονολογική σειρά. Άσβεστος. Φυσικά τσιµέντα. Τσιµέντα Portland. παραγωγή τσιµέντων> 1 δισεκατοµµύρια τόννοι/ έτος. Non-Portland τσιµέντα

Τσιµέντα. Χρονολογική σειρά. Άσβεστος. Φυσικά τσιµέντα. Τσιµέντα Portland. παραγωγή τσιµέντων> 1 δισεκατοµµύρια τόννοι/ έτος. Non-Portland τσιµέντα Τσιµέντα Άσβεστος παραγωγή τσιµέντων> 1 δισεκατοµµύρια τόννοι/ έτος «Αειφόρα» τσιµέντα Φυσικά τσιµέντα Τσιµέντα Portland Non-Portland τσιµέντα Blended Portland (σύνθετα) τσιµέντα Χρονολογική σειρά Πρώτες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΡΥΠΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΚΥΡΙΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ

ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΡΥΠΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΚΥΡΙΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΡΥΠΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΚΥΡΙΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΡΥΠΑΣΜΕΝΩΝ ΕΔΑΦΩΝ 2γ-1 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ Μη ειδική προσρόφηση (ανταλλαγή ιόντων) Ειδική προσρόφηση

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηρισμός των στερεών ιζημάτων ανάκτησης φωσφόρου Μελέτη βιοδιαθεσιμότητας του παραγόμενου προϊόντος

Χαρακτηρισμός των στερεών ιζημάτων ανάκτησης φωσφόρου Μελέτη βιοδιαθεσιμότητας του παραγόμενου προϊόντος ΠΡΑΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ «Πρόγραμμα Ανάπτυξης Βιομηχανικής Έρευνας και Τεχνολογίας (ΠΑΒΕΤ) 2013» Δευτέρα 25 Μαΐου, 2015 Ημερίδα - Κ.Ε.Δ.Ε.Α. Θεσσαλονίκη Χαρακτηρισμός των στερεών ιζημάτων ανάκτησης φωσφόρου

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 12: Επεξεργασία δεδομένων και σύνθεση γεωλογικού χάρτη

Κεφάλαιο 12: Επεξεργασία δεδομένων και σύνθεση γεωλογικού χάρτη Κεφάλαιο 12: Επεξεργασία δεδομένων και σύνθεση γεωλογικού χάρτη Σύνοψη Όταν πλέον έχουμε ολοκληρώσει την εργασία στην ύπαιθρο και έχουμε συγκεντρώσει όλα τα δεδομένα που χρειαζόμαστε, επιστρέφουμε στη

Διαβάστε περισσότερα

Γεωχημεία. Ενότητα 2: Γεωχημικές διεργασίες στην επιφάνεια της γης. Αριάδνη Αργυράκη Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος

Γεωχημεία. Ενότητα 2: Γεωχημικές διεργασίες στην επιφάνεια της γης. Αριάδνη Αργυράκη Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος Γεωχημεία Ενότητα 2: Γεωχημικές διεργασίες στην επιφάνεια της γης Αριάδνη Αργυράκη Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος Γεωχημικές διεργασίες στην επιφάνεια της γης Γεωχημικές διεργασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 2: Η Ζώνη της Τρίπολης Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΣΙΔΗΡΟΥ Ι Μεταλλουργία Σιδήρου Χυτοσιδήρου Θεωρία και Τεχνολογία Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων - Μεταλλουργών

ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΣΙΔΗΡΟΥ Ι Μεταλλουργία Σιδήρου Χυτοσιδήρου Θεωρία και Τεχνολογία Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων - Μεταλλουργών ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΣΙΔΗΡΟΥ Ι Μεταλλουργία Σιδήρου Χυτοσιδήρου Θεωρία και Τεχνολογία Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων - Μεταλλουργών ΔΡ. Α. ΞΕΝΙΔΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ 2 Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ.

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ. ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΛΟΙΟΥ ΤΗΣ ΓΗΣ. Η σύσταση του φλοιού ουσιαστικά καθορίζεται από τα πυριγενή πετρώματα μια που τα ιζήματα και τα μεταμορφωμένα είναι σε ασήμαντες ποσότητες συγκριτικά. Η δημιουργία των βασαλτικών-γαββρικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση των ορυκτών

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση των ορυκτών ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ : ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ : Γ : 2015-2016 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ για την μακροσκοπική αναγνώριση

Διαβάστε περισσότερα

1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5.

1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5. 1. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΟΚΚΩΝ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ 2. ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 3. ΚΥΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ 4. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 5. ΒΙΟΓΕΝΗΣ ΚΑΘΙΖΗΣΗ 1 Σχηματισμός μέσα σε λεκάνες απόθεσης κυρίως στη θάλασσα Θαλάσσια

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΕΞΑΛΛΟΙΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΡΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΛΛΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΑΛΟΤΥΧΟ ΞΑΝΘΗΣ

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΕΞΑΛΛΟΙΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΡΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΛΛΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΑΛΟΤΥΧΟ ΞΑΝΘΗΣ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΘΕΡΜΙΚΩΝ ΕΞΑΛΛΟΙΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΡΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΛΛΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΑΛΟΤΥΧΟ ΞΑΝΘΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Λ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Επιβλέπων Καθηγητής Λέκτορας Βασίλειος Μέλφος Θεσσαλονίκη

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 2 ο ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας

Μάθημα 2 ο ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας Μάθημα 2 ο ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Επικ. Καθ. Χ. Στουραϊτη Τομέας Οικονομικής Γεωλογίας - Γεωχημείας Περιεχόμενα Σύγχρονες θεωρίες για το σχηματισμό της γης Κατανομή ιχνοστοιχείων Ιοντικές υποκαταστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

4.11. Ορυκτά - Πετρώματα

4.11. Ορυκτά - Πετρώματα γκρατήσουν τον προστιθέμενο φώσφορο και συνεπώς ο φώσφορος μεταφέρεται στα υπόγεια νερά με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. 4.11. Ορυκτά - Πετρώματα 4.11.1 Ορυκτά Ορυκτά είναι φυσικά, στερεά

Διαβάστε περισσότερα

Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ

Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011 Μαγματικά, πλουτώνια πετρώματα ΓΡΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΝΙΤΟΕΙΔΗ ΡΥΟΛΙΘΟΣ Καλιούχος Άστριος ή Πλαγιόκλαστο Χαλαζίας Βιοτίτης ή Κεροστίλβη + Μοσχοβίτης (όχι με Κεροστλίβη) + Μαγνητίτης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Διαδικασίες της μεταμόρφωσης Γεωλογικός κύκλος πετρωμάτων Ιστοί (υφή) των μεταμορφωμένων πετρωμάτων Τύποι μεταμορφωμένων πετρωμάτων Βαθμός Μεταμόρφωσης Αναγνώριση των μεταμορφωμένων

Διαβάστε περισσότερα

8 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΝΙΑΜΑΤΑ

8 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΝΙΑΜΑΤΑ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΜΠ ΤΕΧΝΙΚΑ ΥΛΙΚΑ 8 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΟΝΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΝΙΑΜΑΤΑ Ε. Βιντζηλαίου (Συντονιστής), Ε. Βουγιούκας, Ε. Μπαδογιάννης Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ. Ενότητα 3: Στερεά διαλύματα και ενδομεταλλικές ενώσεις. Γρηγόρης Ν. Χαϊδεμενόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών

Φυσική ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ. Ενότητα 3: Στερεά διαλύματα και ενδομεταλλικές ενώσεις. Γρηγόρης Ν. Χαϊδεμενόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Φυσική ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ Ενότητα 3: Γρηγόρης Ν. Χαϊδεμενόπουλος Πολυτεχνική Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΛΙΘΙΝΩΝ ΘΡΑΥΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΤΗ ΝΙΚΟΠΟΛΗ

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΛΙΘΙΝΩΝ ΘΡΑΥΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΤΗ ΝΙΚΟΠΟΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΛΙΘΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΔΙΔΑΣΚΩΝ : Δ. ΠΑΠΟΥΛΗΣ Ακαδ. Έτος 2010-2011 6 η ΔΙΑΛΕΞΗ 09/11/10 ΦΥΛΛΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (SHEET SILICATES, LAYER SILICATES, PHYLLOSILICATES)

Διαβάστε περισσότερα

Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα

Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών Υπόγειες μεταλλευτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα Ανδρέας Μπενάρδος Δρ. Μηχανικός Μεταλλείων Μεταλλουργός Ε.Μ.Π. Αρχαίες Υπόγειες Εκμεταλλεύσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 4: Οι Φυλλίτες της Πελοποννήσου. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 4: Οι Φυλλίτες της Πελοποννήσου. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 4: Οι Φυλλίτες της Πελοποννήσου Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΡΟΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΜΕΝΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Φωτ.: Κατά FLSmidth 1 ΠΡΟ-ΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ - Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στην παραγωγική διαδικασία του κλίνκερ τσιμέντου, εκτός των άλλων, σημαντικότατη επίδραση έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΥΠΟΕΡΓΟ: ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ & ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΗΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΟΥΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΤΠΑ) ΕΛΛΑ ΑΣ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) ΕΡΓΟ:ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά σωματίδια της ύλης

Βασικά σωματίδια της ύλης 1 Βασικά σωματίδια της ύλης Τα βασικά σωματίδια της ύλης είναι τα άτομα, τα μόρια και τα ιόντα. «Άτομο ονομάζουμε το μικρότερο σωματίδιο της ύλης που μπορεί να πάρει μέρος στο σχηματισμό χημικών ενώσεων».

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση στον 21 ο αιώνα. Αναλύσεις και σε άλλα είδη κεραμικής όπως ειδώλια, πλίνθοι, φούρνοι (εστίες).

Η ανάλυση στον 21 ο αιώνα. Αναλύσεις και σε άλλα είδη κεραμικής όπως ειδώλια, πλίνθοι, φούρνοι (εστίες). Η ανάλυση στον 21 ο αιώνα Πλήθος εξειδικευμένων μελετών που συνδυάζουν περισσότερες από μία αναλυτικές τεχνικές Εφαρμογή αναλυτικών τεχνικών σε κεραμικά σύνολα προϊστορικών αλλά και ιστορικών χρόνων Αναλύσεις

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμορφωμένα Πετρώματα

Μεταμορφωμένα Πετρώματα Μεταμορφωμένα Πετρώματα Προέρχονται από προϋπάρχοντα πετρώματα όταν βρεθούν σε συνθήκες P - T διαφορετικές από αυτές που επικρατούσαν κατά τη δημιουργία τους. Μεταμόρφωση Ορυκτολογική, ιστολογική ή/και

Διαβάστε περισσότερα

Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο

Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011 Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών Μάρμαρο Πολλοί κρύσταλλοι ασβεστίτη Γρανίτης Κρύσταλλοι χαλαζία, πλαγιοκλάστου,

Διαβάστε περισσότερα

Παράδειγµα κριτηρίου σύντοµης διάρκειας

Παράδειγµα κριτηρίου σύντοµης διάρκειας 3.9. Κριτήρια αξιολόγησης Παράδειγµα κριτηρίου σύντοµης διάρκειας ΟΜΑ Α Α Αντικείµενο εξέτασης: Οξέα - βάσεις (ιδιότητες - ονοµατολογία) Στοιχεία µαθητή: Επώνυµο:... Όνοµα:... Τάξη:... Τµήµα:...Μάθηµα:...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Διδάσκων: Δημήτρης Παπούλης

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Διδάσκων: Δημήτρης Παπούλης Τμήμα Γεωλογίας Τομέας Ορυκτών Πρώτων Υλών Εξάμηνο Σπουδών Γ Μάθημα : ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ Διδάσκων: Δημήτρης Παπούλης - Στο βιβλίο Υλικά της Γης Ι : Εισαγωγή στις Εργαστηριακές Ασκήσεις,

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΙI : Κρυσταλλοχημεία και Συστηματική των Ορυκτών ΔΙΔΑΣΚΩΝ : Δ. ΠΑΠΟΥΛΗΣ Ακαδ. Έτος 2010-2011 7 η ΔΙΑΛΕΞΗ 16/11/10 ΙΝΟΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ (CHAIN SILICATES) INOΠΥΡΙΤΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ Ινοπυριτικά με ΑΠΛΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός 5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός Σκοπός του μαθήματος: Να εντοπίζουμε τη θέση του πυριτίου στον περιοδικό πίνακα Να αναφέρουμε τη χρήση του πυριτίου σε υλικά όπως

Διαβάστε περισσότερα

Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων. Εισαγωγική Χημεία

Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων. Εισαγωγική Χημεία Ο Περιοδικός Πίνακας Φυσικές και Χημικές Ιδιότητες των Στοιχείων Εισαγωγική Χημεία 2013-14 1 Δομή του Π.Π. Γραμμές (περίοδοι) σύμφωνα με την σειρά συμπλήρωσης των τροχιακών (1 σειρά ανά κύριο κβαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ΕΝΟΤΗΤΑ 2η:Ταξινόμηση των στοιχείων-στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον 1. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Η ανάγκη της ταξινόμησης των στοιχείων Ενώ στην αρχαιότητα ήταν γνωστά γύρω στα 13 περίπου στοιχεία, τον 18o αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

Stratigraphy Στρωματογραφία

Stratigraphy Στρωματογραφία Stratigraphy Στρωματογραφία τι είναι η στρωματογραφία? είναι ο κλάδος της γεωλογίας που ασχολείται με την μελέτη των στρωμένων πετρωμάτων στον χώρο και στο χρόνο. branch of geology dealing with stratified

Διαβάστε περισσότερα

Γραπτή εξέταση προόδου «Επιστήμη και Τεχνολογία Υλικών Ι»-Νοέμβριος 2016

Γραπτή εξέταση προόδου «Επιστήμη και Τεχνολογία Υλικών Ι»-Νοέμβριος 2016 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ-ΤΟΜΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΛΙΚΩΝ (Καθ. Β.Ζασπάλης) Θέμα 1: Ερωτήσεις (10 Μονάδες) (Σύντομη αιτιολόγηση.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΓΩΝΙΚΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

ΤΡΙΓΩΝΙΚΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΤΡΙΓΩΝΙΚΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ Μ. ΤΣΑΠΟΓΑ ΕΛΚΕΑ 2010 1 ΤΡΙΓΩΝΙΚΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Θεωρητική σύνθεση... 3 1.1 Κεραμικές μάζες... 3 1.1 Κεραμικές μάζες... 4 1.2 Βασικές αρχές της θεωρητικής ορυκτολογικής

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια = 15 λεπτά. Dr. C. Sachpazis 1

Διάρκεια = 15 λεπτά. Dr. C. Sachpazis 1 Διάρκεια = 15 λεπτά. Dr. C. Sachpazis 1 Στοιχεία της Γης 8-35 km Φλοιός % κατά βάρος στον φλοιό 12500 km Διάμετρος O = 49.2 Si = 25.7 Al = 7.5 Fe = 4.7 Ca = 3.4 Na = 2.6 K = 2.4 Mg = 1.9 Άλλα = 2.6 82.4%

Διαβάστε περισσότερα

ECOELASTIKA ΑΕ ΕΚΕΤΑ/ΙΔΕΠ

ECOELASTIKA ΑΕ ΕΚΕΤΑ/ΙΔΕΠ Μελέτη για τον προσδιορισμό του ποσοστού σύρματος, της συγκέντρωση τέφρας και της σύσταση τέφρας σε κύρια στοιχεία και ιχνοστοιχεία, για ελαστικά τα οποία χρησιμοποιούνται στην τσιμεντοβιομηχανία ECOELASTIKA

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση της Περιεχόµενης Αργίλου στα Αδρανή στην Θλιπτική Αντοχή του Σκυροδέµατος και Τσιµεντοκονιάµατος

Επίδραση της Περιεχόµενης Αργίλου στα Αδρανή στην Θλιπτική Αντοχή του Σκυροδέµατος και Τσιµεντοκονιάµατος Επίδραση της Περιεχόµενης Αργίλου στα Αδρανή στην Θλιπτική Αντοχή του Σκυροδέµατος και Τσιµεντοκονιάµατος.Χ.Τσαµατσούλης, ΧΑΛΥΨ ΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Α.Ε, Τµήµα Ποιότητας Ν. Γ. Παπαγιαννάκος Καθηγητής ΕΜΠ, Τµήµα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί

Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί Σύνοψη Παρουσιάζονται οι χημικοί δεσμοί, ιοντικός, μοριακός, ατομικός, μεταλλικός. Οι ιδιότητες των υλικών τόσο οι φυσικές όσο και οι χημικές εξαρτώνται από το είδος ή τα είδη

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία Παραγωγής Τσιμέντου και Σκυροδέματος. Ενότητα 8 η Προ-ομογενοποίηση στην Τσιμεντοβιομηχανία

Τεχνολογία Παραγωγής Τσιμέντου και Σκυροδέματος. Ενότητα 8 η Προ-ομογενοποίηση στην Τσιμεντοβιομηχανία Τεχνολογία Παραγωγής Τσιμέντου και Σκυροδέματος Διδάσκων: Κωνσταντίνος Γ. Τσακαλάκης Καθηγητής Ε.Μ.Π. Ενότητα 8 η Προ-ομογενοποίηση στην Τσιμεντοβιομηχανία Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ XHMEIAΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ:...

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ XHMEIAΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ:... ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ XHMEIAΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 05 /06 /15 ΔΙΑΡΚΕΙΑ : Χημεία Βιολογία 2 ώρες ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ:...

Διαβάστε περισσότερα

5. Να βρείτε τον ατομικό αριθμό του 2ου μέλους της ομάδας των αλογόνων και να γράψετε την ηλεκτρονιακή δομή του.

5. Να βρείτε τον ατομικό αριθμό του 2ου μέλους της ομάδας των αλογόνων και να γράψετε την ηλεκτρονιακή δομή του. Ερωτήσεις στο 2o κεφάλαιο από τράπεζα θεμάτων 1. α) Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που μπορεί να πάρει κάθε μία από τις στιβάδες: K, L, M, N. β) Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που

Διαβάστε περισσότερα

Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής - ΣΑΕΤ

Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής - ΣΑΕΤ Γενική και Ανόργανη Χημεία Περιοδικές ιδιότητες των στοιχείων. Σχηματισμός ιόντων. Στ. Μπογιατζής 1 Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Π Δ Χειμερινό εξάμηνο 2018-2019 Π

Διαβάστε περισσότερα