ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒ ΟΜΑ Α

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒ ΟΜΑ Α 1. Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάς ἡ πρό τοῦ Πάσχα ἑβδομάς ἤδη ἀπό τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων ἐχαρακτηρίσθη ὡς Μεγάλη Ἑβδομάς. Ἐδόθη δέ ἡ ὀνομασία αὐτή, ὅπως ἐξηγεῖ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὄχι διότι ἡ ἑβδομάς αὐτή ἔχει περισσοτέρας ἤ μεγαλυτέρας ἡμέρας, ἀλλά διότι μεγάλα καί κοσμοσωτήρια γεγονότα συνέβησαν κατ αὐτήν τῶν γενονότων δέ αὐτῶν ἐπιτελοῦμεν κατ ἔτος ἀνάμνησιν. Κέντρον τῶν ἑορταζομένων γεγονότων εἶναι βεβαίως τά ἅγια καί ἄχραντα πάθη, ἡ θεόσωμος ταφή καί ἡ ἔνδοξος Ἀνάστασις τοῦ Κυρίου, «δι ὧν τῆς φθορᾶς τό ἡμέτερον γένος ἀνακληθέν πρός αἰωνίαν ζωήν μεταβέβηκε» (Συναξάριον τοῦ Μεγάλου Σαββάτου). Τά γεγονότα αὐτά, τά πράγματι μεγάλα καί ἀνεπανάληπτα, ἑορτάζονται, ὅπως εἶναι γνωστόν, κατά τήν Μ. Παρασκευήν, τό Μέγα Σάββατον καί τήν Κυριακήν τοῦ Πάσχα. Ἀλλά καί αἱ προηγούμεναι ἡμέραι τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος μᾶς ὑπενθυμίζουν γεγονότα, τά ὁποῖα συνέβησαν κατά τάς πρό τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου ἡμέρας ἀπό τήν ἡμέραν, κατά τήν ὁποίαν εἰσῆλθε θριαμβευτικῶς εἰς τήν Ἱερουσαλήμ (Κυριακή τῶν Βαΐων), μέχρι τῆς συλλήψεώς του ὑπό τῶν Ἰουδαίων (νύξ τῆς Μεγάλης Πέμπτης πρός τήν Μεγάλην Παρασκευήν). Συνδέονται λοιπόν καί τῶν ἡμερῶν αὐτῶν τά γεγονότα στενότατα πρός τά πάθη τοῦ Κυρίου καί ἠμποροῦμεν νά εἴπωμεν ὅτι ἀποτελοῦν μετ αὐτῶν μίαν ἑορταστικήν ἑνότητα. Τόν ἑορτασμόν τῶν γεγονότων αὐτῶν ἦτο φυσικόν νά προσπαθήσῃ νά ἐξάρη καί νά τονίσῃ ἡ Ἐκκλησία κατά τοιοῦτον τρόπον, ὥστε ἡ ἐτησία ἀνάμνησίς των νά προκαλῇ βαθεῖαν καί ἀνεξάλειπτον ἐντύπωσιν εἰς τάς ψυχάς τῶν Χριστιανῶν. Τό ἐπέτυχε δέ αὐτό μέ τήν κατάλληλον διάταξιν τῶν γεγονότων καί τήν ἐπιτυχῆ διαμόρφωσιν τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν. Πράγματι αἱ μνῆμαι καί τά γεγονότα τῶν ἡμερῶν τῆς Μ. Ἑβδομάδος ἔχουν ὁρισθῆ κατά τήν ἱστορικήν των σειράν, ὥστε δι αὐτῶν νά δύνανται οἱ Χριστιανοί νά παρακολουθοῦν, ὡς νά ἦσαν παρόντες, πρῶτον τήν πορείαν τοῦ Κυρίου πρός τό πάθος, ἔπειτα αὐτό τό πάθος καί τήν ταφήν καί τέλος τήν Ἀνάστασίν του. 2. Αἱ ἱεραί ἀκολουθίαι καθ ἑκάστην ἡμέραν τῆς Μ. Ἑβδομάδος τελοῦνται ὅλαι ἐκεῖναι αἱ ἱεραί ἀκολουθίαι, αἱ ὁποῖαι τελοῦνται καθ ὅλον τό ἔτος καί μάλιστα κατά τήν Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, ἤτοι ὁ Ὄρθρος, αἱ Ωραι, ὁ Ἑσπερινός καί τό Ἀπόδειπνον. Αἱ ἀκολουθίαι ὅμως τῆς Μ. Ἑβδομάδος εἶναι ἐμπλουτισμέναι μέ τά κατάλληλα ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα καί μέ πλουσιωτάτην ἐπίκαιρον ὑμνογραφίαν. Τοῦτο τάς κάμνει νά διαφέρουν οὐσιωδῶς ἀπό τάς ἀντιστοίχους ἀκολουθίας τῶν ἄλλων ἡμερῶν, νά αἰχμαλωτίζουν δέ καί νά συγκινοῦν πάντοτε τάς ψυχάς τῶν Χριστιανῶν, χωρίς ἡ ἐξ αὐτῶν ἐντύπωσις καί ψυχική ὠφέλεια νά ἐλαττώνεται, ἔστω καί ἄν πολλάς φοράς τάς ἔχουν παρακολουθήσει. Ως πρός τάς ὥρας, κατά τάς ὁποίας τελοῦνται αἱ ἀκολουθίαι τῆς Μ. Ἑβδομάδος,

2 πρέπει νά ἔχωμεν ὑπ ὄψιν, ὅτι ἔχει ἐπικρατήσει τάξις ἀντίστροφος τῆς κανονικῆς, δηλαδή οἱ μέν Ὄρθροι τελοῦνται τήν ἑσπέραν, οἱ δέ Ἑσπερινοί τήν πρωΐαν. Τοῦτο γίνεται πρός διευκόλυνσιν τῶν ἐκκλησιαζομένων. Κανονικῶς δηλαδή, θά ἔπρεπε οἱ Ὄρθροι νά τελοῦνται ὀλίγον μετά τά μεσάνυκτα, ὅπως καί ἐτελοῦντο παλαιότερον ἀλλ ἐπειδή ἡ ὥρα αὐτή δέν ἦτο κατάλληλος διά τήν προσέλευσιν τῶν Χριστιανῶν εἰς τούς ναούς, μετεφέρθησαν σύν τῷ χρόνῳ εἰς τήν ἑσπέραν τῆς προηγουμένης ἡμέρας. Οἱ δέ Ἑσπερινοί κανονικῶς ἔπρεπε νά τελοῦνται κατά τάς ἀπογευματινάς ὥρας ἀλλ ἐπειδή ὅλοι οἱ Ἑσπερινοί τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος (πλήν τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς) συνδέονται μέ θείαν Λειτουργίαν (τελείαν ἤ προηγιασμένην), μετεφέρθησαν εἰς τήν πρωΐαν, διά νά διευκολύνεται ἡ προσέλευσις τῶν Χριστιανῶν εἰς τήν Θείαν κοινωνίαν. Οὕτω τήν ἑσπέραν τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων τελοῦμεν τόν Ὄρθρον τῆς Μεγάλης Δευτέρας τήν πρωΐαν τῆς Μεγάλης Δευτέρας ἀναγινώσκομεν τάς Ωρας καί τελοῦμεν τόν Ἑσπερινόν μετά τῆς Θείας Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων τό ἀπόγευμα τελοῦμεν τό Μέγα Ἀπόδειπνον τήν ἑσπέραντόν Ὄρθρον τῆς Μεγάλης Τρίτης κ.ο.κ. Μόνον ἡ ἀκολουθία τοῦ Πάσχα, ἡ ὁποία ἐπίσης παλαιότερον ἐτελεῖτο κατά τά ἐξημερώματα τῆς Κυριακῆς, σήμερον τελεῖται γενικῶς περί τό μεσονύκτιον. Εἰς πολλά μέρη ἐπίσης ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου τελεῖται μέχρι σήμερον κατά τά ἐξημερώματα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. 3. Τά ἱερά ἀναγνώσματα τά ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα τῶν ἀκολουθιῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος εἶναι καί περισσότερα καί μεγαλύτερα ἀπό τά ἀναγνώσματα τῶν ἄλλων ἡμερῶν. Ἔχουν δέ ἐπιλεγῆ τόσον ἀπό τήν Καινήν, ὅσον καί ἀπό τήν Παλαιάν Διαθήκην. Ἀπό τήν Καινήν Διαθήκην ἀναγινώσκονται ἐκεῖναι ἀκριβῶς αἱ εὐαγγελικαί περικοπαί, αἱ ὁποῖαι ἐξιστοροῦν τά γεγονότα τῆς Μ. Ἑβδομάδος. Ἰδιαιτέρως ἀναγινώσκονται περικοπαί ἀπό τά Εὐαγγέλια κατά Ματθαῖον καί κατά Ἰωάννην, τά ὁποῖα ἀναλυτικώτερον καί ζωηρότερον διηγοῦνται τά γεγονότα. Εἶναι δέ διατεταγμένα τά εὐαγγελικά ἀναγνώσματα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος κατά τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νά δίδεται σχεδόν κατά χρονολογικήν σειράν ἡ ἱστορία τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου. Ἀναγινώσκονται ἐπίσης ἀπό τάς ἐπιστολάς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου αἱ περικοπαί ἐκεῖναι, εἰς τάς ὁποίας ὁ θεόπνευστος Ἀπόστολος ἐμβαθύνει εἰς τό νόημα τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου καί ἐκθέτει τά σωτήρια διά τούς πιστούς ἀποτελέσματά του. Ἀπό δέ τήν Παλαιάν Διαθήκην ἀναγινώσκονται προφητικαί περικοπαί, εἰς τάς ὁποίας οἱ προφῆται Ἡσαΐας, Ἱερεμίας καί Ἰεζεκιήλ προβλέπουν καί προλέγουν εἰς ὅλας τάς λεπτομερείας των τά πάθη τοῦ Κυρίου. Ἀναγινώσκονται ἐπίσης περικοπαί ἀπό τήν Ἔξοδον καί τόν Ἰώβ ἀπό μέν τήν Ἔξοδον, διότι εἰς τό βιβλίον τοῦτο ἐξιστορεῖται ἡ λύτρωσις τοῦ ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ ἀπό τήν τυραννικήν δουλείαν τῆς Αἰγύπτου, ἡ ὁποία ὑπῆρξε προτύπωσις τῆς λυτρώσεώς μας ἀπό τήν σκληράν δουλείαν τῆς ἁμαρτίας διά τοῦ αἵματος τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἀπό δέ τόν Ἰώβ, διότι ὁ

3 δίκαιος ἐκεῖνος, τόσον μέ τά παθήματά του, ὅσον καί μέ τήν ἀρετήν του, ὑπῆρξε τύπος καί εἰκών τοῦ Κυρίου. Ἐάν εἰς τά ἀνωτέρω ἀναγνώσματα προσθέσωμεν καί τούς Ψαλμούς, οἱ ὁποῖοι ἀναγινώσκονται εἰς τάς ἀκολουθίας, ἀντιλαμβανόμεθα, ὅτι αἱ ἀκολουθίαι τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος ἔχουν ἔντονον ἁγιογραφικόν χρῶμα. 4. Οἱ ὕμνοι καί οἱ ποιηταί των ἡ ὑμνολογία τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος εἶναι, ὅπως εἴπομεν, πλουσιωτάτη καί ἐπικαιροτάτη. Οἱ ἱεροί ὑμνογράφοι τῆς Ορθοδόξου Ἐκκλησίας διέθεσαν ὅλον τό ποιητικόν των τάλαντον ἀλλά καί ὅλην τήν εὐσέβειαν τῆς ψυχῆς των, διά νά περιγράψουν, νά ἐξυμνήσουν καί νά ἑρμηνεύσουν τά ἑορταζόμενα γεγονότα. Οἱ ἐμπνευσμένοι ὕμνοι των, ψαλλόμενοι ἐπί αἰῶνας ὁλοκλήρους εἰς τούς ὀρθοδόξους ναούς, γεννοῦν βαθεῖαν κατάνυξιν καί εὐλάβειαν εἰς τάς ψυχάς τῶν Χριστιανῶν καί τούς βοηθοῦν νά ἐννοήσουν καί νά ζήσουν κυριολεκτικῶς τό πάθος καί τήν Ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου, νά συμπορευθοῦν, νά συσταυρωθοῦν καί νά συναναστηθοῦν μαζί του. Ἀπό τούς ὕμνους τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος διακρίνονται οἱ κανόνες. Εἰς τούς Ὄρθρους ὅλων τῶν ἡμερῶν τῆς Μ. Ἑβδομάδος ψάλλονται κανόνες, οἱ ὁποῖοι εἶναι ποιήματα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἱεροσολυμίτου, ἐπισκόπου Μαϊουμᾶ τῆς Παλαιστίνης. Εἰς τά Ἀπόδειπνα ψάλλονται διδακτικώτατα τριῴδια τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου, ἐπισκόπου Κρήτης, ὁ ὁποῖος συνέθεσε καί τόν Μέγαν Κανόνα. Εἰς δέ τόν Ὄρθρον τοῦ Πάσχα ψάλλεται ὁ πανηγυρικώτατος καί θεολογικώτατος κανών τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Καί οἱ τρεῖς οὗτοι μεγάλοι ποιηταί ἤκμασαν κατά τόν η αἰῶνα. Τά κοντάκια ὅλων τῶν ἡμερῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος εἶναι πιθανότατα ποίημα Ρωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ, ὁ ὁποῖος ἔζησε κατά τόν στ αἰῶνα. Εἰς αὐτόν ἴσως ἀνήκουν καί μερικά ἐκ τῶν καθισμάτων. Ἰδιαιτέρως κατανυκτικά καί ἀγαπητά εἰς ὅλους εἶναι τά Ἐγκώμια τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, διά τῶν ὁποίων κατά τρόπον διδακτικώτατον καί συγκινητικώτατον περιγράφεται, ἑρμηνεύεται καί ἀναλύεται ὁ θάνατος, ἡ ταφή καί ἡ εἰς ᾅδου κάθοδος τοῦ Κυρίου. Πλῆθος ἰδιομέλων, τά ὁποῖα ψάλλονται εἰς τούς Ἑσπερινούς καί τούς Ὄρθρους συμπληρώνουν τήν ὑμνολογίαν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Πολλά ἐξ αὐτῶν εἶναι ποιήματα τῶν μνημονευθέντων Κοσμᾶ τοῦ Ἱεροσολυμίτου καί Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, μερικά ἄλλων ποιητῶν καί πολλά ἐπίσης ἀγνώστων ποιητῶν. Ἀρχαιοτάτη εἶναι μακρά σειρά ἰδιομέλων, κατατεταγμένων εἰς 15 ἀντίφωνα, ἡ ὁποία ψάλλεται εἰς τόν Ὄρθρον τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς. Μερικά ἐξ αὐτῶν ἐπαναλαμβάνονται καί εἰς τάς Ωρας τῆς αὐτῆς ἡμέρας, αἱ ὁποῖαι φέρονται ὡς ποίημα τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας ἤ τοῦ ἁγίου Σωφρονίου Ἱεροσολύμων. 5. Τά εἴδη καί αἱ ὀνομασίαι τῶν ὕμνων ἀνωτέρω ἔγινε λόγος περί κανόνων, κοντακίων, καθισμάτων κ.λπ. Ἐπειδή ἡ ἔννοια τῶν ὀνομασιῶν αὐτῶν καί πολλῶν ἄλλων σχετικῶν, τάς ὁποίας συναντῶμεν εἰς τάς ἱεράς ἀκολουθίας, δέν εἶναι γνωστή εἰς ὅλους, πρέπει νά εἴπωμεν ὀλίγα διά τά εἴδη τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων καί τάς ὀνομασίας των.

4 Τούς ὕμνους, οἱ ὁποῖοι ψάλλονται εἰς τάς ἱεράς ἀκολουθίας, ὀνομάζομεν συνήθως μέ τό γενικόν ὄνομα τροπάρια. Εἰς τά λειτουργικά βιβλία ὅμως οἱ ὕμνοι φέρουν διάφορα ὀνόματα, τά ὁποῖα φανερώνουν ἄλλοτε τήν προέλευσίν των, ἄλλοτε τόν τρόπον τῆς ψαλμῳδίας των καί ἄλλοτε τό περιεχόμενόν των. Εἰς τήν ἀρχήν τοῦ Ἑσπερινοῦ (εἰς τό «Κύριε ἐκέκραξα») ψάλλονται ὕμνοι, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονται στιχηρά, διότι ἐπισυνάπτονται εἰς τούς στίχους τῶν Ψαλμῶν. Τά στιχηρά εἶναι μέν ἰδιόμελα, δηλ. ὕμνοι οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἰδικόν των ρυθμόν καί μέλος, ἄλλοτε δέ προσόμοια, δηλαδή ὕμνοι οἱ ὁποῖοι ἔχουν τονισθῆ ἐπί τῇ βάσει ἄλλου ὕμνου, ὁ ὁποῖος ὀνομάζεται αὐτόμελον, καί ἔχουν τόν ἴδιον ρυθμόν καί τό ἴδιον μέλος πρός ἐκεῖνον. Εἰς τήν ἀρχήν ἑκάστης σειρᾶς προσομοίων σημειώνεται ἀπαραιτήτως ἡ ἀρχή τοῦ αὐτομέλου, κατά τό ὁποῖον ἔχουν ποιηθῆ τά ἀκολουθοῦντα προσόμοια. Π.χ. Ηχος β. Οτε ἐκ τοῦ ξύλου σε νεκρόν. Μετά τά στιχηρά ψάλλεται ἰδιόμελον ἤ προσόμοιον, τοῦ ὁποίου προτάσσεται ἡ μικρά δοξολογία («Δόξα Πατρί καί Υἱῷ...») καί διά τοῦτο λέγεται δοξαστικόν. Παρόμοια πρός τά στιχηρά εἶναι καί τά ἀπόστιχα, τά ὁποῖα ψάλλονται εἰς τό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Ὄρθρου ἐπισυναπτόμενα εἰς μεμονωμένους ψαλμικούς στίχους. Ἀπολυτίκιον ὀνομάζεται τό χαρακτηριστικόν τροπάριον ἑκάστης ἑορτῆς (ὡς λ.χ. τῶν Βαΐων «Τήν κοινήν ἀνάστασιν...», τῆς Μ. Παρασκευῆς «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς...» κ.λπ.), τό ὁποῖον ψάλλεται ὀλίγον πρό τῆς ἀπολύσεως τοῦ Ἑσπερινοῦ. Καθίσματα ὀνομάζονται τροπάρια, τά ὁποῖα ψάλλονται μετά τήν ἀνάγνωσιν ὁμάδος Ψαλμῶν καί κατά τήν ψαλμωδίαν τῶν ὁποίων δύνανται οἱ Χριστιανοί νά κάθηνται πρός ἀνάπαυσιν. Καθίσματα ψάλλονται καί μετά τήν τρίτην ᾠδήν τῶν κανόνων. Καί εἰς τά ἀπολυτίκια καί καθίσματα διακρίνομεν ἰδιόμελα, αὐτόμελα καί προσόμοια. Εὐλογητάρια λέγονται τά τροπάρια, τῶν ὁποίων προτάσσεται ὁ ψαλμικός στίχος «Εὐλογητός εἶ, Κύριε, δίδαξόν με τά δικαιώματά σου». Υπάρχουν ἀναστάσιμα εὐλογητάρια ψαλλόμενα κατά τάς Κυριακάς καί νεκρώσιμα εὐλογητάρια ψαλλόμενα κατά τά Σάββατα. Τό Μέγα Σάββατον ὅμως (καθώς καί τό Σάββατον τοῦ Λαζάρου) ψάλλονται τά ἀναστάσιμα εὐλογητάρια. Ἡ ὑπακοή εἶναι σύντομον τροπάριον τοῦ Ὄρθρου τῶν Κυριακῶν καί τῶν μεγάλων ἑορτῶν, τό ὁποῖον σήμερον ἀναγινώσκεται, ἄλλοτε ὅμως ἐψάλλετο. Τό ὄνομά του σημαίνει πιθανῶς τόν τρόπον κατά τόν ὁποῖον ἐψάλλετο ὁ ψάλτης προεξῆρχε τοῦ μέλους, ὁ δέ λαός «ὑπήκουε», δηλ. συνώδευε τήν ψαλμῳδίαν ἀκολουθῶν τόν προεξάρχοντα. Σήμερον μόνον τοῦ Πάσχα ἡ ὑπακοή ψάλλεται, ἐνῷ αἱ ἄλλαι ἀναγινώσκονται. Οἱ ἀναβαθμοί εἶναι σύντομα τροπάρια ψαλλόμενα εἰς τούς Ὄρθρους τῶν Κυριακῶν. Τό ὄνομα καί τό περιεχόμενόν των ἔχουν ληφθῆ ἀπό τούς Ψαλμούς , οἱ ὁποῖοι ἐπιγράφονται «ᾠδαί τῶν ἀναβαθμῶν». Εκαστος ἦχος ἔχει τρία ἀντίφωνα ἀναβαθμῶν, ἕκαστον δέ ἀντίφωνον ἀποτελεῖται ἀπό τρία τροπάρια, ἐκ

5 τῶν ὁποίων τά δύο πρῶτα ἀναφέρονται εἰς ἕνα ἐκ τῶν ἀνωτέρω Ψαλμῶν κατά σειράν, τό δέ τρίτον ἀναφέρεται εἰς τήν Ἁγίαν Τριάδα ἤ μόνον εἰς τό Αγιον Πνεῦμα. Εἰς τούς Ὄρθρους τῶν ἑορτῶν ψάλλεται πάντοτε τό α ἀντίφωνον τῶν ἀναβαθμῶν τοῦ δ ἤχου. Τά ἐξαποστειλάρια εἶναι τροπάρια ψαλλόμενα εἰς τόν Ὄρθρον πρό τῶν Αἴνων. Τό ὄνομά των ὀφείλεται εἰς τήν φράσιν «ἐξαπόστειλον τό φῶς σου», ἡ ὁποία ὑπάρχει εἰς ἕν ἐξ αὐτῶν. Τό κοντάκιον εἶναι ὕμνος ἀποτελούμενος ἀπό πολλάς στροφάς, αἱ ὁποῖαι ὀνομάζονται οἶκοι. Οἱ οἶκοι ἑνός κοντακίου εἶναι ὅμοιοι μεταξύ των κατά τόν ρυθμόν καί τελειώνουν ὅλοι μέ τήν αὐτήν φράσιν, ἡ ὁποία ὀνομάζεται ἐπῳδός. Πρό τῶν οἴκων ὑπάρχει ἄλλο τροπάριον, τό προοίμιον, τό ὁποῖον ἔχει τήν αὐτήν ἐπῳδόν μέ τούς οἴκους, διαφέρει ὅμως ὡς πρός τόν ρυθμόν. Τά κοντάκια κατεῖχον σημαντικήν θέσιν εἰς τήν λατρείαν ἀπό τοῦ στ μέχρι καί τοῦ η αἰῶνος ἔκτοτε ὅμως τήν θέσιν αὐτήν κατέλαβον οἱ κανόνες. Σήμερον ἐκ τῶν κοντακίων διατηροῦνται ἐν χρήσει μόνον τά προοίμια καί οἱ πρῶτοι οἶκοι, αὐτά δέ καί μόνον ὑπάρχουν εἰς τά λειτουργικά βιβλία. Τό μόνον κοντάκιον, τό ὁποῖον εἶναι ὁλόκληρον ἐν χρήσει μέχρι σήμερον, εἶναι ὁ Ἀκάθιστος Υμνος (οἱ Χαιρετισμοί). Ο κανών εἶναι ὕμνος ἀποτελούμενος ἐπίσης ἀπό πολλά τροπάρια (συνήθως 24-30), τά ὅμοια ὅμως εἶναι διῃρημένα εἰς ὁμάδας, αἱ ὁποῖαι καλοῦνται ᾠδαί. Τά τροπάρια ἑκάστης ᾠδῆς εἶναι ὅμοια μεταξύ των κατά τόν ρυθμόν καί τό μέλος καί τό μέν πρῶτον λέγεται εἱρμός, τά δέ ἄλλα τροπάρια. Αἱ ᾠδαί τῶν κανόνων εἶναι ἐννέα, διότι τόσαι εἶναι καί αἱ βιβλικαί ᾠδαί, αἱ ὁποῖαι ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων εἰσήχθησαν εἰς τήν χριστιανικήν λατρείαν καί ἀπό τάς ὁποίας προέκυψαν οἱ κανόνες. Ολοι ὅμως οἱ κανόνες δέν ἔχουν ἐννέα ᾠδάς, διότι τῆς β ᾠδῆς ἡ ψαλμῳδία περιωρίσθη πολύ ἐνωρίς εἰς τήν Μ. Τεσσαρακοστήν. Ολίγοι λοιπόν κανόνες τοῦ Τριῳδίου ἔχουν ἐννέα ᾠδάς, ἐνῷ οἱ περισσότεροι ἔχουν ὀκτώ. Υπάρχουν ὅμως καί κανόνες μέ τρεῖς ᾠδάς (μίαν ἐκ τῶν πέντε πρώτων καί ἀπαραιτήτως η καί θ ), οἱ ὁποῖοι λέγονται τριῴδια, καθώς καί μέ τέσσαρας ᾠδἀς (στ, ζ, η καί θ ) καλούμενοι τετραῴδια, καί ὀλίγοι μέ δύο ᾠδάς (η καί θ ) καλούμενοι διῴδια. Εἰς τάς ἀκολουθίας τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος εὑρίσκομεν ἕν διῴδιον (Ὄρθρος Μεγάλης Τρίτης), ἑπτά τριῴδια (Ἑσπερινός Κυριακῆς τῶν Βαΐων, Ὄρθροι Μεγάλης Δευτέρας, Μεγάλης Τετάρτης καί Μεγάλης Παρασκευῆς καί Ἀπόδειπνα Μεγάλης Δευτέρας, Μεγάλης Τρίτης καί Μεγάλης Τετάρτης) καί τέσσαρας ὀκταῳδίους κανόνας (Ὄρθροι Κυριακῆς τῶν Βαΐων, Μεγάλης Πέμπτης, Μεγάλου Σαββάτου καί Πάσχα). Τετραῴδιον ἦτο ἀρχικῶς ὁ κανών τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, ὁ ὁποῖος ὅμως βραδύτερον συνεπληρώθη εἰς ὀκταῴδιον. Ως πρός τό περιεχόμενον οἱ μέν εἱρμοί ἀναφέρονται συνήθως εἰς τά θέματα τῶν ἀντιστοίχων βιβλικῶν ᾠδῶν, τά δέ τροπάρια πάντοτε εἰς τήν ἑορτήν τῆς ἡμέρας. Εἰς τά κοντάκια καί τούς κανόνας τά ἀρχικά γράμματα τῶν τροπαρίων σχηματίζουν πολλάκις στίχον τινά ἤ φράσιν, ἡ ὁποία καλεῖται ἀκροστιχίς. Π.χ. ὁ κανών τῆς Μεγάλης Πέμπτης ἔχει ἀκροστιχίδα «Τῇ μακρᾷ Πέμπτῃ μακρόν ὕμνον

6 ἐξᾴδω». Πολλάκις ἀκροστιχίς εἶναι τό ἀλφάβητον, ὅπως π.χ. εἰς τόν Ἀκάθιστον Υμνον. Ἀναλόγως τοῦ περιεχομένου των τά διάφορα τροπάρια ὀνομάζονται Ἀναστάσιμα, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τήν Ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου. Τριαδικά, ὅταν ὑμνοῦν τήν Ἁγίαν Τριάδα. Δεσποτικά, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τόν Χριστόν. Κατανυκτικά, ὅταν περιέχουν ἐξομολόγησιν καί ἱκεσίαν. Σταυρώσιμα, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τό Πάθος τοῦ Κυρίου. Θεοτοκία, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τήν Θεοτόκον. Σταυροθεοτοκία, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τήν Θεοτόκον καί εἰς τό πάθος τοῦ Κυρίου συγχρόνως. Μαρτυρικά, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τούς μάρτυρας. Ἀποστολικά, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τούς ἀποστόλους. Νεκρώσιμα, ὅταν ἀναφέρωνται εἰς τούς κεκοιμημένους. Ἐπειδή ἡ κατανόησις τῶν ὕμνων καί τῶν ἀναγνωσμάτων παρουσιάζει πολλάς δυσκολίας, καλόν εἶναι ὁ Χριστιανός νά καταφεύγῃ (κυρίως εἰς τήν κατ οἶκον μελέτην) εἰς κατάλληλα ἑρμηνευτικά βοηθήματα. Τοιοῦτο βοήθημα διά τήν Μεγάλην Ἑβδομάδα μέ ἐπιτυχῆ ἑρμηνείαν τῶν ἀναγνωσμάτων καί τῶν ὕμνων ὑπό τοῦ Ἀρχιμ. Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου ἔχει ἐκδώσει ἡ Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὑπό τόν τίτλον «Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάς μετά ἑρμηνείας». [Ἀπό τό βιβλίο-ἐγκόλπιο: Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάς, Εἰσαγωγαί καί ἐπιμέλεια κειμένου ὑπό Πρωτ. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, 5η ἔκδ. (Ἀθήνα: Ἀποστολική Διακονία, 2010). ΛΗΜΜΑ ΓΕΝΝΗΤΟΡΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΟΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟΣ ΣΥΝ ΕΣΜΟΣ (