ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Δ. ΠΕΚΤΑΣΙΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ- ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Β' ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΓΝΑ "ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ"

Transcript

1 ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Δ. ΠΕΚΤΑΣΙΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ- ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Β' ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΓΝΑ "ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ"

2 Nεοπλασματικοί Δείκτες Ορισμός Κάθε πρωτεϊνικό μόριο που παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από τον κακοήθη όγκο και ανιχνεύεται στα διάφορα βιολογικά υγρά (αίμα, ούρα, ΕΝΥ) μπορεί να χρησιμεύσει ως νεοπλασματικός δείκτης.

3 Νεοπλασματικοί δείκτες Ευαισθησία (Sensitivity) Ορίζεται ως o λόγος των ορθά θετικών ευρημάτων προς το σύνολο εκείνων που πάσχουν από τη νόσο (ορθά θετικών και εσφαλμένα αρνητικών). Δείχνει πόσο συχνά ένα άτομο που πάσχει από τη νόσο παρουσιάζει την εκδήλωση αυτή.

4 Nεοπλασματικοί δείκτες Ειδικότητα (Specificity) Ορίζεται ως ο λόγος των ορθά αρνητικών προς το σύνολο εκείνων που δεν πάσχουν από τη νόσο (ορθά αρνητικών και εσφαλμένα θετικών). Δείχνει πόσο συχνά ένα άτομο που δεν πάσχει από τη νόσο δεν εμφανίζει την εκδήλωση αυτή.

5 Νεοπλασματικοί Δείκτες Ιδανικός Δείκτης Ένας δείκτης θεωρείται ιδανικός όταν: Διαθέτει υψηλή ευαισθησία, ειδικότητα και διαγνωστική ακρίβεια Παράγεται μόνο από τα νεοπλασματικά κύτταρα η από άλλους ιστούς ως ανταπόκριση στον όγκο Ανιχνεύεται ακόμη και με την παρουσία μικρού φορτίου όγκου Οι αυξομειώσεις των τιμών του παρακολουθούν την πορεία της νόσου

6 Nεοπλασματικοί Δείκτες Χρησιμότητα Ανίχνευση κακοήθων νεοπλασμάτων σε ασθενείς ασυμπτωματικούς (πληθυσμιακός έλεγχος) Ανίχνευση κακοήθους νεοπλάσματος και ΔΔ από καλοήθεις παθήσεις Ταξινόμηση και πρόγνωση του νεοπλάσματος. Σταδιοποίηση Ανοσοαπεικόνιση με ραδιοεπισημασμένα Μabs Ανοσοθεραπεία με επισημασμένα Mabs (ραδιοϊσότοπα, κυτταροτοξικά φάρμακα, τοξίνες)

7 Nεοπλασματικοί Δείκτες Κανένας από τους μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενους δείκτες δεν είναι απόλυτα ειδικός για την παρουσία καρκίνου Η μέτρηση μόνο του νεοπλασματικού δείκτη δεν αρκεί για τη διάγνωση του καρκίνου Οι καρκινικοί δείκτες μπορεί να βρίσκονται αυξημένοι και σε άτομα με καλοήθεις παθήσεις Οι καρκινικοί δείκτες δεν είναι αυξημένοι σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο με εξαίρεση ίσως τη χοριακή γοναδοτροφίνη (β-hcg) στο χοριοκαρκίνωμα Oι καρκινικοί δείκτες σπάνια είναι αυξημένοι σε πρώιμα στάδια καρκίνου. Συνήθως είναι αυξημένοι μόνο σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο

8 Nεοπλασματικοί Δείκτες Οι περισσότεροι από τους δείκτες δεν εμφανίζουν ειδικότητα για ένα μόνο τύπο καρκίνου, αλλά μπορεί να ανιχνεύονται αυξημένοι σε διαφορετικούς τύπους όγκων Κανένας δείκτης δεν εμφανίζει απόλυτη ειδικότητα για συγκεκριμένο όργανο η ιστό με εξαίρεση ίσως το PSA που είναι ειδικός δείκτης για τον προστάτη.

9 Nεοπλασματικοί Δείκτες Οι φυσιολογικές τιμές των καρκινικών δεικτών δεν έχουν προσδιοριστεί επακριβώς Περισσότερη αξία από μία μοναδική μέτρηση έχει η παρακολούθηση του δείκτη για κάποιο χρονικό διάστημα και ειδικότερα εάν έχει αυξομειώσεις η εάν παραμένει σταθερός Κάθε μεμονωμένη αύξηση της τιμής του δείκτη θα πρέπει να επιβεβαιώνεται με επανάληψη της μέτρησης

10 Nεοπλασματικοί Δείκτες Αξίζει να σημειωθεί ότι η χορήγηση αυξητικών παραγόντων π.χ. G-CSF μπορεί να προκαλέσει παροδική αύξηση των δεικτών Διαφορετικά εργαστήρια μπορεί να χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνικές για τη μέτρηση των δεικτών, οπότε μπορεί να δώσουν διαφορετικό αποτέλεσμα για το ίδιο δείγμα

11 Nεοπλασματικοί Δείκτες Κακοήθεια Καρκινος ουροποιογεννητικού Νεφρός-Κύστη Προστάτης Όρχις Καρκίνος Κεφαλής-Τραχήλου Καρκίνος Θυρεοειδούς Λέμφωμα-Λευχαιμία Νευροβλάστωμα Δείκτης CEA, TPA, CA 19-9, TATI PSA, PAP, TPA, TATI AFP, b-hcg, LDH, PLAP CEA, SCC, TATI TG, Καλσιτονίνη, TPA, TATI Β2-μικροσφαιρίνη, φερριτίνη, ινωδογόνο, LDH,θυμιδίνηκινάση NSE,VMA,Kατεχολαμίνες

12 Νεοπλασματικοί Δείκτες Κακοήθεια Καρκίνος πνεύμονα Μικροκυτταρικός Μη μικροκυτταρικός Καρκίνος μαστού Καρκίνος ΓΕΣ Παχύ-Ορθό Στόμαχος Πάγκρεας Ηπάτωμα Γυναικολογικός Καρκίνος Ωοθήκες Μήτρα Δείκτης NSE, CEA, TPA SCC, CEA, TPA, CA-125, CYFRA-21 CEA, CA 15-3, TPA,CA-125, MCA, CA CEA, CA 19-9, CA-50 CEA, CA-19-9, CA-5O, TPA, TAG-72 CEA, CA 19-9, CA -50 AFP, CEA, CA-125 CA-125, CEA, CA-15-3,TATI CEA, CA-125, CA-50, TAG-72, TATI.

13 Καρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο(CEA) Ειδικό αντιγόνο των αδενοκαρκινωμάτων του πεπτικού σωλήνα και των ενδοδερμικών ιστών κατά τα 2 πρώτα 3μηνα της ζωής. Δομή: Γλυκοπρωτεΐνη Μ.Β daltons Κάθαρση κύρια από το ήπαρ. Χρόνος ημίσειας ζωής: Άγνωστος ( 2 μέρες εύρος 2 έως 60 ημέρες)

14 Καρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο(CEA) Κλινικά χρήσιμο: Επιθηλιακές κακοήθειες: Κολοορθικός καρκίνος Καρκίνος μαστού Καρκίνος πνεύμονα Καρκίνος στομάχου Καρκίνος παγκρέατος

15 Αυξημένα Επίπεδα CEA σε Ορισμένες Καλοήθεις Παθήσεις Παθήσεις ήπατος Κίρρωση Χρόνια ενεργός ηπατίτιδα Ιογενής ηπατίτιδα Αποφρακτικός ίκτερος Παθήσεις εντέρου Εκκολπωματίτιδα Φλεγμονώδεις παθήσεις εντέρου Πεπτικό έλκος Πολύποδες Παγκρεατίτιδα Άλλες παθήσεις Χρόνιες πνευμονοπάθειες Νεφρική ανεπάρκεια

16 Επίπεδα CEA σε Διάφορες Κακοήθεις Παθήσεις εκτός του Παχέος Εντέρου Καρκίνος Συχνότητα Πνεύμονα 52-77% Παγκρέατος 61-68% Στομάχου 40-60% Ήπατος 40-60% Χοληφόρων 80% Θυρεοειδούς 50-70% Μαστού 30-50% Γυναικολογικός 47-50% Ενδομητρίου 27% Τραχήλου μήτρας 47-50% Ωοθηκών 27%

17 Καρκίνος Παχέος Εντέρου Ρόλος του CEA To CEA στερείται ειδικότητας για αξιόπιστη διάγνωση Ασθενείς με επίπεδα CEA 5-10 μεγαλύτερα του φυσιολογικού θα πρέπει να ελέγχονται για την παρουσία κακοήθειας η για την υποτροπή κακοήθειας.

18 Kαρκίνος Παχέως Εντέρου Ρόλος του CEA Οι εν σειρά προσδιορισμοί του CEA συνιστώνται ως η καλύτερη διαθέσιμη, μη αιματηρή τεχνική για τη μετεγχειρητική παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο παχέος εντέρου για την ανάδειξη της υποτροπής. Οι προσδιορισμοί του CEA μετά από Ro χειρουργική επέμβαση πρέπει να γίνονται κάθε 2-3 μήνες τα 2 πρώτα χρόνια και κάθε 4 μήνες τα επόμενα 3 χρόνια.

19 Kαρκίνος Παχέoς Εντέρου-Οδηγίες EGTM Παρακολούθηση : Βραδέως αυξανόμενα επίπεδα του CEA παρατηρούνται στην τοπικοπεριοχική υποτροπή, ενώ αυξάνονται ταχέως στις ηπατικές μεταστάσεις Ο προσδιορισμός του CEA πρέπει να γίνεται τουλάχιστον κάθε 2-3 μήνες τα 2 πρώτα χρόνια

20 Νεοπλασματικοί Δείκτες α-φετοπρωτεΐνη Γλυκοπρωτεΐνη ΜΒ Παραγωγή:Κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής από το ήπαρ, το λεκιθικό ασκό και το γαστρεντερικό επιθήλιο. Χρόνος ημίσειας ζωής: ημέρες Συνήθως 5 ημέρες περίπου Κλινικά χρήσιμο: NSGCT, ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα

21 ΑFP & Πρωτοπαθής Καρκίνος Ήπατος Διάγνωση (+) Έγκαιρη διάγνωση ( ± ) Παρακολούθηση θεραπείας ( ± ) Πρόγνωση ( ± ) Τιμές AFP > 400 ng/ml σπάνια ανιχνεύονται σε άλλες παθήσεις του ήπατος εκτός από τον πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος

22 Επίπεδα CA19-9 και CA-50 σε Καλοήθεις Παθήσεις Παγκρέατος, Χοληφόρων και Ήπατος CA 19-9 CA -50 Πάθηση Ν Διάμεση >37U/ml % Διάμεση >37U/ml % Ομάδα ελέγχου % Οξ.Παγκρεατίτιδα % % Χρ.Παγκρεατίτιδα % % Χολολιθίαση % % Κίρρωση Ήπατος % %

23 Eπίπεδα CA 19-9 σε Παθήσεις Παγκρέατος - Χοληφόρων CA 19-9 (> 37 U/ml) Πάθηση Ν % Εύρος Καρκίνος Παγκρέατος 22/ % Εξαιρέσιμος 6/7 84.7% Μη εξαιρέσιμος 16/ % Καρκίνος Χοληφόρων 17/ % Εξαιρέσιμος 7/10 70% Μη εξαιρέσιμος 10/23 76,9% Παγκρεατίτιδα 2/26 7.6% 0-59 Καλοήθεις Παθήσεις Χοληφόρων 7/ % ( - ) Ίκτερος 4/ % 0-71 ( + ) Ίκτερος 3/15 20% 0-410

24 Καρκίνος Παγκρέατος Οδηγίες EGTM Πρόγνωση Παρακολούθηση : Μπορεί να χρησιμοποιηθεί το CA 19-9 για να εκτιμηθεί η πρόγνωση και η ανταπόκριση στη θεραπεία σε διαγνωσμένο καρκίνο του παγκρέατος. Τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν υποστηρίζουν τον εν σειρά προσδιορισμό του CA 19-9 στον καρκίνο του παγκρέατος.

25 Νεοπλασματικοί Δείκτες Καρκίνος Μαστού Καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο (CEA) Επιθηλιακό μεμβρανικό αντιγόνο ( ΕMA ) Ιστικό πολυπεπτιδικό αντιγόνο ( TPA ) CA 15-3 CA MCA(mucin like carcinoma associated antigen MSA HMFG1, HMFG2 Φερριτίνη

26 Καρκίνος Μαστού Καρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο Πρώιμος καρκίνος μαστού Μεταστατικός καρκίνος N(- ve) N( + ve) μαστού 80/333 67/419 98/ / % 16% 27% 60%

27 Καρκίνος Μαστού-Οδηγίες EGTM Παρακολούθηση: Οι συχνοί προσδιορισμοί του CEA & CA 15-3 μπορεί να διαγνώσουν την υποτροπή της νόσου σε NED ασθενείς. Μπορεί να διαγνώσουν την υποτροπή της νόσου στο 40-60% και να προηγηθούν της κλινικής ανάδειξης της υποτροπής κατά 2-18 μήνες (διάμεση 5.2 μήνες). Δεν αναδεικνύουν την τοπικοπεριοχική υποτροπή πρώιμα. Στις απομακρυσμένες μεταστάσεις το CEA είναι αυξημένο στο 40-50% και το CA 15-3 στο 50-70% των περιπτώσεων.

28 Καρκίνος Μαστού-Οδηγίες EGTM Παρακολούθηση της θεραπείας : Η μεγαλύτερη χρησιμότητα των δεικτών είναι η παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία της μεταστατικής νόσου. Ασθενείς με βελτίωση της νόσου εμφανίζουν μείωση των επιπέδων των δεικτών, ενώ στην πρόοδο της νόσου παρατηρείται αύξηση των επιπέδων των δεικτών. Αυξημένα επίπεδα δεικτών στον καρκίνο του μαστού σημαίνει σχεδόν πάντοτε την παρουσία μεταστατικής νόσου.

29 Nεοπλασματικοί Δείκτες CA 125 Eίναι γλυκοπρωτεΐνη υψηλού Μ.Β Εκφράζεται στα επιθηλιακά κύτταρα του καρκίνου των ωοθηκών. Εκφράζεται επίσης στους Μυλλέριους όγκους

30 Αυξημένα Επίπεδα CA-125 σε Καλοήθεις Παθήσεις Πάθηση CA-125(> 35 U/L) Ενδομητρίωση 24% Καλοήθεις όγκοι ωοθηκών 10% Οξεία σαλπιγγίτιδα 40% Χρόνια σαλπιγγίτιδα 8% Ινομύωμα 10% Κίρρωση 67% Κίρρωση με ασκίτη 100% Χρόνια ενεργός ηπατίτιδα 10% Οξεία παγκρεατίτιδα 32% Χρόνια παγκρεατίτιδα 2% Νεφρική ανεπάρκεια 15%

31 Αυξημένα Επίπεδα CA-125 σε Κακοήθειες εκτός Καρκίνου Ωοθηκών Κακοήθεια CA-125(>35 U/L) % Καρκίνος ενδομητρίου 31-33% Καρκίνος τραχήλου μήτρας 25% Καρκίνος μαστού 17-20% Καρκίνος παχέως εντέρου 15% Καρκίνος παγκρέατος 52-58% Καρκίνος πνεύμονα 29-37% Καρκίνος ήπατος 50-78% Καρκίνος στομάχου 30% Καρκίνος χοληφόρων 46%

32 Kαρκίνος Ωοθηκών- Επίπεδα CA-125 Ανάλογα με τον Ιστολογικό Τύπο Ορώδης Βλεννώδης Ενδομητρι- Διαυγοκυτ- Αδιαφορο- oειδής ταρικός ποίητος CA /317 35/51 39/52 28/36 56/64 80% 59% 75% 78% 85%

33 Καρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα CA-125 Aνάλογα με το Βαθμό Διαφοροποίησης Grade I II III IV 12/16 14/15 17/19 5/5 6/14 27/29 30/36 9/10

34 Καρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα CA-125 Aνάλογα με το Στάδιο Σ τ ά δ ι α Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Σύνολο Επίπεδα 48/96 55/61 199/216 77/82 615/723 CA % 90% 92.1% 93.9% 85.1%

35 Καρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα CA-125 Aνάλογα με το Μέγεθος της Υπολειπόμενης Νόσου Μ έ γ ε θ ο ς Ό γ κ ο υ Μικροσκοπική <1cm <2cm >1cm >2cm >10cm νόσος Επίπεδα 8/38 14/45 21/46 30/38 39/56 39/39 CA % 38% 46% 79% 80% 100%

36 Νεοπλασματικοί Δείκτες-CA-125 Συμπεράσματα ( 1 ) Xρήσιμο προεγχειρητικό τέστ. Χρήσιμο για τη Δ.Δ μεταξύ καλοήθους και κακοήθους πυελικής μάζας. Είναι καλύτερο της κλινικής εξέτασης. Όταν συνδυάζεται με ECHO η διαγνωστική του ακρίβεια είναι 90%. Ο ρυθμός πτώσης των επιπέδων έχει προγνωστική αξία.

37 Νεοπλασματικοί Δείκτες-CA-125 Συμπεράσματα ( 2 ) Η αύξηση των επιπέδων του CA-125 μετά από CR είναι ενδεικτική υποτροπής της νόσου. Αυξημένα επίπεδα CA-125 μετά το τέλος της ΧΜΘ σημαίνει την παρουσία υπολειπόμενης νόσου. Φυσιολογικές τιμές του CA-125 μετά το τέλος της ΧΜΘ δεν αποκλείουν την παρουσία υπολειπόμενης νόσου. Αυξημένα επίπεδα CA-125 σε ασυμπτωματικές μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες είναι ενδεικτικές καρκίνου των ωοθηκών.

38 Nεοπλασματικοί Δείκτες- PSA Tο PSA είναι πρωτεΐνη που ανήκει στην οικογένεια των ανθρώπινων καλλικρεϊνών. Περιλαμβάνει : Την Iστική καλλικρεϊνη (hk1) Την Αδενική καλλικρεϊνη (hk2) Το PSA (hk3) Tο PSA και η hk2 βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στον προστάτη, ενώ η hk1 σε άλλα όργανα (νεφροί, πάγκρεας, σιελογόνοι αδένες ).

39 Νεοπλασματικοί Δείκτες-PSA Tο PSA συντίθεται στα επιθηλιακά κύτταρα του προστάτη και στη συνέχεια εκκρίνεται στον αυλό των πόρων του αδένα. Η συγκέντρωση του στο προστατικό υγρό είναι φορές μεγαλύτερη εκείνης του ορού. Το 40% του κυκλοφορούντος PSA είναι συνδεδεμένο με την α2- μακροσφαιρίνη και δεν μετριέται στον ορό. Το υπόλοιπο ποσό του PSA συνδέεται με την α1- αντιθρυψίνη (65-90%) η κυκλοφορεί ελεύθερο (10-35%).

40 Nεοπλασματικοί Δείκτες- PSA Tα επίπεδα του PSA εξαρτώνται από : Την ηλικία του αρρώστου Τον όγκο του προστατικού αδένα Τη μάζα-φορτίο του νεοπλάσματος Το βαθμό διαφοροποίησης του όγκου Επίπεδα >4ng/ml δεν σχετίζονται υποχρεωτικά με κακοήθεια Μόνο το 25-40% των ανδρών με PSA 4-10 ng/ml έχουν καρκίνο του προστάτη ~20% των ανδρών με καλοήθη υπερτροφία του προστάτη έχουν επίπεδα PSA μεταξύ 4-10ng/ml

41 Νεοπλασματικοί Δείκτες-PSA Το ελεύθερο PSA συσχετίζεται με την καλοήθη υπερτροφία του προστάτη. Το συνδεδεμένο με την α1- αντιθρυψίνη κλάσμα συσχετίζεται με τον καρκίνο του προστάτη. Ο λόγος του ελεύθερου προς το ολικό PSA είναι σημαντικά μικρότερος στον καρκίνο του προστάτη και σημαντικά μεγαλύτερος στην καλοήθη υπερτροφία του προστάτη.

42 Eπίπεδα PSA Ανάλογα με την Ηλικία Ηλικία PSA (ng/ml)

43 Επίπεδα PSA ανάλογα με την ηλικία Η λ ι κ ί α P S A Free Total F/T ratio

44 Συσχέτιση Επιπέδων PSA και Κλινικού Σταδίου Κλινικό Στάδιο P S A Α ( T1 ) 4-8 B ( T2 ) C ( T3 ) D ( M )

45 Προστατεκτομή-Επίπεδα PSA - RFS Ελεύθερο υποτροπής διάστημα Προεγχειρητικά επίπεδα 5-έτη 10-έτη PSA(ng/ml) 0-4 (284,43% ) 92% 90% (237,35%) 83% 70% (105,16%) 56% 56% >20 (40.6%) 45% 0%

46 Συσχέτιση Επιπέδων PSA και Sc Οστών S c Ο σ τ ώ ν Επίπεδα PSA N ( - ve ) % ( + ve ) % ( ng/ml ) (0) (0) (98.9) 3 (0.8) (99.4) 1 (0.6) (95.7) 2 (1.7) Σύνολο (98.8) 3 (0.4)

47 Kαρκίνος Προστάτη Επίπεδα PSA και Θεραπεία με Ορμόνες Επίπεδα PSA Συσχέτιση επι- Πρόγνωση πέδων PSA & πρόγνωσης PSA πριν τη θεραπεία <300ng/ml Πτωχή PSA 3 mos μετά τη θε- <4ng/ml Άριστη ραπεία PSA 6 mos μετά τη θε- <4ng/ml Πολύ καλή ραπεία Ναδίρ PSA μετά τη θε- <4ng/ml Πολύ καλή ραπεία Τ1/2 PSA μετά τη θερα T1/2 <2 εβδομ. Καλή πεία

48 Καρκίνος Προστάτη- Επίπεδα PSA- Οδηγίες EGTM ( 1 ) To PSA αποτελεί τον καλύτερο δείκτη για τον καρκίνο του προστάτη και θα πρέπει να συνδυάζεται με τη δακτυλική εξέταση από το ορθό. Περίπου 20-25% των ασθενών με καρκίνο του προστάτη δεν έχουν αυξημένα επίπεδα PSA Αυξημένα επίπεδα PSA και/η παθολογική δακτυλική εξέταση από το ορθό θέτουν την υπόνοια για καρκίνο του προστάτη

49 Καρκίνος Προστάτη- Επίπεδα PSA- Οδηγίες EGTM Παρακολούθηση : Τα επίπεδα του PSA αποτελούν τον καλύτερο δείκτη για τον καθορισμό της πρόγνωσης στον καρκίνο του προστάτη. Ο ορμονικός χειρισμός μπορεί να οδηγήσει το PSA σε χαμηλά επίπεδα και ο καρκίνος του προστάτη να εξακολουθεί να υφίσταται.

50 Καρκίνος Πνεύμονα Ιστολογικός Πριν τη θεραπεία Παρακολούθηση τύπος Αγνωστος CYFRA-21,NSE,CEA - ΑδενοCa CYFRA-21,CEA CYFRA-21 η CEA Μαλπιγιακό CYFRA-21 CYFRA-21 Μικροκυτταρικό NSE,CYFRA-21 NSE,CYFRA-21 Μεγαλοκυττακό CYFRA-21,CEA CYFRA-21,CEA

51 CEA & CA-125 σε Καλοήθεις Παθήσεις και τον Καρκίνο του Πνεύμονα CEA (>5ng/ml) CA-125 (>35U/ml) Καρκίνος πνεύ- 31/85(36.4%) 42/85(49.4%) μονα (N=787) Καλοήθεις πα 6/26(23%) 7/26(27%) θήσεις(n=26)

52 NSE, LDH, CEA, Αλκαλική Φωσφατάση σε Μικροκυτταρικό Καρκίνο Πνεύμονα Ε υ α ι σ θ η σ ί α Σύνολο ασθε- NSE(%) LDH(%) CEA(%) Αλκαλ. Φωσ- νών: 787 φατάση 81% 53% 43% 33%

53 Νεοπλασματικοί Δείκτες α-φετοπρωτεΐνη Γλυκοπρωτείνη ΜΒ Παραγωγή:Κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής από το ηπαρ, το λεκιθικό ασκό και το γαστρεντερικό επιθήλιο. Χρόνος ημίσειας ζωής :3.5-6 ημέρες Συνήθως 5 ημέρες περίπου Κλινικά χρήσιμο: NSGCT,ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα

54 Nεοπλασματικοί Δείκτες. β- HCG Δομή :Αποτελείται από 2 αλύσσους: a-άλυσσος κοινή με FSH, LH, TSH β-άλυσσος μοναδική Τ1/2: 24-48h (συνήθως 30h) Κλινικά χρήσιμη : Στην τροφοβλαστική νόσο (δεν διέρχεται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό),nsgct. Εφαρμογές : Πληθυσμιακός έλεγχος (+) Διάγνωση (+) Παρακολούθηση (+) Ταξινόμηση (+) Σταδιοποίηση (+) Πρόγνωση (+)

55 b-hcg- Επίπεδα κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης 1η εβδομάδα 2η εβδομάδα 3η εβδομάδα 1ο τρίμηνο 2ο τρίμηνο 3ο τρίμηνο mlu/ml mlu/ml mlu/ml mlu/ml mlu/ml mlu/ml

56 Kαρκίνος Όρχεως- AFP,b-HCG Ιστολογικός Τύπος AFP b-hcg AFP&/η b-hcg NSGCT 95/201(47%) 146/245(60%) - Σεμίνωμα 0/160(0%) 14/160(9%) 14/160(9%) NSGCT 147/226(65%) 129/226(57%) 190/226(94%) Σεμίνωμα 0/307(7%) 21/307(7%) 21/307(7%) ΝSGCT 155/226(52%) 92/296(31%) 179/296(60%) Σεμίνωμα 0/403(0%) 59/403(15%) 59/403(15%) NSGCT 299/623(47%) 224/623(36%) 352/623(50%)

57 Προγνωστικές ομάδες ανάλογα με τα επίπεδα των δεικτών Καλής πρόγνωσης AFP<1000ng/ml 5ετής DFS 89% b-hcg<5000i.u./l. 5ετής επιβίωση 92% LDH<1.5x το ανώτερο φυσιολογικό όριο (Ν) Ενδιάμεσης πρόγνωσης AFP>1000 και ng/ml 5ετής DFS 75% b-hcg 5000 και I.U./L 5ετής επιβίωση 82% Πτωχής (κακής) πρόγνωσης AFP > ng/ml 5ετής DFS 41% b-hcg > I.U./L 5ετής επιβίωση 48% LDH > 10xN

58 Kαρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα CA-125 Ανάλογα με τον Ιστολογικό Τύπο Ιστολογικός τύπος >35 U/ml >65 U/ml N % N % Ορώδης 99/122 88% 90/112 80% Βλεννώδης 9/15 60% 6/15 40% Ενδομητριοειδής 9/13 69% 8/13 62% Διαυγοκυτταρικός 2/4 80% 2/4 50% Αδιαφοροποίητος 38/40 95% 36/40 90% Κοκιοκυτταρικός 3/6 50% 1/6 16.5% Τεράτωμα 2/4 50% 2/4 50% ΑδενοCa σάλπιγγας 1/2 50% 1/2 50%

59 ΕΠΕΙΓΟΥΣΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Δ. ΠΕΚΤΑΣΙΔΗΣ Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική ΓΝΑ «Ιπποκράτειο»

60 Επείγοντα Ογκολογικά Προβλήματα Οξείες καταστάσεις, απειλητικές για τη ζωή του ασθενούς με νεοπλασματική νόσο, που οφείλεται στη νόσο ή τη θεραπεία της

61 Αίτια 1. Μεταβολικά σύνδρομο λύσεως όγκου υπερασβεστιαιμία σύνδρομο απρόσφορης έκκρισης ΑDH (SIADH) επινεφριδιακή ανεπάρκεια 2. Αιματολογικά διάχυτη ενδαγγειακή πήξη (DIC) DVT - πνευμονική εμβολή 3. Λοιμώδη Εμπύρετη ουδετεροπενία 4. Διηθητικά - αποφρακτικά συμπίεση νωτιαίου μυελού σύνδρομο άνω κοίλης φλέβας περικαρδιακή συλλογή - επιπωματισμός

62 Οξέα Μεταβολικά Προβλήματα 1. Σύνδρομο λύσεως όγκου (TLS) 2. Υπερασβεστιαιμία 3. Σύνδρομο απρόσφορης έκκρισης αντιδιουρητικής ορμόνης (SIADH) 4. Επινεφριδιακή ανεπάρκεια

63 Σύνδρομο λύσεως όγκου (TLS)

64 Σύνδρομο Λύσεως Όγκου Το σύνδρομο λύσης όγκου είναι μία δυνητικά απειλητική για τη ζωή μεταβολική επιπλοκή που προκαλείται από τη λύση των κυττάρων του όγκου, συνήθως μετά από αρχική χημειοθεραπεία για κακοήθη νόσο Το σύνδρομο λύσης του όγκου εμφανίζεται αυθόρμητα ή συχνότερα ως αποτέλεσμα της χημειοθεραπείας, της ακτινοθεραπείας ή της ανοσοθεραπείας Pession A, et al. Biologics 2008;2(1):129-41

65 Παθογένεση Μεταβολικές διαταραχές: Υπερουριχαιμία Υπερφωσφαταιμία Υπερκαλιαιμία Υπασβεστιαιμία Τα αποτελέσματα αυτά οδηγούν σε Έλλειμμα ύδατος Οξεία νεφρική νόσο Καρδιακές αρρυθμίες Καρδιακή ανακοπή

66 Ορισμοί του συνδρόμου λύσεως όγκου Ταξινόμηση κατά Cairo-Bishop του εργαστηριακού συνδρόμου λύσεως όγκου (LTLS): 2 ή περισσότερα από τα 4 εργαστηριακά κριτήρια στην ίδια περίοδο 24 ωρών 3 ημέρες πριν ή 7 ημέρες μετά από την έναρξη της ΧΜΘ. Μία αύξηση >25% από την αρχική εργαστηριακή τιμή είναι επίσης αποδεκτή Στοιχεία Τιμές Απόκλιση από Φ.Τ. Ουρικό οξύ 8 mg/dl > 25% Κάλιο 6 meq/l > 25% Φώσφορος 4,5 mg/l > 25% Ασβέστιο 7 mg/dl < 25% Wilson FP, Berns JS. Clin J Am Soc Nephrol 2012;7(10):

67 Συμπτωματολογία Υπερουριχαιμία Υπερφωσφαταιμία Ναυτία, έμετοι, διάρροια, κνησμός, αρθραλγίες, λήθαργος, ολιγουρία, ανουρία, αύξηση κρεατινίνης, νεφρική βλάβη Κνησμός, δερματικές βλάβες, αρθρίτιδα, ολιγουρία, αύξηση κρεατινίνης, νεφρική βλάβη Υπερκαλιαιμία Ναυτία, έμετοι, παραισθησίες, μυϊκή αδυναμία, ΗΚΓ διαταραχές, αρρυθμίες, ασυστολία Υπασβεστιαιμία Κράμπες, σπασμοί, τετανία, υπόταση, αρρυθμίες, αιφνίδιος θάνατος

68 Πρόληψη Ενυδάτωση ( 2-3 L/m 2 /24h) 24-48h πριν Διούρηση (αντένδειξη η υποογκαιμία και η αποφρακτική ουροπάθεια) Αλκαλοποίηση ούρων: με ακεταζολαμίδη ή/και διττανθρακικά - διαλυτότητα x10 UA σε αλκαλικό ph - μεταβολική οξέωση - όχι σε υπερφωσφαταιμία - καθίζηση CaPO 4, μεταβολική αλκάλωση Αλλοπουρινόλη, ρασπουρικάση

69 Μέτρα πρόληψης Υψηλού κινδύνου Ενυδάτωση με 3l/m2/24h χωρίς εμπλουτισμό με KCL Έλεγχος για G6PD Έναρξη ρασπουρικάση 0,2 mg/kgr 4h πριν τη ΧΜΘ Xορήγηση αλλοπουρινόλης μετά την 5 η μέρα Τακτικός έλεγχος /6h το πρώτο 24h /12h μετά Έγκαιρη ειδοποίηση νεφρολόγου Ενδιάμεσου κίνδυνου Ενυδάτωση Αλλοπουρινόλη ή φεβουξοστάτη ή ρασμπουρικάση 0,15mg/kgr Εργαστηριακός έλεγχος /4h και καθημερινά Χαμηλού κινδύνου Ενυδάτωση Παρακολούθηση /12h Coiffer et al Jclin Oncol 2008 Cairo Br.J. Haematol. 2010

70 Θεραπεία του συνδρόμου 3-5% των ασθενών αναπτύσσει κλινικό σύνδρομο Αποτελεσματική θεραπεία (International Expert Panel Guidelines 2008 ) Ενυδάτωση Αποκατάσταση ενδαγγειακού όγκου Διούρηση Διόρθωση ηλεκτρολυτικών διαταραχών Ρασμπουρικάση Παρακολούθηση Na, K, P, Ca, ουρικού οξέος, ουρίας, κρεατινίνης, LDH κάθε 4-6h Αιμοκάθαρση

71 Κακοήθης Υπερασβεστιαιμία

72 Κακοήθης Υπερασβεστιαιμία Συχνότερη αιτία υπερασβεστιαιμίας σε νοσηλευόμενους ασθενείς 20-30% ασθενών με καρκίνο Πτωχή πρόγνωση Συμπαγείς όγκους - καρκίνος μαστού (20-40%) - καρκίνος πνεύμονα (15%) Αιματολογικές κακοήθειες - πολλαπλούν μυέλωμα(30-90%)

73 Κατανομή ασβεστίου στον οργανισμό ΙΟΝΙΣΜΕΝΟ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΑΛΒΟΥΜΙΝΗ ΣΥΜΠΛΟΚΑ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Ca 2+ διορθωμένο = Ca 2+ ορού + 0,8 x (4-Αλβουμίνη ορού)

74 Ορισμός Φυσιολογική τιμή Ca ορού 8-10mg/dL Φυσιολογική τιμή ιονισμένου Ca mg/dl Υπερασβεστιαιμία Ca >10.5mg/dL ή ιονισμένου Ca > 5.6mg/dL Βαριά υπερασβεστιαιμία Ca > 14mg/dL Κρίση Ca > 14mg/dL ή/και νευρολογική συμπτωματολογία ή/και αρρυθμίες ή Ca > 16mg/dL

75 Συμπτωματολογία Νευρομυικό: κόπωση, μυική αδυναμία, μείωση τενόντιων αντανακλαστικών, σύγχυση, λήθαργος, κώμα Γαστρεντερικό: ανορεξία, ναυτία, έμετοι, δυσκοιλιότητα, ειλεός Ουροποιητικό: πολυουρία, αφυδάτωση, νεφρική ανεπάρκεια Καρδιαγγειακό: αρρυθμίες, βραδυκαρδία, ΗΚΓ διαταραχές (παράταση PR, βράχυνση QT, μακρύ Τ)

76 Αντιμετώπιση ΗΠΙΑ 10,5-12mg/dL 1. Αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας 2. ± Ενυδάτωση ΜΕΤΡΙΑ 12-14mg/dL ΒΑΡΙΑ >14mg/dL 1. Επιθετική ενυδάτωση ± Διουρητικά αγκύλης 2. Συνδυασμός: Καλσιτονίνη Διφωσφονικά Γλυκοκορτικοειδή (λεμφώματα, πολλαπλουν μυέλωμα) 3. Αιμοκάθαρση

77 Αντιμετώπιση ΚΑΛΣΙΤΟΝΙΝΗ Αναστολή οστεοκλαστικής απορρόφησης οστού Αύξηση νεφρικής απέκκρισης Ca 2+ Δοσολογία: 4-8IU/kgΣΒ ΙΜ ή SC κάθε 6-12h Έναρξη δράσης: 4-6 ώρες Ταχυφυλαξία Περιορισμός της δράσης: ώρες

78 Αντιμετώπιση Διφωσφονικά Ενεργειακή βλάβη και αποκόλληση των οστεοκλαστών Μέγιστη δράση σε: ώρες Αναστολή οστεοκλαστικής απορρόφησης οστού Διάρκεια: ανάλογα την δραστική ουσία (10-40 ημέρες) Αθροιστικό αποτέλεσμα με την καλσιτονίνη

79 Σύνδρομο απρόσφορης έκκρισης αντιδιουρητικής ορμόνης (SIADH)

80 Σύνδρομο απρόσφορης έκκρισης αντιδιουρητικής ορμόνης (SIADH) Υπονατριαιμία συχνότερη ηλεκτρολυτική διαταραχή σε νοσηλευόμενους ασθενείς Na ορού < 135mEq/L SIADH συχνότερη αιτία υπονατριαιμίας σε νοσηλευόμενους ασθενείς SIADH υπότονη υπονατριαιμία (95%) Ευογκαιμία (ολικό H 2 O, Na φυσιολογικό)

81 Αίτια SIADH Κακοήθειες Μικροκυτταρικό Ca πνεύμονα (80%) Παγκρέατος Προστάτη Λεμφώματα Πνευμονικά Νοσήματα Πνευμονία TBC Αναπνευστική ανεπάρκεια Μηχανικός αερισμός με PEEP Νοσήματα ΚΝΣ Νεοπλάσματα Λοιμώξεις ΚΝΣ Τραύματα ΚΝΣ Guillain Barre Οξεία ψύχωση Stress, Τραύμα, πόνος Ναυτία HIV

82 Συχνότητα - Μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα - Καρκίνος παγκρέατος, καρκίνος12δακτύλου - Λέμφωμα (Hodgkin, non-hodgkin) Παραγωγή ADH από - Σάρκωμα Ewing τον όγκο - Θύμωμα, μεσοθηλίωμα

83 Συμπτώματα Na meq/l Na meq/l Na<120mEq/L Ασυμπτωματική Ναυτία Έμετος Κεφαλαλγία Καταβολή Σύγχυση Αστάθεια Καταβολή Ναυτία Κεφαλαλγία Εμετός Σύγχυση Ληθαργικότητα Σπασμοί Σύγχυση Κώμα Αναπνευστική ανακοπή Θάνατος

84 Διαγνωστικά Κριτήρια SIADH Υπονατριαιμία (Να < 130 mmol/l) Χαμηλή ωσμωτικότητα πλάσματος (Posm < 280 mosm/kg) Νάτριο ούρων > 20 meq/l Ωσμωτικότητα ούρων > Ωσμωτικότητα ορού Φυσιολογική ουρία, κρεατινίνη, αλβουμίνη ορού Αυξημένες τιμές ADH

85 Αντιμετώπιση Στέρηση προσλαμβανόμενων υγρών (0.5-1l/ημερησίως) Δεμεκλοκυκλίνη mg q8h (αναστολέων επίδρασης της ADH στο ουροφόρο σωληνάριο) Υπέρτονο διάλυμα NaCL + διουρητικά της αγκύλης!!! αύξηση Να με ρυθμό 1mEq/l/h για την αποφυγή κεντρικής μυελινόλυσης XMΘ (SCLC)

86

87 Χρησιμότητα της μέτρησης των καρκινικών δεικτών σε διάφορους όγκους Screening Διάγνωση Πρόγνωση Ανίχνευση υποτροπής Παρακολού θηση θεραπείας Καρκίνος προστάτη (PSA) Καρκίνος όρχεων (b- HCG, AFP) Καρκίνος ωοθηκών (CA 125) Καρκίνος παχέως εντέρου (CEA) Καρκίνος μαστού (CA 15-3) ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ

88 CR Καρκίνος Ουροδόχου Κύστεως- Προεγχειρητική Θεραπεία Επίπεδα TPA,TATI,CEA,AFP,βHCG,PSA,SCC & CA 19-9 Πρίν Μετά P PSA NS AFP NS β-hcg NS CA NS CEA NS SCC NS TATI TPA NS

89 PR Καρκίνος Ουροδόχου Κύστεως- Θεραπεία Μεταστατικής Νόσου Επίπεδα TPA,TATI,CEA,AFP,βHCG,PSA,SCC & CA 19-9 Πρίν Μετά P PSA NS AFP NS b-hcg NS CA NS C E A NS SCC NS TATI TPA

90 Καρκίνος Ουροδόχου Κύστεως- Θεραπεία Μεταστατικής Νόσου Επίπεδα TPA,TATI,CEA,AFP,βHCG,PSA,SCC & CA 19-9 Πρίν Μετά P CR PSA NS AFP NS b HCG NS CA NS CEA NS SCC NS TATI TPA

91 T A T Ι (Tumor Polypeptide Trypsin Inhibitor) Είναι πολυπεπτίδιο Μ.Β. 6 KD το οποίο αναγνωρίσθηκε και απομονώθηκε από τα ούρα γυναικών με καρκίνο των ωοθηκών. Ο καθορισμός της ακολουθίας της τελικής Ν- αμινομάδας του TATI έδειξε ότι σχετίζεται στενά η είναι παρόμοιο με τον παγκρεατικό εκκριτικό αναστολέα της θρυψίνης.

92 Καρκίνος Στομάχου CEA,CA 19-9 & CA-50 in Monitoring Gastric Carcinoma D.Pectasides, A Mylonakis, M Kostopoulou et al, Am J Clin Oncol

93 Kαρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο (CEA) Ειδικό αντιγόνο των αδενοκαρκινωμάτων του πεπτικού σωλήνα και των ενδοδερμικών ιστών στα δύο πρώτα 3μηνα της εμβρυϊκής ζωής. Δομή : Γλυκοπρωτείνη ΜΒ daltons. Κάθαρση : Κυρίως από το ήπαρ.

94 Kαρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο (CEA) Κλινικά χρήσιμο : Επιθηλιακές Κακοήθειες Κολο-ορθικός καρκίνος Καρκίνος μαστού Καρκίνος πνεύμονος Καρκίνος παγκρέατος Καρκίνος στομάχου Χρόνος ημίσειας ζωής : Αγνωστος ( 2 ημέρες)

95 Kαρκίνος Παχέος Εντέρου-Οδη- γίες ΑSCO To CEA δεν συνιστάται για πληθυσμιακό έλεγχο Αν και τα αυξημένα προεγχειρητικά επίπεδα του CEA συσχετίζονται με πτωχή πρόγνωση,τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να στηρίξουν τη χρήση του CEA για τη χορήγηση προφυλακτικής ΧΜΘ. Σε περίπτωση αφαίρεσης ηπατικών μετα στάσεων συνιστάται προσδιορισμός του CEA κάθε 2-3 μήνες για

96 Kαρκίνος Παχέος Εντέρου-Οδη- γίες ΑSCO Τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για την παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία με το CEA. Εάν δεν υπάρχει άλλη μετρητή νόσος τότε το CEA προσδιορίζεται στην έναρξη της θεραπείας και κάθε 2-3 μήνες κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Επίπεδα CEA μεγαλύτερα κατά 2 φορές από τα φυσιολογικά μπορεί να σημαίνουν υποτροπή της νόσου. Τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να συσταθεί ο προσδιορισμός του CA19-9 για πληθυσμιακό έλεγχο,διάγνωση,σταδιοποίηση, και παρακολούθηση.

97 AFP Και Πρωτοπαθής Καρκίνος του Ήπατος. Συμβολή στη Διάγνωση Διάγνωση (+) Εγκαιρη διάγνωση (±) Παρακολούθηση θεραπείας (±) Πρόγνωση (±) Τιμές AFP > 400 ng/ml σπάνια ανιχνεύονται σε άλλες παθήσεις του ήπατος εκτός από τον πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος

98 Καρκίνος Παγκρέατος Οδηγίες EGTM Πρόγνωση Παρακολούθηση : Μπορεί να xρησιμοποιηθεί το CA 19-9 για να εκτιμηθεί η πρόγνωση και η ανταπόκριση στη θεραπεία σε διαγνωσμένο καρκίνο του παγκρετος. Τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν υποστηρί - ζουντον εν σειρά προσδιορισμό του CA 19-9 στον καρκίνο του παγκέατος.

99 Kαρκίνος Μαστού-Οδηγίες ASCO (1 ) Τα μέχρι τώρα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να προταθεί το CA 15-3 για πληθυσμιακό έλεγχο, σταδιοποίηση η παρακολούθηση μετά την πρωτογενή θεραπεία. Αν και το αυξημένο CA 15-3 πριδικάζει υποτροπή της νόσου μετά την πρωτογενή θεραπεία, η κλινική του αξία δεν είναι κα θιερωμένη.

100 Kαρκίνος Μαστού-Οδηγίες ASCO ( 2 ) Tα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να προταθεί ο προσδιορισμός του CA 15-3 για την παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία Επι απουσίας μετρητής νόσου αύξηση του CA 15-3 μπορεί να σημαίνει αποτυχία της θεραπείας Ο προσδιορισμός του CEA δεν προτείνεται για πληθυσμιακό έλεγχο,σταδιοποίηση η παρακολούθηση μετά την πρωτογενή θεραπεία

101 Kαρκίνος Μαστού-Οδηγίες ASCO ( 2 ) Tα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να προταθεί ο προσδιορισμός του CA 15-3 για την παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία Επι απουσίας μετρητής νόσου αύξηση του CA 15-3 μπορεί να σημαίνει αποτυχία της θεραπείας Ο προσδιορισμός του CEA δεν προτείνεται για πληθυσμιακό έλεγχο,σταδιοποίηση η παρακολούθηση μετά την πρωτογενή θεραπεία

102 Kαρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα ca-125 Ανάλογα με το Μέγεθος της Υπολειπόμενης Νόσου Μικροσκοπική <1cm <2cm >1cm >2cm >10cm νόσος CA-125 8/38 14/45 21/46 30/38 39/56 39/39 21% 38 % 46% 79% 79% 100%

103 Kαρκίνος Ωοθηκών : Επίπεδα CA- 125 και CEA Ανάλογα με το Στάδιο Στάδιο Ν Μέση Τιμή Εύρος Τιμών CEA (%) C A I-II / IIIA / IIIB /25 6O IV /5 60

104 Kαρκίνος Ωοθηκών-Επίπεδα CA-125 Kατά τη Διάρκεια της Παρακολούθησης(Ομάδα Α) 18 ασθενείς 86 μετρήσεις CA-125 C E A 12 ασθενείς παραμένουν NED + ve ve ασθενείς υποτροπίασαν + ve 3 0* - ve 3 6 *Lead in time : 2, 3, 17 μήνες

105 Eπίπεδα CA-125 πριν από τη Λαπαροτομία(Ομάδα Α) 15 ασθενείς CA-125 CEA + ve ve 0 15

106 Επίπεδα CA-125 Κατά τη Διάρκεια της ΧΜΘ (Ομάδα Β) Υπολειπόμενη νόσος >1cm CA-125 C E A ( 65 ασθενείς ) + ve ve Υπολειπόμενη νόσος :0 + ve ve 3 3

107 Eπίπεδα CA-125 Πριν την Επανεπέμβαση (Ομάδα Γ) CA-125 CEΑ - ve 2 nd look (13 ασθενείς) + ve 1* 0 - ve ve 2 nd look (18 ασθενείς) + ve ve 9 18 * Υποτροπίασε 5 μήνες αργότερα

108 Eπίπεδα CA-125 σε Διάφορες Κακοήθειες Κακοήθεια CA-125 % Διάμεση Εύρος (>35U/ml) τιμή Καρκίνος ΓΕΣ 34/ Καρκ. Μαστού 30/ Aδενο αγνώστου 7/ πρωτοπαθούς Γυναικολογικός 10/ Mαλπιγιακό Ca 8/ Πνεύμονος Αδενο Ca 5/ Πνεύμονος

109 Συσχέτιση Επιπέδων PSA & Sc Οστών PSA(ng/ml) N S c Ο σ τ ώ ν (-ve) (%) (+ ve) (%) (100%) (100%) (99%) 1 (1%) (93%) 7(7%) (62%) 23(28%) > (29%) 40(71%) Σύνολο (86%) 71(14%)

110 Kαρκίνος Προστάτη-Επίπεδα PSA N Στάσιμο Αυξανόμενο PSA PSA Κλινικό στάδιο Α (85%) 3(15%) B 31 23(74%) 8(25%) C 25 10(40%) 15(60%) Σκόρ Gleason < (73%) 13(27%) (52%) 13(48%) PSA < (90%) 2(10%) (70%) 7(30%) > (45%) 11(55%) Λεμφαδένες - ve 55 41(75%) 14(25%) +ve 8 1(12%) 11(88%)

111 Kαρκίνος Προστάτη Επίπεδα P S A Βιοψία μετά την ΑΚΘ Κλινική Πρόοδος ( ve +)/ Σύνολο (%) Νο/ Σύνολο (%) Στάσιμο PSA 14/33 ( 42% ) 2/50 (4% ) P S A 14/47 ( 52% ) 12/26 (46% ) Σύνολο 28/50 (56% ) 14/76 ( 18% )

112 CEA & CA-125 σε μη Μικροκυτταρικό Καρκίνο του Πνεύμονος CEA CA-125 CEA+CA-125 CEA η CA-125 N % N % N % N % ΑδενοCa 29/ / / /46 96 Μαλπιγιακό 12/ / / /27 65 Μεγαλοκυτ- 3/ /3 33 1/3 33 3/3 100 ταρικό Αδιαφ/το 2/5 40 3/5 60 2/5 40 4/5 80

113 NSCLC-Επίπεδα CYFRA-21,TPS,CEA- Μονοπαραγοντική Ανάλυση Παράγων Ν Διάμεση επιβίωση P (mos) Στάδιο Ι-ΙΙΙΑ < ΙΙΙΒ-IV TPS <182U/L < U/L CYFRA-21 <3.2ng/ml ng/ml CEA <4.7ng/ml ng/ml

114 NSCLC-Επίπεδα CYFRA-21,TPS,CEA- Μονοπαραγοντική Ανάλυση Παράγων Σχετικός P Κίνδυνος Στάδιο Ι-ΙΙΙΑ 1 - ΙΙΙΒ-IV TPS <182U/L 1 - Σ τ ά δ ι ο Ι - Ι Ι Ι Α 182U/L CYFRA-21 <3.2ng/m ng/ml CEA <4.7ng/ml ng/ml 1.36 NS

115 Νεοπλασματικοί Δείκτες Αρνητική προγνωστική αξία (Negative predictive value): Ορίζεται η αναλογία των ορθά αρνητικών ευρημάτων προς το σύνολο των αρνητικών ευρημάτων(ορθά και εσφαλμένα αρνητικών)

116 Νεοπλασματικοί Δείκτες Θετική Διαγνωστική Αξία(Positive Predictive Value) Ορίζεται η αναλογία των ορθά θετικών ευρημάτων προς το σύνολο των θετικών ευρημάτων(ορθά και εσφαλμένα θετικών)

117

118 Eντοπισμένος Καρκίνος Προστάτη- Προστατεκτομή- Επίπεδα PSA PSA(ng/ml) N ( % ) % % % > % Σύνολο %

119 Καρκίνος Ωοθηκών -0δηγίες Παρακολούθηση : EGTM ( 4 ) Η πλέον σπουδαία χρήση του CA-125 είναι η παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο των ωοθηκών. Η αύξηση των επιπέδων του CA-125 προηγείται της κλινικής ανάδειξης της υποτροπής από 1-17 μήνες (διάμεση 3-4 μήνες ). Κατά το SLO αυξημένα επίπεδα CA-125 συνδυάζονται πάντοτε με την παρουσία υπολειπόμενης νόσου, ενώ φυσιολογικά επίπεδα CA-125 δεν αποκλείουν την ύπαρξη ΥΝ.

120 Καρκίνος Μαστού-Eπίπεδα CA 15-3,CEA,MCA &TPA κατά τη Διάρκεια Παρακολούθησης Δείκτες Υποτροπή (N=68) NED (N=141) P Μ έ σ η τ ι μ ή ( SD ) CA ± ± C E A 7.41± ± M C A 16.53± ±3.84 <0.000 T P A 139.3± ±

121 Kαρκίνος Στομάχου Οδηγίες EGTM Oι δείκτες CEA,CA 19-9 και CA 72-4 δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πληθυσμιακό έλεγχο και διάγνωση. Ο ρόλος τους στην παρακολούθηση ασθενών με διαγνωσμένο καρκίνο του στομά - χου παραμένει να διερευνηθεί

122 Hπατοκυτταρικός Καρκίνος Οδηγίες EGTM Πληθυσμιακός έλεγχος :Ο προσδιορισμός της AFP μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πληθυσμιακό έλεγχο μόνο στην Κίνα και τις χώρες της Αφρικής κάτω από τη Σακχάρα, οπου η νόσος είναι ενδημική. Διάγνωση: Τα επίπεδα της AFP είναι πολύ υ- ψηλότερα στον ηπατοκυτταρικό καρκίνο. Στις άλλες κακοήθεις παθήσεις η αύξηση της AFP συνήθως είναι παροδική και δεν φθάνει στα επίπεδα του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος. Στο ηπάτωμα τα επίπεδα της AFP είναι πολύ αυξημένα η και αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου.

123 AFP-Πρωτοπαθής Καρκίνος ήπατος 70% του πρωτοπαθούς καρκίνου του ή- πατος :AFP (+) 70-75% (+ve) Κίνα 90-95%(+ve) για αντιγόνο η αντίσωμα ηπατίτιδας 25-30%(-ve) AFP

124

125

126 Kαρκίνος Πνεύμονος ( 1 ) Καλοήθεις Πνευμον. Καρκίνος Πνεύμονος Δείκτης Παθήσεις(N=23) Εξαιρέσιμος Μη εξαιρέσιμος (n=28) (n=88) Cyfra -21 Διάμεση (εύρος) 0.9( ) 1.35(0.5-27) 4.5( ) No (>3.3) 1 (4% ) 10 (36% ) 53 (60% ) CEA Διάμεση (εύρος) 2.55( ) 4.05( ) 7.4( ) No ( > 5 ) 2 ( 9 % ) 11 ( 39 % ) 51 ( 58% ) Ca-125 Διάμεση (εύρος) 27.5(3-188) 18(4-645) 98( ) No ( > 35 ) 8 (35 % ) 9 ( 32 % ) 57 ( 65 % )

127 Καρκίνος Ωοθηκών -0δηγίες Πρόγνωση : EGTM ( 3 ) Το CA-125 είναι ο ισχυρότερος προγνψστικός παράγοντας για την ανταπόκριση στη ΧΜΘ. Παρατεταμένος Τ½ η < από 7 φορές μείωση των επιπέδων του CA-125 κατά τους 3 πρώ τους κύκλους της ΧΜΘ συνδυάζεται με πτωχή ανταπόκριση.

128 Καρκίνος Ωοθηκών -0δηγίες Διάγνωση : EGTM ( 2 ) Μπορεί να συμβάλλει στη διάγνωση του καρκίνου των ωοθηκών σε συνδυασμό με το ενδοκολπικό υπερηχογράφημα και τη γυναικολογική εξέταση σε γυναίκες που έ- χουν ενδοπυελική μάζα.

129 Καρκίνος Ωοθηκών -0δηγίες EGTM (1 ) Πληθυσμιακός έλεγχος: Το CA-125 δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πληθυσμιακό έλεγχο λόγω της χαμηλής ευαισθησίας στην ανάδειξη πρωιμων σταδίων και της χαμηλής ειδικότητας. Εχει κάποιο ρόλο σε συνδυασμό με το ενδοκολπικό υπερηχογράφημα σε γυναίκες με οι κογενές σύνδρομο καρκίνου των ωοθηκών για την ανάδειξη πρωιμότερων σταδίων. Αυτό δεν μειώνει τη θνησιμότητα του καρκί - νου των ωοθηκών

130 Kαρκίνος Ωοθηκών:Επίπεδα CA- 125,HMFG1,HMFG2,Ανάλογα με το Μέγεθος της Υπολειπόμενης Νόσου Μέγεθος Ν CA-125 HMFG1 HMFG2 <2cm 23 14(61%) 12(52%) 11(48%) 2-10cm 24 29(83%) 13(54%) 18(75%) >10cm 37 36(97%) 22(58%) 25(67%)

131 Καρκίνος Μαστού CA 15-3 CA CA CA 15-3 Πρώιμα vs Προχωρημένα στάδια p=0.007 p=0.019 Λεμφαδένες ( +ve ), ( -ve ) p=0.002 p=0.087 Αριθμός διηθημένων λεμφαδένων p< p=0.188 Διάμετρος όγκου p< p=0.206

132 Kαρκίνος Μαστού-Οδηγίες EGTM Πρόγνωση: Τα επίπεδα του CEA,CA 15-3, MSA, MCA, CA σχετίζονται με το στάδιο της νόσου Υψηλότερα επίπεδα στους μεγαλύτερους όγκους και σε μεταστάσεις σε λεμφαδένες Αλληλοσυγκρουόμενα δεδομένα όσον αφορά την επίδραση των δεικτών όγκου στο DFS και το OS. Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τη συσχέτιση επιπέδου δεικτών και ανταπόκρισης στη θεραπεία

133 Καρκίνος Παγκρέατος Οδηγίες EGTM Διάγνωση : Μετανάλυση 24 μελετών Ευαισθησία : Μέση 81% ( εύρος 69-93%) Eιδικότητα : Μέση 90% ( εύρος 76-93) Το CA 19-9 έχει περιορισμένη αξία για τη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου. Αυξημένα επίπεδα CA 19-9 βρίσκονται σε ορισμένες καλοήθεις παθήσεις, όπως παγκρεατίτιδα και ίκτερος.

134 Kαρκίνος Παχέος Εντέρου-Οδη- γίες EGTM Πρόγνωση: Αυξημένα επίπεδα CEA προ και μετεγχειρητικά προσδίδουν κακή πρόγνωση στον καρκίνο του παχέoς εντέρου Τα επίπεδα του CEA αποτελούν ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα από το στάδιο κατά Dukes %των ασθενών με στάδιο Β κατά Dukes και αυξημένα επίπεδα CEA συνδυάζονται με επιθετική συμπεριφορά και χρειάζονται προφυλακτική ΧΜΘ.

135 Kαρκίνος Παχέος Εντέρου-Οδη- γίες EGTM Διάγνωση και πληθυσμιακός έλεγχος : Λόγω της χαμηλής ευαισθησίας και ειδικότητας το CEA δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πληθυσμιακό έλεγχο. Λόγω χαμηλής ευαισθησίας και ειδικότητας το CEA μόνο του δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαγνωστικούς σκοπούς η για τον αποκλεισμό του καρκίνου του παχέως εντέρου. Η αύξηση του CEA(>5ng/ml x10) σε ασθενείς με ανάλογη συμπτωματολογία θα πρέπει να θεω - ρηθεί ως λίαν ενδεικτική καρκίνου.

136 Καρκίνος Παχέος Εντέρου Επίπεδα CEA Κίνδυνος Υποτροπής Επίπεδα CEA(ng/ml) > 10 Kίνδυνος Υποτροπής Συμπέρασμα:Οσο μεγαλύτερα τα προεγχειρητικά επίπεδα του CEA τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες υποτροπής. Εξαίρεση : Το καρκίνωμα χαμηλής διαφοροποίησης καίτοι παράγει χαμηλά επίπεδα CEA έχει πολύ πτωχή πρόγνωση.

137 Καρκινοεμβρυικό Αντιγόνο(CEA) Εφαρμογές Πληθυσμιακός έλεγχος (-) Διάγνωση (-) Παρακολούθηση θεραπείας (+) Σταδιοποίηση (±) Πρόγνωση (±)

138 Nεοπλασματικοί Δείκτες Καρκίνος Δείκτες Μαστού CEA,CA 15-3,MCA,MSA,TPA,CA Παχέοs εντέρου CEA,CA 19-9,b-HCG (? ) Μικροκυτταρικό πνεύμονος NSE,CEA,ADH,ACTH Νευροβλάστωμα NSE,VMA,Κατεχολαμίνες Προστάτη PAP,PSA

139 Καρκινοεμβρυικό Αντιγόνο(CEA) Εφαρμογές Πληθυσμιακός έλεγχος (-) Διάγνωση (-) Παρακολούθηση θεραπείας (+) Σταδιοποίηση (±) Πρόγνωση (±)

140 Eνδομητρίωση Επίπεδα CA-125 Ν CA-125 Μέση τιμή Διάγνωση >35U/ml CA-125(U/ml) Φυσιολογική πύελος Ενδομητρίωση Στάδιο Ι Στάδιο ΙΙ 24 3 (12%) 17 Στάδιο ΙΙΙ/IV 13 7 (54%) 67

141 Kαρκίνος Παχέως Εντέρου-Συσχέτιση Επιπέδων CEA,TPA,CA 19-9 και Εντόπισης των Μεταστάσεων Δείκτης Ηπατικές Τοπική Περιτοναϊκές Πολλαπλές μετ/σεις υποτροπή μετ/σεις μετ/σεις CEA 93.7% 50% 0 75% TPA 68.7% 100% 100% 75% CA % 83% %

142 Kαρκίνος Παχέως Εντέρου-Οδηγίες EGTM Παρακολούθηση : Το CEA αποτελεί το δείκτη εκλογής για την παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο του παχέως εντέρου. Μπορεί να αναδείξει την τοπική υποτροπή στον καρκίνο του ορθού. Ο προσδιορισμός του CEA αποτελεί ευαίσθητη εξέταση για την ανάδειξη της ηπατικής και οπισθοπεριτοναϊκής μεταστατικής νόσου.

143 Νεοπλασματικοί Δείκτες AFP - Χρησιμότητα Πληθυσμιακός έλεγχος. (-) Διάγνωση (+) Παρακολούθηση θεραπείας (+) Ταξινόμηση (-) ήπαρ (+) NSGCT Σταδιοποίηση (+) NSGCT Πρόγνωση (+) NSGCT

144 Kαρκίνος Μαστού-Οδηγίες EGTM Διάγνωση:Η ευαισθησία των δεικτών στον πρώϊμο καρκίνο του μαστού είναι χαμηλή (15-30%) δεν χρησιμοποιούνται για διαγνωστικούς σκοπούς. Αυξημένα επίπεδα δεικτών στον καρκίνο του μαστού σημαίνει πάντοτε την πα - ρουσία μεταστατικής νόσου.

145 Προστατική Οξινη Φωσφατάση Δομή : Γλυκοπρωτεϊνη με 2 ταυτόσημες πολυπεπτιδικές αλυσίδες ΜΒ η κάθε μια. Κλινική Χρησιμότητα : Αδενοκαρκίνωμα προστάτη Εφαρμογές : Επιβεβαίωση επιδείνωσης καρκίνου προστάτη. Παρακολούθηση ανταπόκρισης στη θεραπεία.

146 Καρκίνος Προστάτη- Επίπεδα PSA- Οδηγίες EGTM ( 2 ) Υπάρχει σημαντική αλληλοεπικάλυψη των επιπέδων του PSA στον καρκίνο του προστάτη που εντοπίζεται μόνο στον προστατικό αδένα και στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη.

147 Καρκίνος Προστάτη- Επίπεδα PSA- Οδηγίες EGTM ( 2 ) Περίπου 20-25% των ασθενών με καρκίνο του. προστάτη δεν έχουν αυξημένα επίπεδα PSA Αυξημένα επίπεδα PSA και/η παθολογική δακτυλική εξέταση από το ορθό θέτουν την υπόνοια για καρκίνο του προστάτη.

148 Δείκτες σε Όγκους Πνεύμονα Άγνωστης Αιτιολογίας Δείκτης Επίπεδα δείκτη ενδεικτικά Κακοήθειας Ca πνεύμονα SCLC NSE > 25 > 25 > 100 CYFRA-21 > 10 > 30 C E A > 20

149 Καρκίνος πνεύμονα- Οδηγίες EGTM Πληθυσμιακός έλεγχος Διάγνωση : Δεν υπάρχουν δείκτες για πληθυσμιακό έλεγχο σε ασυμπτωματικούς ασθενείς η ασθενείς υψηλού κινδύνου. NSE: Ο προσδιορισμός του μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση του μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα.

150 Καρκίνος Πνεύμονος- Οδηγίες EGTM SCC: Επίπεδα > 2ng/ml μπορεί να υποδηλώνουν NSCLC στο 95% των περιπτώσεων και μαλπιγιακό καρκίνωμα στο 80%. CA-125 & CEA :Εάν τα επίπεδα του CA-125 είναι > 100 U/ml και του CEA > 10 ng/ml τότε ο πιθανότερος ιστολογικός τύπος είναι το αδενοκαρκίνωμα η το μεγαλοκυτταρικό καρκίνωμα.

151 Καρκίνος Μαστού Καρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο 11% : επίπεδα πριν την υποτροπή. 45% : επίπεδα κατά την υποτροπή. 44% : καμία αλλαγή στα επίπεδα του CEA πριν και μετά την εμφάνιση της. υποτροπής.

152 Νεοπλασματικοί Δείκτες-CA-125 Συμπεράσματα ( 3 ) Σημαντικά μεγαλύτερη ευαισθησία του CA- 125 από ότι του CEA στον καρκίνο των ωοθη κών. Πρόβλεψη της υποτροπής μόνο από το CA 125. Υπεροχή του CA-125 έναντι του CEA σε όλες τις κατηγορίες των ασθενών. Μόνο μέτρηση του CA-125 σε βάση ρουτίνας.

153 NSCLC-Επίπεδα CYFRA- 21, CEA,TPS Δείκτης NSCLC ΑδενοCa Μαλπιγιακό Μεγαλοκυτταρικό CYFRA % 49.5% 52.5% 53.6% CEA 53.2% 53.2% 40% 61.5%

154 Νεοπλασματικοί Δείκτες AFP-Χρησιμότητα Πληθυσμιακός έλεγχος. (-) Διάγνωση (+) Παρακολούθηση θεραπείας (+) Ταξινόμηση (-) ήπαρ (+) NSGCT Σταδιοποίηση (+) NSGCT Πρόγνωση (+) NSGCT

155 Συσχέτιση Επιπέδων PSA & Κλινικού Σταδίου Αριθμός Ασθενών ( % ) PSA (ng/ml) A2 B C 4 ng/ml 54 (44%) 35 (25%) 18 (11%) > (25%) 51 (36%) 43 (27%) > (25%) 47 (33%) 66 (42%) > 30 7 (6%) 10 (7%) 31 (87%)