ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΧΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ : Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ

Transcript

1 ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΧΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ : Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥΣ (Ν.2690/99 ΚΑΙ Ν.3448/06)

2 ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥΣ 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; 2. Ποιά έγγραφα; 3. Ποιοί δικαιούχοι; 4. Ποιοί υπόχρεοι φορείς; 5. Ποιά διαδικασία χορήγησης; 6. Ποιές εγγυήσεις; 7. Συχνές ερωτήσεις

3 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Η γραμματική διατύπωση του αρ.5 Ν.2690/99 επιβεβαιώνει την αναγνώριση της πρόσβασης στα έγγραφα ως δικαίωμα Εκ του αντιθέτου : στο αρ.4 Ν.2690/99 η αίτηση του διοικούμενου για διεκπεραίωση υπόθεσης του από τη Διοίκηση είναι δυνατότητα και οχι δικαίωμα. Η Διοίκηση δεν υποχρεούται να απαντήσει (διακριτική ευχέρεια).

4 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Τόσο η δυνατότητα αίτηση προς διεκπεραίωση υπόθεσης, όσο και το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα απορρέουν από τα αρ.10σ (δικαίωμα του αναφέρεσθαι εγγράφως στις αρχές + υποχρέωση των αρχών να απαντούν αιτιολογημένα) + 5 Α = δικαίωμα στην πληροφόρηση.

5 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Αντίθετα, ο Ν.3448/06 δεν κάνει χρήση του όρου δικαίωμα, εστιάζοντας στο καθήκον των υπόχρεων δημοσίων φορέων να καθιστούν δυνατή την περαιτέρω χρήση : Πρόκειται όμως για δικαίωμα, παρακολουθηματικό του δικαιώματος πρόσβασης στα έγγραφα.

6 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; 10Σ. Δικαίωμα του αναφέρεσθαι εγγράφως στις αρχές = αίτηση για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων / Υποχρέωση των αρχών να απαντούν αιτιολογημένα 5 Α Δικαίωμα πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά Αρ.4 Ν.2690/99 Δυνατότητα αίτησης στις αρχές προς διεκπεραίωση υπόθεσης / Διακριτική ευχέρεια της αρχής να απαντήσει Αρ.5 Ν.2690/99 Δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα / Υποχρέωση των αρχών προς χορήγηση αντιγράφου Ν.3448/06 Δικαίωμα χορήγησης εγγράφου προς περαιτέρω χρήση

7 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Ποιά η πρακτική σημασία της αναγνώρισης δικαιώματος στην πρόσβαση στα έγγραφα και περαιτέρω χρήση τους; ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ. ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ. ΣΤΑΘΜΙΣΗ.

8 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Σύνδεση των Ν.2690/99 και Ν.3448/06 : Δεδομένης της ευρείας έννοιας της «περαιτέρω χρήσης» (για εμπορικό ή μη σκοπό), και του εύλογου ενδιαφέροντος του αιτούντος το έγγραφο να το χρησιμοποιήσει, στην πράξη τα δύο δικαιώματα είναι αλληλένδετα : η περαιτέρω χρήση είναι το κίνητρο άσκησης του δικαιώματος στην πρόσβαση. Συμμετρικά, η περαιτέρω χρήση προϋποθέτει την πρόσβαση, αφού πρώτα αποκτάται μία πληροφορία και μετά χρησιμοποιείται.

9 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; Επομένως, η εισαγωγή του δικαιώματος περαιτέρω χρήσης διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος στην πρόσβαση, χωρίς να το θίγει. Στην πράξη δηλαδή οι Ν.2690/99 και Ν.3448/06 ισχύουν παράλληλα, με την προοπτική παρόλ αυτά της συγχώνευσης τους σε ένα Κώδικα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία.

10 Συγκεκριμένα : 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; α) Οι περιορισμοί είναι κοινοί για την πρόσβαση και την περαιτέρω χρήση β) Ζήτημα δημιουργεί το ότι το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος περαιτέρω χρήσης φαίνεται πιο περιορισμένο από εκείνο του δικαιώματος πρόσβασης. Στην πραγματικότητα όμως ταύτιζονται.

11 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; α) Οι κοινοί περιορισμοί των δικαιωμάτων πρόσβασης στα έγγραφα και περαιτέρω χρήσης τους αφορούν : o περιπτώσεις απορρήτου που συναρτάται με την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή ή που προβλέπεται από ειδικές διατάξεις, o περιπτώσεις δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, o O N.3448 εισάγει περιορισμό σχετικά με περιπτώσεις προστασίας από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με απάλειψη στοιχείων (βάσει του Ν.2472/97).

12 1. Δυνατότητα ή δικαίωμα; β) Το αποκκλίνον κατ αρχήν πεδίο εφαρμογής των δικαιωμάτων στην πρόσβαση και στην περαιτέρω χρήση : Χορηγείται δικαίωμα πρόσβασης, αλλά όχι περαιτέρω χρήσης σε δύο περιπτώσεις : o Έγγραφα στην κατοχή ραδιοτηλεοπτικών δημόσιων φορέων, που σχετίζονται με παραγωγή εκπομπής. o Έγγραφα στην κατοχή εκπαιδευτικών, ερευνητικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων, που σχετίζονται με την αποστολή τους. (αναλυτικότερα infra.)

13 Τί είναι «έγγραφο»; 2. Ποιά έγγραφα; Στη στενή/γραμματική του έννοια, ο όρος αναφέρεται σε πληροφορία ή οποία λαμβάνει γραπτή μορφή, ενσωματώνεται δηλ. σε αποτυπωμένο κείμενο. Στην ευρεία του έννοια, ο όρος «έγγραφο» (Document) περιλαμβάνει πληροφορίες (Information) και δεδομένα (Data).

14 2. Ποιά έγγραφα; o Το δικαίωμα πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης αφορά «έγγραφο», το οποίο περιλαμβάνει καθολικά έγγραφο με τη στενή έννοια/πληροφορίες/δεδομένα ως σύνολο. o Στην πράξη, τα τρία στοιχεία είναι διακριτά. Παράδειγμα : πιστοποιητικό γέννησης - αποτυπωμένο κείμενο (=έγγραφο) - «ο ΑΚ γεννήθηκε στις » (= πληροφορία) - « », «Αρ.Πρωτ. 1/2030» (= δεδομένο).

15 2. Ποιά έγγραφα; o Η διάκριση αυτή είναι σημαντική, διότι στην πράξη : - ο διοικούμενος ενδιαφέρεται για το έγγραφο (στενή έννοια), - ο επιχειρηματίας ενδιαφέρεται για την πληροφορία, ενώ - η διοικητική αρχή ενδιαφέρεται για τα δεδομένα. o Η ίδια διάκριση υποχωρεί όταν πρόκειται για ηλεκτρονικό έγγραφο, στην οποία περίπτωση δεν υφίσταται έγγραφο ως αποτυπωμένο κείμενο και επομένως, το ενδιαφέρον τόσο του διοικούμενου όσο και του επιχειρηματία εστιάζονται στην πληροφορία.

16 2. Ποιά έγγραφα; o Το δικαίωμα πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης αφορά τα ηλεκτρονικά έγγραφα; - Ως προς το δικαίωμα πρόσβασης, ο Ν.2690/99 δεν προβλέπει ρητά το ηλεκτρονικό έγγραφο. Η έλλειψη αυτή θεραπεύτηκε με τον Ν.3979/11 (e-government), ο οποίος προβλέπει ότι το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα αφορά και τα ηλεκτρονικά έγγραφα (ικανοποιείται επομένως το δικαίωμα και με χορήγηση ηλεκτρονικού αντιγράφου). - Το ίδιο προβλέπει και ο Ν.3448 για την περαιτέρω χρήση.

17 2. Ποιά έγγραφα; Σε κάθε περίπτωση, η πρόσβαση στα ηλεκτρονικά έγγραφα είναι προς το παρόν περιορισμένη για 2 λόγους : o Στον Ν.3979/11, η υποχρέωση τήρησης ηλεκτρονικών εγγραφών αφορά μόνο τη βασική νομοθεσία που διέπει τον κάθε δημόσιο φορέα. o Ενώ γίνεται ρητή παραπομπή στους Ν.2690 και Ν.3448 (οι οποίοι εξακολουθούν να ισχύουν) + στους περιορισμούς, ο καθορισμός της διαδικασίας πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης ανατίθεται σε υπουργική απόφαση που θα εκδοθεί μεταγενέστερα.

18 2. Ποιά έγγραφα; Παραδοσιακά, τα έγγραφα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες : τα δημόσια και τα ιδιωτικά. «Δημόσια έγγραφα» Παραδείγματα : οικοδομική άδεια, εκκαθαριστικό εφορίας κτλ. «Ιδιωτικά έγγραφα» Παραδείγματα : τιμολόγια, ιδιωτικά συμφωνητικά κτλ.

19 2. Ποιά έγγραφα; Μετεξέλιξη της διάκρισης «δημόσιο ιδιωτικό» : το αρ.5κδδ αναγνωρίζει την πρόσβαση τόσο σε δημόσια έγγραφα, όσο και σε ιδιωτικά. Καινοτομία του ΚΔΔ (1999) που καθιστά «δημόσιο», δηλ.προσβάσιμο, υπό προϋποθέσεις, και το ιδιωτικό έγγραφο. Η παραδοσιακή διάκριση μετατοπίζεται και απο «δημόσιο ιδιωτικό» μετατρέπεται σε «προσβάσιμο μη προσβάσιμο», ή όπως θα δούμε πιο συγκεκριμένα σε «προσβάσιμο/και περαιτέρω χρησιμοποιήσιμο προσβάσιμο/ αλλά όχι περαιτέρω χρησιμοποιήσιμο μη προσβάσιμο/μη περαιτέρω χρησιμοποιήσιμο».

20 2. Ποιά έγγραφα; Επομένως, το αίτημα της πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης διευρύνει και επικαιροποιεί την έννοια του δημοσίου εγγράφου. Συνθετική τυπολογία εγγράφων, στο πλαίσιο των δικαιωμάτων πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης : 1. Προσβάσιμα + Περαιτέρω χρησιμοποιήσιμα 2. Μη προσβάσιμα + Μη περαιτέρω χρησιμοποιήσιμα 3. Προσβάσιμα + Μη περαιτέρω χρησιμοποιήσιμα

21 2. Ποιά έγγραφα; 1. Για ποιά έγγραφα χορηγείται δικαίωμα και πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης ; α) Διοικητικά έγγραφα (Ν.2690/99 + Ν.3448/06) = ως τέτοια «νοούνται όσα συντάσσονται από δημόσιες υπηρεσίες/φορείς του δημοσίου τομέα, και ιδίως εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της Διοίκησης, γνωμοδοτήσεις, αποφάσεις και αναφορές». Εντάσσεται όμως και κάθε στοιχείο του διοικητικού φακέλου.

22 2. Ποιά έγγραφα; Πρόκειται για έγγραφα μη δεσμευτικού χαρακτήρα; Όχι, εξ ολοκλήρου. o Καλύπτονται κυρίως έγγραφα μη δεσμευτικού χαρακτήρα, αλλά και κάποια έγγραφα δεσμευτικού χαρακτήρα. o o Αντίθετα, αποκλεισμός των κανονιστικών και γενικών ατομικών πράξεων. Πχ. καθορισμός ορίων δάσους. Ως προς τις ατομικές πράξεις : δεν δημοσίευονται στο ΦΕΚ, ορισμένες μόνο αναρτώνται υποχρεωτικά στο Διαύγεια. Για τις υπόλοιπες ατομικές (πχ κυρώσεις) χορηγείται δικαίωμα πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης.

23 2. Ποιά έγγραφα; α) Διοικητικά έγγραφα (συνέχεια) Κυρίως τρεις κατηγορίες : προπαρασκευαστικές πράξεις, υπουργικές εγκύκλιοι και οδηγίες, γνωμοδοτήσεις. Κοινό κριτήριο : πρόκειται για έγγραφα που εντάσσονται στη διαδικασία λήψης της διοικητικής απόφασης. Επομένως, η πρόσβαση στα έγγραφα αυτά συμβάλλει α) στη διαφάνεια της διαδικασίας παραγωγής διοικητικών αποφάσεων β) στον περιορισμό φαινομένων διαφθοράς γ) στη συμμετοχή και λογοδοσία, αφού η σχέση Διοίκησης και διοικούμενου γίνεται πλέον αμφίδρομη και διαδραστική.

24 2. Ποιά έγγραφα; β) Ιδιωτικά έγγραφα = όσα δεν είναι δημόσια, δηλ όσα αφορούν αποκλειστικά τις έννομες σχέσεις μεταξύ ιδιωτών (φπ ή νπ), υπό τη διπλή προϋπόθεση ότι : - βρίσκονται σε αρχεία (φακέλους) φορέων του δημόσιου τομέα και - χρησιμοποιήθηκαν ή λήφθηκαν υπόψη για τον καθορισμό της διοικητικής τους δράσης (Ν.3448/06). Παραδείγματα : Τιμολόγια, ιδιωτικά συμφωνητικα, διαθήκες, τα έγγραφα πωλήσεως, μισθώσεως, τα εταιρικά συμβόλαια, τα σχέδια συμβάσεως κ.λπ.

25 2. Ποιά έγγραφα; 2. Για ποιά έγγραφα αποκλείεται τόσο το δικαίωμα πρόσβασης όσο και το δικαίωμα περαιτέρω χρήσης; α) Όσα αναφέρονται ως μη προσβάσιμα στον Ν.2690/99, είναι και μη περαιτέρω χρησιμοποιήσιμα. Συγκεκριμένα : - Τα απόρρητα, δηλ όσα αφορούν την ιδιωτική ή οικογενειακή ζωή τρίτου. - Όσα καλύπτονται από δικαίωμα πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας + β) Τα απόρρητα, βάσει διατάξεων άλλων (πέραν του Ν.2690/99).

26 2. Ποιά έγγραφα; 3. Για ποιά έγγραφα φάινεται να χορηγείται δικαίωμα πρόσβασης αλλά όχι περαιτέρω χρήσης; α) Έγγραφα που βρίσκονται στην κατοχή δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων με σκοπό την εκπλήρωση δημόσιας αποστολής με τη μορφή ραδιοτηλεοπτικής εκπομπής. β) Έγγραφα που βρίσκονται στην κατοχή εκπαιδευτικών, ερευνητικών ή και πολιτιστικών ιδρυμάτων. και στις δύο περιπτώσεις, η περαιτέρω χρήση καθίσταται δυνατή αν προβλέπεται από ειδικές διατάξεις.

27 2. Ποιά έγγραφα; Συνοπτική κριτική της απόκκλισης μεταξύ πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης : o και οι δύο εξαιρέσεις της περαιτέρω χρήσης θεμελιώνονται στο ειδικό καθεστώς προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας. Επομένως, στην πράξη το πεδίο εφαρμογής αποδεικνύεται κοινό (ίδια ερμηνεία η Οδηγ.2013/37). o Λογικά, είναι οξύμωρο να χορηγείται δικαίωμα πρόσβασης και να αποκλείεται ταυτόχρονα το δικάιωμα περαιτέρω χρήσης. Η περαιτέρω χρήση της πληροφορίας είναι το κίνητρο της αίτησης για πρόσβαση σε αυτή.

28 2. Ποιά έγγραφα; Πώς εξηγείται λοιπόν η ειδική μνεία των ραδιοτηλεοπτικών, εκπαιδευτικών, ερευνητικών και πολιτιστικών δημόσιων φορέων; o Ο Ν.3448/06 μεταφέρει την Οδηγ.2003/98/ΕΚ, την οποία και αντιγράφει στο σημείο αυτό. Ετερόκλιτη νομοθεσία των Κρατών μελών στο ζήτημα αυτό. Πλέον όμως : νέα Οδηγ.2013/37/ΕΕ με την οποία τα έγγραφα που κατέχουν δημόσιες βιβλιοθήκες, μουσεία και αρχεία εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος στην περαιτέρω χρήση (και επομένως και του δικαιώματος στην πρόσβαση που προηγείται λογικά).

29 2. Ποιά έγγραφα; o Σε κάθε περίπτωση : τάση εναρμόνισης στο δίκαιο της ΕΕ, άρα προοπτική ένταξης τους στο καθεστώς των Ν.2690/99 και Ν.3448/06. Σημειωτέον : η ένταξη αυτή μπορεί να αποφασιστεί από το ελληνικό κράτος και ανεξαρτήτως των οδηγιών της Ε.Ε. o Συνοπτική κριτική : οι εναπομείνασες εξαιρέσεις θέτουν ζητήματα ως προς την εφαρμογή του Κώδικα πνευματικής ιδιοκτησίας σε πληροφορίες που κατέχουν δημόσιοι φορείς και επομένως ως προς την πολυδιάσπαση, χωρίς πειστικά επιχειρήματα, της έννοιας του δημόσιου φορέα.

30 2. Ποιά έγγραφα; ΕΝΤΟΣ πεδίου εφαρμογής Πληροφορίες σχετικές με ιδιωτική και οικογενειακή ζωή τρίτου Πληροφορίες μουσείων, βιβλιοθηκών και αρχείων (Οδηγ.2013/37 προς ενσωμάτωση) ΕΚΤΟΣ πεδίου εφαρμογής Πληροφορίες που προστατεύονται με δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας 1. Πληροφορίες ραδιοτηλεοπτικών φορέων 2. Πληροφορίες εκπαιδευτικών, ερευνητικών και πολιτιστικών φορέων ΑΝ Τηρηθούν οι διατάξεις σχετικά με την προστασία προσωπικών δεδομένων Πληροφορίες που καλύπτονται από διατάξεις περί απορρήτου Εθνική ασφάλεια, Άμυνα, Δημόσια τάξη

31 3. Ποιοί δικαιούχοι; Οι δικαιούχοι διαφοροποιούνται, ανάλογα με το αν το αίτημα πρόσβασης αφορά διοικητικά ή ιδιωτικά έγγραφα. o Δικαιούχοι πρόσβασης στα διοικητικά έγγραφα = «κάθε ενδιαφερόμενος» o Δικαιούχοι πρόσβασης στα ιδιωτικά έγγραφα = «όποιος έχει ειδικό έννομο συμφέρον» o Και στις 2 περιπτώσεις : ανεξαρτήτως εθνικότητας (δεν διακρίνει ούτε το Σ. ούτε ο Ν.) Παρόλο που δεν υπάρχει ρητή αναφορά στους δικαιούχους στον Ν.3448/06, η ίδια διαφοροποίηση ισχύει και για την αίτηση χορήγησης εγγράφου με σκοπό την περαιτέρω χρήση.

32 3. Ποιοί δικαιούχοι; Πως διαφοροποιούνται στην πράξη οι δικαιούχοι; Δικαιούχος για πρόσβαση σε διοικητικά έγγραφα = κάθε ενδιαφερόμενος πρέπει να δικαιολογεί «εύλογο έννομο συμφέρον» = ΟΧΙ απαραίτητα δικαίωμα δικαστικής αμφισβήτησης. Προσοχή όμως : δεν αρκεί το γενικό ενδιαφέρον του διοικούμενου για την εύρυθμη λειτουργία της Διοίκησης ή την τήρηση των νόμων, αλλά απαιτείται να προκύπτει αντικειμενικά η συγκεκριμένη έννομη σχέση του αιτούντος με το έγγραφο. Προσδιορισμός από νομολογία. Δικαίουχος για πρόσβαση σε ιδιωτικά έγγραφα = «όποιος έχει ειδικό έννομο σύμφέρον» όποιος δικαιολογεί ότι το έγγραφο σχετίζεται με υπόθεση του η οποία εκκρεμεί στις διοικητικές αρχές ή έχει ήδη διεκπεραιωθεί από αυτές (Ν.2690/99).

33 3. Ποιοί δικαιούχοι; Ειδική περίπτωση : Δικαιούχος για πρόσβαση σε διοικητικά ή ιδιωτικά έγγραφα που εμπίπτουν στην προστασία προσωπικών δεδομένων = «ειδικό έννομο συμφέρον» (αν δεν υπάρξει συγκατάθεση του δικαιούχου). Σε κάθε περίπτωση, αν ο αιτών είναι ο ίδιος ο κατονομαζόμενος στο έγγραφο, το έννομο συμφέρον τεκμαίρεται (προφανές). Πχ. πρόσβαση υποψηφίου σε κατακτήριες εξετάσεις ΑΕΙ στο γραπτό του. Κατ εξαίρεση : ΔΕΝ απαιτείται προβολή εννόμου συμφέροντος για την πρόσβαση σε περιβαλλοντικά έγγραφα (Ν.3422/05)

34 3. Ποιοί δικαιούχοι; Δυσκολία για όσους είχαν ανάγκη ιδιωτικό έγγραφο για την έναρξη υπόθεσης. Πρακτική. Η πρακτική αυτή ατονεί με τον Ν.3448/06, ο οποίος δίνει ευρύτερο ορισμό των ιδιωτικών εγγράφων : αρκεί να βρίσκονται στην κατοχή των φορέων του δημοσίου και να έχουν χρησιμοποιηθεί ή ληφθεί υπόψη για τη δημόσια αποστολή του. Επομένως, το βάρος μετατοπίζεται στην αρμοδιότητα του δημοσίου φορέα γενική προϋπόθεση και πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης : το αιτούμενο έγγραφο να εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιότητας του υπόχρεου προς χορήγηση φορέα.

35 3. Ποιοί δικαιούχοι; Ωστόσο, η προϋπόθεση ύπαρξης ειδικού εννόμου συμφέροντος εξακολουθεί να υφίσταται και για την αίτηση χορήγησης προς περαιτέρω χρήσης ιδιωτικού εγγράφου. Το ειδικό έννομο συμφέρον πρέπει να θεμελιώνεται σε α) στενή έννομη σχέση του αιτούντος με το έγγραφο + β) ενεργή έννομη σχέση. Παραδείγματα : όσοι εμπλέκονται σε έγγραφα, όπως οι διαθήκες, τα έγγραφα πωλήσεως, μισθώσεως, τα εταιρικά συμβόλαια, τα σχέδια συμβάσεως κ.λπ.

36 3. Ποιοί δικαιούχοι; Ειδικότερη περίπτωση διοικητικών εγγράφων που εμπίπτουν στον Ν. για την προστασία προσωπικών δεδομένων ειδικό έννομο συμφέρον ( δεν αρκεί το εύλογο) Αν δεν υπάρχει συγκατάθεση του δικαιούχου των προσωπικών δεδομένων.

37 3. Ποιοί δικαιούχοι; γ) Ειδικές προϋποθέσεις που συναρτώνται με την προστασία των προσωπικών δεδομένων (σωρευτικά): o τα στοιχεία να ζητούνται με τη νόμιμη διαδικασία και κατ` επίκληση υπερτέρου εννόμου συμφέροντος, το οποίο συνίσταται στο δικαίωμα του αιτούντος για δικαστική προστασία δικαιώματός του, o η ανακοίνωση να περιορίζεται στη χορήγηση των στοιχείων εκείνων που είναι αναγκαία για την ικανοποίηση του εννόμου συμφέροντος του αιτούντος,

38 3. Ποιοί δικαιούχοι; o τα στοιχεία που ανακοινώνονται να μην περιλαμβάνουν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, εκτός εάν αυτά είναι απολύτως αναγκαία για την ικανοποίηση του εννόμου συμφέροντος του αιτούντος, οπότε απαιτείται η άδεια της Αρχής Προσωπικών Δεδομένων και o πριν την ανακοίνωση των στοιχείων στον αιτούντα, πρέπει ο υπεύθυνος επεξεργασίας να ενημερώνει εγγράφως τα υποκείμενα, εκτός αν η σχετική επεξεργασία των στοιχείων των υποψηφίων όσο και οι ενδεχόμενοι αποδέκτες, που είναι οι άλλοι συνυποψήφιοι, αποτελούν κοινή γνώση του επιμελούς πολίτη.

39 4. Ποιοί υπόχρεοι φορείς; Στον Ν.2690/99, τόσο για τα διοικητικά, όσο και για τα ιδιωτικά έγγραφα, υπόχρεος φορέας χορήγησης καθίστανται οι «δημόσιες υπηρεσίες» (στενή οργανική έννοια) : Φορείς κεντρικής και αποκεντρωμένης διοίκησης ΟΤΑ Α και Β ΝΠΔΔ

40 4. Ποιοί υπόχρεοι φορείς; Κριτική : δεν περιλαμβάνονται οργανισμοί δημοσίου δικαίου που οργανώνονται ως ΝΠΙΔ σημαντικός περιορισμός του πεδίου εφαρμογής του δικαιώματος πρόσβασης. Την έλλειψη αυτή θεραπεύει ο Ν.3448/06. Πλεόν υπόχρεοι φορείς είναι : α) οι δημόσιοι φορείς (με την έννοια του Ν.2690/99) β) κάθε οργανισμός δημοσίου δικαίου (ΝΠΙΔ, ΑΕ), υπό τρεις σωρευτικές προϋποθέσεις

41 4. Ποιοί υπόχρεοι φορείς; 1. Έχει συσταθεί με συγκεκριμένο σκοπό την κάλυψη αναγκών γενικού συμφέροντος που δεν έχουν βιομηχανικό ή εμπορικό χαρακτήρα. 2. Έχει νομική προσωπικότητα. 3. Χρηματοδοτείται για τη δραστηριότητά του κατά κύριο λόγο από το Κράτος + υπόκειται σε κρατική εποπτεία. o Παραδείγματα : λίστα εποπτευόμενων φορέων στην ιστοσελίδα κάθε υπουργείου, ανάρτηση των πράξεων τους στη Διαύγεια. Επικαιρότητα κατάργησης 23 ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ.

42 5. Ποιά διαδικασία; I. Αίτηση σε γραπτή ή ηλεκτρονική μορφή (σαφής προσδιορισμός του εγγράφου + εννόμου συμφέροντος) II. Κατ αρχήν μόνο από την υπηρεσία έκδοσης και όχι από οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία έχει στην κατοχή της το έγγραφο Λογική : μόνο ο εκδότης του εγγράφου αυτού μπορεί να εκτιμήσει αν υπάγεται στις εξαιρέσεις μη ικανοποιήσεως του σχετικού δικαιώματος και επίσης, μόνο αυτός μπορεί να γνωρίζει αν το διοικητικό έγγραφο είναι γνήσιο και εξακολουθεί να ισχύει (μη ανάκληση τούτου, μη κήρυξή του ως πλαστού)

43 5. Ποιά διαδικασία; Κριτική : πρόκειται για περιορισμό στην αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης. Εν μέρει θεραπεύεται από νομολογιακό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο η εκδούσα διοικητική αρχή «έχει την υποχρέωση να χορηγεί η ίδια στους αιτούντες τα ζητούμενα στοιχεία, έστω μάλιστα και αν δεν περιλαμβάνονται σε εκείνα που τηρούνται στην οικεία Υπηρεσία αφού, σε τέτοια περίπτωση, οφείλει να μεριμνήσει ώστε να περιέλθουν σε αυτή τα σχετικά στοιχεία, προκειμένου να εκπληρώσει την παραπάνω υποχρέωσή της» (ΣτΕ, 3943/95).

44 5. Ποιά διαδικασία; ΙΙΙ. Η χρονική προθεσμία για τη χορήγηση διοικητικών και ιδιωτικών εγγράφων ή την αιτιολογημένη απόρριψη της σχετικής αίτησης του πολίτη είναι είκοσι (20) ημέρες από την υποβολή της αίτησης (Ν.2690/99 + Ν.3448/06). Μπορεί να παραταθεί για εικοσι (20) επιπλέον ημέρες για αιτήσεις περίπλοκες ή μεγάλης έκτασης, στην οποία περίπτωση η παράταση γνωστοποιείται υποχρεωτικά στον αιτούντα το αργότερο στη λήξη της αρχικής προθεσμίας. Ειδική ρύθμιση για τις περιβαλλοντικές πληροφορίες = μήνας. Ισχύει αυτή η προθεσμία ως ειδική = εξειδικεύει την «μέχρι 60ημ.» του αρ.10σ. (δεν εφαρμόζεται η 50ημερη του αρ.4ν.2690/99). Για την περαιτέρω χρήση ακολουθείται η μάξιμουμ προθεσμία της Οδηγ.

45 5. Ποιά διαδικασία; IV. Η άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης σε έγγραφα γίνεται με δυο τρόπους: α) Με μελέτη του εγγράφου στο κατάστημα της Υπηρεσίας ή β) με χορήγηση αντιγράφου, εκτός αν η αναπαραγωγή του, μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Πλέον και ηλεκτρονικό αντίγραφο (Ν.3448/06 και Ν.3979/11). Και στις 2 πέριπτώσεις, γνωστοποιείται στον αιτούντα ότι το έγγραφο δεν πρέπει να διαστρεβλωθεί + οτι η περαιτέρω χρήση πρέπει να περιλαμβάνει αναφορά στην πηγή και μνεία της τελευταίας επικαιροποίησης.

46 5. Ποιά διαδικασία; V. Σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος, πρέπει να γνωστοποιηθούν εγγράφως στον αιτούντα : o o οι λόγοι απόρριψης και, αν αυτοί αφορούν δικαίωμα πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας, στην απορριπτική απάντηση πρέπει να αναφέρεται ο δικαιούχος (φπ ή νπ) + τα ένδικα βοηθήματα που έχει στη διάθεση του ο αιτών.

47 6. Ποιές εγγυήσεις; Οι εγγυήσεις αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος πρόσβασης διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες : 1. διοικητικές, 2. δικαστικές, και συμπληρώνονται από τη δυνατότητα να επιβληθούν στον υπάλληλο που καθυστέρησε ή δεν απάντησε υπαιτίως 3. πειθαρχικές κυρώσεις.

48 6. Ποιές εγγυήσεις; 1. Διοικητική επίλυση της υπόθεσης (ενδικοφανής διαδικασία / Ν.3448/06) Απορριπτική απόφαση Διοικητική προσφυγή Διοικητική προσφυγή (ΓΕ ΔημΔιοικ)

49 6. Ποιές εγγυήσεις; 2. Η δικαστική επίλυση της υπόθεσης 1. Αίτηση ακύρωσης 2. Αίτηση ή Αγωγή αποζημίωσης α) Αίτηση αποζημίωσης βάσει του Ν.1943/91 (Ν.2690/99) β) Αγωγή αποζημίωσης βάσει του αρ.105εισνακ

50 6. Ποιές εγγυήσεις; α) Αίτηση αποζημίωσης βάσει του Ν.1943/91 πλήρης αποζημίωση σε περίπτωση μη τήρησης των προθεσμιών του Ν.2690/99, ύστερα από αίτηση σε Ειδική Επιτροπή, που συγκροτείται σε επίπεδο Περιφέρειας (σε 60ημ από άπρακτη προθεσμία για χορήγηση εγγράφου). Στην πράξη : 300 έως 600 ευρώ. Αν η Επιτροπή απορρίψει το αίτημα αίτηση ακύρωσης από τον αιτούντα στο ΣτΕ. Αν η Επιτροπή αποφασίσει τη χορήγηση της αποζημίωσης (= κύρωση) προσφυγή της Διοικητικής αρχής στο αρμόδιο διοικητικό πρωτοδικείο.

51 6. Ποιές εγγυήσεις; β) Αγωγή αποζημίωσης βάσει του αρ.105ειδνακ : o Προθεσμία : 5 έτη από τη ζημία που προκλήθηκε στον αιτούντα λόγω της υπαίτιας καθυστέρησης ή μη χορήγησης του εγγράφου o Πρέπει να αποδειχθούν σωρευτικά : παράνομη συμπεριφορά της Διοίκησης ( = παράβαση του δικαιώματος) + ζημία (υλική, ηθική) + αιτιώδης σύνδεσμος. o Δεν απαιτείται να έχει ασκηθεί προηγουμένως η αίτηση αποζημίωσης βάσει του Ν.1943/91 (διακριτές διαδικασίες).

52 6. Ποιές εγγυήσεις; Από την πλευρά του υπαλλήλου : πειθαρχικές κυρώσεις του υπαλληλικού κώδικα αρ.107υκ (περ.β και ιβ = παράβαση καθήκοντος που προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις + άρνηση παροχής πληροφόρησης). Παράδειγμα : Σε υπάλληλο ΟΤΑ που δεν παρείχε πρόσβαση σε στοιχεία σχετικά με μεταδημοτεύσεις, προκειμένου να ασκηθούν αποτελεσματικά ενστάσεις κατά των αποτελεσμάτων δημοτικών εκλογών επιβλήθηκε ποινή αργίας 20 ημερών για αυτοτελή παράβαση του Ν.2690/99, και οχι ΚΔΚ (ΣτΕ, 94/2013).

53 7. Συχνές ερωτήσεις 1. Στην πράξη η αίτηση πρόσβασης στο έγγραφο του Ν.2690/99 και η αίτηση περαιτέρω χρήσης του εγγράφου του Ν.3448/06 είναι διακριτές; Αν απορριφθεί η αίτηση περαιτέρω χρήσης, μπορεί να κατατεθεί αίτηση για πρόσβαση; Τυπικά, ο Ν.3448/06 δεν καταργεί το αρ.5 του Ν.2690/99, επομένως οι δύο αιτήσεις συνυπάρχουν. Στην πράξη όμως, κατατίθεται αίτηση χορήγησης προς περαιτέρω χρήση εγγράφου, η οποία ενσωματώνει την αίτηση πρόσβασης.

54 7. Συχνές ερωτήσεις 2. Για κάθε ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ δημοσίων φορέων πρέπει να κατατίθεται αίτηση χορήγησης προς περαιτέρω χρήση; Όχι, η περαιτέρω χρήση δεν αφορά την ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ δημοσίων φορέων, μόνο τους διοικούμενους και τα νομικά πρόσωπα. 3. Ποιό το αναγκαίο περιεχόμενο της αίτησης πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης που υποχρεώνει το δημόσιο φορέα σε απάντηση; Πρέπει να προδιορίζονται με σαφήνεια : τα στοιχεία του αιτούντος, το έννομο συμφέρον, το αιτούμενο έγγραφο και η περαιτέρω χρήση του.

55 7. Συχνές ερωτήσεις 4. Αν η αίτηση δεν προσδιορίζει με σαφήνεια το έγγραφο, υποχρεούται η Διοίκηση να την εξετάσει; Όχι, δεν υπάρχει υποχρέωση της υπηρεσίας να ικανοποιήσει αίτημα χορήγησης αντιγράφων εγγράφων μη προσδιοριζομένων κατά τρόπο σαφή και ορισμένο στην αίτηση, εκτός και αν αυτά είναι δυνατόν να εντοπιστούν χωρίς χρονοβόρα και επίπονη αναζήτηση ή ανάγκη επεξεργασίας αυτών από την υπηρεσία. Στην αντίθετη περίπτωση, η υπηρεσία έχει διακριτική ευχέρεια. 5. Υπάρχει υποχρέωση χορήγησης εγγράφων που έχουν δημοσιευθεί στο ΦΕΚ; Που έχουν αναρτηθεί στο Διαύγεια; Ναι, διότι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, τα έγγραφα τα οποία δημοσιεύονται στο ΦΕΚ ή/και αναρτώνται στο Διαύγεια είναι διαφορετικά από εκείνα τα οποία αφορά το δικαίωμα πρόσβασης και περαιτέρω χρήσης. Θα επανέλθουμε λεπτομερώς στο ζήτημα αυτό.

56 7. Συχνές ερωτήσεις 6. Αν το αιτούμενο έγγραφο περιέχει προσωπικά δεδομένα, τίθενται επιπλέον προϋποθέσεις για τη χορήγηση του; Ναι. Απαιτείται : α) ειδικό έννομο συμφέρον και β) προηγούμενη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων φπ. Η συγκατάθεση δεν είναι αναγκαία, αν 1/ η περαιτέρω χρήση είναι δυνατή και χωρίς την αναφορά των προσωπικών δεδομένων και η υπηρεσία τα απαλείψει στο αντίγραφο που θα χορηγήσει. Προσοχή : αν η απάλειψη προϋποθέτει δυσανάλογη προσπάθεια, που υπερβαίνει έναν απλό χειρισμό, τότε η Διοίκηση νόμιμα αρνείται συνολικά τη χορήγηση των εγγράφων για περαιτέρω χρήση,

57 7. Συχνές ερωτήσεις Η συγκατάθεση δεν είναι αναγκαία αν : 2/ η επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για την ικανοποίηση εννόμου συμφέροντος του τρίτου, το οποίο υπερέχει προφανώς του δικαιώματος του δικαιούχου προστασίας προσωπικών δεδομένων (πχ δικαίωμα δικαστικής προστασίας) + προηγούμενη ενημέρωση του δικαιούχου. 7. Είναι δυνατή η χορήγηση προς περαιτέρω χρήση εγγράφου που περιλαμβάνει επώνυμα ευαίσθητα δεδομένα, χωρίς τη συγκατάθεση του ενδιαφερόμενου; Ναι, ειδκό έννομο συμφέρον (= δικαστική ρποστασία του αιτούντος) + άδεια της Αρχής προστασίας προσωπικών δεδομένων και ενημέρωση του ενδιαφερόμενου.

58 7. Συχνές ερωτήσεις Παραδειγματα για τα προσωπικά δεδομένα : Υποψήφιος σε διαγωνισμό πρόσληψης δημοσίων υπαλλήλων έχει δικαίωμα πρόσβασης σε έγγραφα που υπέβαλαν για τη συμμετοχή τους οι συνυποψήφιοί της που προηγούνται στην κατάταξη ; περαιτέρω χρήση : δικαστική προσβολή πίνακα κατάταξης. Ναι, υπό τους όρους προστασίας προσωπικών δεδομένων. Δεν αλλάζει η αντιμετώπιση από το γεγονός ότι οι πληροφορίες αυτές έχουν ήδη καταχωρηθεί στο προσωπικό μητρώο υπαλλήλων (αποκλεισμός πρόσβασης σε τρίτους), διότι οι κανόνες περί του μητρώου ερμηνεύονται σε συμφωνία με τα συνταγματικά δικαιώματα πρόσβασης + προστασίας προσωπικών δεδομένων.

59 7. Συχνές ερωτήσεις Υπάλληλος του ΙΚΑ ζητά να του χορηγηθούν αντίγραφα αποφάσεων υπηρεσιακών συμβουλίων σχετικά με μετάθεση συναδέλφων του, προκειμένου να ενημερωθεί γιατί οι δικές του αιτήσεις μετάθεσεις δεν έχουν καν εισαχθεί στο υπηρεσιακό συμβούλιο προς εξέταση. Αντιμετώπιση : o Χαρακτηρισμός αιτούμενων εγγράφων : διοικητικά o Συντρέχει περίπτωση αποκλεισμού πρόσβασης; Όχι, δεν είναι απόρρητες. o Εφαρμογή προστασίας προσωπικών δεδομένων; Ναι, οι αποφάσεις υπηρεσιακών συμβουλίων αφορούν προσωπικά δεδομένα (όχι ευαίσθητα) πρόσβαση (χωρίς απάλειψη), υπό 3 προϋποθέσεις (εφόσον δεν υπάρχει συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων) : α) ειδικό έννομο συμφέρον (πρόθεση δικαστικής αμφισβήτησης), β) έλεγχος αναγκαιότητας/στάθμιση, γ) ενημέρωση υποκειμένου προσωπικών δεδομένων.

60 7. Συχνές ερωτήσεις 8. Ποιά αντιμετώπιση για πληροφορίες που καλύπτονται από φορολογικό απόρρητο; 85ΚΦΕ : οι δηλώσεις φόρου, πράξεις προσδιορισμού αποτελεσμάτων, φύλλα ελέγχου = απόρρητα. Δυνατή η πρόσβαση μόνο σε ρητά προβλεπόμενα διοικητικά όργανα ειδική ρύθμιση (δεν θα εφαρμοστεί ό,τι ισχύει για τα προσωπικά δεδομένα). Όμως, 6 μήνες μετά τη δήλωση, σύνταξη καταλόγων φορολογούμενων από Προϊστάμενο ΔΟΥ (ονοματεπώνυμο, καθαρό εισόδημα και αναλογών φόρος) = όχι απόρρητα δικαίωμα πρόσβασης με εύλογο έννομο συμφέρον (αρκεί και η πρόθεση άσκησης αγωγής).

61 7. Συχνές ερωτήσεις 9. Αν ο υπόχρεος φορέας δεν απαντήσει στο αίτημα μέσα στην 20ήμερη προθεσμία, ποιές συνέπειες; Διοικητική διαδικασία επίλυσης Δικαστική διαδικασία + ενδεχόμενες πειθαρχικές κυρώσεις 10. Εμπλέκεται στη διαδικασία ο Συνήγορος του πολίτη; Ναι. Αν ο υπόχρεος φορέας δεν απαντήσει μέσα στην 20ήμερη προθεσμία ή αν η απάντηση του δεν είναι επαρκώς αιτιολογημένη, ο αιτών μπορεί να υποβάλλει έγγραφη αναφορά στο Συνήγορο ζητώντας την επανεξέταση και την αιτιολόγηση. Σε κάθε περίπτωση το πόρισμα του Συνηγόρου θα ληφθεί υπόψη στην περαιτέρω δικαστική διαδικασία.