Κοσµάς Κ. ΣΙ ΕΡΗΣ Λέκτορας, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης,

Transcript

1 Αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα και Ελληνική πραγµατικότητα: Παρούσα κατάσταση και προοπτικές εξέλιξης Self-compacting concrete in the Greek market: Present situation and future development. Κοσµάς Κ. ΣΙ ΕΡΗΣ 1 Λέξεις Κλειδιά: αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα, ανθεκτικότητα, ενανθράκωση, διείσδυση χλωριόντων, χρόνος ζωής κατασκευών. ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Το αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα είναι ένα ειδικό σκυρόδεµα το οποίο συµπυκνώνεται µε το ίδιο βάρος του χωρίς τη χρήση εξωτερικών δονητών µάζας. Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στις βελτιωµένες ρεολογικές ιδιότητες του υλικού, οι οποίες οφείλονται στην ύπαρξη µεγάλης ποσότητας λεπτών υλικών σε συνδυασµό µε αυξηµένη δοσολογία ενός ισχυρού υπερρευστοποιητή και σε ορισµένες περιπτώσεις - ενός χηµικού προσµείκτου ρύθµισης του ιξώδους. Αποτέλεσµα των ανωτέρω είναι η παραγωγή ενός σκυροδέµατος µε χαµηλή τάση διαρροής και χαµηλό ιξώδες, η χρήση του οποίου είναι ιδανική για περιπτώσεις προκατασκευασµένων δοµικών στοιχείων, γεωµετρικά δύσκολων διατοµών και στοιχείων µε αυξηµένη ποσότητα οπλισµού. Παρά την όλο και αυξανόµενη διάδοση του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η χρήση του στην Ελλάδα παραµένει σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Στην παρούσα εργασία πραγµατοποιείται µία αναφορά στις βασικές ιδιότητες του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος καθώς και στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού κατασκευαστικού κλάδου. Γίνεται προσπάθεια καταγραφής των ανασταλτικών για τη διάδοση του ΑΣΣ παραµέτρων και προτείνονται εναλλακτικοί τρόποι αντιµετώπισής τους. Επίσης, αναφέρονται οι κανονισµοί ελέγχου και χρήσης του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος. Παρουσιάζονται αποτελέσµατα µειγµάτων που έχουν παρασκευαστεί µε ελληνικά υλικά, συνοδευόµενα από στοιχεία κόστους αυτοσυµπυκνούµενων σκυροδεµάτων διαφορετικών κατηγοριών αντοχής και εξετάζεται η επίδρασή τους στο συνολικό χρόνο ζωής των κατασκευών οπλισµένου σκυροδέµατος. ABSTRACT: Self-compacting concrete (SCC) is a special type of concrete that has the ability to spread into place and completely fill moulds, while flowing around dense reinforcement without any blocking effect. Its self compactibility 1 Λέκτορας, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, kksider@civil.duth.gr 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 1

2 along with the shorter construction time, the reduction of manpower and the improved quality of the final product has brought SCC to attract a great deal of interest especially in the precasting concrete industry. However SCC has not yet adopted by the Greek technical market. This paper focuses on the reasons of this lack of adoption. It also refers to several research results dealing with production of SCC with Greek materials and their impact on the durability and the total life cycle cost of reinforced concrete structures. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ακριβής ορισµός των ιδιοτήτων του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος µπορεί να γίνει κατανοητός από την ανάγνωση του τίτλου και µόνο: πρόκειται για ένα τύπο σκυροδέµατος που δύναται να ρέει υπό την επίδραση του ιδίου βάρους του, να πληρώνει τους ξυλοτύπους διερχόµενο µέσα από πυκνό οπλισµό και τελικά να σχηµατίζει κατά τη σκλήρυνσή του ένα πυκνό και ικανοποιητικά οµοιογενές υλικό χωρίς την ανάγκη συµπύκνωσης µε µηχανικά µέσα. Είναι σηµαντικό να εντοπίσουµε τη διαφορά ανάµεσα σε ένα σωστά σχεδιασµένο µείγµα ΑΣΣ και ένα παραδοσιακό σκυρόδεµα µε υψηλή ρευστότητα, γνωστό ως υπέρρευστο σκυρόδεµα. Το ΑΣΣ χαρακτηρίζεται από υψηλή εργασιµότητα, δεν απαιτεί καθόλου συµπύκνωση, παρουσιάζει ικανοποιητικότατη αντίσταση στην απόµειξη και διατηρεί τη σταθερή του σύνθεση τόσο κατά τη µεταφορά του όσο και κατά τη χύτευσή του, χαρακτηριστικά τα οποία το υπέρρευστο δεν παρουσιάζει στον ίδιο βαθµό. Ένα σωστά σχεδιασµένο µείγµα ΑΣΣ πρέπει να είναι ταυτόχρονα ρευστό αλλά και συνεκτικό κατά τη νωπή του κατάσταση, στο βαθµό µάλιστα που αυτό απαιτείται από τις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε εφαρµογής. Μία άλλη σηµαντική ιδιότητα του ΑΣΣ είναι η σθεναρότητά του (robustness), η ικανότητά του δηλαδή στη νωπή κατάσταση να διατηρεί τις αρχικά σχεδιασµένες ρεολογικές του ιδιότητες µε ελάχιστες αποκλίσεις, όταν οι αναλογίες των συστατικών του και κυρίως η κοκκοµετρία της άµµου και η υγρασία των αδρανών- παρουσιάζουν υπολογίσιµες διακυµάνσεις. Η συγκεκριµένη ιδιότητα δεν έχει ιδιαίτερα βαρύνοντα ρόλο στην περίπτωση των συµβατικά δονούµενων σκυροδεµάτων, στην περίπτωση όµως του ΑΣΣ αποτελεί καθοριστικό παράγοντα µιας επιτυχηµένης σχεδίασης. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΣΥΜΠΥΚΝΟΥΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ Το ΑΣΣ αρχικά αναπτύχθηκε στα µέσα της δεκαετίας του 1980 στην Ιαπωνία. Η κατασκευαστική έκρηξη που ακολούθησε τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο οδήγησε σε επιτάχυνση της κατασκευαστικής διαδικασίας κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 χωρίς την απαραίτητη προσοχή στο θέµα της ποιότητας. Αποτέλεσµα αυτού 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 2

3 ήταν η ταχεία διάβρωση των κατασκευών πολλές από τις οποίες παρουσίασαν σοβαρά προβλήµατα τις πρώτες δύο δεκαετίες της ζωής τους. Η σοβαρότητα του προβλήµατος ανάγκασε την Ιαπωνική κυβέρνηση να ξεκινήσει έρευνα σχετικά µε τις αιτίες της απαράδεκτα γρήγορης και έντονης υποβάθµισης της ποιότητας των κατασκευών. Έτσι, ένα µεγάλο ερευνητικό πρόγραµµα θεσπίστηκε µε σκοπό τη διαλεύκανση των βασικών αιτιών αλλά και την εύρεση λύσης για την αύξηση της ανθεκτικότητας των νέων κατασκευών. Της ερευνητικής αυτής οµάδας ηγήθηκε ο καθηγητής H. Okamura, από το Πανεπιστήµιο του Τόκιο. Σύντοµα η οµάδα εργασίας κατέδειξε ως βασική αιτία της υποβάθµισης της ποιότητας των υφισταµένων κατασκευών την ελλιπή συµπύκνωση του σκυροδέµατος. Στη συνέχεια η οµάδα εργασίας, στην οποία συµµετείχαν επίσης οι K. Mackawa, K. Ozawa και M. Ouchi πρότεινε ως λύση την αύξηση της εργασιµότητας του νωπού σκυροδέµατος σε τέτοιο βαθµό, ώστε να µην χρειάζεται κανενός είδους συµπύκνωση (Kuroiva et al, 1993). Ακολούθησαν µεγάλης κλίµακας δοκιµές και πειραµατικές εφαρµογές και στα µέσα της δεκαετίας του 1990 το νέο «αυτοσυµπυκνούµενο» σκυρόδεµα χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά σε σηµαντικό τεχνικό έργο στην Ιαπωνία (Hayakawa M., 1993). Παράλληλα όµως µε την Ιαπωνική προσπάθεια ξεκίνησε ανεξάρτητη έρευνα µε την άφιξη των τελευταίας γενιάς υπερρευστοποιητών. Η έρευνα αυτή επικεντρώθηκε στην παραγωγή «ρευστών» σκυροδεµάτων καταλλήλων για ειδικές σκυροδετήσεις όπου η συµπύκνωση ήταν πρακτικά αδύνατη (π.χ. υποβρύχιες εφαρµογές, διαφραγµατικοί τοίχοι κλπ). Επιπλέον η πρόοδος στην εξέλιξη των χηµικών προσµείκτων περιελάµβανε και την εµφάνιση των «προσµείκτων ρύθµισης του ιξώδους» επιτρέποντας έτσι την παραγωγή συνεκτικού σκυροδέµατος κατάλληλου για υποβρύχιες εφαρµογές. Σηµαντική έρευνα στον τοµέα της πρακτικής εφαρµογής αυτών των ειδικών σκυροδεµάτων διεξήχθη στο Paisley της Σκωτίας, από την οµάδα του καθηγητή P.J.M Bartos καθώς και στο Sherbrooke του Καναδά από την οµάδα του καθηγητή K. Khayat. Αποτέλεσµα των ερευνών αυτών ήταν η παραγωγή ιδιαίτερα ρευστών µειγµάτων µε αυξηµένη αντίσταση στην απόµειξη και κυρίως, µε χαµηλή περιεκτικότητα σε τσιµέντο, γεγονός που επέτρεπε τη χρήση τους και σε «κοινές» εφαρµογές. οκιµές πεδίου και περιορισµένες εφαρµογές στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οδήγησαν σε αυτό που αργότερα ονοµάστηκε αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα. Η πρώτη επιστηµονική επιτροπή δηµιουργήθηκε στα πλαίσια της RILEM από τον καθηγητή P.J.M Bartos το 1992: RILEM TC145 WSM: Workability on Special Concrete Mixes. Η οµάδα εργασίας διερεύνησε µεταξύ άλλων σκυροδέµατα υψηλής εργασιµότητας, υπέρρευστα σκυροδέµατα και σκυροδέµατα για υποθαλάσσιες εφαρµογές. Στα πλαίσια αυτής έγινε συλλογή και επεξεργασία των διαθέσιµων µέχρι τότε σχετικών διεθνών αποτελεσµάτων συµπεριλαµβανοµένης της Ιαπωνικής εµπειρίας. Ακολούθησε η οργάνωση στη Γλασκώβη δύο διεθνών συνεδρίων το 1993 (Bartos et al, 1993) και το 1996 (Bartos et al, 1996) κατά τη διάρκεια των οποίων αναδείχθηκαν τα ιδιαίτερα πλεονεκτήµατα του ΑΣΣ. Το διεθνές ενδιαφέρον για τον νέο τύπο αυτού του σκυροδέµατος και για τα πολλαπλά οφέλη που επιφέρει στον κατασκευαστικό κλάδο άρχισε να αυξάνεται, µε αποτέλεσµα τη χρηµατοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενός ερευνητικού προγράµµατος µε οκτώ εταίρους (Grauers et al, 2000). Η ερευνητική 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 3

4 δραστηριότητα συνεχίστηκε στα πλαίσια της RILEM µε τη σύσταση νέων οµάδων εργασίας σχετικών µε το αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα : TC174-SCC υπό τον Ake Skarendhal (Skarendhal et Peterson, 2000), TC188- Casting with Self-Compacting Concrete υπό τον καθηγητή Ake Skarendhal (Skarendhal and Billberg 2006), TC 205-Durability of SCC υπό τον καθηγητή Geert DeSchutter (Deschutter 2007) και TC MSC-Mechanical characteristics of self-compacting concrete υπό τον καθηγητή Kamal Khayat. Παράλληλα η RILEM ξεκίνησε τη διοργάνωση διεθνών συνεδρίων σχετικά µε το ΑΣΣ τα οποία έλαβαν χώρα τα πρώτο στη Στοκχόλµη το 1999 (Peterson and Skarendhal 1999), το δεύτερο στο Τόκιο το 2001 (Ouchi and Ozawa, 2001), το τρίτο στο Ρέϊκιαβικ το 2003 (Wallevic and Nielsen, 2003), το τέταρτο στο Σικάγο (Shah et al, 2005) και το πέµπτο στη Γάνδη (DeSchutter and Boel, 2007). Σε ελληνικό επίπεδο η πρώτη εργαστηριακή παρασκευή µειγµάτων ΑΣΣ µε ελληνικά υλικά παρουσιάστηκε στο 14ο Ελληνικό Συνέδριο Σκυροδέµατος στην Κω το 2003 (Σίδερης κ.α., 2003). Στο ίδιο συνέδριο παρουσιάστηκαν επίσης άλλες δύο εισηγήσεις σχετικά µε την τεχνολογία του ΑΣΣ. Τρία χρόνια αργότερα στο 15ο ΕΣΣ στην Αλεξανδρούπολη παρουσιάστηκαν ακόµη τρεις εισηγήσεις σχετικά µε το ΑΣΣ, ενώ τον Μάιο του 2008 το Ελληνικό Τµήµα Σκυροδέµατος του ΤΕΕ οργάνωσε στην Αθήνα την πρώτη ηµερίδα σχετικά µε το Αυτοσυµπυκνούµενο Σκυρόδεµα. Στο χρονικό αυτό διάστηµα η έρευνα σχετικά µε το ΑΣΣ έχει παρουσιάσει τάση ανάπτυξης σε διάφορα ερευνητικά ιδρύµατα της Ελλάδας και της Κύπρου. Οι πρώτοι εθνικοί κανονισµοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσιάστηκαν στη Γαλλία το 2000 και στις Σκανδιναυικές χώρες, ενώ ακολούθησε η Γερµανία, το Βέλγιο και η Ιταλία. Η αυξανόµενη όµως ζήτηση και το ενδιαφέρον για χρήση του νέου τύπου σκυροδέµατος κατέστησε επιτακτική τη σύσταση οδηγιών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Έτσι η EFNARC κυκλοφόρησε το 2002 τις πρώτες συστάσεις για το ΑΣΣ (EFNARC, 2002), οι οποίες λίγα χρόνια αργότερα εξελίχθηκαν στις πρώτες Ευρωπαϊκές Οδηγίες για ΑΣΣ (European Guidelines for SCC, 2005). Σε ελληνικό επίπεδο υπάρχουν διαθέσιµες οι Προσωρινές Εθνικές Τεχνικές Προδιαγραφές (ΠΕΤΕΠ) για το Αυτοσυµπυκνούµενο Σκυρόδεµα που κυκλοφόρησαν από το ΥΠΕΧΩ Ε. (ΥΠΕΧΩ Ε 2004). ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΑΥΤΟΣΥΜΠΥΚΝΟΥΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ Οι βασικές λειτουργικές ιδιότητες του νωπού αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος είναι η ικανότητα πλήρωσης (filling ability), η αντίσταση στο διαχωρισµό των υλικών - απόµειξη (segregation resistance) καθώς και η ικανότητα εισχώρησης µεταξύ των οπλισµών (passing ability). Προκειµένου να ικανοποιηθούν και οι τρεις ανωτέρω απαιτήσεις, δίνεται ιδιαίτερη σηµασία στη ρεολογία της τσιµεντόπαστας κατά το σχεδιασµό του µείγµατος. ιεθνώς έχουν αναπτυχθεί αρκετές µεθοδολογίες για τον κατ αρχήν σχεδιασµό ενός µείγµατος αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος (Οkamura and Ozawa, 1995, 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 4

5 Hwang, C.L. et al 1994, Peterson et al 1996, Domone and Chai 1997, Ouchi M. et al 1997, Ouchi M. et al, 1998, Pelova G. et al 1998, Domone P. et al. 1999, Edamatsu Y., et al 1999, F. de Larrard, 1999 Shaak et al 2001), τα όποια αποτελέσµατα όµως πρέπει πάντα να επαληθεύονται µε δοκιµαστικά µείγµατα πριν τεθούν σε παραγωγή. Πρόσφατα (2006) παρουσιάσθηκε µία βελτιωµένη µέθοδος σχεδιασµού µειγµάτων αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος (µέθοδος Σχ.Ε. ι.π.υ.) που αναπτύχθηκε στο Εργαστήριο οµικών Υλικών του ΠΘ και αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο που επιτρέπει το σχεδιασµό µειγµάτων διαφορετικών κατηγοριών αντοχής. Η µέθοδος έχει χρησιµοποιηθεί µε επιτυχία για το σχεδιασµό µειγµάτων ΑΣΣ διαφορετικών κατηγοριών αντοχής (C20/25 έως C50/60) στην παρασκευή των οποίων χρησιµοποιήθηκαν διαφορετικά τσιµέντα και αδρανή υλικά του Ελλαδικού χώρου (Sideris et al, 2008). Η µέθοδος είναι απλή στη χρήση της, επιτρέπει τον συνυπολογισµό στο σχεδιασµό του µείγµατος διαφορετικών λεπτών υλικών πέραν του τσιµέντου, ενώ µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σαν µέθοδος ποιοτικού ελέγχου προκειµένου να ελεγχθεί η διακύµανση της ποιότητας των πρώτων υλών (αδρανών υλικών, τσιµέντου και λεπτών προσθέτων). Βασικό στοιχείο για τη βελτιστοποίηση των ρεολογικών ιδιοτήτων του νωπού αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος είναι η περιεκτικότητά του σε πολύ λεπτά υλικά τα οποία ορίζονται ως το άθροισµα της µάζας του τσιµέντου, της µάζας των ποζολανικών προσθέτων (πυριτική παιπάλη, ιπτάµενη τέφρα, σκωρία υψικαµίνων) και της παιπάλης που προέρχεται από την άµµο (ασβεστολιθικό ή πυριτικό φίλλερ). Με τον όρο φίλλερ χαρακτηρίζονται τα διερχόµενα από το κόσκινο των 0,075 mm (ή των 0,125 mm) στην Ευρώπη, ενώ στην Ιαπωνία για τον αντίστοιχο προσδιορισµό χρησιµοποιείται το κόσκινο των 0,090 mm. Οι βασικές αρχές που διέπουν το σχεδιασµό ενός αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος σύµφωνα µε τις συστάσεις της EFNARC παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Ενδεικτικές αναλογίες υλικών αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος. Λόγος νερού/λεπτόκοκκο υλικό: κατ όγκον Συνολική ποσότητα λεπτού υλικού: lt ( Kg) ανά κυβικό µέτρο. Περιεκτικότητα χονδρόκοκκων αδρανών: 27-36% του συνολικού όγκου του µείγµατος Ποσότητα νερού: εν υπερβαίνει τα 210 lt/m 3 (τηρούνται οι περιορισµοί του ΕΝ-206) Περιεκτικότητα άµµου: Ισορροπεί τον όγκο των υπολοίπων συστατικών. Σύµφωνα µε τον Πίνακα 1, η ποσότητα του λεπτού υλικού πρέπει να κυµαίνεται µεταξύ κιλών στο κυβικό µέτρο, προκειµένου το νωπό σκυρόδεµα να έχει τις απαιτούµενες ιδιότητες που θα του προσδώσουν χαρακτηριστικά αυτοσυµπύκνωσης. Το µείγµα που παρασκευάζεται κατ αυτό τον τρόπο ονοµάζεται ΑΣΣ τύπου κονίας (powder type SCC). Όταν παρά την προσθήκη των πολύ λεπτών υλικών εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος απόµειξης, προστίθεται και µία µικρή ποσότητα προσθέτου ρυθµιστικού του ιξώδους (viscosity modifying agent, VMA) προκειµένου να επιτευχθεί µεγαλύτερη αντίσταση του 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 5

6 µείγµατος σε απόµειξη. Τα µείγµατα αυτά ονοµάζονται µεικτά µείγµατα ΑΣΣ (mixed type SCC). Η ποσότητα του απαιτούµενου προσθέτου για τη ρύθµιση του ιξώδους αυξάνεται, όσο µειώνεται η ποσότητα των λεπτών υλικών. Μάλιστα είναι δυνατή η παρασκευή αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος αποκλειστικά µε προσθήκη VMA, χωρίς ανάλογη αύξηση των λεπτών υλικών (VMA type SCC), τα µείγµατα αυτά όµως χαρακτηρίζονται από χαµηλότερη ανθεκτικότητα στο χρόνο συγκρινόµενα µε τα υπόλοιπα αυτοσυµπυκνούµενα σκυροδέµατα (Σίδερης κ.α., 2003). Η σύνθεση του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος πρέπει να ελέγχεται όχι µόνο κάθε φορά που αλλάζει ο τύπος του τσιµέντου ή η πηγή των αδρανών υλικών όπως συµβαίνει µε τα συµβατικά µείγµατα, αλλά και κάθε φορά που αλλάζει η παρτίδα της χρησιµοποιούµενης άµµου, ακόµη και αν αυτή προέρχεται από το ίδιο λατοµείο. Αυτό συµβαίνει διότι το ΑΣΣ είναι πολύ ευαίσθητο στην περιεκτικότητα του µείγµατος σε λεπτά υλικά (φίλλερ) και οποιαδήποτε αλλαγή στο λεπτόκοκκο κλάσµα της άµµου (διερχόµενα από το κόσκινο των mm) θα επιφέρει αξιοσηµείωτες αλλαγές στη συµπεριφορά του ΑΣΣ. Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΝΩΠΟΥ ΑΥΤΟΣΥΜΠΥΚΝΟΥΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ Το αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα διαφοροποιείται από τα αντίστοιχα συµβατικά σκυροδέµατα λόγω των ιδιοτήτων του σε νωπή κατάσταση. Τα βασικά χαρακτηριστικά του αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος είναι, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, η ικανότητα πλήρωσης (filling ability), η αντίσταση στο διαχωρισµό των υλικών-απόµειξη (segregation resistance) καθώς και η ικανότητα εισχώρησης µεταξύ των οπλισµών (passing ability). Λόγω της απουσίας διεθνώς αναγνωρισµένων κανονισµών για το ΑΣΣ δεν υπάρχουν θεσµοθετηµένες µέθοδοι ελέγχου των παραπάνω ιδιοτήτων. Είναι µάλιστα πολλές φορές συνηθισµένο µία από τις ανωτέρω ιδιότητες να µπορεί να µετρηθεί µε περισσότερες από µία διαφορετικές συσκευές και µεθοδολογίες, γεγονός που επιφέρει σύγχυση. Στον Pίνακα 2 παρουσιάζονται οι εναλλακτικές µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για τη µέτρηση των βασικών ιδιοτήτων του ΑΣΣ καθώς και οι οριακές τιµές αποδοχής. Πίνακας 2: Κριτήρια αποδοχής των ιδιοτήτων νωπού αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος (CEB, 2005). Ιδιότητα Μονάδες οκιµή µέτρησης Εύρος µονάδων Ικανότητα πλήρωσης (filling ability) Ι κ α ν ό τ ελάχιστο µέγιστο Μέτρο εξάπλωσης mm Χρόνος Τ 50 στο µέτρο sec 2 5 εξάπλωσης Συσκευή V-funnel sec 6 27 Orimet sec 0 5 Συσκευή L-box (h2/h1) ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 6

7 Συσκευή U-box (h2-h1)mm 0 30 Συσκευή Fill-box % Συσκευή J-ring mm 0 10 Αντίσταση στο διαχωρισµό (segregation resistance) % 0 15 Συσκευή GTM test Χρόνος Τ 5min στη sec 0 +3 συσκευή V-funnel οκιµή κόσκινου % <20 >20 Προκειµένου να χαρακτηριστεί ένα µείγµα ως αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα πρέπει να ικανοποιούνται και οι τρεις ανωτέρω ιδιότητες, ανεξαρτήτως του τρόπου (µεθόδου) µε τον οποίο θα µετρηθούν. Σχήµα 1: Ιδιότητες νωπού ΑΣΣ για διαφορετικές εφαρµογές (Walraven, 2003). Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι το ΑΣΣ είναι ένα ειδικό σκυρόδεµα, και ως εκ τούτου οι νωπές ιδιότητές του θα πρέπει να σχεδιάζονται µε βάση τις απαιτήσεις του εκάστοτε έργου (Σχήµα 1). ΑΠΟ ΟΧΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΣΥΜΠΥΚΝΟΥΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΚΛΑ Ο Παρόλο που το ΑΣΣ αρχικά εξελίχθηκε στην Ιαπωνία, εντούτοις δεν έτυχε µεγάλης αποδοχής από την Ιαπωνική αγορά. Η ιδιατερότητα της τελευταίας δεν επέτρεψε την αναµενόµενη εξάπλωση του ΑΣΣ και την ευρεία χρήση του. Αντ αυτού, λίγες µεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες χρησιµοποίησαν τη βασική ιδέα 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 7

8 του ΑΣΣ, αφού ίδρυσαν το δικά τους εργαστήρια, εκπαίδευσαν το δικό τους προσωπικό και κυκλοφορούσαν µείγµατα ΑΣΣ µε δικές τους συνθέσεις προκειµένου να πετύχουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα στην αγορά. Αποτέλεσµα όλων αυτών ήταν το «πατεντάρισµα» του ΑΣΣ από διαφορετικές εταιρίες µε διαφορετικά ονόµατα όπως Biocrete (Taisei Co), NVconcrete (Kajima Co), SQCconcrete (Maeda Co) κλπ (Hayakawa, 1993). Σε αντίθεση µε την Ιαπωνία, η ιδέα του ΑΣΣ έτυχε ευρείας αποδοχής στον Ευρωπαϊκό χώρο. Ο συνδυασµός των έντονων ευρωπαϊκών ερευνητικών προσπαθειών, όπως αναφέρθηκαν προηγουµένως, η δηµιουργία εθνικών κανονισµών αλλά και η ιδιαιτερότητα των ευρωπαϊκών αγορών, υπήρξαν η αιτία της αποδοχής και της συνεχώς αυξανόµενης χρήσης του ΑΣΣ όπως παρουσιάζεται στο Σχήµα 2. Σχήµα 2: ιάδοση του ΑΣΣ ως ποσοστό της συνολικής παραγωγής σκυροδέµατος στη Σουηδία, ανία και Ολλανδία (Glavind et al, 2007). Όπως φαίνεται από το Σχήµα 2, το ΑΣΣ χρησιµοποιείται ιδιαίτερα στο χώρο της προκατασκευής, ενώ τα ποσοστά χρήσης του από τα εργοστάσια ετοίµου σκυροδέµατος είναι γενικά πολύ χαµηλότερα. Η αιτία για αυτή τη διαφοροποίηση πρέπει να αναζητηθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες της παραγωγής του ΑΣΣ. Το τελευταίο, όπως έχει ήδη αναφερθεί, χαρακτηρίζεται ως ένα ειδικό σκυρόδεµα µε αυξηµένες ανάγκες ελέγχου της διακύµανσης της ποιότητας των πρώτων υλών του κύκλου παραγωγής αλλά και του τελικού προϊόντος. Όλοι οι ανωτέρω παράγοντες είναι πολύ ευκολότερο να ελεγχθούν στα εργοστάσια προκατασκευής, όπου οι συνθήκες παραγωγής και διάστρωσης είναι συγκεκριµένες. Σε ελληνικό επίπεδο η χρήση του ΑΣΣ είναι πολύ περιορισµένη. Οι εταιρείες ΙΝΤΕΡΜΠΕΤΟΝ, LAFARGE και ΕΤ ΜΠΕΤΟΝ έχουν παρασκευάσει ΑΣΣ διαφορετικών κατηγοριών αντοχής, τα οποία έχουν χρησιµοποιηθεί σε αρκετά ειδικά τεχνικά έργα ανά τον ελλαδικό χώρο (καταστρώµατα γεφυρών, κοιτοστρώσεις, επισκευές και ενισχύσεις κατασκευών οπλισµένου σκυροδέµατος κλπ). Η εταιρία ετοίµου σκυροδέµατος ΤΕΚΤΩΝ ΑΕ που δραστηριοποιείται στην περιοχή της Θράκης επίσης διαθέτει στην αγορά ΑΣΣ κατηγοριών αντοχής C25/30 και C30/37, ενώ µέχρι σήµερα (2009) µόνο µία εταιρεία προκατασκευής έχει εισάγει το ΑΣΣ στη γραµµή παραγωγής της. Πάντως διαφαίνεται µία ελαφριά 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 8

9 αυξητική τάση για το ενδιαφέρον παραγωγής και διάθεσης του ΑΣΣ, κυρίως από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της προκατασκευής. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται αρκετές περιπτώσεις ΑΣΣ µειγµάτων που έχουν παρασκευαστεί µε ελληνικά υλικά (Σίδερης κ.α. 2003, Σίδερης κ.α. 2005, Γεωργιάδης κ.α. 2006, Sideris 2007, Σίδερης κ.α. 2008, Sideris et al 2008, Anagnostopoulos et al 2007, Georgiadis et al 2007, Sideris et al 2007, Αναγνωστόπουλος κ.α. 2009). Συνολικά παρασκευάστηκαν περισσότερα από 50 µείγµατα αυτοσυµπυκνούµενων σκυροδεµάτων διαφορετικών κατηγοριών αντοχής (από C20/25 έως και C50/60) µε διαφορετικά υλικά του ελλαδικού χώρου: διαφορετικά τσιµέντα τύποι και κατηγορίες αντοχής-, διαφορετικά αδρανή υλικά ασβεστολιθικά και πυριτικά από διαφορετικά λατοµεία-, διαφορετικά υλικά ως λεπτόκοκκο υλικό πλήρωσης και διαφορετικά χηµικά πρόσµεικτα. Σε κάθε περίπτωση παρασκευάστηκαν και αντίστοιχα συµβατικά σκυροδέµατα της ιδίας κατηγορίας αντοχής, τα οποία χρησιµοποιήθηκαν ως σκυροδέµατα αναφοράς. Ενδεικτικά παρουσιάζονται στον κατωτέρω πίνακα 3 οκτώ σκυροδέµατα ΑΣΣ και συµβατικά διαφορετικών κατηγοριών αντοχής (Anagnostopoulos et al, 2007): Σε όλες τις περιπτώσεις πραγµατοποιήθηκε σύγκριση µεταξύ των ιδιοτήτων των αυτοσυµπυκνούµενων µειγµάτων και των αντίστοιχων συµβατικών της ιδίας κατηγορίας αντοχής. Στο σύνολο των προαναφερόµενων εργασιών µετρήθηκαν οι ακόλουθες ιδιότητες: i) Μηχανικά χαρακτηριστικά: Θλιπτική αντοχή Εφελκυστική αντοχή Στατικό µέτρο ελαστικότητας ιάγραµµα τάσεων παραµορφώσεων ii) Χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας Υδατοπερατότητα Αντίσταση έναντι ενανθράκωσης Αντίσταση έναντι διείσδυσης χλωριόντων Αντίσταση έναντι θειικών αλάτων (σχηµατισµού θωµασίτη) Αντίσταση έναντι παγετού Συµπεριφορά έναντι υψηλών θερµοκρασιών (πυρκαϊά) 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 9

10 Πίνακας 3: Συνθέσεις ΑΣΣ και συµβατικών σκυροδεµάτων. Mixture Proportions NCC 20/25 Siliceous NCC 25/30 Siliceous NCC 30/37 Siliceous NCC 35/45 Siliceous Cement (IIΑ/Μ42.5N) Silica Fume Silicate natural Sand Limestone crushed Sand Aggregates Water W/Paste 0,64 0,57 0,47 0,50 Superpl/zer 1% 1% 1% 1% Slump (cm) f c,28 (Mpa) 30,6 41,6 47,3 53 Mixture Proportions SCC 20/25 Siliceous SCC 25/30 Siliceous SCC 30/37 Siliceous SCC 35/45 Siliceous Cement 337,2 353, ,8 (IIΑ/Μ42.5N) Silica Fume Limestone Filler Siliceous Sand , ,2 Limestone Sand Aggregates Water 187,6 171,7 189,4 192,,2 W/Paste 0,56 0,49 0,44 0,44 Superpl/zer 1,61% 1,85% 1,88% 1,51% Slump Flow 77,5 71, (cm) L-Box (H2/H1) 0,97 0,8 0,93 0,85 V-funnel (sec) 6 11,47 7,25 6,78 J-ring (cm) 0,5 0,5 0,6 0,5 fc,28 (Mpa) 36,5 47,3 52,9 58,3 εν είναι δυνατόν στα πλαίσια του παρόντος άρθρου να πραγµατοποιηθεί λεπτοµερής αναφορά στα ευρήµατα της κάθε εργασίας ξεχωριστά, ούτε να αναφερθούν οι λεπτοµέρειες όλων των µειγµάτων. Για το σκοπό αυτό παρατίθεται στη συνέχεια µία περίληψη των αποτελεσµάτων, ενώ για περισσότερη εµβάθυνση ο αναγνώστης προτρέπεται να ανατρέξει στις πρωτότυπες εργασίες. 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 10

11 Σε γενικές γραµµές τα ΑΣΣ παρουσιάζουν τουλάχιστον ισοδύναµα µηχανικά χαρακτηριστικά µε τα συµβατικά σκυροδέµατα της ιδίας κατηγορίας αντοχής που παρασκευάζονται µε τα ίδια υλικά, την ίδια ποσότητα τσιµέντου και τον ίδιο λόγο Ν/Τ. Σε ορισµένες περιπτώσεις µάλιστα παρατηρήθηκε ελαφριά αύξηση της θλιπτικής αντοχής, ιδιαίτερα στις πρώιµες ηλικίες, ενώ ο ρυθµός ανάπτυξης των αντοχών των ΑΣΣ ήταν διαφορετικός. Η καλύτερη συµπύκνωση που επιτυγχάνεται στα αυτοσυµπυκνούµενα µείγµατα σε συνδυασµό µε το λεπτόκοκκο υλικό πλήρωσης είναι υπεύθυνη για την πυκνότερη µεταβατική ζώνη και τη διαφορετική κατανοµή των πόρων τους. Η πυκνότερη δοµή των ΑΣΣ είναι υπεύθυνη και για τα βελτιωµένα χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας που παρουσιάζουν τα µείγµατα αυτά. Συγκεκριµένα τα ΑΣΣ παρουσιάζουν τον ίδιο συντελεστή διάχυσης χλωριόντων µε τα συµβατικά σκυροδέµατα αλλά µικρότερη απώλεια του σιδηρού οπλισµού που περιέχουν, ενώ αυξηµένη παρουσιάζεται και η αντίστασή τους έναντι ενανθράκωσης. Παρουσιάζουν ελαφρώς χαµηλότερη υδατοπερατότητα, καθώς και την ίδια συµπεριφορά έναντι παγετού και θειικών αλάτων. Η εναποµείνουσα αντοχή τους µετά την έκθεσή τους σε υψηλές θερµοκρασίες είναι επίσης ανάλογη αυτής των συµβατικών µειγµάτων αναφοράς, όµως η τάση που παρουσιάζουν για εκρηκτική αποφλοίωση παρουσιάζεται ελαφρώς αυξηµένη όταν στη σύνθεσή τους έχουν χρησιµοποιηθεί λεπτόκοκκα υλικά πλήρωσης. Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι οι ιδιότητες των ΑΣΣ εξαρτώνται στο µέγιστο βαθµό από το είδος του λεπτόκοκκου υλικού πλήρωσης καθώς και από την ποσότητά του στο κυβικό µέτρο του σκυροδέµατος. Το γενικό συµπέρασµα που προέκυψε είναι ότι τα ΑΣΣ που παρασκευάζονται µε ελληνικά υλικά είναι τουλάχιστον ισοδύναµα µε τα συµβατικά σκυροδέµατα αναφοράς και ανήκουν στην ίδια κατηγορία αντοχής. Κόστος παραγωγής και χρήσης αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος Το κόστος παραγωγής των ΑΣΣ είναι υψηλότερο από αυτό των συµβατικών µειγµάτων αναφοράς. Η διαφορά όµως εξαρτάται από την κατηγορία αντοχής, όπως φαίνεται στον κατωτέρω Πίνακα 4. Πίνακας 4: ιαφορά κόστους αυτοσυµπυκνούµενου και συµβατικού σκυροδέµατος σε σχέση µε την κατηγορία αντοχής. Κατηγορία αντοχής ιαφορά κόστους/m 3 υλικού C20/25 C25/30 C30/37 C35/ % 10-20% 8-15 % 5-10 % Τα στοιχεία που αυξάνουν το κόστος του ΑΣΣ είναι η ποσότητα και το είδος του λεπτόκοκκου υλικού και η µεγαλύτερη ποσότητα προσµείκτων. Στις υψηλές κατηγορίες αντοχής όµως η περιεκτικότητα σε τσιµέντο είναι ήδη υψηλή οπότε η απαιτούµενη ποσότητα υλικού πλήρωσης περιορίζεται. Κατ αυτό τον τρόπο µειώνεται σηµαντικά και η διαφορά κόστους του υλικού. 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 11

12 Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή ή όχι της χρήσης αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος σε ένα έργο είναι συνήθως όχι µόνο το κόστος αγοράς, αλλά κυρίως το συνολικό κόστος χρήσης τόσο κατά τη φάση κατασκευής, όσο και στο σύνολο της ζωής του έργου. Γενικά έχει επισηµανθεί ότι η χρήση ΑΣΣ επιτρέπει επιτάχυνση του χρόνου σκυροδέτησης κατά 70% και µείωση του απαιτούµενου προσωπικού κατά τουλάχιστον 30%. Τα στοιχεία αυτά έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα και µπορούν να διαµορφώσουν το κόστος κατασκευής ενός έργου µε ΑΣΣ στο 98% - 105% του κόστους του αντίστοιχου έργου µε χρήση συµβατικού σκυροδέµατος ιδίας κατηγορίας αντοχής. Ο παράγοντας της ποιότητας όµως και η συµβολή του στη διαµόρφωση του κόστους ζωής µίας κατασκευής είναι ένας ακόµη ιδιαίτερα σηµαντικός παράγοντας. Σε επόµενη εργασία οι Σίδερης κ.α. (Σίδερης κ.α. 2009) παρασκεύασαν ΑΣΣ και συµβατικά σκυροδέµατα κατηγοριών C25/30 και C30/37 τα οποία χρησιµοποίησαν για να υπολογίσουν τους συνολικούς χρόνους ζωής των κατασκευών οπλισµένου σκυροδέµατος. Με βάση τα αποτελέσµατα της διείσδυσης των χλωριόντων και του βάθους ενανθράκωσης προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία κόστους, όπως φαίνονται στον Πίνακα 5: Πίνακας 5: Ανηγµένο κόστος παραγωγής και χρήσης ΑΣΣ (SCC) και ΣΣ (NC) (Σίδερης κ.α., 2009). SCC25/30-1 SCC25/30-2 SCC30/37-1 SCC30/37-2 ιαφορά κόστους (% του συµβατικού, Ευρώ/m 3 ) ιαφορά κόστους χρήσης (% του συµβατικού- CO 2 ) ιαφορά κόστους χρήσης (% του συµβατικού- Cl) Παρουσιάζεται δηλαδή ότι τα ΑΣΣ, παρότι ακριβότερα σκυροδέµατα κατά τη φάση παραγωγής, µπορούν να µειώσουν το συνολικό κόστος των κατασκευών έως και κατά 65% ανάλογα πάντα µε τη σύστασή τους και τη βασική διαβρωτική αιτία του περιβάλλοντος έκθεσης. Υπεύθυνα για το φαινόµενο αυτό είναι τα βελτιωµένα χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας των ΑΣΣ, τα οποία αυξάνουν το χρόνο ζωής των κατασκευών που σκυροδετούνται µε αυτά έως και 56% (Σίδερης κ.α. 2009). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το ΑΣΣ είναι ένας νέος τύπος ειδικού σκυροδέµατος µε ιδιαίτερα βελτιωµένα ρεολογικά χαρακτηριστικά που επιτρέπουν τη δίοδο του σκυροδέµατος από τους πυκνούς οπλισµούς των ξυλοτύπων των κατασκευών και την αποτελεσµατική συµπύκνωσή του αποκλειστικά και µόνο λόγω του ιδίου βάρους του. 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 12

13 Το ΑΣΣ µπορεί να επιφέρει ριζικές αλλαγές στο χώρο των κατασκευών αυξάνοντας την παραγωγικότητα, µειώνοντας τους κινδύνους εργατικών ατυχηµάτων, βελτιώνοντας τις συνθήκες εργασίας και υγιεινής των τεχνιτών και αυξάνοντας την ποιότητα των κατασκευών. ύναται να εφαρµοστεί σε όλα τα έργα πολιτικού µηχανικού, ενώ ιδιαίτερα πρόσφορη φαίνεται να είναι η εφαρµογή του σε βιοµηχανίες προκατασκευασµένων στοιχείων σκυροδέµατος καθώς και σε εργασίες επισκευών. Η παραγωγή ΑΣΣ µε υλικά του ελλαδικού χώρου είναι δυνατή, όπως έχουν αποδείξει σειρές ερευνών των τελευταίων πέντε ετών. Τα µείγµατα που προκύπτουν ανήκουν στην ίδια κατηγορία αντοχής µε τα συµβατικά µείγµατα που αντικαθιστούν, αναπτύσσουν όµως βελτιωµένα µηχανικά χαρακτηριστικά και κυρίως - ανθεκτικότητα στο χρόνο. Οι ανωτέρω ιδιότητες εξαρτώνται άµεσα απ το είδος και την ποσότητα του λεπτόκοκκου υλικού που θα χρησιµοποιηθεί κατά την παρασκευή του ΑΣΣ και τα όποια συµπεράσµατα δεν µπορούν να γενικευθούν. Το κόστος παραγωγής των ΑΣΣ παρουσιάζεται αυξηµένο σε σχέση µε το αντίστοιχο των συµβατικών µειγµάτων αναφοράς. Η διαφορά αυτή όµως µειώνεται όσο η κατηγορία αντοχής αυξάνεται. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι το κόστος ζωής των κατασκευών οπλισµένου σκυροδέµατος που παρασκευάζονται µε ΑΣΣ µειώνεται έως και 65% σε σχέση µε το αντίστοιχο κόστος κατασκευών µε συµβατικό σκυρόδεµα ιδίας κατηγορίας αντοχής. Παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσµατα όµως η αποδοχή του ΑΣΣ από τον ελληνικό κατασκευαστικό κλάδο είναι µικρή και η χρήση του σε κατασκευές αρκετά περιορισµένη. Αυτό οφείλεται κυρίως στις αυξηµένες απαιτήσεις ποιοτικού ελέγχου σε όλα τα στάδια της παραγωγής του νέου σκυροδέµατος, καθώς και στην ανάγκη εκπαίδευσης του προσωπικού. Οι παράγοντες αυτοί όµως µπορούν σχετικά εύκολα να υπερκεραστούν, όπως δείχνει η αύξηση των µονάδων παραγωγής ετοίµου σκυροδέµατος που σταδιακά επιθυµούν να τοποθετήσουν το αυτοσυµπυκνούµενο σκυρόδεµα στη γκάµα των προσφερόµενων προϊόντων τους. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Anagnostopoulos N., Georgiadis A, and Sideris K.K. (2007): Application of the Cement Hydration Equation in Self Compαcting Concrete s Compressive strength, Proceedings of the XIII Conference on Computational Methods and Experimental Measurements, (C.A. Brebbia and G.M. Carlomagno Eds), Prague, 2007, pp Anagnostopoulos N.S., Georgiadis A.S., and Sideris K.K. (2007): Carbonation of Self Compacting Concretes produced with different Materials, Proceedings of the 5 th International RILEM Symposium on Self Compacting Concrete, (G. De Schutter and V. Boel Eds), 3-5 September 2007, Ghent, Belgium, pp ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 13

14 BIBM, CEMBUREAU, EFCA, EFNARC, ERMCO (2005): European Guidelines for Self-Compacting Concrete: Specification, Production and Use, May 2005, downloadable from Bartos P.J.M., Cleland D.J. (Eds) (1993): Special Concrete Workability and Mixing, E&FN Spon, London, UK, Bartos P.J.M., Cleland D.J. and Marrs D.L, (Eds) (1996): Production Methods and Workability of Concrete, E&FN Spon, London, UK, De Schutter G. and Boel V. (Eds). (2007): SCC2007. Proceedings of the Fifth International Symposium on Self-compacting concrete Ghent, 2007, RILEM Publications, Cachan, France, De Schutter G. and Audenaert K. (Eds) (2007): Durability of Self-compacting concrete, State- of-the-art-report, RILEM TC 205-DSCD, RILEM Publications, Cachan,, France, Domone P., Chai H. and Jin J (1999): Optimum mix proportioning of self-compacting concrete, Proceedings of International Conference on Innovation in Concrete Structures: Design and Construction, Dundee, September 1999, Thomas Telford; London, pp Domone P. and Chai H. (1997): Testing of binders for High-Performance Concrete, Cement and Concrete Research, Vol. 27 (8), 1997, pp Edamatsu Y., Nishida N, and Ouchi M. (1999): A rational mix-design method for selfcompacting concrete considering interaction between coarse aggregate and mortar particles. Proceedings of the 1 st International RILEM Symposium on Self-Compacting Concrete, Stockholm, Sweden, September 1999, pp F. de Larrard (1999): Concrete mixture proportioning-a scientific approach, in S. Midness, A. Bentur (EDs), Modern Concrete Technology Series No 7, E&FN SPON, London, 1999, p Georgiadis A.S, Anagnostopoulos N.S. and Sideris K.K. (2007): Mechanical Characteristics of Self-Compacting Concretes produced with different filler materials, Proceedings of the 5 th International RILEM Symposium on Self Compacting Concrete, (G. De Schutter and V. Boel Eds), 3-5 September 2007, Ghent, Belgium, pp Glavind M, Nielsen C.V., Gredsted L. And Hansen C.N.: SCC A technical breakthrough and a success for the Danish concrete industry, In Proceedings of the fifth 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 14

15 international Symposium on SCC, Ghent, Belgium, (2007), RILEM publications, Cachan, France, pp Grauers M. et al (2000): Rational production and improved working environment through using self-compacting concrete, EC Brite Euram Contract No BRPR-CT , Hayakawa Μ. (1993): Development and Application of super workable concrete In Special Concretes Workability and Mixing, BArtos P.J.M and Cleland D.J. (Eds) E&FN Spon, London, UK, (1993), pp Hwang, C.L., Lee S.L., Lin F.Y. and Liu J.C. (1994): Densified mix design algorithm and early properties of HPC, Journal of China s Intitute of Civl and Hydraulic Engineering 8, Vol. 2, 1994, pp Japanese Ready-Mixed Association, (1998): Manual of Producing High Fluidity (Selfcompacting) Concrete, Japanese Ready-Mixed Concrete Association, Tokyo, Kuroiva S., Maekawa K., Kunishima M. and Okamura H. (1993): Development of super-workable concrete to construction of a 20-storey building, ACI SP-140, USA, Okamura H. and Ozawa K. (1995): Mix design for self-compacting concrete, Concrete Library of JSCE, 25, 1995, pp Ouchi M. and Ozawa K. (Eds) (2001): Self-compacting concrete Proceedings of the Second International Symposium, Tokyo, 2001, COMS Engineering Corporation, Tokyo, Japan. Ouchi M., Hibino M., Okamura H. (1997) : Effect of superplasticizer on self compactibility of fresh concrete. Transportation research record, pp Ouchi M, Hibino M., Ozawa K and Okamura H. (1998): A rational mix-design method for mortar in self-compacting concrete. Proceedings of the Sixth South-East Asia Pacific Conference of Structural Engineering and Construction, Taipei, Taiwan, 1998, pp Pelova G., Takada K. and Walraven J.(1998): Aspects of the Development of Self- Compacting Concrete in the Netherlands, applying the Japanese mix design system. Fracture Mechanics and Physics of Construction Materials and Structures; Andreikiv OY, Luchko JJ, editors. 3 rd edition. The National Academy of Sciences of Ukraine, Kamaniar, Petersson O., Billberg P., and Van B.K. (1996): A model for self-compacting concrete, Proceedings of the RILEM International Conference on Production Methods and 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 15

16 Workability of Fresh Concrete, Paisley, June 1996, ed. Bartos PJM, Marrs DJ, E&FN SPON, London, pp Petesson O and Skarendahl A. (Eds). (2000): Self-Compacting Concrete. Proceedings of the First International Symposium Stockholm 1999, RILEM Publications, Cachan, France, Saak W.A, Jennings H.M. ans Shah S.P. ( 2001): New methodology for designing Self- Compacting Concrete, ACI Materials Journal, Vol. 98, No 6, 2001, pp Shah S.R. et al (Eds). (2005): Self-Compacting Concrete. Proceedings of the Second North-American Conference on Self-Consolidating Concrete and Fourth International RILEM Symposium on Self-Compacting Concrete Chicago, Illinois, USA, Oct-Nov. 2005, Sideris K.K. (2007): Mechanical Characteristics of Self-Consolidating Concretes exposed to elevated temperatures, ASCE Journal of Materials in Civil Engineering, Volume 19, No 8, August 2007, pp Sideris K.K., Georgiadis A.S, Anagnostopoulos N.S. and Manita P. (2008): Low strength self-compacting concrete for building application, Proceedings of the 9th International fib Congress: Tailor made concrete structures, new solutions for our society, 3-5 May 2008, Amsterdam, pp Walraven J : Structural applications of self compacting concrete, In Proceedings of the 3rd International Symposium on SCC, Reykjavic, Iceland, (2003), RILEM publications, Cachan, France, pp Wallevic O.H. and Nielsson I.. (Eds). (2003): Self-Compacting Concrete. Proceedings of the Third International Symposium Reykjavik 2003, RILEM Publications, Cachan, France, Zhu W., P. J. M. Bartos (2003): Permeation Properties of self-compacting concrete, Cement and Concrete Composites, 33, 2003, pp Αναγνωστόπουλος Ν., Σίδερης Κ.Κ. και Γεωργιάδης Α. (2009): «Χρήση Βιοµηχανικών παραπροϊόντων ως λεπτό υλικό πλήρωσης για την παρασκευή Αυτοσυµπυκνούµενου Σκυροδέµατος και η επίδραση υψηλών θερµοκρασιών στα µηχανικά χαρακτηριστικά του», Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου για την Αξιοποίηση των Βιοµηχανικών Παραπροϊόντων στη όµηση, Αιανή Κοζάνης, 1-3 Ιουνίου Γεωργιάδης A, Σίδερης Κ.Κ., Αναγνωστόπουλος Ν. (2006): «Μία βελτιωµένη µέθοδος σχεδιασµού και ποιοτικού ελέγχου µειγµάτων αυτοσυµπυκνούµενου σκυροδέµατος (ΑΣΣ)», Πρακτικά 15ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέµατος, Αλεξανδρούπολη, Οκτωβρίου 2006, Τόµος Γ, σελ ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 16

17 Ινστιτούτο Οικονοµίας των Κατασκευών (2004): «Προσωρινές Εθνικές Τεχνικές Προδιαγραφές Αυτοσυµπυκνούµενο Σκυρόδεµα», Σίδερης Κ. Κ., Γκυζάς Κ., ιχάλα Ε., Κοτσάνης Π. και Στρατηγόπουλος Β. (2005): «Χρήση Βιοµηχανικών Παραπροϊόντων για την Παρασκευή Αυτοσυµπυκνούµενου Σκυροδέµατος», Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου για την Αξιοποίηση Βιοµηχανικών Παραπροϊόντων στη όµηση, Θεσσαλονίκη, Νοεµβρίου 2005, σελ Σίδερης Κ.Κ., Κυριτσάς Σ., Χανιωτάκης Ε.(2003): "Μηχανικά χαρακτηριστικά και Ανθεκτικότητα Αυτοσυµπυκνούµενων Σκυροδεµάτων παρασκευασθέντων µε Ελληνικά Ποζολανικά Υλικά", Πρακτικά 14 ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέµατος, Κως, Οκτωβρίου 2003, Τόµος Β, σελ Σίδερης Κ.Κ, Μιχαηλίδης Μ., Μανίτα Π (2008): «Σκυρόδεµα υψηλής ρευστότητας για την κατασκευή των διαφραγµατικών τοίχων των σταθµών του µετρό Θεσσαλονίκης» Πρακτικά 1 ου Ελληνικού Συνεδρίου οµικών Υλικών, Αθήνα, Μαίου 2008, σελ Σίδερης Κ.Κ., Γεωργιάδης Α., Αναγνωστόπουλος Ν, Μανίτα Π. και Σκαρλάτος E. (2009): «Ανάλυση κόστους χρόνου ζωής κατασκευών οπλισµένου σκυροδέµατος µε αυτοσυµπυκνούµενο και συµβατικό σκυρόδεµα», Πρακτικά 16 ου Ελληνικού Συνεδρίου Σκυροδέµατος, Κύπρος, Οκτωβρίου ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 17