ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ.

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα εργασίας: Νοσηλευτικές Παρεμβάσεις Με Σκοπό Την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση Σε Ασθενείς Με Σχιζοφρένεια Nursing Interventions Aiming At The Psycho-Social Rehabilitation Of Patients Suffering From Schizophrenia Υποβληθείσα στην Καθηγήτρια Αρβανίτη Φωτεινή από τις σπουδάστριες ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΕΜ: 282 (34200 Πευκί-Ιστιαίας, Εύβοια) ΦΙΛΙΠΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ ΑΕΜ: 379 (Αδριανουπόλεως 9, Περιστέρι) Έναρξη: Παράδοση: Διδυμότειχο 2014

2 Copyright Αγγελική Ανδρούτσου και Σοφία Φιλιππακοπούλου, 2014 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος, All rights reserved Η έγκριση της πτυχιακής εργασίας από το ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέως εκ μέρους του τμήματος. Εγκρίνεται προς παρουσίαση Η καθηγήτρια Αρβανίτη Φωτεινή

3 Βεβαιώνω ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μου δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες ή μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρω, έχω παραθέσει τις πηγές στο τμήμα βιβλιογραφίας. Υπογραφή..

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ABSTRACT ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Ιστορική Αναδρομή Κοινωνία και Πολιτισμός Βιαιότητα Τι είναι η σχιζοφρένεια; Σχιζοφρενικές Διαταραχές Σχιζοτυπική Διαταραχή Οργανική παραληρηματική (σχιζοφρενικόμορφη) διαταραχή Εμμένουσες Παραληρηματικές Διαταραχές Οξείες Και Παροδικές Ψυχωσικές Διαταραχές Επαγωγική Παραληρηματική Διαταραχή Σχιζοσυναισθηματικές διαταραχές Άλλες Μη Οργανικές Ψυχωσικές Διαταραχές Πότε εμφανίζεται η σχιζοφρένεια; Τι Προκαλεί Σχιζοφρένεια; Σχιζοφρενικά Επεισόδια Συμπτωματολογία Αίτια Γενετική Περιβάλλον Μηχανισμοί Ψυχολογικοί Μηχανισμοί Νευρολογικοί Μηχανισμοί Διάγνωση Κριτήρια Υποκατηγορίες Διαφορική Διάγνωση... 34

5 1.12. Νοσηρότητα μεταξύ των ανθρώπων με σχιζοφρένεια Για ποιούς λόγους κάποιοι σχιζοφρενικοί ασθενείς οδηγούνται στην αυτοκτονία; Επιδημιολογία Η επικράτηση της σχιζοφρένειας σε κάποιες κατηγορίες πληθυσμού Σχιζοφρένεια: Μύθοι και Πραγματικότητα Πως είναι οι πρώτες μέρες Δηλώσεις πραγματικών ασθενών με σχιζοφρένεια Πως είναι να ζεις με έναν σχιζοφρενή; ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Πρόληψη Τι πρέπει να κάνει κάποιος αν νομίζει ότι έχει σχιζοφρένεια; Η σημασία της έγκαιρης εντόπισης και παρέμβασης στη σχιζοφρένεια Διαχείριση Φαρμακευτική Αγωγή Ψυχοκοινωνική Παρέμβαση Τι μπορεί να βοηθήσει γενικότερα με τη σχιζοφρένεια; Διδασκαλία στον ασθενή στρατηγικών πρόληψης των υποτροπών Νοσηλευτικές Παρεμβάσεις για τα ψυχωσικά συμπτώματα στη σχιζοφρένεια Η αποτελεσματικότητα μίας παρέμβασης Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας στην υπολειμματικού τύπου σχιζοφρένεια Τεστ κίνησης των ματιών εντοπίζει τη σχιζοφρένεια Recovery Model Με τι σχετίζεται Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ; Γεφύρωμα Οι 12 Κατευθυντήριες Αρχές Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση Προκαταρκτικά αποτελέσματα σε σχέση με την επαγγελματική ένταξη σε μία ομάδα ψυχωσικών ασθενών Αποτελέσματα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 89

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΕΙΨΥΑ ΕΜΑΕΕ Ε.Π.Ι.Ψ.Υ. ΗΠΑ κα. κ.α. ΜΜΕ CBT Dr DSM fmri HIV ISD NICE NMDA NOS OCD PET Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας της Αγγλίας Ειδική Μονάδα Αποκατάστασης και Επαγγελματικής Επανένταξης Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κυρία και άλλα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Cognitive Behavioral Therapy Doctor Diagnostic and Statistic Manual functional Magnetic Resonance Imaging Human Immunodeficiency Virus International Classification of Diseases National Institute for health and Care Excellence N-Methyl-D-Aspartate Not Otherwise Specified Obsessive Compulsive Disorder Positron Emission Tomography

7 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 1. Η επικράτηση της σχιζοφρένειας σε κάποιες κατηγορίες πληθυσμού Οικονομική κατάσταση των ασθενών μελών της ΕΜΑΕΕ Εκπαιδευτικό επίπεδο των ασθενών μελών της ΕΜΑΕΕ Προώθηση ασθενών των ασθενών μελών της ΕΜΑΕΕ Εργασιακή κατάσταση των ασθενών μελών της ΕΜΑΕΕ Είδος εργασίας των ασθενών μελών της ΕΜΑΕΕ... 84

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα το οποίο ερευνάται στη συγκεκριμένη εργασία αναφέρεται στη νοσηλευτική παρέμβαση με σκοπό την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ασθενών με σχιζοφρένεια. Δηλαδή, γίνεται μία αναφορά στο τι είναι μέχρι σήμερα γνωστό από μελέτες ορισμένων συναδέλφων πάνω στο αντικείμενο της σχιζοφρένειας και στη συνέχεια γίνεται μία περιγραφή των τρόπων με των οποίων πραγματοποιείται νοσηλευτική παρέμβαση σε ασθενείς με σχιζοφρένεια, καθώς και τι δραστηριότητες ακριβώς θα πρέπει να εκτελέσουν οι νοσηλευτές σχετικά με την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κατηγορίας ασθενών και πως μπορούν αυτοί να ενταχθούν μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, γίνεται αναφορά ως προς τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας. Η εργασία αυτή, έχει ως ερευνητικό στόχο τη διάγνωση, τη θεραπεία και κυρίως τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης ασθενών με σχιζοφρένεια. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ: Ευχαριστούμε τον κ. Α.Π. από τον οποίο πήραμε τη συνέντευξη σχετικά με το πως είναι να ζεις με έναν σχιζοφρενή. Ευχαριστούμε τον αδερφό μου, Φιλιππακόπουλο Γεώργιο, για την βοήθειά του ως προς τη χρήση Η/Υ για την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης εργασίας.

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συγκεκριμένη εργασία έχει ως κύριο αντικείμενο τη νοσηλευτική παρέμβαση σε ασθενείς με σχιζοφρένεια με σκοπό τη ψυχοκοινωνική τους αποκατάσταση. Ζητούμενο της έρευνας αυτής, είναι η ενημέρωση σχετικά με το ψυχικό νόσημα, τη σχιζοφρένεια, καθώς επίσης, η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ασθενών αυτών. Έτσι, μέσα από τη συγκεκριμένη έρευνα γεννιέται και αναδεικνύεται το ερευνητικό ενδιαφέρον γύρω από ασθενείς με σχιζοφρένεια, οι οποίοι είναι συνάνθρωποί και άτομα του κοινωνικού συνόλου. Παρουσιάζοντας λοιπόν, το περιεχόμενο της εργασίας αυτής, γίνεται αρχικά μία αναφορά στο τι είναι μέχρι σήμερα γνωστό γύρω από την σχιζοφρένεια, τις μορφές αυτής, τα συμπτώματα, τι την προκαλεί, τα στάδιά της, καθώς και ποια άτομα πάσχουν από σχιζοφρένεια και αν αυτή κληρονομείται. Στη συνέχεια, ακολουθεί ενημέρωση των νοσηλευτικών παρεμβάσεων σε ασθενείς με σχιζοφρένεια και τη νοσηλευτική αντιμετώπιση των ατόμων αυτών. Κατόπιν, αναφέρονται οι τρόποι με τους οποίους οι νοσηλευτές μπορούν να βοηθήσουν ως προς την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των συγκεκριμένων ατόμων. Τέλος, διατυπώνονται τα συμπεράσματα-διαπιστώσεις που προέκυψαν από τη συγκεκριμένη έρευνα. Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο ζήτημα έχει μέγιστη σημασία, πρωτίστως, για τους ασθενείς με σχιζοφρένεια, διότι από τις πληροφορίες που μπορούν να αντληθούν μέσα από την έρευνα αυτή, μπορούν να βοηθηθούν και να γίνει μία συμβολή στην καλύτερη δυνατή φροντίδα των ασθενών αυτών και στην καλυτέρευση του τρόπου ζωής τους. Δευτερευόντως, έχει σημασία η ενασχόληση με το ζήτημα αυτό ως προς το κοινωνικό σύνολο, τους φροντιστές και κυρίως τα μέλη της οικογένειας των συγκεκριμένων ασθενών, καθώς μέσα από τη συγκεκριμένη έρευνα ενημερώνονται σχετικά με τι κατάσταση έχουν να αντιμετωπίσουν και πώς μπορούν να βοηθήσουν άτομα με σχιζοφρένεια της οικογένειας ή του περιβάλλοντός τους γενικότερα. Συμπερασματικά λοιπόν, προκύπτει μέσα από την εργασία αυτή, με ποιους τρόπους και διεργασίες μπορεί να γίνει συμβολή και παροχή βοήθειας όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα γίνεται στην καλυτέρευση του τρόπου ζωής των ασθενών με σχιζοφρένεια. 1

10 ABSTRACT This assignment has as main purpose the nursing intervention in patients with schizophrenia in order to acquire psychosocial rehabilitation. Looking of this research, it is to inform about the mental illness, schizophrenia, as well as the psychosocial rehabilitation of these patients. Thus, through this research, it is born and emerging research interest around patients with schizophrenia who are fellow human beings and people of the community. Introducing so, the content of this work, it is referred to what is so far known about schizophrenia, the forms thereof, symptoms, what causes it, its stages and what individuals suffering from this mental illness and whether it is inherited. It follows inform of nursing interventions in patients with schizophrenia and nursing treatment of these individuals. Then, they are reported the ways, in which nurses can be helpful in the psychosocial rehabilitation of individuals. They are expressed conclusions, ascertainments from this research. Dealing with this issue, it has utmost importance, primarily for patients with schizophrenia, because of the information that can be gained through this research, to be helped to make an optimal contribution to the care of these people and to their betterment lifestyle. Secondarily, it is important to deal with this issue as to the community, caregivers and especially family members of these patients, as through this research, they are informed on what situation they have to face and how they can help people with schizophrenia in the family or the environment in general. So in conclusion, it arises through this assignment; in what ways and processes can be input and assistance giving as effectively as possible is done at the betterment of the life way of patients with schizophrenia. 2

11 Κεφάλαιο 1 ο 1. ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ 1.1. Ιστορική Αναδρομή Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο ψυχίατρος Kurt Schneider περιλαμβάνοντας τις μορφές των ψυχωτικών συμπτωμάτων, σκέφτηκε να διακρίνει τη σχιζοφρένεια από άλλες ψυχωτικές διαταραχές. Αυτά ονομάζονται τα συμπτώματα πρώτης τάξεως ή συμπτώματα πρώτης τάξεως του Schneider. Περιλαμβάνουν παραισθήσεις, οι οποίες ελέγχονται από μια εξωτερική δύναμη: την πεποίθηση ότι οι σκέψεις που ενσωματώνονται μέσα ή αποσύρονται από το συνειδητό μυαλό κάποιου, η πεποίθηση ότι οι σκέψεις κάποιου μεταδίδονται σε άλλους ανθρώπους, και η παραισθησιογόνος ακοή με φωνές που σχολιάζουν σκέψεις ή ενέργειες κάποιου ή που έχουν μια συνομιλία με άλλες παραισθησιογόνες φωνές. Παρά το γεγονός ότι έχουν συμβάλει σημαντικά στα σημερινά διαγνωστικά κριτήρια, η ιδιαιτερότητα των συμπτωμάτων πρώτης τάξεως έχει αμφισβητηθεί. Σε μια ανασκόπηση των διαγνωστικών μελετών που διεξήχθη μεταξύ 1970 και 2005 διαπιστώθηκε ότι δεν επιτρέπουν ούτε επιβεβαίωση ούτε την απόρριψη των αιτημάτων της Schneider, και προτάθηκε ότι τα συμπτώματα πρώτης τάξεως πρέπει να τονιστούν σε μελλοντικές αναθεωρήσεις των διαγνωστικών συστημάτων. Η ιστορία της σχιζοφρένειας είναι περίπλοκη και δεν προσφέρεται εύκολα σε μια γραμμική αφήγηση. Οι λογαριασμοί του συνδρόμου σχιζοφρένεια - πιστεύεται ότι είναι σπάνιοι στα ιστορικά αρχεία πριν από το 19ο αιώνα, αν και αναφέρεται ότι η παράλογη, ακατανόητη, ή ανεξέλεγκτη συμπεριφορά ήταν κοινή. Μια λεπτομερής έκθεση της υπόθεσης το 1797, σχετικά με τον James Tilly Matthews, και των λογαριασμών από τον Phillipe Pinel δημοσιεύθηκε το 1809, συχνά θεωρούνται ως τα πρώτα κρούσματα της 3

12 ασθένειας στην ιατρική και ψυχιατρική βιβλιογραφία. Ο λατινικός όρος άνοια praecox χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Γερμανό ψυχίατρο Heinrich Schule το 1886 και στη συνέχεια το 1891 από τον Arnold Pick σε έκθεση περίπτωση μιας ψυχωτικής διαταραχής (ηβηφρενίας). Το 1893 ο Emil Kraepelin δανείστηκε τον όρο από τους Schule και Pick και το 1899 εισήγαγε μία ευρέως νέα διάκριση στην ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών μεταξύ πρώιμης άνοιας και διαταραχή της διάθεσης (που ονομάζεται μανιακή κατάθλιψη και περιλαμβάνει τόσο μονοπολική και όσο και διπολική κατάθλιψη). Ο Kraepelin πίστευε ότι η άνοια praecox προκλήθηκε πιθανότατα από μια μακροπρόθεσμη, υποβόσκουσα συστημική ή διαδικασία της νόσου «ολόκληρο το σώμα» που επηρεάζει πολλά όργανα και τα περιφερικά νεύρα στο σώμα, αλλά η οποία επηρέασε τον εγκέφαλο μετά την εφηβεία σε ένα τελικό αποφασιστικό καταρράκτη. Η χρήση του όρου «praecox» διακρίνεται από άλλες μορφές άνοιας, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ που εμφανίζονται συνήθως αργότερα στη ζωή. Είναι πολλές φορές η άποψη ότι η χρήση του όρου Precoce démence το 1852 από το Γάλλο γιατρό Bénédict Morel αποτελεί την ιατρική ανακάλυψη της σχιζοφρένειας. Ωστόσο, ο λογαριασμός αυτός αγνοεί το γεγονός ότι υπάρχει μικρή για να συνδέσετε την περιγραφική χρήση Morel του όρου και την ανεξάρτητη ανάπτυξη της έννοιας της νόσου άνοια praecox στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα. Η λέξη σχιζοφρένεια - το οποίο μεταφράζεται περίπου ως «μοίρασμα του νου» και προέρχεται από της ελληνικής ρίζας λέξη σχίζειν, που σημαίνει "να χωρίσει" δηλαδη, και από τις λέξεις φρήν, φρεν- που σημαίνουν "μυαλό" - επινοήθηκε από τον Eugen Bleuler το 1908 και είχε ως στόχο να περιγράψει το διαχωρισμό της λειτουργίας μεταξύ της προσωπικότητας, της σκέψης, της μνήμης και της αντίληψης. Αμερικανικές και βρετανικές ερμηνείες του Beuler τον οδήγησαν στον ισχυρισμό της περιγραφής των κύριων συμπτωμάτων της ως 4 Α (με βάση την αγγλική τους απόδοση): ισόπεδη επιρροή, αυτισμός, συλλογική διαταραχή των ιδεών και αμφιθυμία. Ο Bleuler συνειδητοποίησε ότι η ασθένεια δεν ήταν άνοια, καθώς ορισμένοι από τους ασθενείς του βελτιώθηκαν αντί να επιδεινωθούν, και έτσι πρότεινε τον όρο σχιζοφρένεια αντί αυτού. Η θεραπεία ήταν επανάσταση στα μέσα της δεκαετίας του 1950 με την ανάπτυξη και την εισαγωγή της χλωροπρομαζίνης 4

13 Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, τα διαγνωστικά κριτήρια για τη σχιζοφρένεια ήταν το αντικείμενο πολλών αντιπαραθέσεων που τελικά οδήγησαν στα επιχειρησιακά κριτήρια που χρησιμοποιούνται σήμερα. Κατέστη σαφές μετά το 1971 στις ΗΠΑ και στου Ηνωμένου Βασιλείου τη Διαγνωστική Μελέτη, ότι η σχιζοφρένεια έχει διαγνωστεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό, τι στην Αμερική στην Ευρώπη. Αυτό οφειλόταν εν μέρει σε χαλαρότερα διαγνωστικά κριτήρια στις ΗΠΑ, όπου χρησιμοποιούσαν το εγχειρίδιο DSM - II, σε αντίθεση με την Ευρώπη και το ICD - 9 του. Του 1972 μελέτη του David Rosenhan, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science υπό τον τίτλο «Να είσαι λογικός σε παράφρονες θέσεις», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διάγνωση της σχιζοφρένειας στις ΗΠΑ ήταν συχνά υποκειμενική και αναξιόπιστη. Αυτοί ήταν μερικοί από τους παράγοντες που οδήγησαν στην αναθεώρηση, όχι μόνο για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, αλλά στην αναθεώρηση του συνόλου του εγχειριδίου DSM, με αποτέλεσμα τη δημοσίευση του DSM - III το Ο όρος σχιζοφρένεια είναι συχνά παρεξηγημένος να σημαίνει ότι τα θιγόμενα άτομα έχουν μια «διχασμένη προσωπικότητα». Παρά το γεγονός ότι μερικοί άνθρωποι έχουν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια, μπορεί να ακούνε φωνές και να αντιμετωπίσουν τις φωνές ως ξεχωριστές προσωπικότητες, η σχιζοφρένεια δεν συνεπάγεται ένα πρόσωπο, αλλάζει ανάμεσα σε ξεχωριστές πολλαπλές προσωπικότητες. Η σύγχυση που προκύπτει εν μέρει οφείλεται στην κατά γράμμα ερμηνεία του όρου σχιζοφρένεια του Bleuler (ο Bleuler αρχικά σχετίζει τη σχιζοφρένεια με τη διάσταση και περιλαμβάνει τη διχασμένη προσωπικότητα στην κατηγορία του, στην σχιζοφρένεια). Διαχωριστική διαταραχή ταυτότητας (που έχουν μια «διχασμένη προσωπικότητα») ήταν επίσης συχνά μη διαγνωσθέν, όπως η σχιζοφρένεια με βάση τα χαλαρά κριτήρια στο DSM - II. Η πρώτη γνωστή κατάχρηση του όρου για να σημάνει «διχασμένη προσωπικότητα» ήταν σε ένα άρθρο από τον ποιητή TS Eliot το Άλλοι μελετητές έχουν εντοπίσει νωρίτερα ρίζες. ( Ο όρος Σχιζοφρένεια χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Eugen Bleuler. 5

14 1.2. Κοινωνία και Πολιτισμός Το κοινωνικό στίγμα θεωρείται το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάρρωση των ασθενών με σχιζοφρένεια. Σε ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα σε μία μελέτη του 1991, το 12,8% των Αμερικανών πίστευαν πως οι σχιζοφρενείς ήταν «πολύ πιθανό» να κάνουν κάτι βίαιο σε άλλους και το 48,1% ότι ήταν «κάπως πιθανό». Πάνω από το 74% θεωρούσε ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια δεν είναι ικανοί να λάβουν αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία τους και το 70,2% τους θεωρούσε ανίκανους και να διαχειριστούν τα οικονομικά τους. Η άποψη ότι τα άτομα με ψύχωση είναι βίαια έχει διπλασιαστεί από το 1950 σύμφωνα με μία μετά-ανάλυση. Το 2002 ο όρος σχιζοφρένεια στην Ιαπωνία άλλαξε από Seishin-Bunretsu-Byō 精 神 分 裂 病 (ασθένεια με διαχωρισμένο εγκέφαλο) σε Tōgō-shitchō-shō 統 合 失 調 症 (διαταραχή ολοκλήρωσης) για να περιοριστεί το στίγμα. Το νέο όνομα ήταν εμπνευσμένο από το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο και αύξησε το ποσοστό των ασθενών που ενημερώθηκε για τη διάγνωση από 37% σε 70% σε τρία χρόνια. Στις ΗΠΑ το κόστος της σχιζοφρένειας τα άμεσα έξοδα (εξωτερικά ιατρεία, νοσηλεία, φάρμακα, και η μακροχρόνια περίθαλψη) και μη δαπανών υγειονομικής περίθαλψης (επιβολή του νόμου, μειωμένη παραγωγικότητα στο χώρο εργασίας και η ανεργία)-εκτιμάται σε $ 62.7 δισεκατομμύρια το Το βιβλίο και η ταινία ένας Υπέροχος Άνθρωπος εξιστορεί τη ζωή του John Forbes Nash, ενός μαθηματικού με βραβείο Nobel ο οποίος είχε διαγνωστεί με σχιζοφρένεια. ( 6%CF%81%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1) 6

15 Βιαιότητα Τα άτομα με σοβαρή ψυχική νόσο συμπεριλαμβανομένης της σχιζοφρένειας είναι σε σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα τόσο σε βίαιο όσο και σε μη-βίαιο έγκλημα. Η σχιζοφρένεια έχει συνδεθεί με ένα υψηλότερο ποσοστό των βίαιων πράξεων, αν και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των ποσοστών της χρήσης ναρκωτικών. Τα ποσοστά ανθρωποκτονιών που συνδέονται με την ψύχωση είναι παρόμοιες με εκείνες που συνδέονται με την κατάχρηση ουσιών, και παράλληλα το συνολικό ποσοστό σε μια περιοχή. Τι ρόλο έχει η σχιζοφρένεια για τη βία ανεξάρτητα από την κατάχρηση ναρκωτικών είναι αμφιλεγόμενο, αλλά ορισμένες πτυχές των επιμέρους ιστοριών ή νοητικών καταστάσεων μπορεί να αποτελούν παράγοντες. Η κάλυψη από τα ΜΜΕ σχετικά με τις πράξεις βίας από άτομα με σχιζοφρένεια ενισχύει την αντίληψη του κοινού μιας ένωσης μεταξύ της σχιζοφρένειας και της βίας. Σε ένα μεγάλο, αντιπροσωπευτικό δείγμα από μια μελέτη του 1999, το 12,8% των Αμερικανών πίστευαν ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια ήταν «πολύ πιθανό» να κάνουν κάτι βίαιο εναντίον άλλων, και το 48,1% δήλωσε ότι ήταν «κάπως πιθανό» να κάνουν κάτι βίαιο εναντίων άλλων. Πάνω από το 74% είπε ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είτε «δεν είναι πολύ σε θέση» ή «δεν είναι σε θέση καθόλου» για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη θεραπεία τους, και 70,2% δήλωσε το ίδιο για τις αποφάσεις διαχείρισης των χρημάτων. Η αντίληψη των ατόμων με ψύχωση και βιαιότητες έχει υπερδιπλασιαστεί στην επικράτηση από το 1950, σύμφωνα με μια μετά-ανάλυση. ( 7

16 1.3. Τι είναι η σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από μια ανάλυση στον τρόπο σκέψης και τις κακές συναισθηματικές αντιδράσεις. Τα κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν: ψευδαισθήσεις, όπως η παράνοια ακούν φωνές ή θορύβους που δεν υπάρχουν αποδιοργάνωση της σκέψης έλλειψη συναισθήματος έλλειψη κινήτρων. Η σχιζοφρένεια προκαλεί σημαντικά κοινωνικά και εργασιακές προβλήματα. Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως στην αρχή της ενηλικίωσης και περίπου το 0,3% με 0,7% των ανθρώπων που έχουν προσβληθεί στη διάρκεια της ζωής τους. Η διάγνωση βασίζεται στην παρατηρούμενη συμπεριφορά και τις αναφερθείσες εμπειρίες του ατόμου. ( Σχιζοφρενικές Διαταραχές Οι σχιζοφρενικές διαταραχές χαρακτηρίζονται γενικώς από θεμελιώδεις και χαρακτηριστικές διαστρεβλώσεις της σκέψης και της αντίληψης, ενώ το συναίσθημα είναι απρόσφορο ή αμβλύ. Συνήθως το επίπεδο συνείδησης και η νοητική ικανότητα παραμένουν φυσιολογικά παρ' όλο που ορισμένα γνωστικά ελλείμματα μπορεί να αναπτυχθούν στην πορεία. Τα πιο σημαντικά ψυχοπαθολογικά φαινόμενα 8

17 περιλαμβάνουν την ηχοποίηση, απόσυρση και μετάδοση της σκέψης, την παραληρηματική αντίληψη και τις παραληρηματικές ιδέες ελέγχου, υποβολιμότητα ή απάθεια, ακουστικές ψευδαισθήσεις με σχολιασμό ή συζήτηση του ασθενούς σε τρίτο πρόσωπο, διαταραχές της σκέψης και αρνητικά συμπτώματα. Η πορεία των σχιζοφρενικών διαταραχών μπορεί να είναι είτε συνεχής είτε επεισοδιακή με προοδευτικά ή σταθερά κενά, ή μπορεί να πρόκειται για ένα ή περισσότερα επεισόδια με πλήρη ή ατελή ύφεση. Η διάγνωση της σχιζοφρένειας δεν πρέπει να τεθεί όταν υπάρχουν εκτεταμένα καταθλιπτικά ή μανιακά συμπτώματα εκτός και αν είναι σαφές ότι τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας προηγούνταν αυτών της συναισθηματικής διαταραχής. Δεν πρέπει επίσης να διαγιγνώσκεται σχιζοφρένεια όταν υπάρχει εμφανής εγκεφαλική πάθηση ή κατά τη διάρκεια καταστάσεων όπως δηλητηρίαση από ουσίες ή σύνδρομο στέρησης. ( Σχιζοτυπική Διαταραχή Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από εκκεντρική συμπεριφορά και ανωμαλίες στη σκέψη και το συναίσθημα, που ομοιάζουν με τις αντίστοιχες της σχιζοφρένειας, αν και καμία καθοριστική και χαρακτηριστική σχιζοφρενική ανωμαλία δεν λαμβάνει χώρα σε κανένα στάδιο της διαταραχής. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ψυχρό ή απρόσφορο συναίσθημα, ανηδονία, εκκεντρική συμπεριφορά, τάση για κοινωνική απομόνωση, παρανοϊκές ή παράξενες ιδέες που δεν φτάνουν όμως στο επίπεδο αληθινών παραληρηματικών ιδεών, έμμονες σκέψεις, διαταραχή της σκέψης και της αντίληψης, 9

18 περιστασιακά παροδικά σχεδόν ψυχωσικά επεισόδια, με στιγμιαίες παραισθήσεις ακουστικές ή άλλες ψευδαισθήσεις, και ιδέες που μοιάζουν με παραληρηματικές, και που συνήθως λαμβάνουν χώρα χωρίς εξωτερικούς εκλυτικούς παράγοντες. Δεν υπάρχει σαφής έναρξη, ενώ η εξέλιξη και η πορεία είναι συνήθως αυτές της διαταραχής της προσωπικότητας. Λανθάνουσα σχιζοφρενική αντίδραση Σχιζοφρένεια Σχιζοφρένεια οριακή (μεταιχμιακή) Σχιζοφρένεια λανθάνουσα Σχιζοφρένεια προψυχωτική Σχιζοφρένεια πρόδρομη Σχιζοφρένεια ψευδονευρωτική Σχιζοφρένεια ψευδοψυχοπαθητική Σχιζοτυπική διαταραχή της προσωπικότητας. ( Οργανική παραληρηματική (σχιζοφρενικόμορφη) διαταραχή Διαταραχή όπου οι έμμονες ή επαναλαμβανόμενες παραληρηματικές ιδέες κυριαρχούν στην κλινική εικόνα. Οι παραληρηματικές - ιδέες - μπορεί να συνοδεύονται από ψευδαισθήσεις. Μπορεί να υπάρχουν εκδηλώσεις που υποκρύπτουν σχιζοφρένεια, όπως παράξενες ψευδαισθήσεις ή παρόμοιες διαταραχές. 10

19 Παρανοειδής και παρανοειδής - ψευδαισθητικές οργανικές καταστάσεις Σχιζοφρενικόμορφη ψύχωση στην επιληψία. ( Εμμένουσες Παραληρηματικές Διαταραχές Περιλαμβάνει μια ποικιλία διαταραχών στις οποίες, οι μακρόχρονες παραληρηματικές ιδέες αποτελούν το μόνο, ή το πιο εμφανές, κλινικό χαρακτηριστικό και οι οποίες δεν μπορούν να ταξινομηθούν ως οργανικές. Διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη είτε μιας παραληρηματικής ιδέας είτε ομάδας από σχετικές παραληρηματικές ιδέες που είναι εμμένουσες και μερικές φορές διαρκούν σε όλη τη ζωή. Το περιεχόμενο των παραληρηματικών ιδεών ποικίλλει. Σαφείς και έμμονες ακουστικές ψευδαισθήσεις (φωνές), σχιζοφρενικά συμπτώματα όπως παραληρηματικές ιδέες ελέγχου, εκσεσημασμένη άμβλυνση του συναισθήματος και σαφής απόδειξη εγκεφαλικής νόσου είναι όλα ασυμβίβαστα με αυτή τη διάγνωση. Όπως και να έχει, η παρουσία περιστασιακών ή εφήμερων ακουστικών ψευδαισθήσεων, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους ασθενείς, δεν αποκλείουν την διάγνωση, εφ' όσον είναι τυπικά σχιζοφρενικές και αποτελούν μόνο ένα μικρό τμήμα της συνολικής κλινικής εικόνας. 11

20 Παράνοια Παρανοειδής Παρανοειδής ψύχωση Παρανοειδής κατάσταση Παραφρένεια (όψιμη). ( Άλλες εμμένουσες παραληρηματικές διαταραχές Διαταραχές στις οποίες οι παραληρηματικές ιδέες συνοδεύονται από έμμονες ψευδαισθητικές φωνές ή από σχιζοφρενικά συμπτώματα που δεν δικαιολογούν όμως τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Παραληρηματική δυσμορφοφοβία (dismorphophobia) Υποστροφική παρανοειδής κατάσταση Paranoia quernlans. ( 12

21 Οξείες Και Παροδικές Ψυχωσικές Διαταραχές Μια ετερογενής ομάδα διαταραχών που χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έναρξη ψυχωσικών συμπτωμάτων όπως παραληρηματικές ιδέες, ψευδαισθήσεις και διαταραχές της αντίληψης και από σοβαρή διαταραχή της φυσιολογικής συμπεριφοράς. Η οξεία έναρξη χαρακτηρίζεται από ταχεία επιδείνωση και εξελίσσεται σε σαφή παθολογική κλινική εικόνα σε περίπου δύο εβδομάδες ή λιγότερο. Για αυτές τις διαταραχές δεν υπάρχει απόδειξη οργανικής αιτιολογίας. Η αμηχανία και η σύγχυση είναι συνήθως παρούσες αλλά ο αποπροσανατολισμός σε χρόνο, τόπο και πρόσωπα δεν είναι μόνιμος ή αρκετά σοβαρός ώστε να δικαιολογήσει την διάγνωση ενός οργανικής αιτιολογίας παραληρήματος. Πλήρης αποκατάσταση συνήθως συμβαίνει μέσα σε μερικούς μήνες, συχνά σε μερικές εβδομάδες ακόμη και ημέρες. Αν η διαταραχή επιμένει, τότε θεωρείται απαραίτητο να γίνει μεταβολή στη ταξινόμηση. Η διαταραχή μπορεί να σχετίζεται ή όχι με οξύ στρες, που καθορίζεται συνήθως ως στρεσογόνα γεγονότα που προηγούνται της ενάρξεως κατά μία ή δύο εβδομάδες. ( Οξεία πολυμορφική ψυχωσική διαταραχή χωρίς συμπτώματα σχιζοφρένειας Μία οξεία ψυχωσική διαταραχή στην οποία οι ψευδαισθήσεις, οι παραληρηματικές ιδέες ή οι διαταραχές της αντίληψης είναι εμφανείς αλλά μπορεί να ποικίλλουν από ημέρα σε ημέρα ή ακόμη και από ώρα σε ώρα. Συναισθηματική αναταραχή με στιγμιαίο παροδικό αίσθημα ευτυχίας ή έκστασης, ή άγχος και ευερεθιστότητα είναι 13

22 επίσης συχνά παρόντα. Ο πολυμορφισμός και η αστάθεια είναι χαρακτηριστικά της συνολικής κλινικής εικόνας και οι ψυχωτικές εκδηλώσεις δεν δικαιολογούν τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Bonffie dilirante χωρίς συμπτώματα σχιζοφρένειας ή διάφορα (συμπτώματα) Κυκλοειδής ψύχωση χωρίς συμπτώματα σχιζοφρένειας ή διάφορα (συμπτώματα). ( Οξεία πολυμορφική ψυχωσική διαταραχή με συμπτώματα σχιζοφρένειας Μία οξεία ψυχωσική διαταραχή στην οποία η πολυμορφική και ασταθής κλινική εικόνα είναι παρούσα. Παρά την αστάθεια, μερικά συμπτώματα τυπικά της σχιζοφρένειας υπάρχουν τον περισσότερο χρόνο. Εάν τα σχιζοφρενικά συμπτώματα επιμείνουν η διάγνωση πρέπει να αλλάξει σε σχιζοφρένεια. Bonffie dilirante με συμπτώματα σχιζοφρένειας Κυκλοειδής ψύχωση με συμπτώματα σχιζοφρένειας. ( Οξεία σχιζοφρενικόμορφη ψυχωσική διαταραχή Οξεία ψυχωσική διαταραχή στην οποία τα ψυχωτικά συμπτώματα είναι σχετικά σταθερά και δικαιολογούν την διάγνωση της σχιζοφρένειας, αλλά έχουν διαρκέσει για διάστημα μικρότερο του ενός μηνός; οι πολυμορφικές ασταθείς εκδηλώσεις, λείπουν. 14

23 Εάν τα σχιζοφρενικά συμπτώματα επιμείνουν η διάγνωση πρέπει να αλλάξει σε σχιζοφρένεια. Οξεία αδιαφοροποίητη σχιζοφρένεια Βραχεία σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή Βραχεία σχιζοφρενικόμορφη ψύχωση Ονειροφρένεια Σχιζοφρενική αντίδραση. ( Άλλες οξείες - κατ' εξοχήν παραληρηματικές - ψυχωσικές διαταραχές Οξείες ψυχωσικές διαταραχές στις οποίες, σχετικά σταθερές παραληρηματικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις είναι οι κύριες κλινικές εκδηλώσεις χωρίς να δικαιολογούν όμως τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Παρανοειδής αντίδραση Ψυχογενής παρανοειδής ψύχωση. ( 15

24 Άλλες οξείες και παροδικές ψυχωσικές διαταραχές Οποιαδήποτε άλλη καθορισμένη οξεία ψυχωσική διαταραχή για την οποία δεν υπάρχει απόδειξη οργανικής αιτιολογίας. ( Διάφορες οξείες και παροδικές ψυχωσικές διαταραχές Βραχεία αντιδραστική ψύχωση NOS Αντιδραστική ψύχωση. ( Επαγωγική Παραληρηματική Διαταραχή Παραληρηματική διαταραχή που μοιράζεται σε δύο ή περισσότερα άτομα με στενούς συναισθηματικούς δεσμούς. Μόνο ένα από τα άτομα υποφέρει από τη γνήσια ψυχωσική διαταραχή, οι παραληρηματικές ιδέες επάγονται στους άλλους και συνήθως εξαφανίζονται όταν τα άτομα χωρίζουν. Δυαδική ψύχωση 16

25 Επαγωγική παρανοειδής διαταραχή Επαγωγική ψύχωση. ( Σχιζοσυναισθηματικές διαταραχές Επεισοδιακές διαταραχές στις οποίες και τα συναισθηματικά και τα σχιζοφρενικά συμπτώματα είναι επικρατούντα αλλά οι οποίες δεν δικαιολογούν την διάγνωση ούτε της σχιζοφρένειας, ούτε του καταθλιπτικού ή μανιακού επεισοδίου. Τα ψυχωσικά συμπτώματα που έρχονται σε αντίθεση με το θυμικό του ασθενούς σε συναισθηματικές διαταραχές δεν δικαιολογούν την διάγνωση της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής. ( Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, μανιακός τύπος Διαταραχή στην οποία επικρατούν τόσο σχιζοφρενικά όσο και μανιακά συμπτώματα, ούτως ώστε το επεισόδιο να μην δικαιολογεί τη διάγνωση ούτε της σχιζοφρένειας ούτε του μανιακού επεισοδίου. Η κατηγορία πρέπει να χρησιμοποιηθεί και για το απλό επεισόδιο και για την υποτροπιάζουσα διαταραχή, όπου η πλειονότητα των επεισοδίων είναι σχιζοσυναισθηματικού, μανιακού τύπου. 17

26 Σχιζοσυναισθηματική ψύχωση, μανιακού τύπου Σχιζοφρενικόμορφη ψύχωση, μανιακού τύπου. ( Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, καταθλιπτικού τύπου Διαταραχή στην οποία επικρατούν και σχιζοφρενικά και καταθλιπτικά συμπτώματα ούτως ώστε το επεισόδιο να μην δικαιολογεί τη διάγνωση ούτε της σχιζοφρένειας, ούτε του καταθλιπτικού επεισοδίου. Η κατηγορία πρέπει να χρησιμοποιηθεί και για το απλό επεισόδιο και για την υποτροπιάζουσα διαταραχή, όπου η πλειονότητα των επεισοδίων είναι σχιζοσυναισθηματικού, καταθλιπτικού τύπου. Σχιζοσυναισθηματική ψύχωση, καταθλιπτικού τύπου Σχιζοφρενικόμορφη ψύχωση, καταθλιπτικού τύπου ( Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή, μικτός τύπος Κυκλική σχιζοφρένεια Μικτή σχιζοφρενική και συναισθηματική ψύχωση. ( 18

27 Άλλες Μη Οργανικές Ψυχωσικές Διαταραχές Παραληρηματικές ή ψευδαισθητικές διαταραχές που δεν δικαιολογούν την διάγνωση της σχιζοφρένειας, των οξέων και παροδικών ψυχωτικών διαταραχών, των ψυχωτικών τύπων μανιακού επεισοδίου ή του σοβαρού καταθλιπτικού επεισοδίου. Χρόνια ψευδαισθητική ψύχωση. ( Πότε εμφανίζεται η σχιζοφρένεια; Η καθυστερημένη εφηβεία και η πρώιμη ενήλικη ζωή είναι περίοδος αιχμής για την εμφάνιση της σχιζοφρένειας, κρίσιμα χρόνια στην κοινωνική και επαγγελματική εξέλιξη ενός νεαρού ενήλικα. Στο 40% των ανδρών και 23% των γυναικών που διαγιγνώσκονται με σχιζοφρένεια, η κατάσταση εκδηλώθηκε πριν από την ηλικία των 19

28 19 ετών. Για να ελαχιστοποιηθεί η αναπτυξιακή διαταραχή που σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια, πολύ δουλειά έχει γίνει πρόσφατα για τον εντοπισμό και τη θεραπεία της πρόδρομης (προ-εκδήλωση) φάσης της νόσου, η οποία έχει ανιχνευθεί μέχρι 30 μήνες πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων. Εκείνοι που πηγαίνουν για να αναπτύξουν σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανίσουν παροδική ή αυτοπεριοριζόμενα ψυχωτικά συμπτώματα και τα μη ειδικά συμπτώματα της κοινωνικής απόσυρσης, ευερεθιστότητα, δυσφορία, και αδεξιότητα κατά την πρόδρομη φάση. ( Τι Προκαλεί Σχιζοφρένεια; Τα ακριβή αίτια της σχιζοφρένειας δεν είναι πλήρως γνωστά, αλλά φαίνεται ότι υπάρχουν αλλαγές στις χημικές ουσίες στον εγκέφαλο όταν οι άνθρωποι βιώνουν ένα επεισόδιο της σχιζοφρένειας. Οι άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης σχιζοφρένειας, εάν άλλα μέλη της οικογένειας έχουν μια διάγνωση. Οι αγχωτικές εμπειρίες και κάποια ψυχαγωγικά ναρκωτικά θεωρούνται ότι πυροδοτούν επεισόδια σε μερικούς ανθρώπους. ( Σχιζοφρενικά Επεισόδια Ένα σχιζοφρενικό επεισόδιο μπορεί να διαρκέσει για αρκετές εβδομάδες και μπορεί να είναι πολύ τρομακτικό. Περίπου 1 στα 100 άτομα θα έχουν ένα σχιζοφρενικό επεισόδιο και τα 2/3 από αυτά θα συνεχίσουν να έχουν περαιτέρω επεισόδια. Η σχιζοφρένεια 20

29 συνήθως ξεκινά στο τέλος της εφηβείας ή στις αρχές των 20 χρόνων, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει τους ηλικιωμένους για πρώτη φορά. Τα αίτια είναι άγνωστα, αλλά τα επεισόδια της σχιζοφρένειας φαίνεται να σχετίζονται με αλλαγές σε ορισμένες χημικές ουσίες του εγκεφάλου. Αγχωτικές εμπειρίες και κάποια ψυχαγωγικά ναρκωτικά μπορούν επίσης να προκαλέσουν ένα επεισόδιο σε ευάλωτα άτομα Συμπτωματολογία Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανίσουν ψευδαισθήσεις (οι περισσότεροι ανέφεραν ότι ακούνε φωνές), παραληρητικές ιδέες (συχνά παράξενες ή διωκτικής φύσης), και αποδιοργάνωση της σκέψης και της ομιλίας. Η τελευταία μπορεί να κυμαίνεται από την απώλεια του τρένου της σκέψης, σε ποινές μόνο χαλαρά συνδεδεμένες στο νόημα, στην ομιλία του που δεν είναι κατανοητή είναι γνωστή ως σαλάτα λέξη σε σοβαρές περιπτώσεις. Κοινωνική απόσυρση, προχειρότητα στο ντύσιμο και την υγιεινή, την απώλεια των κινήτρων και την κρίση είναι όλα τα κοινά στη σχιζοφρένεια. Υπάρχει συχνά ένα εμφανές μοντέλο της συναισθηματικής δυσκολίας, για παράδειγμα, έλλειψη ανταπόκρισης. Η απομείωση στην κοινωνική γνώση συνδέεται με τη σχιζοφρένεια, όπως είναι τα συμπτώματα της παράνοιας. Η κοινωνική απομόνωση εμφανίζεται συχνά. Δυσκολίες στην εργασία και την μακροπρόθεσμη μνήμη, την προσοχή, την εκτελεστική λειτουργία και την ταχύτητα επεξεργασίας συμβαίνουν συχνά. Σε ένα ασυνήθιστο υπότυπο, το άτομο μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό σε σίγαση, να παραμένει ακίνητος σε περίεργες στάσεις, ή να 21

30 εμφανίζει άσκοπη διέγερση, όλα τα σημάδια της κατατονίας. Περίπου 30 έως 50 % των ατόμων με σχιζοφρένεια δεν έχουν εικόνα. Με άλλα λόγια, δεν δέχονται την κατάστασή τους ή τη θεραπεία τους. Η θεραπεία μπορεί να έχει κάποια επίδραση στην εικόνα. Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια συχνά βρίσκουν την αντίληψη των προσωπικών συναισθημάτων να είναι δύσκολη. Οι γιατροί περιγράφουν δύο ομάδες συμπτωμάτων σε ανθρώπους με σχιζοφρένεια: Θετικές και Αρνητικές. Αν και τα θετικά συμπτώματα είναι συχνά τα πιο δραματικά και τουλάχιστον αρχικά, τα πιο οδυνηρά, τα αρνητικά τείνουν να προκαλούν τα περισσότερα προβλήματα, δεδομένου ότι τείνουν να είναι μεγαλύτερης διάρκειας. Θετικά συμπτώματα: είναι αυτά που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βιώνουν συνήθως, αλλά είναι παρόντα σε ανθρώπους με σχιζοφρένεια. Μπορούν να περιλαμβάνουν παραλήρημα, αποδιοργανωμένη σκέψη και ομιλία, και απτικές, ακουστικές, οπτικές, οσφρητικές και γευστικές ψευδαισθήσεις, συνήθως θεωρούνται ως εκδηλώσεις της ψύχωσης. Οι ψευδαισθήσεις επίσης τυπικά σχετίζονται με το περιεχόμενο του παραληρητικού θέματος. Τα θετικά συμπτώματα συνήθως ανταποκρίνονται καλά στη φαρμακευτική αγωγή. Οι παραληρητικές ιδέες μπορεί συχνά να είναι πολύ τρομακτικό φαινόμενο, το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι οι άλλοι συνωμοτούν για να το σκοτώσουν ή ότι οι συνομιλίες τους καταγράφονται. Όλα τα θετικά συμπτώματα τείνουν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια οξέων επεισοδίων και μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτικό. Αρνητικά συμπτώματα: Τα αρνητικά συμπτώματα είναι τα ελλείμματα των φυσιολογικών συναισθηματικών αντιδράσεων ή άλλων διεργασιών σκέψης, και ανταποκρίνονται λιγότερο καλά στην φαρμακευτική αγωγή. Μπορούν συνήθως να περιλαμβάνουν επίπεδες εκφράσεις ή λίγη συγκίνηση, φτώχεια του λόγου, αδυναμία να νιώθουν ευχαρίστηση, έλλειψη της επιθυμίας να διαμορφώσει τις σχέσεις, και έλλειψη κινήτρων. Τα αρνητικά συμπτώματα φαίνεται να συμβάλλουν περισσότερο στην κακή ποιότητα ζωής, τη λειτουργική ικανότητα, και το βάρος στους άλλους, από ότι κάνουν τα θετικά συμπτώματα. Οι άνθρωποι με μεγαλύτερα αρνητικά συμπτώματα συχνά 22

31 έχουν μια ιστορία κακής προσαρμογής πριν από την έναρξη της νόσου και η ανταπόκριση στη φαρμακευτική αγωγή είναι συχνά περιορισμένη. ( Πίνακας 1: θετικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας Παραληρητικές ιδέες Περιεχόμενο: διωκτικό, μεγαλείου, θρησκευτικό, ζηλοτυπικό. Διαταραχές σκέψης Σχολιασμός των σκέψεων, ασυναρτησία, απόσυρση της σκέψης, ασχετολογία, εκτροχιασμός και πλατειασμός λόγου, παραλογία. Ψευδαισθήσεις Διαταραχή συμπεριφορά βούλησης/παράδοξη Ακουστικές, σχολιασμός και συνομιλία μεταξύ «φωνών». Οπτικές, άμορφες ή σχηματισμένες, γευστικές, οσφρητικές, σεξουαλικές. Εμφάνηση, καθαριότητα, ένδυση. Κατατονικά στοιχεία, επιθετικότητα. (Πηγή: Πίνακας 2: αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας 23

32 Υποδραστηριότητα, απουσία Venables (1957) ενεργητικότητας, σιωπές. Χαµηλός τόνος φωνής, έλλειψη Wing(1970) ενδιαφέροντος, επίπεδο ή απρόσφορο συναίσθηµα Έλλειψη λόγου, ανηδονία, Andreansen(1982) αβουλησία, έλλειψη προσοχής. Φτωχό περιεχόμενο λόγου, επίπεδο Pogue-Geile & Harrow(1984) συναίσθηµα, ψυχοκινητική καθυστέρηση. Συναισθηµατική απόσυρση, Kay,Fiszbein &Oppler(1987) απάθεια, στερεοτυπική σκέψη, φτωχή ανταποκριτικότητα, έλλειψη αυθορμητισμού. (Πηγή: Αίτια Ένας συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό σχιζοφρένειας που έχουν μια παροδική ψύχωση έχουν την ευκαιρία 20-40% να διαγνωσθεί ένα χρόνο αργότερα. Αναλυτικότερα τα αίτια της σχιζοφρένειας: 24

33 Γενετική Εκτιμήσεις της κληρονομικότητας ποικίλλουν λόγω της δυσκολίας στον διαχωρισμό των επιδράσεων της γενετικής και του περιβάλλοντος. Δόθηκαν οι μέσοι όροι των 0,80. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ανάπτυξη σχιζοφρένειας είναι να έχει ένα άτομο ένα συγγενή πρώτου βαθμού με τη νόσο (κίνδυνος είναι 6,5 % ), περισσότερο από το 40 % των μονοζυγωτικών διδύμων εκείνων με σχιζοφρένεια επηρεάζονται επίσης. Εάν ο ένας γονέας επηρεάζεται ο κίνδυνος είναι περίπου 13 % και αν οι δύο επηρεάζονται ο κίνδυνος είναι σχεδόν 50 %. Είναι πιθανό ότι πολλά γονίδια εμπλέκονται, το καθένα από μικρή επίδραση και άγνωστης μετάδοσης και έκφρασης. Πολλοί πιθανοί υποψήφιοι έχουν προταθεί, συμπεριλαμβανομένης συγκεκριμένες παραλλαγές αριθμού αντιγράφων, NOTCH4, και η πρωτεΐνη ιστόνη κατά τόπους. Μια σειρά γονιδιώματος σε επίπεδο συλλόγων όπως η πρωτεΐνη δακτύλου ψευδαργύρου 804A, επίσης έχουν συνδεθεί. Φαίνεται να είναι επικάλυψη για τη γενετική της σχιζοφρένειας και της διπολικής διαταραχής εκεί. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η γενετική αρχιτεκτονική της σχιζοφρένειας εμπλέκεται τόσο κοινά όσο και σπάνια παραλλαγής του κινδύνου. Υποθέτοντας μια κληρονομική βάση, μια ερώτηση από την εξελικτική ψυχολογία είναι γιατί τα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο ψύχωσης εξελίσσονται, αν υποτεθεί ότι η κατάσταση θα ήταν δυσπροσαρμοστική από εξελικτική άποψη. Μια ιδέα είναι ότι τα γονίδια εμπλέκονται στην εξέλιξη της γλώσσας και της ανθρώπινης φύσης, αλλά μέχρι σήμερα τέτοιες ιδέες διατηρούν περισσότερο υποθετικό χαρακτήρα. 25

34 Περιβάλλον Περιβαλλοντικοί παράγοντες που συνδέονται με την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας περιλαμβάνουν το περιβάλλον διαβίωσης, τη χρήση ναρκωτικών και τους προγεννητικά στρεσογόνους παράγοντες. Το γονεϊκό στυλ φαίνεται να μην έχει σημαντική επίδραση, αν και οι άνθρωποι με υποστηρικτικούς γονείς τα καταφέρνουν καλύτερα από εκείνους με κρίσιμους ή εχθρικούς γονείς. Το παιδικό τραύμα, ο χωρισμός μέσα σε μια οικογένεια και το να γίνει κάποιος θύμα εκφοβισμού ή κακοποίησης αυξάνει τον κίνδυνο ψύχωσης. Ζώντας σε ένα αστικό περιβάλλον κατά την παιδική ηλικία ή ως ενήλικας έχει διαπιστωθεί επανειλημμένα ότι αυξάνει τον κίνδυνο σχιζοφρένειας κατά έναν παράγοντα από τους δύο, ακόμη και αφότου ληφθούν υπόψη η χρήση ναρκωτικών, η εθνική ομάδα και το μέγεθος της κοινωνικής ομάδας. Άλλοι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο περιλαμβάνουν την κοινωνική απομόνωση και τη μετανάστευση που σχετίζονται με την κοινωνική αντιξοότητα, των φυλετικών διακρίσεων, δυσλειτουργία της οικογένειας, η ανεργία και οι κακές συνθήκες στέγασης Χρήση Ουσιών Περίπου οι μισοί από τα άτομα με σχιζοφρένεια κάνουν χρήση ναρκωτικών ή υπερβολικής ποσότητας αλκοόλ. Η αμφεταμίνη, η κοκαΐνη, και σε μικρότερο βαθμό η αλκοόλη, μπορεί να οδηγήσουν σε ψύχωση που παρουσιάζεται πολύ παρόμοια με τη σχιζοφρένεια. Αν και δεν πιστεύεται γενικά ότι είναι η αιτία της ασθένειας, τα άτομα με σχιζοφρένεια χρησιμοποιούν νικοτίνη σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά από το γενικό πληθυσμό. Η κατάχρηση αλκοόλ μπορεί περιστασιακά να προκαλέσει την ανάπτυξη μιας χρόνιας προκαλούμενης από ουσία, ψυχωτική διαταραχή, μέσω ενός μηχανισμού πυροδότησης. Η χρήση αλκοόλ δεν συνδέεται με μια προηγούμενη εμφάνιση της ψύχωσης. Ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων με σχιζοφρένεια κάνουν χρήση κάνναβης για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της. Η κάνναβη μπορεί να είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στη σχιζοφρένεια, αλλά δεν μπορεί να την προκαλέσει από μόνη της, η χρήση της δεν είναι ούτε αναγκαία, ούτε επαρκής για την ανάπτυξη κάθε μορφή ψύχωσης. Πρόωρη έκθεση του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου στην κάνναβη 26

35 αυξάνει τον κίνδυνο σχιζοφρένειας, αν και το μέγεθος του αυξημένου κινδύνου είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, μόνο ένα μικρό ποσοστό της πρόωρης κάνναβης τείνει τους χρήστες να αναπτύξουν κάθε σχιζοσυναισθηματική διαταραχή στην ενήλικη ζωή, και ο αυξημένος κίνδυνος μπορεί να απαιτήσει την παρουσία ορισμένων γονιδίων μέσα σε ένα άτομο ή μπορεί να σχετίζεται με κάποια προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία. Υψηλότερη δόση και μεγαλύτερη συχνότητα χρήσης είναι δείκτες αυξημένου κινδύνου χρόνιων ψυχώσεων. Η τετραϋδροκανναβινόλη ( THC ) και η κανναβιδιόλη ( CBD ) παράγουν αντίθετα αποτελέσματα, η CBD έχει αντιψυχωσικές και νευροπροστατευτικές ιδιότητες και εξουδετερώνει αρνητικές επιπτώσεις της THC. Άλλα φάρμακα μπορεί να χρησιμοποιηθούν μόνο ως μηχανισμοί αντιμετώπισης από άτομα που έχουν σχιζοφρένεια για να αντεπεξέλθουν με την κατάθλιψη, το άγχος, την πλήξη και τη μοναξιά Αναπτυξιακοί Παράγοντες Παράγοντες όπως η υποξία και η μόλυνση, ή στρες και υποσιτισμός στη μητέρα κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης, μπορεί να οδηγήσει σε ελαφρά αύξηση του κινδύνου της σχιζοφρένειας αργότερα στη ζωή. Οι άνθρωποι που έχουν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια είναι πιο πιθανό να έχουν γεννηθεί το χειμώνα ή την άνοιξη (τουλάχιστον στο βόρειο ημισφαίριο), πράγμα το οποίο ίσως να είναι αποτέλεσμα της αύξησης των ποσοστών των ιογενών ανοιγμάτων στη μήτρα. Ο αυξημένος κίνδυνος είναι περίπου 5 έως 8%. ( 27

36 1.10. Μηχανισμοί Ένας αριθμός προσπαθειών έγιναν για να εξηγήσουν τη σχέση μεταξύ της αλλαγμένης λειτουργίας του εγκεφάλου και της σχιζοφρένειας. Ένα από τα πιο κοινά είναι η υπόθεση της ντοπαμίνης, η οποία αποδίδει την ψύχωση στην ελαττωματική ερμηνεία του μυαλού των διαλείψεων των ντοπαμινεργικών νευρώνων Ψυχολογικοί Μηχανισμοί Πολλοί ψυχολογικοί μηχανισμοί έχουν ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη και τη συντήρηση της σχιζοφρένειας. Οι γνωστικές προκαταλήψεις έχουν εντοπιστεί σε άτομα με τη διάγνωση ή εκείνους που διατρέχουν κίνδυνο, ειδικά όταν βρίσκονται υπό πίεση ή σε καταστάσεις σύγχυσης. Ορισμένες γνωστικές λειτουργίες μπορεί να εκφράζουν διεθνή ψυχομετρικά ελλείμματα, όπως η απώλεια μνήμης, ενώ άλλες μπορεί να σχετίζονται με συγκεκριμένα θέματα και εμπειρίες. Παρά την αποδεδειγμένη εμφάνιση του στομωμένου αποτελέσματος, τα πρόσφατα ευρήματα δείχνουν ότι πολλά άτομα που έχουν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια είναι συναισθηματικά ανταποκρίσιμα, ιδίως σε στρεσογόνα ή αρνητικά ερεθίσματα, και ότι αυτή η ευαισθησία μπορεί να προκαλέσει ευπάθεια σε συμπτώματα ή σε διαταραχή. Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι το περιεχόμενο της παραληρητικών πεποιθήσεων και ψυχωσικών εμπειριών μπορεί να αντικατοπτρίζει τα συναισθηματικά αίτια της διαταραχής, και ότι το πώς ένα άτομο ερμηνεύει τέτοιες εμπειρίες μπορεί να επηρεάσει την συμπτωματολογία. Η χρήση των «συμπεριφορών ασφαλείας» για την αποφυγή φανταστικών απειλών μπορεί να συμβάλει στη χρονιότητα των αυταπατών. Περαιτέρω 28

37 αποδείξεις για το ρόλο των ψυχολογικών μηχανισμών προέρχονται από τις επιπτώσεις της ψυχοθεραπείας για τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας Νευρολογικοί Μηχανισμοί Η σχιζοφρένεια συνδέεται με λεπτές διαφορές στις δομές του εγκεφάλου, που βρίσκονται σε 40 έως 50% των περιπτώσεων, και στη χημεία του εγκεφάλου κατά την διάρκεια οξέων ψυχωτικών καταστάσεων. Μελέτες που χρησιμοποιούν νευροψυχολογικές δοκιμασίες και τεχνολογίες απεικόνισης του εγκεφάλου, όπως η fmri και PET για να εξετάσουν λειτουργικές διαφορές στην εγκεφαλική δραστηριότητα έχουν δείξει ότι οι διαφορές που φαίνονται πιο συχνά συμβαίνουν στους μετωπιαίους λοβούς, τον ιππόκαμπο και τον κροταφικό λοβό. Μειώσεις στον όγκο του εγκεφάλου, μικρότερες από εκείνες που συναντώνται στη νόσο του Alzheimer, έχουν αναφερθεί σε περιοχές του μετωπιαίου φλοιού και τον κροταφικό λοβό. Είναι αβέβαιο κατά πόσο αυτές οι ογκομετρικές αλλαγές είναι προοδευτικές ή προϋπάρχουν πριν από την έναρξη της νόσου. Οι διαφορές αυτές έχουν συνδεθεί με τα ψυχομετρικά ελλείμματα, τα οποία συχνά σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια. Επειδή τα νευρικά κυκλώματα μεταβάλλονται, έχει εναλλακτικά προταθεί ότι η σχιζοφρένεια θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια συλλογή από νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί στη λειτουργία της ντοπαμίνης, στο μεσομεταιχμιακό μονοπάτι του εγκεφάλου. Αυτή η εστίαση σε μεγάλο βαθμό προέκυψε από την τυχαία διαπίστωση ότι φάρμακα φαινοθειαζίνης, τα οποία εμποδίζουν τη λειτουργία της ντοπαμίνης, θα μπορούσαν να μειώσουν τα ψυχωτικά συμπτώματα. Επίσης, υποστηρίζεται από το γεγονός ότι οι αμφεταμίνες, οι οποίες προκαλούν την 29

38 απελευθέρωση της ντοπαμίνης, μπορούν να επιδεινώσουν τα ψυχωσικά συμπτώματα στη σχιζοφρένειας. Η υπόθεση της επιρροής της ντοπαμίνης της σχιζοφρένειας, προτείνει ότι η υπερβολική ενεργοποίηση των υποδοχέων D2 ήταν η αιτία (τα θετικά συμπτώματα) της σχιζοφρένειας. Αν υποτεθεί για περίπου 20 χρόνια με βάση την D2 αποκλεισμό αποτέλεσμα είναι κοινές σε όλα τα αντιψυχωσικά, δεν ήταν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ότι οι μελέτες απεικόνισης PET και Σ.Π.Ε.Τ. παρέχονται αποδεικτικά στοιχεία. Η υπόθεση της ντοπαμίνης τώρα πιστεύεται ότι είναι απλοϊκή, εν μέρει επειδή νεότερα αντιψυχωσικά φάρμακα (άτυπα αντιψυχωσικά φάρμακα) μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικά με παλαιότερα φάρμακα (τυπικά αντιψυχωτικά φάρμακα), αλλά και επηρεάζουν τη λειτουργία της σεροτονίνης και μπορεί να έχουν ελαφρώς λιγότερο από ένα κλειδωμένο αποτέλεσμα ντοπαμίνης. Ενδιαφέρον έχει επίσης επικεντρωθεί στο γλουταμινικό νευροδιαβιβαστή και στη μειωμένη λειτουργία των υποδοχέων NMDA γλουταμινικού στη σχιζοφρένεια, κυρίως λόγω των ασυνήθιστα χαμηλών επιπέδων των υποδοχέων γλουταμινικού που υπάρχει στους μεταθανάτιους εγκεφάλους από αυτούς που διαγνώστηκαν με σχιζοφρένεια, και η ανακάλυψη ότι το γλουταμινικό-κλείδωμα φαρμάκων όπως η φαινκυκλιδίνη και η κεταμίνη μπορούν να μιμούνται τα συμπτώματα και τα γνωστικά προβλήματα που σχετίζονται με την πάθηση. Η μειωμένη λειτουργία στο γλουταμικό συνδέεται με τη φτωχή επίδοση στις δοκιμές που απαιτούνται στο μετωπιαίο λοβό και στη λειτουργία του ιππόκαμπου, και το γλουταμικό μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία της ντοπαμίνης, τα οποία αμφότερα έχουν εμπλακεί στη σχιζοφρένεια, έχουν προτείνει ένα σημαντικό μεσολαβητικό (και ενδεχομένως αιτιώδη) ρόλο των γλουταμικών οδών, στην κατάσταση. Αλλά, τα θετικά συμπτώματα αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στη γλουταμινεργική φαρμακευτική αγωγή. ( 30

39 1.11. Διάγνωση Η σχιζοφρένεια έχει διαγνωστεί με βάση τα κριτήρια είτε της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης της πέμπτης έκδοσης του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM 5), ή της Διεθνής Στατιστικής Ταξινόμησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας των Ασθενειών και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10). Τα κριτήρια αυτά χρησιμοποιούν τις αυτόαναφερόμενες εμπειρίες του ατόμου και αναφέρονται σε ανωμαλίες στη συμπεριφορά, που ακολουθείται από μια κλινική εκτίμηση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια εμφανίζονται κατά μήκος ενός συνεχούς στον πληθυσμό και πρέπει να φτάσουν σε μία συγκεκριμένη σοβαρότητα, πριν γίνει η διάγνωση. Από το 2013 δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο Κριτήρια Το 2013, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία κυκλοφόρησε την πέμπτη έκδοση του DSM (DSM-5). Για να διαγνωστεί η σχιζοφρένεια, δύο διαγνωστικά κριτήρια πρέπει να πληρούνται κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου της περιόδου του τουλάχιστον ενός μηνός, με σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική ή επαγγελματική λειτουργία για τουλάχιστον έξι μήνες. Το άτομο έπρεπε να υποφέρει από παραισθήσεις, 31

40 ψευδαισθήσεις ή αποδιοργανωμένη ομιλία. Ένα δεύτερο σύμπτωμα μπορεί να είναι αρνητικά συμπτώματα ή σοβαρά αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά. Ο ορισμός της σχιζοφρένειας παρέμεινε ουσιαστικά ο ίδιος με εκείνον που ορίζεται από την έκδοση του DSM (DSM-IV-TR) 2000, αλλά DSM-5 κάνει μια σειρά από αλλαγές. Ταξινομήσεις υποτύπου - όπως η κατατονική και παρανοϊκού τύπου σχιζοφρένεια - αφαιρούνται. Αυτά διατηρήθηκαν σε προηγούμενες αναθεωρήσεις κυρίως για λόγους παράδοσης, αλλά στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι λίγο άξιζε. Η κατατονία δεν είναι πλέον τόσο έντονα συσχετισμένη με τη σχιζοφρένεια. Περιγράφοντας τη σχιζοφρένεια ενός ατόμου, συνιστάται να γίνεται καλύτερη διάκριση μεταξύ της τρέχουσας κατάστασης των συνθηκών και της ιστορικής της πορείας, για να επιτευχθεί ένας σαφέστερος συνολικός χαρακτηρισμός. Ειδική θεραπεία των πρώτης τάξεως συμπτωμάτων Schneider δεν συνιστάται πλέον. Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή ορίζεται καλύτερα για να οριοθετήσει πιο καθαρά από τη σχιζοφρένεια. Μια εκτίμηση που καλύπτει οκτώ τομείς της ψυχοπαθολογίας - όπως το αν οι παραισθήσεις ή η μανία είναι εμπειρικές - συνιστάται για να βοηθήσει τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Τα ICD-10 κριτήρια χρησιμοποιούνται τυπικά σε χώρες της Ευρώπης, ενώ τα κριτήρια DSM χρησιμοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε ποικίλους βαθμούς σε όλο τον κόσμο, και επικρατούν σε ερευνητικές μελέτες. Το ICD-10 κριτήρια δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα Schneiderian πρώτης τάξεως συμπτώματα. Στην πράξη, η συμφωνία μεταξύ των δύο συστημάτων είναι υψηλή. Αν είναι παρόντα, για περισσότερο από ένα μήνα αλλά λιγότερο από έξι μήνες, τα σημάδια της διαταραχής, εφαρμόζεται η διάγνωση της σχιζοφρενικόμορφης διαταραχής. Τα ψυχωτικά συμπτώματα διαρκούν λιγότερο από ένα μήνα και μπορεί να διαγνωστεί ως σύντομη ψυχωτική διαταραχή, καθώς και διάφορες συνθήκες μπορούν να χαρακτηριστούν ως ψυχωτική διαταραχή που δεν ορίζεται διαφορετικά, ενώ 32

41 σχιζοσυναισθηματική διαταραχή μπορεί να διαγνωσθεί αν τα συμπτώματα της διαταραχής της διάθεσης είναι ουσιαστικά παρόντες μαζί με ψυχωτικά συμπτώματα. Εάν τα ψυχωσικά συμπτώματα είναι το άμεσο φυσιολογικό αποτέλεσμα μιας γενικής ιατρικής κατάστασης ή μια ουσία, τότε η διάγνωση είναι μία από τις δευτερεύουσες ψυχώσεις, σε αυτή την κατάσταση. Η σχιζοφρένεια δεν μπορεί να διαγνωστεί εάν υπάρχουν συμπτώματα διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής, εκτός αν εξέχοντα παραισθήσεις ή ψευδαισθήσεις είναι επίσης παρόντες Υποκατηγορίες Η ομάδα εργασίας DSM-5 προτείνει τη ρίψη των πέντε επιμέρους ταξινομήσεων της σχιζοφρένειας που περιλαμβάνονται στο DSM-IV-TR: Παρανοϊκός τύπος: παραληρητικές ιδέες ή ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι παρόντες, αλλά η διαταραχή της σκέψης, η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά ή συναισθηματική ισοπέδωση δεν είναι. Αυταπάτες είναι διωκτική ή / και μεγαλοπρεπή, αλλά εκτός από αυτά, άλλα θέματα, όπως η ζήλια, η θρησκευτικότητα, ή σωματοποίησης μπορεί επίσης να είναι παρόντες. Αποδιοργανωμένος τύπος: ονομάζεται ηβηφρενική σχιζοφρένεια στο ICD. Όταν είναι παρόντες μαζί η διαταραχή της σκέψης και η επίπεδη επιρροή. Κατατονικός τύπος: Το θέμα μπορεί να είναι σχεδόν ακίνητο ή να παρουσιάζει διέγερση, άσκοπη κίνηση. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν κατατονικό λήθαργο και κηρώδης ευελιξία. Μη διαφοροποιημένος τύπος: ψυχωτικά συμπτώματα είναι παρόντα, αλλά τα κριτήρια για παρανοϊκό, αποδιοργανωμένο, ή κατατονικό τύπο δεν έχουν τηρηθεί. 33

42 Υπολειμματικός τύπος: Όταν τα θετικά συμπτώματα είναι παρόντα σε χαμηλή ένταση μόνο. Το ICD-10 ορίζει δύο πρόσθετους υποτύπους: Μετα-σχιζοφρενική κατάθλιψη: Ένα καταθλιπτικό επεισόδιο που προκύπτει στον απόηχο της σχιζοφρένειας, όπου κάποιου χαμηλού επιπέδου σχιζοφρενικά συμπτώματα μπορεί να είναι ακόμα παρόντα. Απλή σχιζοφρένεια: Ύπουλη και προοδευτική ανάπτυξη των εξέχοντα αρνητικών συμπτωμάτων που δεν είχαν ιστορικό ψυχωσικών επεισοδίων Διαφορική Διάγνωση Τα ψυχωτικά συμπτώματα μπορεί να είναι παρόντα σε πολλές άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως διπολική διαταραχή, μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας, φαρμακευτική δηλητηρίαση και προκαλούμενη από φάρμακο ψύχωση. Αυταπάτες («μη παράξενες») είναι επίσης παρούσες σε παραληρηματική διαταραχή, και κοινωνική απόσυρση στην κοινωνική αγχώδη διαταραχή, διαταραχή αποφυγής προσωπικότητος και σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας. Η σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας έχει συμπτώματα που είναι παρόμοια, αλλά λιγότερο σοβαρά από ότι εκείνα της σχιζοφρένειας. Η σχιζοφρένεια εμφανίζεται μαζί με ψυχαναγκαστικήκαταναγκαστική διαταραχή (OCD) σημαντικά πιο συχνά από ό, τι θα μπορούσε να 34

43 εξηγηθεί από την τύχη, αν και μπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνει τις εμμονές που συμβαίνουν στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή από τις πλάνες της σχιζοφρένειας. Ένας μικρός αριθμός ατόμων στερημένος από βενζοδιαζεπίνες βιώνει ένα σοβαρό σύνδρομο στέρησης που μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορεί να μοιάζει με τη σχιζοφρένεια και να διαγνωσθεί λανθασμένα ως τέτοια. Μπορεί να χρειάζεται μία πιο γενική ιατρική και νευρολογική εξέταση για να αποκλείσει ιατρικές ψυχωτικές ασθένειες που σπάνια μπορεί να προκαλέσει σχιζοφρένεια - όπως συμπτώματα, όπως η μεταβολική διαταραχή, συστηματική λοίμωξη, η σύφιλη, η λοίμωξη από HIV, η επιληψία, και εγκεφαλικές βλάβες. Εγκεφαλικό επεισόδιο, πολλαπλή σκλήρυνση, υπερθυρεοειδισμός, υποθυρεοειδισμός και άνοιες όπως νόσος Alzheimer, νόσος του Huntington, η μετωποκροταφική άνοια και άνοια Lewy Body μπορεί επίσης να σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια-όπως ψυχωτικών συμπτωμάτων. Μπορεί να είναι απαραίτητο να αποκλεισθεί ένα παραλήρημα, το οποίο μπορεί να διακριθεί από οπτικές παραισθήσεις, οξεία έναρξη και διακυμάνσεις του επιπέδου συνείδησης, και δείχνει μια υποκείμενη ιατρική ασθένεια. Έρευνες γενικά δεν επαναλαμβάνονται για υποτροπή, εκτός αν υπάρχει μια συγκεκριμένη ιατρική ένδειξη ή πιθανές αρνητικές επιπτώσεις από αντιψυχωσικά φάρμακα. Οι παιδικές παραισθήσεις πρέπει να διαχωρίζονται από τις κανονικές φαντασιώσεις της παιδικής ηλικίας. ( 35

44 1.12. Νοσηρότητα μεταξύ των ανθρώπων με σχιζοφρένεια Άτομα με σχιζοφρένεια είναι σε κίνδυνο θανάτου νωρίτερα από το γενικό πληθυσμό. Η έρευνα έχει δείξει ότι οι περισσότερες από τις κύριες αιτίες θανάτου βρέθηκαν να είναι αυξημένες σε άτομα με σχιζοφρένεια. Όσον αφορά τη θνησιμότητα, υπάρχει ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ της υγείας των ατόμων με σχιζοφρένεια και της γενικής κοινότητας. Αυτό το διαφορικό χάσμα θνησιμότητας έχει επιδεινωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. ( Για ποιούς λόγους κάποιοι σχιζοφρενικοί ασθενείς οδηγούνται στην αυτοκτονία; Συνήθως, η αυτοκτονία των σχιζοφρενών δεν είναι μια ψυχωτική συνέπεια της νόσου. Όπως υπογραμμίζει ο κοινωνιολόγος J. Baecter (1979), ο σχιζοφρενής δεν αυτοκτονεί ως σχιζοφρενής, αλλά ως άνθρωπος που γνωρίζει ότι είναι σχιζοφρενής ή απειλείται να γίνει και επιθυμεί να ξεφύγει από μια τέτοια μοίρα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος υφίσταται κατά τη διάρκεια των κλινικών υποτροπών και νοσηλειών, ιδιαίτερα μετά την έξοδο από το νοσοκομείο. Γενικά, προηγούμενες απόπειρες, μεγάλη θεραπευτική εξάρτηση, έντονο άγχος, κατάθλιψη, αισθήματα έλλειψης βοήθειας, μοναξιά και ανεργία, ιδιαίτερα στους άντρες σχιζοφρενείς, συνδέονται με μεγάλο κίνδυνο αυτοκτονίας. Σε σχέση με όλα τα προηγούμενα, στη σχιζοφρένεια λοιπόν ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι υψηλός, περίπου 36

45 το 10% αυτοκτονούν και είναι συνήθως νέοι σε ηλικία ασθενείς στην αρχή της νόσου τους. ( Επιδημιολογία Η σχιζοφρένεια επηρεάζει περίπου το 0,3-0,7% των ανθρώπων κάποια στιγμή στη ζωή τους, ή 24 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο από το Εμφανίζεται 1,4 φορές πιο συχνά στους άνδρες από ότι στις γυναίκες και συνήθως εμφανίζεται νωρίτερα στους άνδρες, με κορυφή ηλικιακής εμφάνισης στα 25 χρόνια για τους άνδρες και 27 έτη για τις γυναίκες. Η έναρξη στην παιδική ηλικία είναι πολύ πιο σπάνια, όπως είναι η εμφάνιση στη μέση ηλικία ή τα γηρατειά. Παρά το ληφθέν σόφισμα ότι η σχιζοφρένεια εμφανίζεται σε παρόμοια ποσοστά σε όλο τον κόσμο, η συχνότητά της κυμαίνεται σε όλο τον κόσμο, στο εσωτερικό των χωρών, όσο και σε τοπικό και συνοικιακό επίπεδο. Προκαλεί περίπου 1% της παγκόσμιας αναπηρίας και οδήγησε σε θανάτους το Το ποσοστό της σχιζοφρένειας κυμαίνεται από ένα έως τρία, ανάλογα με το πώς ορίζεται. Το 2000, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπίστωσε ότι ο επιπολασμός και η επίπτωση της σχιζοφρένειας είναι περίπου παρόμοια σε όλο τον κόσμο, με την τυποποιημένη ηλικία επιπολασμού ανά κυμαίνονται από 343 στην Αφρική, 544 στην Ιαπωνία και την Ωκεανία για τους άνδρες και από 378 σε 527 για την Αφρική σε Νοτιοανατολική Ευρώπη για τις γυναίκες. ( 37

46 Η επικράτηση της σχιζοφρένειας σε κάποιες κατηγορίες πληθυσμού Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται η επικράτηση της σχιζοφρένειας σε κάποιες κατηγορίες πληθυσμού: Πίνακας 3: η επικράτηση της σχιζοφρένειας σε κάποιες κατηγορίες πληθυσμού ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΛΥΘΙΣΜΟΣ 0,50-1,9% ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΠΡΩΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ (ΑΔΕΛΦΟΣ ΑΣΘΕΝΗ, ΠΑΙΔΙ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΙΚΟΥ ΓΟΝΕΑ) 10-14% ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΒΑΘΜΟΥ 5-7% ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΕΝΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΙΚΟ ΓΟΝΕΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΨΥΧΩΣΙΚΟ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΔΥΟ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΙΚΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ 20-30% 40% (Πηγή: 38

47 1.14. Σχιζοφρένεια: Μύθοι και Πραγματικότητα Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι συνήθως βίαια και επικίνδυνα. Αλήθεια: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν είναι συνήθως βίαια και επικίνδυνα. Η πραγματικότητα για τη σχέση βίας και σχιζοφρένειας είναι πολύ διαφορετική από την εικόνα που αναπαράγουν τα στερεότυπα. Αποτελέσματα ερευνών έχουν δείξει ότι: Η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων με ψυχική ασθένεια δε χρησιμοποιεί βία και γενικότερα τα άτομα με ψυχική ασθένεια δεν είναι περισσότερο επικίνδυνα αν συγκριθούν με τον υγιή πληθυσμό. Τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν ελαφρά αυξημένους δείκτες στα εγκλήματα βίας. Η βία όμως που σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια οφείλεται κυρίως στη μη λήψη των φαρμάκων ή στην ακαταλληλότητα της θεραπείας και στην έλλειψη στήριξης και αποδοχής. Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια που κάνουν κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς. Οι παραληρητικές ιδέες που το περιεχόμενό τους είναι απειλητικό για τη ζωή του ασθενή αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης βίαιης συμπεριφοράς. Συνεπώς η κατάλληλη θεραπεία των παραληρητικών ιδεών μειώνει αισθητά τον παραπάνω κίνδυνο. Η βίαιη συμπεριφορά των ατόμων με σχιζοφρένεια τις πιο πολλές φορές περιλαμβάνει βίαιες εκδηλώσεις που σχετίζονται με την επιβίωσή τους. Στην πραγματικότητα, τα άτομα με σχιζοφρένεια συνήθως δεν είναι θύτες, αλλά θύματα βίαιης συμπεριφοράς ή κακοποίησης. Τα εγκλήματα βίας που διαπράττονται από τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διαφορετικό κίνητρο και διαφορετικά θύματα σε σχέση με αυτά που διαπράττονται από τους λεγόμενους «υγιείς». Συνήθως, στα πρώτα θύματά τους περιλαμβάνονται άτομα του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος και ακολουθούν τα πρόσωπα εξουσίας, όπως πολιτικοί, γιατροί ή δικαστές. 39

48 Ο μόνος τρόπος για να μειωθεί η εκδήλωση βίαιης και επικίνδυνης συμπεριφοράς στους ασθενείς με σχιζοφρένεια είναι η πρόσβαση σε θεραπευτικές υπηρεσίες, η λήψη της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και, γενικότερα, της θεραπείας καθώς και η παράλληλη μείωση του στίγματος και των διακρίσεων, που απογοητεύουν και αποθαρρύνουν όσους αναζητούν βοήθεια για τα προβλήματά τους. Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν διπλή προσωπικότητα ή διχασμένη προσωπικότητα. Αλήθεια: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν έχουν ούτε διπλή ούτε διχασμένη προσωπικότητα. Αυτό συνήθως λέγεται γιατί τα άτομα με σχιζοφρένεια συχνά συμπεριφέρονται και λειτουργούν αντιφατικά. Υπάρχουν φορές, που άλλα λένε, άλλα εννοούν και άλλα κάνουν, κι ενώ αυτό μπορεί κάποιες στιγμές να συμβεί στον καθένα, στα άτομα με σχιζοφρένεια συμβαίνει συχνότερα. Γενικά, μπορούμε να πούμε ότι ένα άτομο που εκδηλώνει σχιζοφρένεια μας φαίνεται διαφορετικό επειδή επηρεάζεται η σκέψη και το συναίσθημα και όχι συνολικά η προσωπικότητά του. Μύθος: Για τη σχιζοφρένεια ευθύνονται οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον. Αλήθεια: Η οικογένεια δεν ευθύνεται για την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Δεν υπάρχουν δεδομένα, που να αποδεικνύουν ότι το οικογενειακό περιβάλλον, η ελλιπής διαπαιδαγώγηση ή η κακή ανατροφή προκαλούν σχιζοφρένεια. Ενώ αντίθετα υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, που πιστοποιούν επαρκώς τα βιολογικά αίτια της νόσου. Χιλιάδες γονείς υποφέρουν από συναισθήματα ντροπής και ενοχής γιατί θεωρούν ότι πιθανόν αυτοί με τη συμπεριφορά τους προκάλεσαν αυτή την κατάσταση. Σήμερα, έχει αποδειχθεί ότι οι οικογενειακές σχέσεις μπορεί να μην ευθύνονται για τη γένεση της σχιζοφρένειας αλλά μπορεί να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξή της. Επειδή το συναισθηματικό βάρος από τη σχιζοφρένεια είναι τεράστιο για τα μέλη των οικογενειών, αυτό που χρειάζονται είναι κατανόηση, συμπαράσταση και υποστήριξη και σε καμία περίπτωση απόρριψη και ενοχοποίηση. Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν νοητική στέρηση. Αλήθεια: Σχιζοφρένεια και νοητική στέρηση είναι δύο διαφορετικές διαγνώσεις. Η σχιζοφρένεια προσβάλλει άτομα ανεξάρτητα από το νοητικό τους 40

49 επίπεδο. Ένα άτομο με νοητική στέρηση δε σημαίνει ότι έχει απαραίτητα κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Ούτε ότι ένα άτομο με σχιζοφρένεια, όταν εμφανίζει προβλήματα από τη σκέψη του, σημαίνει ότι έχει μειωμένη νοημοσύνη. Η σχιζοφρένεια και η νοητική στέρηση είναι δυο τελείως διαφορετικές καταστάσεις. Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια πρέπει να κλείνονται στο ψυχιατρείο. Αλήθεια: Τα άτομα με σχιζοφρένεια πρέπει να νοσηλεύονται όταν και όσο το χρειάζονται πραγματικά. Αυτό γίνεται, κυρίως, όταν κυριαρχούν τα οξέα συμπτώματα της νόσου που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε εξωτερική βάση. Η σχιζοφρένεια σήμερα μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά έξω από το ίδρυμα, στην κοινότητα. Εξάλλου, ο εγκλεισμός στο ίδρυμα στερεί τον ασθενή από τα κοινωνικά ερεθίσματα, τον οδηγεί στο περιθώριο και την κοινωνική απομόνωση και συμβάλλει έτσι στη διαιώνιση του στίγματος. Μύθος: Οι άρρωστοι με σχιζοφρένεια δεν είναι ικανοί να πάρουν αποφάσεις για τη θεραπεία τους. Αλήθεια: Οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν αλλά και θέλουν να συμμετέχουν στις αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία τους. Βέβαια η ικανότητά τους να λάβουν ανάλογες αποφάσεις δεν είναι πάντα η ίδια σε όλες τις φάσεις της ασθένειας. Υπάρχουν φάσεις όπως η έναρξη της νόσου ή οι υποτροπές όπου η ικανότητα αυτή περιορίζεται και άλλες φάσεις όπου ο ασθενής μπορεί να συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία του. Οι έρευνες δείχνουν πως η συμμετοχή του ασθενή και της οικογένειάς του στη λήψη αποφάσεων, βοηθάει στην καλή συνεργασία με το γιατρό και τους θεραπευτές, βελτιώνει το τελικό αποτέλεσμα και ενισχύει τη «συμμόρφωση» στη θεραπεία. Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν μπορούν να εργαστούν. Αλήθεια: Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να εργαστούν, ακόμη κι αν παρουσιάζουν συμπτώματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει, ότι τα άτομα που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες βελτιώνονται πολύ όταν εργάζονται και γενικά φαίνεται ότι η εργασία συμβάλλει στη θεραπεία. Η εργασία επιτρέπει στα άτομα με σχιζοφρένεια να έρχονται σε επαφή με ομάδες υγιών και αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης σχέσεων με τους άλλους. Μύθος: Κανείς δεν θεραπεύεται από τη σχιζοφρένεια. 41

50 Αλήθεια: Κάθε ασθενής με σχιζοφρένεια έχει διαφορετική εξέλιξη. Η σχιζοφρένεια έχει πολλές μορφές με διαφορετικό τρόπο έναρξης, με διαφορετική πορεία και έκβαση και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία. Η γενίκευση, ότι κανείς δε θεραπεύεται από τη σχιζοφρένεια που υπονοεί ότι η σχιζοφρένεια είναι σε όλες τις περιπτώσεις ανίατη νόσος, οδηγεί σε απελπισία και απόγνωση και τους ασθενείς και τους συγγενείς τους. Μύθος: Η σχιζοφρένεια προκαλείται από κακά πνεύματα και μάγια. Αλήθεια: Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται ούτε από κακά πνεύματα ούτε από μάγια. Παρόλα αυτά, σε πολλά μέρη του κόσμου αρκετοί άνθρωποι πιστεύουν, ότι η σχιζοφρένεια προκαλείται από τις ενέργειες κακών πνευμάτων ή την επίδραση μαγείας. Οι μύθοι για τη σχιζοφρένεια δεν σταματούν όμως εδώ. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να γνωρίζουμε ότι: Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από κατάρες και από "κακό μάτι". Η σχιζοφρένεια δεν είναι η τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες της οικογένειας. Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από έλλειψη θρησκευτικής πίστης. Η σχιζοφρένεια δεν είναι το αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης. Η σχιζοφρένεια δεν οφείλεται στην υπερβολική μελέτη. Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από τον αυνανισμό. Η σχιζοφρένεια δεν είναι μεταδοτική. ( 42

51 1.15. Πως είναι οι πρώτες μέρες Τις πρώτες μέρες το άτομο μπορεί να είναι πολύ φοβισμένο με όσα του συμβαίνουν. Τα παρακάτω σημεία μπορεί να εμφανίζονται σταδιακά ή αιφνίδια. Αν εμφανίζονται σταδιακά, τείνουν να είναι κουραστικά. Αν εμφανιστούν αιφνίδια, ίσως προκαλέσουν σοκ. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται μεταβολές στους εξής τομείς: Μεταβολές της διάθεσης: κατήφεια, θλίψη, αδυναμία για κλάμα ή υπερβολικό κλάμα, αδικαιολόγητα γέλια ή έλλειψη γέλιου. Μεταβολές της αντίληψης: το να ακούει το άτομο φωνές, ενώ δεν υπάρχει κάποιος γύρω του, το να έχει ασυνήθιστη ευαισθησία στους θορύβους ή το φως. Μεταβολές της δραστηριότητας: υπερβολική ενεργητικότητα ή έλλειψη ενεργητικότητας, υπερβολικός ύπνος ή επίμονη αϋπνία. Μεταβολές της κοινωνικής συμπεριφοράς: αποφυγή κοινωνικών επαφών, εγκατάλειψη δραστηριοτήτων, άρνηση εξόδου από το σπίτι, παράλογες ή ανάρμοστες δηλώσεις, χρήση ασυνήθιστων λέξεων ή φράσεων χωρίς νόημα. Μεταβολές στις οικογενειακές σχέσεις: συνεχείς διαφωνίες, αποφυγή τηλεφωνικής επικοινωνίας με οικείους, τηλεφωνήματα στους οικείους σε ασυνήθιστες νυχτερινές ώρες. Μεταβολές στο σχολείο ή την εργασία: προβλήματα συγκέντρωσης, πτώση της σχολικής επίδοσης. Μεταβολές της συμπεριφοράς: παράξενες στάσεις, παρατεταμένα επίμονα βλέμματα, ακραίες θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μεταβολές στην εμφάνιση: παράξενο ντύσιμο, παραμέληση της ατομικής υγιεινής. ( 43

52 Δηλώσεις πραγματικών ασθενών με σχιζοφρένεια 1. «Βρίσκομαι εδώ (ψυχιατρικό νοσοκομείο) απλώς γιατί τσακώθηκα με τον αδερφό μου. Δεν έχω κανένα πρόβλημα. Εσύ είσαι τρελός» 2. «Ένα ρομπότ που το λένε Μιχάλη μου είπε ότι εάν πηδήξω από την γέφυρα θα μπορέσω να πετάξω» 3. «Πρέπει να παλεύω μέρα-νύχτα για να κρατάω αυτούς τους δαίμονες μακριά. Έχω εξουθενωθεί.» 4. «Αρχικά ήταν απλά ήχοι, απαλοί, όπως το θρόισμα των φύλλων. Στην συνέχεια έγιναν φωνές που ψιθύριζαν και μετά μιλούσαν πιο δυνατά. Εάν συγκεντρωθώ μπορώ να τις ακούσω πιο καθαρά» 5. «Οι μάγισσες κρύβονται μέσα στο κεφάλι μου και με ακολουθούν πάντα. Δεν είμαι ποτέ ασφαλής. Μη φοβάσαι όμως, εσύ δεν κινδυνεύεις» 6. «Ξέρεις, μπορώ να μιλήσω στα ζώα μέσω της κοιλίας τους. Είμαι χορτοφάγος. Δεν θα μπορούσα ποτέ να τους κάνω κακό. Ξέρω πως είναι να σε τρώνε ζωντανό» 7. «Απλά φοβάμαι. Πάντα φοβάμαι» 8. «Μερικές φορές αναρωτιέμαι: είναι αυτή η ανάμνηση πραγματική ή όχι; Προσπαθεί όντως αυτό το άτομο να με σκοτώσει; μπορούν οι σκέψεις μου να βλάψουν κάποιον; Η μητέρα μου αυτοκτόνησε και ξέρω γιατί» 9. «Η μηχανή μέσα μου ήταν πεινασμένη γι αυτό και έκανα ένεση με φυστικοβούτυρο και μαγιονέζα για να την ταΐσω. Έτσι απέκτησα αυτό» (δείχνοντας ένα μεγάλο νεκρωτικό τραύμα στο βραχίονα) 10. «Δεν θυμάμαι πολλά από την νοσηλεία μου. Θυμάμαι ότι ήμουν φοβισμένος, τρομοκρατημένος. Θυμάμαι επίσης κάποια άτομα που προσπαθούσαν να με βοηθήσουν λέγοντας μου ότι θα γίνω καλά. Τα λόγια τους μου έδιναν κουράγιο. Δε συνέβαινε όμως συχνά» 44

53 11. «Όταν ακούω μουσική χέβι μέταλ πολύ δυνατά με ακουστικά, μερικές φορές σκεπάζονται οι φωνές» 12. «Σε παρακαλώ, μπορείς εσύ ή κάποιος από την παρέα σου να μου πει τι μου συμβαίνει; Γιατί οι σκέψεις μου είναι έτσι μπερδεμένες; Την τελευταία φορά που σε είδα ήσουν μπλε. Τώρα είσαι κόκκινος. Ξέρω ότι είσαι εξωγήινος. Πες μου σε παρακαλώ τι μου συμβαίνει!» 13. «Οι φωνές μου μιλούν συνέχεια. Σχολιάζουν τα πάντα, όπως για παράδειγμα: μπορεί να το θέλεις αυτό, αλλά παραείναι καλό για σένα. Είσαι κακό παιδί. Αυτός ο άνδρας θα σε σκοτώσει» 14. «Πριν αλλάξω φάρμακα, πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικου ζωής μου στο νοσοκομείο. Τώρα που πρόκειται να βγω από το νοσοκομείο προκύπτουν κάποια νέα προβλήματα που δεν είχα σκεφτεί ποτέ, όπως: Πως θα διασκεδάζω; Και πως μαγειρεύει κανείς;. δεν πρόκειται όμως πια και για τόσο σοβαρά προβλήματα.» (Linda Eby και Nancy J. Brown, 2010, 157) 45

54 1.16. Πως είναι να ζεις με έναν σχιζοφρενή; Συνέντευξη σε συγγενή ατόμου που πάσχει από σχιζοφρένεια: «ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΖΕΙΣ ΜΕ ΕΝΑΝ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΗ;» «Όταν η μητέρα μου εμφάνισε τα πρώτα σημάδια και συνειδητοποίησα ότι κάτι δεν πάει καλά δεν ήξερα που έπρεπε να απευθυνθώ, τι να κάνω, πώς να βοηθήσω. Κάλεσα σε μια γραμμή στήριξης με σκοπό να πω την κατάσταση και να μου πουν που μπορώ να απευθυνθώ για να βοηθηθώ και να βοηθήσω και εγώ την μητέρα μου και όντως εκεί που τηλεφώνησα μου είπαν πως υπάρχουν προγράμματα στήριξης ψυχολογικά άρρωστων ασθενών, όπως και κλινικές αποκατάστασης. Στη συνέχεια, βρήκα την κοντινότερη ψυχιατρική κλινική κοντά στο σπίτι μας και την επισκεφτήκαμε, όπου εκεί μου είπε ο γιατρός ότι πάσχει από σχιζοφρένεια και σκέφτηκα αμέσως ότι η μάνα μου δηλαδή, η γυναίκα που με μεγάλωσε είναι μια τρελή;;;! Δεν ήξερα τι να κάνω!! Μου είπε ο ιατρός ότι είναι μια διαταραχή που όμως οι αιτίες της δεν έχουν διευκρινιστεί και ότι σχεδόν το 1% στην Ελλάδα πάσχει από αυτό. Σκέψου την κατάσταση μου και μπες στην θέση μου να σου λέει ο ιατρός ότι η μάνα σου πάσχει από κάτι, αλλά δεν ξέρω από τι προκλήθηκε. Μου είπε όμως ότι τα αίτια αυτής της αρρώστιας έχουν ένα βιοψυχοκοινωνικό υπόβαθρο, έτσι μου το είπε.» «ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ; ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΩ ΕΙΝΑΙ ΒΙΑΙΟΣ; ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ;» «Όχι καμία σχέση, δεν διαφέρει από μένα και σένα. Δεν έχει ούτε πολλαπλές προσωπικότητες, ούτε περισσότερο επιθετική είναι. Είναι ένας άνθρωπος που είναι ευαίσθητος αρκετά, υποφέρει και φοβάται πολύ, νιώθει πιο ευάλωτη στις ανθρώπινες σχέσεις, τις φοβάται μην την πληγώσουν, έχει γίνει πλέον και αρκετά ενοχική για το παραμικρό. Είναι σαν ένα μικρό παιδί πια.» «ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΣ ΣΑΝ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ;» «Πέρα από αυτές τις ευαισθησίες, που σου ανέφερα πιο πάνω, που ένα παιδί αθώο ή φοβισμένο θα μπορούσε να νιώθει, η λογική του μυαλού της έτσι είναι πια. Ας πούμε, για παράδειγμα, σε ένα μικρό παιδί δεν μπορείς να πεις να μη καπνίσεις ποτέ γιατί το 46

55 τσιγάρο είναι βλαβερό και σκοτώνει και όλα αυτά και την ίδια στιγμή να σε βλέπει με ένα τσιγάρο στο χέρι, απλά δεν γίνεται. Το παιδί είναι μικρός μίμος, ότι βλέπει θα κάνει. Έτσι και στη μητέρα μου δεν μπορώ να λέω πράγματα να μην τα κάνει και να βλέπει εμένα να κάνω τα αντίθετα από αυτά που λέω. Δημιουργείται μέσα στο μυαλό της μια σύγχυση, δεν μπορεί να διαχωρίσει στο μυαλό τις αντιφατικές έννοιες.» «Η ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΗ; ΞΕΡΕΙ ΔΗΛΑΔΗ ΟΤΙ ΚΑΤΙ ΕΧΕΙ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ;» «Όχι, όχι δεν το καταλαβαίνει, για αυτό και πολλές φορές μπερδεύει το ψεύτικο με το πραγματικό. Δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει!!» «ΚΑΙ ΕΣΥ ΠΩΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣ ΣΕ ΑΥΤΟ; ΔΗΛΑΔΗ ΑΝ ΣΟΥ ΠΕΙ ΟΤΙ ΤΗΝ ΚΥΝΗΓΑ ΜΙΑ ΜΑΥΡΗ ΦΥΓΟΥΡΑ ΠΩΣ ΘΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ;» «Κοίτα να δεις, αυτό που χρειάζεται σε αυτή την φάση είναι να ξέρει ότι έχει ανθρώπους που την καταλαβαίνουν, την συμπονούν, που να τους έχει σαν φωλιά. Όταν δηλαδή, υπάρχει αυτή η σύγχυση στο μυαλό της και αυτή η απειλή, αυτός ο φόβος, να ξέρει ότι θα έρθει σε μένα και θα την βοηθήσω, θα την στηρίξω. Η οικογένεια πρέπει να βοηθάει υποστηρικτικά, έτσι μου είχαν πει και από το ίδρυμα, δεν πρέπει να είμαι αυστηρός. Επίσης, δεν πρέπει να προσπαθώ να την πείσω για τα αντίθετο από αυτό που λέει, μόνο να της εξηγήσω μπορώ ότι αυτή η μαύρη φιγούρα που λες ας πούμε ότι εγώ δεν την βλέπω, αλλά μόνο ότι βλέπω την σκιά μου στο δρόμο, ότι δηλαδή δεν βλέπουμε τα πράγματα ίδια. Να της πω δηλαδή, ότι με αυτό που λέει δεν συμφωνώ από την μια, από την άλλη όμως, καταλαβαίνω ότι εκείνη έτσι τα ζει, έτσι τα βλέπει.» «ΝΑ ΣΕ ΡΩΤΗΣΩ ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ, ΜΟΥ ΕΙΠΕΣ ΟΤΙ Η ΜΑΜΑ ΣΟΥ ΦΟΒΑΤΑΙ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΚΑΠΩΣ ΤΗΝ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΠΩΣ ΤΗΝ ΠΕΡΝΑΕΙ; ΠΩΣ ΠΕΡΝΑΕΙ ΤΗΝ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑ, ΕΙΝΑΙ ΚΛΕΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΟ; ΤΙ ΚΑΝΕΙ;» «Όχι δεν είναι κλεισμένη σε δωμάτιο, δραστηριοποιείται, προσπαθεί να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο, τώρα θα μου πεις πώς γίνεται αυτό Στο κέντρο αυτό όπου παρακολουθείται κάνουν διάφορα πράγματα, μπορεί ας πούμε να ζωγραφίσουν οι 47

56 ασθενείς και να κάνουν στο δήμο μια έκθεση ζωγραφικής, με αυτόν τον τρόπο ευαισθητοποιούν και την κοινότητα απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους. Γενικά, ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση, τα κέντρα αυτά έχουν διάφορα προγράμματα για την επανένταξη του ανθρώπου αυτού στην κοινωνία, μπορούν μέχρι και σε δουλειά να τους βάλουν.» «ΜΑΛΙΣΤΑ ΣΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ!» 48

57 Κεφάλαιο 2 ο 2. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 2.1. Πρόληψη Η πρόληψη της σχιζοφρένειας είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχουν αξιόπιστοι δείκτες για την μετέπειτα ανάπτυξη της νόσου. Τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των έγκαιρων παρεμβάσεων για την πρόληψη της σχιζοφρένειας είναι ασαφή. Ενώ υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η πρώιμη παρέμβαση σε άτομα με ένα ψυχωτικό επεισόδιο μπορεί να βελτιώσει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, υπάρχει μικρό όφελος από τα μέτρα αυτά μετά από πέντε χρόνια. Η προσπάθεια για την πρόληψη της σχιζοφρένειας στην πρόδρομη φάση είναι αβέβαιο όφελος και ως εκ τούτου, από το 2009 δεν συνιστάται. Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ψύχωσης σε άτομα που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο μετά από ένα χρόνο και συνιστάται από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Φροντίδας Αριστείας (NICE) σε αυτήν την ομάδα. Ένα άλλο προληπτικό μέτρο είναι να αποφευχθούν τα φάρμακα που έχουν συσχετιστεί με την ανάπτυξη της διαταραχής, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, κοκαΐνης και αμφεταμινών. ( 49

58 2.2. Τι πρέπει να κάνει κάποιος αν νομίζει ότι έχει σχιζοφρένεια; Στην πρώτη περίπτωση, θα μπορούσε να πάει και να δει τον γιατρό του. Μπορεί να θέλει να του/της πει πώς έχει αισθανθεί και τις επιπτώσεις που έχει αυτό στη ζωή του - και τους γύρω του. Ο γιατρός του μπορεί να τον παραπέμψει σε έναν ψυχίατρο για την αξιολόγηση. Υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη βοήθεια που μπορεί να του προσφέρει, στο τμήμα βοήθειας και υποστήριξης του παρόντος δικτυακού τόπου. ( Η σημασία της έγκαιρης εντόπισης και παρέμβασης στη σχιζοφρένεια Οι σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις που δρουν αποτελεσματικά στην σχιζοφρένεια περιλαμβάνουν τη φαρμακευτική αγωγή, την οικογενειακή υποστήριξη και ψυχοεκπαίδευση και το θεραπευτικό συνεχές που βοηθάει το άτομο να παραμένει στην κοινότητα. Οι θεραπείες αυτές μπορούν να βελτιώσουν την πορεία της σχιζοφρένειας (μείωση υποτροπών, βελτίωση της ποιότητας ζωής και ελαχιστοποίηση της οικογενειακής επιβάρυνσης) αλλά δεν οδηγούν στην ίαση, δεν αλλάζουν την ευαλώτητα του ατόμου στην ανάπτυξη ψυχωσικών συμπτωμάτων μπροστά σε επιβαρυντικούς παράγοντες. Αυτές οι θεραπευτικές παρεμβάσεις ουσιαστικά απευθύνονται στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του ασθενή και η παροχή τους πρέπει να είναι μακρόχρονη, επειδή η διακοπή οδηγεί σχεδόν πάντα σε επιδείνωση της κλινικής εικόνας του ασθενή. Όλες οι υπάρχουσες θεραπευτικές παρεμβάσεις έχουν αναπτυχθεί για υπάρχουσες αναγνωρισμένες, εντοπισμένες περιπτώσεις ασθενών (McGlashan, 1998). 50

59 Η πιο συνηθισμένη πορεία της σχιζοφρένειας είναι η εμφάνιση κατά καιρούς οξέων υποτροπών με αύξηση της υπολειμματικής έκπτωσης ανάμεσα στα επεισόδια ή στασιμότητα, ανεπάρκεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην επαγγελματική ή κοινωνική ζωή (Monteiro et al., 2006 Tang et al., 2006) που θα ποικίλλουν ευρύτατα, ώστε άλλοι ασθενείς να χρειάζονται χρόνια φροντίδα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία και άλλοι να ζουν στην κοινότητα σε ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα ή στις οικογένειές τους. Πλήρως εκδηλωμένα ψυχωσικά συμπτώματα σπανίως εμφανίζονται εντελώς ξαφνικά, χωρίς καθόλου προηγούμενες αλλαγές στην ψυχική κατάσταση των ατόμων. Στη σχιζοφρένεια, ιδιαίτερα, πολλοί συγγραφείς αναφέρουν ότι η διαταραχή ξεκινά πολύ πριν την έναρξη της ψύχωσης (Häfner et al., 1992, 1993, 1994 Jones et al., 1993 Norman et al., 2007 Olin & Mednick, 1996). Προτού εμφανιστούν για πρώτη φορά πλήρως εκδηλούμενα ψυχωσικά συμπτώματα όπως ακουστικές ψευδαισθήσεις ή ξαφνικές παραληρητικές ιδέες, παρατηρείται μια περίοδος μη ψυχωσικής διαταραχής που προηγείται η οποία γίνεται αντιληπτή ως αλλαγή από ένα σταθερό προνοσηρό τρόπο αντίληψης, συμπεριφοράς και αίσθησης εαυτού και περιβάλλοντος. Μια τέτοια πρόδρομη περίοδος παρατηρείται στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου (McGorry & Singh, 1995). Αφού τα συστήματα ταξινόμησης επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην παρουσία των ψυχωσικών στοιχείων, η έναρξη θεωρείται γενικά ότι είναι ο χρόνος που πρωτοεμφανίζονται τα ψυχωσικά συμπτώματα. Ωστόσο, λεπτές μορφές δυσλειτουργικής συμπεριφοράς μπορεί να εμφανιστούν πολύ πριν τη στιγμή αυτή (Haas & Sweeney, 1992). Οι φίλοι και οι συγγενείς συχνά περιγράφουν την έναρξη των πρόδρομων συμπτωμάτων ως αλλαγή της προσωπικότητας του ατόμου, «σαν να μην είναι πια το ίδιο άτομο» (American Psychiatric Association, 1987 Fuller et al., 2000 Vaglum, 1996). Η παρατήρηση των πρόδρομων συμπτωμάτων και σημείων του πρώτου επεισοδίου είναι αναγκαία για την έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση (Yung & McGorry, 1996). Πολλοί μελετητές δίνουν έμφαση στη δυνατότητα που υπάρχει σε άτομα, που αναπτύσσουν τελικά σχιζοφρένεια, να αναγνωριστεί η ασθένειά τους πριν την έναρξη των πλήρως εκδηλωμένων ψυχωσικών συμπτωμάτων. Η έγκαιρη παρέμβαση στις 51

60 ψυχιατρικές διαταραχές φαίνεται να οδηγεί σε καλύτερη έκβαση αυτών των δυνητικά καταστροφικών καταστάσεων (Birchwood et al., 1997 Fuller et al., 2000 Hintikka et al., 2000 Lo & Lo, 1977 McGlashan, 1996 McGlashan & Johannessen, 1996 McGorry, 1998 Rabiner et al., 1986 Waddington et al., 1995). Οι καθυστερήσεις στην έναρξη της θεραπείας είναι συχνά παρατεταμένες και η διάρκεια της περιόδου που η ψύχωση δεν αντιμετωπίζεται θεραπευτικά (Duration of untreated psychosis) (Addington et al., 2002 Norman et al, 2007) συσχετίζεται με ουσιαστική ψυχοκοινωνική έκπτωση (Jones et al., 1993 Wyatt et al., 1997) και πιο φτωχή λειτουργικότητα (Larsen et al., 2000 McGlashan & Johannessen, 1996), πολύ σοβαρά αρνητικά συμπτώματα και γνωσιακές διαταραχές (Crow et al., 1986 Jorgensen et al., 2000 Waddington et al., 1995 Waddington et al., 1997 Wyatt et al., 1998), πιο αργή και μη πλήρη ανάρρωση από το αρχικό επεισόδιο (Helgason, 1990 Johnstone et al., 1986 Loebel et al., 1992), μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι να παρατηρηθεί ύφεση των συμπτωμάτων και μικρότερο βαθμό ύφεσης (Loebel et al., 1992), μικρότερη ανταπόκριση στη θεραπεία (βαθμός ύφεσης) (Wyatt, 1991) και σημαντικά αυξημένο κίνδυνο υποτροπής μέσα στα επόμενα 2 χρόνια (Johnstone et al., 1986). Τα άτομα που καθυστέρησαν να λάβουν βοήθεια βρέθηκαν να έχουν μεγαλύτερο αριθμό επανεισαγωγών, μεγαλύτερη πιθανότητα επακόλουθης υποτροπής και μακρύτερες νοσηλείες σε σύγκριση με τα άτομα που έλαβαν βοήθεια νωρίτερα (Birchwood et al., 1992 Helgason, 1990 Hintikka et al., 2000 Fenton & McGlashan, 1987). Η καθυστέρηση στην έναρξη κατάλληλης θεραπείας συσχετίζεται με ανοχή στην θεραπεία (Edwards et al., 1998 Lincoln & McGorry, 1995 Rosvold & Bjertness, 2007 Turner et al., 2006). Πρόσφατες ερευνητικές μεθοδολογίες εξετάζουν την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών όπως π.χ. γενετικής προδιάθεσης και περιβάλλοντος για την αιτιολογία της σχιζοφρένειας. Η ευαλωτότητα στην ψύχωση είναι πιθανώς γενετική αλλά δεν είναι συνήθως ενεργή ή δεν εκφράζεται μέχρι την όψιμη εφηβεία κατά την οποία παρατηρούνται νευρολογικές εκπτωτικές διεργασίες που 52

61 δεν είναι κλινικά εμφανείς μέχρι την έναρξη των πρόδρομων ή ψυχωσικών συμπτωμάτων. Αυτές οι διεργασίες που κάνουν τη σχιζοφρένεια μια χρόνια διαταραχή μπορεί να είναι πιο ενεργές και να κάνουν τη μεγαλύτερη ζημιά στα αρχικά στάδια της πορείας της διαταραχής (McGlashan, 1998). Η κρίσιμη περίοδος όπου τα άτομα είναι ευάλωτα στην υποτροπή και στην ανάπτυξη ανεπάρκειας βρέθηκε να είναι τα πρώτα χρόνια μετά την έναρξη (Jorgensen et al., 2000). Κάποιοι μελετητές αναφέρουν ότι οι ασθενείς φτάνουν σε ένα σταθερό μη αντιστρεπτό επίπεδο διαταραχής και ελλειμματικότητας μέσα σε κατά μέσο όρο 2-3 χρόνια μετά την έναρξη της αρρώστιας (Birchwood & Macmillan, 1993 McGlashan & Johannessen, 1996). Οι καθυστερήσεις στη θεραπευτική αντιμετώπιση μπορούν να καταλήξουν σε υψηλότερο άμεσο και έμμεσο κόστος θεραπείας. Το κόστος της θεραπείας για ασθενείς που καθυστέρησαν να αναζητήσουν βοήθεια για διάστημα μεγαλύτερο από 6 μήνες ήταν διπλάσιο του κόστους που παρουσίασαν ασθενείς που ήρθαν πιο έγκαιρα σε επαφή με τις υπηρεσίες υγείας (Moscarelli et al., 1991). Η διαδικασία της εξέλιξης της ψύχωσης δημιουργεί μεγάλη διαταραχή στον ασθενή. Η εμπειρία, που είναι τρομαχτική και δύσκολο να κατανοηθεί, απομονώνει το άτομο από τους άλλους. Η επακόλουθη διαταραχή του κοινωνικού δικτύου (Alliance for Health Reform, 2006 Mechanic, 2003), των οικογενειακών σχέσεων, της ακαδημαϊκής και καθημερινής λειτουργικότητας καταστρέφει το άτομο (Biddle et al., 2007 Godfrey- Faussett et al., 2002). Η έναρξη της ψύχωσης γίνεται συνήθως στην εφηβεία ή στην πρώτη ενήλικη ζωή, όταν η ανάπτυξη της προσωπικότητας και της ταυτότητας του ατόμου βρίσκεται σε εξέλιξη. Η παρέκκλιση της συμπεριφοράς στο σημείο αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απειλητικές για τη ζωή του ατόμου καταστάσεις όπως επιθετική και αυτοκτονική συμπεριφορά ή κατάχρηση ουσιών και σε φθορά της οικογένειας μπροστά στη συγκεχυμένη, τρομακτική και απρόβλεπτη συμπεριφορά του ασθενή (McGorry, 1999 Yung & McGorry, 1996 Zwaanswijk et al., 2003) και κυρίως αυξάνει την πιθανότητα ακούσιας νοσηλείας με την συνοδεία της αστυνομίας στα επείγοντα καθώς και την πιθανότητα περισσότερο διαταραγμένης μετέπειτα πορείας της αρρώστιας που περικλείει αυξημένο 53

62 κίνδυνο επικίνδυνης συμπεριφοράς όπως είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας (Lincoln & McGorry, 1995 Rosvold & Bjertness, 2007 Verdoux et al., 2005). Η περίοδος ανάμεσα στην έναρξη της ασθένειας και την εισαγωγή στο νοσοκομείο μπορεί να χαρακτηρίζεται από σοβαρή διαταραχή στην συμπεριφορά του ατόμου, άγχος και δυσφορία στην οικογένεια, γρήγορες και εκτεταμένες καταστροφές του κοινωνικού δικτύου, πολλαπλές επαφές με υπηρεσίες υγείας και αυξημένη νοσηρότητα για τον ασθενή και τα μέλη της οικογένειας. Η καθυστέρηση στην αναζήτηση και λήψη βοήθειας είναι ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας γιατί τα άτομα με ενεργό ψύχωση είναι επιρρεπή στην εμφάνιση παράλογης, ακατάλληλης, απρόβλεπτης και συχνά μόνιμα επιζήμιας συμπεριφοράς (κατάχρηση ουσιών, αυτοκτονία). Για τους παραπάνω λόγους είναι μεγάλη, αν όχι επιτακτική, ανάγκη να βρεθούν τρόποι ώστε να μειωθεί η διάρκεια του διαστήματος που η ψύχωση δεν έχει εντοπιστεί ή δεν αντιμετωπίζεται θεραπευτικά (McGlashan et al, 2003 McGorry et al, 2002 Morrison et al, 2004 Yung et al., 2006). ( 54

63 2.4. Διαχείριση Η κύρια θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι τα αντιψυχωσικά φάρμακα, συχνά σε συνδυασμό με την ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη. Η νοσηλεία μπορεί να συμβεί για σοβαρά επεισόδια είτε εθελοντικά ή (εάν η νομοθεσία για την ψυχική υγεία το επιτρέπει) χωρίς τη θέλησή τους. Η μακροχρόνια νοσηλεία είναι ασυνήθιστη δεδομένου ότι η αποϊδρυματοποίηση αρχίζει στη δεκαετία του 1950, αν και εξακολουθεί να παρουσιάζεται. Οι κοινοτικές υπηρεσίες υποστήριξης συμπεριλαμβανομένων των drop-in κέντρων, οι επισκέψεις από τα μέλη μιας κοινότητας από ομάδα ψυχικής υγείας, με την υποστήριξη της απασχόλησης και την υποστήριξη των ομάδων είναι κοινά. Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι η τακτική άσκηση έχει θετική επίδραση στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων με σχιζοφρένεια Φαρμακευτική Αγωγή Η πρώτη γραμμή ψυχιατρικής θεραπείας για τη σχιζοφρένεια είναι τα αντιψυχωσικά φάρμακα, τα οποία μπορούν να μειώσουν τα θετικά συμπτώματα της ψύχωσης σε περίπου 7-14 ημέρες. Τα αντιψυχωσικά, ωστόσο, αποτυγχάνουν να βελτιώσουν σημαντικά τα αρνητικά συμπτώματα και τη γνωστική δυσλειτουργία. Σε εκείνα για τα αντιψυχωσικά, η συνεχιζόμενη χρήση μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής. Υπάρχουν λίγα στοιχεία όσον αφορά την συνεπή οφέλη από τη χρήση τους πέρα από δύο ή τρία χρόνια. Η επιλογή το ποιου αντιψυχωσικού θα χρησιμοποιηθεί βασίζεται σε οφέλη, στους κινδύνους και το κόστος. Είναι αμφίβολο αν, ως τάξη, τα τυπικά ή άτυπα αντιψυχωσικά είναι καλύτερα. Και τα δύο έχουν ίσα drop-out και ποσοστά υποτροπής συμπτωμάτων όταν τα τυπικά χρησιμοποιούνται σε χαμηλές έως μέτριες δόσεις. Υπάρχει μια καλή απάντηση σε 40-50%, μία μερική απόκριση σε 30-40%, και την αντίσταση αγωγής (αποτυχία των συμπτωμάτων για να ανταποκριθεί ικανοποιητικά μετά από έξι εβδομάδες σε δύο ή τρία διαφορετικά αντιψυχωσικά) σε 20% των ανθρώπων. Η κλοζαπίνη είναι μια αποτελεσματική θεραπεία για όσους ανταποκρίνονται ελάχιστα σε άλλα φάρμακα («ανθεκτικές στη θεραπεία» ή «πυρίμαχο» σχιζοφρένειας), αλλά έχει τη δυνητικά σοβαρή παρενέργεια ακοκκιοκυτταραιμίας (μείωση του αριθμού λευκών αιμοσφαιρίων) σε λιγότερο από 4% των ανθρώπων. 55

64 Όσον αφορά τις παρενέργειες των τυπικά αντιψυχωσικών συνδέονται με ένα υψηλότερο ποσοστό των εξωπυραμιδικών παρενεργειών, ενώ στα άτυπα σχετίζεται με σημαντική αύξηση του σωματικού βάρους, το διαβήτη και τον κίνδυνο του μεταβολικού συνδρόμου. Ενώ τα άτυπα έχουν λιγότερες εξωπυραμιδικές ανεπιθύμητες ενέργειες, οι διαφορές αυτές είναι μέτριες. Παραμένει ασαφές αν τα νεότερα αντιψυχωσικά μειώνουν τις πιθανότητες εμφάνισης κακοήθους νευροληπτικού συνδρόμου, μια σπάνια αλλά σοβαρή νευρολογική διαταραχή. Για τους ανθρώπους που είναι απρόθυμοι ή ανίκανοι να παίρνουν φάρμακα σε τακτική βάση, μακράς δράσης σκευάσματα αποθέματος των αντιψυχωσικών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη ελέγχου. Μειώνουν τον κίνδυνο υποτροπής σε μεγαλύτερο βαθμό από ό, τι από του στόματος φάρμακα. Όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να βελτιώσουν τη μακροχρόνια συμμόρφωση στη θεραπεία. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία προτείνει να εξεταστεί η διακοπή των αντιψυχωσικών σε μερικούς ανθρώπους, αν δεν υπάρχουν συμπτώματα για περισσότερο από ένα χρόνο. ( Risperdal) είναι ένα κοινό άτυπο αντιψυχωσικό φάρμακο. Η ρισπεριδόνη (όνομα εμπορίου 56

65 Ψυχοκοινωνική Παρέμβαση Ένας αριθμός ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων μπορεί να είναι χρήσιμοι για τη θεραπεία της σχιζοφρένειας όπως οι εξής: Οικογενειακή θεραπεία Δυναμική θεραπεία κοινότητας Υποστηριζόμενη απασχόληση Γνωστική αποκατάσταση Κατάρτιση Συμβολικές οικονομικές παρεμβάσεις Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για τη χρήση ουσιών και τη διαχείριση βάρους. Η οικογενειακή θεραπεία ή η εκπαίδευση, η οποία αφορά το σύνολο του συστήματος της οικογένειας ενός ατόμου, μπορεί να μειώσει τις υποτροπές και νοσηλείες. Αποδεικτικά στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) είτε σε μείωση των συμπτωμάτων ή την πρόληψη της υποτροπής είναι ελάχιστα. Η τέχνη ή η δραματοθεραπεία δεν έχουν καλά τεκμηριωθεί. ( 57

66 2.5. Τι μπορεί να βοηθήσει γενικότερα με τη σχιζοφρένεια; Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν με τη θεραπεία και τη διαχείριση της σχιζοφρένειας. Αυτά περιλαμβάνουν: Να πάρετε βοήθεια το συντομότερο δυνατόν. Η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι κάνουν μια καλύτερη ανάκαμψη από τη σχιζοφρένεια, εάν λαμβάνουν βοήθεια στα αρχικά στάδια της πάθησης. Φάρμακα (επίσης γνωστή ως φαρμακευτική αγωγή ή συνταγογραφούμενα φάρμακα), όπως η ρισπεριδόνη, ολανζαπίνη, quetiapin, αμισουλπρίδη και ζοτεπίνη, μπορούν να βοηθήσουν να ελεχθούν μερικά από τα «θετικά» συμπτώματα της σχιζοφρένειας. Υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα φάρμακα που μπορούν να βοηθήσουν με τη σχιζοφρένεια στους δικτυακούς τόπους των εθνικών ιδρυμάτων ψυχικής υγείας, του μυαλού και επαναπροσδιορισμού. Ψυχολογικές θεραπείες, όπως η ψυχοθεραπεία, γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία και τη σχέση ή οικογενειακή θεραπεία. Υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό το είδος της βοήθειας στην ψυχολογική ενότητα θεραπειών του παρόντος δικτυακού τόπου. Να πάρετε την υποστήριξη και την ανταλλαγή εμπειριών με άλλους ανθρώπους που ζουν με τη σχιζοφρένεια. Να μάθετε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για την κατάσταση και πώς σας επηρεάζει. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει πώς να αναγνωρίζουν ότι μπορεί να χρειαστεί βοήθεια. Μπορεί να είναι χρήσιμο να το κάνουμε αυτό μαζί με τα μέλη της οικογένειας και άλλοι που ασχολούνται με την υποστήριξη σας. Υπάρχουν μια σειρά από χρήσιμα βιβλία και ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες και υποστήριξη. Να φροντίζετε τον εαυτό σας και να προσπαθείτε να οδηγήστε σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής τρώγοντας καλά, διατηρώντας σας σε ενέργεια και παίρνοντας έναν επαρκή ύπνο. 58

67 Εξεύρεση τρόπων για να μειώσετε το ποσό του στρες στη ζωή σας και να προσπαθείτε να αποφύγετε πράγματα που μπορεί να προκαλέσουν ένα επεισόδιο. Κάνετε αλλαγές στη ζωή σας για να αυξήσετε την αίσθηση της ευημερίας. ( Εναλλακτική των ψυχωσικών φαρμάκων φαίνεται πως αποτελεί η ψυχοθεραπεία στην περίπτωση της σχιζοφρένειας, κατά τους βρετανούς επιστήμονες Διδασκαλία στον ασθενή στρατηγικών πρόληψης των υποτροπών Ο νοσηλευτής πρέπει να συζητήσει με τους ασθενής τα ακόλουθα, προκειμένου να τους βοηθήσει να μειώσουν την πιθανότητα εμφάνισης υποτροπών της σχιζοφρένειας: 1. Ο ασθενής πρέπει να μάθει από την εμπειρία του. Πώς ένιωσε τις εβδομάδες που προηγήθηκαν της προηγούμενης νοσηλείας του; Ποια ήταν τα συναισθήματα ή τα συμπτώματα του; Αυτά είναι τα δικά του προειδοποιητικά σημεία επερχόμενης υποτροπής. Θα πρέπει να μιλήσει στην οικογένεια ή του φίλους του για αυτά τα συμπτώματα και παρακολουθηθεί για τυχόν εμφάνισή τους. Όταν εμφανιστούν, να ζητήσει βοήθεια από τον ψυχίατρό του, ο οποίος μπορεί να αλλάξει τη θεραπευτική του αγωγή για την πρόληψη ή τη μείωση της βαρύτητας της υποτροπής. 59

68 2. Ποία είναι η άποψή του για την φαρμακευτική του αγωγή; (ο νοσηλευτής πρέπει να αναζητήσει κάποια θετική πλευρά της στάσης του ασθενούς και να την επαναλάβει). Ποιοι είναι οι μακροχρόνιοι στόχοι του; Εάν δεν τηρεί την θεραπεία του δεν θα μπορέσει να πραγματοποιήσει όλα όσα επιθυμεί (π.χ. ανεύρεση εργασίας ή διακοπές). Εάν η φαρμακευτική αγωγή είναι μέρος της θεραπείας του, να την τηρεί. Είναι αυτή που τον κρατά εκτός νοσοκομείου. Να ενημερωθεί ο γιατρός για τυχόν παρενέργειες. Οι περισσότερες από αυτές αντιμετωπίζονται. 3. Ο νοσηλευτής πρέπει να διευκρινίσει στον ασθενή ότι είναι καλό να καταλάβει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να μειωθεί το στρες στη ζωή του. Να προτιμά την ηρεμία. Να πάει σε ένα δωμάτιο μόνος ή μαζί με κάποιον εάν το επιθυμεί. Όταν κάποιος διαπληκτιστεί με τον ασθενή τότε ο νοσηλευτής πρέπει να συμβουλέψει τον ασθενή να απομονωθεί σε ένα ήσυχο μέρος. Να ανακαλύψει τι είναι περισσότερο στρεσσογόνο για εκείνον και να το αποφύγει. 4. Να αποκαλύψει τους πόρους και τις διαθέσιμες πηγές βοήθειας σας και καταστρώστε ένα σχέδιο αξιοποίησής τους. Να δημιουργήσει έναν κατάλογο ατόμων που μπορούν να τον βοηθήσουν όταν χρειάζεται βοήθεια. Για παράδειγμα, ο Μιχάλης μπορεί να με πάει στο φαρμακείο να αγοράσω φάρμακα. Με την Κατερίνα μπορώ να μιλήσω όταν νιώθω μοναξιά. Ο Γιώργος μπορεί να φροντίσει το ψάρι μου όταν είμαι πολύ κουρασμένος. Ο πατέρας μου μπορεί να καλέσει τον γιατρό ή το νοσοκομείο εάν χρειαστεί να πάω και άλλα. Και να συμπληρώσει στον καθένα το τηλέφωνο του. 5. Να σκεφτεί κάποια πράγμα που του φτιάχνουν την διάθεση. Να φτιάξει λίστα. Να ανατρέξει στην λίστα και να κάνει όλες τις δραστηριότητες όποτε νιώθει άσχημα. Ίσως αισθάνεται καλύτερα με μία βόλτα, με τεχνικές χαλάρωσης, με την λήψη ενός μικρού γεύματος, τη ζωγραφική, το σχέδιο, με έναν υπνάκο, με το κοίταγμα φωτογραφιών, το άκουσμα μουσικής, τη συνομιλία με ένα έμπιστο άτομο ή το παιχνίδι με το σκύλο. Η λίστα πρέπει να περιέχει πράγματα που πράγματι μπορεί να κάνει. 60

69 6. Ακόμα ο νοσηλευτής πρέπει να συμβουλέψει τον ασθενή να αποφεύγει παρακινδυνευμένες καταστάσεις. Να μείνει μακριά από άτομα που θέλουν να κάνουν μαζί χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ, γιατί είναι πολύ δύσκολο να αρνηθεί. Να μείνει μακριά από άτομα με αρνητική συμπεριφορά που τον επικρίνουν ή τον κάνουν να αισθάνονται άσχημα για τον εαυτό τους. Να αποφεύγει καταστάσεις που ενισχύουν τις φωνές ή το στρες. 7. Να διατηρείται υγιείς. Να τρώει σωστά. Να κοιμάται κανονικά. Να παραμένει δραστήριος όσον αφορά στις ευχάριστες ενασχολήσεις, την εργασία και την άσκηση. 8. Τέλος, να μην χάνει τις ελπίδες του. Να θυμάται πώς η ζωή συνεχώς αλλάζει. Να τον κάνει να σκεφτεί και να αναρωτηθεί για το αν υπάρχουν μέρες που νιώθει άσχημα και κάποιες άλλες που νιώθει καλύτερα. (Linda Eby και Nancy J. Brown, 2010, 183) 2.7. Νοσηλευτικές Παρεμβάσεις για τα ψυχωσικά συμπτώματα στη σχιζοφρένεια Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορεί να εκδηλώσουν διαταραχές της σκέψης υπό την μορφή ψευδαισθήσεων και παραληρητικών ιδεών. Παρακάτω αναφέρονται νοσηλευτικές παρεμβάσεις για τα εν λόγω συμπτώματα του ασθενούς και το σκεπτικό πίσω από αυτές. Είναι σημαντικό ο νοσηλευτής να είναι εξοικειωμένος με αυτές τις παρεμβάσεις έστω και αν δεν έχει σκοπό να εργαστεί σε ψυχιατρικό περιβάλλον διότι σχιζοφρενικοί ασθενείς υπάρχουν σε όλα τα περιβάλλοντα φροντίδας υγείας. ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ Ο ασθενής δυσκολεύεται στην επεξεργασία πολλαπλών ερεθισμάτων και είναι εύκολο να ξεπεραστούν οι δυνατότητες του. Τα αισθητηριακά ερεθίσματα μπορεί να πυροδοτήσουν ή να επιδεινώσουν τις ψευδαισθήσεις, γι αυτό και πρέπει να μειωθούν τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως ο θόρυβος. 61

70 Εάν είναι γνωστοί οι εκλυτικοί παράγοντες, ο ασθενής μπορεί να καταστρώσει ένα σχέδιο για να τους αποφύγει, επομένως ο νοσηλευτής πρέπει να βοηθήσει τον ασθενή να προσδιορίσει τους παράγοντες πυροδότησης των ψευδαισθήσεων. Η ειλικρίνεια από την μεριά του νοσηλευτή θα ενισχύσει την πεποίθηση ότι οι ψευδαισθήσεις δεν είναι πραγματικές. Η νοσηλευτική παρέμβαση που αρμόζει σε τέτοια περίσταση είναι να αποφύγει ο νοσηλευτής την ενίσχυση της πραγματικότητας των ψευδαισθήσεων γι αυτό το λόγω πρέπει να τις αποκαλεί ως «φωνές» και να διευκρινίσει στον ασθενή ότι δεν τις ακούει. Ακόμα, η απτική επαφή μπορεί να εκληφθεί από τον ασθενή ως μέρος μίας ψευδαίσθησης με απειλητικό περιεχόμενο. Ο ασθενής μπορεί να επιδείξει επιθετική συμπεριφορά πιστεύοντας ότι βρίσκεται σε αυτοάμυνα, γι αυτό και πρέπει να αποφεύγεται η απτική επαφή με τον ασθενή κατά την διάρκεια των ψευδαισθήσεων. Τέλος, ο περισπασμός μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την απόσπαση της προσοχής του ασθενή από τις ψευδαισθήσεις, κατά συνέπεια η απόσπαση της προσοχής του ασθενούς με ανάθεση μιας απλής εργασίας ή μέσω της συζήτησης είναι προσοδοφόρα. ΠΑΡΑΛΗΡΗΤΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ Η αμφισβήτηση αναγκάζει τον ασθενή να εστιάσει την προσοχή του στην παραληρητική ιδέα προκειμένου να την υπερασπιστεί. Ο νοσηλευτής σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αποφύγει την απευθείας αμφισβήτηση της παραληρητικής ιδέας. Επίσης, ο ασθενής αντιμετωπίζει δυσκολία στην ερμηνεία της πραγματικότητας. Η ειλικρίνεια από την μεριά του νοσηλευτή προάγει την εμπιστοσύνη και ενισχύει την ικανότητα του ασθενούς για αναγνώριση της πραγματικότητας, γι αυτό το λόγω ο νοσηλευτής θα πρέπει να αποφύγει να ενισχύει την παραληρητική ιδέα ή να αφήσει να εννοηθεί ότι μπορεί να είναι πραγματική. Ακόμα ο περισπασμός του ασθενή από της παραληρητικές ιδέες ενισχύει τον προσανατολισμό του στη πραγματικότητα. Ο νοσηλευτής πρέπει να επιδιώξει την εμπλοκή του ασθενούς σε βασισμένες στην πραγματικότητα συζητήσεις και δραστηριότητες. Τέλος, η παραληρητική ιδέα μπορεί να επιταθεί από το άγχος. Η αντιμετώπιση του άγχους μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή 62

71 να ελέγξει τις παραληρητικές ιδέες. Ο ασθενής πρέπει να βοηθηθεί από τον νοσηλευτή ώστε να μάθει να διαχειρίζεται το άγχος, για παράδειγμα με τεχνικές χαλάρωσης ή αναπνοής. Τα επιθυμητά αποτελέσματα από αυτές τις παρεμβάσεις είναι ότι ο ασθενής θα εμφανίσει λιγότερες από τρείς ψευδαισθήσεις σε μία βάρδια και θα δηλώσει ότι είναι λιγότερο απειλητικές. Ακόμα, θα ενταχθεί στο πραγματικό περιβάλλον, συνομιλώντας με το προσωπικό και συμμετέχοντας σε μία ομαδική δραστηριότητα κάθε ημέρα. Επιπρόσθετα, ο ασθενής θα εκφράσει λεκτικά ένα σχέδιο μείωσης των ψευδαισθήσεων, θα ανταποκριθεί σε βασισμένες στην πραγματικότητα αλληλεπιδράσεις με άλλα άτομα. Επίσης, ο ασθενής θα επιδείξει λειτουργικότητα, μη ανταποκρινόμενος στις παραληρητικές ιδέες. Τέλος, ο ασθενής θα επιδείξει μία τεχνική αντιμετώπισης του άγχους. (Linda Eby και Nancy J. Brown, 2010, 183) 2.8. Η αποτελεσματικότητα μίας παρέμβασης Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας στην υπολειμματικού τύπου σχιζοφρένεια Η CBT φαίνεται να συμβάλλει στη μείωση των θετικών συμπτωμάτων (έλεγχος παραληρητικών ιδεών και ψευδαισθήσεων), των συναισθηματικών συμπτωμάτων, στην ενδυνάμωση του αισθήματος ελέγχου στη νόσο, στην αυτοεκτίμηση και στην ενστάλαξη ελπίδας στον ασθενή (Παπακώστας, 1994; Fowler και συν., 1995; Chadwick και Birchwood, 1996; Jones και συν., 1998; Μπουλουγούρης, 1998; Nelson και συν., 2005; Garety και συν., 2001, 2008; Beck και συν., 2009; Bechdolf και συν., 2011; Berry και Hayward, 2011; Hagen και συν., 2011; Hutton και συν., 2012; Maxwell και συν., 2012). Μελέτες των τελευταίων χρόνων συνηγορούν υπέρ της αποτελεσματικότητας της CBT στη σχιζοφρένεια είτε στην οξεία φάση (Drury και Birchwood, 1996; Allot και συν.,2011), είτε όταν η διαταραχή είναι ανθεκτική στη φαρμακοθεραπεία, με διατήρηση 63

72 των καλών θεραπευτικών αποτελεσμάτων σε μελλοντικό follow up (Gumley και συν., 2003; Durham και συν., 2005; Zimmermann και συν., 2006). Οι ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις για τη σχιζοφρένεια αναπτύχθηκαν διεθνώς τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ακολουθούν τις αρχές της CBT και εφαρμόζονται τόσο σε ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους (Falloon et al., 2002). Περιλαμβάνουν ενημέρωση γύρω από τη διαταραχή, εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας και τεχνικές επίλυσης προβλήματος και επίτευξης στόχου και υποστήριξη (Οικονόμου, 2000). Έχει βρεθεί ότι μειώνουν τις υποτροπές και κατά συνέπεια τις νοσηλείες των ασθενών (Magliano and Fiorillo, 2007; Rummel-Kluge and Kissling, 2008). Επίσης ενισχύουν τη «συμμόρφωση», εξασφαλίζουν ένα θετικό οικογενειακό κλίμα με χαμηλότερα επίπεδα stress, βελτιώνουν τις στρατηγικές αντιμετώπισης της ασθένειας, μειώνουν την επιβάρυνση της οικογένειας, προδιαθέτουν πιο θετικά την οικογένεια απέναντι στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και αυξάνουν τα ποσοστά βοήθειας από αυτές. Κεντρικός στόχος της εφαρμογής της CBT στη σχιζοφρένεια είναι η σημασία της συσχέτισης των σκέψεων και των συναισθημάτων με την εμφάνιση της ψυχοπαθολογίας και την επαναξιολόγηση τους (Perris, 1989;Turkington και συν., 2004). Με την CBT φαίνεται να επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και η έκφραση μιας συναισθηματικής κατανόησης των ψυχωσικών εμπειριών. Ο βασικός άξονας της θεραπείας αυτής είναι η διαμόρφωση μίας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενή και θεραπευτή. Συμπερασματικά ένα περίγραμμα CBT παρέμβασης (Kingdon και Turkington, 1994) στη σχιζοφρένεια περιλαμβάνει: την θεραπευτική σχέση, την συμπεριφορική ενίσχυση προσαρμοστικών μηχανισμών, την κατανόηση της ψυχικής εμπειρίας, την επέμβαση στο επίπεδο των αυταπατών, ψευδαισθήσεων, την παρέμβαση στο επίπεδο της κατάθλιψης άγχους και την πρόληψη υποτροπών κοινωνικής αναπηρίας. Ο θεραπευτής χρειάζεται σύμφωνα με τους Nelson και συν., (2005α, β) να διαθέτει: συναισθηματική κατανόηση, ζεστασιά και άνευ όρων θετική θεώρηση του ασθενή, καλή ανατροφοδότηση, εμπιστοσύνη, ειλικρίνεια, μη κριτική στάση και κατανόηση, υπομονή, να ακολουθεί τον ρυθμό του ασθενή υποχωρώντας όταν χρειάζεται, 64

73 παραδοχή του ασθενή ως ατόμου όχι των απόψεων του, αποφυγή αντιπαράθεσης, σωκρατικό έλεγχο και χρήση του καταιγισμού ιδεών. Η εγκατάσταση ψυχοθεραπευτικής σχέσης είναι αναγκαία και αποτελεί προτεραιότητα για τον ασθενή με διαταραγμένο έλεγχο πραγματικότητας (Zimmermann και συν., 2005). Στην αρχική φάση ο θεραπευτής κατανοεί και αποδέχεται τον ασθενή αποφεύγοντας τις ερμηνείες και τα σχόλια που ενδεχομένως του προκαλούν άγχος (Nelson 1997; Nelson και συν., 2005α, β). Λόγω της δυσκολίας που έχουν οι ψυχωσικοί ασθενείς να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τις νοητικές κατασκευές που κάνουν για αυτήν - δηλαδή η ικανότητα μεταγνωσίας τους είναι μειωμένη (Παπακώστας, 1994) - επιχειρείται από το θεραπευτή η γνωσιακή εξοικείωση τους με τη διαταραχή. Κατόπιν προχωρεί στην Γνωσιακή εξοικείωση του ασθενή με τη σχιζοφρένεια. Σε μεταγενέστερο στη θεραπεία στάδιο επιδιώκεται να ενισχύσουμε τον ασθενή, παρέχοντας του ελπίδα, στόχους, ενώ γίνεται διερεύνηση των γνωσιακών του ελλειμμάτων. Επιπροσθέτως, ο θεραπευτής αναζητεί την άποψη του ασθενή για την αρρώστια του, το πώς πιστεύει εκείνος πως μπορεί να βοηθηθεί. Επιπλέον, διερευνούνται οι απόψεις, πίστεις, πεποιθήσεις του ασθενή για την αρρώστια, αλλά και η γνώμη του για το πώς οι άλλοι την αντιμετωπίζουν. Κατόπιν, εξετάζεται η αληθοφάνεια των όσων λέει, χρησιμοποιώντας γνωσιακές και συμπεριφορικές τεχνικές ( Nelson και συν., 2005α,β). Στη μελέτη του συγκεκριμένου περιστατικού, στόχος μας είναι να καταδειχτεί η ωφέλεια που είναι δυνατόν να έχει ένας ασθενής με χρόνια υπολειμματική ψύχωση από μια παρέμβαση CBT με μακρά διάρκεια (NICE, 2002) και λιγότερο συχνές αναμνηστικές συνεδρίες (follow up-π.χ. συνεδριών ευαισθητοποίησης ανά 3μήνο). Επιπλέον θα συνεκτιμηθεί η θετική επίδραση της CBT στη γενίκευση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων στο χρόνο αφού συνεκτιμηθούν η σταθεροποίηση του ασθενούς και η μείωση των υποτροπών (Zimmermann και συν., 2006). ( 65

74 2.9. Τεστ κίνησης των ματιών εντοπίζει τη σχιζοφρένεια Ένας συνδυασμός από οφθαλμολογικές εξετάσεις που αναλύουν τις κινήσεις των ματιών, θα μπορούν να οδηγήσουν στον εντοπισμό των ατόμων που πάσχουν από σχιζοφρένεια, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Biological Psychiatry. Προηγούμενη μελέτη από ερευνητές στο Binghamton University ανέφερε τουλάχιστον τρεις παρόμοιες μεθόδους ανάλυσης κίνησης των ματιών για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Έπειτα, όμως, από παραμετροποίηση των μεθόδων οι ειδικοί ερευνητές κατέληξαν σε ένα τελικό μοντέλο, το οποίο αποδείχτηκε ότι ήταν 98,3% ακριβές στα πειράματα διάκρισης των περιπτώσεων σχιζοφρένειας, σε τυχαίο δείγμα πληθυσμού. Οι συντάκτες της μελέτης Dr Benson και Dr Clair εξηγούν: «Είναι γνωστό εδώ και πάνω από εκατό χρόνια ότι τα άτομα με ψυχωσικές νόσους παρουσιάζουν μια ποικιλία ανωμαλιών στην κίνηση του ματιού. Ωστόσο, μέχρι τη μελέτη μας - χρησιμοποιώντας μία νέα σειρά δοκιμασιών - κανείς δεν είχε σκεφτεί ότι αυτές οι ανωμαλίες στην κίνηση του ματιού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως πιθανοί κλινικοί διαγνωστικοί βιοδείκτες». Η σειρά των οφθαλμολογικών τεστ περιλαμβάνει έλεγχο του βλέμματος σε σταθερό στόχο, σε κινούμενο στόχο και σε συνδυασμό των δύο. Τα άτομα με σχιζοφρένεια έχουν περιορισμένη ικανότητα να ακολουθούν βραδυκίνητα αντικείμενα σταθερά με τα μάτια τους. Η κίνηση των ματιών δεν συμβαδίζει με την τροχιά του κινούμενου αντικειμένου. Επιβραδύνει πίσω από αυτό, αλλά στη συνέχεια, με μια ταχεία κίνηση των ματιών, προσπαθεί να το «πιάσει». Αυτό ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια της δοκιμής σε κινούμενο στόχο, όπου μια κινούμενη εικόνα παρουσιάστηκε στους συμμετέχοντες. Τα άτομα με σχιζοφρένεια εμφάνισαν ανώμαλες οπτικές αντιδράσεις στην προσπάθειά τους να ακολουθήσουν το αντικείμενο με το βλέμμα τους, σε σύγκριση με τα υγιή άτομα. 66

75 Στη δεύτερη δοκιμή οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κρατήσουν σταθερό βλέμμα σε ένα σταθερό αντικείμενο, κάτι που, όπως αποδείχτηκε, ήταν δύσκολο για τους ανθρώπους που έπασχαν από σχιζοφρένεια. Μετά τα συμπεράσματα των δοκιμών, οι εμπειρογνώμονες χρησιμοποίησαν πολλές τεχνικές για να διαμορφώσουν το τελικό αποτέλεσμα. Χρησιμοποιώντας αλγόριθμους πέτυχαν να συνδυάσουν όλες τις εξετάσεις σε ένα συνδυαστικό οφθαλμολογικό τεστ που δίνει ακρίβεια 98,3%. Οι συντάκτες της μελέτης σχολίασαν: «Είναι ενθαρρυντικό να βλέπουμε πόσο υψηλή ευαισθησία παρουσιάζει το μοντέλο αυτό στη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Θα είναι, επίσης, ενδιαφέρον να δούμε τον βαθμό στον οποίο αυτό το τεστ επιτρέπει στους κλινικούς ερευνητές να διακρίνουν τους ανθρώπους με σχιζοφρένεια, από τους ανθρώπους που παρουσιάζουν άλλες ψυχιατρικές διαταραχές». Και κατέληξαν: «Έχουμε, επίσης, συναρπαστικά αδημοσίευτα στοιχεία που δείχνουν τα πρότυπα των ανωμαλιών κίνησης των ματιών για διάφορες ψυχιατρικές υποομάδες και όχι μόνο για τους ασθενείς με σχιζοφρένεια. Τα πρότυπα αυτά μπορούν να αποτελέσουν διαγνωστικούς βιοδείκτες. Το επόμενο πράγμα που πρέπει να κατανοήσουμε είναι πόσο έγκαιρα μπορούμε να ανιχνεύσουμε αυτές τις ανωμαλίες και να τις αξιολογήσουμε ως δείκτες της νόσου, ώστε να έχουμε την πιο έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση για διάφορες ψυχικές ασθένειες. Είμαστε επίσης έτοιμοι να δούμε εάν τα ευρήματά μας μπορούν να αναπτυχθούν για χρήση στην καθημερινή κλινική πρακτική». ( %CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82- %CF%84%CF%89%CE%BD- %CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%8E%CE%BD- %CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE %B9-%CF%84%CE%B7/) 67

76 2.10. Recovery Model Υπάρχουν μια σειρά από υπηρεσίες που χρησιμοποιούν το «Recovery Model». Μήπως αυτό σημαίνει είναι όλοι το ίδιο; Όχι, δεν είναι. Παρά το γεγονός ότι το recovery model ονομάζεται «model» - μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό. Είναι σαν ένα αυτοκίνητο - όλα τα αυτοκίνητα θα έχουν τέσσερις ρόδες και ένα τιμόνι και μια μηχανή, αλλά θα φαίνονται διαφορετικά ανάλογα με την κατασκευή. Είναι το ίδιο πράγμα για το Recovery Model - θα υπάρξουν κάποια κοινά στοιχεία. Θα σας εξηγήσω μερικά από αυτά, και πώς είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στο Recovery Model του Bridge. Κοινά Θέματα Το Recovery Model σχετίζεται με τον ατομικό έλεγχο της ζωής τους, και πώς αυτοί βιώνουν τη ζωής τους. Αυτό που λέει το μυαλό είναι: «Το Recovery Model απαιτεί μια αλλαγή της προσέγγισης από την πλευρά τόσο των επαγγελματιών, όσο και των χρηστών των υπηρεσιών. Οι χρήστες των υπηρεσιών πρέπει να είναι έτοιμοι να βγουν από τον άρρωστο ρόλο και να αρχίσουν να θεωρούν τους εαυτούς τους ως αυτόνομα άτομα με την ικανότητα να έρθει μέσα από μια περίοδο ψυχικής οδύνης και ανάπτυξης της ατομικότητας, της αυτογνωσίας και της προσωπικής τους αποδοχής. Οι επαγγελματίες πρέπει επίσης να εξετάσουν το δυναμικό των ανθρώπων, και να σταματήσουν να είναι διαχειριστές και να αρχίσουν να είναι διαμεσολαβητές. Θα πρέπει να αρχίσουν να ψάχνουν πρώτα στο δυναμικό των ανθρώπων για την ανάπτυξη και όχι από ό, τι στο πώς ψυχική τους οδύνη μπορεί να περιορίζουν τη ζωή τους. Η προσέγγιση αποκατάστασης έχει ως στόχο να δείτε τους 68

77 χρήστες των υπηρεσιών ολιστικά, ως πλήρεις ανθρώπους που έχουν την ικανότητα να αντιμετωπίσουν την αγωνία τους κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι σε θέση να συμμετάσχουν σε μια γεμάτη ζωή, αναπτύσσοντας την αυτοεκτίμηση και την αυτόαποφασιστικότητα, και περιλαμβάνει, για παράδειγμα, να τους επιτρέπεται να κάνουν τα δικά τους λάθη και να μάθουν από αυτά - όπως ακριβώς και η πλειοψηφία των ανθρώπων που κάνουν στην κοινωνία μας. Στόχος του είναι να επικεντρωθεί στον εντοπισμό ρεαλιστικών στόχων ζωής για τους χρήστες των υπηρεσιών και τη δυνατότητα να τους πετύχουν.» Γιατί είναι αυτό σημαντικό; Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν - συνήθως - εστιάσει σε αυτό που είναι «λάθος» για ένα άτομο. Ο ψυχίατρος περιγράφει ένα άτομο καθώς έχει μια συγκεκριμένη ασθένεια, είναι αυτή η ετικέτα που στη συνέχεια γίνεται σημαντική. Η σχέση μεταξύ του ψυχιάτρου και του ασθενούς επικεντρώνεται σε αυτήν την «ασθένεια». Το Recovery Model βλέπει ένα άτομο ως ένα «ολόκληρο άτομο» - και δέχεται ότι αυτοί μπορεί να υποφέρουν από ψυχική οδύνη. Αλλά, χρησιμοποιώντας το Recovery Model η εστίαση είναι στην θετική - τι μπορεί το άτομο να κάνει, τι θέλουν να επιτύχουν, πώς μπορούν να ελέγχουν τις δικές τους ανακάμψεις; Θα επικεντρωθείτε στο τι ΜΠΟΡΟΥΝ να κάνουν. 69