Η ομορφιά δεν είναι το παν

Transcript

1 Η ομορφιά δεν είναι το παν Οι πασίγνωστοι μύθοι του Αισώπου ήταν ευχάριστο και διδακτικό ανάγνωσμα όλων των εποχών. Ξεχωρίζουν για τη διεισδυτική ματιά και την ευφυΐα του δημιουργού τους, αναδεικνύουν με χιουμοριστικό πνεύμα τις ανθρώπινες αδυναμίες και παρακινούν για τη διόρθωσή τους. Μια από αυτές είναι η υπερεκτίμηση της φυσικής ομορφιάς την οποία πλήρωσε ακριβά το ελάφι του μύθου που θα μελετήσετε. Ἔλαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους διψῶν παραγίνεται ἐπί τινα πηγήν διαυγῆ καί βαθεῖαν καί πιών ὅσον ἤθελεν προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ. Καί μάλιστα μέν ἐπῄνει τήν φύσιν κεράτων ὡς κόσμος εἴη παντί τῷ σώματι. Ἔψεγεν δέ τήν σκελῶν λεπτότητα ὡς οὐχ οἵων τε ὄντων φέρειν πᾶν τό βάρος. Ἐν ᾧ δέ πρός τούτοις ἦν, ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται καί κυνηγέται πλησίον. Ὁ δέ πρός φυγήν ὥρμα καί μέχρις ὅπου διά πεδίου ἐποιεῖτο τόν δρόμον, ἐσῴζετο ὑπό τῆς ὡκύτητος σκελῶν. Ἐπεί δέ εἰς πυκνήν καί δασεῖαν ὕλην ἐνέπεσεν, ἐμπλακέντων αὐτῷ κεράτων ἑάλω, πείρᾳ μαθών ὅτι ἄρα ἄδικος ἦν ἰδίων κριτής ψέγων μέν τά σῴζοντα, ἐπαινῶν δέ τά προδόντα αὑτόν. Μύθος του Αισώπου (διασκευή)

2 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 2 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ένα μεγάλο ελάφι κατά την εποχή του καλοκαιριού καθώς διψούσε φτάνει κοντά σε κάποια καθαρή και βαθιά πηγή και αφού ήπιε όσο ήθελε παρατηρούσε τη μορφή του σώματός του. Και κυρίως επαινούσε τη μορφή των κεράτων με την ιδέα ότι ήταν στολίδι για όλο το σώμα του. Και κατηγόρησε τη λεπτότητα των ποδιών, επειδή κατά τη γνώμη του δεν μπορούσαν να αντέξουν όλο το βάρος. Κι ενώ ασχολούνταν με αυτά, ξαφνικά ακούγεται γαύγισμα σκυλιών και κοντά κυνηγοί. Αυτό (ενν. το ελάφι) άρχισε να τρέχει ορμητικά, για να ξεφύγει, και όσο έτρεχε σε ομαλό έδαφος σωζόταν από την ταχύτητα των ποδιών. Όταν λοιπόν έπεσε σε δασύ και πυκνό δάσος, επειδή του μπλέχτηκαν τα κέρατα παγιδεύτηκε και έμαθε εξ ιδίας πείρας ότι πράγματι ήταν άδικος κριτής των ατομικών του (ενν. χαρακτηριστικών ή ιδιοτήτων), επειδή κατηγορούσε αυτά που το έσωζαν (δηλαδή τα πόδια του), ενώ επαινούσε αυτά που το πρόδωσαν (δηλαδή τα κέρατά του). Απόδοση λέξεων και φράσεων του κειμένου στο νεοελληνικό λόγο ἔλαφος (ὁ, ἡ ἔλαφος) = εὐμεγέθης (< ὁ, ἡ εὐμεγέθης, τό εὐμέγεθες) = ὥρᾳ (< ἡ ὥρα = ο καιρός, η κατάλληλη στιγμή) = ελάφι μεγάλος, αυτός που έχει μεγάλο μέγεθος κατά την εποχή Σημείωση: Η λέξη ὥρᾳ στη δοτική έχει τη σημασία «κατά την εποχή» θέρους (< τό θέρος) = διψῶν (< διψῶ = διψώ) = παραγίνεται (< παραγί(γ)νομαι =παραβρίσκομαι, φτάνω) ἐπί τινα = διαυγῆ (< ὁ, ἡ διαυγής, τό διαυγές = καθαρός, -ή, -ό) = πιών (< πίνω) = προσεῖχεν (< προσέχω=παρατηρώ, έχω στραμμένη την προσοχή μου) = τῇ ἰδέᾳ (< ἡ ἰδέα = μορφή) = μάλιστα = του καλοκαιριού επειδή διψούσε φτάνει κοντά σε κάποια καθαρή αφού ήπιε παρατηρούσε τη μορφή πάρα πολύ, κυρίως

3 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 3 ἐπῄνει (< ἐπαινῶ =επαινώ, παινεύω) = κόσμος = ἔψεγεν (<ψέγω = κατηγορώ, καταγγέλλω) = σκελῶν (< τό σκέλος = το πόδι) = οὐχ οἵων τε ὄντων (< οἷον τ ἐστί = δεν είναι δυνατόν) = φέρειν (< φέρω =υποφέρω, υπομένω) = ὑλακή = κυνηγέται (< ὁ κυνηγέτης = ο κυνηγός) = ὥρμα (<ὁρμῶ =αγκυροβολώ, προσορμίζομαι) = πρός φυγήν = μέχρις ὅπου διά πεδίου ἐποιεῖτο τόν δρόμον = ὑπό τῆς ὠκύτητος (< ἡ ὠκύτης =η ταχύτητα) = ὕλην (< ἡ ὕλη)= επαινούσε στολίδι κατηγορούσε, κατέκρινε των ποδιών δεν μπορούσαν, δεν ήταν δυνατό σ αυτά να αντέξουν, να σηκώσουν γάβγισμα κυνηγοί άρχισε να τρέχει ορμητικά για να ξεφύγει όσο έτρεχε σε ομαλό έδαφος από την ταχύτητα δάσος Σημείωση: Το ουσιαστικό ὕλη στην α.ε. σημαίνει δάσος, ενώ στη ν.ε. σημαίνει ουσία, υλικό. Στη ν.ε. με τη σημασία του δάσους χρησιμοποιείται συνήθως ως πρώτο συνθετικό στις λέξεις: υλοτόμος (= ξυλοκόπος), υλοτομία (= η κοπή των δέντρων). ἐνέπεσεν (<ἐμπίπτω < ἐν + πίπτω = πέφτω) ἐμπλακέντων (< ἐμπλέκομαι < ἐν + πλέκομαι) = ἑάλω (< ἁλίσκομαι = αιχμαλωτίζομαι, συλλαμβάνομαι) έπεσε επειδή μπλέχτηκαν παγιδεύτηκε, πιάστηκε Ομόρριζες λέξεις: άλωση, ευάλωτος, αιχμάλωτος, είλωτας ἰδίων (< ὁ ἴδιος, ἡ ἰδία, τό ἴδιον) = ψέγων (< ψέγω = κατηγορώ) = των ατομικών, των προσωπικών, των δικών του επειδή κατηγορούσε Ομόρριζες λέξεις: ψεγάδι (= μειονέκτημα, ελάττωμα), άψογος (= τέλειος), ψόγος (= κατηγορία, μομφή) τά σῴζοντα (< σῴζω) = τά προδόντα (< προδίδωμι =προδίδω, παραδίδω) = αυτά που το έσωζαν, αυτά που μπορούσαν να το σώσουν αυτά που το πρόδωσαν

4 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 4 Ο συγκεκριμένος Αισώπειος μύθος με πρωταγωνιστή ένα ελάφι αφορά την υπερεκτίμηση της φυσικής ομορφιάς. Το ζώο έδινε σημασία και επαινούσε τα κέρατά του που ήταν όμορφα και κατηγορούσε την ισχνότητα των ποδιών του. Όμως, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, τα κέρατα του ελαφιού μπλέχτηκαν στα κλαδιά ενός δέντρου, κι έτσι το χαρακτηριστικό (τα κέρατα) που προσέδιδε ομορφιά στο ζώο όχι μόνο δεν μπόρεσε να το βοηθήσει, αλλά παραλίγο να γίνει και αιτία να χάσει ακόμα και την ίδια του τη ζωή, ενώ το γνώρισμα που το ελάφι κατέκρινε (τα λεπτά του πόδια) ήταν αυτό που το έσωσε, καθώς έτρεξε μακριά από τους κυνηγούς. Ένα μεγάλο ελάφι πλησιάζοντας σε μια καθαρή πηγή έσκυψε και κοίταξε τον εαυτό του στα νερά της. Τότε θαύμασε την ομορφιά των κεράτων του και διαπίστωσε την ασχήμια των ποδιών του. Όταν αργότερα μπήκε σε ένα πυκνό δάσος, τα κέρατά του μπλέχτηκαν στα κλαδιά των δέντρων, όμως η ταχύτητα των ποδιών του το έσωσε. Η φυσική ομορφιά δεν είναι πάντα χρήσιμη, γι αυτό είναι απαραίτητη η σωστή αξιολόγησή της και όχι η υπερτίμησή της, γιατί πολλές φορές μπορεί να γίνει παγίδα και να θέσει σε κίνδυνο ακόμη και τη ζωή μας.

5 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 5 ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Αίσωπος: Πρόκειται για το γνωστό λογοποιό ή μυθοποιό, στον οποίο αποδίδονται οι ιστορίες που αφορούν κυρίως ζώα και είναι γνωστές ως Αισώπειοι μύθοι. Η καταγωγή του δεν είναι βέβαιη, καθώς άλλοτε ως τόπος καταγωγής αναφέρεται η Θράκη, άλλοτε το Αμόριο της Φρυγίας. Ο Αίσωπος αρχικά ήταν δούλος και μέσω του δουλεμπορίου αγοράστηκε από το Σάμιο φιλόσοφο Ξάνθο, ο οποίος τον πούλησε στον επίσης Σάμιο σοφό Ιάδμονα. Ο Ιάδμων, που εκτίμησε τα πνευματικά χαρίσματα του Αισώπου, τον απελευθέρωσε. Από τότε ο Αίσωπος απέκτησε μεγάλη υπόληψη στη Σάμο εξαιτίας της ευφυΐας και της σοφίας του. Αντίθετα, από τα πνευματικά του χαρίσματα, η όψη του ήταν αποκρουστική χαρακτηριστική είναι η αντίδραση της συζύγου του Ξάνθου που τρόμαξε μόλις είδε τον Αίσωπο. Σχετικά με τους μύθους που είναι γνωστοί ως Αισώπειοι είναι γενικά παραδεκτό πως ο Αίσωπος μετέφερε στον ελληνικό χώρο πολλούς από τους τότε γνωστούς διδακτικούς μύθους, χωρίς να αποκλείεται να επινόησε και ο ίδιος μερικούς από αυτούς. ΕΡ ΜΗΝ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ Ρ Ε ΙΣ Καί μάλιστα μέν ἐπῄνει τήν φύσιν κεράτων τῷ σώματι: Το ελάφι, που συμβολίζει κάθε άνθρωπο, κυρίως νεαρής ηλικίας, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την εξωτερική του εμφάνιση, επιθυμώντας να είναι όσο πιο όμορφο γίνεται. Η ομορφιά αποτελεί αξία στην οποία προσανατολίζονται κυρίως οι νέοι άνθρωποι, οι οποίοι πολλές φορές αφιερώνουν δυσανάλογα το χρόνο τους, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης (κόμμωση, ενδυμασία), και λιγότερο στην απόκτηση πνευματικών εφοδίων και στην καλλιέργεια ψυχικών χαρισμάτων. πείρᾳ μαθών ὅτι ἄρα ἄδικος ἦν τά προδόντα αὑτόν: Η εμπειρία διδάσκει πως η ομορφιά από μόνη της δεν έχει αξία, αν δεν μπορεί να αξιοποιηθεί στην πράξη. Το ελάφι επαινούσε την

6 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 6 ομορφιά των κεράτων του, όμως ακριβώς αυτό το στοιχείο όχι μόνο δεν το βοήθησε την κρίσιμη στιγμή να σωθεί, αλλά το παγίδευσε. Αντίθετα, τα αδύνατα πόδια του ζώου, που δεν ήταν όμορφα, ήταν αυτά που όταν χρειάστηκε, το έσωσαν. Επομένως, δεν είναι η ομορφιά που καθιστά κάτι σημαντικό αλλά και η χρησιμότητά του. Ερωτήσεις του βιβλίου 1. Γιατί καμάρωνε το ελάφι κοιτάζοντας την εικόνα του μέσα στο νερό; Ποιο ανατομικό χαρακτηριστικό του θεωρούσε ότι δεν ταίριαζε με τη συνολικά καλή εικόνα του; Το ελάφι φτάνοντας κοντά σε μια πηγή και παρατηρώντας σ αυτήν τη μορφή του, επαινούσε τη μορφή των κεράτων του, τα οποία πίστευε πως ομόρφαιναν όλο το σώμα του. Αντίθετα, θεωρούσε πως τα αδύνατα πόδια του ήταν το ανατομικό εκείνο χαρακτηριστικό που δεν ταίριαζε στην ωραία εικόνα του, γι αυτό άλλωστε και τα κατηγορούσε, γιατί κατά τη γνώμη του δεν μπορούσαν να αντέξουν το βάρος του σώματός του. 2. Ποιο χαρακτηριστικό του ελαφιού το βοήθησε να ξεφύγει αρχικά από τους κυνηγούς; Ποιο χαρακτηριστικό του, αντίθετα, αποδείχθηκε μοιραίο; Όσο το ελάφι κοίταζε τη μορφή του στο νερό της πηγής, άκουσε γαβγίσματα σκυλιών, τα οποία συνόδευαν κυνηγούς. Το ζώο όμως κατάφερε να ξεφύγει από τους κυνηγούς χάρη στα γρήγορα πόδια του, τα οποία ωστόσο κατέκρινε, όταν τα έβλεπε στο νερό. Αντίθετα, το χαρακτηριστικό που θεωρούσε στολίδι του σώματός του, δηλαδή τα κέρατα, αποδείχθηκε μοιραίο, αφού παγιδεύτηκε όταν μπήκε σε ένα πυκνό δάσος, εξαιτίας των κεράτων του που μπλέχτηκαν στα κλαδιά των δέντρων.

7 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 7 3. Τι νομίζετε ότι διδάσκει ο μύθος αυτός του Αισώπου; Ο μύθος είναι διαχρονικός και απευθύνεται στο σύγχρονο έφηβο του δυτικού κόσμου και των πλούσιων χωρών της Ανατολής, ο οποίος δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη βελτίωση της εξωτερικής του εμφάνισης, παραμελώντας την αποκτήση και καλλιέργεια ψυχικών χαρισμάτων. Επίσης, ο μύθος θέλει να μας δείξει ότι δεν πρέπει να υπερτιμούμε χαρακτηριστικά της εμφάνισής μας που μπορεί να είναι ωραία και εντυπωσιακά και να υποτιμούμε άλλα τα οποία θεωρούμε ότι δεν είναι όμορφα, γιατί μπορεί να έχουμε την κατάληξη του ελαφιού. Γιατί πολλές φορές ένα ιδιαίτερα όμορφο παρουσιαστικό μπορεί να γίνει τελικά παγίδα και να κινδυνεύσει ακόμα και η ίδια μας η ζωή, αν δεν είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί κι αν δεν έχουμε φροντίσει να θωρακίσουμε τον εαυτό μας με πνευματικές και ψυχικές αρετές. Μπορούμε ακόμη, να αναφέρουμε πἀμπολλα παραδείγματα ανθρώπων με σπάνια ομορφιά που κατάντησαν αλκοοολικοί, ναρκομανείς, αυτοκτόνησαν και γενικά είχαν οικτρό τέλος. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τη Μέριλυν Μονρόε, το σύμβολο της ομορφιάς της μεταπολεμικής εποχής που βρήκε φρικτό και ανεξιχνίαστο θάνατο, το Μάικλ Τζάκσον, ο οποίος στο βωμό της ομορφιάς θυσίασε τη ζωή του και το ταλέντο του, το Μπίλυ Μπο, τον πανέμορφο Έλληνα σχεδιαστή που πέθανε από AIDS, καθώς και τη Ρόμι Σνάιντερ, μία από τις ωραιότερες γυναίκες του κινηματογράφου η οποία δεν άντεξε τον ξαφνικό θάνατο του γιου της και βρεθηκε νεκρή στο σπίτι της απο υπερβολική δόση βαρβιτουρικών χαπιών, σε συνδυασμό με αλκοόλ. Ήταν μόλις 43 χρονών.

8 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 8 4. Πιστεύετε ότι στις μέρες μας αποδίδουμε σημασία στην εξωτερική εμφάνιση ή στον εσωτερικό μας κόσμο; Να επικαλεστείτε συγκεκριμένα παραδείγματα. Στη σύγχρονη εποχή, κατά την οποία κυριαρχούν ο καταναλωτισμός και η απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερων υλικών αγαθών, οι άνθρωποι και κυρίως οι νέοι στρέφονται προς τη φροντίδα της εξωτερικής τους εμφάνισης, την οποία θεωρούν πιο σημαντική από τον εσωτερικό τους κόσμο. Καταγίνονται λοιπόν με καθετί που αφορά το σώμα και τον καλλωπισμό του, πιστεύοντας πως η ομορφιά είναι το πιο σημαντικό στοιχείο στη ζωή τους που θα τους βοηθήσει στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία και στην κοινωνική τους άνοδο. Και πράγματι δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε ανθρώπους να προοδεύουν στηριζόμενοι στην εξωτερική τους εμφάνιση (π.χ. μοντέλα, παρουσιαστές και γενικά άνθρωποι του θεάματος, όπως τραγουδιστές, ηθοποιοί, κ.ά.). Αν όμως οι άνθρωποι αυτοί στηρίζονται μόνο στην ομορφιά τους και δεν έχουν θωρακήσει τον εαυτό τους με την απόκτηση πνευματικών εφοδίων, όπως είναι οι σπουδές και η καλλιέργεια ψυχικών χαρισμάτων, όπως η υπομονή, η σεμνότητα, ο σεβασμός, ο αλτρουισμός, κ.ά., τότε μπορεί η ξεχωριστή ομορφιά τους όχι μόνο να τους οδηγήσει στη γελοιοποίηση και να γίνουν θρασείς, αλαζόνες και εγωιστές, αλλά πολλές φορές και στην καταστροφή, γιατί εύκολα κινδυνεύουν να πέσουν στην παγίδα ή να γίνουν υποκείμενο εκμετάλλευσης ανθρώπων αδίστακτων και σκοτεινών. Στο τεύχος της αποστολής μας θα βρείτε και ερωτήσεις εκτός βιβλίου για να κατανοήσετε καλύτερα το περιεχόμενο του κειμένου της Ενότητας.

9 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 9 Στο κείμενο συναντήσαμε τον τύπο: πιών του ρήματος πίνω πιών: μετοχή αορίστου β, γένους αρσενικού, ονομαστική ενικού, ενεργητικής φωνής, του ρήματος: πίνω Ομόρριζα απλά σύνθετα Αρχαία Ελληνική Αρχαία /Νέα Ελληνική Νέα Ελληνική τό πῶμα (=το ποτό) τό ποτόν (-ό) πιόμα τό πόμα (=το ποτό) ὁ πότης πιωμένος ὁ πότος (=το συμπόσιο, το τό ποτήριον (-ι) φαγοπότι) πόσιμος [στην α.ε. κυρίως ὁ ποτισμός πότιμος (= κατάλληλος να τον πιεις)] ἡ πόσις (-η) ποτίζω τό πότισμα ὁ ὑδροπότης (=αυτός που καταπίνω ποτοποιός πίνει νερό) ἡ κατάποσις (-η) ποτοαπαγόρευση προπίνω [=πίνω πρώτος ή το ηδύποτο [=γλυκό στην υγειά κάποιου] αλκοολούχο ποτό] ἡ πρόποσις (-η) ὁ συμπότης τό συμπόσιον ( -ιο) ἡ ἄμπωτις (-η) [=η υποχώρηση του νερού της θάλασσας κατά την παλίρροια)] ἡ ὑδροποσία ὁ οἰνοπότης ἡ οἰνοποσία ἡδύποτος Σημασία των λέξεων του παραπάνω λεξιλογικού πίνακα Παρακάτω σας δίνουμε τη σημασία όλων των λέξεων του πίνακα τόσο στην αρχαία ελληνική με την ένδειξη (α.ε.) όσο και στη νεοελληνική γλώσσα με την ένδειξη (ν.ε.)

10 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 10 Αρχαία Ελληνική τό πῶμα = το ποτό τό πόμα = ὁ πότος = ὁ ποτισμός = ὁ ὑδροπότης (ὕδωρ + πίνω)= το ποτό Σημείωση! Ο τύπος «πόμα» απαντά κυρίως στον ποιητή Πίνδαρο και σε μεταγενέστερους πεζογράφους. Στα νέα ελληνικά το πώμα σημαίνει την τάπα, το βούλωμα. το συμπόσιο, το φαγοπότι, η πολυποσία. το πότισμα. αυτός που πίνει νερό. Αρχαία /Νέα Ελληνική τό ποτόν = (α.ε.) αυτό που πίνεται / (ν.ε.) το ποτό = οτιδήποτε πίνεται για ευχαρίστηση, το οινοπνευματώδες ποτό, η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών (π.χ. «τον κέρασε ένα ποτό»). ὁ πότης = (α.ε. και ν.ε.) αυτός που πίνει, αυτός που πίνει πολύ, ο μέθυσος (π.χ. «επειδή είναι πολλά χρόνια πότης, έχει πρόβλημα με την υγεία του»). τό ποτήριον= (α.ε.) το ποτήρι / (ν.ε.) το ποτήρι =δοχείο από το οποίο πίνουμε απευθείας ένα υγρό, η ποσότητα που περιέχεται σ ένα ποτήρι ή το ποτό που περιέχει (π.χ. «φέρε μου, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό»). πόσιμος και κυρίως πότιμος= (α.ε.) ο κατάλληλος για πόση, (μτφ.) δροσερός, ευάρεστος, (για πρόσωπα) πράος, ήπιος /(ν.ε.) πόσιμος = ο κατάλληλος για πόση, αυτός που πίνεται. ἡ πόσις = (α.ε.) το να πίνει κανείς, το ποτό/(ν.ε.) η πόση = το να πίνει κανείς (π.χ. «η δηλητηρίαση προκλήθηκε από την πόση αλλοιωμένου γάλακτος»). ποτίζω = τό πότισμα = (α.ε.) δίνω σε κάποιον να πιει, ποτίζω τη γη / (ν.ε.) παρέχω την απαιτούμενη ποσότητα νερού σε φυτό ή σε καλλιεργήσιμη έκταση, δίνω νερό σε ζώα, δίνω σε κάποιον να πιει, (μτφ.) επηρεάζω κάποιον υπερβολικά (π.χ. «τον πότισε μίσος για την οικογένειά του»), απορροφώ υγρασία (π.χ. «ο τοίχος πότισε υγρασία»). (α.ε.) το πότισμα / (ν.ε.) η παροχή νερού σε φυτό ή καλλιεργήσιμη έκταση, η παροχή νερού σε ζώα. καταπίνω (< κατά + πίνω)= (α.ε.) πίνω, καταβροχθίζω, καταπίνω / (ν.ε.) κατεβάζω από το στόμα στο στομάχι, (μτφ.) αποδέχομαι αφελώς (π.χ. «κατάπιε όλα τα ψέματα που της είπε»). ἡ κατάποσις = (α.ε. και ν.ε.) η κατάποση, το να καταπίνει κανείς, η κατάποση (π.χ. λόγω προβλήματος στο λαιμό του δυσκολεύεται στην κατάποση»).

11 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 11 προπίνω (<πρό + πίνω»)= (α.ε.) πίνω πρώτος, πίνω στην υγεία κάποιου / (ν.ε.) πίνω στην υγεία κάποιου σηκώνοντας το ποτήρι, κάνω πρόποση. ἡ πρόποσις = (α.ε.) το να πίνει κανείς πριν ή προς τιμήν κάποιου / (ν.ε.) η πρόποση = ο χαιρετιστήριος λόγος που απευθύνει κανείς εις υγείαν ή προς τιμήν κάποιου, σηκώνοντας ταυτόχρονα το ποτήρι του και πίνοντας λίγο ποτό (π.χ. «ο πατέρας του γαμπρου έκανε πρόποση προς τιμήν των νεονύμφων»). ὁ συμπότης (<σύν + πότης < πίνω) = (α.ε. και ν.ε.) αυτός που πίνει μαζί με κάποιον, ο σύντροφος στο ποτό. τό συμπόσιον = (α.ε.) συμπόσιο, συνδιασκέδαση, φαγοπότι / (ν.ε.) το συμπόσιο = η συνεστίαση, η άτυπη συνάντηση εκπροσώπων και ειδικών ενός επιστημονικού ή καλλιτεχνικού τομέα αφιερωμένη σε ένα ειδικό θέμα (π.χ. «συμπόσιο ποίησης»). ἡ ἄμπωτις (<ἀνά + πωτις < πίνω) = (α.ε. και ν.ε.) περιοδική απόσυρση του νερού της θάλασσας και η επαναφορά του μετά από ορισμένο χρόνο κατά την παλίρροια (π.χ. «το φαινόμενο της άμπωτης μπορεί να παρατηρήσει κανείς στη Χαλκίδα»). ἡ ὑδροποσία (< ὕδωρ + πίνω) = (α.ε. και ν.ε.) το να πίνει κανείς νερό. ὁ οἰνοπότης (< οἶνος +πότης<πίνω)= ἡ οἰνοποσία = (α.ε. και ν.ε.) αυτός που πίνει κρασί. (α.ε.) το να πίνει κανείς κρασί / (ν.ε.) η πόση οίνου, συνήθως περισσότερο από το κανονικό. ἡδύποτος (< ἡδύς + πίνω) = (α.ε.) ο γλυκός στην πόση / (ν.ε.) το ηδύποτο =κάθε αλκοολούχο ποτό με γλυκιά γεύση που παρασκευάζεται με ανάμειξη αρωματικών χόρτων και γλυκαντικής ουσίας και σερβίρεται κυρίως μετά το δείπνο (π.χ. «συνηθίζει να πίνει ηδύποτο μετά το βραδινό φαγητό). Νέα Ελληνική το πιόμα και πιώμα = οτιδήποτε πίνει κανείς, το ποτό. πιωμένος = ποτοποιός = μεθυσμένος (π.χ. «ύστερα από την κατανάλωση τόσο πολλών ποτών γύρισε στο σπίτι του πιωμένος»). αυτός που φτιάχνει / παρασκευάζει ποτά. ποτοαπαγόρευση = η απαγόρευση της παραγωγής, πώλησης και κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών, κυρίως αυτή που εφαρμόστηκε στις Η.Π.Α. κατά την περίοδο

12 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 12 Ασκήσεις του βιβλίου 1. Να γράψετε σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι παρακάτω φράσεις: α. πίνω νερό στο όνομα (κάποιου) β. πίνω το αμίλητο νερό γ. πίνω το πικρό ποτήρι (π.χ. της αχαριστίας) α. πίνω νερό στο όνομα (κάποιου) Η φράση χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που θέλουμε να πούμε πως έχουμε απεριόριστη εμπιστοσύνη και σεβασμό σε κάποιον λόγω των ικανοτήτων, του ήθους του κτλ. Παράδειγμα Πίνει νερό στο όνομα του θείου της, ο οποίος τη βοήθησε στα πρώτα της επαγγελματικά βήματα. β. πίνω το αμίλητο νερό Η φράση χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που δε μιλούμε, αλλά σιωπούμε. Παράδειγμα Όλο το βράδυ δεν έβγαλε κουβέντα ήπιε το αμίλητο νερό. γ. πίνω το πικρό ποτήρι Η φράση χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που δοκιμάζουμε κάποιο δυσάρεστο συναίσθημα λόγω αρνητικής κατάστασης. Παράδειγμα Για ακόμα μια φορά ήπιε το πικρό ποτήρι της προδοσίας από έναν καλό φίλο. 2. Να συμπληρώσετε τα κενά με την κατάλληλη λέξη από τον Λεξιλογικό Πίνακα: Γι αυτή την άσκηση θα χρειαστεί να ανατρέξετε στη σημασία των λέξεων του λεξιλογικού πίνακα στη σελ αυτού του τεύχους.

13 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 13 α. Βάλε τα του κρασιού και πάρε αυτά του ούζου από το τραπέζι. β. Το νερό της βρύσης είναι ή είναι καλύτερο να πίνουμε εμφιαλωμένο; γ. Θα κάνω εγώ την. Στην υγειά των νεονύμφων! δ. Χτες το βράδυ γύρισε σπίτι είχε μεγάλη στενοχώρια και προσπάθησε να βρει παρέα στο, αλλά βέβαια ήταν για λύπηση. ε. Σε αρκετές Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών ισχύει για νέους κάτω των 18 ετών. στ. Ο τομέας Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνει διεθνές επιστημονικό με θέμα την αρχαία ελληνική λυρική ποίηση. α. Βάλε τα ποτήρια του κρασιού και πάρε αυτά του ούζου από το τραπέζι. ποτήρι = το μικρό δοχείο από το οποίο πίνουμε απευθείας ένα υγρό β. Το νερό της βρύσης είναι πόσιμο ή είναι καλύτερο να πίνουμε εμφιαλωμένο; πόσιμος = αυτός που πίνεται, ο κατάλληλος για πόση γ. Θα κάνω εγώ την πρόποση. Στην υγειά των νεονύμφων! πρόποση =ο χαιρετιστήριος λόγος που απευθύνει κάποιος εις υγείαν ή προς τιμήν κάποιου, σηκώνοντας ταυτόχρονα το ποτήρι του και πίνοντας λίγο ποτό δ. Χτες το βράδυ γύρισε σπίτι πιωμένος είχε μεγάλη στενοχώρια και προσπάθησε να βρει παρέα στο ποτό, αλλά βέβαια ήταν για λύπηση. πιωμένος =μεθυσμένος ποτό =το οινοπνευματώδες ποτό ε. Σε αρκετές Πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών ισχύει ποτοαπαγόρευση για νέους κάτω των 18 ετών. ποτοαπαγόρευση =η απαγόρευση της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών στ. Ο Τομέας Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνει διεθνές επιστημονικό συμπόσιο με θέμα την αρχαία ελληνική λυρική ποίηση. συμπόσιο =(εδώ) η συνάντηση εκπροσώπων και ειδικών ενός επιστημονικού ή

14 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 14 καλλιτεχνικού τομέα αφιερωμένη σε ένα ειδικό θέμα Οι περισσότερες λέξεις σχηματίστηκαν από άλλες λέξεις με παραγωγή και σύνθεση. Κατά την παραγωγή και τη σύνθεση δεν παίρνουμε ολόκληρες λέξεις, αλλά μόνο το θέμα τους. Θυμηθείτε 1α. Θέμα λέγεται το αμετάβλητο μέρος της κλιτής λέξης προς την αρχή της: π.χ. πόλι ς, ἀκού ω, γράφ ω κ.λπ. θέμα θέμα θέμα Η λέξη που από το θέμα της σχηματίζεται με παραγωγή μια νέα λέξη λέγεται ως προς αυτήν πρωτότυπη η νέα λέξη που παράγεται λέγεται παράγωγη. Το θέμα της πρωτότυπης λέξης από την οποία παράγεται η παράγωγη άλλοτε μένει αμετάβλητο κι άλλοτε παρουσιάζονται σ αυτό διάφορες παθήσεις και μεταβολές, π.χ. φέρ ω (θέμα φερ-)> φόρ ος (το θέμα έγινε από φερ- φορ-) δοῦλο ς > δουλό ω (θέμα: δουλο-: παραμένει αμετάβλητο), όμως δουλ εύω (μεταβάλλεται το θέμα, γίνεται δουλ-). Το αρχικό θέμα από το οποίο δημιουργείται με διάφορους μετασχηματισμούς μία σειρά παράγωγων λέξεων λέγεται ρίζα. ίζω π.χ. ρίζα:γράφ- ω γραμματτ- ική εῖον γραμ- μή γραπ- τός μα Επομένως, βλέπουμε ότι από τη ρίζα γραφ- βγαίνουν περισσότερα από ένα θέματα. Ποια είναι αυτά; γραφ-, γραπ-, γραμ-, γραμματ-, κ.ο.κ. Η λέξη που δεν παράγεται από άλλη, αλλά σχηματίζεται απευθείας από κάποια ρίζα με την προσθήκη σ αυτήν μιας κατάληξης, λέγεται ριζική λέξη. π.χ. γράφ + ω γράφω (ριζική λέξη) ρίζα κατάληξη Οι λέξεις που προέρχονται από την ίδια ρίζα και μπορεί να είναι απλές ή σύνθετες λέγονται ομόρριζες. π.χ. από τη ρίζα γραφ- είδαμε τις λέξεις: γραπτός, γραφεῖον, γραμμή, γράμμα, γραμματική.

15 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 15 Παραγωγή ουσιαστικών Τα ουσιαστικά μπορεί να παράγονται από: α) ρήματα (π.χ. γράφω γραφεύς) β) επίθετα (π.χ. δίκαιος δικαιοσύνη) γ) ουσιαστικά (π.χ. πόλις πολίτης) Παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα (α μέρος) Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Σημαίνουν Ι. το πρόσωπο που ενεργεί ΙΙ. ενέργεια, πάθος, κατάσταση ΙΙΙ. αποτέλεσμα ενέργειας ΙV. όργανο ή μέσο V. τόπο Σ αυτήν την ενότητα θα εξετάσουμε τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα και δηλώνουν: α) το πρόσωπο που ενεργεί, β) την ενέργεια, το πάθος ή την κατάσταση και γ) το αποτέλεσμα της ενέργειας. I. Ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί Τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα και σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί έχουν τις εξής παραγωγικές καταλήξεις: -εύς: π.χ. γράφω > γραφεύς -άς: π.χ. φεύγω > φυγάς -ός: π.χ. ἀρήγω (= βοηθώ) > ἀρωγός (=αυτός -μών: π.χ. ἡγοῦμαι > ἡγεμών που βοηθά) -της: π.χ. κρίνω > κριτής -τήρ: π.χ. σῴζω > σωτήρ -τωρ: π.χ. πράττω > πράκτωρ

16 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 16 ΙI. Ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, πάθος, κατάσταση ή το αποτέλεσμα ενέργειας Τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα και σημαίνουν ενέργεια, πάθος, κατάσταση ή το αποτέλεσμα της ενέργειας έχουν τις εξής παραγωγικές καταλήξεις: Ενέργεια, πάθος, κατάσταση Αποτέλεσμα της ενέργειας - σις: π.χ. φύω > φύσις -μα: π.χ. ποιῶ > ποίημα - σία: π.χ. δοκιμάζω > δοκιμασία -μη: π.χ. γράφω > γραμμή - ή: π.χ. φεύγω > φυγή -ος: π.χ. ψεύδομαι > ψεῦδος - ά: π.χ. χαίρω > χαρά - ία: π.χ. μαίνομαι > μανία - εία: π.χ. βασιλεύω > βασιλεία - ος: π.χ. τρέμω > τρόμος - μός: π.χ. ὀδύρομαι > ὀδυρμός -(ε) τός: π.χ. τρυγῶ > τρυγητός Τα ουσιαστικά με παραγωγική κατάληξη ά προέρχονται από ρήματα που έχουν χαρακτήρα -ρ-, πχ.φθεί ω ρ φθορ ά, χαί ρ ω χαρ ά, ἀγεί ρ ω ἀγορ ά, κ.ά. θέμα χαρακτήρας χαρακτήρας χαρακτήρας Τα ουσιαστικά με παραγωγική κατάληξη εία συνήθως προέρχονται από ρήματα που τελείωνουν σε εύω, π.χ. λατρ -εύω λατρ εία, δουλ-εύω δουλεία, θεραπ-εύω θεραπ-εία, κ.ά.

17 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 17 Ασκήσεις του βιβλίου 1. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω παράγωγα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν: Γι αυτή την άσκηση, για ν αντιστοιχίσουμε τα παράγωγα ουσιαστικά με την κατηγορία στην οποία ανήκουν, θα χρειαστεί να θυμηθούμε τις καταλήξεις των ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και τι ακριβώς δηλώνουν αυτά. Μέχρι τώρα είδαμε ότι ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα δηλώνουν: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΡΗΜΑΤΑ δηλώνουν: α) Το πρόσωπο που ενεργεί -εύς (π.χ. γράφω<γραφεύς) -ός (π.χ. τρέφω<τροφός) -μών (π.χ. ἡγοῦμαι<ἡγεμών) -άς (π.χ. φεύγω<φυγάς) -τής (π.χ. ποιῶ<ποιητής) -τήρ (π.χ. καλῶ<κλητήρ) -τωρ (π.χ λέγω<ῥήτωρ) β) Ενέργεια, πάθος, κατάσταση -σις (π.χ. λύω<λύσις) -σία (π.χ δοκιμάζω<δοκιμασία) -ή (π.χ. γράφω<γραφή) -ά (π.χ. φθείρω<φθορά) -ία (π.χ. μαίνομαι<μανία) -εία (π.χ. ἀριστεύω<αριστεία) -ος (π.χ. τρέμω<τρόμος) -μός (π.χ ὀδύρομαι<ὀδυρμός) -(ε)τός (π.χ. τρυγῶ<τρυγητός) γ) Αποτέλεσμα της ενέργειας -μα (π.χ. ἱδρύω<ἵδρυμα) -μή (π.χ. γράφω<γραμμή) -ος (π.χ. λανθάνω<λάθος) Α 1. κάθαρσις 2. βλέμμα 3. κλητήρ 4. κλίσις 5. πομπός 6. τοκεύς 7. μαντεία 8. μάντεμα 9. βρῶσις Β α. αποτέλεσμα ενέργειας β. ενέργεια, κατάσταση γ. πρόσωπο που ενεργεί

18 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα κάθαρσις β. ενέργεια, κατάσταση Η κατάληξη σις δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, πάθος ή κατάσταση. 2. βλέμμα α. αποτέλεσμα ενέργειας Η κατάληξη -μα δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το αποτέλεσμα μιας ενέργειας. 3. κλητήρ γ. πρόσωπο που ενεργεί Η κατάληξη τήρ δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί. 4. κλίσις β. ενέργεια, κατάσταση Η κατάληξη σις δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, πάθος ή κατάσταση. 5. πομπός γ. πρόσωπο που ενεργεί Η κατάληξη -ός δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί. 6. τοκεύς γ. πρόσωπο που ενεργεί Η κατάληξη εύς δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί. 7. μαντεία β. ενέργεια, κατάσταση Η κατάληξη -εία δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, πάθος ή κατάσταση (προέρχεται από ρήμα σε εύω: μαντεύω) 8. μάντευμα α. αποτέλεσμα ενέργειας Η κατάληξη μα δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το αποτέλεσμα μιας ενέργειας. 9. βρῶσις β. ενέργεια, κατάσταση Η κατάληξη σις δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, πάθος ή κατάσταση. 2. Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα που δίνονται στη στήλη Α με τα παράγωγα ουσιαστικά τους στη στήλη Β : Και σ αυτήν την άσκηση θα χρειαστεί να ξαναθυμηθούμε τις καταλήξεις των ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και τι ακριβώς δηλώνουν αυτά. (βλέπε και άσκηση 1, σελ.54)

19 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 19 Α 1. θεάομαι, θεῶμαι 2. βόσκω 3. φθείρω 4. τιμάω, τιμῶ 5. παιδεύω Β α. παίδευμα β. θεατής γ. τιμητής δ. παίδευσις ε. φθορά στ. τίμημα ζ. βοσκή η. θέαμα θ. βοσκός ι. παιδευτής 1. θεάομαι, θεῶμαι β. θεατής, η. θέαμα θεατής σημαίνει το πρόσωπο που ενεργεί (κατάληξη τής) θέαμα σημαίνει το αποτέλεσμα της ενέργειας (κατάληξη μα) 2. βόσκω ζ. βοσκή, θ. βοσκός βοσκή σημαίνει ενέργεια, κατάσταση (κατάληξη ή) βοσκός σημαίνει το πρόσωπο που ενεργεί (κατάληξη ός) 3. φθείρω ε. φθορά φθορά σημαίνει ενέργεια, κατάσταση (κατάληξη ά) 4. τιμάω, τιμῶ γ. τιμητής, στ. τίμημα τιμητής σημαίνει το πρόσωπο που ενεργεί (κατάληξη τής) τίμημα σημαίνει το αποτέλεσμα της ενέργειας (κατάληξη μα) 5. παιδεύω α. παίδευμα, δ. παίδευσις, ι. παιδευτής παίδευμα σημαίνει το αποτέλεσμα της ενέργειας (κατάληξη μα) παίδευσις σημαίνει ενέργεια, κατάσταση (κατάληξη σις) παιδευτής σημαίνει το πρόσωπο που ενεργεί (κατάληξη τής)

20 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Να κατατάξετε τα ουσιαστικά της στήλης Β της προηγούμενης άσκησης στην κατηγορία που ανήκουν με βάση το τι δηλώνουν. Στην προηγούμενη άσκηση έχουμε ήδη αναφέρει τις καταλήξεις των ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και τι ακριβώς δηλώνουν αυτά. ( ες άσκηση 1, σελ.54) Μελέτησέ το πάλι! ενέργεια, κατάσταση πρόσωπο που ενεργεί αποτέλεσμα ενέργειας παίδευσις φθορά βοσκή θεατής τιμητής βοσκός παιδευτής παίδευμα τίμημα θέαμα Οι καταλήξεις σις, ά, ή δηλώνουν ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, κατάσταση (εδώ: παίδευσις, φθορά, βοσκή). Οι καταλήξεις τής, ός δηλώνουν ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί (εδώ: θεατής, τιμητής, παιδευτής, βοσκός). Η κατάληξη μα δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το αποτέλεσμα μιας ενέργειας (εδώ: παίδευμα, τίμημα, θέαμα). 4. Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη κατάληξη να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. που να δηλώνουν ό,τι ζητείται στην παρένθεση: παύω > ἡ παῦ- (κατάσταση, ενέργεια) στρέφω > ἡ στροφ- (ενέργεια) αὐλέω, αὐλῶ > ὁ αὐλη- (πρόσωπο που ενεργεί) τίκτω > ὁ τοκ- (ενέργεια) ποιέω, ποιῶ > τό ποίη- (αποτέλεσμα ενέργειας) μηνύω > τό μήνυ - (αποτέλεσμα ενέργειας) πέμπω > ὁ πομπ- (πρόσωπο που ενεργεί)

21 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 21 Και πάλι θα θυμηθούμε τις καταλήξεις των ουσιαστικών που παράγονται από ρήματα και τι ακριβώς δηλώνουν αυτά. (βλέπε και άσκηση 1, σελ.54) παύω > ἡ παῦ-σις στρέφω > ἡ στροφ-ή αὐλέω, αὐλῶ > ὁ αὐλη -τής τίκτω > ὁ τοκ-ετός ποιέω, ποιῶ > τό ποίη -μα μηνύω > τό μήνυ -μα πέμπω > ὁ πομπ-ός Η κατάληξη σις δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια, κατάσταση. (εδώ: παῦσις) Οι καταλήξεις ή, -ετός δηλώνουν ουσιαστικά που σημαίνουν ενέργεια. (εδώ: στροφή, τοκετός) Οι καταλήξεις τής, -ός δηλώνουν ουσιαστικά που σημαίνουν το πρόσωπο που ενεργεί. (εδώ: αυλητής, πομπός) Η κατάληξη -μα δηλώνει ουσιαστικά που σημαίνουν το αποτέλεσμα μιας ενέργειας. (εδώ: ποίημα, μήνυμα) 5. Να αναζητήσετε στα κείμενα των προηγούμενων ενοτήτων και να καταγράψετε τα παράγωγα ουσιαστικά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια, κατάσταση, αποτέλεσμα ενέργειας. πρόσωπο που ενεργεί ενέργεια, κατάσταση αποτέλεσμα ενέργειας τροφός (ενότ. 2) παιδαγωγός (ενότ. 2) γραμματισταί [< γραμματιστής (ενότ. 2)] κιθαρισταί [< κιθαριστής (ενότ. 2)] τροφήν [< τροφή (ενότ.3)] χλαμυδουργίας [< χλαμυδουργία (ενότ. 3)] ἐξωμιδοποιίας [< ἐξωμιδοποιία (ενότ. 3) ] πενίαν [< πενία (ενότ. 5)] γράμματα [< γράμμα (ενότ. 2)] κυμάτων [< κῦμα (ενότ. 4)] ἀγάλματα [< ἄγαλμα (ενότ. 5)]

22 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 22 Προσέξτε! Για να εντοπίσουμε τα ουσιαστικά κοιτάζουμε την κατάληξή τους στην ονομαστική ενικού π.χ. 1. γραμματική < γραμματιστής κατάληξη τής δηλώνει το πρόσωπο που ενεργεί κιθαρισταί < κιθαριστής κατάληξη τής δηλώνει το πρόσωπο που ενεργεί 2. χλαμυδουργίας < χλαμυδουργία κατάληξη ία δηλώνει ενέργεια, κατάσταση ἐξωμιδοποιίας < ἐξωμιδοποιία κατάληξη ία δηλώνει ενέργεια, κατάσταση πενίαν < πενία κατάληξη ία δηλώνει ενέργεια, κατάσταση 3. ἀγάλματα < ἄγαλμα κατάληξη μα δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας γράμματα < γράμμα κατάληξη μα δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας κυμάτων < κῦμα κατάληξη μα δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας

23 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 23 Οι κλίσεις των ουσιαστικών στα αρχαία ελληνικά είναι τρεις: η πρώτη (α ), η δεύτερη (β ), η τρίτη (γ ). Κατά την κλίση τους τα ουσιαστικά λέγονται πρωτόκλιτα, δευτερόκλιτα, τριτόκλιτα. 1. ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Η πρώτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά (όχι ουδέτερα). Τα αρσενικά λήγουν σε -ας ή σε -ης (π.χ. ὁ ταμίας, ὁ στρατιώτης) και τα θηλυκά σε -α ή σε -η (π.χ. ἡ θάλασσα, ἡ τιμή). Οι καταλήξεις είναι οι παρακάτω: Eνικός αριθμός Αρσενικά -ας 1 -ης -ου -ου -ᾳ -ῃ -αν -ην -α -η (ᾰ) 4 Θηλυκά -α 2 -η -ας (-ης) -ης -ᾳ (-ῃ) -ῃ -αν 2 -ην -α 2 -η -αι 3 -ῶν -αις 5 -ας 1 -αι 3 (οι καταλήξεις θυμίζουν το θηλυκό άρθρο στον πληθυντικό αριθμό) ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1. Το α της κατάληξης ας των πρωτόκλιτων ονομάτων είναι μακρό. 2. Το α των θηλυκών στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού, όταν είναι καθαρό είναι μακρό, όταν είναι μη καθαρό είναι βραχύ (δες και παρατηρήσεις). 3. Το αι, όταν βρίσκεται στο τέλος της λέξης και δεν ακολουθεί άλλο γράμμα, είναι βραχύ. 4. Το α στην κλητική ενικού των αρσενικών σε της είναι βραχύ (δες και παρατηρήσεις). 5. Το αι της κατάληξης -αις στη δοτική πληθυντικού είναι μακρό, γιατί ακολουθεί το ς.

24 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Και τα αρσενικά (σε ας και ης) και τα θηλυκά (σε α και η) έχουν ίδιες καταλήξεις στον πληθυντικό αριθμό, αλλάζει μόνο το άρθρο: ὁ ταμίας, ὁ μαθητής, ἡ νίκη, ἡ χώρα (πληθ.) οἱ ταμίαι, οἱ μαθηταί, αἱ νίκαι, αἱ χῶραι κ.ο.κ. 2. Στη γενική πληθυντικού τονίζονται πάντοτε στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη, π.χ. αἱ θάλασσαι θαλασσῶν, οἱ στρατιῶται στρατιω. 3. Τα θηλυκά που τελειώνουν σε α, όταν πριν απ το α υπάρχει φωνήεν ή ρ, τότε το -α λέγεται καθαρό, είναι μακρόχρονο και δε μεταβάλλεται. Όταν όμως πριν απ το α υπάρχει οποιοδήποτε σύμφωνο εκτός από το ρ, τότε το α λέγεται μη καθαρό, είναι βραχύχρονο και στη γενική και δοτική του ενικού τρέπεται σε -η π.χ. ἡ χώρα καθαρό - α (γιατί πριν απ αυτό υπάρχει ρ) γεν. τῆς χώρας, δοτ. τῇ χώρᾳ (δε μεταβάλλεται), ενώ: ἡ γλῶσσα μη καθαρό -α (γιατί πριν απ αυτό υπάρχει το σ, δηλαδή σύμφωνο εκτός του ρ) γεν. τῆς γλώσσης, δοτ. τῇ γλώσσῃ (μεταβάλλεται το α σε η). Προσέξτε τον τόνο! Η λέξη «χώρα» παίρνει οξεία, γιατί το καθαρό -α είναι μακρόχρονο (οπότε μακρό πριν από μακρό παίρνει οξεία), ενώ η "γλῶσσα" παίρνει περισπωμένη, γιατί το μη καθαρό -α είναι βραχύχρονο (οπότε μακρό πριν από βραχύ παίρνει περισπωμένη). ΕΞΑΙΡΕΣΗ: Μπορεί στα ουσιαστικά γαῖα (= γη), γραῖα (= γριά), μαῖα (= τροφός, μαία), μοῖρα (= πεπρωμένο), μυῖα (= μύγα), πεῖρα, πρῷρα (= πρύμνη), σπεῖρα (= σκοινί), σφαῖρα, σφῦρα (= εργαλείο/ ένα από τα οστά του αυτιού) να προηγείται φωνήεν ή ρ, παρ όλα αυτά το α της κατάληξής τους είναι βραχύχρονο, γι αυτό και παίρνουν περισπωμένη, π.χ. γαῖ α βραχύ (εξαίρεση) μακρό (δίφθογγος)

25 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε ης σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε α και όχι σε η: όσα λήγουν σε της, π.χ. μαθητής μαθητά τα εθνικά: ὁ Πέρσης Πέρσα τα σύνθετα σε -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρίβης, - ώνης κτλ.: ὁ γυμνασιάρχης γυμνασιάρχα, ὁ τελώνης, (ὦ τελῶνα) 5. Το α της κατάληξης ας (τη συναντάμε στην ονομαστική των αρσενικών, στη γενική των θηλυκών καθώς και στην αιτιατική του πληθυντικού (π.χ. ὁ ταμίας, τῆς χώρας, τάς γλώσσας) είναι μακρόχρονο. Προσοχή : Αυτό ισχύει μόνο για τα ονόματα της α κλίσης, γιατί όπως θα δούμε αργότερα η κατάληξη ας της γ κλίσης είναι βραχύχρονη. 6. Στη γενική και δοτική οι καταλήξεις είναι μακρόχρονες και παίρνουν περισπωμένη, όταν τονίζονται στη λήγουσα, π.χ. ὁ κριτής, τοῦ κριτοῦ (γεν.), τῷ κριτῇ (δοτ.) 7. Τα θηλυκα ουσιαστικά που έχουν κατάληξη εια, -αια, -οια (χωρίς τόνο) διατηρούν το α βραχύχρονο, παρόλο που προηγείται φωνήεν και γι αυτό δεν κατεβάζουν τον τόνο στην ονομαστική και κλητική ενικού στην παραλήγουσα, π.χ. εὐσέβεια, ἀλήθεια, Φώκαια, πρόνοια /ενώ: τῆς εύσεβείας, τῆς ἀληθείας, τῆς Φωκαίας, τῆς προνοίας (γιατί η κατάληξη ας της γενικής είναι μακρά και μακρό φωνήεν πριν από μακρό παίρνει οξεία. 8. Το α των πρωτόκλιτων ουσιαστικών ό, τι είναι στην ονομαστική ενικού είναι και στην αιτιατική και στην κλητική. Αν δηλαδή το α είναι μακρόχρονο στην ονομαστική, θα είναι και στην αιτιατική και στην κλητική του ενικού αριθμού. π.χ. ἡ χώρα, τήν χώραν, ὦ χώρα (α μακρό) ἡ γλῶσσα, τήν γλῶσσαν, ὦ γλῶσσα (α βραχύ) ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Α ΚΛΙΣΗΣ (ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ) Στον παρακάτω πίνακα δείχνουμε το δίχρονο της παραλήγουσας (α,ι,υ), αν είναι μακρό βάζουμε το σημαδάκι (-) και αν είναι βραχύ το σημαδάκι ( ) 1. ΑΡΣΕΝΙΚΑ δημότης 2. ΘΗΛΥΚΑ μοῖρα α) σε ας προδότης α) σε α, -ας πεῖρα κοχλίας (ῐ) προφήτης Πλάταιᾰ πρῷρα λοχίας (ῐ) Σταγιρίτης (ῑ) Φώκαιᾰ σπεῖρα

26 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 26 τραυματίας (ῐ) κριτής ἐλαία σφαῖρα Γοργίας (ῐ) ἀκοντιστής ἡλιαία σφῦρα Ἱππίας (ῐ) δύτης (ῠ) κεραία Αἴθρα Καλλίας (ῐ) θύτης (ῠ) σημαία Φαίδρα Φιντίας (ῐ) λύτης (ῠ) μηλέα αὔρα μανδύας (ῠ) πρεσβύτης (ῠ) πτελέα λαύρα Αἰνείας μηνυτής γενεά σαύρα β) σε -ης δεσμώτης δωρεά θήρα εὐπατρίδης (ῐ) ἠπειρώτης βοήθειᾰ θύρα Εὐριπίδης (ῐ), θιασώτης ἐνέργειᾰ σε α, -ης Πελοπίδης (ῐ) ἰδιώτης ἀμέλειᾰ ἅμιλλα Ἀτρείδης νησιώτης ἐπιμέλειᾰ δίκελλα Ἡρακλείδης πατριώτης κτλ. ἀσέβειᾰ θύελλα Αἰσχίνης ζηλωτής εὐσέβειᾰ βδέλλα ἐλάτης (ᾰ) (= μισθωτής ἔνδειᾰ βασίλισσα οδηγός αλόγων) ἁμαξηλάτης (ᾰ) ἀγρότης ὠφέλειᾰ (και μέλισσα ωφελίᾱ) ἁρματηλάτης (ᾰ) βασίλειᾰ (= κίσσα (ῐ) βασίλισσα) ἐργάτης (ᾰ) δεσπότης ἱέρειᾰ πίσσα (ῐ) πελάτης (ᾰ) ἐξωμότης ἀκρώρειᾰ δίψα (ῐ) πλάστης (ᾰ) Ὁδύσσειᾰ κνῖσα (ῑ) Ἐλεάτης (ᾱ) ἱππότης Μαντίνειᾰ μᾶζα (μᾱ) Κροτωνιάτης (ᾱ) τοξότης Χαιρώνειᾰ μύξα (ῠ) Σπαρτιάτης (ᾱ) Ἀβδηρίτης (ῑ) Ψυττάλειᾰ πεῖνα Τεγεάτης (ᾱ) τεχνίτης (ῑ) ἁλιεία πῖνα (ῑ) κομήτης (= αυτός που έχει πολλά μαλλιά) κωμήτης (= το άστρο) πολίτης (ῑ) βασιλεία πρύμνα (και πρύμνη) (ῠ) ὁπλίτης (ῑ) δουλεία ῥίζα (ῐ) πλανήτης ἐφορεία ῥῖνα (και ῥίνη) (ῑ) (= λίμα) προφήτης στρατεία κλπ. δράκαινα σφενδονήτης ἀνδρεία θέαινᾰ Αἰγινήτης σιτοδεία θεράπαινᾰ ἀθλητής λεία λέαινᾰ μαθητής μνεία τρίαινᾰ μιμητής χρεία γ) σε η ζευγίτης (ῑ) Ἐρέτριᾰ αἰσχύνη (ῡ) μεσίτης (ῑ) αὐλήτριᾰ βλάβη (ᾰ) μαθήτριᾰ κλπ. δάφνη (ᾰ) ἀδικία (ῐ) δίκη (ῐ) εὐφορία (ῐ) δίνη (ῑ) (= στρόβιλος) σοφία κλπ. (ῐ) ἴλη (ῑ) ἐκκλησία (ῐ) κλίνη (ῑ) συνωμοσία (ῐ) λίμνη (ῐ) μυρμηκιά λύπη (ῡ) στρατιά νίκη (ῑ)

27 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 27 ἄγνοια ἄνοια ἔννοια εὔνοια ὁμόνοια πρόνοια δύσπνοια εὔπλοια ἀπόρροια ῥοία (= η ροδιά και ο καρπός της) χροιά Ἅρπυια (= φτερωτή θεά) ὀργυιά μητρυιά μυῖα γαῖα γραῖα μαῖα νύμφη (ῠ) πλάνη πύλη (ῠ) ῥύμη (ῡ) (= ορμή) σκαπάνη (ᾰ) σκάφη (ᾰ) σπάθη (ᾰ) τύχη (ῠ) ὕλη (ῡ) φάτνη τιμή ψυχή Ερωτήσεις για την κατανόηση της θεωρίας 1. Να εντοπίσετε τα ουσιαστικά του κειμένου της Ενότητας που ανήκουν στην α κλίση (σελ.50). Προσέξτε! ὥρᾳ< ὥρα Ο τύπος ὥρᾳ είναι δοτική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ ὥρα. Το ουσιαστικό ἡ ὥρα ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε α. Το α είναι καθαρό και μακρό, γιατί προηγείται το ρ και δε μεταβάλλεται στη γενική και δοτική του ενικού. ἡ τῆς τῇ τήν ὥρα ὥρας ὥρᾳ ὥραν ὥρα αἱ ταῖς τάς ὧραι ὡρῶν ὥραις ὥρας ὧραι Προσέξτε! πηγήν < πηγή Ο τύπος πηγήν είναι αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ πηγή. Το ουσιαστικό ἡ πηγή ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -η. Οι καταλήξεις και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό μοιάζουν με το θηλυκό άρθρο.

28 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 28 ἡ τῆς τῇ τήν πηγή πηγῆς πηγῇ πηγήν πηγή αἱ ταῖς τάς πηγαί πηγῶν πηγαῖς πηγάς πηγαί Προσέξτε! ἰδέᾳ < ἰδέα Ο τύπος ἰδέᾳ είναι δοτική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ ἰδέα. Το ουσιαστικό ἡ ἰδέα ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε α. α. Το -ε- είναι βραχύ και παίρνει πάντα οξεία β. Το -α- είναι καθαρό και μακρό, γιατί προηγείται φωνήεν (το ε) και δε μεταβάλλεται στη γενική και δοτική του ενικού. ἡ τῆς τῇ τήν ἰδέα ἰδέας ἰδέᾳ ἰδέαν ἰδέα αἱ ταῖς τάς ἰδέαι ἰδεῶν ἰδέαις ἰδέας ἰδέαι Προσέξτε! ὑλακή (= γάβγισμα) Ο τύπος ὑλακή είναι ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ ὑλακή. Το ουσιαστικό ἡ ὑλακή ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -η. Οι καταλήξεις και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό μοιάζουν με το θηλυκό άρθρο. ἡ τῆς τῇ τήν ὑλακή ὑλακῆς ὑλακῇ ὑλακήν ὑλακή αἱ ταῖς τάς ὑλακαί ὑλακῶν ὑλακαῖς ὑλακάς ὑλακαί Προσέξτε! κυνηγέται < κυνηγέτης (= κυνηγός) Ο τύπος κυνηγέται είναι ονομαστική πληθυντικού, του ουσιαστικού ὁ κυνηγέτης. Το ουσιαστικό ὁ κυνηγέτης ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -ης. Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της (παρατήρηση 4 σελ. 61). ὁ τοῦ τῷ τόν κυνηγέτης κυνηγέτου κυνηγέτῃ κυνηγέτην κυνηγέτα οἱ τοῖς τούς κυνηγέται κυνηγε κυνηγέταις κυνηγέτας κυνηγέται

29 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 29 Προσέξτε! φυγήν < φυγή Ο τύπος φυγήν είναι αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ φυγή. Το ουσιαστικό ἡ φυγή ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -η. Οι καταλήξεις και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό μοιάζουν με το θηλυκό άρθρο. ἡ τῆς τῇ τήν φυγή φυγῆς φυγῇ φυγήν φυγή αἱ ταῖς τάς φυγαί φυγῶν φυγαῖς φυγάς φυγαί ὕλην < ὕλη Ο τύπος ὕλην είναι αιτιατική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ ὕλη. Το ουσιαστικό ἡ ὕλη ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -η. Προσέξτε! 1. Οι καταλήξεις και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό μοιάζουν με το θηλυκό άρθρο. 2. Το δίχρονο υ της παραλήγουσας εδώ είναι μακρό (δες τον πίνακα στη σελ.63) ἡ τῆς τῇ τήν ὕλη ὕλης ὕλῃ ὕλην ὕλη αἱ ταῖς τάς ὗλαι ὑλῶν ὕλαις ὕλας ὗλαι : : Προσέξτε! πείρᾳ < πεῖρα Ο τύπος πείρᾳ είναι δοτική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού ἡ πεῖρα. Το ουσιαστικό ἡ πεῖρα ανήκει στην α κλίση, καθώς λήγει σε -α. Η λέξη πεῑρα έχει το α βραχύ, αντί για μακρό παρότι πριν απ αυτό προηγείται το ρ (ανήκει στην εξαίρεση, δες παρατήρηση 3, σελ.61). ἡ τῆς τῇ τήν πεῖρα πείρας πείρᾳ πεῖραν πεῖρα δεν έχει πληθυντικό αριθμό, γιατί είναι αφηρημένο ουσιαστικό : : κριτής Ο τύπος κριτής είναι ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού, του ουσιαστικού ὁ κριτής. Το ουσιαστικό ὁ κριτής ανήκει στην α κλίση,

30 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 30 Προσέξτε! καθώς λήγει σε ης. Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της (παρατήρηση 4, σελ. 61). ὁ τοῦ τῷ τόν κριτής κριτοῦ κριτῇ κριτήν κριτά οἱ τοῖς τούς κριταί κρι κριταῖς κριτάς κριταί 2. Να συμπληρώσετε την κλίση των αρσενικών ουσιαστικών ὁ κοχλίας και ὁ κριτής με τη βοήθεια του πίνακα των καταλήξεων. α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε. ὁ κοχλίας κοχλίας ὁ κριτής κριτής τοῦ κοχλί κοχλία τοῦ κριτοῦ κριτή τῷ κοχλί τῷ κριτ τόν κοχλί κοχλία τόν κριτ κριτή κοχλί κοχλία κριτ κριτή α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε. οἱ κοχλί κοχλίες οἱ κριτ κριτές κοχλι κοχλιών κριτ κριτών τοῖς κοχλί τοῖς κριτ τούς κοχλί κοχλίες τούς κριτ κριτές κοχλί κοχλίες κριτ κριτές α.ε ν.ε. α.ε ν.ε. ὁ κοχλίας κοχλίας ὁ κριτής κριτής τοῦ κοχλίου κοχλία τοῦ κριτοῦ κριτή τῷ κοχλίᾳ τῷ κριτῇ τόν κοχλίαν κοχλία τόν κριτήν κριτή κοχλία κοχλία κριτά κριτή α.ε. ν.ε. α.ε. ν.ε. οἱ κοχλίαι κοχλίες οἱ κριταί κριτές κοχλιῶν κοχλιών κρι κριτών τοῖς κοχλίαις τοῖς κριταῖς τούς κοχλίας κοχλίες τούς κριτάς κριτές

31 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 31 κοχλίαι κοχλίες κριταί κριτές Τα ουσιαστικά ὁ κοχλίας, ὁ κριτής είναι αρσενικά πρωτόκλιτα, καθώς τελειώνουν σε ας και ης αντίστοιχα. Για να τα κλίνουμε, προσθέτουμε στο θέμα τους τις καταλήξεις των αρσενικών ουσιαστικών της α κλίσης. Προσέξτε! 1. Στην κλητική ενικού ὁ κριτής παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της, ὦ κριτά (κλητική). 2. Το δίχρονο -ι- της παραλήγουσας είναι βραχύ, γι αυτό παίρνει οξεία παντού όταν τονίζεται (δες και τον πίνακα, σελ.62) 3. Να συμπληρώσετε την κλίση των θηλυκών ουισιαστικών ἡ ὥρα και ἡ πηγή με τη βοήθεια του πίνακα των καταλήξεων: ἡ ὥρα ώρα ἡ πηγή πηγή τῆς ὥρ ώρας τῆς πηγ πηγής τῇ ὥρ τῇ πηγ τήν ὥρ ώρα τήν πηγ πηγή ὥρα ώρα πηγ πηγή αἱ ὧρ ώρες αἱ πηγ πηγές ὡρ ωρών πηγ πηγών ταῖς ὥρ ταῖς πηγ τάς ὥρ ώρες τάς πηγ πηγές ὧρ ώρες πηγ πηγές ἡ ὥρα ώρα ἡ πηγή πηγή τῆς ὥρας ώρας τῆς πηγῆς πηγής τῇ ὥρᾳ τῇ πηγῇ τήν ὥραν ώρα τήν πηγήν πηγή ὥρα ώρα πηγή πηγή αἱ ὧραι ώρες αἱ πηγαί πηγές ὡρῶν ωρών πηγῶν πηγών ταῖς ὥραις ταῖς πηγαῖς τάς ὥρας ώρες τάς πηγάς πηγές ὧραι ώρες πηγαί πηγές Τα ουσιαστικά ἡ ὥρα, ἡ πηγή είναι θηλυκά πρωτόκλιτα, καθώς τελειώνουν σε α και η. Για να τα κλίνουμε, προσθέτουμε στο θέμα τους τις καταλήξεις των θηλυκών ουσιαστικών της α κλίσης (δες και σελ. 60).

32 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 32 Ασκήσεις του βιβλίου 1. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού: στρατιω θεατάς μανδύαις κεφαλήν νομοθε ἰδιώτου Προσέξτε! στρατιω στρατιώτου Ο τύπος στρατιω είναι γενική πληθυντικού του ουσιαστικού της α κλίσης ὁ στρατιώτης. Για να σχηματίσουμε τη γενική ενικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη ου (κατάληξη γενικής ενικού πρωτόκλιτων αρσενικών) στρατιώτου ὁ τοῦ τῷ τόν στρατιώτης στρατιώτου στρατιώτῃ στρατιώτην στρατιῶτα οἱ τοῖς τούς στρατιῶται στρατιω στρατιώταις στρατιώτας στρατιῶται Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της, ὦ στρατιῶτα. θεατάς θεατήν Ο τύπος θεατάς είναι αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού της α κλίσης ὁ θεατής. Για να σχηματίσουμε την αιτιατική ενικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη -ην (κατάληξη αιτιατικής ενικού πρωτόκλιτων αρσενικών σε ης) θεατήν

33 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 33 Προσέξτε! ὁ τοῦ τῷ τόν θεατής θεατοῦ θεατῇ θεατήν θεατά οἱ τοῖς τούς θεαταί θεα θεαταῖς θεατάς θεαταί Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της, ὦ θεατά. νομοθε νομοθέτου Ο τύπος νομοθε είναι γενική πληθυντικού του ουσιαστικού της α κλίσης ὁ νομοθέτης. Για να σχηματίσουμε τη γενική ενικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη ου (κατάληξη γενικής ενικού πρωτόκλιτων αρσενικών) νομοθέτου Προσέξτε! ὁ τοῦ τῷ τόν νομοθέτης νομοθέτου νομοθέτῃ νομοθέτην νομοθέτα οἱ τοῖς τούς νομοθέται νομοθε νομοθέταις νομοθέτας νομοθέται Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της, ὦ νομοθέτα. κεφαλήν κεφαλάς Ο τύπος κεφαλήν είναι αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ κεφαλή. Για να σχηματίσουμε την αιτιατική πληθυντικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη ας (κατάληξη αιτιατικής πληθυντικού πρωτόκλιτων) κεφαλάς ἡ τῆς τῇ τήν μανδύαις μανδύᾳ κεφαλή κεφαλῆς κεφαλῇ κεφαλήν κεφαλή αἱ ταῖς τάς κεφαλαί κεφαλῶν κεφαλαῖς κεφαλάς κεφαλαί Ο τύπος μανδύαις είναι δοτική πληθυντικού του ουσιαστικού της α κλίσης ὁ μανδύας. Για να σχηματίσουμε τη δοτική ενικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη -ᾳ (κατάληξη δοτικής ενικού πρωτόκλιτων αρσενικών σε ας και θηλυκών σε α) μανδύᾳ ὁ τοῦ τῷ τόν μανδύας μανδύου μανδύᾳ μανδύαν μανδύα οἱ τοῖς τούς μανδύαι μανδυῶν μανδύαις μανδύας μανδύαι Προσέξτε! Το δίχρονο υ της παραλήγουσας είναι βραχύ, γι αυτό ὁ μανδύας παίρνει οξεία παντού όταν τονίζεται (δες και τον πίνακα σελ.62) ἰδιώτου ἰδιω

34 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 34 Ο τύπος ἰδιώτου είναι γενική ενικού του ουσιαστικού της α κλίσης ὁ ἰδιώτης. Για να σχηματίσουμε τη γενική πληθυντικού, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη - ῶν (κατάληξη γενικής πληθυντικού πρωτόκλιτων) ἰδιω Προσέξτε! ὁ τοῦ τῷ τόν ἰδιώτης ἰδιώτου ἰδιώτῃ ἰδιώτην ἰδιῶτα οἱ τοῖς τούς ἰδιῶται ἰδιω ἰδιώταις ἰδιώτας ἰδιῶται 1. Στην κλητική ενικού παίρνει την κατάληξη α (βραχύ) και όχι η, επειδή λήγει σε της, ὦ ἰδιῶτα. 2. Στη γενική πληθυντικού όλα τα πρωτόκλιτα τονίζονται στη λήγουσα, εδώ: ίδιω. 2. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των παρακάτω ουσιαστικών και να τα τονίσετε: Για την άσκηση αυτή θα πρέπει να θυμηθείτε τους κανόνες τονισμού που συνοπτικά είναι οι έξης: Η προπαραλήγουσα πάντα παίρνει οξεία Τα βραχέα (ε,ο) πάντα παίρνουν οξεία Μακρό φωνήεν μπροστά από μακρό φωνήεν παίρνει οξεία Μακρό φωνήεν μπροστά από βραχύ, παίρνει περισπωμένη Όταν η λήγουσα είναι μακρά δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα, αλλά ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα Σημείωση: Μακρά φωνήεντα είναι το η και το ω Όλοι οι δίφθογγοι (αι, υι, ει, ου, οι) είναι μακρόχρονοι εκτός από το αι και οι όταν βρίσκονται στο τέλος της λέξης και δεν ακολουθεί άλλο γράμμα, τότε είναι βραχύχρονοι (δες και σελ.61). τήν ἀνδρει, τῇ μαζ, τῆς βοηθει, αἱ χωρ, τούς ἐργατ, ὦ ἀθλητ, τῷ ἐργατ, τοῖς τεχνιτ, τῇ ἰδε, τῇ ὑλ. τήν ἀνδρείαν Το άρθρο τήν μας δείχνει πως πρόκειται για αιτιατική ενικού θηλυκού γένους, επομένως βάζουμε την κατάληξη αν. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (- ει-) παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-αν). ἡ τῆς τῇ τήν ἀνδρεία ἀνδρείας ἀνδρείᾳ ἀνδρείαν ἀνδρεία ΠΡΟΣΟΧΗ: Η λέξη ἀνδρεία είναι αφηρημένη έννοια, γι αυτό δεν έχει πληθυντικό αριθμό. Το α της κατάληξης είναι μακρό, γιατί προηγείται φωνήεν (ει) και το ει της παραλήγουσας είναι μακρό, γιατί είναι δίφθογγος.

35 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 35 τῇ μάζῃ Το άρθρο τῇ μας δείχνει πως πρόκειται για δοτική ενικού θηλυκού γένους. Το ουσιαστικό είναι ἡ μᾶζα και επειδή πριν από το -α- της κατάληξης έχει σύμφωνο, στη γενική και δοτική ενικού το -α- τρέπεται σε -η- επομένως στη δοτική ενικού η κατάληξη θα είναι -ῃ. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (μα-) παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-ῃ). ἡ τῆς τῇ τήν μᾶζα μάζης μάζῃ μᾶζαν μᾶζα αἱ ταῖς τάς μᾶζαι μαζῶν μάζαις μάζας μᾶζαι Προσέξτε! Το δίχρονο α της παραλήγουσας (-μα) εδώ είναι μακρό (δες τον πίνακα σελ. 63). τῆς βοηθείας Το άρθρο τῆς μας δείχνει πως πρόκειται για γενική ενικού, θηλυκού γένους. Το ουσιαστικό ἡ βοήθεια έχει πριν από το -α- της κατάληξης φωνήεν, επομένως το -α- δεν αλλάζει στη γενική και δοτική ενικού. Ο τόνος είναι οξεία, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (-θει-) παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-ας). ἡ τῆς τῇ τήν βοήθεια βοηθείας βοηθείᾳ βοήθειαν βοήθεια αἱ ταῖς τάς βοήθειαι βοηθειῶν βοηθείαις βοηθείας βοήθειαι ΠΡΟΣΟΧΗ: Το ουσιαστικό έχει κατάληξη εια (χωρίς τόνο), διατηρεί και το α βραχύχρονο, παρόλο που προηγείται φωνήεν, γι αυτό και στην ονομαστική ενικού δεν κατεβάζει τον τόνο στην παραλήγουσα, ενώ στη γενική ενικού κατεβαίνει ο τόνος στην παραλήγουσα, γιατί η κατάληξη ας της α κλίσης είναι μακρόχρονη (δες και σελ.60 τις παρατηρήσεις 5 και 7). αἱ χῶραι Το άρθρο αἱ μας δείχνει πως πρόκειται για ονομαστική πληθυντικού, θηλυκού γένους, επομένως βάζουμε την κατάληξη -αι. Ο τόνος είναι περισπωμένη, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (χω-) παίρνει περισπωμένη μπροστά από βραχύχρονη λήγουσα (-ραι*). Οι δίφθογγοι αι, οι στο τέλος λέξης, εκτός από την ευκτική, είναι βραχύχρονοι. τούς ἐργάτας ἡ τῆς τῇ τήν χώρα χώρας χώρᾳ χώραν χώρα αἱ ταῖς τάς χῶραι χωρῶν χώραις χώρας χῶραι Το άρθρο τούς μας δείχνει πως πρόκειται για αιτιατική πληθυντικού, αρσενικού γένους, επομένως βάζουμε την κατάληξη -ας. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς το -α- στη συλλαβή - γα- είναι βραχύ και παίρνει πάντα οξεία όταν τονίζεται (δες και τον πίνακα σελ.62).

36 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 36 ὁ τοῦ τῷ τόν ἐργάτης ἐργάτου ἐργάτῃ ἐργάτην ἐργάτα οἱ τοῖς τούς ἐργάται ἐργα ἐργάταις ἐργάτας ἐργάται ΠΡΟΣΟΧΗ: Το α στην κλητική ενικού είναι βραχύ, γιατί η λέξη ἐργάτης έχει κατἀληξη -της και τα περισσότερα αρσενικά σε -ης σχηματίζουν την κλητική σε α (βραχύ). Εξαιρούνται τα ουσιαστικά σε -δης (π.χ. εὐπατρίδης) και το κύριο όνομα Αἰσχίνης, τα οποία διατηρούν στην κλητική την κατάληξη -η. ὦ μαθηταί (πληθ.) Το επιφώνημα ὦ μας δείχνει πως πρόκειται για κλητική (εδώ πληθυντικού αριθμού, όπως ορίζεται στην παρένθεση), επομένως βάζουμε την κατάληξη -αι. Ο τόνος είναι η οξεία, γιατί το αι στο τέλος της λέξης είναι βραχύχρονο και τα βραχέα φωνήεντα παίρνουν πάντα οξεία. ὁ τοῦ τῷ τόν μαθητής μαθητοῦ μαθητῇ μαθητήν μαθητά οἱ τοῖς τούς μαθηταί μαθη μαθηταῖς μαθητάς μαθηταί ΠΡΟΣΟΧΗ: Το α στην κλητική ενικού είναι βραχύ, γιατί η λέξη μαθητής έχει κατἀληξη -της και τα περισσότερα αρσενικά σε -ης σχηματίζουν την κλητική σε α (βραχύ), ὦ μαθητά. τῆς βασιλίσσης Το άρθρο τῆς μας δείχνει πως πρόκειται για γενική ενικού θηλυκού γένους. Το ουσιαστικό ἡ βασίλισσα έχει πριν από το -α της κατάληξης σύμφωνο, άρα το -α- θα γίνει -η- στη γενική και δοτική ενικού. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (-λισ-)* παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-σης). Το δίχρονο -ι- της παραλήγουσας εδώ είναι μακρό (δες και τον πίνακα σελ.62). ἀθλη ἡ τῆς τῇ τήν βασίλισσα βασιλίσσης βασιλίσσῃ βασίλισσαν βασίλισσα αἱ ταῖς τάς βασίλισσαι βασιλισσῶν βασιλίσσαις βασιλίσσας βασίλισσαι Το άρθρο μας δείχνει πως πρόκειται για γενική πληθυντικού, επομένως βάζουμε την κατάληξη -ῶν. Ο τόνος είναι περισπωμένη, καθώς η μακρόχρονη γενική και δοτική όταν τονίζονται στη λήγουσα παίρνουν περισπωμένη.

37 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 37 τῷ ἐργάτῃ ὁ τοῦ τῷ τόν ἀθλητής ἀθλητοῦ ἀθλητῇ ἀθλητήν ἀθλητά οἱ τοῖς τούς ἀθληταί ἀθλη ἀθληταῖς ἀθλητάς ἀθληταί Το άρθρο τῷ μας δείχνει πως πρόκειται για δοτική ενικού, αρσενικού γένους. Το ουσιαστικό είναι ὁ ἐργάτης, επομένως η κατάληξη δοτικής ενικού είναι ῃ. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς το -α- που τονίζεται είναι βραχύχρονο και κάθε βραχύχρονη συλλαβή παίρνει οξεία. (δες την κλίση του στη σελ. 72). τοῖς τεχνίταις Το άρθρο τοῖς μας δείχνει πως πρόκειται για δοτική πληθυντικού, επομένως βάζουμε την κατάληξη -αις. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς η μακρόχρονη λήγουσα (-χνι-) παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-της). (δες και τον πίνακα σελ.63) ὁ τοῦ τῷ τόν τεχνίτης τεχνίτου τεχνίτῃ τεχνίτην τεχνῖτα οἱ τοῖς τούς τεχνῖται τεχνι τεχνίταις τεχνίτας τεχνῖται ΠΡΟΣΟΧΗ: Το α στην κλητική ενικού είναι βραχύ, γιατί η λέξη τεχνίτης έχει κατἀληξη -της και τα περισσότερα αρσενικά σε -ης σχηματίζουν την κλητική σε α (βραχύ), ὦ τεχνῖτα. τῇ ἰδέᾳ Το άρθρο τῇ μας δείχνει πως πρόκειται για δοτική ενικού θηλυκού γένους. Το ουσιαστικό ἡ ἰδέα έχει πριν από το -α- της κατάληξης φωνήεν, επομένως διατηρεί το -αστη γενική και δοτική ενικού. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς το -ε- είναι βραχύχρονο και κάθε βραχύχρονη συλλαβή παίρνει οξεία. τῇ ὕλῃ ἡ τῆς τῇ τήν ἰδέα ἰδέας ἰδέᾳ ἰδέαν ἰδέα αἱ ταῖς τάς ἰδέαι ἰδεῶν ἰδέαις ἰδέας ἰδέαι Το άρθρο τῇ μας δείχνει πως πρόκειται για δοτική ενικού, θηλυκού γένους, επομένως βάζουμε την κατάληξη ῃ, καθώς το ουσιαστικό τελειώνει σε -η. Ο τόνος είναι η οξεία, καθώς η μακρόχρονη παραλήγουσα (υ-) παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (-λη). (δες και τον πίνακα σελ.63)

38 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 38 ἡ τῆς τῇ τήν ὕλη ὕλης ὕλῃ ὕλην ὕλη αἱ ταῖς τάς ὗλαι ὑλῶν ὕλαις ὕλας ὗλαι Τα βραχέα φωνήεντα όπως επανειλημμένα έχουμε πει είναι το ε και το ο Τα μακρά φωνήεντα είναι το η και το ω Οι δίφθογγοι (αι, ει, οι, ου, υι, αυ, ευ, ηυ) είναι μακρόχρονοι, εκτός από το αι και το οι μόνο όταν βρίσκονται στο τέλος της λέξης και δεν ακολουθεί άλλο γράμμα τότε είναι βραχύχρονοι. Το α, ι, υ είναι δίχρονα δηλαδή άλλες φορές είναι βραχέα και άλλες μακρά. Όταν λοιπόν στην παραλήγουσα έχουμε δίχρονο φωνήεν (α,ι,υ) θ ανατρέχετε στον πίνακα στη σελ. 62 και θα βρίσκετε αν είναι μακρό (το σημειώνουμε με -) και αν είναι βραχύ (το σημειώνουμε με ). κρεῖττον τοῖς ποσίν ὀλισθεῖν ἤ τῇ γλώσσῃ ιογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων Μετάφραση Είναι προτιμότερο το στραβοπάτημα με τα πόδια παρά με τη γλώσσα. Βι ογραφι κά στοιχεία ιογένης Λαέρτιος: Πρόκειται για Έλληνα ιστοριογράφο της φιλοσοφίας της αρχαιότητας. Γεννήθηκε στην πόλη Λαέρτη της Κιλικίας και έζησε τον 3 ο αι. μ. Χ. Το πιο σημαντικό έργο του περιλαμβάνει τους βίους των αρχαίων φιλοσόφων και έχει τον τίτλο «Περί βίων, δογμάτων και αποφθεγμάτων των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων». Στα έργα του ο ιστοριογράφος παρέχει ποικίλες πληροφορίες βιογραφικού και δοξογραφικού περιεχομένου, χωρίς ωστόσο να προβαίνει σε καμιά κρίση. Η σημασία του έργου του είναι μεγάλη, καθώς τα συγγράμματά του αποτελούν πολύτιμη πηγή για το σύγχρονο ιστορικό της φιλοσοφίας. ΕΡ ΜΗΝ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ Ρ Ε ΙΣ Ο ιογένης Λαέρτιος με τη συγκεκριμένη ρήση τονίζει την ανάγκη να είμαστε προσεκτικοί όταν εκφραζόμαστε. Επειδή ο λόγος αποτελεί το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων και έχει τεράστια δύναμη, επιβάλλεται να τον χρησιμοποιούμε σωστά ώστε να πετυχαίνουμε αυτό που επιθυμούμε. Όταν λοιπόν δεν εκφραζόμαστε σωστά, αυτό έχει άμεση επίπτωση στο συνομιλητή

39 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 39 μας, ο οποίος μπορεί να μην κατανοήσει αυτό που θέλουμε να του πούμε και όχι μόνο να μην μπορέσουμε να συννενοηθούμε, αλλά το χειρότερο αν εκφραστούμε άσχημα και με απρέπεια μπορεί να διακόψουμε φιλίες ετών, να προσβάλλουμε ανθρώπους και να δημιουργήσουμε άσχημες εντυπώσεις, δυσάρεστες και πολλές φορές ανεπανόρθωτες καταστάσεις. Γι αυτό και είναι προτιμότερο να στραβοπατήσουμε παρά να κάνουμε λανθασμένη χρήση της γλώσσας. Στο ολοκληρωμένο τεύχος ακολουθεί το παράλληλο κείμενο πλήρως αναλυμένο και οι ερωτήσεις του βιβλίου. Παρακάτω σας παραθέτουμε ενδεικτικά ένα μικρό μέρος από τη συμπληρωματική ύλη της 6 ης Ενότητας, που αναφέρεται στη γραμματική και συντακτική αναγνώριση όλων των λέξεων του κειμένου, η οποία περιλαμβάνεται στο ολοκληρωμένο τεύχος. ἔλαφος: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού και θηλυκού, του ουσιαστικού της β κλίσης: ὁ, ἡ ἔλαφος (=το ελάφι). ὁ τοῦ τῷ τόν ἡ τῆς τῇ τήν ἔλαφος ἐλάφου ἐλάφῳ ἔλαφον ἔλαφε οἱ τοῖς τούς αἱ ταῖς τάς ἔλαφοι ἐλάφων ἐλάφοις ἐλάφους ἔλαφοι εὐμεγέθης: ονομαστική ενικού, γένους αρσενικού και θηλυκού, του τριτόκλιτου (τριγενούς και δικατάληκτου) επιθέτου: ὁ, ἡ εὐμεγέθης, τό εὐμέγεθες (=αυτός που έχει μεγάλο μέγεθος, μεγάλος). Σημείωση: Τα τριτόκλιτα επίθετα σε -ης (αρσ. και θηλ.), -ες (ουδ.) θα τα διδαχθείτε στη Β Γυμνασίου. ὥρᾳ: δοτική ενικού, γένους θηλυκού, του ουσιαστικού της α κλίσης: ἡ ὥρα (= η κατάλληλη στιγμή, η εποχή). ἡ τῆς τῇ τήν ὥρα ὥρας ὥρᾳ ὥραν ὥρα αἱ ταῖς τάς ὧραι ὡρῶν ὥραις ὥρας ὧραι θέρους: γενική ενικού, γένους ουδετέρου, του ουσιαστικού της γ κλίσης: τό θέρος (=το καλοκαίρι).

40 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 40 τό τοῦ τῷ τό θέρος θέρους θέρει θέρος θέρος δεν έχει διψῶν: μετοχή ενεστώτα, γένους αρσενικού, ονομαστική ενικού, ενεργητικής φωνής, του συνηρημένου ρήματος: διψήω, -ῶ (= διψάω). Τα συνηρημένα ρήματα θα διδαχθείτε στη Γ γυμνασίου. Ακολουθεί η γραμματική αναγνώριση και η κλίση όλων των λέξεων του κειμένου στο ολοκληρωμένο τεύχος. 1. Ἔλαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους διψῶν παραγίνεται ἐπί τινα πηγήν διαυγῆ καί βαθεῖαν: κύρια πρόταση. παραγίνεται: ρήμα, ἔλαφος: υποκείμενο του ρήματος, διψῶν: επιρρηματική (αιτιολογική) μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Υποκείμενο μιας πρότασης είναι το πρόσωπο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος μέσα σ αυτήν. Τίθεται πάντα σε πτώση ονομαστική και το βρίσκουμε απαντώντας στην ερώτηση ποιος, ποια, ποιο + ρήμα της πρότασης: π.χ. ὁ ημοσθένης ἀγορεύει [ ποιος ἀγορεύει; ὁ ημοσθένης (υποκ. του ρήματος)]. 2. καί πιών [ ] προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ: κύρια πρόταση. προσεῖχεν: ρήμα, (ἔλαφος): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος, τῇ ἰδέᾳ: αντικείμενο του ρήματος. Να ξέρετε ότι: Αντικείμενο λέγεται η λέξη που φανερώνει που πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος μπαίνει σε μια από τις πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική και αιτιατική) και το βρίσκουμε, αν απαντήσουμε στην ερώτηση τι + ρήμα της πρότασης: π.χ. οἱ πολέμιοι ἔτεμνον