ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΕΜΜΗΝΟΠΑΥΣΙΑΚΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ

Transcript

1 1 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΕΜΜΗΝΟΠΑΥΣΙΑΚΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΟΝΟΜΑ: Αλεξάνδρα NAME: Alexandra LAST NAME: Bellelli ΕΠΙΘΕΤΟ: Μπελλέλλι ΑΕΜ: ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΪΔΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1) Εισαγωγή.σελ: 3 2) Ορισμός.σελ:4 3) Επιδημιολογία σελ: 5 4) Κλινική εικόνα.σελ:5 5) Αιτιολογία σελ:6 6) Παράγοντες που επηρεάζουν την αντοχή και την πυκνότητα του οστού.σελ:7 7) Παράγοντες κινδύνου για οστεοπόρωση..σελ:8-9 8) Διάγνωση σελ:10 9) Ενδείξεις για θεραπεία.σελ:11 10)Θεραπευτική αντιμετώπιση.σελ:12 11)Είδη γύμνασης σελ:13 12) Συνιστώμενοι χαρακτήρες άσκησης για κάθε είδος άσκησης σελ: )Πίνακας με σύνοψη εργασιών σελ:16 14)Αποτελέσματα της εφαρμογής των προγραμμάτων άσκησης.σελ:16 15)Αναμενόμενα οφέλη.σελ:17 16)Πρακτικές οδηγίες-τι πρέπει να προσέχει ο γυμναστής.σελ:18 17)Συμπεράσματα σελ:19 18) Βιβλιογραφία.σελ: 20 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οστεοπόρωση πλέον είναι μία πολύ κοινή πάθηση που προσβάλλει εκατομμύρια άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο. Έτσι ο κόσμος βρίσκεται μπορούμε να πούμε αντιμέτωπος με μία επιδημία οστεοπόρωσης. Υπολογίζεται ότι μέσα στα επόμενα 20 χρόνια θα διπλασιαστεί ο αριθμός των καταγμάτων του ισχίου και αυτό θα γίνει λόγω της αύξησης του προσδόκιμου της ζωής. Η μεγαλύτερη αύξηση θα παρατηρηθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες με τεράστιες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Η οστεοπόρωση είναι ευρέως διαδεδομένη και καθώς ο πληθυσμός περνά στην τρίτη ηλικία όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα εμφανίσουν αυτήν την αναπηρική και ορισμένες φορές θανατηφόρο νόσο. Χαρακτηρίζεται από ελάττωση της μυικής μάζας και κατάργηση της αρχιτεκτονικής του οστού με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα για κάταγμα. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τον κίνδυνο για εμφάνιση της οστεοπόρωσης είναι πολλοί. Συγκεκριμένα όμως οι γυναίκες εμφανίζουν απώλεια της οστικής μάζας νωρίτερα από τους άντρες κατά την διάρκεια της εμμηνόπαυσης λόγω του ότι τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν απότομα. Έτσι το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι οι γυναίκες ζουν περισσότερο εξηγεί τον μεγάλο αριθμό εμφάνισης της οστεοπόρωσης στις γυναίκες απ ότι στους άνδρες που και σ αυτούς δεν είναι ασήμαντος ο αριθμός. Επομένως γνωρίζοντας πως δεν βρέθηκε ακόμα αποτελεσματικός τρόπος αναπλήρωσης της χαμένης οστικής μάζας ή αποκατάστασης της διαταραχής της αρχιτεκτονικής του οστεοπορωτικού οστού είναι επακόλουθο να συμφωνήσουμε στη σπουδαιότητα και στην αναγκαιότητα της αποτελεσματικής πρόληψης αυτής της πάθησης. Ο γενικός πληθυσμός όμως δεν έχει επαρκή ενημέρωση αναφορικά με την πρόληψη της οστεοπόρωσης. Μια καλή μέθοδος να προληφθούν τα οστεοπορωτικά κατάγματα είναι να <<κτίσουμε>> όσο το δυνατόν περισσότερο ανθεκτικά οστά κατά την παιδική και εφηβική ηλικία με σωστή διατροφή και αθλητισμό ο οποίος αυξάνει την αντοχή του οστού. Τέλος η πρόληψη και η θεραπεία της οστεοπόρωσης απαιτεί την καλυτέρευση της κορυφαίας οστικής πυκνότητας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, έγκαιρη διάγνωση της αυξημένης οστικής απώλειας κατά την κρίσιμη μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο και αναστολή ή επιβράδυνση της οστικής απώλειας. 3

4 ΟΡΙΣΜΟΣ Ως οστεοπόρωση ορίζεται η συστηματική σκελετική νόσος η οποία χαρακτηρίζεται από ελαττωμένη οστική μάζα καθώς και από εκφύλιση της αρχιτεκτονικής του οστίτη ιστού με αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο για κατάγματα. Στην οστεοπόρωση συμβαίνει ελάττωση της οστικής πυκνότητας με ταυτόχρονη μεταβολή της μικροαρχιτεκτονικής του οστίτη ιστού με αποτέλεσμα τη μείωση της μηχανικής αντοχής του οστού και με συνέπεια το κάταγμα. Έτσι για ορισμένους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί από αυτήν τη πάθηση τους είναι αρκετά δύσκολο να πραγματοποιήσουν ορισμένες απλές κινήσεις όπως για παράδειγμα η άρση βάρους, το ελαφρύ χτύπημα σε μια σκληρή επιφάνεια έως και ένα ισχυρό φτάρνισμα μπορούν να οδηγήσουν σε κάταγμα. Τα πιο επιρρεπή σημεία του σώματος για κάταγμα είναι το ισχίο, ο καρπός και η σπονδυλική στήλη. Δεν παύουν όμως να διατρέχουν κίνδυνο και άλλα οστά του σώματος. Είναι σοφό βέβαια να γνωρίζουμε πως τα οστά μας δεν είναι σκληρές χωρίς ζωή κατασκευές του σώματος, αντίθετα τα οστά είναι ζωντανός αναπτυσσόμενος ιστός τα οποία κατά την διάρκεια της ζωής μας βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση αποδόμησης και ανακατασκευής ταυτόχρονα. Τα πιο νέα άτομα σχηματίζουν νέο οστό πιο γρήγορα από την αποδόμηση του <<παλιού>>. Έτσι συνήθως μεταξύ ετών έχουμε την κορυφαία οστική μάζα που είναι η μέγιστη οστική μάζα που επιτυγχάνεται κατά τη διάρκεια της ζωής. Με το πέρας της ηλικίας όμως ο σκελετός αρχίζει να χάνει την κορυφαία οστική πυκνότητά του και το ισοζύγιο αποδόμησης και αναδόμησης του οστού αλλάζει προς το χειρότερο που σημαίνει ότι το οστό που χάνεται δεν αναπληρώνεται επαρκώς ούτε σε ποιότητα αλλά ούτε και σε ποσότητα. Έτσι στη μέση ηλικία άντρες και γυναίκες αρχίζουν να χάνουν οστική μάζα με γρήγορους ρυθμούς. Για τις γυναίκες όμως η απώλεια της οστικής μάζας είναι ραγδαία μετά την εμμηνόπαυση όταν τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν απότομα. Πιο συγκεκριμένα 5-7 έτη μετά την εμμηνόπαυση οι γυναίκες χάνουν το 20% μπορεί και περισσότερο από την πυκνότητα των οστών τους. Για το λόγο αυτό και η μείωση του αναστήματος θεωρείται ως δείκτης εμφάνισης της οστεοπόρωσης. Έτσι όσο περισσότερη οστική μάζα αποκτούμε κατά το νεαρό της ηλικίας μας όταν δηλαδή διανύουμε την περίοδο της κορυφαίας οστικής μάζας τόσο διαφεύγουμε από την πιθανότητα να προσβληθούμε από την οστεοπόρωση ή να υποστούμε κάταγμα σε μεγαλύτερη ηλικία. 4

5 5 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Η επίπτωση των οστεοπορωτικών καταγμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά στην εποχή μας λόγω του ότι έχει αυξηθεί κατά πολύ το προσδόκιμο επιβίωσης σε ολόκληρο τον κόσμο και για τα δύο φύλα. Η αύξηση του γεροντικού πληθυσμού της γης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των μεταβολικών νοσημάτων με εξέχουσα την οστεοπόρωση. Η χαμηλή οστική μάζα αποτελεί τον κύριο παράγοντα της εμφάνισης των καταγμάτων έστω και μετά από έναν ελαφρύ τραυματισμό ή επιβολής μικρής μηχανικής καταπόνησης. Η οστεοπόρωση έγινε πλέον ένα δημόσιο πρόβλημα υγείας με επιδημικές αναλογίες(bonner 1998) επηρεάζοντας όπως εκτιμάται ανθρώπους στις Ηνωμένες πολιτείες, Ευρώπη και Ιαπωνία. Από την πάθηση προσβάλλονται μια από τις τρεις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες στην πλειονότητά τους ηλικιωμένες περιλαμβάνοντας φυσικά και τους άντρες. Το οικονομικό κόστος για να αντιμετωπιστεί η οστεοπόρωση θα συνεχίσει να αυξάνεται όσο συνεχίζει να αυξάνεται το προσδόκιμο της ζωής, ο γεροντικός πληθυσμός και η θέληση για καλύτερη ποιότητα της ζωής. Υπολογίζεται ότι στην Ευρωπαική Ένωση δαπανώνται για τη νοσηλεία και την ενδονοσοκομειακή φροντίδα των ασθενών με οστεοπόρωση περίπου 4,8 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Στη δε Ελλάδα για το έτος του 2002 η δαπάνη για τα κατάγματα του ισχίου υπολογίζεται ε ευρώ. Για τα σπονδυλικά και τα επικάρπια κατάγματα που συμβαίνουν στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επιδημιολογικά δεδομένα. Δεν είναι όμως μόνο το οικονομικό κόστος που θα πρέπει να υπολογίζουμε αλλά και το κοινωνικό αφού λόγω της μειωμένης λειτουργίας του εριστικού συστήματος έχουμε ως συνέπεια τα οστεοπορωτικά κατάγματα εξ αιτίας των οποίων άνθρωποι που πριν ήταν δραστήριοι ξαφνικά μετά από ένα κάταγμα ακινητοποιούνται λόγω αναπηρίας και επομένως έχουμε και ψυχικές διαταραχές στους ανθρώπους αυτούς. Αν και οι γυναίκες χάνουν απότομα και γρήγορα οστική μάζα μετά την εμμηνόπαυση στα έτη η απορρόφηση του ασβεστίου ελαττώνεται και στα δύο φύλα με παρόμοιο τρόπο κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα το παρόμοιο ρυθμό απώλειας της οστικής μάζας και για τους άνδρες και για τις γυναίκες. Μετά τα 70 έτη πιθανολογείται πως η οστεοπόρωση προσβάλλει το 50% του πληθυσμού άνδρες και γυναίκες. Σύμφωνα με μεγάλες πολυκεντρικές μελέτες όπως η SOF (study of fractures) και η EPOS(European prospective osteoporosis study) τα κατάγματα του ισχίου αυξάνουν την θνησιμότητα κατά 6-37% ανάλογα με την προηγούμενη κατάσταση υγείας του ασθενούς, ενώ το 20% των θανάτων συμβαίνουν τον πρώτο μετά το κάταγμα και τα δε σπονδυλικά κατάγματα συνοδεύονται από σημαντική αύξηση της θνησιμότητας αν και δεν έχει διευκρινιστεί κατά πόσο η θνησιμότητα οφείλεται στο ίδιο το κάταγμα και στις συνέπειες του τραύματος ή οφείλεται στα λοιπά προβλήματα υγείας που ακολουθούν τον ασθενή. Έτσι σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι το πόσο αναγκαία είναι η ιατρική αποκατάσταση σ αυτές τις περιπτώσεις για να αποφεύγονται οι δυσλειτουργίες και οι ανικανότητες οι οποίες συνεπάγονται ύστερα από τα κατάγματα που προαναφέρθηκαν είτε είναι στον καρπό είτε είναι στην σπονδυλική στήλη είτε στο ισχίο. Με την αύξηση όμως του μέσου όρου της ηλικίας αυξάνεται ταυτόχρονα και η δυσκολία στην αποκατάσταση των ασθενών αυτών ώστε να φτάσουν σε επίπεδο και πάλι αυτοεξυπηρέτησης. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Στην οστεοπόρωση η απώλεια της οστικής μάζας είναι συνήθως χρόνια και ασυμπτωματική για μεγάλο διάστημα μέχρι να εμφανιστεί ένα κάταγμα (συνήθως από πτώσεις χωρίς ιδιαίτερη αιτία) το οποίο θα είναι η πρώτη κλινική εικόνα. Συνήθως τα κατάγματα αυτά εμφανίζονται είτε στην κερκίδα και πιο συγκεκριμένα στο άνω άκρο της κερκίδας είτε σε κάποιο σπόνδυλο ή στο άνω άκρο του μηριαίου οστού. Ο πόνος που θα είναι το κύριο σύμπτωμα μετά το κάταγμα θα είναι οξύς ή χρόνιος ανάλογα το κάταγμα. Τα σπονδυλικά κατάγματα μπορούν να παρουσιαστούν χωρίς κάποια συμπτώματα γι αυτό και τα πρώτα στοιχεία που έχουμε για κάταγμα στους σπονδύλους είναι η απώλεια ύψους ή η συμπίεση του

6 6 μέσου τμήματος του σπονδυλικού σώματος που ως αποτέλεσμα έχουν την κύφωση το οποίο οδηγεί σε κακή αναπνευστική λειτουργία λόγω της παραμόρφωσης των σπονδύλων και των οστεοπορωτικών καταγμάτων. Το μεγαλύτερο ποσοστό με σπονδυλικά κατάγματα είναι γυναίκες στη φάση μετά την εμμηνόπαυση δηλαδή ηλικίας ετών. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Η πρώτη σκοπιμότητα των οστών είναι να στηρίζουν το σώμα και να το βοηθούν στην κίνηση. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως αρκετοί άνθρωποι στην πλειονότητά τους γυναίκες ταλαιπωρούνται από μια μεταβολική πάθηση των οστών ύστερα από κάποια ηλικία. Η πάθηση αυτή είναι η οστεοπόρωση η οποία θα μπορούσαμε να πούμε πως εξελίσσεται σιωπηλά αφού πριν παρουσιαστεί ένα κάταγμα δεν έχουμε κάποια χαρακτηριστικά σημάδια, έτσι το πρώτο σύμπτωμα είναι το κάταγμα. Ένα κάταγμα επέρχεται ύστερα από σημαντική ελάττωση της οστικής μάζας. Οι λόγοι όμως που ρυθμίζουν την κορυφαία οστική μάζα είναι πολλοί και αλληλοεπηρεαζόμενοι. Χαρακτηριστικά αυτοί μπορεί να είναι: γενετικοί, ορμονικοί, διατροφικοί, μηχανικοί και η έκθεση σε διάφορους κινδύνους.(καλδρυμίδης οστεοπόρωση 2012). Η αύξηση του προσδόκιμου της επιβίωσης σε ολόκληρο τον πληθυσμό έχει ως επίπτωση και τα οστεοπορωτικά κατάγματα. Έτσι η άνοδος του γεροντικού πληθυσμού έχει ως αποτέλεσμα και την αύξηση των μεταβολικών νοσημάτων με εξέχουσα την οστεοπόρωση. Στις γυναίκες η οστεοπόρωση έχει μεγαλύτερη επίπτωση απ ότι στους άνδρες κι αυτό γίνεται γιατί εκτός του ότι οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο πιο πολύ από τους άνδρες κατά την διάρκεια της ζωής τους έχουν μεγαλύτερη οστική απώλεια λόγο της εμμηνόπαυσης, αλλά και κατασκευαστικά παρουσιάζουν πιο χαμηλή αντοχή στα οστά τους από τους άντρες γι αυτό και παρουσιάζουν πιο νωρίς οστεοπόρωση έτσι και η εμφάνιση κατάγματος είναι 4 φορές πιο πιθανή στις γυναίκες ειδικά μετά την εμμηνόπαυση. Οι κίνδυνοι όμως για να παρουσιασθεί ένα κάταγμα είναι πολλοί και ποικίλουν: Πρώτον οι άντρες κατά την εφηβεία τους έχουν μεγαλύτερη σκελετική αύξηση με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγαλύτερα οστά που συνεπάγεται πως τα κατάγματα στους άνδρες θα είναι πιο σπάνια απ τις γυναίκες. Δεύτερον σπουδαίο ρόλο παίζουν και οι φυλετικές διαφορές στις διαστάσεις των οστών του σκελετού το οποίο θα σημαίνει διαφορετική μηχανική αντοχή του οστού. Και τρίτον οι γυναίκες με την πάροδο της ηλικίας παρουσιάζουν μεγαλύτερη απώλεια οστίτη ιστού σε σχέση με τους άνδρες κυρίως στα μακρά οστά. Βέβαια κάποια στιγμή στην ζωή της γυναίκας θα επέλθει το τέλος της έμμηνης ρήσης δηλαδή θα μπει όπως λέμε στην εμμηνόπαυση. Αυτή η αλλαγή συμβαίνει συνήθως ανάμεσα στα 40 και στα 50 έτη και κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου κυριαρχούν σωματικές και ψυχικές αλλαγές. Δύο όμως είναι οι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την πιθανότητα να εκδηλωθεί η οστεοπόρωση και επομένως και κάποιο κάταγμα: 1) η ποσότητα της οστικής μάζας που υπάρχει όταν ξεκινά η εμμηνόπαυση. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα αυτή τόσο λιγότερες θα είναι και οι πιθανότητες εμφάνισης της οστεοπόρωσης. Όσο χαμηλότερη κορυφαία οστική πυκνότητα υπάρχει τόσο πιο μεγάλος είναι ο κίνδυνος για εμφάνιση της οστεοπόρωσης. 2) Ο ρυθμός με τον οποίο χάνεται οστική μάζα μετά την εμμηνόπαυση.

7 7 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΣΤΟΥ Όπως έχει προαναφερθεί τα οστά δεν είναι σκληρές χωρίς ζωή κατασκευές του σώματος. Αντιθέτως είναι ένας ζωντανός αναπτυσσόμενος ιστός ο οποίος κατά τη διάρκεια της ζωής αποδομείται και ανακατασκευάζεται. Κατ αρχήν πρέπει να γνωρίζουμε πως τα οστά μας είναι κατασκευασμένα από τρία βασικά συστατικά τα οποία προσδίδουν στο οστό ελαστικότητα και αντοχή. Αυτά είναι: 1) το κολλαγόνο το οποίο είναι μια πρωτείνη που δημιουργεί ένα ελαστικό δίκτυο 2) τα μεταλλικά άλατα φωσφόρου και ασβεστίου τα οποία προσδίδουν σκληρότητα και αντοχή 3) ζωντανά οστικά κύτταρα τα οποία απορροφούν και στην συνέχεια αντικαθιστούν αδύναμα τμήματα του οστού. Μια τέτοια «εργασία» την έχουν αναλάβει οι οστεοβλάστες οι οποίοι είναι μικρά μονοπύρηνα κύτταρα τα οποία παράγουν και εναποθέτουν το κολλαγόνο σε μια οστική κοιλότητα την οποία έχουν δημιουργήσει οι οστεοκλάστες οι οποίοι είναι πολυπύρηνα γιγαντοκύτταρα που προέρχονται από τα μονοπύρηνα κύτταρα του μυελού των οστών ή του αίματος και μετά την ένωση 3-4 από αυτά δημιουργείται ο ώριμος οστεοκλάστης ο οποίος απομακρύνει την ασβεστοποιημένη οργανική ουσία του οστού (Καλδρυμίδης 2012). Έτσι αν υπάρχουν πολλοί και ενεργείς οστεοκλάστες χάνεται οστούν ενώ αν υπάρχουν πολλοί ενεργοί οστεοβλάστες κτίζεται οστούν. Ακόμη ένα σπουδαίο συστατικό που παίζει σημαντικό ρόλο στην αντοχή του οστού είναι το ασβέστιο. Είναι ένα απαραίτητο μεταλλικό στοιχείο για τον οργανισμό και το 99% του ασβεστίου βρίσκεται στα οστά και στα δόντια. Είναι ένα αναγκαίο δομικό υλικό για να «χτίσουμε» δυνατά και πυκνότερα οστά όταν είμαστε νέοι αλλά και να διατηρήσουμε τα οστά μας γερά γερά όσο περνούν τα χρόνια. Έτσι θα πρέπει κατά τη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας να έχουμε αποκτήσει μια επαρκή πρόληψη ασβεστίου για την δημιουργία μεγαλύτερης οστικής μάζας. Η κορυφαία οστική μάζα σε συνάρτηση με την σωματική άσκηση αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα πρόληψης της οστεοπόρωσης γιατί έτσι είναι μικτότερη η πιθανότητα εμφάνισης της πάθησης κατά τη διάρκεια της ζωής. Σημαντική επίσης για την ρύθμιση της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο είναι η ενεργώς βιταμίνη D η οποία ρυθμίζει και την οστική ανακατασκευή.

8 8 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Σε κάποιους ανθρώπους υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα στο να εκδηλώσουν οστεοπόρωση από κάποιους άλλους. Οι παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες να εμφανίσει κάποιος οστεοπόρωση ονομάζονται «παράγοντες κινδύνου». Είναι ορισμένοι παράγοντες όμως οι οποίοι δεν επιδέχονται έλεγχο αλλά είναι και κάποιοι άλλοι παράγοντες στους οποίους μπορούμε να επέμβουμε και να τους περιορίσουμε ή ακόμη και να τους αποφύγουμε. Ο κίνδυνος εκδήλωσης της οστεοπόρωσης μπορεί να μειωθεί με σωστές επιλογές κι έτσι μπορούμε να αποφύγουμε και τα κατάγματα. Οι παράγοντες κινδύνου που επιδέχονται καμία ή ελάχιστη παρέμβαση είναι οι εξής: 1) Η ηλικία. Η οστεοπόρωση είναι δυνατόν να κάνει την εμφάνισή της σε ανθρώπους όλων των ηλικιών αλλά είναι σίγουρο πως οι ηλικιωμένοι έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες κι αυτό συμβαίνει γιατί όλοι μας χάνουμε οστική μάζα με την πάροδο των χρόνων, κάποιοι όμως χάνουν περισσότερη και πιο γρήγορα. Η οστεοπόρωση δεν θα εμφανιστεί σε όλους τους ηλικιωμένους αλλά η πλειοψηφία έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσει. 2) Το φύλο. Υπολογίζεται πως μια στις δυο γυναίκες άνω των 50 ετών θα υποστεί κάταγμα λόγω της οστεοπόρωσης σε κάποια στιγμή της ζωής της. Οι γυναίκες έχουν ελαφρύτερα και πι λεπτά οστά από τους άνδρες και μετά την εμμηνόπαυση χάνουν ραγδαία την οστική τους μάζα. 3) Εμμηνόπαυση. Στις γυναίκες τα οιστρογόνα προστατεύουν τα οστά. Από όλους τους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τον ρυθμό της οστικής απώλειας ο πλέον επικίνδυνος θεωρείται η ανεπάρκεια οιστρογόνων. Έτσι για πολλές γυναίκες η απώλεια οστικής μάζας αυξάνεται μετά την εμμηνόπαυση όπου τα επίπεδα οιστρογόνων πέφτουν απότομα. Αν η εμμηνόπαυση παρουσιαστεί νωρίς ο κίνδυνος οστεοπόρωσης αυξάνεται. Το ίδιο θα συμβεί όμως όταν υπάρχουν άλλα σοβαρά προβλήματα όπως η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών οι οποίες παράγουν και το μεγαλύτερο ποσοστό των οιστρογόνων. 4) Πολύ χαμηλό βάρος σώματος. Το σωματικό βάρος είναι ένας σημαντικός παράγοντας για το ρυθμό της οστικής απώλειας (Nordin 1993) πιθανόν λόγω του λίπους. Δεν είναι όμως πλήρως εξακριβωμένος ο ρόλος του λιπώδους ιστού στην μετατροπή στην μετατροπή των ανδρογόνων σε οιστρογόνα (Nordin 1993) ενώ δεν έχουν ερευνηθεί τα άλλα αποτελέσματα του σωματικού βάρους πάνω στην ανάπτυξη της οστεοπόρωσης. 5) Κατάγματα και απώλεια αναστήματος. Εάν κάποιοι άνθρωποι έχουν υποστεί κάταγμα κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους είναι πολύ πιθανό να έχουν οστεοπόρωση και να μην το γνωρίζουν. Τα κατάγματα της σπονδυλικής στήλης μπορούν να προκαλέσουν κύφωση ή απώλεια ύψους και να συμβούν χωρίς την εμφάνιση ιδιαίτερου πόνου. Έτσι τα κατάγματα των σπονδύλων γίνονται αντιληπτά μόνο εάν υπάρξει απώλεια λίγων εκατοστών ύψους. Όλα τα παραπάνω που παρουσιάστηκαν είναι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να δεχτούν κάποια παρέμβαση. Παρακάτω θα παρουσιαστούν κάποιοι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι επιδέχονται παρέμβαση και καθημερινές συνήθειες που επηρεάζουν την υγεία των οστών 1) Διατροφή φτωχή σε ασβέστιο και βιταμίνη D. Το ασβέστιο είναι ένα μέταλλο το οποίο αποτελεί δομικό στοιχείο των οστών και είναι πολύ σημαντικό για την καλή διατήρησή τους. Μετά την εμμηνόπαυση έχουμε μείωση της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο και μείωση επίσης της επαναρρόφησης του από τα νεφρά. Η χορήγηση οιστρογόνων βελτιώνει την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο και μειώνει τις ημερήσιες ανάγκες σε ασβέστιο οι οποίες ανέρχονται σε 1200mg (οστεοπόρωση 2012). Έτσι η λήψη τροφών με ασβέστιο πρέπει να είναι σε καθημερινή βάση. Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη η οποία βοηθά τον οργανισμό στην απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο. Εάν δεν υπάρχουν ικανοποιητικές ποσότητες πρόσληψης της βιταμίνης D τότε ο οργανισμός δεν μπορεί να απορροφήσει σωστά το ασβέστιο και ο

9 9 κίνδυνος για οστεοπόρωση είναι πιο πιθανός. Εκτός των άλλων η βιταμίνη D βοηθά στα οστά αυξάνοντας τηα οστεοκλαστική και οστεοβλαστική δράση. Έτσι δεν αρκεί μόνο το ασβέστιο για να διατηρήσει τα οστά γερά και υγιή ώστε να αποφύγουμε ένα κάταγμα. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες που δείχνουν ότι η βιταμίνη D παρουσία ασβεστίου- βοηθά στο να μειωθεί η οστική απώλεια και να μειωθεί ο κίνδυνος για κάταγμα στους οστεοπορωτικούς ασθενείς. Οι ασθενείς με σοβαρή ανεπάρκεια βιταμίνης D εμφανίζουν μυική αδυναμία με αποτέλεσμα να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για πτώση και κατάγματα. Κύρια πηγή της βιταμίνης D είναι η έκθεση στο φως του ήλιου καθώς δεν υπάρχουν ικανοποιητικές ποσότητες στις τροφές. 2) διατροφή σε φρούτα και λαχανικά. Είναι απαραίτητο για την υγεία των οστών μια ισορροπημένη διατροφή σε φρούτα και λαχανικά διότι εκτός από το ασβέστιο και την βιταμίνη D υπάρχουν κι άλλα μέταλλα απαραίτητα για τον οργανισμό όπως το μαγνήσιο, το κάλλιο αλλά και βιταμίνες όπως η βιταμίνη Κ οι οποίες συνεισφέρουν στην υγεία των οστών. Σε περίπτωση που δεν γίνεται επαρκής πρόσληψη μετάλλων και βιταμινών γίνεται χορήγηση πολυβιταμινούχων σκευασμάτων και συμπληρωμάτων διατροφής. 3) Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων πρωτείνης, καφείνης και νατρίου. Η υπερβολική πρόσληψη νατρίου, καφείνης, και οι υψηλές ποσότητες ζωικής πρωτείνης μέσα από τις τροφές μπορεί να προκαλέσει απώλεια ασβεστίου. Καλό θα ήταν να υπάρχουν όρια στην κατανάλωση τους γιατί έτσι μόνο ο οργανισμός επωφελείται. 4) Ο καθιστικός τρόπος ζωής. Οι άνθρωποι που δεν ασκούνται συχνά και δεν κάνουν σωματικές δραστηριότητες βρίσκονται σε υψηλό ποσοστό κινδύνου για να εκδηλώσουν οστεοπόρωση. Η καθημερινή άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην καλή διατήρηση των οστών. 5) Κάπνισμα. Όλοι μας γνωρίζουμε πως το κάπνισμα δεν κάνει καλό ούτε στον καπνίζοντα αλλά ούτε και στους «παθητικούς» καπνιστές. Τα χημικά παράγωγα του καπνού βλάπτουν τα οστικά κύτταρα. Ο καπνός επίσης εμποδίζει την απορρόφηση του ασβεστίου και ιδιαίτερα στις γυναίκες εμποδίζει την προστατευτική δράση των οιστρογόνων στα οστά. 6) Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Η κατάχρηση του αλκοόλ επηρεάζει τον σχηματισμό των οστών. Εκτός αυτού όμως η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ επηρεάζει την συνολική κατάσταση του οργανισμού και πιο πολύ τα αντανακλαστικά και τη συνέργεια των κινήσεων. Έτσι οι άνθρωποι αυτοί γίνονται πιο επιρρεπείς στις πτώσεις και στα ατυχήματα που μπορεί να οδηγήσουν σε κατάγματα.

10 10 ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η οστεοπόρωση είναι πάθηση η οποία δεν ιάται πλήρως αλλά υπάρχουν θεραπείες και τρόποι για να αντιμετωπιστεί. Πλέον υπάρχουν διάφορες εξετάσεις για να διαγνωστεί η πάθηση, παλιότερα πριν εμφανιστεί η πυκνομετρία η διάγνωση γινόταν πολύ απλά για παράδειγμα με μια πλάγια ακτινογραφία της σπονδυλικής στήλης. Πλέον όμως ο έλεγχος περιλαμβάνει πλήρες ιστορικό του ασθενή και φυσική εξέταση καθώς και εργαστηριακές εξετάσεις που περιλαμβάνουν ένα βασικό παρακλινικό έλεγχο και περισσότερο ειδικές εξετάσεις εάν αυτό είναι αναγκαίο από το ιστορικό. Οι βασικές εξετάσεις είναι: Η μέτρηση της οστικής πυκνότητας είναι από τις πιο αξιόπιστες και εύκολα επαναλαμβανόμενες εξετάσεις που μπορεί να διαγνώσει την οστεοπόρωση πριν γίνει το κάταγμα. Βοηθά στην εκτίμηση του κινδύνου που υπάρχει στην περίπτωση κατάγματος ανάλογα με την πυκνότητα των οστών. Κατά βάση οι μετρήσεις αυτές γίνονται με την μέθοδο της κεντρομολικής DXA που συνήθως μετράται η οστική πυκνότητα στον μηριαίο σε 4 περιοχές: τον αυχένα, τον τροχαντήρα, σε ολόκληρο τον μηριαίο και το τρίγωνο Ward s το οποίο αποτελεί το πρωιμότερο σημείο μείωσης της οστικής μάζας σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Δείκτης Frax. Εάν η μέτρηση οστικής πυκνότητας αναδείξει ότι υπάρχει χαμηλή οστική πυκνότητα (οστεοπενία) ο δείκτης αυτός έχει την ικανότητα να υπολογίζει τις πιθανότητες που υπάρχουν για κάταγμα. Με τον τρόπο αυτό είναι ευκολότερο να αποφασιστεί τα εάν θα γίνει λήψη φαρμάκων. Ο δείκτης Frax έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί και την μέτρηση της οστικής πυκνότητας και τους παράγοντες κινδύνου από το ιστορικό του ασθενούς για να προσδιορίσει τις πιθανότητες κινδύνου. Ο Frax είναι χρήσιμος σε 3 περιπτώσεις: Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ή σε άντρες άνω των 50 Σε ασθενείς με οστεοπενία Και σε ασθενείς που δεν έχουν λάβει ποτέ φάρμακο για την οστεοπόρωση Εργαστηριακός έλεγχος. Οι εργαστηριακές εξετάσεις αίματος και ούρων μπορούν να αναγνωρίσουν κάποιες αιτίες που προκαλούν την απώλεια της οστικής μάζας. Κάποιες από τις εξετάσεις είναι: Ασβέστιο (και φώσφορος) αίματος Συλλογή ούρων 24ώρου για μέτρηση ασβεστίου Εξετάσεις για την λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα Επίπεδα παραθορμόνης στο αίμα Επίπεδα τεστοστερόνης στο αίμα στους άνδρες Υπολογισμός βιταμίνης D στον οργανισμό Ακτινογραφίες. Εξαιτίας των πολλαπλών καταγμάτων της σπονδυλικής στήλης η σπονδυλική στήλη αρχίζει να χάνει ύψος και μπορεί να επέλθουν αλλοιώσεις του αναστήματος. Εξαιτίας λοιπόν των σπονδυλικών καταγμάτων ή αλλιώς «καταγμάτων καθίζησης» μπορούν να επέλθουν παραμορφώσεις του κορμού με κυριότερη εξ αυτών την κύφωση. Πολλοί άνθρωποι δεν νιώθουν πόνο όταν παθαίνουν σπονδυλικά κατάγματα. Έτσι εάν έχουν χαθεί 13cm ύψους ή και παραπάνω, εάν υπάρχει παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης και εάν υπάρξει άλγος στην πλάτη τότε ο ιατρός είναι πολύ πιθανό να ζατήσει ακτινογραφία της σπονδυλικής στήλης. Σπινθιρογράφημα, Μαγνητική(MRI), και Αξονική τομογραφία. Οι εξετάσεις αυτές δεν χρησιμοποιούνται για να διαγνωστεί η οστεοπόρωση αλλά είναι σημαντικές γιατί αναδεικνύουν οστικές βλάβες από κατάγματα, φλεγμονή, νεοπλασίες και άλλες καταστάσεις.

11 11 Η Μαγνητική τομογραφία είναι εξελιγμένη τεχνική και προσφέρει λύση στην εκτίμηση των ιδιοτήτων του σκελετού σε σχέση με τη μέτρηση της οστικής μάζας. Η mikro μαγνητική τομογραφία παρέχει πληροφορίες για τη μηχανική αντοχή των οστών. Το σπινθιρογράφημα οστών είναι μια απλή διαγνωστική μέθοδος για τη μελέτη του σκελετού. Είναι δυνατόν να φανεί χρήσιμο για τη μελέτη της βασικής οστεοπορωτικής νόσου, τη σύγκριση με τα μελλοντικά αποτελέσματα, τη διαπίστωση προυπάρχουσας νόσου και τη χρονολόγηση των καταγμάτων. Επίσης σε ασθενείς με έντονο πόνο στην σπονδυλική στήλη και με παραμορφωμένο σπόνδυλο στην ακτινογραφία το σπινθιρογράφημα είναι αυτό που θα επιβεβαιώσει το κάταγμα. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Μετά τη ολοκλήρωση του ελέγχου ο ιατρός είναι σε θέση να δώσει την απαραίτητη θεραπεία για την προστασία του σκελετού. Αν υπάρχει οστεοπόρωση με κάταγμα ή όχι υπάρχουν ενέργειες που μπορούν να γίνουν για την μείωση απώλειας της οστικής μάζας και να αποφευχθούν μελλοντικά κατάγματα. Οι περισσότεροι άνθρωποι με εγκατεστημένη οστεοπόρωση πρέπει να ακολουθήσουν κάποια φαρμακευτική αγωγή για να προστατευτούν από κατάγματα. Αν ήδη όμως υπάρχει κάποιο κάταγμα θα πρέπει να βελτιωθεί η σωματική δύναμη, η ισορροπία και η στάση του σώματος μέσα από κατάλληλες ασκήσεις προσαρμοσμένες στους οστεοπορωτικούς ασθενείς. Αυτό είναι απαραίτητο για την αποφυγή πτώσεων και καταγμάτων. Υπάρχουν και οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις οι οποίες έχουν την δυνατότητα να μειώσουν τον κίνδυνο κατάγματος αυξάνοντας την κορυφαία οστική μάζα μειώνοντας τον κίνδυνο πτώσεων και βελτιώνοντας τις προστατευτικές νευρομυικές αντιδράσεις οι οποίες συνδέονται με τις πτώσεις. Οι διατροφικοί παράγοντες λοιπόν που επηρεάζουν την κορυφαία οστική μάζα, την απώλεια οστού με την ηλικία και τη μυική δύναμη είναι το ασβέστιο,η βιταμίνη D, οι πρωτείνες και μια σειρά από άλλα στοιχεία όπως το μαγνήσιο, νάτριο, φθόριο, βιταμίνη C, A, K που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παθογένεια και στις συνέπειες του κατάγματος του ισχίου στους ηλικιωμένου.

12 12 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Τα οστά είναι ένας ζωντανός ιστός και μέσω της άσκησης γίνονται δυνατότερα. Μέσω της άσκησης τα οστά γίνονται δυνατότερα, αποκτούν δηλαδή αντοχή και μεγαλύτερη πυκνότητα. Οι ασκήσεις που γίνονται στα οστεοπορωτικά άτομα χωρίζονται σε 5 κατηγορίες: Ασκήσεις στάσης, ασκήσεις όρθιας θέσης, ασκήσεις καθεστηκυίας θέσης, ασκήσεις εδάφους ή ύπτιας θέσης και ασκήσεις πυελικής χώρας. Επίσης υπάρχουν οι ασκήσεις δύναμης και βελτίωσης της αντοχής. Η κάθε άσκηση θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ασκουμένου γι αυτό πριν αρχίσει να γυμνάζεται θα πρέπει να έχει συμβουλευτεί τον ιατρό του. Παρακάτω θα παρουσιαστούν κάποιες ασκήσεις τις οποίες ο ασκούμενος μπορεί και να τις εκτελέσει και μόνος του αν δεν υπάρχει κάποιο σοβαρό κάταγμα ή προβλήματα υγείας. 1) Άσκηση στάσης: σ αυτή την άσκηση ελέγχεται η ίσια στάση του σώματος με εμπόδιο τον τοίχο. Στεκόμαστε πίσω ίσια με την πλάτη στον τοίχο. Προσπαθούμε να αγγίζουν ταυτόχρονα ο πτέρνες, οι γλουτοί, οι ώμοι και το κεφάλι στον τοίχο. Κάνουμε βήματα προς τα μπροστά από αυτήν τη θέση και επανερχόμαστε πίσω προς τον τοίχο για να ελέγξουμε αν μπορούμε να διατηρήσουμε την σωστή στάση του σώματος. Η άσκηση αυτή επιτρέπει την ενίσχυση των μηριαίων μυών, των ραχιαίων, την ωμική ζώνη του βραχιόνιου και των κοιλιακών. 2) Ασκήσεις όρθιας θέσης: βρισκόμαστε σε όρθια θέση με μικρή διάσταση στα πόδια. Κάνουμε ανάταση των χεριών πάνω από το κεφάλι και επανέρχονται δίπλα στις πλευρές. Πρέπει να συντονίζεται η εισπνοή κατά την αντίσταση και η εκπνοή με την κάθοδο των χεριών. 3) Σε όρθια θέση πάλι με μικρή διάταση των ποδιών εκτελούμε πλάγιες κάμψεις του κορμού και στις 2 πλευρές εναλλάξ. 4) Ασκήσεις καθεστηκυίας θέσης. οι ασκήσεις αυτές ενισχύουν ταυτόχρονα τους μυς του βραχιονίου, του αυχένα και του ωμου. Είμαστε καθισμένοι σε καρέκλα και ακουμπάμε καλά την πλάτη μας στην ράχη της καρέκλας. Φέρνουμε τα χέρια μας σε μεσολαβή και γέρνουμε τον κορμό μας με κάμψη προς τα εμπρός και κάτω. Επανερχόμαστε στην συνέχεια στην αρχική θέση και κάνουμε υπερέκταση του κορμού και της κεφαλής προς τα πίσω. Από την ίδια θέση αυτήν τη φορά φέρνουμε τα χέρια μας στην μεσολαβή και στρέφουμε τον κορμό προς τα πίσω και δεξιά πλευρά, επανερχόμαστε και μετά κάνουμε στροφή προς τα πίσω και αριστερά. Τα πόδια είναι ανοιχτά και πατούν στον πάτωμα. 5) Ο ασκούμενος όντας καθισμένος στην καρέκλα με τους ώμους να ακουμπούν την ράχη του καθίσματος εκτελεί άρση του ποδιού με τεντωμένο γόνατο και ραχιαία κάμψη της ποδοκνημικής άρθρωσης. Επαναφέρει το πόδι στην αρχική θέση και επαναλαμβάνει με το άλλο. 6) Ασκήσεις εδάφους. Στις ασκήσεις εδάφους δίνεται προτεραιότητα στην μυική άσκηση και ενίσχυση των μηριαίων, ραχιαίων και κοιλιακών μυών. 7) ο ασκούμενος βρίσκεται σε ύπτια θέση. Τα γόνατα είναι λυγισμένα με τα πέλματα να πατούν στο έδαφος και τα χέρια σε χαλαρή θέση δίπλα στις πλευρές να ακουμπούν στο πάτωμα. Από αυτήν τη θέση ανασηκώνουμε την μέση μας από το πάτωμα και στη συνέχεια την πιέζουμε προς τα κάτω. Για να επιτευχθεί μεγαλύτερη πίεση της μέσης προς τα κάτω σφίγγουμε τους κοιλιακούς μυς. 8) Από την ίδια ύπτια θέση ο ασκούμενος σηκώνει την λεκάνη του από το έδαφος όσο πιο ψηλά μπορεί και μένει σ εκείνη την θέση για μερικά δευτερόλεπτα και επανέρχεται στην αρχική θέση. 9) Ο ασκούμενος γυρνά μπρούμιτα με το πρόσωπο να κοιτάει το πάτωμα. Τα χέρια είναι κολλημένα δίπλα στο σώμα και οι παλάμες είναι στραμμένες προς τα κάτω και τα πόδια είναι κλειστά (να ακουμπάνε μεταξύ τους). Από αυτήν τη θέση ανασηκώνουμε τους ώμους, την πλάτη και το κεφάλι από το πάτωμα. Μετράμε από αυτήν τη θέση μέχρι το 5 για να ανασηκωθούμε και άλλα 5 για να κατέβουμε. Μ αυτόν τον τρόπο δυναμώνουν οι μύες της πλάτης.

13 13 ΕΙΔΗ ΓΥΜΝΑΣΗΣ 1)Ασκήσεις αντοχής με χαμηλή ενέργεια. Οι ασκήσεις αυτές βοηθούν στο να κτίσουν δυνατότερα οστά και να διατηρηθεί η αντοχή τους ενώ ταυτόχρονα είναι και πιο ασφαλή. Είναι περισσότερο για άτομα τα οποία ήδη έχουν υποστεί ένα κάταγμα λόγω της χαμηλής δυναμικότητάς τους και είναι λιγότερο πιθανό να οδηγήσουν σε κατάγματα. Αυτού του είδους οι ασκήσεις περιλαμβάνουν: αδυναμικό aerobic, γρήγορο περπάτημα σε εξωτερικό χώρο ή διάδρομο, άσκηση με μηχάνημα step 3) Ασκήσεις ενδυνάμωσης. Οι ασκήσεις αυτές ονομάζονται και ασκήσεις με αντίσταση. Σ αυτές ο ασκούμενος χρησιμοποιεί βαράκια ή λάστιχα. Τέτοιες ασκήσεις θα πρέπει να τις αποφεύγουν όσοι έχουν πάθει κατάγματα ή σοβαρού τύπου κακώσεις γιατί ασκούνται μεγάλες πιέσεις στον σκελετό. Μερικά παραδείγματα είναι: ασκήσεις με λάστιχα τάσης, ασκήσεις με όργανα γυμναστικής, κοιλιακοί-ραχιαίοι. Επίσης η Γιόγκα και η Πιλάτες είναι μέθοδοι που βοηθούν στην ενδυνάμωση των μυών και των οστών, την ευλυγισία της σπονδυλικής στήλης και των αρθρώσεων. 4) Ασκήσεις χαμηλής δυναμικότητας. Αυτές οι ασκήσεις θα βοηθήσουν στο να βελτιωθεί η στάση του σώματος και η ισορροπία και επιτρέπει να κινούμαστε ευκολότερα και με μεγαλύτερη ασφάλεια αποφεύγοντας τα ατυχήματα. Αυτές οι ασκήσεις είναι: ασκήσεις ισορροπίας, ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας (Βοηθούν στο να βελτιωθούν οι παραμορφώσεις που δημιούργησε η οστεοπόρωση), λειτουργικές ασκήσεις. 5) Κολύμβηση (υδροαεροβική). Στο νερό λόγω του ότι δεν αισθάνεσαι το σωματικό βάρος βοηθά όχι τόσο στα οστά αλλά την μυική ενδυνάμωση, την ισορροπία, την ευλυγισία και την αντοχή. Λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο σαν πρόληψη των ατυχημάτων λόγω αστάθειας. 6) Ποδήλατο (μέσα και έξω από το σπίτι). Το ποδήλατο είναι ένα ευχάριστο μέσω γύμνασης το οποίο βοηθά στην αύξηση της αντοχής και την ενδυνάμωση των μυών. Κάνοντας ποδήλατο με ελαφρύ και όχι βραύ πάτημα μπορούμε να γυμναστούμε χωρίς να έχουμε τραυματισμούς. Εκτός των άλλων το ποδήλατο είναι καλό και για ψυχολογικούς λόγους. 7) Χορός. Οποιαδήποτε άσκηση που γυμνάζει τα πόδια είναι ευεργετική για την φυσική κατάσταση των οστών το ίδιο ισχύει και για το χορό. Οι ήπιες μορφές χορού όπως βαλς, ταγκό και άλλα βελτιώνουν την ισορροπία χωρίς να σημαίνει πως οφελούν άμεσα τα οστά.

14 14 ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Αρχικά υπάρχουν κάποιοι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αντοχή στην άσκηση κι αυτοί είναι: η ηλικία και άλλα ιατρικά προβλήματα που τυχόν υπάρχουν όπως η υπέρταση, τα καρδιολογικά προβλήματα ή ο διαβήτης. Οι ασκήσεις θα πρέπει να γίνονται με την έγκριση του ιατρού και με την βοήθεια του φυσιοθεραπευτή. Οι ασκήσεις αρχικά θα πρέπει να γίνονται με αργό ρυθμό και να μην υπάρχουν προγράμματα με μεγάλη χρονική διάρκεια ώστε να αποφεύγονται οι τραυματισμοί και η υπερκόπωση. 1) Ασκήσεις αντοχής: οι ασκήσεις αυτές θα πρέπει να γίνονται τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας και να έχουν χρονική διάρκεια μέχρι 30 λεπτά. 2) Στόχος θα πρέπει να είναι τα 30 λεπτά συνεχόμενης άσκησης. Αν δεν είναι εφικτό χωρίζουμε την άσκηση σε 3τμήματα των 10 λεπτών σε διάφορες ώρες της ημέρας. 3) Αν δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε κάποιο από τα 10 λεπτά μέσα στην ημέρα τότε πρέπει να ισορροπήσουμε με κάποια καθημερινή δραστηριότητα π.χ. περπάτημα μέχρι το μέρος της εργασίας εάν είναι εφικτό. Ασκήσεις ενδυνάμωσης. Αυτές οι ασκήσεις θα πρέπει να γίνονται 2-3 φορές την βδομάδα. Προσπαθούμε να εκτελέσουμε κάθε φορά 8-10 ασκήσεις σε μια μεγάλη μυική ομάδα. Προσπαθούμε να κάνουμε 2 σετ των 8-10 επαναλήψεων τη φορά. Μεταξύ των σετ πρέπει να υπάρχει διάλειμμα 30 όχι περισσότερο γιατί χαλαρώνουν υπερβολικά οι μυς. Εάν υπάρχει ήδη εγκατεστημένη οστεοπόρωση ή γενικά εύθραυστο μυοσκελετικό σύστημα τότε μπορούμε να δοκιμάσουμε μικρότερα βάρη ή πιο μαλακά λάστιχα και περισσότερες επαναλήψεις. Οι ασκήσεις ισορροπίας, ιδιοδεκτικότητας και οι λειτουργικές ασκήσεις μπορούν να γίνονται σε καθημερινή βάση αλλά για μικρό χρονικό διάστημα. Ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού μπορούμε να εστιάσουμε σε κάποια κατηγορία περισσότερο. Εάν δηλαδή δεν έχουμε καλή ισορροπία και είμαστε επιρρεπείς στις πτώσεις θα πρέπει να κάνουμε περισσότερες ασκήσεις ισορροπίας, ενώ εάν υπάρχουν παραμορφώσεις από την οστεοπόρωση τότε πρέπει να κάνουμε ασκήσεις για την στάση του σώματος. Γρήγορο περπάτημα σε εξωτερικό χώρο: αυτό το είδος γύμνασης αυξάνει σημαντικά το επίπεδο της οστικής πυκνότητας στις περιοχές της σπονδυλικής στήλης και των γοφών. Πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα αλλά όχι σε συνεχόμενες μέρες. Πρέπει να γίνεται με γοργό βήμα για τουλάχιστον 20. Άμα νιώθουμε καλά μπορούμε να αυξάνουμε και την ταχύτητα με το πέρας των ημερών. Προσοχή όμως εάν υπάρξει πόνος ή κάποια ενόχληση επιβραδύνουμε τον ρυθμό της άσκησης ή σταματάμε τελείως. Εξάσκηση με βάρη: αυτό το είδος άσκησης γίνεται ως επί το πλείστον στα γυμναστήρια και στα αθλητικά κέντρα με την παρουσία πάντα γυμναστών. Το πλεονέκτημα με τα βάρη είναι πως μπορούμε να γυμνάσουμε κάθε μυ του σώματος ξεχωριστά. Τα ελαφριά βάρη τείνουν να αυξάνουν περισσότερο την αντοχή του οργανισμού ενώ τα πιο «μεγάλα» βάρη αυξάνουν περισσότερο την οστική πυκνότητα. Για αύξηση της οστικής πυκνότητας γίνεται επιλογή ενός προγράμματος το οποίο περιέχει τις παρακάτω ασκήσεις. Για το κάτω μέρος του σώματος: Εκτάσεις γοφών Κάμψεις γοφών Πιέσεις προσαγωγών Εκτάσεις απαγωγών Εκτάσεις ποδιών Συμπίεση ποδιών Για το άνω μέρος του σώματος: Διατάσεις πλευρών Ασκήσεις πάγκου Κάμψεις δικεφάλων Τέντωμα πλάτης

15 Ο γυμναστής σ αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να είναι πάντα κοντά στον ασκούμενο για να εξηγεί την λειτουργία των οργάνων και να προσέχει για τυχόν τραυματισμούς. Οι ασκήσεις με βάρη μπορούν να γίνονται και 3 φορές την βδομάδα. Οι επαναλήψεις αρχικά και ανάλογα με το όργανο θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 8και με την πάροδο του χρόνου και την εξοικείωση του ασκούμενου με τα όργανα μπορούν να αυξάνονται και οι επαναλήψεις αλλά και το βάρος. Μεγάλο ρόλο για την αποφυγή τραυματισμού παίζει η καλή προθέρμανση η οποία είναι απαραίτητη πριν ξεκινήσουμε όχι μόνο τα βάρη αλλά και τις υπόλοιπες ασκήσεις. Η προθέρμανση μπορεί να γίνει με την μορφή διατάσεων αλλά και με την άρση πολύ ελαφρών βαρών. Ανάμεσα στα σετ πρέπει να κάνουμε ένα διάλειμμα για 30 ή ανάλογα με την επιβάρυνση στα βάρη να κάνουμε το ανάλογο διάλειμμα και μετά ξαναρχίζουμε. Εάν έχουμε 10 επαναλήψεις σε ένα όργανο τότε τα σετ να είναι 3 ανάλογα και με τις δυνατότητες του ασκούμενου και ενδιάμεσα να γίνονται μονόλεπτα διαλείμματα. Μετά το τέλος των ασκήσεων πρέπει πάντα να κάνουμε και καλό χαλάρωμα το οποίο είναι εξίσου σημαντικό με την προθέρμανση. 15

16 16 ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΣΥΝΟΨΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΈΝΤΑΣΗ Ασκήσεις αντοχής 4-5 φορές την βδομάδα -30 Χαμηλή-Μέτρια Ασκήσεις 2-3 φορές την βδομάδα -30 Μέτρια ενδυνάμωσης Ασκήσεις χαμηλής Σε Καθημερινή βάση -20 Μέτρια δυναμικότητας κολύμβηση 3-4 φορές την βδομάδα -60 (στόχος) Μέτρια ποδήλατο Καθημερινή βάση Μέτρια χορός 3 φορές την βδομάδα 60 Μέτρια Όλες οι ασκήσεις θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες του ασκούμενου. Η ένταση και η διάρκεια αλλάζουν από άσκηση σε άσκηση και προσαρμόζονται επάνω στις δυνατότητες των ασκουμένων. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗΣ Έχει παρατηρηθεί πως οι ασκήσεις λειτουργούν θετικά πάνω στο σώμα και στην ψυχολογία των γυναικών είτε αυτές έχουν ήδη οστεοπόρωση μα και λειτουργώντας ως πρόληψη για την αποφυγή καταγμάτων. Με τις ασκήσεις εκτός από την αύξηση της αυτοπεποίθησης παρατηρήθηκε και αύξηση της μυικής δύναμης που δίνει την δυνατότητα να ανταποκρίνονται οι γυναίκες αυτές καλύτερα στις καθημερινές τους φυσικές δραστηριότητες. Έτσι τα άτομα μέσης ηλικίας λόγω της σταδιακής απώλειας οστικής μάζας και κυρίως μετά την εμμηνόπαυση έχουν περισσότερες πιθανότητες για κάταγμα. Και σ αυτές τις περιπτώσεις οι ασκήσεις λειτούργησαν θετικά γιατί δυνάμωσαν τα οστά και διατήρησαν το μέσο όρο της οστικής μάζας σε ικανοποιητικά επίπεδα και μείωσαν τον κίνδυνο νέων καταγμάτων. Γυναίκες που ταυτόχρονα με την λήψη φαρμακευτικής αγωγής έκαναν και γυμναστική σε τακτά χρονικά διαστήματα βελτίωσαν το επίπεδο οστικής πυκνότητας σε μεγαλύτερο βαθμό σε σύγκριση με γυναίκες που έκαναν μόνο χρήση των φαρμακευτικών φαρμάκων.

17 ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ Αυτά τα ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα άσκησης έχουν σημασία για την αποκατάσταση των ατόμων με εγκατεστημένη οστεοπόρωση. Πιο συγκεκριμένα οι ασκήσεις με βάρη είχαν ως αποτέλεσμα να αυξήσουν τα επίπεδα της οστικής πυκνότητας στις περιοχές του καρπού, της πλάτης, των ώμων και των κάτω άκρων. Το θετικό με τα βάρη ήταν ότι εξασκούσαν την κάθε μυική ομάδα ξεχωριστά και ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε ασθενή. Οι ασκήσεις ισορροπίας του σώματος βοήθησαν να βελτιωθεί η στάση του σώματος, να αυξηθεί η ισορροπία και να λειτουργήσει σαν προστασία για να μην υπάρχουν πτώσεις ειδικά εάν τα οστά είναι εύθραυστα και έτσι να αποφεύγονται τα κατάγματα. Το περπάτημα (γρήγορο ή αργό ανάλογα με τις ανάγκες) είναι ευεργετικό γιατί εκτός από τη αύξηση της οστικής πυκνότητας αυξάνει και την αντοχή του οργανισμού. Οι γυναίκες λοιπόν που περπατούσαν με γρήγορο ρυθμό είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να αυξήσουν τα επίπεδα οστικής πυκνότητας. Η υδροαεροβική είναι ένα πολύ διασκεδαστικό μέσο άσκησης διότι αυξάνει την μυική δύναμη, την ευλυγισία και την ισορροπία που είναι σημαντικοί παράγοντες για την μείωση των καταγμάτων. Είναι ένας πολύ ασφαλής τρόπος γύμνασης, το νερό λειτουργεί ως αντίσταση για την βελτίωση των προηγούμενων παραγόντων αλλά το θετικό είναι πως δεν νιώθεις το βάρος του σώματος οπότε μπορεί να γυμναστεί οποιοσδήποτε, άνθρωποι μετά από κάταγμα και πιο εύσωμες γυναίκες χωρίς να υπάρχει κίνδυνος πτώσης ή κάποιου άλλου τραυματισμού. Η αερόβια γυμναστική περιλαμβάνει διάφορες ασκήσεις. Η εναλλαγή αυτών των ασκήσεων διατηρεί τον οργανισμό σε καλή φυσική κατάσταση με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα η αεροβική και οι ασκήσεις βοηθούν στην καλή κυκλοφορία του αίματος και στην καλή αντοχή του οργανισμού. Χωρίζονται σε 2 επίπεδα: σο έντονο και στο ήπιο. Οι επισκέψεις στο γυμναστήριο πρέπει να είναι τουλάχιστον 3 φορές την βδομάδα. Ο έντονος βηματισμός στην αερόβια άσκηση με ανεβοκατέβασμα σε ένα «σκαλοπάτι» αυξάνει το επίπεδο της οστικής πυκνότητας στις περιοχές της σπονδυλικής στήλης και των γοφών. Οι έντονες ασκήσεις όμως πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή γιατί ενέχουν τον κίνδυνο τραυματισμού γι αυτό και συνιστώνται για προ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες κυρίως. Έτσι τέλος οι γυναίκες που κάνουν δραστήρια ζωή δεν διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο σε σχέση με όσες δεν γυμνάζονται καθόλου. Η φυσική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης της οστεοπόρωσης βελτιώνοντας το επίπεδο της οστικής πυκνότητας και την ισορροπία του ανθρώπινου σώματος ούτως ώστε να αποφεύγονται τα ατυχήματα. 17

18 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ-ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙ Ο ΓΥΜΝΑΣΤΗΣ Ο γυμναστής παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ομαλή διεξαγωγή των ασκήσεων ώστε να μην υπάρξουν τραυματισμοί. Κατ αρχήν πριν ξεκινήσει ο ασκούμενος να ασκείται θα πρέπει πρώτα να έχει πάρει το ιστορικό του ο γυμναστής. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι συστάσεις του θεράποντα ιατρού. Γιατί τότε θα είναι σε θέση ο γυμναστής να ακολουθήσει εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης ανάλογα με την κατάσταση του οστεοπορωτικού ατόμου. Θα πρέπει ο γυμναστής να συστήνει στους ασθενείς να φορούν σωστά παπούτσια για να έχουν καλύτερη ισορροπία και σταθερότητα και μειωμένες επιβαρύνσεις στα γόνατα, το ισχίο και την οσφυική περιοχή. Αυτές ήταν γενικές οδηγίες του τι πρέπει να προσέχει ο γυμναστής πριν ξεκινήσει τα προγράμματα γύμνασης. Για τα οστεοπορωτικά άτομα ο τύπος άσκησης στη θεραπεία της μετεμμηνοπαυσιακής περιλαμβάνει κυρίως περπάτημα φορές την εβδομάδα, ήπιες ασκήσεις δύναμης με βαθμιαία αυξανόμενη ένταση, ασκήσεις δύναμης με μικρά βαράκια ή λάστιχα κυρίως σε καθιστή θέση για την ενδυνάμωση των χεριών, μηρών, ώμων, καθώς και ασκήσεις ισορροπίας και συντονισμού. Μη επιτρεπόμενες ασκήσεις! Στα προγράμματα ασκήσεων σε οστεοπορωτικά άτομα απαγορεύεται να χρησιμοποιούνται δραστηριότητες που να περιλαμβάνουν τραντάγματα(άλματα κτλ). Θα πρέπει να αποφεύγονται προκύψεις, διπλώσεις και έντονες απαγωγές του ισχίου γιατί υπάρχει μεγάλος κίνδυνος κατάγματος. Γενικότερα θα πρέπει να αποφεύγονται ασκήσεις που προκαλούν μηχανικές φορτίσεις στις περιοχές που είναι επιρρεπείς στα κατάγματα όπως: σπονδυλική στήλη, κεφαλή μηριαίου και καρπός. Για τα οστεοπορωτικά άτομα που έχουν υποστεί κάταγμα ή εμφανίζουν πόνο, κατάλληλες ασκήσεις είναι αυτές μέσα στο νερό. Πριν ξεκινήσει το πρόγραμμα ασκήσεων ο γυμναστής θα πρέπει πρώτα να αναλάβει το ζέσταμα των μυών με ασκήσεις όπως το επιτόπιο βάδισμα στη διάρκεια του οποίου ο γυμναστής ελέγχει την στάση του σώματος και διορθώνει τυχόν λάθη. Η άσκηση αυτή έχει ως στόχο την αύξηση των καρδιακών παλμών και παροχή οξυγόνου στους μυς. Ασκήσεις για τους ώμους έχουν ως στόχο το ζέσταμα της ωμικής ζώνης. Διατάσεις πλευρών και του στήθους έχουν ως στόχο την αύξηση της ευλυγισίας και την διάταση των μυών του θώρακος και των πλευρών. Έτσι ο γυμναστής έχει στην διάθεσή του πολλές επιλογές για να ξεκινήσει το κυρίως πρόγραμμα γυμναστικής. Στις κυρίως ασκήσεις π.χ. ασκήσεις με βάρη, λάστιχα, κοιλιακούς ραχιαίους και άλλες ασκήσεις με μικρές ή και μεγάλες επιβαρύνσεις ο γυμναστής θα πρέπει να είναι προσεκτικός, θα πρέπει να δίνει οδηγίες, να ελέγχει την στάση του σώματος σε κάθε άσκηση, να καθοδηγεί τον ασκούμενο και να ρωτάει αν νιώθουν κάποιο πόνο την ώρα της εκτέλεσης της άσκησης και ανάλογα να τους παροτρύνει να συνεχίσουν ή να σταματήσουν την άσκηση. Έτσι ο γυμναστής θα πρέπει να είναι καθοδηγητής, να επιτηρεί και να επεμβαίνει όταν χρειάζεται. 18

19 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Όπως είδαμε η μυική μάζα τείνει να χαθεί με το πέρας των χρόνων και της ηλικίας. Η εμφάνιση της οστεοπόρωσης δεν έχει προειδοποιητικά σημάδια οπότε δεν μπορούμε να καταλάβουμε πότε ακριβώς θα εμφανιστεί. Συνήθως το πρώτο σημάδι της οστεοπόρωσης είναι το έντονο άλγος ή ακόμη χειρότερα ένα κάταγμα. Η οστεοπόρωση είναι μια πάθηση η οποία «χτυπάει» και τα δύο φύλα αλλά πιο πολύ τις γυναίκες κυρίως λόγω της εμμηνόπαυσης. Έρευνες έχουν δείξει πως δύο στις τρεις γυναίκες θα παρουσιάσει οστεοπόρωση και το μεγαλύτερο ποσοστό μετά την εμμηνόπαυση. Έτσι εφόσον η οστεοπόρωση δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να θεραπευτεί τελείως μπορεί να προληφθεί έτσι ώστε γυναίκες που δεν είχαν προσβληθεί από την οστεοπόρωση να την προλάβουν χτίζοντας γερό σκελετό και γυναίκες που είχαν οστεοπόρωση και κάποιο κάταγμα να στο ιστορικό τους να αποφύγουν να πάθουν και κάποιο άλλο. Η πρόληψη αυτή περιλαμβάνει μια υγιή ζωή με σωστή διατροφή πλούσια σε ασβέστιο, βιταμίνη D και διάφορα μέταλλα απαραίτητα για την υγεία των οστών. Μεγάλο ρόλο παίζει όμως και η άσκηση στη ζωή μας. Η άσκηση με τα σωστά προγράμματα μπορεί να γίνει πολύ ωφέλιμη για το σώμα μας ως μέσο πρόληψης ή και αποκατάστασης. Τα προγράμματα άσκησης είναι πιο αποτελεσματικά σε γυναίκες με εγκατεστημένη οστεοπόρωση όταν γίνονται υπό την επίβλεψη ενός γυμναστή ή φυσιοθεραπευτή. Η άσκηση βοηθάει στην λειτουργική και φυσική βελτίωση. Αυξάνει την μυική μάζα και αντοχή τα οποία είναι σημαντικά για την κινητικότητα και την ποιότητα της ζωής. Έτσι τέλος η συστηματική και στοχευμένη άσκηση μπορεί να επιδράσει θετικά στη φυσιολογική υγεία και κατάσταση των ατόμων καθώς η προχωρημένη ηλικία ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα στην λειτουργικότητα και κινητικότητα. Η εξειδικευμένη άσκηση λοιπόν είναι απαραίτητο στοιχείο της καθημερινής ενασχόλησης όλων των ατόμων και ιδιαίτερα του πληθυσμού που έχει ήδη προβλήματα υγείας και υποκινητικότητας. Μ αυτόν τον τρόπο προάγεται η υγεία καλλιεργείται η φυσική κατάσταση και συνεπως βελτιώνεται η ποιότητα ζωής. 19

20 Βιβλιογραφία 1) Μπάκας ΗΕ: οστεοπόρωση: πρόληψη θεραπεία και αποκατάσταση 2 η έκδοση εκδ.: Σιώκης ) 3) «Οστεοπόρωση» συλλογικό έργο επιμέλεια: Καλδρυμίδης Φ εκδ: Αθήνα ) Παπαπούλος Σ. evidence based medicine: το υπόβαθρο και η εξέλιξη της οστεοπόρωσης ) 8) Carnero P. bone markersin osteoporosis. Cure osteoporosis rep ) Parfitt AM. Skeletal heterogeneity and the purposes of bone remodelling: implications for the understanding of osteoporosis. In: Marcus R, Zfeldman D, Kelsey J, eds. Osteoporosis. San Diego: Academic Press, ) 11) 12) 13) NIH Consensus Statement. Osteoporosis prevention, diagnosis and therapy ) «Οστεοπόρωση» εκδ Αθήνα 2012 συλλογικό έργο, επιμέλεια: Καλδρυμίδης Φ 15) 16) 17) Joan B, Susie D. ασκήσεις για την οστεοπόρωση εκδ καρακώτσογλου ) Iwamotto J, takeda T, Ichimura S. effect of exercise training and detaining on bone mineral women with osteoporosis. Journal of orthopaedic science ) Iwamoto J, takenda T, Ichimura S: effect of exercise training and detraining on bone mineral density in postmenopausal women with osteoporosis ) 21) 22) 23) «Οστεοπόρωση» εκδ Αθήνα 2012 συλλογικό έργο. Επιμέλεια: Φ Καλδρυμίδης 24) Τοκμακίδης Π.Σ: Άσκηση και χρόνιες παθήσεις εκδ.: Π.Χ Πασχαλίδης