ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΑΡΙΑ ΚΩΝ. ΚΑΤΡΑΝΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΠΕ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ με θέμα: «ΠΩΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ» ΜΑΡΙΑ ΚΩΝ. ΚΑΤΡΑΝΑ ΑΕΜ :517 ΜΑΘΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΜΑΤΙΝΑ ΚΟΡΔΗ- ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...VΙΙ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Η ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΙΣΤΩΣΗΣ ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΕΠΙΤΑΓΩΝ ΑΠΟ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 5 Α. Ικανότητα προς έκδοση τραπεζικών επιταγών 5 Β. Ειδικότερα το ζήτημα της ακάλυπτης επιταγής..8 Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ..14 Α. Ευθύνη εκδότριας ομόρρυθμης εταιρίας.14 α. Αξίωση βάσει του νόμου περί επιταγής-δικαίωμα αναγωγής προς πληρωμή 14 β. Έκδοση διαταγής πληρωμής σε βάρος της εκδότριας Ο.Ε 25 γ. Αγωγή βάσει της εκάστοτε βασικής σχέσης που συνέδεε Ο.Ε. και λήπτη της ακάλυπτης επιταγής 27 δ. Αδικοπρακτική ευθύνη εκδότριας Ο.Ε I. Στοιχειοθέτηση της αδικοπρακτικής ευθύνης..31 II. Το ζήτημα της συρροής δικαιοπρακτικής και αδικοπρακτικής ευθύνης..33 ε. Αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού.37 II

3 Β. Ευθύνη του διαχειριστή της ομόρρυθμης εταιρίας που εξέδωσε και έθεσε σε κυκλοφορία την ακάλυπτη επιταγή 40 α. Ποινική ευθύνη σύμφωνα με το άρθρο 79 του ν. 5960/33.41 Ι. Στοιχειοθέτηση και στοιχεία του εγκλήματος..41 ΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης της ομόρρυθμης εταιρίας στην ποινική αντιμετώπιση του διαχειριστή αυτής..45 ΙΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης του διαχειριστή εταίρου της εκδότριας Ο.Ε. στην ποινική του αντιμετώπιση 46 β. Αδικοπρακτική Ευθύνη του διαχειριστή που εξέδωσε την ακάλυπτη επιταγή επ ονόματι της Ο.Ε 46 Ι. Στοιχεία της αδικοπρακτικής ευθύνης του διαχειριστή 46 ΙΙ. Το ζήτημα του θανάτου του διαχειριστή που εξέδωσε μεταχρονολογημένη επιταγή επ ονόματι της Ο.Ε 51 ΙΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης της εκδότριας Ο.Ε. στην αστική αδικοπρακτική ευθύνη του διαχειριστή..52 Γ. Ευθύνη Ομορρύθμων Εταίρων μη διαχειριστών ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΌ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ..57 Α. Ευθύνη εκδότριας ετερόρρυθμης εταιρίας.58 α. Αξίωση βάσει του νόμου περί επιταγής-δικαίωμα αναγωγής..58 Β. Ευθύνη ετερορρύθμου εταίρου.59 α. Ευθύνη ετερορρύθμου εταίρου που δεν έχει καμία ανάμειξη σε πράξεις διαχείρισης...59 III

4 β. Ευθύνη ετερόρρυθμου εταίρου σε περίπτωση που είτε αναγράφηκε το όνομα του στην εταιρική επωνυμία είτε ενεπλάκη συστηματικά σε πράξεις διοίκησης της εταιρίας...60 Γ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ..63 Α. Ευθύνη εκδότριας ανώνυμης εταιρίας.63 α. Αξίωση βάσει του νόμου περί επιταγής- Δικαίωμα αναγωγής...63 β. Αδικοπρακτική Ευθύνη της εκδότριας Α.Ε. βάσει των διατάξεων των άρθρων 914 ΑΚ και 71ΑΚ.69 Ι. Το ζήτημα της επίδρασης της πτώχευσης της εταιρίας στην αδικοπρακτική ευθύνη της 69 Β. Ευθύνη Νομίμου Εκπροσώπου της Ανώνυμης Εταιρίας που υπέγραψε και έθεσε σε κυκλοφορία την ακάλυπτη Επιταγή..70 α. Ποινική ευθύνη 70 Ι. Στοιχειοθέτηση του εγκλήματος..70 ΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης της εκδότριας ανώνυμης εταιρίας στην ποινική αντιμετώπιση του εκπροσώπου της 71 β. Αδικοπρακτική ευθύνη του εκπροσώπου της εκδότριας Α.Ε. σύμφωνα με τα άρθρα 914 ΑΚ και 79 ν 5960/ Ι. Στοιχειοθέτηση της αδικοπρακτικής ευθύνης.74 IV

5 ΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης της εκδότριας ανώνυμης εταιρίας στην αδικοπρακτική ευθύνη του εκπροσώπου της 75 ΙΙΙ. Το ζήτημα της έκπτωσης ή της αντικατάστασης του εκπροσώπου της εκδότριας Α.Ε. πριν την εμφάνιση της επιταγής προς πληρωμή, και η επίδραση αυτής στην αδικοπρακτική του ευθύνη ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ...81 Α. Ευθύνη εκδότριας εταιρίας περιορισμένης ευθύνης...82 α. Αξίωση βάσει του νόμου περί επιταγής-δικαίωμα αναγωγής 82 Β. Ευθύνη διαχειριστή της Ε.Π.Ε. που υπέγραψε κάτω από την εταιρική επωνυμία και έθεσε σε κυκλοφορία την επιταγή 84 α. Ποινική ευθύνη βάσει της διάταξης του άρθρου 79 ν. 5960/ Ι. Στοιχειοθέτηση του εγκλήματος..85 ΙΙ. Το ζήτημα της επίδρασης ή όχι της πτώχευσης της εκδότριας Ε.Π.Ε. στην ποινική αντιμετώπιση του διαχειριστή της...85 β. Αδικοπρακτική Ευθύνη του διαχειριστή της εκδότριας Ε.Π.Ε..88 Δ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ V

6 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ.97 VI

7 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ε. ΑΚ ΑΠ Αρμ. ΑρχΝ ΑΧΑΝΟΜ Βλ. ΔΕΕ ΔΝΗ δ.σ ΔΣΑ ΔΦορΝομ εδ. Ε.Ε. ΕΕμπΔ ΕΕΝ ΕΝ επ. Ε.Π.Ε. ΕπισκΕΔ Εφ Αθ Εφ Δωδ Εφ Θεσ Εφ Λαρ Εφ Πατρ Εφ Πειρ κ.ν. ΚΠολΔ ΜονΠρωτΑθ ΜονΠρωτΘεσ ΜονΠρωτΙωαν ΜονΠρωτΛαρ Ανώνυμη Εταιρία Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος Αρμενόπουλος Αρχείο Νομολογίας Αχαϊκή Νομολογία βλέπε Δίκαιο Εταιριών και Επιχειρήσεων Δικαιοσύνη διοικητικό συμβούλιο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας εδάφιο Ετερόρρυθμη Εταιρία Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου Εφημερίς Ελλήνων Νομικών Εμπορικός Νόμος επόμενα Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Εφετείο Αθηνών Εφετείο Δωδεκανήσου Εφετείο Θεσσαλονίκης Εφετείο Λάρισας Εφετείο Πατρών Εφετείο Πειραιά Κωδικοποιημένος νόμος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης Μονομελές Πρωτοδικείο Ιωαννίνων Μονομελές Πρωτοδικείο Λάρισας VII

8 ΜονΠρωτΡεθυμ Μονομελές Πρωτοδικείο Ρεθύμνου ΜονΠρωτΡοδ Μονομελές Πρωτοδικείο Ρόδου ΜονΠρωτΧαλκιδ Μονομελές Πρωτοδικείο Χαλκιδικής ν. νόμος ν.δ νομοθετικό διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα ν.π. Νομικό Πρόσωπο ΟΕ Ομόρρυθμη Εταιρία Ολ ΑΠ Ολομέλεια Αρείου Πάγου οπ. παρ. όπου παραπάνω παρ. παράγραφος ΠειρΝομολ Πειραϊκή Νομολογία ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠλημΚερκ Πλημμελειοδικείο Κέρκυρας ΠοινΔνη Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΧρον Ποινικά Χρονικά ΠολΠρωτΘεσ Πολυμελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης ΠολΠρωτΛευκ Πολυμελές Πρωτοδικείο Λευκάδας ΠτωχΝ Πτωχευτικός Νόμος σελ. σελίδα ΧΡΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου VIII

9 Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Η τραπεζική επιταγή αποτελεί σήμερα ένα από τα συχνότερα εμφανιζόμενα και κυκλοφορούντα αξιόγραφα της αγοράς. Παρά την σχεδόν απόλυτη επικράτηση της στις σύγχρονες αγορές, δεν αποτελεί δημιούργημα των σύγχρονων συναλλακτικών αναγκών, αλλά θεσμό που σε κάποια έστω πρώιμη μορφή, εμφανίστηκε ήδη από την Αρχαιότητα. Πρόδρομες λοιπόν μορφές επιταγής, έκαναν την εμφάνιση τους κατά την Αρχαιότητα στις χώρες της Ανατολής, στη Βαβυλωνία, την Αίγυπτο, τη Ρώμη και την Αρχαία Ελλάδα. Ακολούθως, έγγραφες εντολές με στοιχεία της σύγχρονης επιταγής, χρησιμοποιήθηκαν από τους Άραβες, κυκλοφόρησαν στις οικονομικά εύρωστες πόλεις της Ιταλίας κατά το μεσαίωνα, για να λάβουν τελικώς τη σημερινή μορφή, με την οποία όλοι τις γνωρίζουμε, στην Αγγλία του 17 ου και 18 ου αιώνα. Στην Αγγλία, οι άγγλοι έμποροι κατέθεταν νομίσματα και άλλα πολύτιμα μέταλλα στους χρυσοχόους-τραπεζίτες της εποχής και στη συνέχεια εξέδιδαν έγγραφες εντολές (τα λεγόμενα cash notes ή cheques) διατάσσοντας τους χρυσοχόους να καταβάλλουν στους κατόχους αυτών των εντολών τα αναγραφόμενα ποσά. Σύντομα, η επιταγή εξαπλώθηκε και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης αλλά και σε χώρες της Βόρειας Αμερικής. 1 Όπως είναι λογικό, το εμπόριο μεταξύ των διαφόρων χωρών, άρχισε να προσδίδει στην επιταγή ένα διακρατικό χαρακτήρα και να κάνει επιτακτική την ανάγκη για ενοποίηση των επιμέρους διατάξεων περί επιταγής που κρατούσαν στις διάφορες χώρες. Οι διεργασίες για την ενοποίηση σε διεθνές επίπεδο του δικαίου της επιταγής, ξεκίνησαν στα διεθνή συνέδρια του 1910 και 1912 στη Χάγη. Η ουσιαστική όμως διευθέτηση του ζητήματος, έλαβε 1 Βλ. Α. Κιάντου Παμπούκη, «Δίκαιο Αξιογράφων», έκδοση 5η (1997), εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 330, Ι. Μάρκου, «Δίκαιο επιταγής, ερμηνεία κατ άρθρο», έκδοση 4η (2007), εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλα, σελ. 3 1

10 χώρα το 1931 στη συγκληθείσα υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, Διεθνή Συνδιάσκεψη της Γενεύης. Κατά τη συνδιάσκεψη αυτή, αφενός αποσπάστηκε το δίκαιο της επιταγής από το δίκαιο της συναλλαγματικής και αφετέρου συντάχθηκαν τρία (3) σχέδια διεθνών συμβάσεων για την επιταγή. Το πρώτο σχέδιο περιελάμβανε ρυθμίσεις ουσιαστικού δικαίου, το δεύτερο σχέδιο αφορούσε το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο της επιταγής και το τρίτο σχέδιο τη χαρτοσήμανση της επιταγής. Πολλές χώρες αποδέχτηκαν τις ανωτέρω συμβάσεις, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η οποία κύρωσε τις συμβάσεις αυτές με το νόμο 5868/1933. Βάσει αυτών των ρυθμίσεων, εκδόθηκε ο νόμος 5960/1933 περί επιταγής, όπως αυτός ισχύει μέχρι σήμερα μετά και την πιο πρόσφατη τροποποίηση του με το ν. 3472/ Η ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΙΣΤΩΣΗΣ Με τον όρο τραπεζική επιταγή νοείται το αξιόγραφο που συντάσσεται με ορισμένο τύπο και χαρακτηρίζεται ρητά ως επιταγή, με το οποίο ένα πρόσωπο, ο εκδότης, διατάσσει ένα άλλο πρόσωπο, τον πληρωτή που είναι πάντα τράπεζα, να καταβάλλει σε ένα άλλο πρόσωπο, το λήπτη της επιταγής, κατά την εμφάνιση της επιταγής, ορισμένο χρηματικό ποσό σε ορισμένο τόπο. 2 Πρόκειται για ένα υπό στενή έννοια αξιόγραφο, δηλαδή πέρα από το γεγονός πως είναι έγγραφο, που ενσωματώνει ιδιωτικό δικαίωμα το οποίο συνδέεται με ιδιόρρυθμο τρόπο με το έγγραφο (στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα αξιόγραφα υπό ευρεία έννοια), εμφανίζει επιπλέον πλήρη εξάρτηση του δικαιώματος εκ του εγγράφου από το δικαίωμα επί του εγγράφου (πλήρης ενσωμάτωση), ισχύει η αρχή της γραμματοπάγειας, δηλαδή η 2 Βλ. Α. Κιάντου-Παμπούκη, οπ. παρ. σελ

11 επιταγή ισχύει με το περιεχόμενο που υπάρχει επί του σώματος της, και το δικαίωμα του κομιστή είναι αυτοτελές και ανεξάρτητο από τα δικαιώματα όλων των προηγούμενων κομιστών (αυτονομία) 3. Επίσης, πρόκειται για αξιόγραφο γεννημένο σε διαταγή, δηλαδή μεταβιβάζεται με οπισθογράφηση, αλλά μπορεί να εκδοθεί και στον κομιστή, οπότε μεταβιβάζεται με συμφωνία και παράδοση. Χαρακτηρίζεται ως χρηματόγραφο γιατί χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμής και είναι αναιτιώδες δηλαδή υπάρχει μεν μια βασική σχέση προς εξυπηρέτηση της οποίας εκδίδεται αλλά η εγκυρότητα ή η ακυρότητα της ως άνω σχέσης δεν επιδρά καθόλου επί του κύρους της τραπεζικής επιταγής. 4 Τέλος, η επιταγή θεωρείται εκταξιακού χαρακτήρα αξιόγραφο, διότι περιέχει εξουσιοδότηση του εκδότη τόσο προς το λήπτη να εισπράξει ορισμένο ποσό όσο και προς την πληρώτρια τράπεζα να καταβάλλει στο λήπτη το ποσό αυτό κατά την εμφάνιση της επιταγής σε αυτήν προς πληρωμή. Η επιταγή εντάσσεται στον τύπο της τραπεζικής έκταξης και αποτελεί ένα ξεχωριστό τύπο της υπό ευρεία έννοια έκταξης, με συνέπεια επ αυτής να μην εφαρμόζονται οι ρυθμίσεις για την έκταξη του Αστικού Κώδικα (άρθρο 876 επ ΑΚ) παρά μόνο συμπληρωματικά, και εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τις διατάξεις του νόμου περί επιταγής. 5 Η επιταγή λοιπόν, για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά και μόνο ως ένα αποτελεσματικό μέσο πληρωμών με πολλά πλεονεκτήματα. Τα κυριότερα οφείλονταν στο ότι με τη χρήση της επιταγής αποφεύγονταν οι κίνδυνοι που συνδέονταν με τη μεταφορά μετρητών, μειώνονταν οι σχετικές δαπάνες και εξέλειπαν οι καθυστερήσεις καταβολής και εξοφλήσεως. 6 Δεν πρέπει μάλιστα να παραβλέπει κανείς και 3 Βλ. Α. Κιάντου- Παμπούκη, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Δελούκα, «Αξιόγραφα», εκδόσεις Αφοί Σάκκουλα, έκδοση 3η ( 1980), σελ. 232 επ, Α. Κιάντου- Παμπούκη, οπ. παρ. σελ. 6 επ, Ι. Μάρκου, οπ. παρ. οπ, σελ. 15 επ 5 Βλ. Ι. Μάρκου, οπ. παρ. σελ Βλ. Α. Κιάντου Παμπούκη, οπ. παρ. σελ

12 το γεγονός ότι η χρήση των επιταγών συνέβαλε και στην ανάπτυξη των τραπεζικών εργασιών π.χ. πολλαπλασίασε τις τραπεζικές καταθέσεις. 7 Σύντομα όμως, η τραπεζική επιταγή παρεξέκλινε του εκ του νόμου προορισμού της και κλήθηκε να επιτελέσει στις συναλλαγές και μιαν άλλη εξίσου σημαντική, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, λειτουργία, αυτήν της παροχής πίστωσης. Η λειτουργία αυτή επιτυγχάνεται με τη μεταχρονολόγηση της επιταγής. Δηλαδή, με την επιταγή που φέρει ως χρονολογία έκδοσης, χρονολογία μεταγενέστερη από εκείνη στην οποία πραγματικά εκδόθηκε. Παρόλο που ο νομοθέτης, απέβλεπε στην επιταγή ως μέσο πληρωμής, και όχι ως μέσο για παροχή πιστώσεων, όπως η συναλλαγματική, η διάταξη του άρθρου 28 παρ.2 του ν. 5960/1933 έδωσε στο συναλλακτικό κοινό αυτή τη δυνατότητα. Το ως άνω άρθρο ορίζει : «Η επιταγή εμφανιζόμενη προς πληρωμήν, προ της ημέρας της σημειούμενης ως χρονολογίας της εκδόσεως αυτής, είναι πληρωτέα κατά την ημέραν της εμφάνισης.» Με την ως άνω διάταξη, άνοιξε ο δρόμος για την εμφάνιση και την κυκλοφορία μεταχρονολογημένων τραπεζικών επιταγών. Η μεταχρονολόγηση, αποσκοπεί στο να παράσχει στον εκδότη, επαρκές χρονικό περιθώριο ώστε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα κεφάλαια με τα οποία θα πληρώσει κατά τη μεταγενέστερη σημειούμενη επί του τίτλου χρονολογία την επιταγή. Κάθε μεταχρονολογημένη επιταγή λοιπόν, περιέχει μια συμφωνία μεταξύ εκδότη και λήπτη, για παροχή πίστωσης. Ήδη σε μελέτη του 1976, αναφέρεται χαρακτηριστικά πως «αποτελεί κοινόν τόπον δια τους ασχολουμένους με τας εμπορικάς συναλλαγάς η διαπίστωσις ότι η τραπεζική επιταγή εξετράπη- επ εσχάτων ιδία επικινδύνως-της υπό του νομοθέτου ταχθείσης αυτή λειτουργίας, ήτοι μετετράπη από μέσον 7 Βλ. Ι. Μάρκου, οπ. παρ. σελ

13 πληρωμής εις όργανον πίστεως» 8. Αν πριν από τριάντα και πλέον χρόνια, είχε ήδη συντελεστεί αυτή η επικίνδυνη εκτροπή του ρόλου της επιταγής, σήμερα μπορούμε πλέον μετά βεβαιότητας να συμπεράνουμε πως η εξαίρεση, ήτοι η χρησιμοποίηση της επιταγής ως μέσο παροχής πίστωσης, έχει καταστεί ο κανόνας. Δεδομένου μάλιστα πως ούτε οι διάφορες προσπάθειες από μέρους του Κράτους να ανακόψουν αυτήν την πιστωτική της λειτουργία, δε τελεσφόρησαν 9, είναι μάλλον απίθανο, στο εγγύς μέλλον να δούμε και πάλι τις επιταγές να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για το σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκαν. 3. ΕΚΔΟΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΕΠΙΤΑΓΩΝ ΑΠΟ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Α. Ικανότητα προς έκδοση τραπεζικών επιταγών Σύμφωνα με το άρθρο 58 του ν. 5960/1933 : «Ικανός προς ανάληψιν υποχρεώσεως εξ επιταγής είναι πας όπως υποχρεωθή εκ συμβάσεως, εκ δε των μη ικανών μόνον ο ανήλικος ο τηρήσας τις διατυπώσεις του νόμου δια την απόκτησιν της ικανότητας προς ενέργειαν εμπορικών πράξεων.» 8 Βλ. Κ. Χατζηγιαννάκη, «Η ποινική ευθύνη του εκδότου μεταχρονολογημένης ακαλύπτου επιταγής», σε ΝοΒ Πρόκειται για την απόφαση 238/ «περί διακινήσεως ιδιωτικών επιταγών μέσω των εμπορικών τραπεζών» της Νομισματικής Επιτροπής, με την οποία απαγορεύθηκε στις τράπεζες να δέχονται μεταχρονολογημένες επιταγές προς αγορά ή προς κάλυψη με διευκόλυνση οποιασδήποτε συναλλαγής ή ως αξία προς είσπραξη, παρακαταθήκη ή φύλαξη, αλλά και για το ν. 1957/1991, ο οποίος στο άρθρο 11 προέβλεψε την επιβολή τέλους χαρτοσήμου 2,5%ο μόνο στις μεταχρονολογημένες επιταγές που εμφανίζονταν προς είσπραξη, ενεχύραση ή είσπραξη στις τράπεζες, Βλ. αναλυτικότερα Α. Κιάντου-Παμπούκη, οπ. παρ. σελ. 361 επ 5

14 Επομένως, γενικώς η ικανότητα για έκδοση τραπεζικών επιταγών, ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αφορούν τη δικαιοπρακτική ικανότητα( άρθρο 127επ ΑΚ) 10. Όσον αφορά τα νομικά πρόσωπα, αυτά έχουν την ικανότητα να εκδίδουν τραπεζικές επιταγές, μόνο αφότου έχουν αποκτήσει νομική προσωπικότητα. Έτσι λοιπόν, το υπό ίδρυση νομικό πρόσωπο καταρχήν δεν έχει τέτοια ικανότητα αλλά είναι δυνατό μετά την απόκτηση νομικής προσωπικότητας, να εγκρίνει την επιταγή και να αναλάβει τη σχετική υποχρέωση που αναλήφθηκε για λογαριασμό του κατά την ίδρυση του. 11 Επομένως οι εταιρίες του εμπορικού δικαίου, που θα μας απασχολήσουν στην παρούσα εργασία, μπορούν να αναλάβουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την έκδοση μιας τραπεζικής επιταγής, μόνο αφότου αποκτήσουν νομική προσωπικότητα. Ο χρόνος αυτός διαφέρει για καθεμιά από αυτές. Οι προσωπικές εταιρίες, δηλαδή ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εταιρίες, αποκτούν νομική προσωπικότητα από τη στιγμή που θα καταχωρηθούν στα βιβλία εταιριών του Πρωτοδικείου της έδρας τους, και από εκείνο το χρονικό σημείο και μετά μπορεί να εκδοθεί νομίμως επ ονόματι τους και για λογαριασμό τους, τραπεζική επιταγή. Όσον αφορά τις κεφαλαιουχικές εταιρίες, οι μεν ανώνυμες εταιρίες αποκτούν νομική προσωπικότητα από τότε που θα καταχωρηθούν στο Μητρώο Ανωνύμων Εταιριών, οι δε εταιρίες περιορισμένης ευθύνης, από τότε που θα λάβει χώρα η καταχώρηση της εταιρικής σύμβασης στο Μητρώο Εταιριών Περιορισμένης Ευθύνης και η δημοσίευση της ανακοίνωσης για την καταχώρηση 10 Βλ. Ν. Δελούκα, οπ. παρ. σελ. 78 και 236, Ι. Καχριμάνη, «Ακάλυπτη επιταγή από τη βεβαίωση μη πληρωμής ως την είσπραξη», έκδοση 3η (2001), εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 30, Ι. Μάρκου, οπ. παρ. σελ Όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τις ανώνυμες εταιρίες, οι οποίες σύμφωνα με το άρθρο 7δ του κ.ν. 2190/20 μπορούν να αναλάβουν μέσα σε τρεις μήνες από την ίδρυση τους, τις υποχρεώσεις που απορρέουν από πράξεις που έλαβαν χώρα κατά το ιδρυτικό στάδιο ρητά στο όνομα τους 6

15 στο Τεύχος Ανωνύμων Εταιριών και Ε.Π.Ε. της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Όλες οι εταιρίες του εμπορικού δικαίου, στο πλαίσιο των εμπορικών τους δραστηριοτήτων, εκδίδουν συχνότατα τραπεζικές επιταγές. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η εταιρία δημοσκοπήσεων Marc για λογαριασμό της ΓΣΕΒΕΕ 12, σήμερα στην Ελλάδα 2 στις 3 επιχειρήσεις πραγματοποιούν συναλλαγές μέσω επιταγών. 13 Το 78% των συναλλαγών γίνονται στη μεταποίηση, με το 87,7% αυτών να αφορούν ανώνυμες εταιρίες και εταιρίες περιορισμένης ευθύνης. Μάλιστα μια (1) στις τρεις (3) επιχειρήσεις καταφεύγει στην έκδοση επιταγών ως μέσο πίστωσης, εκδίδοντας μεταχρονολογημένες επιταγές, με το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της αναγραφόμενης επί του τίτλου χρονολογίας και της πραγματικής χρονολογίας έκδοσης να υπερβαίνει τους έξι (6) μήνες. Παρόμοια είναι και τα στοιχεία που προκύπτουν από έρευνα που διενεργήθηκε τον Ιούλιο του 2009 για λογαριασμό του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ) από την εταιρία Palmos Analysis 14, με το 90% των ερωτηθεισών επιχειρήσεων μελών του ΕΒΕΘ να απαντούν θετικά στο ερώτημα αν εκδίδουν επιταγές, εκ των οποίων 9 στις 10, μεταχρονολογημένες. Εντυπωσιακό στοιχείο της έρευνας αυτής, είναι πως οι μεταχρονολογημένες επιταγές αποτελούν το μισό κατά μέσο όρο του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων αυτών ενώ το 61% των επιχειρήσεων ανέφεραν πως ένας ενδεχόμενος περιορισμός στη χρήση των μεταχρονολογημένων επιταγών θα επηρέαζε αρνητικά τον κύκλο εργασιών τους. 12 Τα αρχικά αντιστοιχούν σε Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδος 13 Από το site 14 Όπως η έρευνα αυτή δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα 7

16 Β. Ειδικότερα το ζήτημα της ακάλυπτης επιταγής Από μόνη της η ως άνω παραδοχή, αποδεικνύει με τον πιο αδιαμφισβήτητο τρόπο το πόσο βαθιά έχουν εισχωρήσει οι επιταγές στη συναλλακτική πρακτική των εμπόρων, οι οποίοι χωρίς αυτές θα αντιμετώπιζαν σοβαρότατο πρόβλημα. Στην πραγματικότητα έχουν καταστεί χρήσιμο αν όχι απαραίτητο εργαλείο των συναλλαγών. Το ζήτημα που τίθεται είναι βέβαια κατά πόσο οι εταιρίες καταφέρνουν τελικώς να εκπληρώσουν ομαλά τις απορρέουσες από τις επιταγές υποχρεώσεις τους και κατά πόσο τελικώς οι επιταγές που εκδίδονται, σφραγίζονται από τις τράπεζες κατά την εμφάνιση τους προς πληρωμή, λόγω έλλειψης επαρκούς διαθέσιμου αντικρίσματος, είναι δηλαδή ακάλυπτες. Θεμελιώδης έννοια που θα μας απασχολήσει σε ολόκληρη την εργασία, είναι η έννοια της ακάλυπτης επιταγής. Ακάλυπτη, είναι η επιταγή της οποίας ο εκδότης δεν έχει αντίστοιχα με το ποσό της διαθέσιμα κεφάλαια στην πληρώτρια τράπεζα, με αποτέλεσμα, όταν η επιταγή εμφανιστεί προς πληρωμή, να μην πληρωθεί. Για να χαρακτηριστεί μια τραπεζική επιταγή ως ακάλυπτη, απαιτείται: Να πρόκειται για τυπικά έγκυρη επιταγή, δηλαδή για αξιόγραφο που φέρει τα έξι (6) τυπικά στοιχεία που απαιτεί η διάταξη του άρθρου 1 του ν. 5960/33 για την εγκυρότητα της. Η επιταγή να εμφανίστηκε νομότυπα, δηλαδή στην πληρώτρια τράπεζα, και εμπρόθεσμα, δηλαδή κατά κανόνα μέσα σε 8 ημέρες από την αναγραφόμενη ημέρα έκδοσης της σύμφωνα με το άρθρο 29 ν. 5960/1933. Να υπάρξει βεβαίωση μη πληρωμής ελλείψει διαθεσίμων κεφαλαίων σύμφωνα με το άρθρο 40 του ν. 5960/33, 8

17 δηλαδή σύνταξη διαμαρτυρικού ή χρονολογημένη βεβαίωση της πληρώτριας τράπεζας. Στην τραπεζική επιταγή, η οποία είναι σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 ν. 5960/33 πληρωτέα πάντα ενόψει, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο χρόνος έκδοσης της. Από τη χρονολογία αυτή λοιπόν, αφενός μεν προκύπτει ο χρόνος από τον οποίο θα αρχίσει να τρέχει η 8ήμερη προθεσμία εμφάνισης του αξιογράφου, αφετέρου δε η έναρξη της προθεσμίας της παραγραφής, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 52 του ν. 5960/33 είναι ιδιαιτέρως σύντομη. Ακάλυπτη, μπορεί να είναι όχι μόνο η επιταγή η οποία εμφανίστηκε προς πληρωμή σύμφωνα με τα ανωτέρω και δεν πληρώθηκε, και της οποίας η αναγραφόμενη επί του τίτλου χρονολογία συμπίπτει με την πραγματική χρονολογία έκδοσης της αλλά και κάθε μεταχρονολογημένη επιταγή. Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι μεταχρονολογημένες επιταγές όπως αυτές προβλέπονται στο άρθρο 28 παρ.2 του ν. 5960/33, είναι καθ όλα έγκυρες. Στην περίπτωση τους, η μόνη ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν σε σχέση με τις μη μεταχρονολογημένες επιταγές, είναι πως υπάρχει μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο μέσα στο οποίο μπορεί να εμφανιστούν προς πληρωμή. Παγίως, η νομολογία του Αρείου Πάγου 15 αλλά και των κατωτέρων δικαστηρίων, δέχεται πως η μεταχρονολογημένη επιταγή θεωρείται ακάλυπτη όταν εμφανιστεί και δεν πληρωθεί ελλείψει πρόβλεψης σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο από την ημέρα πραγματικής έκδοσης μέχρι και οκτώ ημέρες από την επομένη της αναγραφόμενης επί του τίτλου χρονολογίας Βλ. Ολ ΑΠ 462/1992, ΔΝΗ , ΑΠ 193/1999, ΔΝΗ , κ.α. 16 Βλ. Α. Καραμανλή-Μπαρουτάκη, «Το δίκαιο της επιταγής», θεωρίανομολογία, υποδείγματα, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 1996, σελ. 110, Α. Κιάντου Παμπούκη, οπ. παρ. σελ. 381, Ι. Μάρκου, οπ. παρ. σελ. 384επ, Μ. Κορδή-Αντωνοπούλου, «Η ευθύνη του οπισθογράφου στην συναλλαγματική και την επιταγή», εκδόσεις Σάκκουλα, 2007, σελ

18 Είναι σαφές, πως λόγω αυτής της διεύρυνσης του χρόνου εντός του οποίου μπορεί να είναι ακάλυπτη, ο εκδότης μεταχρονολογημένης επιταγής, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και να φροντίσει να έχει επαρκή διαθέσιμα κεφάλαια στην πληρώτρια τράπεζα όχι μόνο μετά τη μεταγενέστερη της αναγραφόμενης επί του αξιογράφου χρονολογία, αλλά και πριν από αυτήν, δηλαδή ήδη από την ημέρα της πραγματικής έκδοσης της. Τέλος ιδιαίτερη περίπτωση ακάλυπτης επιταγής είναι και η τραπεζική επιταγή, που καίτοι εμφανίστηκε εμπρόθεσμα και νομότυπα, εντούτοις δεν πληρώθηκε λόγω ανάκλησης. Το ζήτημα της ανάκλησης, ρυθμίζεται στο άρθρο 32 παρ.1 του ν. 5960/33 17, όπου αναφέρει πως : «Η ανάκλησις της επιταγής ισχύει μόνο μετά την έκπνευσιν της προθεσμίας εμφανίσεως». Η διάταξη αυτή, η οποία «παραμένει μόνο γράμμα του νόμου» 18 και της οποίας η αξία έχει χαρακτηριστεί σχετικά μικρή 19, περιέχει κανόνα δημοσίας τάξεως και καθιερώνει το σύστημα της σχετικής αδυναμίας ανάκλησης της επιταγής. Αυτό σημαίνει πως ο εκδότης μπορεί να ανακαλέσει την τραπεζική επιταγή και πριν τη λήξη της προθεσμίας για εμφάνιση της προς πληρωμή, όμως η ανάκληση αυτή ισχύει μόνο μετά την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας αυτής. Άρα όσο διαρκεί η προθεσμία εμφάνισης της επιταγής στην πληρώτρια τράπεζα, η επιταγή δεν είναι δεκτική ανάκλησης 20. Με άλλα λόγια είναι ανέκκλητη 21. Μάλιστα, τα ανωτέρω ισχύουν και όσον αφορά τις μεταχρονολογημένες επιταγές, όπου η μεταχρονολόγηση στην περίπτωση αυτή συνεπάγεται όπως είναι φυσικό την επιμήκυνση 17 το άρθρο αυτό υιοθετεί το γερμανικό σύστημα ανάκλησης των επιταγών, μετά την πάροδο προθεσμίας εμφάνισης της επιταγής προς πληρωμή, Βλ. σχετικά Αλ. Αργυριάδη, «Εμφάνιση και Ανάκληση Επιταγής», σε ΝοΒ Βλ. Μ. Κορδή-Αντωνοπούλου, οπ. παρ. σελ Βλ. Αλ. Αργυριάδη, οπ. παρ. σελ Βλ. Α. Κιάντου-Παμπούκη, «Μεταβίβαση τραπεζικής επιταγής με εκχώρηση- Ανάκληση μεταχρονολογημένης επιταγής», (γνωμ.) σε ΔΝΗ Βλ. Μ. Κορδή-Αντωνοπούλου, οπ. παρ. σελ

19 και του χρόνου εντός του οποίου δεν επιτρέπεται η ανάκληση της. Η ανάκληση που τυχόν λάβει χώρα, αποβαίνει ανίσχυρη για ολόκληρο το χρονικό διάστημα που είναι δυνατή η εμφάνιση της 22, στερείται εννόμων αποτελεσμάτων 23 και δεν είναι δεσμευτική για την πληρώτρια τράπεζα. Επομένως, η τράπεζα πληρώνοντας την τραπεζική επιταγή, εγκύρως χρεώνει τον εκδότη. Μπορεί όμως να συμμορφωθεί με την άκαιρη ανάκληση του εκδότη και να μην πληρώσει την επιταγή, αφού κάτι τέτοιο, δηλαδή την άρνηση πληρωμής μπορεί ούτως ή άλλως να την πράξει, μιας και φέρει υποχρέωση προς πληρωμή της επιταγής, μόνο έναντι του εκδότη-πελάτη της και όχι έναντι του κομιστή της. Πράγματι, οι τράπεζες υπακούοντας στις επιθυμίες των πελατών τους και προκειμένου να μην τους δυσαρεστήσουν, αδιαφορώντας για τους κομιστές, με τους οποίους άλλωστε δε τους συνδέει οποιοσδήποτε συμβατικός δεσμός, κατόπιν ανακλητικής εντολής, σχεδόν ποτέ δεν πληρώνουν τις ανακληθείσες επιταγές, ανεξαρτήτως του αν ο λογαριασμός του εκδότη έχει ή όχι επαρκή κεφάλαια. Για το λόγο αυτό όμως η νομολογία των ποινικών δικαστηρίων δέχεται πως η εντολή να μην πληρωθεί η επιταγή λόγω ανάκλησης, συνιστά απαγόρευση διαθέσεως των κεφαλαίων και ισοδυναμεί με έλλειψη διαθέσιμων κεφαλαίων, ακριβώς διότι σε μια τέτοια περίπτωση τα κεφάλαια του εκδότη μεταβάλλονται σε μη διαθέσιμα για την τράπεζα. 24 Άρα, η ανάκληση αυτή ισοδυναμεί με έκδοση ακάλυπτης επιταγής. Η θέση αυτή, την οποία ακολουθούν τα δικαστήρια, έδωσε την αφορμή για να διατυπωθούν διάφορες απόψεις. Κατά μια άποψη, η ανάκληση πράγματι συνεπάγεται την απαγόρευση διάθεσης των κεφαλαίων και ορθώς τα ποινικά δικαστήρια, κηρύσσουν ένοχο τον εκδότη που ανακάλεσε πρόωρα την 22 Βλ. Αλ. Αργυριάδη, οπ. παρ. σελ. 234, ΜονΠρωτΧαλκιδ 24/2006, ΔΕΕ Βλ. ΜονΠρωτΙωαν 369/1996, Αρμ Βλ. ΑΠ 49/1984, ΝοΒ , Εφ Θεσ 2426/2001, ΔΕΕ , Εφ Θεσ 3235/1998, ΕπισκΕΔ

20 επιταγή. 25 Κατά άλλη άποψη, τα κεφάλαια του εκδότη εξακολουθούν παρά την ανάκληση να είναι διαθέσιμα και είναι άλλο το ζήτημα πως η τράπεζα δε θέλει να τα χρησιμοποιήσει 26. Επομένως, δεν επιτρέπεται στην τράπεζα να προβεί στη βεβαίωση του άρθρου 2 ν.δ. 1325/1972, διότι δεν υπάρχει έλλειψη διαθεσίμων κεφαλαίων. Κατά συνέπεια, η επιταγή αυτή, η οποία δεν πληρώνεται μετά από ανίσχυρη ανάκληση ενώ υπάρχουν επαρκή διαθέσιμα κεφάλαια, δεν είναι ακάλυπτη ούτε ο εκδότης της είναι φυσικός αυτουργός του αδικήματος του άρθρου 79 ν. 5960/33. Η έκδοση ακάλυπτης επιταγής (στην έννοια της οποίας εμπίπτει, όπως είπαμε, και η πρόωρα ανακληθείσα και η μεταχρονολογημένη που εμφανίζεται πριν από την αναγραφόμενη ημερομηνία), συνεπάγεται ποικίλες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον εκδότη της, όπως αυτές θα αναλυθούν διεξοδικά κατωτέρω. Τόσο ο νόμος περί επιταγής, όσο και το κοινό δίκαιο, περιέχουν ρυθμίσεις που παρέχουν επαρκή προστασία στον κομιστή της ακάλυπτης επιταγής. Η έννομη αυτή προστασία είναι σήμερα ιδιαίτερα επιτακτική, αφού σύμφωνα με έρευνες, οι ακάλυπτες επιταγές αφορούν το πενήντα ένα τοις εκατό (51%) των επιχειρήσεων 27 ενώ όσον αφορά μάλιστα τις επιχειρήσεις μέλη του ΕΒΕΘ (Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης), δήλωσαν πρόσφατα ότι επτά στις δέκα δέχτηκαν μεταχρονολογημένες επιταγές που όταν εμφανίστηκαν προς πληρωμή σφραγίστηκαν ως ακάλυπτες. Στην επίσημη ιστοσελίδα της Τειρεσίας Α.Ε. 28, ανακοινώθηκε πως μέχρι και το Νοέμβριο του 2009, οι ακάλυπτες επιταγές ανήλθαν σε τεμάχια, έναντι Βλ. Ε. Γκολογκίνα-Οικονόμου, «Η ανάκληση της επιταγής κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την εμφάνιση της», σε Αρμ Βλ. Ευαγ. Περάκη, «Ανάκληση επιταγής και ακάλυπτη επιταγή», σε ΝοΒ Από το site 28 Όπως τα στοιχεία αυτά βρίσκονται δημοσιευμένα στην επίσημη ιστοσελίδα της Τειρεσίας ΑΕ, 12

21 ακάλυπτων επιταγών το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους, σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 180%. Το ζήτημα λοιπόν της έκδοσης ακάλυπτων επιταγών από νομικά πρόσωπα του εμπορικού δικαίου, όπως Ο.Ε., Ε.Ε., Α.Ε. και Ε.Π.Ε., προβάλλει πιο επίκαιρο από ποτέ. Η ενασχόληση με το θέμα αυτό εξακολουθεί να έχει ακόμη και σήμερα μεγάλο επιστημονικό και ακόμη μεγαλύτερο πρακτικό ενδιαφέρον. Συνεπώς, αξίζει να εξετάσουμε πώς διαμορφώνεται η ευθύνη των εταιριών του εμπορικού δικαίου, και συγκεκριμένα των ομόρρυθμων εταιριών, των ετερόρρυθμων εταιριών, των ανωνύμων εταιριών και των εταιριών περιορισμένης ευθύνης, των νομίμων εκπροσώπων τους και των εταίρων τους, σε περίπτωση που η τραπεζική επιταγή που εκδόθηκε στο όνομα και για λογαριασμό μιας από τις ανωτέρω εταιρίες είναι ακάλυπτη. Κρίνεται σκόπιμο, να αναφερθούμε ξεχωριστά στον κάθε εταιρικό τύπο, επισημαίνοντας κάθε φορά τις ιδιαιτερότητες και τους επιμέρους προβληματισμούς που έχουν ανακύψει σε νομολογία και θεωρία σε καθεμιά περίπτωση. 13

22 Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ 1. ΈΚΔΟΣΗ ΑΚΑΛΥΠΤΗΣ ΕΠΙΤΑΓΗΣ ΑΠΟ ΟΜΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ Ο αριθμός των ομόρρυθμων εταιριών που ασκούν σήμερα εμπορική δραστηριότητα στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλος. Ίσως δικαίως, θεωρούνται σήμερα, μαζί με τις ετερόρρυθμες εταιρίες, η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Ας εξετάσουμε λοιπόν ποιος θα ευθύνεται σε περίπτωση έκδοσης ακάλυπτης επιταγής επ ονόματι και για λογαριασμό μιας Ο.Ε. Α. Ευθύνη εκδότριας ομόρρυθμης εταιρίας α. Αξίωση βάσει του νόμου περί επιταγής-δικαίωμα αναγωγής Πριν μας απασχολήσουν οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέξουν προκειμένου ο κομιστής της επιταγής να μπορέσει να ασκήσει το δικαίωμα αναγωγής που του παρέχει ο νόμος 5960/33 κατά των υπόχρεων προσώπων, πρέπει πρώτα να αναλύσουμε πότε και κάτω από ποιες προϋποθέσεις δεσμεύεται η ομόρρυθμη εταιρία από την επιταγή που εξέδωσε στο όνομα και για λογαριασμό της ο διαχειριστής της. Τα ανωτέρω διέπονται από το άρθρο 70ΑΚ σύμφωνα με το οποίο : «Δικαιοπραξίες που επιχείρησε μέσα στα όρια της εξουσίας του το όργανο που διοικεί το νομικό πρόσωπο υποχρεώνουν το νομικό πρόσωπο». Άρα, για να ευθύνεται μια Ο.Ε. έναντι του κομιστή της επιταγής για την εξόφληση της απαιτείται: 14

23 Η έκδοση της επιταγής να έγινε από αρμόδιο όργανο δηλαδή από όργανο που διοικεί το νομικό πρόσωπο, με την ιδιότητα του αυτή. Το ζήτημα πότε το όργανο ενεργεί στο πλαίσιο των εταιρικών υποθέσεων και πότε δρα ατομικά, κρίνεται ad hoc για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, βάσει των πραγματικών περιστατικών που υπάρχουν κάθε φορά. Πάντως αν το νομικό πρόσωπο της εταιρίας επιδιώκει να απεκδυθεί της ευθύνης του από τη δικαιοπραξία και να μη δεσμευτεί από την επιταγή, θα πρέπει εκείνο να αποδείξει πως η επιταγή αφορούσε τις προσωπικές υποθέσεις του προσώπου που έθεσε την υπογραφή του, αφού η εταιρία είναι εκείνη που φέρει το σχετικό βάρος απόδειξης. 29 Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της ομόρρυθμης εταιρίας, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Όπως είναι γνωστό, η διαχείριση περιλαμβάνει τόσο την εσωτερική διαχείριση όσο και την εξωτερική διαχείριση, δηλαδή το σύνολο των πράξεων και δραστηριοτήτων με τις οποίες επιδιώκεται η πραγμάτωση του εταιρικού σκοπού της Ο.Ε. Εν προκειμένω, όσον αφορά την έκδοση τραπεζικής επιταγής, μας ενδιαφέρει μόνο η εξωτερική διαχείριση. Γενικώς η εξωτερική διαχείριση περιλαμβάνει την εκπροσώπηση, εξωδικαστική ή δικαστική, της εταιρίας και σχετίζεται με το κατά πόσο η εταιρία δεσμεύεται έναντι των τρίτων για τις πράξεις που επιχείρησε ο διαχειριστής της. 30 Η διαχείριση, στο σύνολο της, δηλαδή εσωτερική και εξωτερική, διακρίνεται σε εκ του νόμου διαχείριση και σε καταστατική. 29 Βλ. Α. Γεωργιάδη-Μ. Σταθόπουλου, «Αστικός Κώδιξ Ι, Γενικαί Αρχαί», εκδόσεις Αφοί Π. Σάκκουλα, 1978, άρθρο 70, σελ. 135, Ι. Καρακώστα, «Αστικός Κώδικας 1, Γενικές Αρχές, Ερμηνεία- σχόλια-νομολογία», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2005, άρθρο 70, σελ Βλ. Β. Αντωνόπουλο, «Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών», έκδοση 2η (2007), εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 167 επ 15

24 Εκ του νόμου, είναι η διαχείριση όταν το καταστατικό της Ο.Ε. δεν αναθέτει τη διοίκηση των εταιρικών υποθέσεων σε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Τότε θα λάβει χώρα διαχείριση εκ του νόμου, δηλαδή βάσει της συνδυασμένης ερμηνείας των άρθρων 22ΕΝ και 748 παρ.1α ΑΚ, η διαχείριση θα ανήκει σε όλους τους εταίρους της Ο.Ε. Για πολλά χρόνια υπήρχε αμφισβήτηση για το αν η διαχείριση εκ του νόμου είναι ατομική, δηλαδή καθένας μόνος του δεσμεύει την εταιρία, ή συλλογική, δηλαδή απαιτείται σύμπραξη όλων των εταίρων για να επέλθει δέσμευση του νομικού προσώπου. Πλέον, γίνεται δεκτό πως πρόκειται για ατομική διαχείριση. 31 Δηλαδή αφενός μεν κάθε εταίρος και μόνος του δεσμεύει την Ο.Ε. αφετέρου δε κάθε διαχειριστής εταίρος, μπορεί σύμφωνα με το άρθρο 750ΑΚ, που εφαρμόζεται αναλογικά, να εναντιωθεί εκ των προτέρων στην επιχείρηση συγκεκριμένης πράξης από άλλον διαχειριστή εταίρο. Όσον αφορά τον τρόπο δέσμευσης της Ο.Ε., ο εταίρος πρέπει να δρα στο όνομα και για λογαριασμό της Ο.Ε. και υπό την εταιρική επωνυμία, με την έννοια πάντως πως αν προκύπτει από άλλα στοιχεία πως ο διαχειριστής έδρασε για εταιρικές υποθέσεις και όχι για προσωπική του υπόθεση, δεν είναι αναγκαία η χρήση της επωνυμίας της Ο.Ε. 32 Επομένως, η εταιρία εγκύρως δεσμεύεται σε περίπτωση που ο πιστωτικός τίτλος υπογραφεί από το όργανο εκπροσώπησης φέροντας είτε μόνο την επωνυμία της είτε μόνο το δικό του όνομα 33. Πράγματι, κρίθηκε από τα ελληνικά δικαστήρια πως μπορεί στην πρακτική των συναλλαγών να συνηθίζεται το διοικούν την εταιρία πρόσωπο να υπογράφει δίπλα ή πάνω από την εταιρική επωνυμία, αυτό όμως δεν έχει αναχθεί σε κανόνα γραπτού ή εθιμικού δικαίου, έτσι ώστε μόνο το γεγονός της μη αναγραφής 31 Βλ. Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Β. Αντωνόπουλο, «Υπογραφή Τυπικής Δικαιοπραξίας στο όνομα εταιρίας», σε Αρμ

25 της επωνυμίας της ομόρρυθμης εταιρίας πάνω στο σώμα της τραπεζικής επιταγής, να μην αρκεί και να καταστήσει αμφίβολη την ιδιότητα του προσώπου που υπέγραψε την επιταγή. 34 Εκτός από την εκ του νόμου, υπάρχει και η καταστατική διαχείριση, στην περίπτωση που το καταστατικό της Ο.Ε. αναθέτει τη διοίκηση της ομόρρυθμης εταιρίας σε ένα μόνο εταίρο ή και σε περισσότερους, αποκλείοντας τους υπολοίπους. Όσον αφορά τη δυνατότητα ή όχι να ανατεθεί με το καταστατικό η διοίκηση της προσωπικής εταιρίας σε τρίτο πρόσωπο, μη εταίρο, γίνεται πλέον δεκτή ως ορθότερη η άποψη σύμφωνα με την οποία 35, εξαιτίας του γενικώς αναγνωριζόμενου αναφαίρετου δικαιώματος διαχείρισης της Ο.Ε. που έχουν οι ομόρρυθμοι εταίροι, δε μπορούν τρίτα πρόσωπα να αναλάβουν τη διοίκηση της εταιρίας, ούτε με το καταστατικό ούτε με μεταγενέστερη απόφαση των εταίρων (άρθρα 22 και 28ΕΝ, 920ΚΠολΔ, 72, 759, 777 εδ. α, 780 εδ. α, 781, 782 και 784 εδ. α ΑΚ). Σύμφωνα λοιπόν με την κρατούσα πλέον άποψη, σε αντίθεση με ότι ισχύει στις κεφαλαιουχικές εταιρίες, μόνο, τα απεριορίστως ευθυνόμενα ομόρρυθμα μέλη του νομικού προσώπου μπορούν να είναι διαχειριστές της Ο.Ε. Σε περίπτωση που ανατεθεί η διαχείριση σε τρίτο πρόσωπο, «ο τρίτος δεν είναι διαχειριστής με την τεχνική έννοια του όρου» 36 αλλά πληρεξούσιος του νομικού προσώπου, με την πληρεξουσιότητα αυτή να αφορά συγκεκριμένες ενέργειες και όχι όλες τις υποθέσεις της εταιρίας. Σε μια τέτοια περίπτωση θα τύχουν εφαρμογής, οι κατά περίπτωση αρμόζουσες διατάξεις της σύμβασης εντολής ή σύμβασης εργασίας καθώς και οι διατάξεις για την πληρεξουσιότητα. Άρα, δε μπορούν να επιχειρηθούν από τον 34 Βλ. ΜονΠρωτΡεθυμν 75/2001, DE LEGE Βλ. Σ. Ψυχομάνη, «Η εμφάνιση τρίτων (μη εταίρων) ως «διαχειριστών» προσωπικών εταιριών», σε ΕΕΝ 1990 σελ. 117 επ, Β. Αντωνόπουλο, «Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών», σελ , Ολ ΑΠ 13/1997, ΕΕμπΔ , Εφ Αθ 110/2006, ΔΕΕ , Εφ Αθ 10186/1998, ΔΝΗ Βλ Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ

26 τρίτο δικαιοπραξίες για τις οποίες απαιτείται η τήρηση τύπου διαφορετικού από τον τύπο που περιβλήθηκε η εταιρική σύμβαση που τον όρισε πληρεξούσιο (άρθρο 217 παρ. 2 ΑΚ). 37 Ως προς τη διοίκηση και την εκπροσώπηση της εταιρίας, κατά μια άποψη θα ισχύσει η ατομική εκ του νόμου διαχείριση 38, ενώ άλλη άποψη υποστηρίζει ως ορθότερο το σύστημα της συλλογικής διαχείρισης. 39 Από την ανάλυση που προηγήθηκε, προκύπτει ότι η έκδοση επιταγής, θα δεσμεύει την Ο.Ε. μόνο αν έγινε από το διαχειριστικό της όργανο. Επιταγή που εκδόθηκε στο όνομα και για λογαριασμό της Ο.Ε. από πρόσωπα τα οποία δεν είχαν διαχειριστική εξουσία, δε δεσμεύει ούτε το νομικό πρόσωπο ούτε τους υπόλοιπους ομόρρυθμους εταίρους. Άρα σε περίπτωση έκδοσης επιταγής κάτω από την εταιρική επωνυμία από κάποιον που δεν είχε την ιδιότητα του διαχειριστικού οργάνου, δεν παρέχεται στον κομιστή της δικαίωμα να στραφεί κατά της Ο.Ε. ή των ομόρρυθμων εταίρων της. Μόνος υπεύθυνος για την πληρωμή είναι το πρόσωπο εκείνο, που ως ψευδοαντιπρόσωπος την υπέγραψε (άρθρο 11 ν. 5960/33). 40 Επίσης, το ίδιο θα συμβαίνει, αν με το νομίμως δημοσιευμένο καταστατικό της ομόρρυθμης εταιρίας, ανατέθηκε η εκπροσώπηση σε περισσότερους εταίρους που θα έπρεπε όμως να ενεργούν από κοινού. Η ανάληψη υποχρέωσης από επιταγές, που έφεραν την υπογραφή μόνο ενός από τους περισσότερους διαχειριστές της Ο.Ε. και όχι τις υπογραφές όλων των εταίρων, σύμφωνα με το καταστατικό, κρίθηκε από τη νομολογία πως συνιστά υπέρβαση των ορίων της διαχειριστικής εξουσίας, δεν είναι νόμιμη και συνεπάγεται επίσης τη μη δέσμευση της 37 Βλ. Σ. Ψυχομάνη, οπ. παρ. σελ Βλ. Ολ ΑΠ 13/1997, ΕΕμπΔ Βλ. Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. ΑΠ 1105/1996, ΔΝΗ , ΑΠ 190/1994, ΔΝΗ , Εφ Αθ 10186/1998, ΕΕμπΔ

27 εταιρίας. 41 Στην πραγματικότητα, στην ανωτέρω περίπτωση, που ενώ για την ανάληψη υποχρέωσης από πιστωτικό τίτλο απαιτείται η υπογραφή της επιταγής από περισσότερους συνδιαχειριστές, το αξιόγραφο φέρει την υπογραφή μόνο ενός διαχειριστή, δεν πρόκειται για περίπτωση υπέρβασης των ορίων της εξουσίας διαχείρισης της εταιρίας, όπως δέχτηκε το δικαστήριο, αλλά για έλλειψη εξουσίας εκπροσώπησης της εταιρίας 42. Διότι, μόνο του ένα πρόσωπο, χωρίς τη σύμπραξη των λοιπών, δεν συνιστά διαχειριστικό όργανο, άρα δεν εκπροσωπεί το νομικό πρόσωπο και κατά συνέπεια, δεν το δεσμεύει. Επομένως, δεν πληρούται η πρώτη και βασική προϋπόθεση που θέτει το άρθρο 70 ΑΚ για να δεσμεύεται το νομικό πρόσωπο, δηλαδή δικαιοπραξία από όργανο εκπροσώπησης. Το αρμόδιο όργανο, πρέπει κατά την έκδοση της επιταγής να ενήργησε μέσα στα όρια της εξουσίας του, όπως αυτά προσδιορίζονται από το άρθρο 68 παρ. 1 ΑΚ. Η εξουσία αυτή αφενός διαγράφεται από τον εταιρικό σκοπό, δηλαδή από το αντικείμενο της επιχείρησης όπως αυτό προβλέπεται στο καταστατικό της εταιρίας 43 αφετέρου είναι δυνατόν να περιορίζεται από το καταστατικό της εταιρίας. Όσον αφορά τον εταιρικό σκοπό, κατά μια άποψη, πράξεις που βρίσκονται έξω από τα πλαίσια του αντικειμένου της εταιρικής επιχείρησης, συνιστούν υπέρβαση της εξουσίας εκπροσώπησης, είναι ανίσχυρες και δε δεσμεύουν την εταιρία. 44 Άρα, κατά την άποψη αυτή, αν η έκδοση της επιταγής, βρίσκεται εκτός του εταιρικού σκοπού του νομικού προσώπου, η 41 Βλ. ΑΠ 321/2009, Α Δημοσίευση Νόμος 42 Όπως τη χαρακτηρίζει ο Ν. Ρόκας, «Εμπορικές Εταιρίες», έκδοση 5η (2006), εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, σελ Βλ. Ν. Τέλλη, «Διαχείριση και Εκπροσώπηση της ομόρρυθμης Εταιρίας», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2001, σελ. 27, Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Ρόκα, οπ. παρ. σελ

28 ομόρρυθμη εταιρία δε θα δεσμεύεται και δε θα ευθύνεται για την πληρωμή της. Αν η έκδοση της επιταγής, εντάσσεται μεν στο αντικείμενο της εταιρικής επιχείρησης, αλλά ο διαχειριστής της Ο.Ε., εκδίδοντας το αξιόγραφο καταχράστηκε την ανατεθειμένη σε αυτόν εξουσία εκπροσώπησης της εταιρίας, διότι η έκδοση της επιταγής ήταν προφανώς επιζήμια για το νομικό πρόσωπο, η εταιρία καταρχήν δεσμεύεται, εκτός και αν αποδείξει συμπαιγνία διαχειριστή και λήπτη της επιταγής, ή γνώση ή υπαίτια άγνοια του τελευταίου περί της κατάχρησης εξουσίας στην οποία υπέπεσε εκδίδοντας την επιταγή ο νόμιμος εκπρόσωπος του νομικού προσώπου. 45 Όσον αφορά τους καταστατικούς περιορισμούς που τυχόν έχουν τεθεί ή τους περιορισμούς που προκύπτουν από αποφάσεις των εταίρων, καταρχήν αυτοί πρέπει να είναι σαφείς ώστε να παράγουν αποτέλεσμα. 46 Επίσης, πρέπει να έχουν δημοσιευθεί όπως προβλέπει ο νόμος. Μάλιστα, σωρευτικά πρέπει να συντρέχουν τα ανωτέρω, προκειμένου ο διαχειριστής να υπόκειται στους εν λόγω περιορισμούς εκπροσώπησης και διαχείρισης. 47 Όσον αφορά τις συνέπειες της ενδεχόμενης παραβίασης τους, αυτές διαφέρουν αναλόγως της υπέρβασης ή της κατάχρησης αυτών. Ειδικότερα, αν ο διαχειριστής εκδίδοντας την επιταγή υπερέβη τον καταστατικό περιορισμό, τότε το νομικό πρόσωπο δε δεσμεύεται, με τον όρο βέβαια ο περιορισμός αυτός να έχει νόμιμα δημοσιευθεί, ώστε να είναι δυνατόν ο τρίτος σε διαταγή του οποίου εκδόθηκε η επιταγή, δηλαδή ο λήπτης της επιταγής, να τον πληροφορηθεί 48, ενώ αν εξέδωσε το αξιόγραφο κατά κατάχρηση των περιορισμών του οργανισμού της εταιρίας, τότε η εταιρία δεσμεύεται, εφόσον και πάλι ο τρίτος δεν ενήργησε προς βλάβη της ομόρρυθμης εταιρίας γνωρίζοντας ή υπαιτίως 45 Βλ. Ν. Ρόκα, οπ. παρ. σελ. 79, Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Τέλλη, οπ. παρ. σελ. 32, Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Τέλλη, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Ρόκα, οπ. παρ. σελ. 79, Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ

29 αγνοώντας, την καταχρηστικότητα των ενεργειών του διαχειριστή 49. Σήμερα πάντως υποστηρίζεται 50 πως στις προσωπικές εταιρίες η υπέρβαση των ορίων του σκοπού του νομικού προσώπου, ποτέ δεν αντιτάσσεται κατά του καλόπιστου τρίτου. Άρα, η διάταξη του άρθρου 70ΑΚ δεν τυγχάνει εφαρμογής στα νομικά πρόσωπα του εμπορικού δικαίου 51. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η εταιρία θα ευθύνεται πάντοτε έναντι των καλόπιστων τρίτων, ακόμη και αν οι διαχειριστικές πράξεις στις οποίες προβαίνουν οι διαχειριστές της εταιρίας, όπως είναι και η έκδοση μιας επιταγής, βρίσκονται εκτός του εταιρικού σκοπού ή υπερβαίνουν τους καταστατικούς περιορισμούς. Η δέσμευση αυτή για όλες τις πράξεις εκπροσώπησης, ανεξαρτήτως της υπέρβασης εξουσίας που υποκρύπτουν, αίρεται μόνο σε περίπτωση που η ομόρρυθμη εταιρία, και γενικώς κάθε νομικό πρόσωπο του εμπορικού δικαίου, αποδείξουν πως ο τρίτος, εν προκειμένω λήπτης της επιταγής, δεν ήταν καλόπιστος, άρα γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει πως ο νόμιμος εκπρόσωπος της εταιρίας υπερέβη της εξουσίας του. Πάντως, τονίζεται 52 αφενός μεν πως το απεριόριστο της εξουσίας εκπροσώπησης δεν έχει τύχει ειδικής νομοθετικής ρύθμισης, όπως στις κεφαλαιουχικές εταιρίες 53, αφετέρου δε ότι οι δύο απόψεις δεν απέχουν πολύ, δεδομένου πως σε περίπτωση υπέρβασης του εταιρικού σκοπού, το ανίσχυρο της εν λόγω πράξης, αντιτάσσεται έναντι του τρίτου, μόνο αν η υπέρβαση είναι εμφανής. Το εμφανές της υπέρβασης θα σημαίνει πως ο τρίτος δεν ήταν καλόπιστος, άρα ούτως ή άλλως η εταιρία δε θα δεσμευόταν απέναντι του. 49 Βλ. Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Τέλλη, οπ. παρ. σελ. 30, Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Β. Αντωνόπουλο, οπ. παρ. σελ Βλ. Ν. Ρόκα, οπ. παρ. σελ Βλ άρθρο 22 παρ. 1 εδ. β και παρ. 2 κ.ν. 2190/20 για τις ανώνυμες εταιρίες και άρθρο 18 παρ. 1 εδ. β και γ ν. 3190/55 για τις εταιρίες περιορισμένης ευθύνης 21

30 Αφού λοιπόν αναλύθηκαν, οι προϋποθέσεις που πρέπει οπωσδήποτε να συντρέχουν για να δεσμευτεί μια Ο.Ε. από την έκδοση της επιταγής, που εκδόθηκε από το διαχειριστή της στο όνομα και για λογαριασμό της κάτω από την εταιρική επωνυμία, απομένει να αναπτύξουμε τη συμπεριφορά που πρέπει να τηρήσει ο κομιστής της ακάλυπτης επιταγής, ώστε να ασκήσει το από αναγωγή δικαίωμα που ο νόμος περί επιταγής του αναγνωρίζει στο άρθρο 40επ. Το άρθρο 40 του νόμου περί επιταγής ορίζει πως : «Ο κομιστής δύναται ν ασκήση την αναγωγήν αυτού κατά των οπισθογράφων, του εκδότου και των άλλων υποχρέων, μόνον εάν η επιταγή εμφανισθείσα εγκαίρως δεν επληρώθη και η άρνησις της πληρωμής βεβαιούται: 1)Είτε δια δημοσίου εγγράφου (διαμαρτυρικού) 2)Είτε δια δηλώσεως του πληρωτού χρονολογουμένης και γραφομένης επί της επιταγής μετά σημειώσεως της ημέρας της εμφανίσεως 3)Είτε δια χρονολογουμένης δηλώσεως γραφείου συμψηφισμού βεβαιούσης, ότι η επιταγή ενεχειρίσθη εγκαίρως και δεν επληρώθη» Καταρχήν, με τον όρο αναγωγή εννοούμε τη δυνατότητα που παρέχει ο νόμος στον κομιστή έγκυρης επιταγής, που έχει εκδοθεί εις διαταγή, να στραφεί με αναγωγή προς πληρωμή ή προς απόδοση κατά των υπογραφέων αυτής. Στην πρώτη περίπτωση, νόμιμος κομιστής θεωρείται ο κάτοχος της επιταγής, που στηρίζει το δικαίωμα του σε αδιάκοπη σειρά οπισθογραφήσεων. 54 Στη δεύτερη περίπτωση, την αναγωγή προς απόδοση, δικαιούται να ασκήσει ο εξ οπισθογραφήσεως υπόχρεος που πλήρωσε την επιταγή, την οποία αρνήθηκε να πληρώσει ο πληρωτής. 55 Ειδικότερα, για την εφαρμογή του άρθρου 40 του ν. 5960/33 που διέπει την αναγωγή προς πληρωμή πρέπει : 54 Βλ. Ι. Μάρκου, οπ. παρ. υπό άρθρο 40 ν. 5960/33, σελ. 298επ 55 Βλ. Ν. Δελούκα, οπ. παρ. σελ

31 1)Η επιταγή να έχει εμφανιστεί προς πληρωμή στον ορισμένο τόπο εμπροθέσμως. Τόπος πληρωμής είναι το κατάστημα της πληρώτριας τράπεζας και πιο συγκεκριμένα το κατάστημα που σημειώνεται πάνω στον τίτλο. Μπορεί όμως νομίμως να εμφανιστεί η επιταγή και σε οποιοδήποτε άλλο κατάστημα της πληρώτριας τράπεζας, πέρα από το κατάστημα πληρωμής, με την προϋπόθεση ότι το κατάστημα αυτό είναι συνδεδεμένο μέσω τερματικού σταθμού του ίδιου ηλεκτρονικού υπολογιστή με το κατάστημα πληρωμής. 56 2)Επίσης, πρέπει η εμφάνιση και η μη πληρωμή της επιταγής να βεβαιώνεται με έναν από τους κατά περιοριστικό τρόπο αναφερόμενους στο άρθρο 40 του ν. 5960/33 τρόπους, δηλαδή: I. είτε με δημόσιο έγγραφο (διαμαρτυρικό) II. είτε με χρονολογημένη δήλωση της πληρώτριας τράπεζας πάνω στη επιταγή, που φέρει την ημέρα εμφάνισης και την υπογραφή της τράπεζας. Η δήλωση αυτή είναι η λεγόμενη σφράγιση της επιταγής. Η βεβαίωση γίνεται συνήθως πάνω στο αξιόγραφο, μπορεί όμως να γίνει και σε χωριστό ιδιωτικό έγγραφο. Η χρονολογία της βεβαίωσης μπορεί να συμπίπτει ή και να διαφέρει με την χρονολογία εμφάνισης της επιταγής προς πληρωμή. Η αιτία της μη πληρωμής, δεν είναι απαραίτητο να αναγράφεται, αν και πιο συχνά οι τράπεζες συνηθίζουν να σημειώνουν πάνω στο αξιόγραφο το λόγο της μη πληρωμής, π.χ. λόγω ανάκλησης ή λόγω ανεπαρκούς υπολοίπου κτλ, μόνο και μόνο για να καταστεί ευχερέστερη η απόδειξη της στοιχειοθέτησης της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της έκδοσης ακάλυπτης επιταγής. III. είτε με χρονολογημένη δήλωση από συμψηφιστικό γραφείο στην οποία βεβαιώνεται πως παρά την έγκαιρη 56 Βλ. Ι. Μάρκου, οπ. παρ. υπό άρθρο 40 ν. 5960/33, σελ

32 εμφάνιση της επιταγής αυτή δεν πληρώθηκε. Το άρθρο 31 παρ. 2 του νόμου περί επιταγής, προβλέπει την έκδοση διατάγματος με το οποίο θα ιδρυθούν συμψηφιστικά γραφεία. Δυστυχώς, τέτοιο διάταγμα δεν έχει εκδοθεί, με αποτέλεσμα ο τρόπος αυτός βεβαίωσης της μη πληρωμής, να παραμένει στην ουσία ανεφάρμοστος 57. Οι δύο τελευταίοι τρόποι βεβαίωσης της μη πληρωμής, επελέγησαν από το νομοθέτη με σκοπό αφενός μεν να προαγάγει τη χρήση των επιταγών αφετέρου δε να διευκολύνει κατά το δυνατό τον κομιστή της επιταγής. 58 Για την εφαρμογή του άρθρου 44 του ν. 5960/33 που διέπει την αναγωγή προς απόδοση, πρέπει ο δικαιούχος αυτού του δικαιώματος, να πλήρωσε ο ίδιος την επιταγή, κατόπιν της άρνησης της πληρώτριας τράπεζας και επιπροσθέτως να συντάχθηκε όπως και στην αναγωγή προς πληρωμή, η βεβαίωση μη πληρωμής, είτε με τη μορφή διαμαρτυρικού, είτε με τη μορφή βεβαίωσης από την τράπεζα. Εφόσον λοιπόν ο κομιστής της επιταγής που εκδόθηκε στο όνομα και για λογαριασμό της Ο.Ε., κάτω από την εταιρική επωνυμία, τηρήσει τις ως άνω ουσιαστικές και τυπικές προϋποθέσεις που αναφέρονται στο νόμο περί επιταγών, νομιμοποιείται να ασκήσει το δικαίωμα του για αναγωγή προς πληρωμή ή προς απόδοση αντίστοιχα, κατά της εκδότριας Ο.Ε. Σύμφωνα δε με το άρθρο 45 του ν. 5960/33, ο κομιστής μπορεί να απαιτήσει τόσο το ποσό της επιταγής που δεν πληρώθηκε, τους τόκους που γεννήθηκαν από την ημέρα εμφάνισης όσο και τα έξοδα για τη σύνταξη διαμαρτυρικού ή της βεβαίωσης καθώς και τα υπόλοιπα έξοδα που επιβαρύνθηκε για την πληρωμή της επιταγής. 57 Βλ. Α. Κιάντου-Παμπούκη, «Δίκαιο Αξιογράφων», σελ Βλ. Α. Κιάντου-Παμπούκη, οπ. παρ. σελ

33 Η ικανοποίηση της αξίωσης του κομιστή τόσο από το άρθρο 40, όσο και από το άρθρο 44, μπορεί να επιδιωχθεί κατά την ειδική διαδικασία των πιστωτικών τίτλων, σύμφωνα με τα άρθρα 635επ ΚΠολΔ. Συνηθέστερη, όμως, στην πράξη είναι η διαδικασία έκδοσης διαταγής πληρωμής. β. Έκδοση διαταγής πληρωμής σε βάρος της εκδότριας Ο.Ε. Η διαταγή πληρωμής, όπως είναι γνωστό, δεν είναι δικαστική απόφαση, ώστε να πρέπει να έχει πλήρες αιτιολογικό. Πρόκειται για εκτελεστό τίτλο (άρθρο 904 παρ. 2 εδ. ε ΚΠολΔ). Ο αιτών με την αίτηση του για την έκδοση διαταγής πληρωμής, δεν αποσκοπεί στη διάγνωση της ουσιαστικής του αξίωσης από το δικαστήριο που επιλαμβάνεται της αιτήσεως του, αλλά στην απόκτηση τίτλου εκτελεστού. 59 Ο τρόπος αυτός διεκδίκησης της απαίτησης που πηγάζει από την επιταγή, είναι ταχύτατος καθώς δε λαμβάνει χώρα συζήτηση σε δικαστήριο, αλλά ο δικαστής μόνος του αποφασίζει, ενώ δεν απαιτείται καν η προηγούμενη κλήτευση του αντιδίκου. Για όλους αυτούς τους λόγους, η διαδικασία αυτή, προτιμάται ιδιαιτέρως από τους κομιστές των επιταγών. Σύμφωνα με τα άρθρα 623, 624, 626 παρ. 2 και 3, 627 εδ. γ, 630 στοιχείο γ και 631 ΚΠολΔ, η διαταγή πληρωμής πρέπει μεταξύ άλλων να αναφέρει απλώς την αιτία της πληρωμής, δηλαδή να προσδιορίζεται σε αυτήν το είδος της δικαιοπραξίας, από την οποία πηγάζει η απαίτηση, εν προκειμένω επιταγή έστω και συνοπτικά. Πάντως, από ολόκληρο το περιεχόμενο της δεν πρέπει να καταλείπεται αμφιβολία ως προς την αιτία της πληρωμής, ενώ τα πραγματικά περιστατικά που αφορούν την 59 Βλ. Εφ Θεσ 2443/2001, Αρμ

34 αιτία, δεν είναι απαραίτητο να περιγράφονται με λεπτομέρειες. 60 Πάντως, γίνεται δεκτό και το αντίθετο 61, ότι χρειάζεται να αναφέρονται λεπτομερώς και τα πραγματικά εκείνα περιστατικά που εξατομικεύουν την έννομη σχέση. Τα ανωτέρω, ισχύουν και όσον αφορά την έκδοση διαταγής πληρωμής ορισμένου χρηματικού ποσού βάσει επιταγής. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση αυτή, πρέπει για την πληρότητα της αίτησης διαταγής πληρωμής να αναφέρεται σε αυτήν η επιταγή κατά τα αναγκαία για την ταυτότητα της στοιχεία, ο τρόπος με τον οποίο ο αιτών την έκδοση της έγινε δικαιούχος της εκ της επιταγής απαίτησης και ότι εμφανίστηκε το αξιόγραφο στην πληρώτρια τράπεζα εμπρόθεσμα και δεν πληρώθηκε. 62 Επίσης, μπορεί να εκδοθεί διαταγή πληρωμής και κατά των ομορρύθμων εταίρων, ενώ σε κάθε περίπτωση διαταγή πληρωμής που εκδόθηκε εναντίον της ομόρρυθμης εταιρίας, θεωρείται ότι εκδόθηκε και σε βάρος των εταίρων της. Μάλιστα, όταν η οφειλέτρια είναι ομόρρυθμη εταιρία, και η διαταγή πληρωμής εκδόθηκε σε βάρος της, τότε η επιταγή του νόμου εκπληρώνεται με μόνη την επίδοση της στην εταιρία. Δεν απαιτείται και η παράλληλη επίδοση της στους ομόρρυθμους εταίρους, αφού δεν υπάρχει στο νόμο διάταξη που να προβλέπει ιδιαίτερη επίδοση δικογράφων της εταιρίας και προς τους ομόρρυθμους εταίρους της. Επομένως, και ο ομόρρυθμος εταίρος πρέπει να ασκήσει την ανακοπή του, μέσα στην προθεσμία του άρθρου 632 παρ. 1 και 633 παρ. 2 ΚΠολΔ από την επίδοση της στην ομόρρυθμη εταιρία. 63 Αυτό συμβαίνει, διότι όπως για όλα τα εταιρικά χρέη, έτσι και για την απαίτηση από τη διαταγή πληρωμής, τα ομόρρυθμα μέλη του νομικού προσώπου δεσμεύονται κατά το άρθρο 22 ΕΝ εις ολόκληρον με την εταιρία. Η διαταγή πληρωμής, μπορεί να εκτελεστεί και κατά 60 Βλ. Εφ Πειρ 405/2000, ΠειρΝομολ Βλ. Εφ Θεσ 2443/2001, Αρμ Βλ. Εφ Πειρ 405/2000, ΠειρΝομολ Βλ. Εφ Αθ 4920/2000, ΕΕμπΔ