Διπλωματική Εργασία. Ανατομία των ευρωπαϊκών Stress Tests: Εφαρμογή στον Κίνδυνο Ρευστότητας. Κατσιούλη Μαρία ΑΜ 529

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Διπλωματική Εργασία Ανατομία των ευρωπαϊκών Stress Tests: Εφαρμογή στον Κίνδυνο Ρευστότητας Κατσιούλη Μαρία ΑΜ 529 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Κοσμίδου Κυριακή ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2017

2 Ευχαριστίες Για την ολοκλήρωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Κοσμίδου Κυριακή, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και τον κ. Μουτσιάνα Κωνσταντίνο, Υποψήφιο Διδάκτορα του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τη συνεχή καθοδήγηση και υποστήριξή τους. -ii-

3 Περίληψη Η σύγχρονη πραγματικότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα καθιστά αναγκαία την εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και την εδραίωση της διαχείρισης των κινδύνων που αυτά διατρέχουν. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση του εργαλείου της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων, το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως για πρόληψη και αποφυγή των διαφόρων κινδύνων στο πλαίσιο της τραπεζικής δραστηριότητας. Ειδικότερα, εξετάζεται η περίπτωση του κινδύνου ρευστότητας και εκπονείται εμπειρική μελέτη για την εφαρμογή του παραπάνω εργαλείου στο συγκεκριμένο είδος κινδύνου. -i-

4 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... I ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... II ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ... V ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... VI ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΚΡΑΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ - STRESS TESTING ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ STRESS TESTING ΤΡΟΠΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΑΚΡΑΙΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ (STRESS TESTS) Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΑΚΡΑΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ (STRESS TESTS) ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ STRESS TESTS ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ STRESS TEST Σκοπός - Μεθοδολογία Αποτελέσματα Stress Test ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ STRESS TEST Σκοπός - Μεθοδολογία Αποτελέσματα Stress Test ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ STRESS TEST Σκοπός Μεθοδολογία Αποτελέσματα Stress Test ΕΦΑΡΜΟΓΗ STRESS TESTING ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ (LIQUIDITY RISK) ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ii-

5 4.2 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ Αλληλεπίδραση με Πιστωτικό Κίνδυνο Αλληλεπίδραση με Κίνδυνο Αγοράς Αλληλεπίδραση με Κίνδυνο Φήμης Αλληλεπίδραση με Λειτουργικό Κίνδυνο ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ Καθαρή κατάσταση ρευστότητας (Net liquidity statement) Αριθμοδείκτες Ρευστότητας Liquidity Index Financing gap & financing requirement Ανάλυση ανοίγματος ρευστότητας (Liquidity Gap Analysis) Συντελεστής μετατροπής ρευστότητας (Liquidity Conversion Factor- LCF) STRESS TESTS ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ Μεθοδολογία Βιβλιογραφική Ανασκόπηση ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΧΡΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ PANEL Υπόδειγμα Απαρατήρητων ή Σταθερών Επιδράσεων (Fixed Effects Model) Υπόδειγμα Τυχαίων Επιδράσεων (Random Effects Model) ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Αποτελέσματα εμπειρικής μελέτης Πρακτική εφαρμογή με τη μέθοδο της Προσομοίωσης Ακραίων Καταστάσεων (Stress testing) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ iii-

6

7 Πίνακας Εικόνων Εικόνα 1 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων - Άσκηση ακραίων καταστάσεων Εικόνα 2 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων για τράπεζες που υπόκεινται στην ΕΚΤ Εικόνα 3 - Ποσοστιαία συμβολή των διαφόρων παραγόντων κινδύνου Εικόνα 4 - Παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική έκθεση στον κίνδυνο Εικόνα 5 - Ρυθμός μόχλευσης - Άσκηση ακραίων καταστάσεων Εικόνα 6 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων - Άσκηση ακραίων καταστάσεων Εικόνα 7 - Μεταβολές δείκτη CET1 κατά χώρα Εικόνα 8 - Διασπορά τραπεζών στα διάφορα επίπεδα Εικόνα 9 - Ποσοστιαία συμβολή διάφορων παραγόντων Εικόνα 10 - Συνολική επίδραση στο δείκτη κεφαλαίων Εικόνα 11 - Κατανομή διάφορων τύπων κινδύνου Εικόνα 12 - Επίδραση στα καθαρά έσοδα από τόκους Εικόνα 13 - Κατανομή δείκτη εποπτικών κεφαλαίων για τις τράπεζες - Άσκηση ακραίων καταστάσεων Εικόνα 14 - Κατανομή των τραπεζών που συμμετείχαν Εικόνα 15 - Συμβολή παραγόντων στην πορεία του δείκτη Εικόνα 16 - Πορεία των καθαρών εσόδων από τόκους Εικόνα 17 - Παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος χρηματοδότησης Εικόνα 18 - Επίδραση του σεναρίου στις προβλέψεις των τραπεζών Εικόνα 19 - Πορεία "ευαίσθητων" στοιχείων ενεργητικού Εικόνα 20 - Απεικόνιση κινδύνου δημοσίου χρέους Εικόνα 21 - Αποτελέσματα μεθόδου τυχαίων επιδράσεων Εικόνα 22 - Αποτελέσματα μεθόδου σταθερών επιδράσεων Εικόνα 23 - Αποτελέσματα μεθόδου Hausman Εικόνα 24 - Αποτελέσματα επιλογής "robust" v-

8 Εικόνα 25 - Τελικά αποτελέσματα μοντέλου Πίνακας Πινάκων Πίνακας 1 - Εξέλιξη της Διαχείρισης Κινδύνων... 4 Πίνακας 2 - Ιστορικά "χειρότερες" τιμές για τις μεταβλητές Πίνακας 3 - Αποτελέσματα δυσμενούς σεναρίου Πίνακας 4 - Τιμές για το εξαιρετικά δυσμενές σενάριο Πίνακας 5 - Αποτελέσματα εξαιρετικά δυσμενούς σεναρίου vi-

9 Εισαγωγή Η πρόσφατη διεθνής οικονομική κρίση κατέστησε αναγκαία την αλλαγή στον τρόπο εποπτείας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Τα απροσδόκητα γεγονότα στον αμερικανικό και ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα την τελευταία δεκαετία και οι διαδοχικές συνέπειες που είχαν αυτά άλλαξαν ριζικά το τοπίο στον τομέα της τραπεζικής χρηματοοικονομικής. Η παρέμβαση των εποπτικών μηχανισμών για τη διάσωση χρηματοοικονομικών οργανισμών και η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πλαίσιο του δανεισμού μεταξύ των τραπεζών συνετέλεσαν στην αναθεώρηση του εποπτικού θεσμικού πλαισίου. Πλέον, η θέσπιση νέων μέτρων και πολιτικών και η εφαρμογή ελεγκτικών μηχανισμών και εργαλείων είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δραστηριότητας των χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Η Διαχείριση των Κινδύνων είναι, στις μέρες μας, ίσως το σημαντικότερο πεδίο στις τραπεζικές εργασίες. Εμπειρικά, έχει ενσωματωθεί πλήρως στις δραστηριότητες κάθε τραπεζικού ιδρύματος και επιστημονικά, αποτελεί, τα τελευταία χρόνια, ένα ανεξάντλητο πεδίο έρευνας και μελέτης στην τραπεζική χρηματοοικονομική. Ολοένα και περισσότερο, μελετώνται τα διάφορα είδη κινδύνων και εφαρμόζονται διάφορα εργαλεία και πρακτικές με σκοπό τη διαχείριση αυτών. Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο τη μελέτη και επισκόπηση για τον ευρωπαϊκό χώρο ενός εξειδικευμένου εργαλείου που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της διαχείρισης κινδύνων, της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress testing). Επιπλέον, όσον αφορά στους τραπεζικούς κινδύνους, πραγματοποιείται μελέτη του κινδύνου ρευστότητας (liquidity risk) και γίνεται μια προσπάθεια για εφαρμογή του συγκεκριμένου εργαλείου σε αυτό το είδος κινδύνου. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο της μελέτης αυτής, έχουμε τη σκιαγράφηση του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού περιβάλλοντος, στο οποίο η Διαχείριση Κινδύνων -1-

10 κατέχει σημαντικό ρόλο. Γίνεται μια αναφορά στο πεδίο αυτό και εξετάζονται τα διάφορα είδη κινδύνου που συναντούμε σήμερα στο χρηματοπιστωτικό περιβάλλον. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται το εξεταζόμενο εργαλείο, δηλαδή η προσομοίωση ακραίων καταστάσεων. Δίνεται έμφαση στα χαρακτηριστικά του, στους τρόπους δημιουργίας του, στην ανάγκη εφαρμογής του και στην τυπική διαδικασία που συνήθως ακολουθείται. Στη συνέχεια, στο τρίτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται αναλυτικά η επισκόπηση των πιο πρόσφατων πανευρωπαϊκών ασκήσεων stress tests. Παρατίθεται, λοιπόν, η περιγραφή των ευρωπαϊκών ασκήσεων που διεξήχθησαν τα έτη 2011, 2014 και 2016, επισημαίνονται τα κύρια σημεία τους και οι διαφορές τους, καθώς και τα αποτελέσματα που εξήχθησαν κατά την υλοποίηση των ασκήσεων αυτών. Στο τέταρτο κεφάλαιο, έχουμε την εισαγωγή της έννοιας του κινδύνου ρευστότητας στη μελέτη μας. Περιγράφεται σαφώς η έννοια του όρου, τα χαρακτηριστικά του, η αλληλεπίδραση με άλλα είδη κινδύνου και ορισμένοι τρόποι μέτρησής του. Έπειτα, ακολουθεί ο συνδυασμός των όρων προσομοίωση ακραίων καταστάσεων και κίνδυνος ρευστότητας, όπου έχουμε την παράθεση της μεθοδολογίας που ακολουθείται στο πεδίο αυτό και της σχετικής βιβλιογραφίας. Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της εμπειρικής μελέτης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της διερεύνησης των παραγόντων που επηρεάζουν τον κίνδυνο ρευστότητας. Περιγράφονται το πλαίσιο διεξαγωγής της μελέτης, τα χαρακτηριστικά που αυτή εμφανίζει, η μέθοδος που εφαρμόστηκε και τα αποτελέσματα για το μοντέλο που δημιουργήθηκε από αυτήν την πρακτική εφαρμογή. -2-

11 1 Διαχείριση Κινδύνων στο σύγχρονο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Υπήρξαν πολλά στάδια μέσα στην παγκόσμια ιστορία, ώστε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα να πάρει τη μορφή που έχει σήμερα. Η βασική ιδιότητα των τραπεζικών φορέων, από την αρχή της ύπαρξης τους, ήταν και είναι η συγκέντρωση χρήματος από τους καταθέτες και εν συνεχεία ο δανεισμός τους έναντι κάποιου τόκου. Οι τράπεζες λειτουργούν διαμεσολαβητικά, καθώς προσπαθούν να διατηρήσουν μια ισορροπία ανάμεσα στις πλεονασματικές και ελλειμματικές οικονομικές μονάδες. Σταδιακά οι τράπεζες άρχισαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους πέρα από την συσσώρευση αποταμιεύσεων και την χρηματοδότηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η εξέλιξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε συνδυασμό με την καθοριστική είσοδο της τεχνολογίας στις τραπεζικές δραστηριότητες έφερε αλλαγές, όπως την επιβολή μηχανισμών για την εποπτεία των οργανισμών, το διαρκή έλεγχο για ύπαρξη ρευστότητας στα ιδρύματα, για επάρκεια των στοιχείων του ενεργητικού και την αποτελεσματική λειτουργία των οργάνων διοίκησης των τραπεζικών οργανισμών. Στις μέρες μας, το χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτελείται από: Τις χρηματοπιστωτικές αγορές, όπως είναι οι αγορές χρήματος και οι αγορές κεφαλαίων. Σκοπός αυτών είναι να διοχετεύουν τα πλεονάζοντα κεφάλαια. Τους ενδιάμεσους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, όπως είναι οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες. Οι οργανισμοί αυτοί φέρνουν έμμεσα σε επαφή τους συναλλασσόμενους. Τις χρηματοπιστωτικές υποδομές, οι οποίες επιτρέπουν τη μεταβίβαση πληρωμών, τη διαπραγμάτευση, την εκκαθάριση και τον διακανονισμό τίτλων. Ο κλάδος που γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη σήμερα στην τραπεζική χρηματοοικονομική είναι η Διαχείριση Κινδύνων. Διαχείριση Χρηματοοικονομικού Κινδύνου (Financial Risk Management ή FRM) ονομάζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ταυτοποιούνται, -3-

12 μετρώνται και ελέγχονται οι διάφοροι χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι. Το αντικείμενο του FRM γνώρισε σημαντικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια. Ο παρακάτω πίνακας (Jorion, 2000) παρουσιάζει την εξέλιξη που σημειώθηκε και τα εργαλεία που εντάχθηκαν και εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο του FRM Bond duration 1952 Markowitz mean-variance framework 1963 Sharpe s capital asset pricing model 1966 Multiple factor models 1973 Black-Scholes option pricing model, Greeks 1979 Binomial option model 1983 RAROC, risk-adjusted return 1986 Limits on exposure by duration bucket 1987 Risk-weighted assets for banks Limits on Greeks 1992 Stress testing 1993 Value at Risk 1994 RiskMetrics 1997 CreditMetrics, CreditRisk Integration of credit and market risk Enterprisewide risk management Πίνακας 1 - Εξέλιξη της Διαχείρισης Κινδύνων, Πηγή: Jorion, 2000 Ένας οργανισμός, ο οποίος λειτουργεί στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς, υπάρχει πιθανότητα να υποστεί οικονομικές ζημίες εξαιτίας της πραγμάτωσης ενός μη αναμενόμενου γεγονότος. Η πιθανότητα αυτή καλείται κίνδυνος. Ως κίνδυνος, λοιπόν, μπορεί να οριστεί η αβεβαιότητα που συνδέεται με κάποιο προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι ονομάζονται οι κίνδυνοι που σχετίζονται με πιθανές οικονομικές ζημίες που μπορούν να συμβούν στις χρηματοοικονομικές αγορές. Ακολουθεί η περιγραφή των σημαντικότερων χρηματοοικονομικών κινδύνων (Κοσμίδου & Ζοπουνίδης, 2003). -4-

13 Κίνδυνος αγοράς Ο κίνδυνος αγοράς μπορεί να ορισθεί ως ο κίνδυνος που σχετίζεται με την αβεβαιότητα (μεταβλητότητα) της αξίας του χαρτοφυλακίου, η οποία οφείλεται στις αλλαγές των αγοραίων τιμών των στοιχείων του ενεργητικού λόγω μεταβολής της τιμής ενός αξιογράφου, των επιτοκίων, και της ρευστότητας της αγοράς. Πιστωτικός κίνδυνος Ο πιστωτικός κίνδυνος συνδέεται με τις δραστηριότητες μιας τράπεζας και ορίζεται ως ο κίνδυνος αθέτησης των υποχρεώσεων των πιστούχων της. Έχει παρατηρηθεί, ωστόσο, ότι είναι δύσκολο να υπάρξει ποσοτική απεικόνιση του κινδύνου. Στη διεθνή βιβλιογραφία τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται ολοκληρωμένα υποδείγματα μέτρησης του πιστωτικού κινδύνου. Λειτουργικός κίνδυνος Ο λειτουργικός κίνδυνος αφορά στην εσωτερική λειτουργία του ιδρύματος και αναφέρεται στις απώλειες που μπορεί να προκύψουν λόγω της ανεπάρκειας των συστημάτων και των εσωτερικών ελέγχων, αλλά και της παρουσίας σφάλματος από τον ανθρώπινο παράγοντα. Μια σημαντική υποκατηγορία είναι ο τεχνολογικός κίνδυνος, που συνήθως αναφέρεται στα συστήματα τεχνολογίας πληροφορικής. Άλλες μορφές που μπορεί να έχει ο λειτουργικός κίνδυνος είναι γεγονότα όπως πυρκαγιές, σεισμοί ή γενικότερα φυσικές καταστροφές. Επιτοκιακός κίνδυνος Ο επιτοκιακός κίνδυνος προκύπτει από την αναντιστοιχία των επιτοκίων τόσο στον όγκο όσο και στη διάρκεια των τίτλων, των δανείων, των υποχρεώσεων και των εκτός ισολογισμού στοιχείων της τράπεζας (Κοσμίδου & Ζοπουνίδης, 2003). Μια μεταβολή στα επιτόκια μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την κερδοφορία της τράπεζας καθώς και την αξία της μετοχής της. -5-

14 Κίνδυνος φερεγγυότητας ή κίνδυνος κεφαλαίου Είναι ο κίνδυνος που συνδέεται με την πτώχευση του τραπεζικού ιδρύματος. Ως αρχή πτώχευσης θεωρείται η κατάσταση κατά την οποία η αγοραία αξία των στοιχείων του ενεργητικού «πέφτει» κάτω από την αγοραία αξία των στοιχείων του παθητικού. Ο κίνδυνος κεφαλαίου συνδέεται άμεσα με την ποιότητα των στοιχείων του ενεργητικού καθώς και με τους συνολικούς κινδύνους της τράπεζας (Κοσμίδου & Ζοπουνίδης, 2003). Πολιτικός κίνδυνος Πολιτικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος πολιτικών παρεμβάσεων στις δραστηριότητες μιας τράπεζας. Αφορά σε ένα σύνολο κινδύνων, από την απλή επιβολή περιορισμών στα επιτόκια ή ελέγχων στην εξαγωγή συναλλάγματος μέχρι την εθνικοποίηση της τράπεζας. Οι τράπεζες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον πολιτικό κίνδυνο, λόγω της κρίσιμης θέσης που κατέχουν στο χρηματοοικονομικό σύστημα. Νομικός κίνδυνος Το νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των τραπεζών μπορεί να αλλάζει συχνά, επηρεάζοντας την κερδοφορία των τραπεζικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, οι τράπεζες πρέπει να εξετάζουν το νομικό κίνδυνο που προκύπτει όταν αναπτύσσουν νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα ή εισάγουν νέους τύπους συναλλαγών. Συναλλαγματικός κίνδυνος Ο συναλλαγματικός κίνδυνος αφορά στις μεταβολές των ισοτιμιών των νομισμάτων που επηρεάζουν τα στοιχεία σε συνάλλαγμα που έχει λάβει μια τράπεζα για τη διαχείριση των διαθεσίμων της ή των διαθεσίμων των πελατών της. Κίνδυνος χώρας Ο κίνδυνος χώρας αποτελεί έναν ιδιαίτερο τύπο πιστωτικού κινδύνου που απορρέει από την υψηλή έκθεση μιας τράπεζας σε δανεισμό συγκεκριμένης κυβέρνησης. Αναφέρεται κυρίως στην περίπτωση παύσης πληρωμών από μια συγκεκριμένη κυβέρνηση σε μια συγκεκριμένη χώρα. Η τράπεζα, ωστόσο, δεν έχει στη διάθεσή της τα συμβατικά -6-

15 εργαλεία διαχείρισης και κάλυψης έναντι αυτού του πιστωτικού κινδύνου (Κοσμίδου & Ζοπουνίδης, 2003). Ο κίνδυνος χώρας συνδέεται με το ευρύτερο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον της χώρας. Κίνδυνος από πράξεις εκτός ισολογισμού Ο κίνδυνος των πράξεων εκτός ισολογισμού συνδέεται με απρόβλεπτες απαιτήσεις στο ενεργητικό του ισολογισμού της τράπεζας. Όσο οι πελάτες δεν ασκούν τα δικαιώματά τους επί των πιστωτικών διευκολύνσεων οι πράξεις αυτές παραμένουν απλές εγγραφές εκτός ισολογισμού. Όταν, όμως, ο πελάτης χρειάζεται πιστωτική διευκόλυνση, οι πράξεις εγγράφονται ως απαιτήσεις στο ενεργητικό του ισολογισμού και, συνεπώς, ενέχουν κίνδυνο ρευστότητας, επιτοκίου και πιστωτικό κίνδυνο για τη συγκεκριμένη τράπεζα. -7-

16 2 Προσομοίωση ακραίων καταστάσεων - stress testing 2.1 Γενικά στοιχεία Η λειτουργία των τραπεζικών οργανισμών, όπως ρυθμίζεται από τις εποπτικές αρχές, περιλαμβάνει διαδικασίες, ανάμεσα σε άλλες, που έχουν σχέση με την επιβολή τακτικών ελέγχων, για την υποστήριξη της διαχείρισης των τραπεζικών κινδύνων. Τα τελευταία χρόνια, συνήθως, οι έλεγχοι αυτοί πραγματοποιούνται με την εφαρμογή κάποιων ακραίων αλλά πιθανών σεναρίων, με σκοπό να εξεταστούν οι συνέπειες αυτών στα τραπεζικά ιδρύματα, αλλά και να ληφθούν μέτρα από την πλευρά τους, ώστε σε ένα πιθανό δυσμενές πλαίσιο να υποστούν τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Ένας ορισμός που προτείνεται στη βιβλιογραφία για τα ακραία αυτά σενάρια (stress tests) είναι ότι τα stress tests αποτελούν εργαλεία που θέτουν δύο κύριους στόχους για τις τράπεζες, τη μέτρηση της επάρκειας των κεφαλαίων τους για να διαπιστωθεί αν είναι επαρκή για να απορροφήσουν πιθανές μεγάλες ζημίες και να προσδιορίσουν τρόπους και τα βήματα για να μειώσουν τον κίνδυνο αυτό και να διατηρήσουν τα κεφάλαια σε υψηλά επίπεδα (Bank for International Settlements, 1996). Επίσης, κατά τον ελληνικό όρο, ως προσομοίωση ακραίων καταστάσεων ορίζεται η διαδικασία αναγνώρισης των επιδράσεων που έχουν οι ακραίες και δυσμενείς συνθήκες της αγοράς και της οικονομίας στο χαρτοφυλάκιο της Τράπεζας (Ζοπουνίδης, 2009). Επιπλέον, το Stress Testing (J.P. Morgan, 1999) ορίζεται ως η διαδικασία ταυτοποίησης και διαχείρισης καταστάσεων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ασυνήθιστα μεγάλες ζημίες. Στα πλαίσια του Stress Testing, οι παράγοντες κινδύνου υφίστανται σχετικά μεγάλες μεταβολές και γίνεται χρήση και μη γραμμικών μοντέλων για τον υπολογισμό της αξίας του χαρτοφυλακίου που προκύπτει ως αποτέλεσμα. Η διαμόρφωση των δυσμενών σεναρίων μπορεί να γίνει είτε με βάση κάποια ιστορικά γεγονότα, είτε σύμφωνα με μοντέλα προσομοίωσης. Τα τελευταία χρόνια διαπιστώθηκε ότι η μορφή των σεναρίων πρέπει να καθορίζεται από τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε χαρτοφυλακίου. Θα πρέπει, σε πρώτη φάση, να εντοπίζονται οι παράγοντες κινδύνου στους οποίους εμφανίζει ευαισθησία το -8-

17 χαρτοφυλάκιο, και ακολούθως να εφαρμόζονται ισχυρές μεταβολές στις τιμές αυτών των παραγόντων, ώστε να διαπιστώνεται η επίδραση στην αξία του χαρτοφυλακίου. Συνήθως, το είδος μεταβολών στους παράγοντες κινδύνου είναι συγκεκριμένο, ώστε να γίνονται άμεσα αντιληπτές κατά μήκος όλης της ιεραρχίας ενός οργανισμού. Είναι, επίσης, αποτελεσματικό να γίνεται ομαδοποίηση (blocking) των παραγόντων κινδύνου, ώστε να είναι προκαθορισμένοι οι παράγοντες που θα μεταβληθούν ταυτόχρονα και να διευκολύνεται η ανάλυση. Στην περίπτωση που το stress test αναδείξει αδυναμίες για ένα χαρτοφυλάκιο, θα πρέπει να ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Μια λύση είναι η εξασφάλιση επαρκούς αποθεματικού κεφαλαίου, ώστε να καλυφθούν εν δυνάμει υπέρογκες ζημίες. Υπάρχουν, όμως περιπτώσεις όπου αυτή η λύση δεν είναι εφικτή, διότι το κεφάλαιο ασφαλείας που πρέπει να τηρηθεί είναι απαγορευτικά μεγάλο και μια τέτοια κίνηση ενέχει κίνδυνο. Μια άλλη λύση είναι η αντικατάσταση των θέσεων του χαρτοφυλακίου με άλλες που ενέχουν μικρότερους κινδύνους. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος είναι η διασφάλιση της επιβίωσης του οργανισμού σε μια ενδεχόμενη κρίση (Jones, Hilbers, & Slack, n.d.). Η προσομοίωση ακραίων τιμών μπορεί να εφαρμοστεί ως εξής: Ως έλεγχος ευαισθησίας (sensitivity tests) για τον εντοπισμό της επίδρασης που ασκείται στο χαρτοφυλάκιο ενός χρηματοπιστωτικού οργανισμού από τη μεταβολή μιας μεταβλητής του υποδείγματος. Ως έλεγχος σεναρίου (scenario tests) με σκοπό τον εντοπισμό της επίδρασης που ασκείται στο χαρτοφυλάκιο ενός χρηματοπιστωτικού οργανισμού από την ταυτόχρονη μεταβολή ενός αριθμού παραγόντων του υποδείγματος ως αποτέλεσμα δυσμενών οικονομικών συνθηκών. Ως έλεγχος μετάδοσης (contagion tests) για τη μέτρηση της πιθανότητας να μεταφερθούν οι δυσμενείς συνθήκες από έναν χρηματοπιστωτικό οργανισμό σε έναν άλλο και, τελικά, σε όλο το τραπεζικό σύστημα. Για τη μέτρηση της αντοχής και την υλοποίηση της άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σε ένα χρηματοοικονομικό περιβάλλον απαιτούνται ποσοτικά στοιχεία και δείκτες όπως, στοιχεία για τη δομή του συστήματος, γενικοί μακροοικονομικοί δείκτες και εσωτερικοί (internal) χρηματοοικονομικοί δείκτες. Τα -9-

18 χρηματοοικονομικά και μακροοικονομικά στοιχεία είναι απαραίτητα γιατί παρέχουν ολοκληρωμένη εικόνα του εξεταζόμενου περιβάλλοντος και συμμετέχουν καθοριστικά στην πρόβλεψη των κινδύνων που θα διατρέξει το χρηματοοικονομικό σύστημα. Οι φορείς που συνδέονται άρρηκτα με τη θεσμοθέτηση των ασκήσεων ακραίων καταστάσεων είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund- IMF) και η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank-WB) που εισήγαγαν το Πρόγραμμα Αξιολόγησης Χρηματοοικονομικού Τομέα (Financial Sector Assessment Program- FSAP) και με το οποίο αξιολογούν τις οικονομίες των κρατών που εποπτεύουν. Σε χαμηλότερο επίπεδο, οι ασκήσεις προσομοίωσης διεξάγονται υπό την εποπτεία της εκάστοτε Κεντρικής Τράπεζας. Τα τραπεζικά stress tests διεξάγονται είτε από τις ίδιες τις τράπεζες, για να προσδιορίσουν την οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται, ώστε να αναγνωρίσουν πιθανά προβλήματα και να καθορίσουν την απαιτούμενη μελλοντική στρατηγική τους, είτε από τις εποπτικές αρχές, στο πλαίσιο της ελεγκτικής στρατηγικής που ακολουθούν. Τα αποτελέσματα των stress tests χρησιμοποιούνται από τις εποπτικές αρχές και αξιοποιούνται στους τακτικούς ελέγχους που αυτές πραγματοποιούν. Έτσι, οι εποπτικές αρχές κατορθώνουν να εξετάσουν κατά πόσο οι τράπεζες διαθέτουν κατάλληλες διαδικασίες διαχείρισης κινδύνου σε περίπτωση επικράτησης δυσμενών οικονομικών συνθηκών. 2.2 Βήματα Κατασκευής και Εγκυρότητα Stress Testing Πριν υλοποιηθεί ένα stress test πρέπει να αποφασιστεί ο χρονικός ορίζοντας εντός του οποίου είναι επιθυμητό να μελετηθεί ένα ακραίο σενάριο. Ο χρονικός ορίζοντας εξαρτάται από την ικανότητα ρευστοποίησης και τη μεταβλητότητα της αξίας των στοιχείων που συνθέτουν το χαρτοφυλάκιο. Επίσης, είναι χρήσιμο να προκαθορίζεται η συχνότητα πραγματοποίησης μιας άσκησης προσομοίωσης. Τα έξι βασικά βήματα υλοποίησης ενός Stress Test (Jorion, 2000) είναι τα εξής: 1. Καθορισμός του συνόλου των παραγόντων κινδύνου που ενδέχεται να επηρεάζουν την αξία του χαρτοφυλακίου. -10-

19 2. Επιλογή των παραγόντων κινδύνου που πρέπει να ομαδοποιηθούν ή να εξεταστούν μεμονωμένα. 3. Προσδιορισμός του ύψους της μεταβολής που θα υποστεί κάθε παράγοντας κινδύνου. Συνήθως, λαμβάνεται υπόψη η τυπική απόκλιση των παρατηρήσεων του παράγοντα. 4. Εφαρμογή των μεταβολών στις τιμές των παραγόντων κινδύνου. 5. Υπολογισμός της αξίας του χαρτοφυλακίου που προκύπτει. Τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό αυτό μπορεί να γραμμικά ή μη γραμμικά. 6. Καταγραφή των απωλειών που ενδέχεται να προκύψουν. Ο στόχος του Stress Test είναι η ανάδειξη των αδύναμων σημείων του χαρτοφυλακίου και ο προσδιορισμός των κινδύνων. Ένα έγκυρο και επιτυχημένο Stress Test πρέπει (J.P. Morgan, 1999): Να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες του χαρτοφυλακίου. Να λαμβάνει υπόψη όλους τους παράγοντες κινδύνου που μεταβάλλονται ταυτόχρονα. Να εξετάζει πιθανές αλλαγές σε καθιερωμένες καταστάσεις (regime shifts) Να αποτελεί εφαλτήριο για προβληματισμό και διάλογο μεταξύ των στελεχών του οργανισμού. Να λαμβάνει υπόψη την έλλειψη ρευστότητας σε περιπτώσεις έντονων κρίσεων. Να λαμβάνει υπόψη την αλληλεπίδραση κινδύνου αγοράς και πιστωτικού κινδύνου. Επιπλέον, το Stress Test χρειάζεται να δημιουργεί προβληματισμό και ανάληψη ευθυνών από το διαχειριστή του κινδύνου. Ένα επιτυχημένο Stress Test δεν εγγυάται την αποφυγή ενός ακραίου και δυσμενούς σεναρίου, αλλά προετοιμάζει τον χρηματοπιστωτικό οργανισμό για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και δίνει την ευκαιρία για λήψη προληπτικών μέτρων. -11-

20 2.3 Τρόποι Δημιουργίας Ακραίων Σεναρίων (Stress Tests) Υπάρχουν τέσσερεις τρόποι (J.P. Morgan, 1999) για να δημιουργηθούν ακραία σενάρια, οι οποίοι αναφέρονται παρακάτω: 1. Χρήση ακραίων ιστορικών σεναρίων που έχουν παρατηρηθεί κατά το παρελθόν. 2. Εφαρμογή διαταραχών σε μεμονωμένους παράγοντες κινδύνου, ώστε να εντοπιστεί η συμπεριφορά του χαρτοφυλακίου στις μεταβολές του κάθε παράγοντα. 3. Εφαρμογή διαταραχών σε σύνολο συσχετισμένων παραγόντων κινδύνου. 4. Δημιουργία σεναρίων που εστιάζουν στις απώλειες των χαρτοφυλακίων. 1 ος τρόπος Ο πρώτος τρόπος δημιουργίας ακραίων σεναρίων είναι η χρήση ακραίων σεναρίων που έχουν συμβεί κατά το παρελθόν και εμφανίζουν κοινά σημεία με το εξεταζόμενο χαρτοφυλάκιο. Ωστόσο, χρειάζεται να δοθεί έμφαση στη μεταβλητότητα των αγορών, ώστε να υλοποιηθούν παρόμοια ιστορικά σενάρια. 2 ος τρόπος Μια δεύτερη οπτική για τη δημιουργία ακραίων σεναρίων είναι η εφαρμογή ακραίων διαταραχών σε μεμονωμένους παράγοντες κινδύνου ή στις συσχετίσεις που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτούς. Ο τρόπος αυτός συνεισφέρει στον υπολογισμό της ευαισθησίας του χαρτοφυλακίου σε κάθε παράγοντα κινδύνου. Το δύσκολο κομμάτι αυτής της διαδικασίας είναι η επιλογή των παραγόντων κινδύνου που θα μεταβληθούν και το ύψος αυτών των μεταβολών. Αυτό εξαρτάται κυρίως από τις μεταβολές που έχουν παρατηρηθεί στο παρελθόν, την εμπειρία του στελέχους που εφαρμόζει το Stress Test και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χαρτοφυλακίου. -12-

21 Ένας άλλος τρόπος υλοποίησης του Stress Test με εφαρμογή διαταραχών είναι ο υπολογισμός της αξίας του χαρτοφυλακίου για ένα συγκεκριμένο εύρος μεταβολών του εκάστοτε παράγοντα κινδύνου και η παρουσίαση των αποτελεσμάτων σε μορφή γραφικής παράστασης. Οι γραφικές παραστάσεις είναι πολύ χρήσιμες για την κατανόηση των χαρτοφυλακίων των οποίων τα στοιχεία δε συμπεριφέρονται με γραμμικό τρόπο. Τέλος, η μέθοδος αυτή μπορεί να εφαρμοστεί με διαταραχές στις τυπικές αποκλίσεις ή στους συντελεστές συσχέτισης των παραγόντων κινδύνου. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί η εφαρμογή διαταραχών στους συντελεστές συσχέτισης, καθώς ενδέχεται να δημιουργηθούν παράλογα σενάρια. 3 ος τρόπος Ο τρίτος τρόπος δημιουργίας ακραίων σεναρίων είναι η κατασκευή ολοκληρωμένων σεναρίων που ενδέχεται να εμφανιστούν στο μέλλον. 4 ος τρόπος Ο τελευταίος τρόπος παραγωγής σεναρίων ερευνά για σενάρια που θα αναδείξουν τα αδύναμα σημεία του εξεταζόμενου χαρτοφυλακίου. Ένας τρόπος διάγνωσης των αδυναμιών του χαρτοφυλακίου είναι η εκτέλεση προσομοίωσης Monte Carlo ή ιστορικής προσομοίωσης, και η διερεύνηση όλων των σεναρίων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απώλειες. Σε αυτόν τον τρόπο, γίνεται πρώτα εκτίμηση της σημαντικότητας μιας ενδεχόμενης απώλειας και στη συνέχεια αναζητείται το σενάριο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτήν. Υπάρχουν, ωστόσο, προβλήματα και «σκοτεινά σημεία» που εμφανίζονται κατά τη δημιουργία και υλοποίηση της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Το πιο προφανές πρόβλημα (J.P. Morgan, 1999) του Stress Testing είναι η πλήρης εξάρτησή του από το επιλεγόμενο σενάριο και, κατά συνέπεια, από την κριτική ικανότητα και την εμπειρία του στελέχους που υλοποιεί το Stress Test. Η επιλογή του σεναρίου που -13-

22 αρμόζει σε κάθε περίπτωση είναι καίριας σημασίας για την επιβίωση ενός οργανισμού. Ένα επιπλέον πρόβλημα του Stress Testing είναι η δυσκολία προσδιορισμού του συνόλου των παραγόντων κινδύνου που πρέπει να μεταβληθούν ταυτόχρονα. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων κινδύνου είναι καθοριστικής σημασίας. Πρέπει να ελέγχεται ο δείκτης συσχέτισης ανάμεσα στους διάφορους παράγοντες. Επίσης, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος δημιουργίας σεναρίου μη μηδενικού arbitrage από το συνδυασμό μεταβολών που έχουν εφαρμοστεί. 2.4 Η διαδικασία Προσομοίωσης Ακραίων Καταστάσεων (Stress Tests) Η διαδικασία των stress tests εξετάζει το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα μπορεί να επηρεαστεί από μια σειρά μεταβολών σε βασικά χρηματοοικονομικά μεγέθη και περιλαμβάνει πέντε στάδια (Sorge, 2004): I. Προσδιορισμός κυριότερων κινδύνων Αρχικά, ερευνώνται οι μακροοικονομικοί κίνδυνοι τους οποίους μπορεί να διατρέξει η οικονομία μιας χώρας και ποιοι από αυτούς θα ασκήσουν σημαντική επίδραση στο χρηματοοικονομικό σύστημα που εξετάζεται. II. Προσδιορισμός βασικών δεδομένων Είναι σημαντικό να καθοριστούν οι τράπεζες που θα συμμετέχουν και τα δεδομένα αυτών, καθώς επηρεάζουν την επιλογή των χρηματοοικονομικών δεικτών, αλλά και τα αποτελέσματα που θα εξαχθούν μετά την υλοποίηση. III. Βαθμονόμηση σεναρίων Υπάρχουν δύο τρόποι βαθμονόμησης των σεναρίων: -14-

23 Η χειρότερη προσέγγιση (worst case approach), κατά την οποία επικρατούν οι πιο ακραίες, αλλά πιθανές, καταστάσεις και έχουν τις πιο σοβαρές συνέπειες. Στην ουσία πρόκειται για συνθήκες υπό τις οποίες το χαρτοφυλάκιο έχει την ελάχιστη αξία. Ο καθορισμός ορίων, όπου γίνονται δοκιμές για το ποιες είναι ελάχιστες δυσμενείς συνθήκες που πρέπει να συμβούν για να φτάσουν σε αυτά τα όρια που έχουν τεθεί. IV. Επιλογή και εφαρμογή της μεθοδολογίας Για να επιλεγούν οι κατάλληλες μέθοδοι υπολογισμού του κινδύνου, πρέπει να οριστεί και να γίνει κατανοητό το είδος κινδύνου που εξετάζεται, η αλληλεπίδραση αυτού με άλλους κινδύνους και η γενικότερη επιρροή που ασκεί αυτός στο χαρτοφυλάκιο του ιδρύματος. Οι μέθοδοι αυτές ποικίλλουν, καθώς μπορεί να είναι είτε ποσοτικές είτε ποιοτικές και διαφέρουν ανάλογα με το είδος του κινδύνου. Σε πολλές περιπτώσεις, η χρήση μοντέλων διαχείρισης των κινδύνων μπορεί να μην είναι αποτελεσματική, ενώ κάποια ιστορικά δεδομένα και ο τρόπος αντίδρασης των τραπεζών σε παρόμοιες συνθήκες του παρελθόντος να συμβάλλουν ουσιαστικότερα. V. Ερμηνεία των αποτελεσμάτων Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων των stress tests είναι ίσως το σημαντικότερο κομμάτι της διαδικασίας, καθώς κρίνει την πορεία του τραπεζικού ιδρύματος ή και ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος. Πρέπει οπωσδήποτε κατά την ερμηνεία να λαμβάνονται υπόψη οι υποθέσεις και οι περιορισμοί που έχουν τεθεί από την αρχή. Ακόμη, είναι απαραίτητο να δίνεται έμφαση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εξεταζόμενης μονάδας, ώστε να υπάρχει σαφήνεια στα αποτελέσματα και αυτά να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα της συγκεκριμένης οικονομίας. Εξάλλου, το στάδιο αυτό θα καθορίσει τα μέτρα και τις κινήσεις που θα πραγματοποιηθούν για την αποφυγή των κινδύνων στο τραπεζικό σύστημα. -15-

24 3 Επισκόπηση πανευρωπαϊκών ασκήσεων stress tests Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής και ανάλυσης της διαδικασίας των ασκήσεων ακραίων καταστάσεων, που διενεργήθηκαν τα τελευταία χρόνια στον ευρωπαϊκό χώρο, και των αποτελεσμάτων τους. Αυτό πραγματοποιείται για να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο και ο σκοπός υλοποίησης των ασκήσεων αυτών. 3.1 Επισκόπηση Stress Test Σκοπός - Μεθοδολογία Το πανευρωπαϊκό stress test του 2016 (European Banking Authority, 2016) σχεδιάστηκε με σκοπό να αξιολογήσει την «αντοχή» του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα και των κυριότερων ευρωπαϊκών τραπεζών σε υποθετικές δυσμενείς οικονομικές συνθήκες. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν τέθηκε κάποιο όριο για τις τράπεζες που συμμετείχαν. Τα αποτελέσματα, όμως, του stress test κρίνονται χρήσιμα για την ετήσια Διαδικασία Εποπτικού Ελέγχου και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP) από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής (European Banking Authority - EBA) και για την εξασφάλιση της πειθαρχίας ης αγοράς. Ουσιαστικά, στόχος ήταν να αξιολογηθεί η ικανότητα των τραπεζών να ανταποκριθούν στις κεφαλαιακές απαιτήσεις που επιβάλλονται υπό δυσμενείς συνθήκες. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι αρκετά περιοριστική. Γίνεται λόγος για στατικό ισολογισμό, πράγμα που σημαίνει ότι λήφθηκαν υπόψη ενεργητικό και υποχρεώσεις όπως αυτά αποτυπώνονται κατά την έναρξη της άσκησης του stress test. Η μέθοδος αυτή συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση, από την πλευρά των εποπτικών αρχών αλλά και των ίδιων των τραπεζών, της επιρροής που θα ασκήσουν οι δυσμενείς συνθήκες στην κεφαλαιακή θέση των τραπεζών και των πιστωτικών ενεργειών που πρέπει να ακολουθήσουν. Το stress test βασίστηκε σε ένα γενικό μακροοικονομικό σενάριο ύφεσης με χρονικό ορίζοντα τα 3 έτη. Το σενάριο είναι υποθετικό, όμως αποτελεί ένα αναλυτικό -16-

25 εργαλείο ώστε να γίνει κατανοητό τι θα συμβεί στους ισολογισμούς των τραπεζών αν αυτό υλοποιηθεί, ανεξάρτητα από το χρηματοοικονομικό γεγονός που θα το προκαλέσει. Το stress test διενεργήθηκε σε ένα δείγμα 51 τραπεζών από 15 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με 37 από αυτές να είναι από χώρες που υπόκεινται στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (Single Supervisory Mechanism - SSM) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (European Central Bank - ECB). Τα 37 αυτά σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα, που υπόκεινται στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ, καλύπτουν το 70% περίπου του ενεργητικού του τραπεζικού τομέα στη ζώνη του ευρώ Αποτελέσματα Stress Test Oι τράπεζες ξεκίνησαν τα stress tests της EBA με μέσο δείκτη εποπτικών κεφαλαίων (CET1 capital ratio) στο 13,2% και υπό το δυσμενές σενάριο ο τελικός μέσος δείκτης ανήλθε στο 9,4% στο τέλος του Το δυσμενές σενάριο περιελάμβανε αρνητικά σοκ στο ΑΕΠ, στα επιτόκια και στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, καθώς και μεγάλη πτώση στις τιμές των ακινήτων. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι το νόμιμο ελάχιστο όριο για όλες τις τράπεζες είναι ένας κεφαλαιακός δείκτης 4,5%. -17-

26 Εικόνα 1 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων - Άσκηση ακραίων καταστάσεων 2016, Πηγή: European Banking Authority, 2016 Οι 37 τράπεζες που υπόκεινται στην εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχαν στην άσκηση με μέσο δείκτη κεφαλαίου κοινών μετοχών (Common Equity Tier 1 - CET1) στο 13%, ο οποίος είναι υψηλότερος σε σχέση με τον αντίστοιχο δείκτη 11,2% στο πλαίσιο της προηγούμενης άσκησης του Υπό το δυσμενές σενάριο, η μέση μείωση κεφαλαίου ήταν 3,9 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή υψηλότερη σε σχέση με τις 2,6 ποσοστιαίες μονάδες στο πλαίσιο της άσκησης του Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι για την άσκηση του 2016 χρησιμοποιήθηκε αυστηρότερη μεθοδολογία και δυσμενέστερο σενάριο το οποίο αφορούσε και πάλι ορίζοντα τριετίας και χρησιμοποιούσε στατικούς ισολογισμούς. Χάρη σε υψηλότερα επίπεδα κεφαλαίου και άλλες βελτιώσεις από το 2014 και μετά, ο τελικός μέσος δείκτης CET1 υπό το δυσμενές σενάριο ήταν, ωστόσο, υψηλότερος στο 9,1%, έναντι 8,6% της άσκησης του

27 Εικόνα 2 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων για τράπεζες που υπόκεινται στην ΕΚΤ, Πηγή: European Banking Authority, 2016 Με μία εξαίρεση, όλες οι τράπεζες εμφανίζουν επίπεδα κεφαλαίου CET1 κατά πολύ υψηλότερα σε σχέση με το όριο αναφοράς 5,5% το οποίο χρησιμοποιήθηκε το 2014 υπό το υποθετικό δυσμενές σενάριο. Αυτό αντανακλά την ευρωστία του συνολικού επιπέδου κεφαλαίων των τραπεζών που συμμετείχαν στην άσκηση η οποία διενεργήθηκε από την ΕΒΑ. Άλλωστε, τα τελευταία δύο χρόνια οι τράπεζες άντλησαν σημαντικά κεφάλαια και προχώρησαν σε περαιτέρω εξυγίανση των ισολογισμών τους. Υπό το δυσμενές σενάριο της άσκησης, η μείωση κεφαλαίου, η οποία ήταν κατά μέσο όρο 3,8 ποσοστιαίες μονάδες, οφείλεται σε διάφορους παράγοντες κινδύνου, όπως μεταξύ άλλων οι εξής: Ο πιστωτικός κίνδυνος συνέβαλε κατά μέσο όρο κατά 3,7 ποσοστιαίες μονάδες στη συνολική μείωση του κεφαλαίου CET1. Ο κίνδυνος αγοράς συνέβαλε κατά μέσο όρο κατά 0,9 της ποσοστιαίας μονάδας, κυρίως λόγω ζημιών αναπροσαρμογής επί στοιχείων ενεργητικού που αποτιμώνται στην εύλογη αξία. -19-

28 Ο λειτουργικός κίνδυνος συνέβαλε κατά μέσο όρο κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα, λόγω των προβολών για ζημίες όσον αφορά στον κίνδυνο συμπεριφοράς, στοιχείο που ενσωματώθηκε για πρώτη φορά στην άσκηση του Εικόνα 3 - Ποσοστιαία συμβολή των διαφόρων παραγόντων κινδύνου, Πηγή: European Banking Authority, 2016 Επιπλέον, ένας συνδυασμός άλλων παραγόντων επηρέασε θετικά ή αρνητικά τη μείωση κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένων των καθαρών τόκων-εσόδων, των εσόδων από έξοδα και προμήθειες και των διοικητικών δαπανών. Το σενάριο του stress test επηρεάζει την κερδοφορία των τραπεζών και την καθιστά σε σημαντικά χαμηλά επίπεδα στο τέλος του Σημειώνεται ότι το συνολικό RoRC (ρυθμός επίτευξης κέρδους ή ζημίας των τραπεζών σε σχέση με το κεφάλαιο Tier 1) τείνει στο μηδέν. Οι κυριότεροι παράγοντες για την εκτίμηση αυτή είναι οι εξής: Μείωση των καθαρών εσόδων από τόκους (NII) κατά 500 bps. Αύξηση των απομειώσεων στα χρηματοοικονομικά στοιχεία κατά 270 bps. Μείωση κατά 180 bps των εσόδων από δραστηριότητες που σχετίζονται με τον κίνδυνο αγοράς. Όσον αφορά στην επίδραση που ασκείται στη συνολική έκθεση στον κίνδυνο, υπό το δυσμενές σενάριο, η αύξηση που σημειώνεται οφείλεται κατά 10% στον πιστωτικό κίνδυνο, κατά 25% στον κίνδυνο αγοράς και κατά 7% στο λειτουργικό κίνδυνο. -20-

29 Εικόνα 4 - Παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική έκθεση στον κίνδυνο, Πηγή: European Banking Authority, 2016 Αναφορικά με τους δείκτες μόχλευσης, ο σταθμικός μέσος ρυθμός μόχλευσης διαγράφει πορεία από το 5,2% το 2015 στο 4,2% το 2018, υπό το δυσμενές σενάριο, σημειώνοντας πτώση κατά 100 bps. Αυτή η πτώση οφείλεται αποκλειστικά στο μειωμένο κεφάλαιο Tier 1. Βέβαια, παρατηρείται σημαντική διασπορά στις τιμές των δεικτών μόχλευσης ανάμεσα στις τράπεζες που συμμετείχαν στην άσκηση stress test. -21-

30 Εικόνα 5 - Ρυθμός μόχλευσης - Άσκηση ακραίων καταστάσεων 2016, Πηγή: European Banking Authority, 2016 Παρόλο που στην άσκηση stress test του 2016 δεν τέθηκε θέμα επιτυχίας ή αποτυχίας των τραπεζών, η άσκηση συνεισφέρει με μη αυτόματο τρόπο, μεταξύ άλλων παραγόντων, στον προσδιορισμό του κεφαλαίου του Πυλώνα 2 στο πλαίσιο της συνολικής Διαδικασίας Εποπτικού Ελέγχου και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP). Το κεφάλαιο του Πυλώνα 2 αποτελείται από δύο συνιστώσες: τις απαιτήσεις του Πυλώνα 2 και τις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2. Μάλιστα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τα αποτελέσματα της άσκησης χρησιμοποιούνται από την ΕΚΤ στις κατευθύνσεις του Πυλώνα 2, όπου λαμβάνονται, επίσης, υπόψη, μεταξύ άλλων, οι συνέπειες της υπόθεσης για στατικό ισολογισμό και οι διορθωτικές ενέργειες των διοικήσεων των τραπεζών. -22-

31 3.2 Επισκόπηση Stress Test Σκοπός - Μεθοδολογία Το πανευρωπαϊκό stress test του 2014 (European Banking Authority, 2014) σχεδιάστηκε με σκοπό να παρέχει ένα κοινό αναλυτικό πλαίσιο στις εποπτικές αρχές και τις τράπεζες, καθώς και για να αξιολογήσει την «αντοχή» των κυριότερων ευρωπαϊκών τραπεζών σε υποθετικές δυσμενείς οικονομικές συνθήκες. Η άσκηση αυτή έπαιξε συμπληρωματικό ρόλο, και όχι υποκατάστατου, στη Διαδικασία Εποπτικού Ελέγχου και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP) και στην εξασφάλιση της διαφάνειας όσον αφορά στα αποτελέσματα των τραπεζών. Η άσκηση του 2014, λόγω της σημαντικής κεφαλαιακής ενδυνάμωσης που πραγματοποιήθηκε από τα τραπεζικά ιδρύματα, βελτιώθηκε σε αρκετά σημεία. Διεξήχθη συνολική επανεξέταση της μεθοδολογίας που ακολουθείται, με αυστηρότερους περιορισμούς να θέτονται σε εφαρμογή. Για πρώτη φορά η άσκηση συνδέθηκε με έναν έλεγχο ποιότητας των κεφαλαιακών στοιχείων, ώστε να εξασφαλισθεί η εγκυρότητα αυτών. Οι εποπτικές αρχές ανέλαβαν την ευθύνη για τη διασφάλιση της ποιότητας της διαδικασίας και ο χρονικός ορίζοντας διευρύνθηκε από τα δύο στα τρία έτη. Επιπλέον, το όριο για τις τράπεζες σχετικά με το δείκτη εποπτικών κεφαλαίων CET1 αυξήθηκε στο 5,5% από 5% που ήταν το Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε εμπεριέχει περιορισμούς. Γίνεται υπόθεση για στατικό ισολογισμό, πράγμα που σημαίνει ότι λήφθηκαν υπόψη ενεργητικό και υποχρεώσεις όπως αυτά αποτυπώνονται κατά την έναρξη της άσκησης του stress test. Η μέθοδος αυτή συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση, από την πλευρά των εποπτικών αρχών αλλά και των ίδιων των τραπεζών, της επιρροής που θα ασκήσουν οι δυσμενείς συνθήκες στην κεφαλαιακή θέση των τραπεζών και των πιστωτικών ενεργειών που πρέπει να ακολουθήσουν. Υπήρξαν, βέβαια, εξαιρέσεις τραπεζών από την υπόθεση του στατικού ισολογισμού, με κάποιες από αυτές να εξαιρούνται τελείως και ορισμένες να ακολουθούν συνδυασμό στατικού και δυναμικού ισολογισμού. Το stress test βασίστηκε σε ένα γενικό μακροοικονομικό σενάριο ύφεσης με χρονικό ορίζοντα τα 3 έτη. Το σενάριο είναι υποθετικό, όμως αποτελεί ένα αναλυτικό -23-

32 εργαλείο ώστε να γίνει κατανοητό τι θα συμβεί στους ισολογισμούς των τραπεζών αν αυτό υλοποιηθεί. Το stress test διεξήχθη σε ένα δείγμα 123 τραπεζικών ιδρυμάτων από 22 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το ενεργητικό τους να υπερβαίνει το 70% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν περιορίστηκε σε χώρες της Ευρωζώνης και αφορούσε σε τράπεζες που τοποθετούνται στο υψηλότερο επίπεδο ενοποίησης. Στη διεξαγωγή της άσκησης stress test συνέβαλαν συγκεκριμένοι φορείς με διακριτούς ρόλους. Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή ήταν κυρίως υπεύθυνη για την ανάπτυξη του πλαισίου της άσκησης και της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είχε την ευθύνη της εφαρμογής των συγκεκριμένων οδηγιών και περιορισμών και της διασφάλισης της ποιότητας ολόκληρης της διαδικασίας. Για τη δημιουργία του δυσμενούς σεναρίου υπεύθυνοι ήταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ESRB) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Αποτελέσματα Stress Test Oι τράπεζες ξεκίνησαν τα stress tests με μέσο δείκτη εποπτικών κεφαλαίων (CET1 capital ratio) στο 11,1% και υπό το δυσμενές σενάριο ο τελικός μέσος δείκτης ανήλθε στο 8,5% στο τέλος του Η συνολική επιρροή στο δείκτη αυτό ανήλθε στο επίπεδο των 300 bps. Το δυσμενές σενάριο περιελάμβανε αρνητικά σοκ στο ΑΕΠ, στα επιτόκια και στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, καθώς και μεγάλη πτώση στις τιμές των ακινήτων. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι το ελάχιστο όριο για όλες τις τράπεζες ορίστηκε στο 5,5%. -24-

33 Εικόνα 6 - Δείκτης Εποπτικών Κεφαλαίων - Άσκηση ακραίων καταστάσεων 2014, Πηγή: European Banking Authority, 2014 Παρατηρούμε ότι σημειώνεται σημαντική διασπορά όσον αφορά στην επίδραση στα εποπτικά κεφάλαια των τραπεζών ανάμεσα στις χώρες που συμμετείχαν. Το επίπεδο μείωσης των τιμών του δείκτη ποικίλλει αρκετά ανάμεσα στα διαφορετικά πιστωτικά ιδρύματα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στα διαφορετικά χαρακτηριστικά που εμφανίζει το σενάριο για διαφορετικές χώρες και στο διαφορετικό χαρτοφυλάκιο που σχηματίζουν τα τραπεζικά ιδρύματα. Παρακάτω φαίνονται οι μεταβολές που σημειώθηκαν στο δείκτη ανά χώρα. -25-

34 Εικόνα 7 - Μεταβολές δείκτη CET1 κατά χώρα, Πηγή: European Banking Authority, 2014 Ακολουθεί η απεικόνιση της διασποράς των τραπεζών στα διαφορετικά επίπεδα τιμών του δείκτη. -26-

35 Εικόνα 8 - Διασπορά τραπεζών στα διάφορα επίπεδα, Πηγή: European Banking Authority, 2014 Υπό το δυσμενές σενάριο της άσκησης, η μείωση κεφαλαίου, η οποία ήταν συνολικά 3 ποσοστιαίες μονάδες, αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι οι εξής: Ο πιστωτικός κίνδυνος συνέβαλε κατά μέσο όρο κατά 4,4 ποσοστιαίες μονάδες στη συνολική μείωση του κεφαλαίου CET1. Η συνολική έκθεση στον κίνδυνο επιδρά αρνητικά στα εποπτικά κεφάλαια CET1 κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα. Τα λειτουργικά κέρδη εμφανίζουν θετική επίδραση στο δείκτη κατά 3,2 ποσοστιαίες μονάδες. Επιπλέον, ένας συνδυασμός άλλων παραγόντων επηρέασε σε μικρότερο βαθμό τη μείωση κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένων χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού, όπως μειώσεις αξίας ακινήτων. Ακόμη, μεταβατικές ρυθμίσεις, που πραγματοποιήθηκαν, επηρέασαν αρνητικά το δείκτη κεφαλαίων κατά 0,3 της ποσοστιαίας μονάδας. -27-

36 Εικόνα 9 - Ποσοστιαία συμβολή διάφορων παραγόντων, Πηγή: European Banking Authority, 2014 Όσον αφορά στην επίδραση που ασκείται στη συνολική έκθεση στον κίνδυνο, υπό το δυσμενές σενάριο, παρατηρείται αύξηση του κινδύνου, η οποία αποτιμάται σε ποσοστό 11%. Εικόνα 10 - Συνολική επίδραση στο δείκτη κεφαλαίων, Πηγή: European Banking Authority,

37 Ο πιστωτικός κίνδυνος καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό στην εκτίμηση του συνολικού κινδύνου. Παρακάτω απεικονίζεται η κατανομή των διάφορων τύπων κινδύνου στο χρονικό ορίζοντα του stress test. Εικόνα 11 - Κατανομή διάφορων τύπων κινδύνου, Πηγή: European Banking Authority, 2014 Το δυσμενές σενάριο εμπεριείχε μια μετατόπιση προς τα πάνω των επιτοκίων και των spreads των κρατικών ομολόγων. Υπό αυτή τη συνθήκη, τα τραπεζικά ιδρύματα καλούνται να αντιμετωπίσουν μια αύξηση στο κόστος χρηματοδότησης. Έτσι, στο σενάριο της άσκησης σημειώνεται μια σημαντική μείωση κατά 16% στα καθαρά έσοδα από τόκους. Εικόνα 12 - Επίδραση στα καθαρά έσοδα από τόκους, Πηγή: European Banking Authority,

38 Η άσκηση stress test του 2014 συνεισέφερε, μεταξύ άλλων, στη συνολική Διαδικασία Εποπτικού Ελέγχου και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP). Παρείχε τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να εφαρμοστούν εποπτικές διαδικασίες στα τραπεζικά ιδρύματα, και μάλιστα όχι μόνο σε αυτά που «απέτυχαν» στην άσκηση stress test με επιδόσεις υπό των ορίων που τέθηκαν. Τα αποτελέσματα της άσκησης χρησιμοποιήθηκαν για την κατανόηση των αδυναμιών που εμφάνιζαν οι τράπεζες μία προς μία, αλλά και ολόκληρος ο τραπεζικός τομέας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ρόλος τους ήταν καταλυτικός για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα κεφάλαια των τραπεζών και την ενίσχυσή τους. Τέλος, συνολικά, έδωσαν κατευθυντήριες γραμμές για τις στρατηγικές των τραπεζών και την εξυγίανση των ισολογισμών τους. 3.3 Επισκόπηση Stress Test Σκοπός Μεθοδολογία Το πανευρωπαϊκό stress test του 2011 (European Banking Authority, 2011) σχεδιάστηκε, σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν και τα προαναφερθέντα stress tests, με σκοπό να αξιολογήσει την «αντοχή» ενός μεγάλου δείγματος ευρωπαϊκών τραπεζών σε ένα υποθετικό δυσμενές αλλά πιθανό μακροοικονομικό σενάριο. Ακόμη, στόχος ήταν να εξασφαλισθεί διαφάνεια στα δεδομένα των ευρωπαϊκών τραπεζών, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με τον κίνδυνο δημοσίου χρέους, ώστε να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη της αγοράς και ο βαθμός συγκρισιμότητας. Η άσκηση αποτέλεσε ένα σημαντικό εργαλείο στη διάθεση των εθνικών εποπτικών αρχών, για να αξιολογήσουν τους κινδύνους που διέτρεχαν οι τράπεζες τους και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα έγκαιρα. Βέβαια, να σημειωθεί ότι το stress test και τα αποτελέσματά του δεν ήταν δυνατόν να καλύψουν όλους τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα. Το όριο που τέθηκε για το δείκτη εποπτικών κεφαλαίων CET1 ήταν 5%. Η άσκηση διενεργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (EBA) με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB) και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ESRB). Οι φορείς αυτοί μαζί με τις εθνικές -30-

39 εποπτικές αρχές διασφαλίζουν την ποιότητα στις διαδικασίες κατά τη διεξαγωγή της άσκησης. Το σενάριο προέβλεπε μια γενική μακροοικονομική ύφεση με επιδείνωση σε μακροοικονομικές μεταβλητές, όπως το ΑΕΠ, η ανεργία, οι τιμές ακινήτων και τα επιτόκια. Επίσης, λάμβανε υπόψη την κρίση χρέους και η μεθοδολογία προϋπέθετε στατικό ισολογισμό για τα τραπεζικά ιδρύματα. Στην άσκηση συμμετείχαν 90 τράπεζες από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο χρονικός της ορίζοντας ήταν διετής με σημείο εκκίνησης το Αποτελέσματα Stress Test Η επιρροή του σεναρίου στους κεφαλαιακούς δείκτες εξετάστηκε υπό δύο διαφορετικές συνθήκες, την ύπαρξη ή μη της κεφαλαιοποίησης του Έτσι, έχουμε την παράθεση των αποτελεσμάτων στις δυο αυτές διαφορετικές περιπτώσεις. Υπό το δυσμενές σενάριο, χωρίς την κεφαλαιοποίηση του 2011, έχουμε 20 τράπεζες να βρίσκονται υπό του ορίου 5% που τέθηκε. Ο δείκτης εποπτικών κεφαλαίων για όλο το δείγμα σημείωσε πτώση από το 8,9% που ήταν στο σημείο εκκίνησης στο 7,4% στο τέλος του Εικόνα 13 - Κατανομή δείκτη εποπτικών κεφαλαίων για τις τράπεζες - Άσκηση ακραίων καταστάσεων 2011, Πηγή: European Banking Authority,

40 Υπό το δυσμενές σενάριο, λαμβάνοντας υπόψη την κεφαλαιοποίηση του 2011, ο δείκτης εποπτικών κεφαλαίων σημείωσε πτωτική πορεία, από το 8,9% του 2010 στο 7,7% το Επίσης, οι καλύτερες επιδόσεις για τις τράπεζες υπό αυτό το σενάριο έγιναν εμφανείς και από το γεγονός ότι μόνο 8 τράπεζες εμφάνισαν δείκτη υπό του ορίου 5%. Εικόνα 14 - Κατανομή των τραπεζών που συμμετείχαν, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Παρακάτω απεικονίζονται οι σημαντικότεροι παράγοντες και τα ποσοστά με τα οποία αυτοί συνέβαλαν στην πτωτική πορεία που ακολουθεί ο δείκτης εποπτικών κεφαλαίων. -32-

41 Εικόνα 15 - Συμβολή παραγόντων στην πορεία του δείκτη, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Το δυσμενές σενάριο, αναφορικά με τα κόστη χρηματοδότησης, κάνει λόγο για αυξανόμενους ρυθμούς που ωθούν τα κόστη αυτά σε μια μετατόπιση προς τα πάνω. Έτσι, παρατηρήθηκε πτώση των καθαρών εσόδων από τόκους κάτω από τα επίπεδα του Εικόνα 16 - Πορεία των καθαρών εσόδων από τόκους, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Εξάλλου, σημειώθηκε αύξηση στους παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος χρηματοδότησης και αυτή απεικονίζεται παρακάτω. -33-

42 Εικόνα 17 - Παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος χρηματοδότησης, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Όσον αφορά στις προβλέψεις, η απομείωση των προβλέψεων, υπό το δυσμενές σενάριο, έφτασε σε επίπεδα συγκρινόμενα με αυτά του 2009, που ήταν το χειρότερο έτος της κρίσης. Μάλιστα, το εισόδημα πριν τις προβλέψεις τοποθετείται χαμηλότερα από τις νέες προβλέψεις. Εικόνα 18 - Επίδραση του σεναρίου στις προβλέψεις των τραπεζών, Πηγή: European Banking Authority,

43 Επιπρόσθετα, υπό το δυσμενές σενάριο, τα στοιχεία ενεργητικού που ενέχουν κίνδυνο (Risk-Weighted Assets RWA) παρουσίασαν αύξηση 14%. Ακολουθεί η διαγραμματική απεικόνιση της πορείας αυτής συγκρινόμενη με το κεφάλαιο Tier 1. Εικόνα 19 - Πορεία "ευαίσθητων" στοιχείων ενεργητικού, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Η άσκηση stress test κατέδειξε και την πολύ σημαντική επίδραση που θα φέρει στα τραπεζικά ιδρύματα ο κίνδυνος του δημοσίου χρέους. Αναφέρονται οι τρεις χώρες που αντιμετώπιζαν τη δεδομένη χρονική περίοδο τον κίνδυνο δημοσίου χρέους, δηλαδή η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, στις οποίες το μεγαλύτερο ποσοστό αυτού εξυπηρετείται σε εγχώριες τράπεζες. Δίνεται το παράδειγμα της Ελλάδας για την απεικόνιση της έκθεσης των τραπεζών στο συγκεκριμένο κίνδυνο. -35-

44 Εικόνα 20 - Απεικόνιση κινδύνου δημοσίου χρέους, Πηγή: European Banking Authority, 2011 Επιδείνωση της κατάστασης σε σχέση με αυτόν τον κίνδυνο μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις για τις τράπεζες, όπως αρνητικές συνέπειες στα κόστη χρηματοδότησης, στη δυνατότητα κεφαλαιοποίησης και, γενικότερα, στο προφίλ των χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Τα αποτελέσματα της άσκησης stress test του 2011 κρίθηκαν σημαντικά για τις ενέργειες που έλαβαν χώρα από τις εποπτικές αρχές και στόχο είχαν τη βελτίωση των χρηματοοικονομικών μεγεθών και δεικτών των τραπεζών. Αποτέλεσαν τη βάση για τη χάραξη της στρατηγικής των τραπεζικών ιδρυμάτων σε σχέση με την κεφαλαιακή τους θέση και τη συνολική διάρθρωση των ισολογισμών τους. -36-