ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ. (Επιλεγόμενο Μάθημα - Χειμερινού Εξαμήνου 2013)

Transcript

1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ (Επιλεγόμενο Μάθημα - Χειμερινού Εξαμήνου 2013) Διδάσκων: Αθ. Στογιαννίδης - Λέκτορας 4η - 5η Εβδομάδα: Η συνύπαρξη θεωρίας και πράξης στη σχολική διδασκαλία

2 Η θεωρία συνδέεται µε αυτό που ονοµάζουµε σήµερα «βιοθεωρία» και «κοσµοθεωρία» ή κατά άλλους «µύθο», ενώ η πράξη έχει να κάνει µε τη δράση και τη δηµιουργικότητα του ανθρώπου ως προς την ικανοποίηση χρηστικών αναγκών.

3 Στις σελίδες που ακολουθούν θα αναλύσουµε (Α) τις θέσεις του αγίου Ιωάννη του Δαµασκηνού, ενός µεγάλου πνευµατικού δασκάλου της Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας, (Β) τη θεωρία του Schleiermacher για τη µόρφωση του ανθρώπου, µίας πολύ σηµαντικής φυσιογνωµίας που συνεισέφερε τα µέγιστα στη διαµόρφωση της σύγχρονης γερµανικής Παιδαγωγικής.

4 (Γ) του Wolfhart Pannenberg, εξαίρετου Προτεστάντη θεολόγου που ασχολήθηκε µε ζητήµατα θεολογικής ανθρωπολογίας, και οι θέσεις του συζητήθηκαν πολύ στο σύγχρονο θεολογικό διάλογο. Τέλος (Δ) θα αναφερθούµε στο έργο του Νίκου Ματσούκα.

5 Kαλλιεργείται συχνά την αίσθηση ότι µεταξύ της ανατολικής και της δυτικής Χριστιανοσύνης υφίσταται ένα µεγάλο και αγεφύρωτο χάσµα. Με το σκεπτικό αυτό τονίζεται ότι η Ορθοδοξία κινείται σ έναν τελείως διαφορετικό πνευµατικό ορίζοντα απ ό, τι ο Ρωµαιοκαθολικισµός ή ο Προτεσταντισµός.

6 Ωστόσο, τούτο δεν συνεπάγεται και την παντελή απουσία κοινών σηµείων επαφής µε τις όποιες µορφές πνευµατικότητας αναπτύχθηκαν στη Δύση. Άλλωστε αυτό είναι µία ιστορική πραγµατικότητα και ένα ιστορικό αίτηµα. Ιστορική πραγµατικότητα, διότι όλη η Χριστιανοσύνη ανατολική και δυτική ξεκινάει από τη διδασκαλία του Χριστού, από το ιερό Ευαγγέλιο.

7 Εµείς οι Έλληνες είτε το θέλουµε είτε όχι οφείλουµε µέσα στο πλαίσιο της Ενωµένης Ευρώπης να συνυπάρξουµε ειρηνικά και διαλογικά µε άλλους χριστιανικούς λαούς που διαµόρφωσαν διαφορετική κουλτούρα και γαλουχήθηκαν µέσα σε µία διαφορετική πνευµατικότητα.

8 Ο άγιος Ιωάννης ο Δαµασκηνός αποτελεί αναµφίβολα µία µεγάλη φυσιογνωµία της πατερικής σκέψης του 8 ου αιώνα. Δανειζόµενος στοιχεία από την ορολογία της αρχαίας Ελλάδας αναφέρει στο περισπούδαστο έργο του «Ἐκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως» ότι µία από τις δυνάµεις της ανθρώπινης ψυχής είναι το λογικόν.

9 Το λογικόν όµως συναποτελείται από δύο µέρη. Τα δύο µέρη του λογικού είναι το θεωρητικό και το πρακτικό αντίστοιχα. Το θεωρητικό φέρει την ονοµασία «νους», ενώ το πρακτικό χαρακτηρίζεται ως «λόγος».

10 Ο νους είναι αυτό που αποκαλούµε στη γλώσσα µας «πνεύµα του ανθρώπου». Είναι ένας είδος αντιληπτικού οργάνου που εποπτεύει τη νοερή δηµιουργία, δηλ. το πνευµατικό τµήµα της δηµιουργίας, είναι ο οφθαλµός, το ραντάρ θα λέγαµε, της ψυχής: «ὥσπερ γὰρ ὀφθαλµὸς ἐν σώµατι, οὕτως ἐν ψυχῇ νοῦς» θα αναφέρει ο ιερός πατήρ.

11 Η θεωρία, το νόηµα και η ερµηνεία της ανθρώπινης ζωής ονοµάζονται µε µία λέξη «βιοθεωρία». Παραπλήσια σηµασία έχει και η λέξη «κοσµοθεωρία» που σηµαίνει θεωρία και νόηµα για τον κόσµο αλλά και για τη ζωή που υφίσταται µέσα σ αυτό τον κόσµο που µας περιβάλλει.

12 Με τη βοήθεια του νου απαντάει ο άνθρωπος στο ερώτηµα που ο ίδιος, υποκινούµενος από µία έµφυτη περιέργεια, θέτει στον εαυτό του, σχετικά µε το «ὡς ἔχει τὰ ὄντα», δηλ. ποια είναι η σηµασία και ποιο το νόηµα των πραγµάτων γύρω µας.

13 Ο ν ο υ ς σ υ ν δ έ ε τ α ι µ ε κ α θ ο λ ι κ έ ς π α ρ α σ τ ά σ ε ι ς ε ρ µ η ν ε ί α ς τ η ς πραγµατικότητας παραπέµπει σε αυτό που ονόµαζαν οι αρχαίοι µας πρόγονοι «µύθο».

14 Ο µύθος ή αλλιώς η βιοθεωρία προτείνουν µία συγκεκριµένη άποψη σχετικά µε το τι είναι καλό και τι κακό, τι δίκαιο και τι άδικο, τι ηθικό και τι ανήθικο κ.τ.ο.

15 Από την άλλη µεριά ο λόγος είναι αυτό που αποκαλούµε «διάνοια», είναι η σκέψη του ανθρώπου, ο στοχασµός του, η δυνατότητά του να παράγει συλλογισµούς µέσα από τη σχέση αιτίας αιτιατού.

16 Αν ο νους ερευνάει τη θεωρητική διάσταση της ζωής, ο λόγος ασχολείται µε τις πρακτικές εφαρµογές της.

17 Τα επιστηµονικά αξιώµατα των θετικών επιστηµών είναι προϊόν του νου. Τέτοια αξιώµατα είναι και αυτά της ευκλείδιας γεωµετρίας, όπως π.χ. το γεγονός ότι δύο τουλάχιστον σηµεία ορίζουν µία ευθεία. Όµως η µαθηµατική επεξεργασία διαφόρων γεωµετρικών προβληµάτων µε βάση τ αξιώµατα αυτά είναι έργο του λόγου.

18 Οι αξίες της αγάπης και της ανεκτικότητας απέναντι στον άλλο είναι κοσµοθεωρητικές τοποθετήσεις που συλλαµβάνει ο νους. Η αναζήτηση όµως εύστοχων τρόπων εφαρµογής των αξιών αυτών στην καθηµερινή µας ζωή είναι έργο του λόγου.

19 Ο λόγος δεν είναι αυτόνοµος και απροϋπόθετος. Απροϋπόθετος λόγος θα σήµαινε α--νόητος λόγος, λόγος χωρίς νου. Ο Δαµασκηνός θα µας πει ότι µεταξύ νου και λόγου υφίσταται µία αδιαίρετη πλην όµως ασύγχυτη ενότητα. Ο λόγος ξεπηδά µέσα από το νου. Αυτό δεν σηµαίνει ότι είναι και όµοιός του µήτε όµως και ολότελα διαφορετικός από αυτόν.

20 Ο άγιος Ιώννης ο Δαµασκηνός θέλει να µας πει κάτι πολύ ουσιαστικό: η ανθρώπινη λογική δεν λειτουργεί απροϋπόθετα, αλλά τουναντίον πάντοτε εξαρτάται από τα προϊόντα που παράγει ο νους. Η λογική σκέψη δηµιουργείται κατ ανάγκη συνυφασµένη µε το µύθο, µε τη βιοθεωρία, καθώς και µε οποιεσδήποτε άλλες αντιληπτικές παραστάσεις που έχει ό άνθρωπος για τον κόσµου.

21 Παιδαγωγικό συµπέρασµα: Δεν µπορεί να υφίσταται ένα παιδαγωγικό έργο το οποίο θα προσανατολίζεται αποκλειστικά και µόνο στην ανάπτυξη της λογικής σκέψης και στην εκµάθηση µονάχα των πρακτικών εφαρµογών. Το παιδί, ο νέος άνθρωπος που αναπτύσσεται έχει ανάγκη µία πρόταση ζωής, ένα νόηµα ζωής, ένα µύθο, µία µορφή πνευµατικότητας, για να προσανατολίσει τη σκέψη του.

22 Περνώντας στη δεύτερη προσωπικότητα της µελέτης µας εισερχόµαστε στον χώρο του Προτεσταντισµού Ο F.D.E. Schleiermacher θεωρείται ως µία από τις µεγαλύτερες φυσιογνωµίες στο χώρο του Προτεσταντισµού κατά το 19 ου αιώνα.

23 Το περιεχόµενο της θρησκευτικής εµπειρίας. Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της: η θεωρία-όρασηπαρατήρηση (Anschauung) και το συναίσθηµα (Gefühl).

24 Μέσω της όρασης, της παρατήρησης και της θεωρίας ο άνθρωπος ανοίγεται δηµιουργικά απέναντι σε όλο το σύµπαν είναι µία προσπάθεια να συλλάβει την ορατή και νοητή ενότητα των πάντων: ο κόσµος, η φύση, τα ζώα, ο άνθρωπος, αποτελούν όλα µαζί ένα υλικο-πνευµατικό όλον.

25 Με την παρατήρηση ο άνθρωπος επιχειρεί να «συντάξει» µία καθολική ερµηνευτική θεωρία για τη ζωή, τον κόσµο και τα πράγµατα, ενώ µε το συναίσθηµα βιώνει την καθολικότητα και την ενότητα του κόσµου.

26 Θα µπορούσε να παραλληλίσει κανείς την κίνηση αυτή του ανθρώπου µε τον τρόπο λειτουργίας ενός ραντάρ. Το ραντάρ εκπέµπει κύµατα προς όλες τις κατευθύνσεις όταν τα κύµατα αυτά προσκρούσουν σε κάποιο αντικείµενο (π.χ. βουνό), επιστρέφουν και πάλι πίσω στη συσκευή εκποµπής δίνοντας µία γεωγραφική ανάλυση της τοποθεσίας απ όπου επέστρεψαν. Εκποµπή και λήψη είναι ουσιαστικά οι λειτουργίες που επιτελούν η ενόραση-παρατήρηση και το συναίσθηµα.

27 Με την παρατήρηση-ενόραση ο άνθρωπος ανιχνεύει το σύµπαν, έτσι ώστε µέσω του συναισθήµατος να λάβει δηλ. να βιώσει τη νοητή ενότητά του. Το συναίσθηµα αυτό δ ε ν ε ί ν α ι β έ β α ι α µ ί α ρ ο µ α ν τ ι κ ή καρικατούρα, αλλά ένα βαθύτατο υπαρξιακό γεγονός.

28 Σ ένα µεταγενέστερο έργο του, στη Δογµατική του (Glaubenslehre), διατυπώνει ο Schleiermacher µία άλλη ερµηνεία του όρου «συναίσθηµα». Το συνδέει περισσότερο µε την αυτοσυνειδησία του ανθρώπου. Για τον εν λόγω φιλόσοφο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί το ποιος πραγµατικά είναι µόνο όταν αντιλαµβάνεται ότι η ύπαρξή του σχετίζεται και εξαρτάται από άλλα πράγµατα που βρίσκονται έξω από αυτήν.

29 Ο άνθρωπος γνωρίζει τη ταυτότητά του, όταν συνειδητοποιεί ότι δεν είναι ένα µεµονωµένο ον κλεισµένο στον εαυτό του, αλλά µία µοναδική ύπαρξη που όµως σχετίζεται µε άλλες υπάρξεις γύρω της.

30 Στη Δογµατική του ο Schleiermacher κάνει λόγο για το συναίσθηµα της απόλυτης και ολοκληρωτικής εξάρτησης από τον Θεό (schlechthiniges Abhängigkeitsgefühl).

31 Ο Schleiermacher προσπαθεί να θεµελιώσει µία παιδαγωγική θεωρία η οποία θα λαµβάνει υπόψη της το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης και θα θεµελιώνεται στη θρησκευτική εµπειρία.

32 Η παιδεία είναι εν τέλει µία µορφή α υ τ ο π α ί δ ε υ σ η ς κ α ι α υ τ ο µ ό ρ φ ω σ η ς (Selbstbildung). Ο άνθρωπος πρέπει µόνος του να συνειδητοποιήσει τη ταυτότητά του και ν αντιληφθεί ότι η ύπαρξή του εντάσσεται λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ά σ ε µ ί α σ υ µ π α ν τ ι κ ή πραγµατικότητα.

33 Είναι γνωστό ότι στις αρχές του 19 ου αιώνα κυριαρχούσε ακόµη το ρεύµα του ορθολογισµού και της νοησιαρχίας. Οι παιδαγωγικοί σκοποί της εποχής εκείνης θέλουν απλώς και µόνο να εµπλουτίσουν το παιδί µε καινούριες γνώσεις και να το καταστήσουν ικανό να καταγίνεται µε πρακτικά πράγµατα, όπως π.χ να µπορεί να κερδίζει πολλά χρήµατα, να γνωρίζει να φέρεται µε σύνεση στον κοινωνικό του περίγυρο.

34 Ο Schleiermacher καταγγέλλει τη χρησιµοθηρική παιδεία της εποχής του, ό π ω ς ε π ί σ η ς και τ ι ς α ν τ ί σ τ ο ι χ ε ς παιδαγωγικές µεθόδους που στόχευαν µονάχα στην διάπλαση «συνετών και πρακτικών ανθρώπων».

35 Το πρόβληµα της παιδείας της εποχής εκείνης δεν είναι, φυσικά, η εκµάθηση ορθών τρόπων συµπεριφοράς αλλά η αποξένωση όλων αυτών των πρακτικών και χρήσιµων για τη ζωή πραγµάτων από µία ολοκληρωµένη θεωρία για τη ζωή και τον κόσµο.

36 Πόσο πραγµατικά και γνήσια ηθικός και συνετός µπορεί να γίνει κάποιος νεαρός, εάν δεν έχει ανακαλύψει στα βάθη της ύπαρξής του ένα νόηµα για την ανθρώπινη ζωή, για το δίκαιο και το άδικο, για το ωραίο και το άσχηµο, για το καλό και το κακό, για το ηθικό και το ανήθικο;

37 Με την παιδαγωγική του θεωρία ο Schleiermacher στρέφεται όχι ενάντια στην απόκτηση πρακτικών γνώσεων, αλλά ενάντια στην «ακρότητα της χρησιµοθηρίας» ( das Extrem des Nützlichen ).

38 Παιδαγωγικό συµπέρασµα: η αληθινή παιδεία δεν µπορεί να καλλιεργείται µονόπλευρα µέσω της παροχής γνώσεων και µέσω της ανάπτυξης χρησιµοθηρικών ικανοτήτων, αλλά πρέπει να λαµβάνει υπόψη της τον όλο άνθρωπο οφείλει να προσφέρει παράλληλα όλα εκείνα τα εχέγγυα που θα υποβοηθήσουν τους νέους να «συντάξουν» µία θεωρία για τη ζωή τους και έτσι να ολοκληρωθούν ως προσωπικότητες.

39 Για τον Wolfhart Pannenberg, κορυφαίο εκπρόσωπο της προτεσταντικής θεολογίας του 20 ου αιώνα, η έννοια της παιδείας είναι στενά συνδεδεµένη µε την έννοια της θρησκείας.

40 Και οι δύο έννοιες παραπέµπουν σε αυτό που ονοµάζουµε «καθολικότητα» (Ganzheit), σε µία δηλ. κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος βιώνει την ενότητα όλου του κόσµου και όλων των ανθρώπων µεταξύ τους και ταυτόχρονα τη µοναδικότητα της ύπαρξής του.

41 Η ανεύρεση της καθολικότητας είναι στόχος και της παιδείας και της θρησκείας. Με το σκεπτικό αυτό «καθολικότητα» σηµαίνει στη θρησκευτική γλώσσα «σωτηρία».

42 Η καθολικότητα κατακτάται εφόσον ο άνθρωπος ανακαλύψει το κεντρικό νόηµα της ζωής του, τον εν Χριστώ προορισµό του. Ο Χριστός αποκαλύπτει την αληθινή πορεία του ανθρωπίνου προσώπου και εκπληρώνει τον προορισµό της ανθρώπινης ζωής: την οµοίωση µε τον Θεό.

43 Ο Pannenberg υποστηρίζει ότι η αγωγή πρέπει να προσφέρει στους νέους έναν προσανατολισµό και συγκεκριµένα έναν υποδειγµατικό τρόπο αντίληψης και κατανόησης του κόσµου καθώς και των εµπειριών που προσφέρει ο κόσµος αυτός στον άνθρωπο.

44 Ουσιαστικά έργο της αγωγής είναι, ανάµεσα στα άλλα, η παροχή στα παιδιά ενός νοήµατος για τη ζωή και τον άνθρωπο. Όσο για την καθολικότητα, αυτή αναπαριστάνεται συµβολικά κατά τη θεία λειτουργία.

45 Η καθολικότητα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εν Χριστώ εσχατολογική κοινωνία του Θεού µε τον άνθρωπο και τον κόσµο. Και τούτο συµβολίζει η θεία λειτουργία.

46 Παιδαγωγικό συµπέρασµα: η παιδεία είναι µία υπόθεση ζωής, εξάπαντος υπαρξιακή είναι µία πορεία αναζήτησης νοήµατος, µια πορεία που κορυφώνεται και ολοκληρώνεται στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Ο πεπαιδευµένος άνθρωπος είναι εκείνος που έχει διαµορφώσει µία θεωρία για τη ζωή και για την ανθρωπότητα και το κυριότερο έχει θεµελιώσει τη θεωρία αυτή στον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό.

47 Ο αείµνηστος Νίκος Ματσούκας αποτέλεσε, κατά τη γνώµη µας, µια από τις σπουδαιότερες παρουσίες στο ορθόδοξο θεολογικό γίγνεσθαι του β µισού του 20 ου αιώνα. Βαρύνουσας σηµασίας είναι το έργο του που φέρει τον τίτλο: «Λόγος και Μύθος. Με βάση την αρχαία ελληνική φιλοσοφία».

48 Στη µελέτη αυτή ο εν λόγω συγγραφέας εξετάζει τη λειτουργία του µύθου και του λόγου, όπως παρουσιάζεται σε κείµενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

49 Ο µύθος εντάσσει τον άνθρωπο σε µία ενότητα, του προσφέρει µία ολοκληρωµένη βιο- και κοσµοθεωρία. Τίποτε το αποσπασµατικό, αποµονωµένο και εξατοµικευµένο δεν υπάρχει στο µύθο. Όλα τα επιµέρους στοιχεία εντάσσονται σε µία καθολικότητα, δηλ. όλα τα πράγµατα που συναποτελούν τον κόσµο σχετίζονται λειτουργικά µεταξύ τους. Ο µύθος ως διήγηση παρέχει αυτή την ενιαία εικόνα για τον άνθρωπο και τον κόσµο.

50 Ο λόγος έχει να εκπληρώσει έναν άλλο σκοπό: να επισηµάνει τη µοναδικότητα του κάθε ανθρωπίνου προσώπου και να ξεχωρίσει το άτοµο από την καθολικότητα, από το σύνολο. Με τον λόγο ο άνθρωπος παρατηρεί και ερευνά τον κόσµο που τον περιβάλλει.

51 Αν ο µύθος εντάσσει τον άνθρωπο σ ένα όλον, ο λόγος φανερώνει το ρόλο, τη σπουδαιότητα και τη µοναδικότητα του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.

52 Το πρόβληµα της εποχής µας, κατά τον Νίκο Ματσούκα, συνίσταται στην αποξένωση του ανθρώπου από το µύθο. Τούτο είναι άµεση συνέπεια της δοµής της τεχνολογίας.

53 Η εναγώνια µέριµνα του ανθρώπου για τεχνολογική πρόοδο δηµιουργεί στην ψυχή του µία πνευµατική αδράνεια: ο άνθρωπος, όντας αλυσιδωµένος από τη τυραννία του λόγου, απογυµνώνεται από ιδεώδη, ιδανικά, ιδεολογίες και θυσιάζει τα πάντα σ τ ο β ω µ ό τ ο υ κ έ ρ δ ο υ ς κ α ι τ η ς χρηστικότητας.

54 Το πρόβληµα δεν είναι ο λόγος αυτός καθ εαυτόν, αλλά η αποξένωσή του από το µύθο, δηλ. η αποξένωσή του από κάθε µορφή πνευµατικότητας. Το καλύτερο που έχει να κάνει σήµερα ο άνθρωπος είναι να επανεισαγάγει το µύθο στη ζωή του και να τον συνδέσει µε τα σύγχρονα προβλήµατα και τις συνθήκες της ζωής του.

55 Παιδαγωγικό συµπέρασµα: όταν η ανθρώπινη ζωή περιορίζεται στην πρακτική και χρηστική της διάσταση, τότε είναι µονοµερής, διότι λείπει η θεωρία για τη ζωή και τα πράγµατα όταν ο άνθρωπος αναλώνεται µόνο στην µέριµνά του για άνεση και τεχνολογική πρόοδο, τότε απουσιάζει η πνευµατικότητα τότε λείπει ο µύθος, οποίος προσδίδει ένα ανεπανάληπτο νόηµα σε κάθε µεγαλειώδες επίτευγµα του ανθρώπινου λόγου. Ιδανική κατάσταση είναι η λειτουργική συνύπαρξη και των δύο, λόγου και µύθου. Ένας α-νόητος λόγος, ένας λόγος δίχως νου, είναι κατά βάση ένας λόγος ανήθικος, ένας λόγος που δεν υπηρετεί πραγµατικά τον άνθρωπο.

56 Ό λ ε ς ο ι π α ρ α π ά ν ω τ ο π ο θ ε τ ή σ ε ι ς συγκλίνουν σ ένα βασικό σηµείο: η ανθρώπινη ζωή είναι µία αρµονική συνύπαρξη θεωρίας και πράξης, µύθου και λόγου, πνευµατικότητας και επιστηµονικήςτεχνολογικής προόδου.

57 Είναι αλήθεια ότι στα χρόνια µας όλα έχουν καταστεί µετρήσιµα και αγοραία. Ο άνθρωπος βλέπει τα πιο σπουδαία ζητήµατα της ζωής του ως απλά αντικείµενα, τα οποία µπορεί να τα πουλάει και να τα αγοράζει ό, τι ώρα θέλει. Τι σηµαίνει αυτό; Θέλεις απόλαυση; Μπορείς να την αγοράσεις. Η υπερκαταναλωτική κοινωνία σου παρέχεις στο έπακρον όλες αυτές τις δυνατότητες.

58 Δεν χρειάζεται να µπεις στον κόπο να ζήσεις την οµορφιά που σου προσφέρει η κοινωνία µε τον άλλο, τον διπλανό σου. Δεν χρειάζεται να κοπιάσεις για να γνωρίσεις τον άλλο, να µετέχεις στα προβλήµατα και στις χαρές του και έτσι να ολοκληρωθείς ως προσωπικότητα.

59 Δεν είναι ανάγκη να ζεις προσγειωµένος στην πραγµατικότητα. Μπορείς να την βλέπεις ως αντικείµενο, ως ένα πράγµα-αντικείµενο στο οποίο µπορείς να προσδώσεις τις δικές σου προδιαγραφές. Μπορείς ν αποφεύγεις τις δυσκολίες της πραγµατικότητας και να δηµιουργείς τις δικές σου ευκολίες. Η εποχή µας σου προσφέρει τη δυνατότητα να φτιάξεις µέσω της τεχνολογίας τη δική σου «εικονική πραγµατικότητα»!

60 Η τραγικότητα της σύγχρονης κοινωνίας µας, όπως ήδη αναφέρθηκε, συνίσταται στο ότι όλες οι βασικές συνιστώσες της ανθρώπινης ζωής, οι οποίες και καθιστούν τον άνθρωπο πραγµατικά άνθρωπο και όχι ζώο, αντιµετωπίζονται ως αντικείµενα αγοράς και πώλησης.

61 θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει τα εξής: Η Ενωµένη Ευρώπη οφείλει σήµερα στο επίπεδο της σχολικής εκπαίδευσης να καλλιεργεί στους νέους όχι µόνο την πρακτική διάσταση της ζωής, να τους παρέχει δηλ. µόνο τεχνολογικές-επιστηµονικές γνώσεις. Και τούτο διότι η πρακτική-χρηστική διάσταση της ανθρώπινης ζωής είναι απλώς η µία όψη του νοµίσµατος.

62 Η βιοθεωρία σε παιδαγωγικό επίπεδο υποβοηθεί το νέο άνθρωπο να βλέπει τη ζωή του ως ένα ενιαίο όλον. Τότε µόνο έχει τη δυνατότητα ν αντιλαµβάνεται την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου και του κάθε άψυχου πράγµατος αυτού του κόσµου. Τότε µόνο µπορεί να ευλαβείται τη µοναδικότητα των συνανθρώπων του και να σέβεται την ύπαρξή τους. Τότε µόνο µπορεί να συναισθάνεται την αµοιβαία σχέση που υφίσταται ανάµεσα στον εαυτό του και ολόκληρη την κτίση. Και, τέλος, τότε µόνο µπορεί και ν αναγνωρίζει τη σηµασία που έχουν όλα αυτά για την ίδια του τη ζωή.

63 Το ότι η παιδαγωγική διαδικασία δεν µπορεί να περιορίζεται στην ικανοποίηση χρηστικών ενδιαφερόντων αλλά παράλληλα πρέπει να συνυπολογίζει και την πνευµατική διάσταση του ανθρώπου, α π ο τ ε λ ε ί α ί τ η µ α τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς παιδαγωγικής επιστήµης.

64 Ενδεικτικά θα αναφέρουµε τον Γερµανό παιδαγωγό Wolfgang Klafki, διατύπωσε ακόµη τη θέση ότι τα περιεχόµενα της σχολικής διδασκαλίας πρέπει να προσδιορίζονται µε βάση κάποιους προβληµατισµούς-κλειδιά (Schlüsselprobleme) δηλ. προβληµατισµούς που κατέχουν κοµβική θέση στη σύγχρονη κοινωνία, όπως π.χ. το ζήτηµα της ειρήνης, της καταστροφής και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος, της κοινωνικής ανισότητας κ.α.

65 Τα παρακάτω λόγια της Φωτεινής Κοσσυβάκη συµπυκνώνουν µε πολύ όµορφο τρόπο την προοπτική, από την οποία οφείλει να εµφορείται το όλο κλίµα µέσα στη σχολική τάξη:

66 «Το πρόβληµα της διδασκαλίας δεν περιορίζεται [ ] µόνο στο ερώτηµα πώς µπορεί κανείς να µεταδώσει στους µαθητές κάτι, ούτε πώς µπορεί κανείς να καταφέρει να διδάξει την προβλεπόµενη από το αναλυτικό πρόγραµµα διδακτέα ύλη, κι ούτε ακόµα πώς µπορεί να µάθει κανείς καλύτερα και αποτελεσµατικότερα. Ένας από τους βασικούς και πιο σηµαντικούς προβληµατισµούς που αφορούν στη διδασκαλία εµπεριέχεται στο ερώτηµα των τρόπων, των διαδικασιών, των επιλογών και των αποφάσεων που πρέπει να δροµολογηθούν προκειµένου να συµβάλλουν στην αγωγή και στην παιδεία του ανθρώπου, που θα στηρίξουν το µαθητή στο να αναπτύξει µία ελεύθερη, δηµοκρατική και αυτόνοµη προσωπικότητα».

67 Κατά τον Ηλία Ματσαγγούρα, το σχολείο οφείλει να υποβοηθεί τους µαθητές, ώστε αυτοί να µπορούν να µετασχηµατίζουν τις πληροφορίες που τους παρέχονται σε γνώση, αλλά και στη συνεχεία να µπορούν να πραγµατώνουν το µεγάλο βήµα από τη γνώση στη σοφία.

68 Για την έννοια της σοφίας, ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράννων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, κ.κ. Αναστάσιος, έχει να σηµειώσει µερικά πολύ αξιόλογα πράγµατα: «Η σοφία δεν ταυτίζεται µε την εξυπνάδα ή την πολυµάθεια. Είναι προϊόν µιας γενικότερης εσωτερικής πνευµατικής ωριµότητος, µιας ευρύτερης συνθέσεως ευφυΐας, εµπειρίας και γνώσεως, διαύγειας πνευµατικής και καλωσύνης».

69 Άλλωστε, όπως δηλώνει και η ίδια η ετυµολογία της λέξης, παιδεία κατέχει ο πεπαιδευµένος άνθρωπος, δηλ. αυτός που «παιδεύτηκε» και δοκιµάστηκε, που αναµόχλευσε τον εσωτερικό του κόσµο, αλλά και που συνεχίζει να βρίσκεται σε µία δυναµική πορεία µε συγκεκριµένο στόχο και προσανατολισµό. Ο όρος «παιδεία» εµπεριέχει το στοιχείο της παίδευσης, της εξάσκησης, της εκγύµνασης, της σωµατικής και πνευµατικής ετοιµότητας και προσπάθειας.