5.10. Βιώσιµη ανάπτυξη στην περιφέρεια της Ρώµης Βασικά δεδοµένα και ευκαιρίες ανάπτυξης

Transcript

1 5.10. Βιώσιµη ανάπτυξη στην περιφέρεια της Ρώµης Βασικά δεδοµένα και ευκαιρίες ανάπτυξης Μετά από µια περίοδο καινοτόµων οικολογικών προσεγγίσεων της δεκαετίας του 80 για τον σχεδιασµό στη Ρώµη, γίνεται πλέον προσπάθεια για έναν περισσότερο ολοκληρωµένο στρατηγικό σχεδιασµό µε έµφαση σε πολιτικές σχεδιασµού και διαχείρισης του αστικού χώρου ικανές να προσεγγίσουν οικολογικά, κλιµατολογικά και υδρογεωλογικά ζητήµατα της περιφέρειας της Ρώµης, καθώς και τις συσχετίσεις τους µε τα γύρω οικοσυστήµατα και την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Οι τοπικές αρχές ενεργούν πλέον σε συνεργασία µε κοινωνικούς φορείς προς την κατεύθυνση εφαρµογής νέων διοικητικών και τεχνικών λύσεων στους τοµείς του χωρικού σχεδιασµού, των µεταφορών, της οικολογικής ισορροπίας, του περιορισµού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της εξοικονόµησης ενέργειας. Η βιώσιµη ανάπτυξη του αστικού χώρου απαιτεί βέβαια και ευρείες παρεµβάσεις στην κοινωνική και οικονοµική δοµή της πόλης (π.χ. οργάνωση και κατανοµή οικονοµικών λειτουργιών, χρόνος και ωράρια εργασίας, δραστηριότητες παραγωγής και ελευθέρου χρόνου, κλπ). Οι παραπάνω διαδικασίες προωθούνται στα πλαίσια της µεταβολής των πληθυσµιακών δεδοµένων. Μετά από µια περίοδο έντονης αύξησης του αστικού πληθυσµού στην πόλη της Ρώµης, επικράτησε µεν µετά το 1980 µια αντίθετη τάση, που οδήγησε σε πληθυσµιακή µείωση µεταξύ 1981 και 1995 κατά 6,2% περίπου, µε αντίστοιχη όµως αύξηση των κατοίκων των γύρω δήµων. Αν και το όλο σύστηµα παραµένει εποµένως σταθερό, η οικιστική δοµή µεταβάλλεται ουσιαστικά µε κύριο άξονα τη διαδικασία της προαστιοποίησης. Η εξέλιξη αυτή δεν αφορά µόνο την άµεση ενδοχώρα, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Ρώµης. Νέες ευκαιρίες και ανάγκες προκύπτουν από αυτή την εξέλιξη. Απ τη µια µεριά η προοπτικές αντιστροφής της τάσης ανεξέλεγκτης οικιστικής επέκτασης γίνονται περισσότερο ρεαλιστικές, µέσω προώθησης δράσεων ικανών να εξισορροπήσουν τις οικιστικές περιοχές µε τα ευρεία περιβαλλοντικά συστήµατα, ενώ απ την άλλη προκύπτει η αναγκαιότητα επαναθεώρησης των πολιτικών για τον αστικό χώρο µε προσαρµογή τους στην κλίµακα της µητρόπολης Προτεραιότητες παρέµβασης Στα πλαίσια των παραπάνω αρχών, καθώς επίσης και των κατευθύνσεων της Agenda 21, οι τοπικές αρχές διαµόρφωσαν την στρατηγική τους για τη βιώσιµη ανάπτυξη της Ρώµης, καθορίζοντας πέντε βασικούς άξονες προτεραιότητων. Αυτοί αναφέρονται στα εξής θέµατα: 29. ιατύπωση βασικών αρχών, προτεραιοτήτων και στρατηγικών στόχων µε βάση το κείµενο: Cmune di Rma «Rma città sstenibile» (Rma as a sustainable city). Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 133

2 Προστασία του συστήµατος πρασίνου Βελτίωση των οικιστικών και περιβαλλοντικών συνθηκών στα προάστια Βελτίωση των δηµόσιων συγκοινωνιών Περιορισµός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Συµµετοχή των πολιτών Στρατηγικοί στόχοι της νέας περιβαλλοντικής πολιτικής Στα πλαίσια της Agenda 21 το πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον της Ρώµης διατυπώνει µια σειρά στρατηγικών, οι οποίες συνδέουν τους διάφορους τοµείς των τοπικών φορέων µε διάφορους τρόπους µε τα ζητήµατα προστασίας του περιβάλλοντος. Οι στρατηγικές αυτές αφορούν τους παρακάτω επιµέρους τοµείς. α. Χωρικός σχεδιασµός Βασικοί στόχοι της πολιτικής για τον αστικό χώρο είναι: Προστασία του φυσικού χώρου µε έµφαση σε έναν περιµετρικό πράσινο δακτύλιο και στις διεισδύσεις του προς το κέντρο της πόλης. Προώθηση της ποιότητας σε όλες τις αστικές περιοχές Επαύξηση του συστήµατος ιστορικών και περιβαλλοντικών περιοχών. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, ο σχεδιασµός δίνει έµφαση στα παρακάτω σηµεία: ιαχείριση των µεταφορικών συστηµάτων, του οικιστικού δικτύου και των περιοχών ιστορικής και περιβαλλοντικής σηµασίας στην µητροπολιτική κλίµακα. Προώθηση της πολυκεντρικής δοµής της πόλης µε ισόρροπη διάχυση των αστικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών στο χώρο. Βελτίωση των αστικών κοινοτήτων, µέσω βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στις περιαστικές περιοχές και περιορισµού των µειονεκτικών περιοχών. β. Περιοχές ποταµών και ακτών Κύριος σκοπός των τοπικών αρχών της Ρώµης είναι η πλήρης ανάκτηση των συστηµάτων ποταµών και θαλάσσιων ακτών, και ο συνδυασµός τους µε περιβαλλοντικά ήπιες οικονοµικές δραστηριότητες, τουρισµό και χρήσης αναψυχής. Κυριότεροι στόχοι είναι: Προστασία του Τίβερη και του Aniene, ως φυσικών συστηµάτων µέσα σε ένα αστικό περιβάλλον, καθώς επίσης και η εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης των κατοίκων σε αυτούς. Υλοποίηση τριών περιφερειακών πάρκων, τα οποία έχουν ήδη οριοθετηθεί, στο νότιο και βόρειο τµήµα του Τίβερη και κατά µήκος του Aniene. Ανάκτηση και προστασία των ακτών, ως σηµαντικών περιβαλλοντικών συστηµάτων και βελτίωσή τους για µια βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη. 134 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

3 γ. Κινητικότητα και κυκλοφορία Βασικό σκοπό των τοπικών αρχών της Ρώµης αποτελεί ο περιορισµός των προβληµάτων σύνδεσης των επιµέρους περιοχών της πόλης και περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, που προέρχονται από τις αυξηµένες απαιτήσεις για κινητικότητα, µέσα από την βελτίωση των δυνατοτήτων συνδυασµένης χρήσης µαζικών µεταφορών. Ειδικότεροι στόχοι είναι: Βελτίωση των δηµόσιων µεταφορών µέσω αύξησης της ταχύτητάς τους και πύκνωσης των δροµολογίων. Εξέλιξη ενός ευέλικτου δικτύου αποτελούµενου από διάφορες µορφές µεταφορών, που θα αντιµετωπίσει τις διαφόρων ειδών ανάγκες για κινητικότητα σε µια πόλη που χαρακτηρίζεται τόσο από πυκνοκατοικηµένες περιοχές όσο και από περιαστικούς τοµείς µε αποσπασµατική και αποµονωµένη δόµηση. Ολοκλήρωση της επαναδιαµόρφωσης των δηµόσιων µεταφορών µε διασπορά της προσφοράς ποιοτικών αστικών υπηρεσιών στις περιοχές των κύριων κόµβων. δ. Ενέργεια, ατµοσφαιρική και ηχητική ρύπανση Βασική αρχή για την προστασία του αστικού περιβάλλοντος και της κλιµατικής ισορροπίας αποτελεί η µείωση των εκποµπών CO2. Μέσω εφαρµογής νέων τεχνολογιών καθώς επίσης και µέσω ενθάρρυνσης της συνετής χρήσης φυσικών πόρων και της ελάττωσης της χρήσης του ΙΧ, επιχειρείται η βελτίωση και διάρθρωση της προσφοράς και η µείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Ειδικότερα τίυενται οι εξής στόχοι: Ενθάρρυνση των διαδικασιών συν-παραγωγής ενέργειας και τηλεθέρµανσης. Βελτίωση της αποδοτικότητας χρήσης υδροηλεκτρικών πηγών. Προώθηση της χρήσης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (βιοµάζα, απορρίµµατα, ήλιος, κλπ). Ακριβής εκτίµηση της αποδοτικότητας των διαφόρων µέτρων για την εξοικονόµηση ενέργειας, µέσω δεικτών, ικανών να περιγράψουν τη συνολική λειτουργίας του συστήµατος. ιάδοση τεχνολογιών και µεθόδων διαχείρισης που αποσκοπούν στην εξοικονόµηση ενέργειας στους τοµείς εκείνους που απορροφούν µεγάλα ποσά ενέργειας (νοικοκυριά, υπηρεσίες, βιοµηχανία, µεταφορές) ε. Ανάκτηση των υδάτων Κύριος σκοπός είναι όχι µόνο η συµµόρφωση προς τη νοµοθεσία περί προστασίας των υδάτων, αλλά και η διαρκής εξασφάλιση καλής ποιότητας πόσιµου νερού στην πόλη, καθώς και η εξέλιξη πρωτότυπων πρωτοβουλιών για τη µείωση της κατανάλωσης νερού και την ανακύκλωση ληµµάτων. στ. Έλεγχος και περιορισµός των απορριµµάτων Κύριοι στόχοι για τον εκσυγχρονισµό της διαχείρισης των απορριµµάτων στην περιφέρεια της Ρώµης είναι: Μείωση του όγκου των απορριµµάτων που κατευθύνεται προς χωµατερές. Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 135

4 Εντατικοποίηση και εξορθολογισµός των προγραµµάτων διαχωρισµένης συλλογής. Επαναχρησιµοποίηση παλαιών αντικειµένων Ανακύκλωση υλικών χρήσιµων για την βιοµηχανία, τον τοµέα της οικοδοµής και την γεωργία. Παραγωγή ενέργειας από τα απορρίµµατα µέσω µονάδων χαµηλής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. ζ. Βιοποικιλότητα ράσεις για την επίτευξη του βασικού στόχου της διατήρησης της βιοποικιλότητας στην περιφέρεια της Ρώµης είναι: Περιφερειακός σχεδιασµός που θα εξασφαλίζει την προστασία φυσικών περιοχών. ιαχείριση κήπων και περιοχών πρασίνου προς ενθάρρυνση της παραµονής και αναπαραγωγής ζώων και φυτών. ράσεις για την έρευνα και διαχείριση της πανίδας. η. Ζώα στην πόλη ηµιουργία µιας µονάδας της τοπικής διοίκησης επιφορτισµένης µε τα προβλήµατα που αφορούν τα ζώα στην πόλη. Βελτίωση των δοµών ελέγχου αδέσποτων ζώων. Περιορισµός των αγέλων ζώων, των οποίων ο υπερβολικός αριθµός διακινδυνεύει τη συµβίωσή τους; µε των ανθρώπινο πληθυσµό. θ. Βελτίωση παραγωγικών δραστηριοτήτων Τα µέτρα για τη βιωσιµότητα έχουν δύο βασικούς σκοπούς αναφορικά µε το παραγωγικό σύστηµα: να περιορίσουν τις επιπτώσεις εγκατεστηµένων δραστηριοτήτων και να προστατεύσουν και προωθήσουν πρωτοβουλίες σε συµβατούς τοµείς, η σε αυτούς που είναι απαραίτητοι για την εξασφάλιση της ποιότητας της αστικής ζωής. Ειδικότεροι στόχοι είναι: Προστασία της γεωργικής παραγωγής. Προώθηση της εξέλιξης πρωτοβουλιών στους τοµείς της περιβαλλοντικής βελτίωσης και της µάχης κατά της ρύπανσης. ιευκόλυνση της παρουσίας στον αστικό χώρο ζωτικών παραγωγικών συστηµάτων. Έλεγχος της ρύπανσης των υδάτων που χρησιµοποιούνται σε διάφορες φάσεις της παραγωγής. Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των παραγωγικών µονάδων. Ελαχιστοποίηση των υλικών που κατευθύνονται προς χωµατερές. ι. Πληροφόρηση και συµµετοχή του κοινού Η εξασφάλιση ενός στενού και συνεχούς διαλόγου µε τους πολίτες, τις τοπικές οργανώσεις και τις ιδιωτικές και δηµόσιες επιχειρήσεις αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για την υλοποίηση του σχεδιασµού και των πολιτικών για το περιβάλλον. Κύριο στόχο αποτελεί η διαµόρ- 136 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

5 φωση και δοκιµή εργαλείων ενηµέρωσης και συµµετοχής σε µια πόλη σαν τη Ρώµη, όπου στις δυσκολίες επικοινωνίας λόγω έκτασης και πληθυσµιακού µεγέθους, προστίθενται και αυτές λόγω έλλειψης της σχετικής «κουλτούρας». Ειδικότεροι στόχοι είναι: Μεγάλης κλίµακας διασπορά λεπτοµερούς πληροφόρησης σχετικά µε αποφάσεις, και πρωτοβουλίες των τοπικών αρχών, µε χρήση καινοτόµων τεχνολογιών. ηµιουργία δυνατοτήτων για έναν ενεργητικό και απευθείας διάλογο µε τους κατοίκους ανά τοµείς της πόλης ή γειτονιές. Ενθάρρυνση των εθελοντικών οργανώσεων που διευκολύνουν την πρωτοβουλία αυθόρ- µητης συµµετοχής µε σκοπό την προστασία και διαχείριση πάρκων και προστατευόµενων περιοχών. Σχ Γενικό Ρυθµιστικό Σχέδιο (Pian Reglatre Generale), Ιούλιος Χάρτης D0: οµή του σχεδίου και µητροπολιτική στρατηγική. Κέντρα σε σχέση µε τον τύπο των εντοπισµένων λειτουργιών (Μητροπολιτικού επιπέδου, Αστικού επιπέδου, Κέντρα που ενισχύουν τις υπάρχουσες δυνατότητες ή που έχουν δηµιουργηθεί απ αρχής και συνδέονται µε τα µητροπολιτικά κέντρα της επαρχίας, Περιοχές µητροπολιτικής εξισορρόπησης στις οποίες είναι εν εξελίξει σχεδιασµός σε σχέση µε τις γύρω περιοχές µέσω προγραµµάτων αστικής αναβάθµισης και βιώσιµης ανάπτυξης του χώρου, που παίζουν έναν ρόλο λειτουργικής συνάφειας). Στρατηγική για τις µεταφορές σταθερής τροχιάς (Μητροπολιτικό σιδηροδροµικό δίκτυο, Αστικό σιδηροδροµικό δίκτυο). Οδικό δίκτυο (Εθνικού επιπέδου, Περιφερειακός δρόµος και παρακάµψεις). Ζώνη πρασίνου. Πηγή: Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 137

6 Σχ Γενικό Ρυθµιστικό Σχέδιο (Pian Reglatre Generale), Ιούλιος Χάρτης D5: Αστικά δίκτυα και κέντρα. Ενότητες αστικών ζωνών εντός πόλης (Ιστορική πόλη, Παγιωµένη πόλη, Πόλη προς αναµόρφωση). Ενότητες για αστικές παρεµβάσεις (Περιοχές καθορισµένες για ειδικό σχεδιασµό, Περιοχές προς αναδιάρθρωση). ίκτυο κέντρων (Τοπικό κέντρο, Κέντρο πολεοδοµικού τοµέα, Κέντρο µητροπολιτικού επιπέδου, Εξωτερικά κέντρα). Πηγή: Σχ Γενικό Ρυθµιστικό Σχέδιο (Pian Reglatre Generale), Ιούλιος Χάρτης D6: Κέντρα και λειτουργίες. ηµόσιος τοµέας, Ιδιωτικός τοµέας, Τεχνολογικό κέντρο, Πανεπιστήµιο και έρευνα, ικαιοσύνη, Πολιτισµός και συνεδριακό κέντρο, Εκθεσιακό κέντρο, Εµπόριο, Τουρισµός και αναψυχή, Αθλητισµός και ελεύθερος χρόνος, Ζώνη στάθµευσης. Πηγή: Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

7 Σχ Γενικό Ρυθµιστικό Σχέδιο (Pian Reglatre Generale), Ιούλιος Χάρτης D10: Σύνθεση Γενικού Ρυθµιστικό Σχεδίου. ίκτυο αστικών περιοχών (Ιστορική πόλη, Παγιωµένη πόλη, Πόλη προς αποκατάσταση, Πόλη προς αναδιάρθρωση, οµικές παρεµβάσεις). Περιβαλλοντικό δίκτυο (Ύδατα, Πάρκα, Αρχαιολογικές περιοχές). ίκτυο υπηρεσιών και υποδοµών, Υπηρεσίες, Μεταφορική υποδοµή, Τεχνική υποδοµή). Πηγή: Σχ Γενικό Ρυθµιστικό Σχέδιο (Pian Reglatre Generale), Ιούλιος Χάρτης C1: Σενάρια ανάπτυξης επιµέρους πολεοδοµικών τοµέων. Πηγή: Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 139

8 5.11. Λάτσιο Η µητροπολιτική περιφέρεια του Λάτσιο, στο πλαίσιο των γενικών στόχων του σχεδιασµού της για πλέον ευέλικτη και αντιγραφειοκρατική περιφέρεια θεωρεί ως σηµεία - κλειδιά στο Στρατηγικό της Σχέδιο τα εξής: ηµιουργία διαµερισµατικής δοµής των περιοχών κατοικίας µε την κεντρική περιοχή, την πόλη της Ρώµης, αυτή καθεαυτή. ηµιουργία δύο βασικών συστηµάτων διασυνδεδεµένων σε δίκτυο µε διπλό σκοπό: ε- νοποίησης της περιφέρειας και παροχής σταθερών και ενιαίων υπηρεσιών µε τις δέουσες ενδοπεριφερειακές και περιφερειακές συνδέσεις. ηµιουργία ενός «Πράσινου» Συστήµατος που αποτελείται από τα ήδη υπάρχοντα ενδοεπαρχιακά συστήµατα, τα οποία εδρεώνονται και αναγνωρίζονται ως φυσικοί πόροι και περιοχές ησυχίας και ήπιας χρήσης. Οι βασικές κατευθύνσεις πολιτικής του χωρικού σχεδιασµού και πολιτικών που διασφαλίζουν την υλοποίηση των προτεινόµενων σηµείων κλειδιών είναι: Εµφαση στο περιβάλλον στο σύνολο της περιφέρειας, συµπεριλαµβάνοντας την ευρύτερη περιοχή της Ρώµης (πράσινες ζώνες και εγκαταστάσεις). Ανάπτυξη και ενοποίηση του µεταφορικού δικτύου της περιφέρειας, αποµακρύνοντας τα βασικά εµπόδια, ενισχύοντας την προσπελασιµότητα από και προς τη Ρώµη, ιδιαίτερα µέσω σιδηροδρόµου, ολοκληρώνοντας τη λειτουργικότητα όλων των συνδέσεων προς όλες τις κατευθύνσεις. Ενθάρρυνση της προσφοράς όλων των βασικών επαρχιακών αστικών κέντρων µε χωροθέτηση στρατηγικών γραφειακών υπηρεσιών και προωθώντας πολιτικές βέλτιστης χρήσης του περιβάλλοντος και αναβάθµισης του αστικού χώρου. Προώθηση επιλεκτικών πολιτικών σε συµφωνία µε το ήµο της Ρώµης αναφορικά µε τη µελλοντική χωροθέτηση των γραφείων στρατηγικής σηµασίας που σήµερα εδράζονται στη Ρώµη και τα οποία έχουν επιφυλάξεις στην αποκέντρωση και στην επαναχωροθέτησή τους εκτός της Πρωτεύουσας. 140 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

9 5.12. Κύριοι στόχοι του Χωρικού Συντονιστικού Σχεδίου του Τορίνο 30 Τα θέµατα µε τα οποία ασχολείται το Χωρικό Συντονιστικό Σχέδιο του Τορίνο (βλ. Χάρτη «Structural layut»), αφορούν τέσσερις βασικούς τοµείς, όπως προβλέπεται και από το σχετικό θεσµικό πλαίσιο, στους οποίους εντάσσονται επιµέρους ζητήµατα που αφορούν τον περιφερειακό σχεδιασµό. Οι τοµείς αυτοί είναι: ιακεκριµένες δυνατές χρήσεις του χώρου, όπως καθορίζονται από τις αναµενόµενες δραστηριότητες σ αυτόν. Γενική χωροθέτηση των βασικώς στοιχείων υποδοµής και των κύριων επικοινωνιακών δικτύων. Μορφές εργασιών για το υδρολογικό, υδρογεωλογικό και υδρολογικό δασικό σύστηµα και γενικά για την σταθεροποίηση του εδάφους και την βέλτιστη χρήση των υδάτων. Επιφάνειες που είναι κατάλληλες για εγκατάσταση πάρκων ή η ζώνες φυσικών αποθεµάτων. Το Χωρικό Συντονιστικό Σχέδιο σκοπεύει να προστατεύσει και να υποστηρίξει την συµβατότητα µεταξύ του περιβαλλοντικού και φυσικού οικοσυστήµατος µε το ανθρωπογενές, µέσω εναρµόνισης της προστασίας και εξέλιξης του πρώτου µε την ανάπτυξη του δεύτερου, µε προώθηση µιας κατάλληλης διαχείρισης πόρων. Σ αυτό το πλαίσιο καθορίζονται οι παρακάτω στρατηγικοί στόχοι: Συγκράτηση της αστικής χρήσης του εδάφους και προστασία του πόσιµου νερού, περιορισµός της αστικής εξάπλωσης, περιορισµός του κατακερµατισµού του χώρου λόγω των οικοδοµηµένων περιοχών και της µεταφορικής υποδοµής. Εξασφάλιση συµβατότητας µεταξύ της διαδικασίας µεταβολής και της προστασίας των πόρων (γη µε σηµαντική δυνατότητα για γεωργική χρήση). Αναγνώριση της δυνατότητας εφαρµογής ενός «ήπιου» συστήµατος περιοχών πρασίνου (green belt), ακόµα και στις λιγότερο πολύτιµες πεδιάδες και κοιλάδες (και εποµένως πέρα από τις περιοχές που έχουν καθορισθεί ως πάρκα, προστατευόµενες ζώνες, κλπ), η οποία θα εξασφαλίσει συνέχεια µε δηµιουργηµένες ήδη ζώνες πρασίνου (κατά µήκος ποταµών, χειµάρρων, κλπ, δρόµων, σιδηροδρόµων, κλπ, κορυφογραµµών, κλπ) και θα προστατεύσει την βιολογική ποικιλότητα ζώων και φυτών. Προστασία του τοπίου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, του πολιτιστικού πλούτου, των τοπικών χαρακτηριστικών και της ταυτότητας. Ενθάρρυνση της αναδιανοµής κεντρικών στρατηγικών λειτουργιών, µε σκοπό την δη- µιουργία ενός ολοκληρωµένου συστήµατος νέων αστικών κέντρων και διασπορά στο χώρο ενός συστήµατος µη συνηθισµένων υπηρεσιών σε συσχετισµό µε κόµβους συνδυασµένων µεταφορών. 30. ιατύπωση βασικών αρχών και στόχων µε βάση το κείµενο: Prvincia di Trin, «Territrial plan f crdinatin» (2000). Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 141

10 Υιοθέτηση µιας νέας δοµής (κατοικία, βιοµηχανία, τριτογενής τοµέας) σύµφωνα µε τις πρόσφατες κοινωνικοοικονοµικές τάσεις, ρύθµιση της επεκτατικής τάσης περιοχών που επιδεικνύουν ακατάλληλα χαρακτηριστικά για κατοικία και αντικατάστασή τους µε άλλες που παρέχουν περισσότερο ταιριαστά χαρακτηριστικά. Ειδικότερα οι περιοχές που προτιµούνται για κατοικία είναι κοινότητες που βρίσκονται σε κεκλιµένες εκτάσεις, µεταξύ πεδιάδων και βουνών, ή σε λοφοπλαγιές, που προτιµούνται λόγω της ποιότητας του περιβάλλοντός τους, του κλίµατος και του τοπίου και κοινότητες που διαθέτουν σταθµούς τραίνου, λόγω των κυκλοφοριακών διευκολύνσεων που προσφέρουν. Εξορθολογισµός της κατανοµής επιφανειών για παραγωγικές δραστηριότητες και σχετικές υποστηρικτικές υπηρεσίες, λαµβανοµένων υπόψη των εκτάσεων που δεν βρίσκονται πλέον σε χρήση και της ανάγκης για περιορισµό και έλεγχο εν δυνάµει επικίνδυνων καταστάσεων και όπου υπάρχει ασυµβατότητα µε άλλες λειτουργίες. Υιοθέτηση συστάσεων για τον χωρικό σχεδιασµό, ως προτεραιοτήτων για όλες τις α- ποφάσεις σχετικά µε τη χρήση του εδάφους, σχετικά µε την προστασία έναντι υδρογεωλογικών και υδρολογικών κινδύνων και την προστασία της ατµόσφαιρας και των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Προώθηση της σύνταξης τοπικών σχεδίων για βιώσιµη ανάπτυξη. Ειδικότεροι στόχοι ανά κατηγορία χρήσης γης είναι οι παρακάτω: Περιοχές γεωργικής γης και δασών (βλ. Χάρτη «Agriculture and Frests»)! Προστασία γεωργικών δραστηριοτήτων υψηλής εξειδίκευσης και παραγωγικότητας! Καταπολέµηση περιθωριοποίησης και εγκατάλειψης περιοχών! ιατήρηση της γεωργικής δραστηριότητας λόγω του ρόλου της στην παραγωγή και την περιβαλλοντική προστασία (ορεινές εκτάσεις)! Προστασία δασικών εκτάσεων Περιοχές κατοικίας (βλ. Χάρτη «Plan f residential areas»)! Ανάσχεση της αύξησης της γης που χρησιµοποιείται για οικιστική ανάπτυξη Περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων (βλ. Χάρτη «Research int the Prductin and Manufacturing sectr: Strategic psitin prpsal»)! ηµιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη βελτίωση των συνθηκών κατοικίας και των τάσεων στις παραγωγικές δραστηριότητες. Κυκλοφοριακή υποδοµή (βλ. Χάρτη «Identificatin f the main lines f cmmunicatin and planned wrks»)! Βελτίωση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας του κυκλοφοριακού συστήµατος στον εξωαστικό χώρο. Προστασία της γης (βλ. Χάρτη «Map f hydrgelgical accidents»)! Προστασία της γης και πρόληψη υδρογεωλογικών καταστροφών. Μορφή φύσης και τοπίου (βλ. Χάρτη «Turist vcatins and functin»)! Προστασία και επαύξηση του περιβαλλοντικού πλούτου. 142 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

11 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 143

12 144 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

13 Σχ έως Πηγή: Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 145

14 5.13. Βαρκελώνη Η µητροπολιτική περιοχή της Βαρκελώνης, ως µια ευρωπαϊκή και µεσογειακή µητρόπολη, µε κεντρικό άξονα του στρατηγικού της σχεδιασµού την αποκατάσταση των ανισορροπιών και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής, έχει προωθήσει ευρύτατα προγράµµατα που εξυπηρετούν τους εξής ειδικότερους στόχους: ηµιουργία πολυκεντρικής δοµής µε άρση της πόλωσης κέντρου - περιφέρειας και παροχή ίσων υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων που ενιαιοποιούν την ποιότητα ζωής σε όλους τους δήµους Παροχή κατοικίας προσιτής σε όλους µε ενθάρρυνση του ιδιωτικού τοµέα στην παραγωγή κατοικίας, λήψη µέτρων πολιτικής γης και µε προώθηση κυβερνητικών προγραµ- µάτων στέγασης Ολοκλήρωση ενιαίου δικτύου µεταφορών µε νέους οδικούς δακτυλίους, υπόγειες γραµµές αστικού σιδηροδρόµου, διαχείριση της κυκλοφορίας οχηµάτων και λοιπά έργα υποδοµής Έργα και προγράµµατα προστασίας του περιβάλλοντος µε έµφαση στην αύξηση του αστικού πρασίνου σε συνδυασµό µε λειτουργίες αναψυχής και πολιτισµού Μέτρα µείωσης της ρύπανσης στους φυσικούς αποδέκτες (αέρας, έδαφος και νερά), καθώς και µέτρα εισαγωγής φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών στη διαχείριση των απορριµµάτων και των αποβλήτων 146 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

15 5.14. Μαδρίτη: Μητροπολιτική περιφέρεια και το έργο του Gran Sur 31 H πόλη της Μαδρίτης έχει 3 εκ. κατοίκους, η µητροπολιτική περιοχή όµως περιλαµβάνει άλλα 2 εκ. σε 178 δήµους. Στις δεκαετίες του 1960 και 70, η Μαδρίτη, όπως και άλλες µεγάλες Ισπανικές πόλεις, προσέλκυσαν µάζες µεταναστών µε αποτέλεσµα άναρχη πολεοδοµική ανάπτυξη, περιφερειακές φτωχογειτονιές και ανάµιξη βαρειάς βιοµηχανίας µε τις κατοικίες των µεταναστών, ιδίως, στην περίπτωση της Μαδρίτης, στα νότια της πόλης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η διοικητική δοµή της χώρας χαρακτηρίζεται από την παρουσία 17 περιφερειακών κυβερνήσεων, σε ένα σύστηµα που δεν απέχει και πολύ από το οµοσπονδιακό. Οι περιφέρειες ενισχύθηκαν σε αρµοδιότητες πολεοδοµικού και χωροταξικού σχεδιασµού, τις οποίες έχασαν οι παλαιού τύπου επαρχίες. Στην Μαδρίτη, η πόλη της Μαδρίτης παίζει σηµαντικό ρόλο λόγω του µεγέθους της, υπάρχει όµως ένας ανταγωνισµός, που συχνά οδηγεί σε αδιέξοδο, µε την περιφέρεια, που απέκτησε και αυτή ισχυρό πολεοδο- µικό τµήµα. Η επικράτηση διαφορετικών πολιτικών παρατάξεων σε πόλη και περιφέρεια επιτείνει το αδιέξοδο. Η περιφερειακή διοίκηση, η Cmmunidad de Madrid, έχει κυρίαρχο ρόλο σε θέµατα στρατηγικού µητροπολιτικού σχεδιασµού, µέσω της ιεύθυνσης Χωροταξικής Πολιτικής. Η τελευταία συντάσσει το Περιφερειακό Σχέδιο Χωροταξικής Στρατηγικής και ελέγχει µια εταιρεία, που ανήκει στην Cmmunidad και αναλαµβάνει µεγάλης κλίµακας αναπτυξιακά έργα. Ο Νόµος Χρήσεων Γης και Πολεοδοµίας έχει καθιερώσει µια αυστηρή ιεραρχία σχεδίων, µε πολύ συγκεντρωτική δοµή και ένα µοντέλο σχεδιασµού «εκ των άνω». Από την δεκαετία του 1980 όµως εµφανίζονται εξελίξεις που ανατρέπουν αυτό το συγκεντρωτικό µοντέλο προς όφελος µιας προσέγγισης «οριζόντιας», βασισµένης σε διαπραγµατευτικές πρακτικές. Η αλλαγή συµπίπτει µε την προβολή, σχεδόν προπαγάνδιση, νέων «εικόνων του µέλλοντος», κυρίως εκείνης του Μεγάλου Νότου (Gran Sur), της ανάπτυξης δηλαδή της υ- ποβαθµισµένης περιοχής στα νότια της πόλης. Μια δεύτερη εικόνα είναι εκείνη της «Μητροπολιτικής Περιφέρειας της Μαδρίτης», που αποτέλεσε και εκλογικό σύνθηµα το 1987, υπονοώντας την ανάπτυξη µιας δυναµικής, µοντέρνας µητρόπολης. Βασικές ιδεολογικές θέσεις, όπως η ανταγωνιστικότητα της µοντέρνας µητρόπολης, η διασπορά των πόρων στον χώρο της µητροπολιτικής περιοχής, η πολυκεντρικότητα, η ισότητα, το περιβάλλον κ.ά. υπήρξαν το υπόβαθρο των νέων εικόνων για το µέλλον. Στην περίοδο αυτή αναµορφώνονται οι φορείς σχεδιασµού και εισάγονται (µε τον χωροταξικό νόµο για την Μαδρίτη) νέα εργαλεία: Περιφερειακές Χωροταξικές Κατευθύνσεις, Συντονισµένα Προγράµµατα ράσης (για συντονισµό επενδύσεων) και ιαχειριστικά Σχέδια του 31. Το παράδειγµα που παρουσιάζεται σ αυτήν την ενότητα αντλείται από άρθρο στο συλλογικό έργο Making Strategic Spatial Plans (P.Healey et al., eds.), UCL Press, Lndn, Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 147

16 Φυσικού Περιβάλλοντος. Η εφαρµογή τους αποδείχθηκε αποτυχηµένη. Σύντοµα αντικαταστάθηκαν από ένα Περιφερειακό Σχέδιο Χωροταξικής Στρατηγικής και 4 χωροταξικά σχέδια µητροπολιτικών διαµερισµάτων, εκ των οποίων το ένα για τον «Μεγάλο Νότο». Ιδιαίτερα έµφαση δόθηκε και στις διαδικασίες «δράσης σε συνεννόηση», που προϋποθέτουν συµµετοχικές διαδικασίες και συνεργασία µεταξύ φορέων, µετά από διαπραγµατεύσεις, που οδηγούν σε κάτι ανάλογο µε τις δικές µας προγραµµατικές συµφωνίες. Το πρόγραµµα (και πολιτικό σύνθηµα) για την «Μητροπολιτική Περιφέρεια της Μαδρίτης» είχε σαν στόχο την οικονοµική ολοκλήρωση, την ισότητα, την αποτελεσµατικότητα. Εκφράσθηκε στα χωροταξικά σχέδια του συνόλου και των διαµερισµάτων. Λειτούργησε µε µεγάλη επιτυχία σαν «σηµαία» πολλών πρωτοβουλιών και ήταν σε µεγάλο βαθµό το έργο ενός ανθρώπου, του ιευθυντού Χωροταξίας της περιφέρειας Eduard Mangada. Σηµαντικό ρόλο έπαιξαν από την µια οι χωροταξικές επιλογές της ανάπτυξης του νότου (Gran Sur), µε ένα οριζόντιο άξονα, που άφηνε εντελώς απέξω την υφιστάµενη πόλη, και ενός ανατολικού αναπτυξιακού διαδρόµου (Crredr de Henares), και από την άλλη η συνεννόηση και από κοινού δράση, που αποκλήθηκε το «στυλ της Μαδρίτης», µε συνθήµατα όπως «η συντοµότερη απόσταση µεταξύ Α και Β δεν είναι πάντοτε η ευθεία». Ο Μεγάλος Νότος είχε το 1991 σχεδόν κατοίκους, δηλ. ένα πληθυσµό που είχε αύξηση 300% σε 20 χρόνια. Οι 7 δήµοι της περιοχής ήταν σε κατάσταση εγκατάλειψης, αλλά παρά την κατάσταση τους δεν κατάφερναν να συνεργαστούν και, αντίθετα, ανταγωνιζόντουσαν ο ένας τον άλλο. Η στρατηγική της περιφερειακής διοίκησης είχε 5 βασικά στοιχεία: Βελτίωση και οργάνωση των υφιστάµενων πολεοδοµικών κέντρων Γραµµικό πάρκο ανάπτυξης, κατά µήκος ενός οδικού άξονα από Α προς, για προσέλκυση ανάπτυξης µικτών χρήσεων Γραµµικό δάσος, ως βασική περιβαλλοντική πρωτοβουλία Προστασία γεωργικής γης Περιφερειακές και τοπικές υποδοµές. Η ιδέα του έργου, εκφρασµένη σε σκίτσο από τον εµπνευστή του πολεοδόµο Felix Arias, ήταν η εξισορρόπηση του παραδοσιακού κέντρου της Μαδρίτης. Σαν εικόνα έπαιξε ένα αποφασιστικό ρόλο για την αποδοχή του έργου από την κοινή γνώµη. Στην µητροπολιτική επέκταση δόθηκε το όνοµα «Πόλη του Νότου». Πέρα όµως από την δηµιουργία εντυπώσεων, το έργο πήρε σάρκα και οστά από πραγµατικές παρεµβάσεις, όπως ο αυτοκινητόδροµος, το γραµµικό πάρκο (γνωστό ως ο «Πνεύµονας του Νότου»), ένα νέο πανεπιστήµιο, ένα πολυδύναµο αθλητικό κέντρο κοκ. Η εταιρεία ανάπτυξης που ανήκει στην περιφέρεια υπήρξε ο µοχλός της πολεοδόµησης της γης. Παραδόξως, η συσσώρευση δύναµης στην ιεύθυνση Χωροταξικής Πολιτικής οδήγησε στην αφαίρεση αρµοδιοτήτων και στην αποδυνάµωση της. 148 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

17 5.15. Σεβίλλη Η µητροπολιτική περιοχή της Σεβίλλης, στο πλαίσιο των κατευθύνσεων του στρατηγικού της σχεδίου για πλεονεκτική ενθάρρυνση οικονοµικών ευκαιριών υπέρ της εξωτερικής ζώνης του οικιστικού δικτύου της µητροπολιτικής περιοχής, ορθολογική κατανοµή και χρήση των φυσικών πόρων στην εσωτερική ζώνη και ανάπτυξη κοινωνικών και πολιτιστικών ευκαιριών για το σύνολο της µητρόπολης, προωθεί προγράµµατα ανάπτυξης της αστικής γης στη βάση ο- ρισµένων αρχών σχεδιασµού, όπως: Ανάδειξη του ρόλου της µητροπολιτικής περιοχής ως Πρωτεύουσας της Ανδαλουσίας, καθώς και της ταυτότητάς της ως περιφερειακό οικονοµικό κέντρο και συνδετικός κρίκος για την ανάπτυξη της Ισπανίας στην Ευρώπη. Βελτίωση των αλληλοσυνδέσεων ανάµεσα στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα µε τις περιοχές εκείνες που εκτείνονται εκτός της Αυτόνοµης Περιφέρειας, καθώς επίσης και µε άλλα αστικά κέντρα της Ανδαλουσίας και περιοχές µέσα στην ακτίνα οικονοµικής και λειτουργικής του επιρροής. όµηση και οργάνωση του συστήµατος των περιοχών κατοικίας και των συνδεδεµένων µε αυτές δραστηριοτήτων σε ένα ενιαίο και ισόρροπο µοντέλο, βελτιώνοντας τις συνθήκες ανέσεων. Συντήρηση και διατήρηση των ανοιχτών χώρων περιβαλλοντικής, αισθητικής, παραγωγικής, ιστορικής και πολιτιστικής αξίας µέσα στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα και εγγυηµένη και συνετή χρήση των εξυπηρετήσεων που ήδη υπάρχουν. Προώθηση της συλλογικής χρήσης του χώρου και της αναψυχής, δηµιουργώντας ένα σύστηµα εξυπηρετήσεων και ανοιχτών χώρων, καθώς και διασυνδέσεων µε τους ήδη υπάρχοντες χώρους φυσικής και περιβαλλοντικής σηµασίας. Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 149

18 5.16. Σαραγόσα Η µητροπολιτική περιοχή της Σαραγόσας αντίστοιχα προωθεί ορισµένους γενικούς στόχους και προγράµµατα στο µητροπολιτικό της σχεδιασµό και συγκεκριµένα: Αναζωογόνηση και πλήρη ανάπλαση των τριών ποταµών και του καναλιού του Αραγκόν που διέρχονται µέσα από το µητροπολιτικό αστικό ιστό. Εξάλειψη των εµποδίων που επηρεάζουν την κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών από άποψη πρόσβασης και διευκόλυνση της πολυκεντρικής δοµής του πολεοδοµικού της συγκροτήµατος. Μέτρα εξασφάλισης της συνύπαρξης και αρµονικής σχέσης ανάµεσα στον αστικό χώρο και στο φυσικό περιβάλλον µέσα στην πόλη. Ορθολογικοποίηση του συγκοινωνιακού συστήµατος και κατανοµή των µεταφορικών µέσων και δικτύων, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί άµεση και επαρκής υποστήριξη όλων των περιοχών της πόλης µε σκοπό την εγκατάσταση ελαφράς βιοµηχανίας. Συντονισµός µεταξύ των µεγάλων οµάδων περιοχών κύριου χαρακτήρα (βιοµηχανικού, οικιστικού, γεωργοδασικού, κ.ά.) και κατ ακολουθία συντονισµός των χρήσεων στο εσωτερικό της κάθε οµάδας. Προώθηση της ποιότητας ζωής στον οικιστικό ιστό των αγροτικών οικισµών της περι- µέτρου, αναβάθµιση των κέντρων των οικισµών αυτών και λήψη µέτρων επανακατοίκησης. Προστασία των ανθρώπινων πόρων και των προσόντων που διαθέτουν µε ενεργή πολιτική κινήτρων και άµεσα µέτρα υπέρ των πολυεθνικής προέλευσης µειονοτήτων. Σχ Urban Regin Zaragza, πηγή: METREX, the netwrk f Eurpean metrplitan areas, The Atlas Rtterdam Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

19 5.17. Λισσαβόνα Η µητροπολιτική περιοχή της Λισσαβόνας, στο πλαίσιο των γενικών στόχων του στρατηγικού της σχεδίου για προοδευτική περιφερειακή ανάπτυξη, αστική ανάπτυξη µε αναβάθµιση και ανάπλαση των δοµηµένων περιοχών και ανάδειξη των φυσικών, ιστορικών και πολιτιστικών πόρων, προωθεί δράσεις σε περιοχές προτεραιότητας µε σκοπό: την ανάπλαση του αστικού ιστού ενισχύοντας τις οικιστικές πυκνότητες στη ζώνη του πολεοδοµικού της συγκροτήµατος και µετατρέποντας τις χρήσεις γης σε τµήµατα της πόλης µε βιοµηχανική παρακµή που έχουν εγκαταλειφθεί. αναβάθµιση του δοµηµένου περιβάλλοντος µε αιχµή στις ιστορικού χαρακτήρα κεντρικές περιοχές µε σκοπό την αποκατάσταση της φυσιογνωµίας της πόλης. την επέκταση και τον εκσυγχρονισµό των υποδοµών και των δικτύων κοινής ωφέλειας στο σύνολο του πολεοδοµικού της συγκροτήµατος, εξαλείφοντας τα ελλείµµατα και ε- ξισορροπώντας τις υφιστάµενες ανισότητες. την ποσοτική και ποιοτική βελτίωση του συστήµατος µαζικών µεταφορών µε περιορισµό της χρήσης του Ι.Χ. και ανακούφιση της κυκλοφορίας στο βασικό µεταφορικό δίκτυο και στις κεντρικές περιοχές. τη βελτίωση του εξοπλισµού της πόλης µε κατάλληλες υποδοµές για τα απορρίµµατα και απόβλητα υγρά και στερεά. τη σταθεροποίηση της προστασίας προστατευόµενων περιοχών και µέτρα αναβάθµισης των αγροτικών φυσικών τοπίων µε προτεραιότητα στη διατήρηση των δασικών εκτάσεων που έχουν διασωθεί από την αστική ανάπτυξη, στη δηµιουργία νέων ζωνών πρασίνου µητροπολιτικής σηµασίας µε λειτουργίες αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. στην εξάλειψη της ρύπανσης των ακτών και στη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας. Σχ Lisbn s new city by the river, πηγή: Exp urbe, the new city f Lisbn, Lisbn, Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 151

20 5.18. Κύριες προτεραιότητες του στρατηγικού σχεδίου της Πράγας Γενικά για το Στρατηγικό Σχέδιο Το Στρατηγικό Σχέδιο της Πράγας φιλοδοξεί να αποτελέσει µια συνισταµένη διαφόρων α- πόψεων και συµφερόντων. Σκοπεύει στη διαµόρφωσή του µέσα από το διάλογο µεταξύ πολιτικών, ειδικών επιστηµόνων και πολιτών, ενώ εκτιµάται ότι διαθέτει καλές προοπτικές για να αποτελέσει ένα σηµαντικό εργαλείο για τη διαχείριση της πόλης, το οποίο θα διατυπώνει τους στόχους της ανάπτυξης της πόλης, θα προσδιορίζει τις πολιτικές ανά πεδίο δραστηριοτήτων της και θα καθορίζει προτεραιότητες και προγράµµατα ανάπτυξης, αναγκαία για την εφαρµογή του. Το Στρατηγικό Σχέδιο της Πράγας βασίζεται στα ισχυρά σηµεία της πόλης, και ειδικότερα στον µοναδικό της χαρακτήρα, στην πνευµατική και πολιτιστική της παράδοση, στις ξεχωριστές φυσικές και αστικές της αξίες, στην δυναµική της ως προς τον τοµέα της οικονοµίας και των ανθρώπινων πόρων, στην πλεονεκτική της θέση στην καρδιά της Ευρώπης και τέλος στην καλή της φήµη και στην ελκυστικότητα που ασκεί σε ξένους επισκέπτες. Το όραµα για τη µελλοντική Πράγα εντοπίζεται σε µια επιτυχηµένη, ακµάζουσα και διεθνώς αναγνωρισµένη πόλη, δηµιουργική, φιλική και ασφαλή. Επίσης σε µια πόλη των ίσων ευκαιριών και των δραστήριων πολιτών, του εναρµονισµένου φυσικού µε το αστικό περιβάλλον, και τέλος σε µια λειτουργική πόλη, όσον αφορά την καλή ποιότητα, τις αξιόπιστες µεταφορικές και τεχνικές υποδοµές, καθώς επίσης και την αποδοτική και επιτυχή αστική διαχείριση. Το Στρατηγικό Σχέδιο της Πράγας επικεντρώνεται εποµένως στα παρακάτω πέντε κύρια σηµεία, εµπεριέχοντας ένα σύστηµα αµοιβαίως συνδεόµενων στρατηγικών κατευθύνσεων, στόχων και πολιτικών: Οικονοµία της πόλης Ποιότητα ζωής Περιβαλλοντική ποιότητα Μεταφορική και τεχνική υποδοµή ιαχείριση και διοίκηση Στρατηγικές προτεραιότητες Κοµβικές στρατηγικές προτεραιότητες για την ανάπτυξη της πόλης της Πράγας είναι: Αξιόπιστες µεταφορές, φιλικές προς το περιβάλλον της πόλης Βιώσιµη διαχείριση ενέργειας, νερού και άλλων πόρων Πράγα κέντρο καινοτοµίας και εξειδικευµένης εργασίας Προώθηση της αγοράς στέγης και εύκολη πρόσβαση σε κατοικίες Μετάβαση από την µονοκεντρική σε µια πολυκεντρική πόλη Βελτίωση της ποιότητας της διοίκησης της πόλης Ενσωµάτωση της Πράγας στις ευρωπαϊκές δοµές. 152 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

21 Σχ. 5.39, Πηγή:. Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 153

22 5.19. Άλλα παραδείγµατα σηµειακών παρεµβάσεων στρατηγικού χαρακτήρα Stuttgart: Περιοχή σιδηροδροµικού σταθµού Η ραγδαίες εξελίξεις στον τοµέα των υπεραστικών µεταφορών και η προώθηση των διευρωπαϊκών σιδηροδροµικών δικτύων υψηλών ταχυτήτων, δρουν ως καταλύτες για µεταλλαγές σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κεντρικού σιδηροδροµικού σταθµού της Στουτγάρδης, του οποίου ο σχεδιασµός ξεκίνησε το 1911 ενώ η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το Ο σταθµός γειτνιάζει µε το πάρκο του ιστορικού ανακτόρου της πόλης, ενώ σηµαντικό πρόβληµα αποτελεί το γεγονός ότι το πλέγµα των σιδηροτροχιών έχει εξελιχθεί σε «πληγή» για την πόλη, αποκόπτοντας τις δύο εκατέρωθεν αστικές περιοχές µεταξύ τους (Σχ. 5.41). Αφετηρία για την παρέµβαση αποτέλεσε η ανάγκη για ανασχεδιασµό του σταθµού, ώστε αυτός να ανταποκρίνεται στις νεότερες αντιλήψεις περί σιδηροδροµικών µεταφορών. Συγκεκρι- µένα προέκυψε η ανάγκη ο παλαιός τερµατικός σταθµός (Kpfbahnhf) να µετατραπεί σε σταθµό διαµπερούς κίνησης, ώστε οι νέοι σιδηρόδροµοι υψηλών ταχυτήτων να ελαχιστοποιούν την παραµονή τους στο σταθµό. Κατόπιν αυτού, οι εν σειρά αποβάθρες καθίστανται πλέον περιττές. Οι σιδηροτροχιές βυθίζονται κατά 14 µέτρα µε κατεύθυνση κάθετη πλέον προς το παλαιό κτίριο του σταθµού, ώστε να προκύπτει µια έκταση 100 περίπου ha για νέα αστική ανάπτυξη (Pwell K., 2000). Η παλαιά αίθουσα αναµονής του σταθµού αναπλάθεται σε ένα γυάλινο κτίριο συγκεντρώσεων µε φυσικό φως από την οροφή, ως πύλη προς την πόλη, αλλά και σύνδεσµος της πόλης µε την νέα περιοχή αστικής ανάπτυξης. Κεντρικό στοιχείο αυτής της νέας περιοχής αποτελεί η «Avenue 21», ένας δηµόσιος χώρος µήκους 2,5 περίπου χιλιοµέτρων και πλάτους 70 περίπου µέτρων, που εκτείνεται από το κτίριο του σταθµού ως το Rsenstein Park. Η ζώνη αυτή διασχίζεται από πεζοδρόµους αλλά και από ένα «mnrail» (µαγνητικό ελαφρό τραίνο) για εξασφάλιση γρήγορων συνδέσεων. Κατά µήκος του ο δηµόσιος αυτός χώρος διαφοροποιείται σε χαρακτήρα και ποιότητα, µέσα από την αλληλουχία περιοχών κατοικίας και εµπορίου, καθώς επίσης και µέσα από την µετάβαση από τυπικές αστικές πολεοδοµικές µορφές προς άλλες περισσότερο ελεύθερες και χαλαρές που πλησιάζουν τη δοµή του πάρκου αναψυχής (Σχ. 5.42). Στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το σταθµό προβλέπεται µια εκτεταµένη αστική ανάπλαση, µε επανάχρηση παλιών εκτάσεων και κτιρίων και κάλυψη των «αστικών κενών». Συµπερασµατικά θα καταλήγαµε. ότι η προβλεπόµενη παρέµβαση ανταποκρίνεται και απαντά στα παρακάτω σηµεία: σύνδεση περιοχών της πόλης, οι οποίες λόγω του σταθµού ήταν χωρισµένες δηµιουργία νέων θαρραλέων διαµπερών συνδέσεων της πόλης πρόκληση απέναντι στην τάση για κοινωνική διαστρωµάτωση / διαχωρισµό 154 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

23 Σχ. 5.41, Στουτγάρδη, περιοχή σιδηροδροµικού σταθµού. Υφιστάµενη κατάσταση (αριστερά) και πρόταση παρέµβασης (δεξιά). Πηγή: Pwell K., Frankfurt am Main: Αναµόρφωση των κεντρικών σιδηροδροµικών σταθµών Η πόλη της Φραγκφούρτης διαθέτει δύο κεντρικούς σιδηροδροµικούς σταθµούς: έναν επιβατικό (Hauptbahnhf) και έναν εµπορικό σε στενή γειτνίαση µε τον πρώτο (βλ. Σχ. 5.43). Η προβλεπόµενη παρέµβαση αφορά τα εξής σηµεία (βλ. Σχ. 5.44): ιατήρηση της αίθουσας αναµονής και των παλαιών θολωτών κατασκευών του επιβατικού σταθµού Βύθιση των σιδηροτροχιών του επιβατικού κατά 20 µέτρα και επιπλέον δηµιουργία στον νέο υπόγειο χώρο στοών µε καταστήµατα των οποίων το συνόλικό ανάπτυγµα προβλέπεται να ξεπερνά σε µήκος τα 2 χιλιόµετρα. ιάλυση του παλαιού κτιρίου του εµπορικού σταθµού και αντικατάστασή του µε νέες υπόγειες εγκαταστάσεις. Εξασφάλιση συνολικής έκτασης 140 ha περίπου στην επιφάνεια του εδάφους για νέες οικιστικές αναπτύξεις. Ειδικότερα:! εδοµένου ότι ο εµπορικός σταθµός γειτνιάζει µε τις εγκαταστάσεις των εµπορικών εκθέσεων της Φραγκφούρτης (Frankfurter Messe), δηµιουργία ενός άξονα µε λειτουργική και πολεοδοµική αναφορά σ αυτή τη δραστηριότητα (Messebulevard), ο οποίος υλοποιείται µε µια ζώνη πεζών που περιλαµβάνει πράσινο και νερό και προσδιορίζεται εκατέρωθεν από νέα κτίρια γραφείων και! Πίσω κατοικιών. από τον Hauptbahnhf δηµιουργία ενός πάρκου αναψυχής µήκους περίπου 3 χιλιοµέτρων µε πλούσια φύτευση, ώστε να αποτελέσει επίκεντρο της νέας αυτής περιοχής της πόλης µε ανάµεικτες χρήσεις. Πιο συγκεκριµένα προβλέπονται συγκροτήµατα κτιρίων κατοικιών µεγάλης πυκνότητας, που εξισορροπούνται από δύο πύργους γραφείων. Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 155

24 Σχ. 5.43, Φραγκφούρτη, κεντρικοί σιδηροδροµικοί σταθµοί. Υφιστάµενη κατάσταση (αριστερά) και πρόταση παρέµβασης (δεξιά). Πηγή: Pwell K., Η όλη παρέµβαση εντάσσεται στην προσπάθεια της πόλης να ενισχύσει τη θέση της ως ση- µαντικό οικονοµικό κέντρο της Ευρώπης, καταλαµβάνοντας µια κατά το δυνατόν υψηλή θέση στης ιεραρχία των Ευρωπαϊκών µητροπόλεων Amterdam: Κατοικία στο Brne - Sprenburg Η παρέµβαση αφορά την κατασκευή νέων συγκροτηµάτων κατοικιών στις χερσονήσους Brne και Sprenburg, στην περιοχή των λιµενικών εγκαταστάσεων της πόλης. Η όλη διαδικασία ξεκίνησε στα πλαίσια ενός διαγωνισµού ιδεών µε στόχο την πολεοδοµική επέκταση µε βάση προδιαγεγραµµένη πυκνότητα 100 κατοίκων /ha. Στο µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής ακολουθήθηκε η κατασκευή γραµµικών οικιστικών συγκροτηµάτων µε σχετικά µικρά ύψη, τα οποία ανταποκρίνονται στις διαστάσεις και στον όγκο των προϋπαρχουσών εγκαταστάσεων. Σηµαντικό ζήτηµα το οποίο τίθεται στα πλαίσια αυτής της παρέµβασης αφορά τον βαθµό στο οποίο οι δυσκολίες και οι αντιξοότητες µιας παλαιής λιµενικής περιοχής δρουν όχι µόνο ως περιορισµοί για τους αρχιτέκτονες και πολεοδόµους, αλλά και παρέχουν εναύσµατα για τη δηµιουργία νέων κατευθύνσεων και ρευµάτων στον τοµέα του σχεδιασµού. Στην προκειµένη περίπτωση προωθείται σειρά καινοτοµιών µεταξύ των οποίων και η κατασκευή σε τµήµα της περιοχή σειράς «µονοκατοικιών» κατά παραγγελία των µελλοντικών ιδιοκτητών τους. Σχ Amsterdam. Η περιοχή παρέµβασης σε σχέση µε την πόλη. Πηγή: Schaap T., Geuze A., Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

25 Σχ. 5.46, Amsterdam, Αναµόρφωση παλαιών λιµενικών εγκαταστάσεων στις περιοχές Brne - Sprenburg. Υφιστάµενη κατάσταση (αριστερά) και πρόταση παρέµβασης (δεξιά). Πηγή: Schaap T., Geuze A., Αµβούργο: Αναµόρφωση παλιών λιµενικών εγκαταστάσεων. Το Αµβούργο εξοπλίζεται για την νέα χιλιετία. Στα νότια της βιοµηχανικής περιοχής, η ο- ποία προς το παρόν παραµένει όπως έχει, προγραµµατίζεται µέσα στα επόµενα χρόνια η αλλαγή χρήσης σε µια έκταση 155 περίπου εκταρίων των παλαιών λιµενικών εγκαταστάσεων (Σχ.5.48), µε στόχο τη σύνδεσή της µέχρι το 2020 µε την υπάρχουσα πόλη ως νέο κέντρο (Hafencity). Στα πλαίσια αυτής της παρέµβασης αναµένεται η δηµιουργία περίπου κατοικιών και περίπου θέσεων εργασίας, κυρίως στον τοµέα των υπηρεσιών. Για την προώθηση αυτής της παρέµβασης προκηρύχθηκε διαγωνισµός ιδεών, οι διαδικασίες του ο- ποίου ολοκληρώθηκαν στο τέλος του Τα βασικά κριτήρια για την αξιολόγηση των µελετών εντοπίζονται στα εξής σηµεία: µέγιστη δυνατή ευελιξία στη διαµόρφωση των χρήσεων γης απρόσκοπτος συντονισµός µεταξύ των µεµονωµένων φάσεων υλοποίησης περιορισµός απαιτουµένων παροχών από πλευράς του δηµοσίου Το πρώτο βραβείο δόθηκε στην µικτή γερµανοολλανδική οµάδα Kees Christiaanse, Astc Architects / Partners και Hamburgplan (Σχ. 5.49). Η µελέτη προτείνει τον επιµερισµό της όλης περιοχής σε δέκα επιµέρους πολεοδοµικές ενότητες, οι οποίες εντάσσονται εύστοχα στις υπάρχουσες δοµές των προβλητών του λιµανιού και του κυκλοφοριακού δικτύου και διαχωρίζονται µεταξύ τους µέσω επιφανειών νερού και πρασίνου. Η ξεχωριστή ταυτότητα της καθεµιάς από αυτές τις ενότητες εξασφασλίζεται από την ύπαρξη µιας ευρείας γκάµας κτιριακών τύπων. Το προτεινόµενο πολεοδοµικό σύνολο χαρακτηρίζεται από τρία βασικά επίκεντρα ενδιαφέροντος: Κυρίως κέντρο, στην περιοχή του Magdeburger Hafen, και σύνδεσή του µέσω ενός άξονα πεζών µε τον υφιστάµενο πυρήνα της πόλης. Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 157

26 Πόλος τουρισµού αναψυχής στην περιοχή Strandhafen, µε σύνδεση µε τον παραπάνω βασικό πεζόδροµο. Συγκρότηµα πύργων γραφείων, στο ανατολικό άκρο της περιοχής, µε σκοπό τον τονισµό της εισόδου πύλης στην υπό παρέµβαση ζώνη. Σχ. 5.48, Αµβούργο, Αναµόρφωση παλαιών λιµενικών εγκαταστάσεων. Υφιστάµενη κατάσταση (άνω) και πρόταση παρέµβασης (κάτω). Πηγή: Lange R., Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

27 6. Ορισµένα συµπεράσµατα από το Στρατηγικό Σχεδιασµό µητροπόλεων του ευρωπαϊκού και µεσογειακού χώρου Κατ αναλογία της διαφοροποίησης των προσεγγίσεων στα συστήµατα χωροταξικού σχεδιασµού σε διεθνές επίπεδο, διαφοροποιήθηκαν διαχρονικά και οι αντιλήψεις ως προς το Σχεδιασµό των Μητροπολιτικών Περιοχών. Τα κρίσιµα ζητήµατα αναφορικά µε τη βιώσιµη ανάπτυξη των Μητροπολιτικών Περιοχών, τα οποία απασχολούν τις αρχές διοίκησης των µεγάλων ευρωπαϊκών και µεσογειακών πόλεων είναι: Ι. Η προώθηση στρατηγικών που να αναπτύσσουν βιώσιµες αρχές σχεδιασµού, ΙΙ. Η υλοποίηση κεντρικής και στρατηγικής σηµασίας προγραµµάτων που να προάγουν τη βιώσιµη ανάπτυξη και να κινητοποιούν τις δράσεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ΙΙΙ. Η εξασφάλιση συµµετοχικών διαδικασιών στο σχεδιασµό, ΙV. Η συνεργασία δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα στις εφαρµογές και V. Η εξεύρεση οικονοµικών εργαλείων που να υλοποιούν βιώσιµα προγράµµατα. Ορισµένα Συµπεράσµατα Μέσα από τη διερεύνηση των στρατηγικών στόχων και σχεδίων και των προγραµµάτων δράσης ορισµένων µητροπολιτικών περιοχών του µεσογειακού και ευρωπαϊκού χώρου που έγινε στα προηγούµενα εντοπίζονται στη συνέχεια ορισµένα συµπεράσµατα που αποτυπώνουν τις κοινές επιλογές πολιτικής και δράσης, καθώς και τις εµπειρίες και απόψεις αναφορικά µε τις τακτικές και τις αντιλήψεις σχεδιασµού. Η έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης δεν αποτελεί µια πάγια συνθήκη αρµονίας, όσο µια συνεχή πορεία αλλαγών στην οποία οι αναπτυξιακές πρωτοβουλίες οφείλουν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του µέλλοντος, αλλά και του παρόντος, στοχεύοντας στην ποιότητα ζωής και προσεγγίζοντας την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονο- µική ανάπτυξη ως έννοιες συµπληρωµατικές και όχι ανταγωνιστικές. Οι εµπειρίες των µεγάλων πόλεων σήµερα, αφ ενός εκφράζουν τη διαφορετικότητα της ιστορικής τους διαµόρφωσης και αφ ετέρου τους κοινούς στόχους στους οποίους κατατείνουν σταδιακά, στόχους που µέσα από ένα διεθνή διάλογο στο πλαίσιο των συνεργασιών που αναπτύσσονται κατευθύνονται όλο και περισσότερο στις αρχές της βιώσι- µης ανάπτυξης, µέσα από ένα οικονοµικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό σχεδιασµό. Η φέρουσα ικανότητα των µεγάλων πόλεων µετεξελίσσεται σήµερα σε βασικό κανόνα της πορείας προς τη βιώσιµη ανάπτυξη και σηµαίνει ανάπτυξη για τις πόλεις που να συνεκτιµά τα όρια του φυσικού οικοσυστήµατος και την πολιτιστική κληρονοµιά. Σε όλα τα σχέδια των µεγάλων πόλεων η εισαγωγή της βιώσιµης ανάπτυξης στο χωρικό σχεδιασµό έχει πλέον γίνει κεντροβαρική επιδίωξη των αρχών διοίκησης και συνοδεύε- Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 159

28 ται από ποικίλα προγράµµατα και παρεµβάσεις δοµικής σηµασίας που αποσκοπούν στην υλοποίηση του σχεδιασµού. Οι αντίστοιχες εµπειρίες είναι πολλαπλές (αναδιοργάνωση της Βαρκελώνης στο πλαίσιο της τέλεσης των Ολυµπιακών Αγώνων, ανάπλαση στα Dcklands του Λονδίνου, ανάδειξη και αποκατάσταση του ιστορικού κέντρου της Ρώµης µε προγράµµατα επαναφοράς της κατοικίας, κ.λ.π.). Στο σύνολό τους αποδίδουν κυρίαρχο ρόλο στη βιωσιµότητα του αστικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της φύσης µέσα στην πόλη, αναδείχνοντας την ιστορική και πολιτιστική κληρονοµιά και αυξάνοντας τις δυνατότητες αναψυχής και πολιτισµού. Επίσης ενθαρρύνουν τη χρήση των µαζικών µέσων µεταφοράς και τον έλεγχο της στάθµευσης. Προωθούν προγράµµατα ίσων ευκαιριών απασχόλησης και µέτρα ενίσχυσης της ενδοπεριφερειακής ισορροπίας και της κοινωνικής συνοχής. 160 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»

29 Βιβλιογραφία! Albers G. (2001), Bebachtungen zur Situatin der Stadtplanung in Grßbritannien, στο: A- kademie für Raumfrschung und Landesplanung, Nachrichten, 1.01.! Albrechts, L. (2001), Devlutin, reginal gvernance and planning systems in Belgium, Internatinal Planning Studies, 6(2): ! Allmendinger, P. and M. Tewdwr-Jnes (2000), New Labur, new planning? The trajectry f planning in Blair s Britain, Urban Studies, 37(8): ! Ambiente Italia (1999), Italy: Natinal Overview (1st draft), Ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραµµα SPECTRA.! Angtti, T. (1997), New Yrk City s «197-a» cmmunity planning experience: Pwer t the peple f less wrk fr planners?, Planning Practice and Research, 12(1): ! Atkinsn, R. (2001), The emerging «Urban Agenda» and the Eurpean Spatial Develpment Perspective: Twards an EU urban plicy?, Eurpean Planning Studies, 9(3): ! Atkinsn, R. (2002), The White Paper n Eurpean gvernance: Implicatins fr urban plicy, Eurpean Planning Studies, 10(6): ! Balsas, C. (2001), Cmmerce and the Eurpean city centre: Mdernizatin, regeneratin and management, Eurpean Planning Studies, 9(5): ! Banner, G. (2002), Cmmunity gvernance and the new central lcal relatinship, Internatinal Scial Science Jurnal, 172: ! Brmley, R. and T. Daniels (2001), Metrplitan reginal planning in the United States, Planning Practice and Research, 16(3-4): ! Carley, M. (2000), Urban partnerships, gvernance and the regeneratin f Britain s cities, Internatinal Planning Studies, 5(3): ! Carrière, J.-P. and C. Demazière (2002), Urban planning and flagship develpment prjects: Lessns frm EXPO 98, Lisbn, Planning Practice and Research, 17(1): ! CEC (Cmmissin f Eurpean Cmmunity) (1992), Eurpe Outlk fr the develpment f the Cmmunity's territry, Luxemburg.! Clark, W.A.V. (2000), Mncentric t Plicentric: New urban frms and ld paradigms, in A Cmpanin t the City, G. Bridge and S. Watsn, eds., Blackwell, Oxfrd, 2000, pp ! Cmune di Rma Rma as a sustainable city, edited by ECOMED (Agency fr a Sustainable Mediterranean Develpment) in cllabratin with ACEA (Municipal Cmpany fr Energy and Envirnment).! Cuch, C. (1997), A cmparative study f plans and plicies fr twn centre renewal in France and the UK, Planning Practice and Research, 12(2): ! Daniels, T. (2001), Smart grwth: A new American apprach t reginal planning, Planning Practice and Research, 16(3-4): ! Davudi, S. (2000), Sustainability: A new visin fr the British planning system, Planning Perspectives, 15: Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» 161

30 ! Del, M. and P. Hubbard (2002), Taking the wrld cities literally: Marketing the city in a glbal space f flws, City, 6(3): ! EC (Eurpean Cmmissin) (1995), The EU Cmpendium f Spatial Planning Systems and Plicies, Final Draft, Luxemburg.! Gelli, F. (2001), Planning systems in Italy within the cntext f new prcesses f «reginalizatin», Internatinal Planning Studies, 6(2): ! Gentner M. (1992), Whnsiedlung in Wien Aspern, στο: Baumeister 7/1992, σελ ! Glasgw Develpment Agency (1995) «Strategic Plan Making a Great Eurpean City».! Gleesn, B. (2000), New challenges, new agendas fr Australia s cities, Internatinal Planning Studies, 5(3): ! Green, H. (1999), Le Pacte de Relance pur la Ville: plus ça change, plus c est la même chse? (Recent develpments in French Urban Plicy: A questin f mre f the same?), Planning Practice and Research, 14(3): ! Gόmez, Μ. (1998), Reflective images: The case f urban regeneratin in Glasgw and Bilba, Internatinal Jurnal f Urban and Reginal Research, 22(1): ! Hall P. (1991), Planning in the 1990s: An Internatinal Agenda, Eurpean Planning Studies, Vl. 1, N 1, 3-12.! Hall P., Pfeiffer U. (2000), Urban Future 21. A glbal agenda fr twenty-first century cities, E & FN Spn, Lndn.! Hambletn, R. (1995), The Clintn plicy fr cities: A transatlantic assessment, Planning Practice and Research, 10(3-4): ! Hamiltn, D.K. (2002), Regimes and reginal gvernance: The case f Chicag, Jurnal f Urban Affairs, 24(4): ! Hansen, A.L., H.T. Andersen and E. Clark (2001), Creative Cpenhagen: Glbalizatin, urban gvernance and scial change, Eurpean Planning Studies, 9(7): ! Healey, P. (1997), The revival f strategic spatial planning in Eurpe, in Making Strategic Spatial Plans, P. Healey, A. Khakee, A. Mtte and B. Needham, eds., UCL Press, Lndn, 1997, pp ! Healey, P. (2002), On creating the «city» as a cllective resurce, Urban Studies, 39(10): ! Heeg, S., B. Klagge and J. Ossenbrűgge (2003), Metrplitan cperatin in Eurpe: Theretical issues and perspectives fr urban netwrking, Eurpean Planning Studies, 11(2): ! Kearns, A. and I. Turk (2000), Pwer, respnsibility and gvernance in Britain s new urban plicy, Jurnal f Urban Affairs, 22(2): ! Krumhlz, N. (1996), A retrspective view f equity planning: Cleveland, , in Readings in Planning Thery, S. Campbell and S. Fainstein, eds., Blackwell, Oxfrd, 1996, pp (αρχική δηµοσίευση: 1982). 162 Βασενχόβεν, Γεράρδη, Σερράος Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη»