Αψίμαρος (Τιβέριος Γ )

Transcript

1 Για παραπομπή : Δημητρούκας Ιωάννης,, 2003, Περίληψη : Ο δρουγγάριος των Κιβυρραιωτών Αψίμαρος αναγορεύτηκε το 698 αυτοκράτορας, με το όνομα Τιβέριος Γ, από το στρατό των Κιβυρραιωτών και ανήλθε στο θρόνο αφότου ανέτρεψε τον Λεόντιο ( ). Διοίκησε την αυτοκρατορία μέχρι το 705, οπότε επανέκμαμψε ο έκπτωτος Ιουστινιανός Β ( / ). Δολοφονήθηκε ένα χρόνο αργότερα. Κύριος στόχος της πολιτικής του ήταν η αποσόβηση της αραβικής απειλής. Άλλα Ονόματα Αψίμαρος Τόπος και Χρόνος Γέννησης Ισαυρία(;), μέσα 7ου αιώνα Τόπος και Χρόνος Θανάτου Κωνσταντινούπολη, 15 Φεβρουαρίου 706 Κύρια Ιδιότητα δρουγγάριος των Κιβυρραιωτών, αυτοκράτορας 1. Καταγωγή Οι ιστορικοί υποθέτουν ότι ο αυτοκράτορας Τιβέριος Γ ( ), βάσει του βαπτιστικού ονόματός του Αψίμαρος, ήταν γοτθικής, περσικής ή αρμενικής καταγωγής. Οι πηγές σιωπούν σχετικά με το χρόνο και τον τόπο της γέννησής του, την κοινωνική του προέλευση, την εξέλιξή του ως στρατιωτικού αξιωματούχου μέχρι την ανάληψη του αξιώματος του δρουγγαρίου, αλλά και την οικογένειά του. Ο Θεοφάνης αναφέρει ότι «ο στρατός ανέτρεψε τον αυτοκράτορα Λεόντιο με την εκλογή του Αψίμαρου, δρουγγαρίου των Κιβυρραιωτών στους Κουρικιώτες, τον οποίο μετονόμασαν Τιβέριον». Η αινιγματική αυτή φράση ερμηνεύεται γενικά ως εξής: φαίνεται ότι ο Αψίμαρος το 698, οπότε ανακυρήχθηκε αυτοκράτορας, υπηρετούσε ήδη ως δρουγγάριος στο ναυτικό θέμα των Κιβυρραιωτών, ίσως μάλιστα από το 697 εικάζεται επίσης ότι η δύναμη που διοικούσε αποτελούνταν αποκλειστικά από ναύτες της πόλης της Κωρύκου Δράση 2.1. Δρουγγάριος των Κιβυρραιωτών Ο Αψίμαρος συμμετείχε ως δρουγγάριος Κιβυρραιωτών στη ναυτική εκστρατεία που στόχευε στην ανάκτηση της βόρειας Αφρικής από τους Άραβες. Επικεφαλής της εκστρατείας αυτής που διατάχθηκε από τον αυτοκράτορα Λεόντιο ( ) τέθηκε ο πατρίκιος Ιωάννης, πεπειραμένος ναύαρχος. Ο Ιωάννης επιτέθηκε αρχικά στο λιμάνι της Καρχηδόνας, γνωστό στους Βυζαντινούς με το όνομα Μανδράκιον, και, αφού έθραυσε την αλυσίδα που έκλεινε την είσοδό του, ανέκτησε την πόλη και μερικά από τα γειτονικά κάστρα. 2 Η ηγεσία του στόλου αποφάσισε να διαχειμάσει στην Καρχηδόνα, όπου θα ανέμενε οδηγίες από τον αυτοκράτορα. Ωστόσο, η στρατιωτική αδράνεια των Βυζαντινών επέτρεψε στους Άραβες να αντεπιτεθούν. Εμφανίστηκαν στα ύδατα της Καρχηδόνας έχοντας κινητοποιήσει πολυάριθμες δυνάμεις. Ο βυζαντινός στρατός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις θέσεις του και να αναχωρήσει για την Κρήτη, όπου πολύ πιθανόν θα είχε την ευκαιρία να αναθεωρήσει τη στρατηγική του Η διεκδίκηση του θρόνου Δημιουργήθηκε στις 22/7/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : Δημητρούκας Ιωάννης,, 2003, Εικάζεται από τη σύγχρονη έρευνα ότι ο Ιωάννης είχε σκοπό να ενισχύσει το στόλο του με ναυτικές μονάδες που στάθμευαν στην Κρήτη και να επιστρέψει, για να διεκδικήσει εκ νέου την πόλη της Καρχηδόνας από τους Άραβες. 3 Ο στρατός όμως στασίασε, εξόντωσε τον πατρίκιο Ιωάννη και ανακήρυξε αυτοκράτορα τον δρουγγάριο των Κιβυρραιωτών Αψίμαρο, υπό το όνομα Τιβέριος Γ. Ο επαναστατημένος στόλος έπλευσε κατά της πρωτεύουσας και προσορμίσθηκε απέναντι από αυτή, στις Συκές. Ο στασιαστής, με την υποστήριξη του δήμου των Πρασίνων, 4 πολιόρκησε και κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Καλλίνικο ( ). Ο Λεόντιος ρινοτομήθηκε και τέθηκε υπό κράτηση στη μονή Δελμάτου, ενώ οι πολιτικοί σύμμαχοί του εξορίστηκαν Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Τιβέριος Γ διατήρησε το αυτοκρατορικό αξίωμα μέχρι το 705. Προσπάθησε να αναδιοργανώσει τις ναυτικές και χερσαίες δυνάμεις της αυτοκρατορίας, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα την αραβική απειλή, και επισκεύασε τα θαλάσσια τείχη της Κωνσταντινούπολης. 5 Το 698 επανεγκατέστησε στη γενέτειρά τους τους Κυπρίους που είχαν απομακρυνθεί από τους Άραβες και είχαν εγκατασταθεί στη Συρία, καθώς και σε περιοχές στη Μικρά Ασία που βρίσκονταν υπό αραβική κυριαρχία. 6 Ο αδελφός του Ηράκλειος προήχθη σε μονοστράτηγο των ανατολικών θεμάτων με κύριο καθήκον την προστασία των συνόρων και των κλεισουρών. Το έτος 700 ο βυζαντινός στρατός εισέβαλε στη Συρία. Η αραβική αντεπίθεση οδήγησε στην απώλεια της Αρμενίας ( ). 3. Η ανατροπή και το τέλος του Τιβερίου Γ Όταν ο Ιουστινιανός Β ( / ) ανέκτησε το θρόνο του, ο Τιβέριος Γ ( ) εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και τράπηκε σε φυγή με κατεύθυνση την πόλη Απολλωνιάδα (στις βόρειες όχθες της ομώνυμης βιθυνικής λίμνης, μεταξύ Προύσας και Λοπαδίου). 7 Πιάστηκε όμως και, αφού διαπομπεύθηκε και ταπεινώθηκε από τον Ιουστινιανό Β στον Ιππόδρομο υπό τις επευφημίες των δήμων, αποκεφαλίστηκε μαζί με τον Λεόντιο ( ) στο λεγόμενο Κυνήγιον, στις 15 Φεβρουαρίου του 706. Ο αδελφός του Ηράκλειος είχε κρεμαστεί προηγουμένως στα τείχη μαζί με τους υπασπιστές και τους διοικητές του. 8 Ο γιος του Τιβερίου Γ Θεοδόσιος διέφυγε την εκτέλεση και αργότερα απέκτησε μεγάλη φήμη ως επίσκοπος Εφέσου και οπαδός της εικονοκλαστικής παράταξης Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia 1 (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ Πρβλ. Mango, C. Scott, R. (eds), The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, AD Translated with Introduction and Commentary (Oxford 1997), σελ Christides, V., Byzantine Libya and the March of the Arabs towards the West of North Africa (Oxford 2000), σελ Θεοφάνης, Χρονογραφία, στο Mango, C. Scott, R. (eds), The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, AD Translated with Introduction and Commentary (Oxford 1997), σελ Head, C., Justinian II of Byzantium (Madison Milwaucee London 1972), σελ , σημ Preger, T. (ed.), Scriptores Originum Constantinopolitanarum (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1907), σελ. 20, στ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, Moravcsik, G. Jenkins, R.J.H. (eds), Constantinus Porphyrogenitus. De Administrando Imperio (Washington D.C. 1967, London 1967), DAI I, σελ. 226, DAI II, σελ Δημιουργήθηκε στις 22/7/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : Δημητρούκας Ιωάννης,, 2003, 7. Πρβλ. Mango, C., "The Monastery of St. Constantine on Lake Apolyont", Dumbarton Oaks Papers 33 (1979), σελ Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia 1 (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia 1 (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ Πρβλ. Head, C., Justinian II of Byzantium (Madison Milwaucee London 1972), σελ Βιβλιογραφία : Ostrogorsky G., Geschichte des Byzantinischen Staates, München 1952, ανατ Στράτος Α., Το Βυζάντιον στον Ζ αιώνα 5, Αθήνα 1974 Head C., Justinian II of Byzantium, Madison Milwaukee London 1972 Christides V., Byzantine Libya and the March of the Arabs towards the West of North Africa, Oxford 2000 Mango C., "The Monastery of St. Constantine on Lake Apolyont", Dumbarton Oaks Paper, 33, 1979, Schreiner P., "Tiberios II", Lexikon des Mittelalters 8, Zürich Münich 1997, 761 Hollingsworth P.A., "Tiberius II", Κazhdan, A., The Oxford Dictionary of Byzantium II, New York Oxford 1991, 2084 Mango C., Sevcenko I., "A New Manuscript of the "De Cerimoniis"", Dumbarton Oaks Papers, 14, 1960, Δικτυογραφία : Coinage of Tiberius III ( ) Γλωσσάριo : δρουγγάριος, ο Στρατιωτικό αξίωμα (του στρατού και του ναυτικού). Ο δρουγγάριος αρχικά ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού σχηματισμού του δρούγγου (ιππέων αλλά και δρομώνων). Ήταν υψηλό αξίωμα κατά τον 7ο και 8ο αιώνα, υφιστάμενος του τουρμάρχη του θέματος. Αργότερα μειώθηκε η σημασία του. θέμα, το Ο όρος αναφέρεται στα ευμεγέθη στρατιωτικά σώματα που πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις σε ευρείες περιοχές υπό τη διοίκηση στρατηγού αναφέρεται όμως και στις ίδιες τις περιοχές. Ο θεσμός των θεμάτων εδραιώθηκε κατά τον 7ο αιώνα και ακολούθως χαρακτήριζε τη διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας της Μέσης περιόδου. Αρχικά η λέξη σήμαινε το στρατιωτικό σώμα που ήταν υπεύθυνο για την άμυνα περιοχής στην οποία έμελλε να εγκατασταθεί, και ακολούθως σήμαινε και την περιοχή. Στις κατώτερες βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας το θέμα στελεχωνόταν από γεωργούςστρατιώτες. Το σύστημα των θεμάτων, που διατηρήθηκε έως το τέλος της Βυζαντινής περιόδου, στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούνταν για να δηλωθούν φορολογικές κυρίως ενότητες. κλεισούρα, η (clausura) Βυζαντινός στρατιωτικός όρος. Η κλεισούρα, αρχικά ορεινό πέρασμα, από τον 7ο αιώνα και εξής είναι η στρατιωτική μονάδα που ασχολείται με την άμυνα του περάσματος. Κατ επέκταση, ο όρος χρησιμοποιείται για μικρότερη (από το θέμα) διοικητική-στρατιωτική ενότητα. Η μόνιμη έδρα της βρισκόταν σε δύσβατη συνοριακή περιοχή και μπορούσε να είναι οικονομικά και διοικητικά ανεξάρτητη από το στρατηγό του θέματος. Θεωρείται Δημιουργήθηκε στις 22/7/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : Δημητρούκας Ιωάννης,, 2003, εξέλιξη της τούρμας. μονοστράτηγος, ο Όρος με τον οποίο χαρακτηριζόταν στις βυζαντινές πηγές ο στρατηγός ενός θέματος όταν, εκτός της ηγεσίας των δικών του στρατευμάτων, αναλάμβανε τη διοίκηση και άλλων γειτονικών θεμάτων, είτε για να οργανώσει καλύτερα την άμυνα σε ένα ενιαίο μέτωπο είτε για τη διεξαγωγή επιθετικών επιχειρήσεων υπό ενιαία διοίκηση. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. Πηγές Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ [Πρβλ και αγγλική έκδοση, Mango C. Scott, R. (ed.) The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, AD Translated with Introduction and Commentary (Oxford 1997), σελ. 517.] Νικηφόρου πατριάρχου, Ιστορία σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Short History. Corpus Fontium Historiae Byzantinae 13 (Washington D.C. 1990). Cameron, A. Herrin, J. (eds in conjunction with Cameron, A. Cormack, R. Roueché, C.), Constantinople in the Early Eighth Century: The Parastaseis Syntomoi Chronikai. Introduction, Translation and Commentary. Columbia Studies in the Classical Tradition 10 (Leiden 1984). Preger, T. (ed.), Scriptores Originum Constantinopolitanarum. Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana (Lipsiae 1907). Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, Moravcsik, G. Jenkins, R.J.H. (ed.), Constantinus Porphyrogenitus. De Administrando Imperio, Translation and Commentary (Washington D.C. and London 1967), I, σελ. 226 και ΙΙ, 181. [Πρβλ. και τη γερμανική έκδοση, Belke, K. Soustal, P. (ed.), Die Byzantiner und ihre Nachbarn. Die de administrando imperio genannte Lehrschrift des Kaisers Konstantinos Porphyrogennetosfür seinen Sohn Romanos. Übersetzt, eingeleitet und erklärt. Byzantinische Geschichtsschreiber 19 (Wien 1995), σελ ] Παραθέματα 1. O Αψίμαρος αναγορεύεται Τιβέριος Γ (έτος 698): α. διὰ τοῦτο Λεόντιον μὲν ἀθετοῦσι δυσφημοῦντες, ψηφίζονται δὲ Ἀψίμαρον ὄνομα, στρατοῦ ἄρχοντα τῶν Κουρικιωτῶν τυγχάνοντα τῆς ὑπὸ Κυβυρραιωτῶν χώρας, ὃν δρουγγάριον Ῥωμαῖοις καλεῖν ἕθος. Νικηφόρου πατριάρχου, Ιστορία σύντομος, Mango, C. (ed.), Nikephoros, Patriarch of Constantinople. Short History (CFHB XIII, Washington D.C. 1990), σελ. 98. β. Λεόντιον ἀνέσκαψαν ψηφισάμενοι βασιλέα Ἀψίμαρον, δρουγγάριον τῶν Κιβυρραιωτῶν εἰς Κουρικιώτας ὑπάρχοντα, Τιβέριον αὐτὸν μετονομάσαντες. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia 1 (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ Ενίσχυση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης επί Τιβερίου Γ ( ): Τὰ τείχη τὰ πρὸς θάλασσαν ἀνακαινίζονται ἐπὶ Τιβερίου Ἀψιμάρου ἔως γαρ αὐτοῦ ἠμελημένα ἤσαν πάνυ. Preger, T. (ed.), Scriptores Originum Constantinopolitanarum, σελ. 20, στ Έκπτωση (έτος 705) Θάνατος (έτος 706) Τιβερίου Γ : Δημιουργήθηκε στις 22/7/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : Δημητρούκας Ιωάννης,, 2003, Ἀψίμαρος δὲ καταλιπὼν τὴν πόλιν εἰς Ἀπολλωνιάδα φεύγει, καταδιωχθεὶς δὲ συλλαμβάνεται καὶ πρὸς Ἰουστινιανὸν ἄγεται καὶ Ἡράκλειος ἀπὸ Θρᾳκης δεδεμένος ἤχθη σὺν πᾶσι τοῖς συνασπιζομένοις αὐτοῖς ἄρχουσιν, οὓς ἐν τῷ τείχει πάντας ἐφούρκισεν τὸν δὲ Ἀψίμαρον καὶ Λεόντιον ἁλύσεσι δεδεμένους εἰς πᾶσαν πόλιν πομπεῦσαι πεποίηκεν καὶ τοῦ ἱππικοῦ ἀγομένου, καὶ αὐτοῦ ἐν τῷ σένζῳ καθεζομένου, ἤχθησαν συρόμενοι δημοσίᾳ καὶ ἐρρίφησαν ὑποταγάδην αὐτῳ καὶ ἐπάτησε τὸν τράχηλον αὐτῶν ἄχρις ἀπολύσεως τοῦ πρώτου βαΐου, τοῦ δήμου βοήσαντος, ὅτι «ἐπί ἀσπίδα καὶ βασιλίσκον ἐπέβης, καὶ κατεπάτησες λέοντα καὶ δράκοντα» καὶ τούτους ἀποστείλας ἐν Κυνηγίῳ ἀπεκεφάλισεν. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia 1 (Leipzig 1883, ανατ. Hildesheim 1963), σελ Χρονολόγιο π. 697: Ο Αψίμαρος δρουγγάριος στο ναυτικό θέμα των Κιβυρραιωτών 698: Ανακηρύσσεται αυτοκράτορας από τους ναύτες του θέματός του (Τιβέριος Γ ). Πολιορκεί και καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη στέφεται από τον πατριάρχη Καλλίνικο Επανεγκατάσταση Κυπρίων που είχαν απομακρυνθεί από τους Άραβες στη γενέτειρά τους 700: Εισβολή Βυζαντινών στρατευμάτων στη Συρία 703/4: Αραβικές αντεπιθέσεις. Απώλεια της Αρμενίας 705: Ο εκπτωτος Ιουστινιανός Β ανακτά τον θρόνο. Ο Τιβέριος Γ εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη 15 Φεβρουαρίου 706: Εκτέλεση του Αψίμαρου στο Κυνήγιον της Κωνσταντινούπολης Δημιουργήθηκε στις 22/7/2017 Σελίδα 5/5