ΑΙΩΡΑ: η λέξη συνδέεται με το ρήμα "αιωρούμαι" που θα πει κρέμομαι και κουνιέμαι στον αέρα. Αιώρα είναι η κούνια.

Transcript

1 1 ΑΓΟΡΑ: Η λέξη αγορά παράγεται από το ρήμα αγείρω δηλαδή συναθροίζω, συγκεντρώνω. Η αγορά δεν ήταν μόνο ένας χώρος που οι αρχαίοι Αθηναίοι έκαναν τις αγορές τους, αλλά και η καρδιά του δημόσιου βίου της Αθήνας, με τις δημόσιες υπηρεσίες και τα κυβερνητικά κτίρια. ΑΘΥΡΜΑ: από το ρήμα αθύρω = παίζω. Το άθυρμα σημαίνει παιχνίδι, χαρά, ευχαρίστηση. Ήταν ένα αλογάκι πάνω σε ρόδες. Τα μικρά αγόρια το τραβούσαν από ένα σπάγκο. ΑΙΩΡΑ: η λέξη συνδέεται με το ρήμα "αιωρούμαι" που θα πει κρέμομαι και κουνιέμαι στον αέρα. Αιώρα είναι η κούνια. ΑΚΙΝΗΤΙΝΔΑ: ακίνητος, αυτός που δεν κινείται.οι παίκτες χωρίζονταν σε δύο ομάδες. Οι παίκτες της μίας ομάδας έπρεπε να μείνουν ακίνητοι σε όποια στάση βρισκόταν, όταν οι παίκτες της άλλης ομάδας τους έσπρωχναν. Εκείνος που κουνιόταν έβγαινε από το παιχνίδι. Είναι το σημερινό παιχνίδι: "Αγαλματάκια ακούνητα" ΑΠΟΔΙΔΡΑΣΚΙΝΔΑ: από το ρήμα διδράσκω, δραπετεύω ή Κρυπτίνδα από το ρήμα κρύπτω. Το κρυφτό είναι ένα από τα πιο παλιά παιχνίδια. Στην αρχαία Σπάρτη ήταν ένα από τα γυμνάσματα των αγοριών. Ένας παίκτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο. Ο παίκτης ανοίγει τα μάτια του και ψάχνει να τους βρει. Κάθε φορά που βρίσκει έναν, πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος πίσω στη θέση του, αλλιώς χάνει. Κρυφτό έπαιζαν και συνεχίζουν να παίζουν αγόρια και κορίτσια. ΑΠΟΡΡΑΞΙΣ: από το ρήμα απορράσσω=τινάζω μακριά με ορμή. Χτυπούν με δύναμη την μπάλα στο έδαφος ώστε να αναπηδήσει, την πιάνουν και την ξανακτυπούν. Όποια πετύχει τα πιο πολλά χτυπήματα κερδίζει. Άλλοτε πάλι πετούν την μπάλα στον τοίχο και πρέπει να την πιάσουν πριν πέσει στο έδαφος. Το παιχνίδι αυτό μπορούν να το παίξουν μόνες τους ή σε ομάδα. ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ: Ο Αριστοφάνης είναι ένας κωμικός συγγραφέας του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Έγραψε πάρα πολλές κωμωδίες. Είναι ο αρχαίος κωμικός ποιητής της αρχαιότητας. Θεωρείται ο πατέρας της αρχαίας κωμωδίας.

2 2 ΑΡΤΙΑΖΕΙΝ ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΥΣ: τα κάνω άρτια, ζυγά. Ο ένας παίχτης έκρυβε στη χούφτα του καρύδια,πετρούλες ή αστραγάλους κι ο άλλος έπρεπε να μαντέψει αν ήταν ζυγά ή άζυγα (μονά). Αν μάντευε σωστά, κέρδιζε και έπαιρνε αστραγάλους. Το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών στο σχολείο ήταν οι αστράγαλοι. Με αστραγάλους έπαιζαν άντρες και γυναίκες. ΑΣΚΩΛΙΑΣΜΟΣ: Η λέξη ασκωλιασμός βγαίνει από το ρήμα ασκώ που σημαίνει επεξεργάζομαι κάτι με προσοχή, στολίζω, εξασκώ. Στον ασκωλιασμό οι παίκτες πηδούν στο ένα μόνο πόδι. Το παιχνίδι αυτό έχει περισσότερους κανόνες. 1ος: Ποιος θα τρέξει μακρύτερα στο ένα πόδι. 2ος: Ένας παίκτης κυνηγάει τους άλλους που τρέχουν στο ένα πόδι. 3ος: Μετράνε ποιος θα κάνει τα περισσότερα πηδήματα. Μοιάζει με το σημερινό παιχνίδι "Κουτσό". Το έπαιζαν και διαφορετικά: έπαιρναν έναν ασκό, δηλαδή ένα ασκί που ήταν φτιαγμένο από δέρμα τράγου και το γέμιζαν με αέρα. Άλειφαν την εξωτερική του επιφάνεια με λάδι για να γλιστράει. Οι παίκτες με τη σειρά, έπρεπε να πηδήξουν πάνω στο λαδωμένο ασκί προσπαθώντας να ισορροπήσουν με το ένα πόδι. Όποιος το κατάφερνε αυτό, πράγμα δύσκολο όπως μπορείτε να φανταστείτε, έπαιρνε τον ασκό σα δώρο. ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΙ: Στο σχολείο ο δάσκαλος για να ανταμείψει τις προσπάθειες των μαθητών τους χάριζε αστραγάλους. Τους αστραγάλους τους μάζευαν από τα πίσω πόδια των κατσικιών και των αρνιών. ΒΑΣΙΛΙΝΔΑ: από το ρήμα βασιλεύω. Στη βασιλίνδα η ομάδα διάλεγε με κλήρωση ένα βασιλιά. Αυτός διέταζε τους άλλους να κάνουν κάτι π.χ κάνε τη γάτα, φέρε μου το τόπι, κουβάλησε με στην πλάτη σου κλπ. Όλοι έπρεπε να εκτελούν τις εντολές του. ΓΙΟ-ΓΙΟ: με το παιχνίδι αυτό παίζουν και τα σημερινά παιδιά μόνο που τότε το κατασκεύαζαν από πηλό ή ύφασμα και όχι από πλαστικό. Γιο-γιο έπαιζαν αγόρια και κορίτσια. Γύρω από τον κύλινδρο τύλιγαν σπάγκο. Κρατώντας την άκρη του σπάγκου έριχναν το παιχνίδι προς τα κάτω με δύναμη. Ο σπάγκος ξετυλιγόταν, όμως αμέσως σήκωναν το χέρι προς τα πάνω, για να ξανατυλιχτεί ο σπάγκος και να ξαναγυρίσει στο χέρι του παίκτη. ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗΣ: τα αγόρια μέχρι την ηλικία των εφτά ετών(7) ζούσαν στο γυναικωνίτη με τη μητέρα τους και τα υπόλοιπα θηλυκά μέλη της οικογένειας ΔΙΕΛΚΥΣΤΙΝΔΑ: από το ρήμα διέλκω =τραβώ με δύναμη. Οι παίκτες καρφώνουν στο χώμα ένα δοκάρι που στο μέσο του έχει μία τρύπα από όπου περνούν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του δένεται από ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλον,

3 3 και προσπαθούν, τραβώντας με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες. ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ: Είναι το πρώτο θέατρο στην ιστορία του πολιτισμού, το Διονυσιακό θέατρο και δημιουργήθηκε προς τιμή του θεού Διόνυσου, του θεού της αμπέλου και προστάτη της σκηνικής τέχνης. ΕΙΣ ΩΜΙΛΛΑΝ ή αμάδες: Εις ώμιλλαν δηλαδή σε άμιλλα, σε συναγωνισμό: χάραζαν ένα κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο σημείο, να στείλουν τον αστράγαλό τους μέσα στον κύκλο. Είχαν ορίσει από πριν ότι ο καθένας είχε δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο, αποφάσιζε τη διάμετρο, καθώς και το σημείο βολής. ΕΦΗΒΙΚΗ Ή ΕΠΙΣΚΥΡΟΣ ΣΦΑΙΡΑ: απαιτεί μεγάλο αριθμό παικτών : χωρίζονται σε δύο ίσα γήπεδα και στο μέσο τραβούν μία γραμμή με μια πέτρα. Πάνω στη γραμμή τοποθετούν την μπάλα. Πίσω από τα δύο γήπεδα τραβούν άλλες δύο γραμμές και εκεί στέκεται η κάθε ομάδα. Με το σύνθημα οι δύο ομάδες τρέχουν για να πιάσουν την μπάλα. Η ομάδα που την έπιασε πρώτη την πετά με δύναμη στους αντιπάλους που με τη σειρά τους προσπαθούν να την πιάσουν και να την πετάξουν πίσω. Όποιος, στην προσπάθειά του να πιάσει την μπάλα, πατήσει τις γραμμές βγαίνει από το παιχνίδι. ΖΑΡΙΑ: Όμοια με τους αστραγάλους χρησιμοποιούσαν και τα ζάρια. Τα ζάρια τα έλεγαν τότε κύβους, γιατί είχαν συνήθως σχήμα κύβου. Υπήρχαν όμως ζάρια με περισσότερες πλευρές. Σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα Παυσανία, ζάρια πρωτοέφτιαξε στην Ελλάδα ο μυθικός ήρωας Παλαμήδης. Πάντως οι αρχιτεκτονικές έρευνες έδειξαν πως πριν από την Ελλάδα, ζάρια υπήρχαν στην Αίγυπτο του Φαραώ. ΙΥΓΞ: Σε ένα ξύλινο συνήθως τροχίσκο τα κορίτσια άνοιγαν δύο τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και, αφού την περιέστρεφαν, μια τραβούσαν και μια χαλάρωναν. Ο ήχος που παράγεται θυμίζει ένα πουλί, την ίυγγα, τον μυρμηκολόγο δηλαδή, από το οποίο πήρε κα ι το όνομά του το παιχνίδι. Λένε μάλιστα πως ανάλογα με τον ήχο μπορούν να κάνουν διάφορες προβλέψεις. ΚΑΛΑΜΟΣ: σημαίνει καλάμι, περιβαίνω= προχωρώ, πορεύομαι.κάλαμον περιβαίνειν= καβαλώ το καλάμι και υποδύομαι τον καβαλάρη.το κάλαμον περιβαίνειν το έπαιζαν τα μικρά αγόρια. Έπαιρναν ένα καλάμι, ένα κοντάρι ή ένα απλό ξύλο, φαντάζονταν πως ήταν ένα περήφανο άλογο, το καβαλίκευαν και έτρεχαν μ αυτό σα γενναίοι καβαλάρηδες.

4 4 ΚΕΡΗΤΙΖΕΙΝ: Το παιχνίδι αυτό θυμίζει το σημερινό χόκεϋ. Οι παίκτες σπρώχνουν μια μικρή δερμάτινη μπάλα με μπαστούνια. ΚΟΛΛΑΒΙΣΜΟΣ : εκ του κόλαφος. Κόλαφος = ράπισμα, χαστούκι. Ένας παίκτης στέκεται όρθιος και με το χέρι του σκεπάζει τα μάτια του. Ένας άλλος τον χτυπά και συγχρόνως τον ρωτά με ποιο χέρι τον χτύπησε. Είναι το σημερινό παιχνίδι: "Μπιζ" ΚΡΙΚΗΛΑΣΙΑ: δηλαδή τρέξιμο με κρίκο, τροχό (από το ρήμα "τρέχω"), το σημερινό στεφάνι, το τσέρκι. Χρησιμοποιούσαν ένα απλό στεφάνι, από ξύλο ή μέταλλο, που για να κυλήσει έπρεπε να το χτυπήσεις με το χέρι ή μ ένα ξύλο. Το μέγεθος του στεφανιού ήταν ανάλογο με τον παίκτη. Οι μεγάλοι έτρεχαν για να διατηρήσουν τη φόρμα τους, όπως τους συμβούλευε ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας Ιπποκράτης, ενώ οι μικροί...για να παίξουν ΠΕΝΤΕΛΙΘΑ: σύνθετη λέξη, πέντε λίθοι. Τα πεντέλιθα είναι το παιχνίδι που ονομάζουμε σήμερα πεντόβολα. Ο παίκτης πέταγε 5 αστραγάλους στον αέρα και έπρεπε να τους πιάσει πριν πέσουν κάτω, με το πίσω μέρος της δεξιάς του παλάμης. Τους αστραγάλους που είχαν πέσει κάτω τους ξαναπέταγε στον αέρα. Αυτή τη φορά όμως έπρεπε να τους πετάξει γρήγορα μέσα σε ένα κοίλωμα, σαν σπηλιά, που σχημάτιζε με την αριστερή του παλάμη πάνω στο έδαφος. Τους αστραγάλους τους χρησιμοποιούσαν και για θρησκευτικούς σκοπούς. Συχνά οι ιερείς έριχναν αστραγάλους και, ανάλογα με το τι έφερναν, έλεγαν στους πιστούς ποια ήταν η θέληση των θεών. Στο μαντείο των Δελφών βρέθηκαν περισσότεροι από αστράγαλοι. ΠΛΑΓΓΩΝ: ουσιαστικό από το ρήμα πλάσσω, κέρινη κούκλα. Η πλαγγών ή γλήνη ή κόρη ήταν η κούκλα που είχε ανθρώπινη μορφή. Αρχικά τις κούκλες αυτές τις έφτιαχναν οι γονείς με απλά υλικά που είχαν στη διάθεσή τους: πανί, μαλλί, χόρτο, ξύλο. Αργότερα οι κεραμείς, οι τεχνίτες δηλαδή που έφτιαχναν πήλινα αντικείμενα για το νοικοκυριό των μεγάλων, άρχισαν να φτιάχνουν πήλινες κούκλες για τα παιδιά των πελατών τους. Έτσι σιγά σιγά δημιουργήθηκαν ειδικοί τεχνίτες, που έπλαθαν κούκλες, κόρες, και γι αυτό τους ονόμαζαν κοροπλάθους. Η πήλινη καμπανόσχημη κούκλα που έγινε τον 7ο αιώνα π.χ, βρέθηκε στη Θήβα και διαλέχτηκε ως πρότυπο για να φτιαχτούν οι δυο κούκλες των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004, η Αθηνά και ο Φοίβος. ΠΛΑΤΑΓΗ: ουσιαστικό, από το πάταγος, θόρυβος, κρότος που δημιουργείται από τη σύγκρουση δύο σωμάτων. Οι παλιές κουδουνίστρες ήταν μικροί δίσκοι από πηλό, στολισμένοι με καστανόμαυρες ταινίες και γραμμές. Υπήρχαν όμως και

5 5 κουδουνίστρες από μέταλλο. Στο εσωτερικό τους είχαν μικρά πετραδάκια ή σπόρους που έκαναν θόρυβο, όταν τις κουνούσε κανείς. ΠΛΑΤΩΝΑΣ : μεγάλος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο οποίος είχε πει τα εξής για το παιχνίδι: «Τα παιδιά θα πρέπει να ασχολούνται με παιχνίδια που να έχουν σχέση με το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν». ΣΤΡΟΒΙΛΟΣ: η σβούρα χρειάζεται μεγάλη δεξιοτεχνία για να τα καταφέρεις. Η σβούρα έχει το σχήμα του κώνου και είναι συνήθως ξύλινη ή μετάλλινη. Την έβαζαν σε κίνηση με τη βοήθεια ενός μαστίγιου και κάθε φορά που έχανε ταχύτητα τη χτυπούσαν και ξανάπαιρνε φόρα. Κέρδιζε εκείνος που έκανε τη σβούρα να στριφογυρίζει περισσότερη ώρα. ΣΦΑΙΡΑ: οι αρχαίοι Έλληνες έπαιζαν πολλά παιχνίδια με τη σφαίρα δηλαδή την μπάλα ή το τόπι. Ο Όμηρος στο μεγάλο του ποίημα, το έπος της Οδύσσειας, αναφέρει ότι η βασίλισσα Ναυσικά έπαιζε στην ακροποταμιά με τις φίλες της φαινίνδα, δηλαδή τόπι. Την κατασκεύαζαν με ύφασμα, δέρμα, ξύλο, πηλό ή χόρτα. Μερικά από τα μοναχικά παιχνίδια με μπάλα είναι το πέταγμά της στον αέρα, που λεγόταν ουρανία σφαίρα, το χτύπημα με κάποιο αντικείμενο -ξύλο ή ρακέτα, η προσπάθεια να σημαδέψει κανείς κάτι με τη μπάλα ή να ρίξει την μπάλα μέσα σ ένα αγγείο ή μια τρύπα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως τα παιχνίδια με τη σφαίρα είναι από γυμναστική άποψη τα πιο ολοκληρωμένα, γιατί μ αυτά κινούνται όλα τα μέλη του σώματος και ξεκουράζεται το μυαλό ΣΧΟΛΕΙΟ: στα αρχαία χρόνια σχολείο πήγαιναν μόνο τα αγόρια. Βασικά μαθήματα ήταν : η γλώσσα, τα μαθηματικά και η γυμναστική ΧΑΛΚΗ ΜΥΙΑ, ΧΡΥΣΟΜΥΓΑ.: Δένουν με μαντήλι τα μάτια ενός παίκτη που φωνάζει: "πάω να κυνηγήσω τη χρυσόμυγα". Οι άλλοι του απαντούν : "θα την κυνηγήσεις αλλά δε θα την πιάσεις" και τον κτυπούν με ραβδάκια. Ο παίκτης με τα δεμένα μάτια προσπαθεί να πιάσει έναν από αυτούς και μόλις το πετύχει παίρνει τη θέση του. Ποιο σημερινό παιχνίδι σου θυμίζει; ΧΥΤΙΝΔΡΑ: από το ρήμα χέω= χύνω. Ένας παίκτης κάθεται στο μέσο και κάνει τη χύτρα. Οι υπόλοιποι τρέχουν γύρω του σε κύκλο και τον κτυπούν. Η "χύτρα" προσπαθεί να πιάσει όποιον προλάβει από το πόδι και τότε εκείνος κάνει τη χυτίνδρα. Είναι το σημερινό παιχνίδι: "χύτρα"

6 6