Ταράσιος Κωνσταντινουπόλεως

Transcript

1 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Περίληψη : Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ταράσιος ( ) ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της πρώτης αναστήλωσης των εικόνων έπειτα από μισό αιώνα εικονομαχικής πολιτικής των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Υπήρξε ο πρώτος λαϊκός που ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο χωρίς να έχει γίνει κληρικός, προερχόμενος αποκλειστικά και μόνο από τον αυτοκρατορικό διοικητικό μηχανισμό. Το γεγονός αυτό προσδίδει στη μορφή του ιδιαίτερη ιστορική σημασία. Ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας χάρη στο ρόλο που έπαιξε στην αποκατάσταση των εικόνων, όμως το παράδειγμά του έδειξε ότι ο χαρακτήρας της πνευματικής εξουσίας είχε αλλάξει και είχε αποκτήσει μια νέα σχέση με την κοσμική εξουσία, πράγμα που θα φανεί ακόμα πιο καθαρά με τον συγγενή του Φώτιο περισσότερο από μισό αιώνα αργότερα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης περί το 730, Κωνσταντινούπολη Τόπος και Χρόνος Θανάτου 18η Φεβρουαρίου 806, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα κληρικός, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 1. Γέννηση-οικογένεια Ο πατριάρχης Ταράσιος (25 Δεκεμβρίου Φεβρουαρίου 806) γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα γύρω στο 730, 1 και οπωσδήποτε πολύ πριν από το 750, 2 στην Κωνσταντινούπολη. Όπως συμβαίνει με πλείστες όσες πρωταγωνιστικές προσωπικότητες της περιόδου μεταξύ 7ου και 9ου αιώνα, έτσι και για τον πατριάρχη Ταράσιο έχουν διασωθεί λίγα βιογραφικά στοιχεία. Οι μόνες εξακριβωμένες ημερομηνίες της ζωής του αφορούν την εποχή της πατριαρχίας του. Είναι γνωστό ότι ο Ταράσιος ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας, η οποία ήταν ήδη εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη όταν γεννήθηκε αυτός και μέλη της κατείχαν υψηλόβαθμους τίτλους και σημαντικές θέσεις στη βυζαντινή κοινωνία. Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος και ήταν πατρίκιος, κοιαίστωρ και έπαρχος Κωνσταντινουπόλεως (praefectus urbi). Ο παππούς του από την πλευρά του πατέρα του ονομαζόταν Σισσίνιος και ήταν επίσης πατρίκιος και κόμης των εξκουβιτόρων. Η μητέρα του ονομαζόταν Εγκράτεια και ο πατέρας της, ο οποίος ονομαζόταν επίσης Ταράσιος, μνημονεύεται με τον τίτλο του πατρικίου. 3 Ο Ταράσιος επομένως καταγόταν από δύο οικογένειες πατρικίων, ενώ το ίδιο το όνομα Ταράσιος μαρτυρεί μια πιθανή καταγωγή της οικογένειας της μητέρας του από τη Μικρά Ασία επικρατούσε μάλιστα η άποψη ότι είχε συγγένεια με τους Ισαύρους. 4 Από την οικογένεια του Ταρασίου καταγόταν και ο μεταγενέστερος πατριάρχης Φώτιος ( , ). Ο Φώτιος αποκαλούσε τον πρόγονό του πατρόθειο, μολονότι ο Ταράσιος ήταν κατά πάσα πιθανότητα θείος του παππού του Εκπαίδευση-ανατροφή Λόγω της έλλειψης πηγών και ιστορικών στοιχείων, δεν μπορούμε με ακρίβεια να προσδιορίσουμε το χαρακτήρα και την έκταση της μόρφωσης που έλαβε ο Ταράσιος. Από την άλλη πλευρά, είναι απολύτως βέβαιο ότιαπέκτησε στη βυζαντινή πρωτεύουσα άριστη κοσμική μόρφωση, η οποία του εξασφάλισε μια λαμπρή κοσμική σταδιοδρομία με υψηλά διοικητικά αξιώματα και θέση πολύ κοντά στον αυτοκράτορα. Ξέρουμε ότι ο Ταράσιος είχε κάποια στιγμή το αξίωμα του υπάτου και στη συνέχεια του πρωτασηκρήτη, μολονότι δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με ακρίβεια η εποχή κατά την οποία ανέλαβε Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 1/8

2 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, τα αξιώματα αυτά. Σε ένα μεταγενέστερο αγιογραφικό κείμενο, τον Βίο του, αναφέρεται ότι ο Ταράσιος είχε κάνει και θεολογικές σπουδές, όμως δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την ακρίβεια αυτής της μαρτυρίας. 3. Δράση Ο Ταράσιος χειροτονήθηκε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τα Χριστούγεννα του 784, όταν την εξουσία κατείχε η χήρα (από τον Σεπτέμβριο του 780) του αυτοκράτορα Λέοντα Δ', Ειρήνη η Αθηναία. Η Ειρήνη ήταν εικονόφιλη και αποφασισμένη να κάνει το αποφασιστικό βήμα για την αναστήλωση των εικόνων, με την οποία έλπιζε να θέσει τέρμα στην πολιτική και θρησκευτική έριδα της Εικονομαχίας, που διαρκούσε ήδη πάνω από μισόν αιώνα. Η χειροτονία του τέως αυτοκρατορικού υπαλλήλου Ταρασίου, ο οποίος βρέθηκε στον πατριαρχικό θρόνο από το κοσμικό αξίωμα του πρωτασηκρήτη, ήταν μια ενέργεια που αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της υποστήριξης της εκκλησιαστικής ηγεσίας στα σχέδια της αυτοκράτειρας. Το γεγονός ότι ο Ταράσιος ήταν λαϊκός όταν αναδείχθηκε πατριάρχης, έλαβε δηλαδή τους τρεις βαθμούς της ιεροσύνης σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, δεν προκάλεσε διαμαρτυρίες στο Βυζάντιο, όπου άλλωστε η εκλογή του πήρε έναν χαρακτήρα δημοψηφίσματος, 6 παρά μόνο τη χλιαρή διαμαρτυρία του Πάπα της Ρώμης Aδριανού A ( ), ο οποίος ωστόσο επιθυμούσε επίσης την αναστήλωση των εικόνων. Και ωστόσο η απόφαση της Ειρήνης να αναδείξει πατριάρχη έναν λαϊκό ήταν γεγονός πρωτοφανές και θα πρέπει να έκανε εντύπωση στους συγχρόνους της, όπως φαίνεται και από το σχετικό χωρίο στη χρονογραφία του Θεοφάνη, ο οποίος παραθέτει το λόγο του Ταρασίου την ημέρα της εκλογής του: εκεί αναφέρεται ότι ο Ταράσιος αρνήθηκε αρχικά να αποδεχτεί το ύπατο πνευματικό αξίωμα. 7 Ο πατριάρχης Ταράσιος και η αυτοκράτειρα Ειρήνη ξεκίνησαν τις προετοιμασίες για τη σύγκληση οικουμενικής συνόδου που θα επανέφερε τη λατρεία των εικόνων. Στις 31 Ιουλίου 786 οι εργασίες της συνόδου ξεκίνησαν στην Κωνσταντινούπολη, διακόπηκαν όμως απότομα όταν στρατιώτες της αυτοκρατορικής φρουράς εκδίωξαν τους συγκεντρωμένους επισκόπους, πιστοί στο εικονομαχικό πνεύμα που είχε άλλωστε μεγάλη απήχηση στον στρατό. Οι εργασίες συνεχίστηκαν την επόμενη χρονιά, το 787, στη Νίκαια, όπου σε επτά συνεδριάσεις, από τις 24 Σεπτεμβρίου έως τις 13 Οκτωβρίου, ακυρώθηκαν οι αποφάσεις της εικονοκλαστικής Συνόδου του 754 και αποφασίστηκε η αναστήλωση των εικόνων. Ο όρος αυτής της Ζ Οικουμενικής Συνόδου διαβάσθηκε στις 23 Οκτωβρίου του 787 ενώπιον της αυτοκράτειρας Ειρήνης και του δεκαεπτάχρονου γιου της Κωνσταντίνου ΣΤ στο ανάκτορο της Μαγναύρας, επικυρώθηκε και υπογράφηκε από τους αυτοκράτορες. Ωστόσο ο ρόλος του στην αναστήλωση των εικόνων δεν εμπόδισε τον πατριάρχη Ταράσιο να έρθει σε ρήξη με τη μαχητική μερίδα των μοναχών του Βυζαντίου, τους λεγόμενους ζηλωτές, λόγω των αδιάλλακτων θέσεών τους και της προσήλωσής τους στην αυστηρή μοναστική τάξη. Οι ζηλωτές επέκριναν τον Ταράσιο για τη μετριοπαθή στάση του απέναντι στους εικονομάχους επισκόπους, που, μετά την επιβολή ενός ήπιου επιτιμίου ένα έτος απαγόρευσης άσκησης των ιερατικών τους καθηκόντων έγιναν ξανά δεκτοί στους κόλπους της εκκλησίας. Οι αυστηροί μοναστικοί κύκλοι αντιδρούσαν στην επικράτηση μιας γενικότερης μετριοπαθούς στάσης της εκκλησιαστικής ηγεσίας απέναντι στις κρατικές σκοπιμότητες και στην κοσμική εξουσία εν γένει, και η αντιπαράθεση αυτή έμελλε να διαιωνιστεί στους κόλπους της Εκκλησίας. 8 Οι σημαντικότεροι και επιφανέστεροι αντίπαλοι του Ταρασίου στη ρήξη αυτή ήταν ο Πλάτων, ηγούμενος της μονής Σακκουδίωνος, και ο ανεψιός του Θεόδωρος, αργότερα γνωστός ως Στουδίτης, ηγούμενος ( ) της μονής Στουδίου της Κωνσταντινουπόλεως. Μια νέα σύγκρουση ξέσπασε το 795, με αφορμή το δεύτερο γάμο του νεαρού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ'. Ο Κωνσταντίνος είχε καταφέρει να απαλλαγεί από την κηδεμονία της φιλόδοξης μητέρας του και να μείνει μόνος αυτοκράτορας, στηριζόμενος στο εικονομαχικό στοιχείο των μικρασιατικών στρατευμάτων. Ήδη το γεγονός αυτό τον έφερνε σε αντίθεση με τους μοναστικούς κύκλους. Η απόφασή του όμως να παντρευτεί για δεύτερη φορά, αυτή τη φορά μια γυναίκα που επέλεξε μόνος του (καθώς η πρώτη του σύζυγος, το 788, ήταν επιλογή της μητέρας του Ειρήνης) προκάλεσε την αγανάκτηση της μαχητικής ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράταξης και την οριστική ρήξη του αυτοκράτορα μαζί της. Ο Πλάτων και ο Θεόδωρος Στουδίτης κατηγόρησαν τον πατριάρχη Ταράσιο, που κρατούσε διαλλακτική στάση, για αποδοχή «μοιχείας». Ο αυτοκράτορας τους εξόρισε στη Θεσσαλονίκη, αλλά η έριδα δεν έληξε παρά το 797, όταν η αυτοκράτειρα Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 2/8

3 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Ειρήνη ανέλαβε ξανά την εξουσία, αυτή τη φορά ως μονοκράτορας, αφού προηγουμένως τύφλωσε τον γιο της Κωνσταντίνο ΣΤ. Κατόπιν αυτού, ο Πλάτων και ο Θεόδωρος επέστρεψαν από την εξορία και ο πατριάρχης Ταράσιος έστειλε απολογητική επιστολή στον Πλάτωνα, καλώντας τον σε ενότητα. Παρά τη δεδηλωμένη δυσαρέσκεια των μοναστικών κύκλων εναντίον του, ο Ταράσιος άσκησε σε γενικές γραμμές φιλομοναστική εκκλησιαστική πολιτική. Υπήρξε χορηγός και κτήτορας της μονής των Aγίων Πάντων στην ευρωπαϊκή ακτή του Bοσπόρου και κατά πάσα πιθανότητα είχε στενές σχέσεις με το μοναστικό κέντρο στον Όλυμπο της Bιθυνίας. Επίσης ο Tαράσιος ανέπτυξε σημαντικό φιλανθρωπικό έργο, επιδιδόμενος κυρίως σε οικονομική ενίσχυση και περίθαλψη απόρων, παρέχοντάς τους μηνιαίο επίδομα, συσσίτιο και ρουχισμό. Tην Kυριακή του Πάσχα συνήθιζε ο ίδιος να δεξιώνεται τους φτωχούς και να τους διακονεί στα ερείπια παλαιού ανακτόρου, όπου ετοιμαζόταν πλούσια τράπεζα. Πέραν αυτού, ίδρυσε νοσοκομείο και πρωχοκομεία. Τέλος, πήρε δραστικά μέτρα κατά της σιμωνίας (του χρηματισμού των επισκόπων για τη χειροτονία ιερέων), θεσπίζοντας τη δωρεάν χειροτονία και προαγωγή των ιερέων. 4. Τελευταίες μνείες για τον πατριάρχη Ταράσιο Θάνατός του Το 802, μετά την εκδίωξη της Ειρήνης από το θρόνο, ο πατριάρχης Ταράσιος έστεψε αυτοκράτορα τον μέχρι τότε λογοθέτη του γενικού Νικηφόρο. Το καλοκαίρι του επόμενου έτους, ο Ταράσιος μνημονεύεται ως συνεργάτης του Νικηφόρου Α' στην πάταξη της στάσης του Βαρδάνη Τούρκου. Αργότερα, τα Χριστούγεννα του 803, έστεψε συναυτοκράτορα τον γιο του Νικηφόρου Σταυράκιο στην Αγία Σοφία. Μετά το γεγονός αυτό ο πατριάρχης Ταράσιος δεν μνημονεύεται πλέον. Πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου του 806, καταβεβλημένος από την ασθένεια η οποία στο τέλος της ζωής του τού αφαίρεσε την ικανότητα του λόγου. Η σορός του μεταφέρθηκε την τέταρτη ημέρα της πρώτης εβδομάδος των Νηστειών στη μονή των Αγίων Πάντων που ο ίδιος είχε ανεγείρει. Μετά το θάνατό του ο Ταράσιος ανακηρύχθηκε άγιος. Η ορθόδοξη εκκλησία εορτάζει τη μνήμη του στις 25 Φεβρουαρίου. Στα μέσα του 9ου αιώνα ο μοναχός Ιγνάτιος συνέγραψε έναν αγιογραφικό Βίο του πατριάρχη με πλήρη τίτλο Ιγνατίου μοναχού μερική εξήγησις εις τον βίον του εν αγίοις πατρός ημών Tαρασίου αρχιεπισκόπου γεγονότος της θεοφυλάκτου Κωνσταντινουπόλεως, στον οποίο ο Ταράσιος παρουσιάζεται ως μορφή υψηλού ασκητικού φρονήματος, εγκράτειας και ζήλου, παρά τις κοσμικές του καταβολές Εργογραφία Παρά τη μόρφωσή του, ο πατριάρχης Ταράσιος δεν μας άφησε σημαντικά έργα σε κάποιον τομέα. Θεωρείται βέβαιο ότι η ανασκευή και η αναίρεση των αποφάσεων της εικονοκλαστικής συνόδου του 754 κατά τη διάρκεια της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας ήταν κατά μεγάλο μέρος δικό του έργο, ενώ οι παρεμβάσεις του κατά τη διάρκεια της συνόδου αποδεικνύουν ότι ήταν δόκιμος κανονολόγος. Έχουν επίσης σωθεί ορισμένες επιστολές του, μια Ομιλία του για τη γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου και ο λόγος του για την πατριαρχική του εκλογή. Ωστόσο δεν υπάρχει κάποιο corpus έργων του που να μας αποκαλύπτει τη συγγραφική του προσωπικότητα. Στον Ταράσιο αποδόθηκαν επίσης και κάποια ονειροκριτικά κείμενα σε έμμετρο λόγο, που έχουν διασωθεί σε χειρόγραφο που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου Κρήτης (Κώδ. 22 ) και παρέμεναν άγνωστα μέχρι σχετικά πρόσφατα. Μια έκδοσή τους με σχολιασμό έγινε το 1996 από τον Θ. Δετοράκη Κρίση και αποτίμηση O Tαράσιος αναδείχτηκε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της εκκλησιαστικής ιεραρχίας κατά την πρώτη φάση της Εικονομαχίας, στην οποία έθεσε ένα τέρμα. Διετέλεσε πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως από το 784 έως το 806, επιδεικνύοντας σπάνιες ικανότητες, ιδιαίτερα στις διπλωματικές επαφές με τους επισκόπους της Nότιας Iταλίας και Σικελίας, οι οποίοι υπάγονταν στη διοικητική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως και ασκούσαν μεγάλη Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 3/8

4 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, επιρροή στο εκκλησιαστικό φρόνημα της Δύσεως. Με την άνοδό του στον πατριαρχικό θρόνο και με την πολιτική που ακολούθησε, καθώς και με τη ρήξη στην οποία ήρθε με τους μοναστικούς κύκλους, ο Ταράσιος εγκαινίασε μια νέα περίοδο στις σχέσεις της εκκλησιαστικής εξουσίας με την κοσμική, καθώς και μια ενδοεκκλησιαστική διαίρεση που θα εξακολουθούσε να υφίσταται και στους επόμενους αιώνες. 1. Beck, H.-G., Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich (München 1959), σελ Efthymiadis, St. (επιμ.), The Life of the Tarasios by Ignatios the Deacon (Birmingham 1998), σελ Efthymiadis, St. (επιμ.), The Life of the Tarasios by Ignatios the Deacon (Birmingham 1998), σελ. 8 κ.ε. 4. Efthymiadis, St. (επιμ.), The Life of the Tarasios by Ignatios the Deacon (Birmingham 1998), σελ Mango, C., The Liquidation of Iconoclasm and the Patriarch Photios, στο Bryer, A. Herrin, J. (επιμ.), Iconoclasm (Birmingham 1977), σελ [= C. Mango, Byzantium and its Image, V.R. (London 1984), αρ. XIII] 6. Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β' (Αθήνα 1997), σελ de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883), σελ Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β' (Αθήνα 1997), σελ Για μια έκδοση του Βίου με μετάφραση, σχόλια και εισαγωγή βλ. Efthymiadis, S. (επιμ.), Life of the Patriarch Tarasios by Ignatios the Deacon. Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 4, (Hampshire 1998). 10. Detorakes, Th., «Τα βυζαντινά ονειροκριτικά. Δύο νέα χειρόγραφα», Palimpseston 16 (1996), σελ Βιβλιογραφία : Bibliotheca Hagiographica Graeca, Halkin, F. (επιμ.), Subsidia Hagiographica 8, Bruxelles 1957 Speck P., Kaiser Konstantin VI. Die Legimation einer fremden und der Versuch einer eigenen Herrschaft 1, München 1978 Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia, Leipzig 1883 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2:1, Θεσσαλονίκη 1993 Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Ευστρατιάδης Σ., Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αθήνα 1960 Beck H.-G., Kirche und theologische Litteratur im Byzantinischen Reich, München 1959 Lilie R.J., Byzanz unter Eirene und Konstantin VI. ( ), Frankfurt am Main 1996, Berliner Byzantinische Studien 2 Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 4/8

5 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Kazhdan A., Sherry L., Angelidi C., A History of Byzantine Literature ( ), Athens 1999 Niavis P. E., The Reign of the Byzantine Emperor Nicephorus I (AD ), Athens 1987, Ιστορικές Μονογραφίες 3 Lilie R.J., Die Patriarchen der ikonoklastischen Zeit. Germanos I.- Methodios I. ( ), Frankfurt/M. u.a., Lang 1999, Berliner Byzantinistische Studien, 5 Rochow I., Byzanz im 8. Jahrhundert in der Sicht des Theophanes. Quellenkritisch - historischer Kommentar zu den Jahren , Berlin 1991, Berliner Byzantinische Arbeiten 57 Καραγιαννόπουλος Ι., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Θεσσαλονίκη 1987 Detorakes Th., "Τα βυζαντινά ονειροκριτικά. Δύο νέα χειρόγραφα", Palimpseston, 16, 1996, Efthymiadis S., "On the Hagiographical Work of Ignatius the Deacon", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 41, 1991, da Costa - Louillet G., "Saints de Constantinople aux VIIIe, IXe et Xe siècles", Byzantion, 24, 1954, Janin R., "Tarasios", Dictionnaire de Théologie Catholique, 15, Paris 1946, Kazhdan A., "Tarasios", Kazhdan, Α. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 3, New York Oxford 1991, 2011 Buchwald W., Hohlweg A., Prinz O., "Ταράσιος", Φούρλας Α. Λώλος Α. (επιμ.), Tusculum Λεξικόν Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, τόμ. Α, Αθήνα 1993, 467 Ιγνάτιος Διάκονος, Βίος αγίου Ταρασίου Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Efthymiadis, S. (ed.), Life of the Patriarch Tarasios by Ignatios the Deacon, Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 4, Aldershot 1998 Ιγνάτιος Διάκονος, Επιστολαί, Efthymiadis, St. Mango, C. (επιμ.), The Correspondence of Ignatios the Deacon, Corpus Fontium Historiae Byzantinae. Series Washingtonensis 39 (=Dumbarton Oaks Texts 11), Washington, D.C Halkin F., Hagiologie byzantine.texts inédits publiés en grec et traduits en français, Subsidia Hagiographica 71, Bruxelles 1986 Λέων Γραμματικός, Χρονογραφία, Bekker, Ι. (επιμ.), Leonis Grammatici Chronographia, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn 1842 Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις Ιστοριών, Bekker, Ι. (ed.), Georgius Cedrenus Ioannis Scylitzae ope, Ι-ΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn Ι: 1838 ΙΙ: 1939 Θεόδωρος Στουδίτης, Επιτάφιος εις Πλάτωνα, J. P. Migne (επιμ.), Patrologia Graeca 99 Δικτυογραφία : Tarasios Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 5/8

6 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Tarasios, Patriarch von Konstantinopel, Heiliger Γλωσσάριo : εξκουβίτορες εξκουβίτωρ (< λατ. excubitores): Το τάγμα των Εξκουβιτόρων ή Εξκουβιτών ή Εξκουσίτων ήταν έφιππες μονάδες της αυτοκρατορικής φρουράς. Το τάγμα ιδρύθηκε από το Λέοντα Α το 468 και σύντομα ακολούθησε η συγκρότησή του σε σώμα με περισσότερες της μίας μονάδας μεγέθους τάγματος. Διοικητικά το σώμα είχε επικεφαλής τον κόμη των εξκουβιτόρων και υπαγόταν στο δομέστικο των εξκουβιτόρων. έπαρχος πόλεως, ο (λατ. praefectus urbi) Υψηλόβαθμο πολιτικό αξίωμα της Πρώιμης Ρωμαϊκής περιόδου, αρχικά με αστυνομικές αρμοδιότητες για την πόλη της Ρώμης. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο το αξίωμα αφορούσε την πόλη της Κωνσταντινούπολης. Ήταν η προϊστάμενη αρχή των πολιτών με αρμοδιότητες αστυνόμευσης και δικαστικές πολλοί νόμοι απευθύνονται στον έπαρχο πόλεως, που κάποτε λειτουργούσε ως ο «αντι-αυτοκράτωρ». Οι αρμοδιότητες του επάρχου σταδιακά επεκτάθηκαν στην οικοδομική και εμπορική δραστηριότητα, τον εφοδιασμό άρτου και τη διαχείριση των δημόσιων θεαμάτων. κυαίστωρ, κοιαίστωρ (λατ. quaestor, -oris, questor) ή κοιαισίτωρ Αρχαιότητα. Ταμίας. Ρωμαϊκό αξίωμα με αρμοδιότητες σχετικά με τον έλεγχο και την εποπτεία των οικονομικών στην αυτοκρατορία. Βυζάντιο. Σημαντικό αξίωμα κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Οι κάτοχοί του είχαν τον υψηλό τίτλο του πατρικίου. 1. κυαίστωρ του ιερού παλατίου (λατ. quaestor sacri palatii). Ο αξίωμα θεσπίσθηκε από τον Κωνσταντίνο Α ( ) με ευρείες δικαστικές και νομοθετικές αρμοδιότητες.. Επεξεργαζόταν τα νομοσχέδια και προσυπέγραφε τα αυτοκρατορικά διατάγματα. Επεξεργαζόταν τα νομοσχέδια και προσυπέγραφε τα αυτοκρατορικά διατάγματα. Οι αποφάσεις του ήταν ιδιαίτερα ισχυρές και μπορούσαν να προσβληθούν μόνο ενώπιον του αυτοκρατορικού δικαστηρίου. Ο κυαίστωρ Τριβωνιανός ( ), επί Ιουστιανού Α, υπήρξε ο γνωστότερος κάτοχος αυτού του αξιώματος. 2. Το 539 ο Ιουστινιανός θέσπισε το αξίωμα του κοιαισίτωρος (quaesitor), που ονομαζόταν απλά κοιάστωρ, με δικαστικές και αστυνομικές αρμοδιότητες μόνο στην Κωνσταντινούπολη. Στη μεσοβυζαντινή εποχή οι σημαντικότερες αρμοδιότητες του κοιαίστορα μεταβιβαστήκαν στον λογοθέτη του δρόμου, τον επί των δεήσεων κ.α. και το αξίωμα υποβιβάσθηκε στην 35η θέση στην διοικητική ιεραρχία, στις τάξεις των κριτών. Ο κοιαίστωρ αναφέρεται έως τα τέλη του 14ου αι., στην 45η θέση, και όπως φαίνεται αποτελούσε πλέον μόνο τιμητικό τίτλο. λογοθέσιο του γενικού, το Κεντρική υπηρεσία της αυτοκρατορικής διοίκησης που είχε ευρείες οικονομικές αρμοδιότητες. Ο επικεφαλής της υπηρεσίας, λογοθέτης του γενικού, ήταν επιφορτισμένος με τη διαχείριση των οικονομικών του βυζαντινού κράτους. ομιλία, η Είδος της εκκλησιαστικής γραμματείας. Πρόκειται για λόγο που εκφωνείται κατά τη διάρκεια της λειτουργίας και στον οποίο αναπτύσσεται ένα ορισμένο θέμα από την Αγία Γραφή ή ερμηνεύεται μια βιβλική ιστορία, παραβολή ή δίδαγμα. Οι ομιλίες γίνονταν συχνά το όχημα για να εγκωμιάσει ο ρήτορας τον αυτοκράτορα ή τον πατριάρχη. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. ύπατος, ο (consul) Αξιωματούχος του ρωμαϊκού κράτους. Την περίοδο της Δημοκρατίας ήταν το ανώτατο πολιτικό και στρατιωτικό αξίωμα της πολιτείας, ενώ κάθε χρόνο εκλέγονταν δύο ύπατοι. Το υπατικό αξίωμα επιβίωσε και στην Αυτοκρατορική περίοδο με τιμητικό πλέον χαρακτήρα, καθώς και στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Μετά τον 6ο αιώνα η θέση του υπάτου στη βυζαντινή αυλική ιεραρχία ήταν χαμηλή, μόλις ανώτερη του σπαθαρίου, αλλά το 10ο αιώνα εμφανίζεται και πάλι ως αξίωμα, πιθανώς με δικαστικές αρμοδιότητες. Ο τίτλος του υπάτου παύει να χρησιμοποιείται μετά το 12ο αιώνα. Πηγές Πολύτιμες πηγές για τον Ταράσιο αποτελούν α) ο Βίος του, Efthymiadis, St. (επιμ.), Life of the Patriarch Tarasios by Ignatios the Deacon, Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 4 (Aldershot 1998), σελ β) οι επιστολές του Ιγνατίου Διακόνου, Efthymiadis, St. Mango, C., The Correspondence of Ignatios the Deacon. Corpus Fontium Historiae Byzantinae. Series Washingtonensis 39 (Dumbarton Oaks Texts 11, Washington, D.C. 1997), αρ. 31, 33, 43. Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 6/8

7 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Άλλες πηγές: α) ιστοριογραφικά έργα de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883), σελ Bekker, I. (επιμ.), Georgius Cedrenus Ioannis Scylitzae ope, Ι, Corpus scriptorum historiae Byzantinae (Bonn 1838), σελ Bekker, Ι. (επιμ.), Leonis Grammatici Chronographia, Corpus scriptorum historiae Byzantinae (Bonn 1842), σελ Tafel, T. (επιμ.), Theodosii Melitene, Chronographia (Münich 1859), σελ β) αγιολογικά κείμενα Bίος Θεοφύλακτου Nικομηδείας Bʹ (Bibliotheca Hagiographica Graeca 2452), στο F. Halkin, Hagiologie byzantine. Texts inédits publiés en grec et traduits en français, Subsidia Hagiographica 71 (Bruxelles 1986), σελ Bίος Eιρήνης Aθηναίας, στο Halkin, F., Deux impératrices de Byzance, Analecta Bollandiana (1988), σελ Θεοδώρου Στουδίτου, «Επιτάφιος εις Πλάτωνα», στο Migne, J. P. (επιμ.), Patrologia Graeca 99, στήλ Παραθέματα Η Ειρήνη Αθηναία θέλει την άνοδο του Ταρασίου στον πατριαρχικό θρόνο Τούτῳ τῷ ἔτει συναγαγοῦσα ἡ βασίλισσα Εἰρήνη πάντα τὸν λαὸν εἰς τὴν Μαγναῦραν ἔφη πρὸς αὐτούς «γιγνώσκετε, ἀδελφοί, τί πεποίηκε Παῦλος ὁ πατριάρχης [...] ἐπὶ δέ, ὡς τῷ θεῷ ἀρεστὸν ἦν, τοῦ βίου μετέστη, φροντίσωμεν ἄνθρωπον, ὅς τις δύναται ποιμᾶναι ἡμᾶς καὶ τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ ἐπιστηρίξαι λόγοις διδασκαλικοῖς.» πάντες δὲ ὁμοφρόνως εἶπον μὴ εἶναι ἄλλον, εἰ μὴ Ταράσιον τὸν ἀσηκρήτην. ἡ δὲ ἔφη πρὸς αὐτούς «καὶ ἡμεῖς τὸν αὐτὸν ψηφιζόμεθα, ἀλλ ἀπειθεῖ. καὶ εἴπῃ δι ἣν αἰτίαν οὐ δέχεται τὴν ψήφον τῆς βασιλείας καὶ παντὸς τοῦ λαοῦ.» de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883), σελ Απολυτίκιο Αγίου Ταρασίου Κωνσταντινουπόλεως Ὀρθοδοξίας δόγμασι, τὴν Ἐκκλησίαν φαιδρύνας, καὶ Χριστοῦ μακάριε, τὴν σεβασμίαν Εἰκόνα, σέβεσθαι καὶ προσκυνεῖσθαι πᾶσιν διδάξας, ἤλεγξας Εἰκονομάχων ἄθεον δόγμα. διὰ τοῦτο σοὶ βοῶμεν. Ὢ Πάτερ, χαίροις σοφὲ Ταράσιε. Χρονολόγιο Περί το 730 / αρκετά πριν από το 750: Γέννηση του Ταρασίου στην Κωνσταντινούπολη Πριν από το 784: Ύπατος και στη συνέχεια πρωτασηκρήτης 25 Δεκεμβρίου 784: Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 24 Σεπτεμβρίου 13 Οκτωβρίου 787: Ζʹ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια, υπό την προεδρία του πατριάρχη Ταρασίου. Αναστήλωση των εικόνων 18 Φεβρουαρίου 806: Θάνατος του πατριάρχη Ταρασίου στην Κωνσταντινούπολη Βοηθ. Κατάλογοι Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 7/8

8 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Σωζόμενα έργα του Ταρασίου Κωνσταντινουπόλεως Epistulae (Επιστολές), στο Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca 98, στήλ Apologeticus ad populum (Λόγος απολογητικὸς πρὸς τὸν λαὸν), στο Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca 98, στήλ , και στο de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Lipsiae 1883), σελ Oratio in SS. Dei Matrem in templum deductam (Λόγος εἰς τὰ εἰσόδια τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου), στο Migne, J.P. (επιμ.), Patrologia Graeca 98, στήλ Ένας λειτουργικός κανόνας που αποδίδεται στον Ταράσιο, στο Pitra, J., Analecta sacra spicilegio Solesmensi parata I (Paris 1876), σελ Δύο έμμετρα ονειροκριτικά έργα που αποδίδονται στον Ταράσιο, Th. Detorakes, «Τα βυζαντινά ονειροκριτικά. Δύο νέα χειρόγραφα», Palimpseston 16 (1996), σελ Για τα αντιεικονομαχικά κείμενα της Ζʹ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας, των οποίων μεγάλο μέρος θεωρείται ότι ανήκε στον Ταράσιο, βλ. Mansi, J.D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, ΧIII (ανατ. Graz 1962), σελ Δημιουργήθηκε στις 21/6/2017 Σελίδα 8/8