Η Κρυφή Γεωμετρία της Ζωγραφικής του 20 ου αιώνα

Transcript

1 ττττρ Η Κρυφή Γεωμετρία της Ζωγραφικής του 20 ου αιώνα Τμήμα:Β ο Γ ε ν ι κ ό Λ ύ κ ε ι ο Π α τ ρ ώ ν Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Δήμητρα Τομαρά 1

2 2

3 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες Περίληψη Πρόλογος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μοντέρνα Τέχνη (Α) Πρόλογος Ιστορική Αναδρομή ος αιώνας Αρ Νουβό (Art Nouveau) Αρ Νουβό Ελλάδα Αφηρημένη τέχνη Σεζάν Βασίλι Βασίλιεβιτς Kαντίνσκυ Φοβισμός Ετυμολογία Χαρακτηριστικά Φοβιστές Γκυστάβ Μορώ( ) Ανρί Ματίς( ) Αντρέ Ντερέν( ) Ζωρζ Μπράκ( ) Φουτουρισμός Χαρακτηριστικά Κυβισμός Η Γκερνίκα του Πικάσο Επίλογος ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Σουπρεματισμός (Suprematism) i

4 Περιεχόμενα Ιστορία Σημασία του όρου Βασικοί εκπρόσωποι Κονστρουκτιβισμός Βασικοί εκπρόσωποι Υπερρεαλισμός/Surrealism Η γέννηση του υπερρεαλισμού Τα Μανιφέστα του Υπερρεαλισμού Το τέλος του Υπερρεαλισμού Κίνημα dada ντανταϊσμός Εισαγωγή Ιστορία Σημασία του όρου Βασικοί εκπρόσωποι Οπ Αρτ Βασικοί εκπρόσωποι Maurits Cornelis Escher Οριγκάμι & Τάγκραμ Οδηγίες για να φτιάξετε το παιχνίδι αλατιέρα με την τεχνική οριγκάμι Κρητική και Αυτοκριτική προσέγγιση ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ Μοντέρνα τέχνη(α) Μοντέρνα τέχνη (Β) Έσερ (βίντεο) Οριγκάμι και ταγκράμ: Βιβλιογραφία Διαδικτυακές Πηγές ii

5 Ευχαριστίες ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τα μελή των ομάδων μας τα οποία με την συνεργασία και την υπομονή τους καταφέραμε να τελειοποιήσουμε την εργασία αυτή. Επιπλέον, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους υπευθύνους της Δημοτικής Βιβλιοθήκης με την βοήθεια των όποιων αντλήσαμε αρκετές πληροφορίες για το θέμα της εργασίας μας. Τέλος;, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτριά μας, Δ. Τομαρά, για την καθοδήγηση και την βοήθεια που μας προσέφερε για την τέλεση της εργασίας μας

6 Περίληψη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η έρευνα που διεξήγαγε το Β6 τμήμα κατά το Β' τετράμηνο είχε ως στόχο την μελέτη της τέχνης του 20ου αιώνα με κριτήριο την συμβολή της γεωμετρίας.επομένως, μελετήθηκε η παρουσία της γεωμετρίας σε μοντέρνα ρεύματα ( αφηρημενη τέχνη, φοβισμος, φουτουρισμος, ντανταισμος κλπ ) η επιρροή που άσκησε στον ζωγράφο Escher και την καταλυτική παρουσία της στα οριγκαμι/τανγκαραμ. Οι ομάδες συγκέντρωσαν τις πληροφορίες τους χρησιμοποιώντας ως κύρια πηγή έρευνας το διαδίκτυο. Τα μέλη των ομάδων συμβουλευτικαν ιστοσελίδες σχετικού με την εργασία περιεχομένου και συνέθεσαν τις εργασίες τους. Μείζονος σημασίας αποτέλεσμα της εργασίας αποτελεί η αντίληψη που μεταλαμπαδευτηκε στους μαθητές η οποία εκφράζει την άρρηκτη σχέση ανάμεσα σε τεχνη και επιστήμη. Μέσω της έρευνας αυτής γινεται αντιληπτή η ανάμιξη του προγραμματισμενου και του λογικού της επιστήμης με τον χαοτικό χαρακτήρα της τέχνης, προσδίδοντας στο κάθε έργο τέχνης ένα συνδυασμό απαράμιλλης ομορφιάς και κομψότητας. Εν ολίγοις η εργασία αυτη μας απέδειξε πως η σχέση μεταξύ δύο διαφορετικών ειναι εφικτή και αξιοθαύμαστη όπως ακριβώς και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων

7 Πρόλογος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ερευνητική εργασία για το Β τετράμηνο του σχολικού έτους πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη της υπεύθυνης καθηγήτριας Δήμητρας Τομαρά. Στο πλαίσιο της ειδίκευσης της κ. Τομαρά με το μάθημα της γεωμετρίας αποφασίσαμε να επιλέξουμε ως θέμα της επιρροή που άσκησε η γεωμετρία στην τέχνη του 20ου αιώνα. Για την υλοποίηση της συγκεκριμένης εργασίας δούλεψαν 22 μαθητές του Β 6 οι οποίοι δημιούργησαν ομάδες και ανέλαβαν ξεχωριστά καθήκοντα. Ο αριθμός των ομάδων είναι 4 και ασχολούνται με 1. μοντέρνα τέχνη (Α) 2. μοντέρνα τέχνη (Β) 3. Έσερ και γεωμετρία 4. Οριγκάμι και Τάγκραμ Το συγκεκριμένο θέμα παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς παρέχει πληροφορίες για την πρόοδο της τέχνης τον 20ο αιώνα, την δυναμική παρουσία της γεωμετρίας στον τομέα αυτό και τις διάφορες επεκτάσεις της σε ορισμένες μορφές τέχνης. Ως προς την πρακτική ωφέλεια της έρευνας, οι ομάδες εξοικειώθηκαν με την χρήση γεωμετρικών γνώσεων στις καλλιτεχνικές τους γνώσεις. Τα πρακτικά θέματα που απασχόλησαν τις ομάδες ήταν κυρίως η ενασχόληση με την ζωγραφική και την χειροκατασκευή (οριγκάμι, τάγκραμ). Η αντιμετώπιση τους υπήρξε ωφέλιμη όχι μόνο για τα άτομα που ενδιαφέρονται για την τέχνη αλλά και για το σύνολο του τμήματος. Έτσι κάθε μια από τις παρακάτω ομάδες, ασχολήθηκε με τα αντίστοιχα θέματα: 1. «Τα αφηρημένα» Τριανταφύλλου Λέανδρος-Τίτος Τρούμα Ναταλία Υμεράλι Ίνα Τζαβέλλα Μαρία-Γεωργία Χασαποπούλου Αλεξία-Μαρίνα Χασαποπούλου Γεωργία 2. «Dalooney toons» Τσάβος Χρήστος Τσαμοπούλου Πραξιθέα-Αθανασία Τουκαλά Ευγενία Χατζηιωαννου Στυλιανός Ψυρούκης Παύλος 3. «Escher Team» Τρίγκα Ιόλη-Ευγενία - 3 -

8 Πρόλογος Τσάκωνας Κωνσταντίνος Τσαλπατούρου Μαρία Φωκάς Σταυράγγελος Χρυσικού Άννα 4. «Γκάμι-Γρκάμι» Ταχιάτη-Τυροσβούτη Στεφανία Τσαλαμιδά Καλλινίκη Τσουμάνη Ηρώ-Στυλιανή Φάκου Κωνσταντίνα Φέγγαρης Χριστόφορος-Παναγιώτης Φιλοπούλου Ήλια Η μέθοδος έρευνας που χρησιμοποιήθηκε ήταν διαδικτυακή

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Θα φαινόταν εκ πρώτης όψεως, ότι δεν υπάρχει μια φανερή σύνδεση μεταξύ τέχνης και μαθηματικών κι αυτό γιατί φαινομενικά και τα δύο βασίζονται σε διαφορετικά μοντέλα σκέψης. Η γεωμετρική γνώση όμως συνέλαβε αποφασιστικά ως θεωρητικό όργανο στις εικαστικές τέχνης. Η τέχνη πάλι αφομοιώνει στοιχεία τα οποία πήρε τόσο από τον υλικό όσο και από τον αφηρημένο κόσμο της επιστήμης. Η άμεση αυτή σχέση των μαθηματικών με τις τέχνες καταγράφεται ήδη από τα πολύ παλιά χρόνια. Ακόμα και από την παλαιολιθική εποχή όπου ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε μια ενστικτώδη γεωμετρική γνώση για την κατασκευή των εργαλείων. Οι απεικονίσεις της εποχής εκείνης των καθημερινών αντικειμένων απεικονίζονται σε φυσικό μέγεθος. Το γεωμετρικό τους ένστικτο οδηγεί τον πρωτόγονο καλλιτέχνη στην απεικόνιση του τρισδιάστατου χώρου. Η τέχνη των Αιγυπτίων για παράδειγμα είναι εμποτισμένη με απρόσωπη ανθρώπινη μορφή και στην απεικόνιση της φύσης χρησιμοποιώντας τον όγκο και την κίνηση. Οι Έλληνες είχαν συνειδητοποιήσει ότι χωρίς το θεωρητικό όργανο την γεωμετρία, δε θα μπορούσαν να προχωρήσουν βαθιά στην τέχνη. Επηρεασμένοι από αυτό το "καλλιτεχνικό πρόσωπο" της γεωμετρίας κληθήκαμε να εξετάσουμε, να δούμε και να εμβαθύνουμε σε αυτό. Πιο συγκεκριμένα η εργασία μας ασχολείται με τον κλάδο της ζωγραφικής και το πως αυτή επηρεάστηκε και συνεχίζει να δέχεται επιρροές από τη γεωμετρία. Πλέον για πολλούς καλλιτέχνες η γεωμετρία γίνεται τρόπος έκφρασης και για εμάς κριτήριο θαυμασμού. Αναλυτικότερα η εργασία μας ερευνά : Μοντέρνα τέχνη -Αρ νουβό -Αφηρημένη -Φωβισμός -Φουτουρισμός -Κυβισμός -Σουπρεμαρισμός -Υπερρεαλισμός -Οπ αρτ -Κονστρουκτιβισμός -Ντανταϊσμός Μάουριτς Κορνέλις Έσερ Οριγκάμι και ταγκράμ - 5 -

10 Μοντέρνα Τέχνη (Α) ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Α) Πρόλογος Με τον όρο Μοντέρνα τέχνη αναφερόμαστε κυρίως στην καλλιτεχνική παραγωγή που παρατηρήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το Πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος σύγχρονη τέχνη, ωστόσο δηλώνει περισσότερο την πλέον πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή. Η Μοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από μια νέα προσέγγιση στις τέχνες, τέτοια ώστε πλέον να μην έχει πρωτεύουσα σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων (πχ. στη ζωγραφική ή γλυπτική) όσο ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους τρόπους απεικόνισής τους. Η έννοια της μοντέρνας τέχνης ταυτίζεται συχνά και με τον όρο Μοντερνισμός. Συγκεκριμένα, η δική μας ομάδα θα ασχοληθεί με τα καλλιτεχνικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν στα τέλη του 19 ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα. Αρχικά, θα αναφερθούμε στο καλλιτεχνικό ρεύμα Αρ Νουβό, αναλύοντας τον όρο και κάνοντας μία σύντομη ιστορική αναδρομή. Επιπροσθέτως, ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στα χαρακτηριστικά του ρεύματος και στους κυριότερους εκπροσώπους. Αντίστοιχα, θα γίνει ανάλυση στα ακόλουθα σημαντικά καλλιτεχνικά ρεύματα: Αφηρημένη τέχνη, Φωβισμός, Φουτουρισμός και Κυβισμός. Για την δημιουργία και σύνθεση της εργασίας, πηγή των πληροφοριών στάθηκε το διαδίκτυο. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως στο τέλος της εργασίας υπάρχει η ανάλυση, ενόςαπό τους πιο χαρακτηριστικούς πίνακες της μοντέρνας τέχνης, και πιο συγκεκριμένα της Γκουέρνικας (Guernica), του Πάμπλο Πικάσο. Ιστορική Αναδρομή 20ος αιώνας Η Μοντέρνα τέχνη ξεκίνησε ως ένα καλλιτεχνικό κίνημα της Δύσης, ειδικότερα στο χώρο της ζωγραφικής και κατόπιν στη γλυπτική και την αρχιτεκτονική. Στα τέλη του 19ου αιώνα, αρκετές τάσεις στις τέχνες άρχισαν να ξεπροβάλλουν, όπως ο Ιμπρεσιονισμός που αναπτύχθηκε στο Παρίσι και ο Εξπρεσιονισμός που γεννήθηκε αργότερα στη Γερμανία. Την εποχή εκείνη, η αντίληψη που επικρατούσε για την τέχνη ήταν πως θα έπρεπε να είναι ακριβής στην απεικόνιση των αντικειμένων της και να στοχεύει στην έκφραση του ιδανικού. Οι τάσεις της μοντέρνας τέχνης δεν στόχευαν απαραίτητα σε κάποιου είδους πρωτοπορία ή πρόοδο της τέχνης. Οι Ιμπρεσιονιστές πρέσβευαν για παράδειγμα πως οι άνθρωποι στην πραγματικότητα δεν παρατηρούν τα υλικά αντικείμενα, αλλά το φως που ανακλάται σε αυτά. Γι' αυτό το λόγο ζωγράφιζαν και σε ανοιχτούς χώρους προσπαθώντας να αποτυπώσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φωτός

11 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Ανάμεσα στα κινήματα μοντέρνας τέχνης που άνθισαν στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο Φωβισμός, ο Κυβισμός, και ο Φουτουρισμός. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έθεσε ένα τέλος σε αυτά τα καλλιτεχνικά ρεύματα, οδήγησε ωστόσο παράλληλα στη δημιουργία αρκετών νεότερων κινημάτων (ή αντι-κινημάτων), όπως ο Ντανταϊσμός και ο Υπερρεαλισμός. Άλλα ρεύματα όπως το Μπαουχάους (Bauhaus) ή το κίνημα του Νεοπλαστικισμού (κίνημα destijl) βοήθησαν επίσης σημαντικά στον ερχομό νέων ιδεών στην τέχνη και ειδικότερα σε ότι αφορά τη σύνδεση της με την αρχιτεκτονική και το σχέδιο. Η μοντέρνα τέχνη παρουσιάστηκε και στην Αμερική κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου, όταν ένας σημαντικός αριθμός καλλιτεχνών αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στις Η.Π.Α. Ο Φράνσις Πικαμπιά είχε ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά στην είσοδο της μοντέρνας τέχνης στη Νέα Υόρκη. Μετά και τον Β' παγκόσμιο πόλεμο η Αμερική έγινε το επίκεντρο της μοντέρνας τέχνης και ο τόπος όπου αναπτύχθηκαν πολλές νέες τάσεις, όπως χαρακτηριστικά ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός και η ΠοπΑρτ (PopArt) στις δεκαετίες 50', 60' αντίστοιχα, καθώς και ο Φωτορεαλισμός στη δεκαετία του '70. Αυτή η περίοδος συνδέεται και με την αποκαλούμενη μετά-μοντέρνα τέχνη. Αρ Νουβό (Art Nouveau) Ένα εν πολλοίς ανομοιογενές κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η Νέα Τέχνη όπως επικράτησε να λέγεται -και μάλιστα διεθνώς, στα γαλλικά ArtNouveau επηρέασε κάθε πλευρά της αισθητικής σε καταλυτικό βαθμό. Παρά την καθολική αποδοχή του γαλλικού όρου, η γερμανική του ονομασία του κινήματος Jugendstil και η αυστριακή Secession είναι εξίσου αποδεκτές, ενώ άλλες ονομασίες που έλαβε παλιότερα είναι αξιόλογες περισσότερο για ισιτορική αναφορά: StileLiberty αποκλήθηκε στην Ιταλία, Μοντέρνο Στυλ και, αργότερα, όταν ο μοντερνισμός επικράτησε, Πρώιμος Μοντερνισμός στην Αμερική, Μοντερνισμός στην Ισπανία. Επιπρόσθετα, ονομάστηκε «stilefloreale» -ενώ ήδη βρισκόταν σε άνθηση- από το κυριότερο διακοσμητικό στοιχείο του, την καμπύλη κυματοειδή γραμμή, που αναπτύσσεται συχνά σε μορφή άνθους σχηματοποιημένου και συμβολικού. Με τη γραμμή αυτή η εικόνα εξελίσσεται στην επιφάνεια, σε ένα δικό της χώρο, πέρα από τους αναγεννησιακούς κανόνες της προοπτικής. Ως κίνημα το Αρ Νουβό εκδηλώθηκε κυρίως στο χώρο της διακόσμησης και της αρχιτεκτονικής, αγγίζοντας όμως και όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής έκφρασης και επηρέασε μεταγενέστερες τάσεις στη Μοντέρνα τέχνη. Αρ Νουβό Ελλάδα Αντικείμενα Αρ Νουβό μπορούν να βρεθούν ακόμα στην Ελλάδα, αλλά ελάχιστα είναι εποχής δηλαδή αντίκες. Τα περισσότερα είναι στυλ, και μάλιστα συχνά περιλαμβάνουν μονάχα στοιχεία της Αρ Νουβό και δεν ανήκουν ολοκληρωτικά στο στυλ. Περεταίρω συμβαίνουν συχνά παρεξηγήσεις: κάθε λάμπα βιτρώ με στοιχεία Αρ Νουβό, που μπορεί να είναι ακριβές αντίγραφο παλιότερης λάμπας δεν είναι απαραίτητα ArtNouveau, και δεν δικαιούται να ονομάζεται Tiffany s, όσο όμορφη ή ιδιαίτερη κι αν είναι. Η παρεξήγηση συνίσταται στην ουσιαστική αντιγραφή αντιγράφων της εποχής του Αρ Νουβό

12 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα μπορεί κανείς να βρει εξαιρετικής ποιότητας εποχής και στυλ Αρ Νουβό αντικείμενα με μίξη στοιχείων ArtDeco τα οποία οι γάλλοι συλλέκτες δεν εκτιμούν πολύ, παρά το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Έτσι, συχνά στην χώρα μας, βρίσκονται εξαιρετικές αντίκες, πραγματικές ευκαιρίες για τους Έλληνες που εκτιμούν την εν λόγω εποχή και τα αντικείμενα της. Αφηρημένη τέχνη Με τον όρο αφηρημένη τέχνη αναφερόμαστε σε ένα σύγχρονο κίνημα στις εικαστικές τέχνες σύμφωνα με το οποίο αποκλείεται οποιαδήποτε αναφορά στην εξωτερική φυσική πραγματικότητα. Εναλλακτικά, μπορούμε να ορίσουμε ως αφηρημένη την μη παραστατική και μη αντικειμενική τέχνη. Πίσω από κάθε είδους αφηρημένη τέχνη κρύβεται η ιδέα ότι οι φόρμες και το χρώμα αρκούν για να συγκινήσουν το θεατή και κάποιοι βλέπουν την αφηρημένη τέχνη σαν πρότυπο της ιδεώδους αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Ιστορικά, σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση μιας αφηρημένης αντίληψης γύρω από το καλλιτεχνικό έργο, θεωρείται πως διαδραμάτισε η ανάπτυξη της φωτογραφίας, καθώς κατέστησε σε ένα βαθμό περιττή την πιστή αντιγραφή των αντικειμένων στις υπόλοιπες εικαστικές τέχνες. Η αφηρημένη τέχνη του 20ου αιώνα έχει τις ρίζες της στο Σεζάν που απέδωσε ορισμένα στοιχεία τοπίου σαν γεωμετρικά στερεά. Σεζάν Ο Πωλ Σεζάν(19/1/ /10/1906)ήταν σημαντικός Γάλλος ζωγράφος. Το έργο του αντιπροσωπεύει την μετάβαση από τον ιμπρεσιονισμό στο κίνημα του κυβισμού. Η επίδρασή του σε μεταγενέστερους ζωγράφους υπήρξε πολύ μεγάλη και θεωρείται ο πατέρας της μοντέρνας τέχνης Ο Σεζάν επηρεάστηκε σημαντικά από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους, ωστόσο πρόσθεσε και προσωπικά χαρακτηριστικά στους πίνακες του. Σύμφωνα με τον ίδιο, ήθελε να μετατρέψει τον ιμπρεσιονισμό "σε κάτι στέρεο που διαρκεί όσο και η τέχνη που εκτίθεται στα μουσεία". Τα έργα του επικεντρώνονται σε μία περιορισμένη θεματολογία και κυρίως σε θέματα νεκρής φύσης, τοπίων και προσωπογραφιών. Αφετηρία της αφηρημένης τέχνης αποτελεί ο 20 ος αιώνας και ενώ αρχικά περιγράφει κάποια φουτουριστικά ή κυβιστικά έργα, στη συνέχεια διευρύνεται ώστε να συμπεριλάβει μια ευρύτερη γκάμα έργων. Πατέρας της αφηρημένης τέχνης θεωρείται ο Βασίλι Βασίλιεβιτς Καντίνσκυ. Βασίλι Βασίλιεβιτς Kαντίνσκυ O Βασίλι Καντίνσκυ ήταν Ρώσος ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα και ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της αποκαλούμενης αφηρημένης τέχνης. Γύρω στα 1911 δημοσίευσε την πραγματεία του- ένα βιβλίο με τίτλο "On the spiritual in art" Για το πνευματικό στην τέχνη

13 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Αξιοσημείωτες είναι μερικές απόψεις του για την αφηρημένη κυρίως τέχνη, την οποία ο ίδιος πρέσβευε: Δεν υπάρχει πρέπει στην τέχνη γιατί η τέχνη είναι ελεύθερη. Όλες οι μέθοδοι είναι ιερές, εάν είναι εσωτερικά αναγκαίες. Όλες οι μέθοδοι είναι αμαρτωλές, εάν δεν δικαιολογούνται από εσωτερική αναγκαιότητα. Όσο πιο τρομακτικός γίνεται ο κόσμος τόσο η τέχνη γίνεται αφηρημένη. Η αφηρημένη Τέχνη θέτει ένα νέο κόσμο, που επιφανειακώς δεν έχει να κάνει σε τίποτε με την πραγματικότητα, γειτονική στον πραγματικό κόσμο. Ο Καντίνσκυ πίστευε ότι το χρώμα, όπως ο ήχος, προκαλεί συναισθήματα. Σύμφωνα με τον Καντίνσκυ, το χρώμα εμπεριέχει μία δύναμη που είναι τεράστια, μία δύναμη η οποία μπορεί να επηρεάσει όλο το ανθρώπινο σώμα. (Βασίλι Βασίλιεβιτς Kαντίνσκυ, Composition VIII) Φοβισμός Ο Φοβισμός (Fauvisme) αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα της μοντέρνας τέχνης, στη ζωγραφική. Τοποθετείται χρονικά την περίοδο Το κίνημα του φωβισμού αναπτύχθηκε στη Γαλλία και ενώ είχε πολύ μικρή διάρκεια ζωής, θεωρείται ένα από τα πρώτα επαναστατικά κινήματα στη ζωγραφική και με σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της τέχνης του 20ου αιώνα. Ετυμολογία Η έννοια φοβισμός προέρχεται από τη γαλλική λέξη fauve που μπορεί να μεταφραστεί άγριο θηρίο και δεν θα έπρεπε να συγχέεται με την ελληνική λέξη φόβος. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1905 στην πρώτη έκθεση της ομάδας των φοβιστών στο Παρίσι. OΛουΐ Βοξέλ ονομάτισε πρώτος τη τάση που, αντίθετα με το κυβισμό, τελικά θεωρήθηκε - 9 -

14 Μοντέρνα Τέχνη (Α) οργανωμένο κίνημα με σαφώς περιορισμένους και καθορισμένους στόχους, τούτη γεννήθηκε κι άνθισε με αυτοσχεδιαστικό, παρορμητικό τρόπο και κάπως συγκυριακά. Σε μια έκθεση όπου συμμετείχαν πολλοί "νέοι" υποστηρικτές της νέας ζωγραφικής, υπήρχε ανάμεσά τους κι ένα έργο Αναγεννησιακού τύπου. Ο Βοξέλ, περνώντας και βλέποντας τούτο, αναφώνησε "Τι δουλειά έχει ο Donatelo, μεταξύ τούτων των...αγριμιών". Έτσι οι νέοι αυτοί δημιουργοί, καθώς κι η ζωγραφική τους, απέκτησε όνομα. Χαρακτηριστικά Αντιπροσωπεύει τη ζωηρή και χαρούμενη έκρηξη μιας τέχνης συνώνυμης με τη νεότητα, από καλλιτέχνες παθιασμένους για τον κόσμο και πρόθυμους να μεταφέρουν στο μουσαμά ένα ισχυρό φορτίο αισθήσεων, που υλοποιούνται με το χρώμα. Μέσα στη φρεσκάδα, στη τολμηρή σιγουριά που φαίνεται να θέλει ν' αποβάλει όλες τις προηγούμενες εμπειρίες, εδρεύει η δύναμη της ξέφρενης ρήξης για την ανανέωση της παρόρμησης. Χρώματα, χρώματα και πάλι χρώματα μέσα σε χρώματα, έτσι που η μορφή πια να μην είναι το ζητούμενο αλλά τούτη η χρωματιστή φόρμα, σαν πανδαισία. ( Το γλυκό: Αρμονία στο κόκκινο) Ο κύριος εμπνευστής της, Ματίς, μα και μετέπειτα όλοι οι άλλοι που ακολούθησαν, μέσα στη διάσπαρτη ποικιλομορφία, στο τέλος του 19ου αιώνα, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα ιδίωμα ουσιαστικώς αυτόνομο και νέο, για να πετύχουν τους στόχους του. Με τον Ματίς λοιπόν και τους άλλους Φοβιστές που θεωρούν ήδη ξεπερασμένο τον Ιμπρεσσιονισμό, παρόλο που αυτός ακόμα αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, αμηχανία, φιλυποψία και σκεπτικισμό, από κοινό και κριτικούς -- γεννιέται μια καθαρή ζωγραφική που αποτελεί αυτοσκοπό. Μια ζωγραφική παράφορη, μες την ευτυχία της ακαταπίεστης ύπαρξής της κι υποκειμενική μόνο, όχι στους επιστημονικούς αλλά στους ενστικτώδεις νόμους της αρμονίας των χρωμάτων, μέσα στον πίνακα. Δεν είναι τυχαίο που τελικά κι ο ίδιος ο Μπρακ, γρήγορα εντάχτηκε σ' αυτή την τάση, εγκαταλείποντας τον Κυβισμό. Φοβιστές Οι φοβιστές αποτέλεσαν ουσιαστικά μια ομάδα Γάλλων ζωγράφων, μαθητών του Γκυστάβ Μορώ στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, ανάμεσα στους οποίους ο Ανρί Ματίς (ο οποίος αναφέρεται συχνά ως ο ηγέτης του φοβισμού), ο Αντρέ Ντερέν και ο Ζωρζ Μπρακ, ο οποίος λίγο αργότερα αποτέλεσε κεντρική φυσιογνωμία του κινήματος του κυβισμού. Ο

15 Μοντέρνα Τέχνη (Α) φοβισμός ως καλλιτεχνική τάση, βασίστηκε σε μία χαρακτηριστική ρήση του Πωλ Γκωγκέν σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε, αν ένας καλλιτέχνης φαντάζεται τα φύλλα των δέντρων να είναι κίτρινα, να τα ζωγραφίζει κατά αυτό τον τρόπο. Τα έργα που ανήκουν στο ρεύμα του φοβισμού χαρακτηρίζονται από έντονα χρώματα, συχνά σκοτεινά και με έντονες αντιθέσεις, με έμφαση στο κόκκινο χρώμα και απλές γραμμές, πολλές φορές ελαφρά παραμορφωμένες. Σημαντική επίδραση στην τεχνοτροπία των φοβιστών είχε εκτός από τον Γκωγκέν και ο Βαν Γκόγκ. Παρουσιάστηκαν συνολικά μόλις τρεις εκθέσεις από την ομάδα των φοβιστών. Γκυστάβ Μορώ( ) Μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού το 1846, με καθηγητή του τον Τεοντόρ Σασεριώ ( ), ο οποίος επηρέασε σημαντικά το έργο του. Στα , ο Μορώ επισκέφτηκε την Ιταλία και ενθουσιάστηκε από το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου και του Καρπάτσιο. Ο Μορώ άντλησε τα θέματά του κυρίως από το χώρο της μυθολογίας και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για όλους τους μεταγενέστερους συμβολιστές καλλιτέχνες, όχι μόνο στις εικαστικές τέχνες, αλλά και στη λογοτεχνία. Το 1891 έγινε καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού και μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγονταν ο Ανρί Ματίς, ο Ζωρζ Ρουώ, ο Πιερ-Αλμπέρ Μαρκέ και άλλοι Άσκησε σημαντική επιρροή στη σύγχρονη ζωγραφική και κυρίως στους καλλιτέχνες του κινήματος των Φοβιστών. (Ο χορός της Σαλώμης) Ανρί Ματίς( ) Σπούδασε νομικά στο Παρίσι όπου μετακόμισε το 1887 και αφού απέκτησε την δικηγορική άδεια εργάστηκε για ένα διάστημα ως συμβολαιογράφος στην γενέτειρά του. Το 1891 προσβλήθηκε από ασθένεια και κατά το στάδιο της ανάρρωσής του ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη ζωγραφική. Την ίδια χρονιά επιστρέφει στο Παρίσι όπου σπουδάζει στην ακαδημία τεχνών Julian, μαθητής του Οντιλόν Ρεντόν και του Γκυστάβ Μορώ. Ζοραχ στην ταράτσα) Ο Ματίς παράγει τους πρώτους του πίνακες επηρεασμένος από τα έργα των Σεζάν, Γκωγκέν, βαν Γκογκ, αλλά και από την παραδοσιακή ιαπωνική τέχνη. Η μεθοδολογία του περιλαμβάνει, σύμφωνα με τον ίδιο, αρχικά την ανεξάρτητη επεξεργασία επιμέρους (Η

16 Μοντέρνα Τέχνη (Α) στοιχείων του πίνακα και στο τελικό μόνο στάδιο την ανάμιξή τους για την παραγωγή της τελικής σύνθεσης. Η τεχνοτροπία του Ματίς είναι αυτή που χαρακτηρίζει το κίνημα των φοβιστών. Η θεματολογία του ήταν διανθισμένη συνήθως με έντονα, φωτεινά χρώματα και αποτελείται κυρίως από προσωπογραφίες, εσωτερικούς χώρους και θέματα νεκρής φύσης. Ο Ματίς συνδέθηκε φιλικά με τον Πάμπλο Πικάσο αν και μεταξύ τους υπήρχε πάντα και το στοιχείο του ανταγωνισμού. Αντρέ Ντερέν( ) Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του φοβισμού και αργότερα της τάσης για επιστροφή σε παραδοσιακές τεχνοτροπίες. Στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας συνέβαλε η συναναστροφή του με τον Ζορζ Μπρακ, τον Πάμπλο Πικάσο και τον Γκιγιόμ Απολινέρ. Δέχτηκε επίσης επιδράσεις από τον Πολ Σεζάν, ενώ η άμεση επαφή με την τέχνη του Μορίς Βλαμένκ και του Ανρί Ματίς, κοντά στον οποίο βρέθηκε το 1908, του ενέπνευσε μερικούς πίνακες φοτιστικής τεχνοτροπίας. Συνδύασε τις καινοτομίες του Σεζάν και του Μονέ και αργότερα εμπνεύστηκε κυβιστικές συνθέσεις. Ήδη από το 1912 διαφαίνονται στην τέχνη του Ν. αρχαΐζοντα στοιχεία: συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρώτους που στράφηκαν στην τέχνη των μαύρων, στις λαϊκές εικόνες και στους πριμιτίφ, και ιδιαίτερα τον Τσιμαμπούε, τον Τζιότο και τον Ζαν Φουκέ. Ζωρζ Μπράκ( ) (Τοπίο κοντά στο Χατού) Σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών την περίοδο Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι και το 1902 παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία Humbert, όπου γνωρίστηκε με τον Φράνσις Πικαμπιά. Τα πρώτα έργα του Μπρακ χαρακτηρίζονται ως ιμπρεσιονιστικά αλλά σύντομα το ύφος του δανείζεται στοιχεία και από το κίνημα των φοβιστών, ιδρυτής του οποίου θεωρείται ο Ανρί Ματίς. Το διάστημα , εργάστηκε μαζί με τον Πικάσο πάνω στην ανάπτυξη του κυβισμού. (Τοπίο στο LaCiotat)

17 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Φουτουρισμός Ο Φουτουρισμός ήταν λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και ουτοπικό κίνημα του 20ου αιώνα. Θεωρείται κυρίως ιταλική σχολή στο χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης που ωστόσο υιοθετήθηκε και από καλλιτέχνες άλλων χωρών, ειδικότερα της Ρωσίας. Ο Φουτουρισμός αναπτύχθηκε σχεδόν σε όλες της μορφές της τέχνης, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την ποίηση, τη μουσική, το θέατρο αλλά και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τοποθετείται χρονικά την περίοδο Βασική μορφή του φουτουριστικού κινήματος αποτέλεσε ο Ιταλός ποιητής Φίλιππο Τομάσο Μαρινέτι, που είναι και ο δημιουργός του περίφημου ιδρυτικού μανιφέστου του Φουτουρισμού. Αρχικά δημοσιεύτηκε στο Μιλάνο (1909) αλλά και στην γαλλική εφημερίδα LeFigaro (Φιγκαρό) στις 20 Φεβρουαρίου Χαρακτηριστικά Οι Φουτουριστές εισήγαγαν κάθε νέο μέσο στην καλλιτεχνική έκφραση και χαιρέτησαν τα νέα τεχνολογικά μέσα της εποχής ως ένα θρίαμβο του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Αντιτάχθηκαν στο Ρομαντισμό, τις παλιές τεχνοτροπίες, την παράδοση, την ηθική, την αρχαιολογία, τα μουσεία, τις βιβλιοθήκες κλπ. και ύμνησαν την ταχύτητα και τις βιομηχανικές πόλεις. Κατά την έκφρασή τους: «ένα αυτοκίνητο... είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης», ενώ επιζητούσαν να υμνηθεί η δύναμη, η ταχύτητα, ο πόλεμος, οι μηχανές και τα πολυβόλα! Πίστευαν στη βιομηχανία, στο σίδερο και στην ταχύτητα. Πρότειναν ακόμα τη χρήση ενός εναλλακτικού συντακτικού της γλώσσας στην τέχνη. Ο Μαρινέτι κατάφερε γρήγορα να εμπνεύσει και άλλους καλλιτέχνες, κυρίως νέους ζωγράφους από το Μιλάνο, όπως ο Ουμπέρτο Μποτσιόνι, ο Κάρλο Καρά και ο Τζιάκομο Μπάλα, οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά στην επέκταση του φουτουρισμού στη ζωγραφική και εν γένει στις εικαστικές τέχνες. Ο Μποτσιόνι έγραψε επίσης το μανιφέστο των φουτουριστών ζωγράφων το

18 Μοντέρνα Τέχνη (Α) (Ουμπέρτο Μποτσιόνι Κάρλο Καρά) Στις μέρες μας, αναγνωρίζεται ίσως ολοένα και περισσότερο η πολιτική διάσταση του φουτουρισμού, πέρα από την κάλυψη των όποιων αναγκών καλλιτεχνικής έκφρασης. Θεωρείται πως μεταξύ των ιδανικών του Μαρινέτι ήταν και η είσοδος της υποβαθμισμένης και αρκετά οπισθοδρομικής την εποχή εκείνη Ιταλίας, στον 20ο αιώνα. Στα μελανά σημεία του Φουτουρισμού αναφέρεται επίσης συχνά, η σύνδεση του με τον φασισμό, αφού οι ιδέες του αποτέλεσαν την καλύτερη προπαγάνδα του. Ο Φουτουρισμός επηρέασε σημαντικά πολλά από τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα και ειδικότερα τον ρώσικο Κονστρουκτιβισμό, το Ντανταϊσμό και τον Υπερρεαλισμό. Ως οργανωμένο κίνημα σταμάτησε να υφίσταται περίπου το 1920, γεγονός που συνδέεται και με τον χαμό πολλών εκφραστών του φουτουρισμού στη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων, όταν μοναδικός υποστηρικτής του είχε μείνει τελικά ο Μαρινέτι. Κυβισμός Η ανακάλυψη της τέχνης των πρωτόγονων λαών της Ωκεανίας και της Αφρικής, οδήγησε τους νέους ζωγράφους και γλύπτες να την μελετήσουν και να την χρησιμοποιήσουν ως πηγή έμπνευσης, σπάζοντας κάθε δεσμό με τους κανόνες της Δυτικής Τέχνης. Μεταξύ των πρώτων καλλιτεχνών που ασχολήθηκαν με αυτήν την τέχνη ήταν και οι ζωγράφοι Ματίς και Πικάσο. Την ίδια περίπου εποχή, το 1907, ο Πικάσο ζωγραφίζει τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν», ένα έργο που ανοίγει το δρόμο για ένα νέο κίνημα, τον Κυβισμό. Σ αυτό το μεγάλων διαστάσεων έργο, απεικονίζονται πέντε γυναικείες μορφές με τεράστια σώματα. Δεν υπάρχουν σκιάσεις, ούτε προοπτικό σχέδιο, για να αποδοθούν οι όγκοι και ο χώρος. Οι τρεις μορφές δεξιά είναι επηρεασμένες από την ιβηρική γλυπτική, ενώ τα δύο πρόσωπα δεξιά από τις νέγρικες μάσκες. Ο χώρος έχει καταργηθεί, δεν υπάρχει προοπτικό βάθος, και τα αντικείμενα είναι σαν να φαίνονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Συγκεκριμένα, η δεξιά φιγούρα φαίνεται από μπροστά και από πίσω ταυτόχρονα

19 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Μελέτη για τις δεσποινίδες της Αβινιόν Πρόκειται για ένα έργο που συγκεντρώνει τα περισσότερα χαρακτηριστικά του μοντερνισμού. Το έργο σηματοδοτούσε, έτσι, την οριστική εγκατάλειψη της αναπαραστατικής ζωγραφικής του μοντέλου και την υιοθέτηση μιας γεωμετρικής γλώσσας. Αναζητώντας καινούριες σχέσεις ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αναπαράσταση της, οι κυβιστές ζωγράφοι θεωρούν ότι η απεικόνιση της τρίτης διάστασης στη δισδιάστατη ζωγραφική επιφάνεια είναι ψευδής. Ψευδής όμως και ελλιπής θεωρείται και η παρουσίαση ενός αντικειμένου μόνο από τη μία του όψη. Γι αυτό, τα αντικείμενα στον Κυβισμό παρουσιάζονται από τις περισσότερο χαρακτηριστικές οπτικές γωνίες τους συγχρόνως. Ο θεατής έχει την εντύπωση ότι το βλέπει την ίδια στιγμή από πολλές διαφορετικές όψεις. Στην κυβιστική πρακτική το αντικείμενο, διαλυμένο στο επίπεδο του πίνακα και αναλυμένο σε μικρά λεπτότατα κομμάτια όμοια με θραύσματα κρυστάλλου, (Αναλυτικός Κυβισμός, ) επιδιώκεται να εμφανιστεί όπως είναι στην πραγματικότητα και όχι όπως φαίνεται. (Κορίτσι με Μαντολίνο) (Προσωπογραφία) Η ενσωμάτωση ξένων προς τη ζωγραφική υλικών -χαρτί ταπετσαρίας, ύφασμα, εφημερίδες, τραπουλόχαρτα- μετέτρεψε την αναπαράσταση του αντικειμένου σε παράστασή του. Τα κολλημένα πάνω στον πίνακα κομμάτιά από την ψάθα μιας καρέκλας δηλώνουν την ίδια την καρέκλα, που ξαναδημιουργείται στο μυαλό του θεατή. Αυτή η φάση του Κυβισμού ονομάστηκε Συνθετικός Κυβισμός ( )

20 Μοντέρνα Τέχνη (Α) (Βιολί και σταφύλια) (Νεκρή Φύση) Το έργο σηματοδοτούσε, έτσι, την οριστική εγκατάλειψη της αναπαραστατικής ζωγραφικής του μοντέλου και την υιοθέτηση μιας γεωμετρικής γλώσσας

21 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Η Γκερνίκα του Πικάσο Η Γκερνίκα, είναι μία κωμόπολη στη βόρεια Ισπανία, κοντά στο Μπιλμπάο. Η ιστορία της είναι επιβαρημένη με ένα από τα πιο δραματικά γεγονότα που σημάδεψαν τον ισπανικό εμφύλιο, δηλ. τον εμφύλιο ανάμεσα στους μαχητές που υπερασπίζονταν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και τους ακροδεξιούς στρατιωτικούς που, υπό την ηγεσία του Φρανσίσκο Φράνκο, αποφάσισαν να εγκαθιδρύσουν δικτατορία. Τον Απρίλιο του 1937, η Γκερνίκα βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς από την αεροπορία του Αδόλφου Χίτλερ, ο οποίος υποστήριζε τον Φράνκο. Την εποχή του βομβαρδισμού της Γκερνίκα, ο μεγάλος Ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο ετοίμαζε ένα πίνακα, παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα Γκερνίκα, θέλοντας να εκφράσει την απέχθειά του προς τους στρατιωτικούς «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου». (Πικάσο, Γκερνίκα, 3,49Χ7,77μ., Μαδρίτη, Εθνικό Μουσείο Τέχνης Reina Sofia)

22 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Δεν απεικονίζει ένα ιστορικό συμβάν, είναι ιστορικό συμβάν. Η καταστροφή της μικρής πόλης δεν ήταν απλώς ένα θλιβερό επεισόδιο μέσα στηφρίκη του ισπανικού εμφύλιου πολέμου, ήταν η αναγγελία της επερχόμενης τραγωδίας του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Πικάσο, συλλαμβάνει και επεξεργάζεται την ιδέα του πίνακα «ως απάντηση στην ανανδρία και τη στυγερότητα εκείνης της σφαγής» συνοψίζοντας όλο τον παραλογισμό του πολέμου.το έργο, έτοιμο μέσα σε λίγες εβδομάδες, εκτέθηκε το 1937 στο ισπανικό περίπτερο της Διεθνούς έκθεσης του Παρισιού και από τότε μέχρι σήμερα παρέμεινε το σημαντικότερο και πιο διαχρονικό μοντέρνο έργο τέχνης. Δημιούργησε μια σύνθεση, με ακρωτηριασμένες μορφές ανθρώπων και ζώων : Άσπρες φιγούρες με μάτια που δείχνουν φόβο, πόνο, απελπισία, με στόματα ορθάνοιχτα που φωνάζουν για έλεος, που ουρλιάζουν από τον πόνο και τη δυστυχία. Μία από τις τραγικότερες μορφές είναι η μάνα που κρατάει το νεκρό παιδί της. Μέσα από τις μορφές «ακούγονται» ήχοι: ζώα και άνθρωποι έχουν ανοιχτά στόματα από όπου βγαίνουν κραυγές. Ο ταύρος αναπαριστά τη βαναυσότητα του πολέμου. Το άλογο αναπαριστά το λαό, η δάδα και η αναμμένη λάμπα συμβολίζουν την εμφάνιση της αλήθειας, το παράθυρο την ελπίδα Τα χρώματα περιορίζονται στο μαύρο, το άσπρο, το γκρίζο, λίγες ώχρες και μπλε, χρώματα του θανάτου.παρότι ο συγκεκριμένος πίνακας έχει όλα τα στοιχεία που θα μπορούσαν να τον χαρακτηρίσουν κλασικό και ιστορικό (συμμετρία, προοπτική, διαβάθμιση τόνων κ.ά.), εν τούτοις στο έργο αυτό-αναγνωρίζονται οι αρχές της κυβιστικής αφαίρεσης: η αποσπασματική παρουσίαση των αλλοιωμένων από τον αβάσταχτο πόνο γυναικών, του σκοτωμένου αγωνιστή, του αλόγου και του ταύρου, οι βίαιες εξπρεσιονιστικές κινήσεις τους, το γεωμετρικό λεξιλόγιο, ο απροσδιόριστος χώρος. Άλλωστε, είναι ο ίδιος ο θάνατος που αλλοιώνει και μεταπλάθει σε γεωμετρικές φόρμες τα μέλη των μορφών

23 Μοντέρνα Τέχνη (Α) Επίλογος Συμπερασματικά, η ιδεολογική κατεύθυνση των ζωγράφων κυρίως του 20ου αιώνα βασίζεται κυρίως στην ανθρωπινή φύση. Τα έργα τέχνης των καλλιτεχνών επικεντρώνονται στο συναίσθημα, στο ψυχικό και πνευματικό κόσμο του ανθρώπου. Αυτό επιτυγχάνεται με τις διαβαθμίσεις του χρώματος και με τις έντονες εναλλαγές των γραμμών από ευθείες σε καμπύλες. Οι πίνακες των καλλιτεχνών έχουν ως σκοπό να μεταφέρουν συναισθήματα (θετικά ή αρνητικά) στο κοινό, να εκφράσουν την κίνηση και το υποσυνείδητο. Οι εκπρόσωποι των καλλιτεχνικών ρευμάτων, που ήδη αναφέρθηκαν, έχουν δημιουργήσει πολλά αξιόλογα και αξιέπαινα έργα τέχνης, τα οποία σήμερα φιλοξενούνται στα μεγαλύτερα και διασημότερα μουσεία του κόσμου. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει έμπρακτα, ότι πολλοί καλλιτέχνες είχαν εμπνευστεί από τα συγκεκριμένα ρεύματα, με σκοπό να δημιουργήσουν έργα τέχνης, τα οποία αδιαμφισβήτητα χαρακτηρίζονται για την διαχρονικότητα τους. Όλη η ομάδα εργάστηκε σκληρά και με συνεχής προσπάθεια κατάφερε να βγάλει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το κάθε μέλος ξεχωριστά ενδιαφέρθηκε πραγματικά και συνειδητά εργάστηκε, με σκοπό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Εντυπωσιαστήκαμε από τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα και φυσικά από τους πίνακες που δημιουργήθηκαν σύμφωνα με αυτά, και σήμερα χαρακτηρίζονται από τους διασημότερους της εποχής. Θα θέλαμε όλοι μας να ευχαριστήσουμε θερμά την αρμόδια καθηγήτρια για την συμβολή της και την ευκαιρία που μας έδωσε να ασχοληθούμε με ένα τόσο σημαντικό και ενδιαφέρον θέμα

24 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Είναι γνωστό ότι η ζωγραφική σήμερα, σε σχέση με τη ζωγραφική στο παρελθόν, έχει αποκτήσει μια τάση φυγής από την απεικόνιση του αυστηρά ρεαλιστικού θέματος. Αντίθετα ο σύγχρονος ζωγράφος επιστρατεύει εργαλεία όπως η γεωμετρία και η εικονική αρμονία για να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα και τις απόψεις του μέσω του καμβά. Δεν είναι καθόλου περίεργο λοιπόν που η ζωγραφική συνδέθηκε στενά με τα επαναστατικά κινήματα. Οδηγούμαστε έτσι στο συμπέρασμα πως τα πρωτοποριακά κινήματα των αρχών του 20 ου αιώνα έθεσαν τα θεμέλια για την εξέλιξη της τέχνης αλλά και τη γενικότερη ιδεολογική και πολιτική αμφισβήτηση του ατόμου. Από ότι καταλάβατε λοιπόν θα ασχοληθούμε με την μοντέρνα τέχνη. Σουπρεματισμός (Suprematism) Ο Σουπρεματισμός είναι ένα κίνημα ζωγραφικής, το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα στη Ρωσία, λίγο μετά τον Ιταλικό Φουτουρισμό και ενώ παράλληλα ο Κονστρουκτιβισμός κέρδιζε δικαίως τη θέση του στη μοντέρνα τέχνη. Ο όρος (αγγλ. suprematism) προήλθε από την προσπάθεια απόδοσης της ανωτερότητας (supremαcy) του άδολου αισθήματος στη δημιουργική τέχνη. Βασικός εμπνευστής του, ο Kazimir Malevich (Καζιμίρ Μάλεβιτς) ο οποίος επινοεί τον Σουπρεματισμό ως καθαρότερη μορφή κυβισμού. Ο όρος Ρώσικη Πρωτοπορία αναφέρεται στο σύνολο των καλλιτεχνικών ρευμάτων και κινημάτων που αναπτύχθηκαν στη Ρωσία κατά την περίοδο Παράλληλα με τις συνταρακτικές κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις των αρχών του 20ού αιώνα, οι καλλιτέχνες τείνουν να απορρίπτουν το παρελθόν και να αναζητούν καινοτόμες μορφές και μέσα έκφρασης στα διάφορα είδη της τέχνης και τη σύνδεση αυτών. Ο όρος έχει δοθεί μεταγενέστερα από ιστορικούς και δίκαια οι καλλιτέχνες και τα αντίστοιχα κινήματα χαρακτηρίζονται ως πρωτοποριακά καθώς η συμβολή τους στην εξέλιξη της τέχνης με τολμηρές ιδέες και εφαρμογές έχει ιστορική σημασία. Ωστόσο, σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο των καλλιτεχνών και το αν κατάφεραν να εξυπηρετήσουν με την τέχνη τους τα λαϊκά συμφέροντα η ιστορία έδειξε πως η γενιά της Πρωτοπορίας στην πλειονότητά της δεν μπόρεσε να κάνει κτήμα της τη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού. Ιστορία Γύρω στο 1910, εμφανίζεται στην τέχνη η πόλωση από την άρνηση του συμβολισμού, ο οποίος άνθιζε στη Ρωσία από το Από τη μια πλευρά, υπάρχουν οι ζωγράφοι που αναζητούν το "εθνικό ρωσικό στυλ", όπως οι Peredvishniki (Περιπλανώμενοι), οι οποίοι

25 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) περιοδεύουν σε ολόκληρη τη Ρωσία, εμπνέονται από την αγροτική ζωή και κριτικάρουν τα εναπομείναντα στοιχεία της δουλοπαροικίας. Ενώ το αντίπαλο δέος αποτελείται από τους Δυτικόφιλους ζωγράφους και ακαδημαϊκούς που πρέσβευαν την ανάπτυξη της τέχνης μέσα από την ίδια την τέχνη. Την ίδια περίοδο εμφανίζεται ένα νέο ύφος στη ζωγραφική με έμπνευση από τη λαϊκή τέχνη, την αγιογραφία και την απλοποιημένη μορφή της πρωτόγονης τέχνης (νέο-πριμιτιβισμός) και με στοιχεία της προγενέστερης ρωσικής ζωγραφικής παράδοσης (εξάλειψη του βάθους ή απόδοσή του με άλλες τεχνικές από τη γεωμετρική προοπτική) αλλά και επιρροές από το γαλλικό κυβισμό, τον ιταλικό φουτουρισμό και το γερμανικό εξπρεσιονισμό. Με αυτή τη βάση γεννιέται ο ρωσικός φουτουρισμός που ονομάζεται κυβοφουτουρισμός και επεκτείνεται στην ποίηση. Κύριοι εκπρόσωποι ήταν οι ζωγράφοι Γκοντσαρόβα και Λαριόνοφ και αργότερα ποιητές που πρώτα ήταν ζωγράφοι όπως ο Μαγιακόφσκι, ο Δαβίδ Μπουρλιούκ και ο Κρουτσόνιχ Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με ποιον τρόπο οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στις κοινωνίες στο μεταίχμιο 19ου και 20ου αιώνα με το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο αντανακλώνται στην τέχνη. Στη Δυτική Ευρώπη πρόκειται για τα κινήματα του κυβισμού και του φουτουρισμού. Σημασία του όρου Στο σουπρεματισμό, ο καλλιτέχνης καταλήγει σε μια έρημο όπου τίποτα δεν είναι αναγνωρίσιμο έκτος από την αίσθηση. Πετάει λοιπόν μακριά όλα όσα καθόριζαν την αντικειμενική-ιδανική δομή της ζωής και της «τέχνης»: πέταξε μακριά τις ιδέες, τις έννοιες και τις απεικονίσεις, για να δώσει θέση μόνο στην καθαρή αίσθηση. Ο σουπρεματισμός συμβολίζει την έννοια της καθαρής τέχνης, η οποία ξαναβρέθηκε. Είναι εκείνη η τέχνη που με το πέρασμα των χρόνων έγινε αόρατη, κρυμμένη από το πύκνωμα των «αντικειμένων». Η τέχνη δεν έχει πλέον την ανάγκη για αναπαράσταση της ιστορίας και ούτε να μένει στην υπηρεσία της Θρησκείας και του Κράτους. Η τέχνη προσδιορίζεται χωρίς την αναγκαιότητα του «αντικείμενου». Παρόλα αυτά η ουσία και το νόημα παραμένουν τα βασικά στοιχεία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μια ουσία εσωτερική, που πηγάζει μέσα από τα κρυφά μονοπάτια που μας οδηγεί ο καλλιτέχνης. Το μαύρο τετράγωνο στο άσπρο φόντο υπήρξε η πρώτη μορφή της έκφρασης της μη-αντικειμενικής αίσθησης: τετράγωνο = αίσθηση, άσπρο φόντο = το «Τίποτα», αυτό που είναι έξω από την αίσθηση. Βασικοί εκπρόσωποι Ο Kazimir Malevich ( ) θεωρούσε τις μορφικές απεικονίσεις των αντικειμένων ως ένα εμπόδιο στην καλλιτεχνική δημιουργία, Όλα τα οπτικά φαινόμενα του κόσμου, τα αντικείμενα, είναι χωρίς σημασία. Αξίζει μονάχα το αίσθημα, αποκομμένο από το περιβάλλον. Οποιαδήποτε αντικειμενικότητα είναι αντίθετη με την τέχνη. Θεώρησε λοιπόν αναγκαίο να εξαλείψει κάθε αναφορά στα αντικείμενα και κάθε αναγωγή σε θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές έννοιες. Η ελευθερία στην ποιότητα της γραμμής ήταν αυτό που τον ενδιέφερε

26 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Κονστρουκτιβισμός Ο Κονστρουκτιβισμός (Constructivism) αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα, κυρίως στη ζωγραφική και τη γλυπτική, που αναπτύχθηκε την περίοδο στη Ρωσία. Θεμελιωτής του κινήματος θεωρείται ο Ρώσος καλλιτέχνης Βλαντιμίρ Τάτλιν (Vladimir Tatlin). Ως πρόδρομοι του Ρωσικού κονστρουκτιβισμού αναφέρονται πολλές φορές τα κινήματα του Φουτουρισμού και του Κυβισμού, με τα οποία είναι γεγονός πως ήρθε σε επαφή και ο Τάτλιν στο Παρίσι. Το κίνημα του κονστρουκτιβισμού συνδέθηκε όμως επίσης με τη σχολή του Μπαουχάους στη Γερμανία καθώς και με τον Νεοπλαστικισμό. Η καλλιτεχνική πρωτοπορία του Τάτλιν ένωσε και άλλους Ρώσους καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και οι γλύπτες Antoine Pevsner και Naum Gabo. Η πρώτη αυτή ομάδα δημοσίευσε και το Μανιφέστο της το 1920 (ή 1921). Θεωρείται ότι μέσα από αυτό το μανιφέστο γεννήθηκε και ο όρος κονστρουκτιβισμός (αγγ. construct, ελλ. μφ. κατασκευάζω) καθώς μία από τις διακηρύξεις του κινήματος ήταν πως η τέχνη "κατασκευάζεται". Ένα από τα συνθήματα του ήταν επίσης το "Η Τέχνη στη Ζωή". Κύριο χαρακτηριστικό του κινήματος του κονστρουκτιβισμού αποτελούν οι απολύτως αφηρημένες κατασκευές. Απουσιάζουν οι συμβατικές αναπαραστάσεις αντικειμένων ενώ δίνεται έμφαση στην απεικόνιση γεωμετρικών μορφών. Η απόδοση των θεμάτων είναι τις περισσότερες φορές ακραιφνώς μινιμαλιστική και συχνά με διάθεση πειραματισμού. Οι κονστρουκτιβιστές θαύμαζαν τις μηχανές και την τεχνολογία της εποχής σε βαθμό που χρησιμοποιούσαν πολλά βιομηχανικά υλικά (πλαστικό, γυαλί ή σίδερο) στην κατασκευή των έργων τους. Ο κονστρουκτιβισμός συνδέθηκε στενά και με την αρχιτεκτονική. Αρχικά το σοβιετικό καθεστώς είχε θετική στάση απέναντι στο κίνημα, ωστόσο μετά την δημοσίευση του μανιφέστου εναντιώθηκε σε αυτό με αποτέλεσμα τη σταδιακή φθορά του. Πολλοί εκπρόσωποι του αναγκάστηκαν για αυτό το λόγο να εγκαταλείψουν τη Ρωσία. Το κίνημα θεωρείται διεθνές, καθώς πέρα από τη Ρωσία εξαπλώθηκε και σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία. Βασικοί εκπρόσωποι Βλαντιμίρ Τάτλιν (Vladimir Tatlin) Καζιμίρ Μαλέβιτς (Kasimir Malevich) Ελ Λισίτσκι (El Lissitzky)

27 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Αλεξά ντερ Ροντσένκο (Alexander Rodchenko) Γκούσταβ Κλούτσις (Gustav Klutsis) Λιούμποφ Πόποβα (Liubov Popova) Όλγα Ροζάνοβα (Olga Rozanova) Αλεξάνδρα Έξτερ (Alexandra Exter) Ρόμπερτ Άνταμς (Robert Adams) Βαντίμ Μέλερ (Vadim Meller) Ναούμ Γκάμπο (Naum Gabo) Βαρβάρα Στεπάνοβα (Varvara Stepanova) Τίλο Ματς (Thilo Maatsch) Αλεξάντερ Βέσνιν (Alexander Vesnin) Μοϊσέι Γιακόνβλεβιτς Γκίνζμπουργκ (Moisei Ginzburg) Υπερρεαλισμός/Surrealism Ο υπερρεαλισμός ή σουρρεαλισμός, από τις γαλλικές λέξεις sur (επάνω, επί) και réalisme (ρεαλισμός, πραγματικότητα) όπου στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως «πάνω ή πέρα από την πραγματικότητα», Άνθισε κατά κύριο λόγο στη Γαλλία των αρχών του20οu αιώνα, κατά την περίοδο μεταξύ του πρώτου και δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. ο υπερρεαλισμός επιδίωξε πολλές ριζοσπαστικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα, ασκώντας επίδραση σε μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών. Τα μέλη του αντέδρασαν σε αυτό που οι ίδιοι ερμήνευαν ως μία βαθιά κρίση του Δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μία ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ. Τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις εικαστικές τέχνες, προέβαλαν τον «αυτοματισμό», επιδιώκοντας τη διερεύνηση του ασυνειδήτου. Η γέννηση του υπερρεαλισμού Γεννήθηκε γύρω στο 1920 στο Παρίσι ως αντίδραση στην καταστροφικότατα του Ντανταϊσμού. Τα Μανιφέστα του Υπερρεαλισμού Το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν εμφανίστηκε το Μέσα σε αυτό το εκτεταμένο κείμενο αποτυπώνονται οι φιλοδοξίες και οι σκοποί του υπερρεαλισμού. Η φαντασία, η τρέλα, το ασυνείδητο και η παντοδυναμία του ονειρικού στοιχείου αποτελούν τα προπύργια της υπερρεαλιστικής οπτικής. Αποδίδονται ακόμα ιδιαίτερες τιμές στον Σίγκμουντ Φρόυιτ, που είναι ο πρώτος αναλυτής των ονείρων, ως μέσο για την κατανόηση του ατόμου. Ο σουρεαλισμός γίνεται κήρυκας της απαλλαγής του ανθρώπου από τον έλεγχο της λογικής και από κάθε επιταγή ηθικής τάξης. Βασικό στοιχείο του αποτελεί ακόμα η αντίθεση στον Χριστιανισμό και τον καρτεσιανισμό, που σύμφωνα με τη θεωρία του υπερρεαλισμού παραλύουν όλη την σκέψη της Δύσης. Το 1930 παρουσιάστηκε το Δεύτερο Μανιφέστο. Αυτό στρέφεται πιο έντονα στην ερμητική και αλχημιστική παράδοση, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπεται ο αντιχριστιανισμός και ο αριστερισμός

28 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Το τέλος του Υπερρεαλισμού Πολλοί ιστορικοί θεωρούν την περίοδο του Β' Παγκοσμίου πολέμου ως την αρχή του τέλους για τον υπερρεαλισμό. Ως οργανωμένο κίνημα θα περάσει κρίση μετά το θάνατο του Αντρέ Μπρετόν το 1966, και θα υπάρξουν κάποιοι που θα αναγγείλουν το τέλος του ως οργανωμένη δραστηριότητα το Παρ' όλα αυτά, ο υπερρεαλισμός, αποκεντρωμένος πια, συνεχίζεται μέχρι σήμερα με διάφορες ομάδες ανά τον κόσμο (Πράγα, Σικάγο, Λονδίνο, Παρίσι, Στοκχόλμη, Μαδρίτη, Αθήνα κ.ά.). Κίνημα dada ντανταϊσμός Εισαγωγή Ο Ντανταϊσμός ή DADA ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα αισθητικής αναρχίας που αναπτύχθηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο στις εικαστικές τέχνες, καθώς και στη λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο και την γραφιστική. Μεταξύ άλλων, το κίνημα ήταν και μια διαμαρτυρία ενάντια στη βαρβαρότητα του πολέμου και αυτού που οι Ντανταϊστές πίστευαν ότι ήταν μια καταπιεστική διανοητική αγκύλωση, τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινότητα. Ο Ντανταϊσμός χαρακτηρίζεται από εσκεμμένο παραλογισμό και απόρριψη των κυρίαρχων ιδανικών της τέχνης. Επηρέασε μεταγενέστερα κινήματα, κυρίως τον σουρεαλισμό, που ουσιαστικά ήταν η μετεξέλιξή του. Ιστορία Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το πού και πότε ξεκίνησε το κίνημα του Ντανταϊσμού. Επικρατούν διάφορες απόψεις: Ο Ραουλ Χαουσμαν αρχηγός του κινήματος στο Βερολινο θεωρούσε τον εαυτό του ιδρυτή του Ντανταϊσμού το 1915, ενώ αντίθετα ο Κλωντ Ριβιερ σε άρθρο του υποστήριξε πως ο γεννήτορας του Νταντα ήταν ο Φράνσις Πικαγιά το Παρόλα αυτά σύμφωνα με τον Άλφερντ Μπαρ το Νταντα ξεκίνησε το 1916 στην Νέα Υόρκη και τη Ζυρίχη. Είναι ωστόσο γεγονός πως στην περίοδο άρχισαν να εκδηλώνονται παραπλήσια καλλιτεχνικά γεγονότα, σε διαφορετικά σημεία ανά τον κόσμο, τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν στο ντανταϊσμό. Η Ελβετία, φαίνεται πως προσέφερε το κατάλληλο υπόβαθρο για την κυοφορία του Ντανταϊστικού πνεύματος. Το ελβετικό Νταντά ξεκίνησε στη Ζυρίχη και ειδικότερα καλλιεργήθηκε στο ιστορικό Καμπαρέ Βολταίρ (Cabaret Voltaire) στις αρχές του Εκεί σχηματίστηκε μια ομάδα από εντελώς διαφορετικών εθνικοτήτων προσωπικότητες που αργότερα επεκτάθηκε σε άλλες πόλεις και εξελίχθηκε στο κίνημα του Ντανταϊσμού. Ο Ντανταϊσμός έγινε γνωστός στην Ελλάδα με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, στην εποχή της Μικρασιατικής Εκστρατείας και μάλιστα κατά το χρόνο που είχε ήδη ξεκινήσει η φθορά

29 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) του κινήματος. Έτσι ουσιαστικά το κίνημα αυτό δεν επηρέασε ούτε κατ ελάχιστο τη σύγχρονη ελληνική ποίηση και τις τέχνες γενικότερα. Σημασία του όρου Ο όρος ΝΤΑΝΤΑΪΣΜΟΣ προήλθε από το «ντα-ντα» που κάνουν τα μωρά, μία λέξη της παιδικής γλώσσας που ουσιαστικά δεν σημαίνει τίποτα. Και αυτό ακριβώς είναι ο ντανταϊσμός... Το παράλογο, το παράδοξο, το φανταστικό. Στόχος του, το γκρέμισμα των παραδοσιακών λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών αξιών, και η αμφισβήτηση των αρχών της μοντέρνας κοινωνίας. Μια φιλοσοφία, που οι οπαδοί του κινήματος εξέφραζαν τόσο μέσα από την τέχνη, όσο και από τη στάση ζωής και τον τρόπο σκέψης του, προκαλώντας συχνά το κοινό. Έτσι, από την ονομασία, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως το κίνημα επικεντρώνεται στις πρωτόγονες τέχνες, ενώ αμφισβητεί και προσεγγίζει ειρωνικά τις αρχές της μοντέρνας κοινωνίας, αντιδρά στον πόλεμο και τις καταστροφές, ενώ σε όλα αυτά αντιπροτείνει το χιούμορ, τον παραλογισμό και τα σκάνδαλα. Οι Ντανταϊστές επιδίωκαν να σοκάρουν και να ενοχλήσουν το αστικό κατεστημένο, γι αυτό θεωρήθηκαν αναρχικοί και καταστροφικοί. Πρέσβευαν τον κυνισμό, την άρνηση των νόμων της ομορφιάς και της αισθητικής, καθώς και της κοινωνικής οργάνωσης. Οι θιασώτες οργάνωναν συχνά αυθόρμητες βραδιές, συνδυάζοντας τα γράμματα και τις τέχνες, συντάσσοντας άρθρα και διασκεδάζοντας με παιχνίδια λεξιλογίου και ποίησης. Η καλλιέργεια των απόψεων αυτών στην Ελβετία ήταν ιδανική, γιατί ήταν μια χώρα ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Για το λόγο αυτό, προσέλκυε πολλούς ειρηνιστές καλλιτέχνες, οι οποίοι εξέφραζαν όσο πιο ηχηρά μπορούσαν την αντίδρασή τους στις πολιτικές επιλογές των ισχυρών. Βασικοί εκπρόσωποι MAN RAY O Man Ray που το πραγματικό του όνομα είναι Emmanuel Rudzitsky παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής και εργάζεται σαν ζωγράφος στην Ν. Υόρκη. Φωτογραφίζοντας μόνος τους πίνακές του αρχίζει να ενδιαφέρεται σοβαρά για την φωτογραφία. Το καλοκαίρι του 1921 εγκαθίσταται στο Παρίσι. Ακολουθεί μία δημιουργική περίοδος. Συνεχίζει να ασχολείται με την φωτογραφία διαμορφώνοντας ένα ιδιαίτερο ύφος και μία προσωπική τεχνική. Πολλές από τις φωτογραφίες του τις δημιουργεί χωρίς φωτογραφική μηχανή. Τοποθετεί πάνω στο φωτογραφικό χαρτί αντικείμενα και τα εκθέτει στο

30 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) φως σχηματίζοντας έτσι τα περιγράμματά τους. Τις φωτογραφίες αυτές τις ονομάζει ραιηογράμματα ή ραιηογραφίες (rayographies). Man Ray Ήταν ο πρώτος Αμερικανός καλλιτέχνης που ασπάστηκε τον Ντανταϊσμό, που η πλειοψηφία της εποχής τον θεωρούσε συνώνυμο με τον αναρχισμό. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει ζωγραφίζω ότι δεν μπορώ να φωτογραφίσω και φωτογραφίζω ότι δεν μου αρέσει να ζωγραφίσω. LASZLO MOHOLY-NAGY O Laszlo Moholy-Nagy φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης διακόπτει τις σπουδές του με το ξέσπασμα του 1 ου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά το τέλος του πολέμου προσπαθεί αλλά δεν καταφέρνει να τις συνεχίσει. Το 1920 στο Βερολίνο, συνδέετε με τους Ντανταϊστές, τους αρνητές της παραδοσιακής τέχνης, και ψάχνει για κάτι νέο και πειραματικό. Υπό τις επιρροές άλλων τεχνών εργάζεται και ολοκληρώνεται σαν καλλιτέχνης φωτογράφος με την πλατύτερη έννοια της λέξεως. Πειραματίζεται με νέα υλικά και με επιστημονικά μέσα, όπως η μικροφωτογράφιση, και συνεχίζει με ασπρόμαυρη φωτογραφία, διακόσμηση, σχεδίαση επίπλων ακόμα και χορό. Το κίνημα επηρέασε μετέπειτα στυλ όπως το avant-garde, καθώς και τον σουρεαλισμό, το νεορεαλισμό, την pop art, την μουσική punk rock και το κίνημα Fluxus

31 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) Οπ Αρτ Η Οπ - Αρτ (από το Optical Art) γνωστή και ως οπτική τέχνη, είναι μια μορφή εικονικής τέχνης που κάνει χρήση των οπτικών παραισθήσεων.πρόκειται για μια μορφή αφηρημένης, γεωμετρικής τέχνης που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του Σκοπός της Οπ Αρτ είναι κυρίως η πρόκληση του θεατή μέσω φαινομένων οπτικής απάτης και οπτικών ψευδαισθήσεων, συχνά σε ασπρόμαυρες συνθέσεις. Ως καλλιτεχνικό ρεύμα, θεωρείται σε ένα βαθμό συγγενές των κινημάτων του κονστρουκτιβισμού και του νεοπλαστικισμού. Με τη χρήση του άσπρου και του μαύρου, δυο άκρως αντίθετων χρωμάτων, με την αλληλοδιαδοχή τους στα συνεχόμενα γεωμετρικά σχήματα και, τέλος, με την αλλαγή στο μέγεθός τους προς το κέντρο δημιουργείται η αίσθηση του βάθους και της κίνησης, κύρια χαρακτηριστικά της Op Art. Βασικοί εκπρόσωποι Πολλοί είναι οι εκπρόσωποι της Op Art. Ως πρώτα πρώιμα δείγματα του ρεύματος της Op Art θεωρούνται οι πίνακες του Βικτώρ Βαζαρελί, κατά τη δεκαετία του 1930 και συγκεκριμένα έργα όπως η Ζέβρα (1938), μία ασπρόμαυρη σύνθεση που δίνει την αίσθηση μιας τρισδιάστατης εικόνας. ΒΙΚΤΩΡ ΒΑΖΑΡΕΛΙ Ο Βικτώρ (9 Απριλίου Μαρτίου 1997) ήταν Ούγγρος ζωγράφος της μοντέρνας τέχνης και διάσημος

32 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) καλλιτέχνης κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Ανήκε στην παράδοση του Μπάουχαους και του κονστρουκτιβισμού, ενώ ο ίδιος υπήρξε πρόδρομος της «οπτικής τέχνης» (Op Art) και κεντρική φυσιογνωμία των νεωτεριστικών τάσεων που απασχόλησαν την μεταπολεμική ευρωπαϊκή τέχνη. Από νεαρή ηλικία έδειξε δείγματα της κλίσης του στη ζωγραφική και ο πρώτος του γνωστός πίνακας ένα βουκολικό τοπίο χρονολογείται στα 1918, όταν ήταν δώδεκα ετών. Ξεκίνησε σπουδές ιατρικής στο πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης, ωστόσο σύντομα τις εγκατέλειψε προκειμένου να αφοσιωθεί στην τέχνη. Το 1927 γράφτηκε στην ιδιωτική Ακαδημία Ποντολίνι-Φόλκμαν όπου έλαβε τις πρώτες του ακαδημαϊκές γνώσεις γύρω από τη ζωγραφική. Δύο χρόνια αργότερα, μετεγγραφή στη σχολή του Αλεξάντερ Μπόρτνυϊκ, ο οποίος αναγνωριζόταν ως πρωτοπόρος της ουγγρικής τέχνης με επιρροές από τα διεθνή κινήματα. Εκεί, ο Βαζαρελί ήρθε σε επαφή με τις αρχές του αφηρημένου σχεδίου και άρχισε να απομακρύνεται από τις αντικειμενικές αναπαραστάσεις Το 1930 ο Βαζαρελί εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ξεκίνησε να εργάζεται ως σχεδιαστής για λογαριασμό διαφημιστικών εταιριών, διατηρώντας παράλληλα μία απόσταση από τα καλλιτεχνικά δρώμενα της εποχής. Για μία διετία, από το 1942 ως το 1944, έζησε εκτός Παρισιού και σε καθεστώς απομόνωσης, διάστημα κατά το οποίο αφοσιώθηκε στις γραφιστικές σπουδές του και στη μοντέρνα ζωγραφική. ΈΝΤΝΑ ΑΝΤΡΑΝΤΕ Η Εντνα ήταν αμερικανίδα καλλιτέχνης που ασχολήθηκε με την οπ αρτ. Μεταξύ του η Αντράντε φοίτησε στο Barnes Foundation στην Πενσυλβανία. Από την ηλικία των οχτώ, είχε ενθαρρυνθεί να ασχοληθεί με την ζωγραφική και το σχέδιο. Το 1937 κατόρθωσε να πάρει πτυχίο στην Καλών Τεχνών από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανία. Το 1938 ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών στην Πενσυλβανία Σαν μέρος του κινήματος της Οπ αρτ, το στυλ της Έντνα αντιμετώπιζε την αντίληψη της φύσης δημιουργώντας αφηρημένες γεωμετρικές εικόνες. Οι ελαιογραφίες της κατείχαν την οπτική ψευδαίσθηση, σήμα κατατεθέν της Οπ αρτ. Όταν άρχισε να δημιουργεί αυτές τις ψευδαισθήσεις μετατόπισε το στυλ της από την οργανική αφαίρεση στην γεωμετρία δίνοντας έμφαση στα συμμετρικά τετράγωνα και στα χρώματα της αντίθεσης. Οι πινάκες της Έντνα είχαν ψυχεδελικό χαρακτήρα και έμοιαζαν σαν να κινούνται. Οι πίνακές της δεν είχαν κάποιο θέμα, ούτε αφηγούνταν κάτι, για αυτό χαρακτηρίζεται και ως καλλιτέχνης της αφηρημένης τέχνης

33 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ (Β) ΆΛΛΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΤΗΣ ΟΠ ΆΡΤ : Yaacov Agam, Richard Allen, Gianni Colombo, Carlos Cruz-Díez, Tony DeLap, Günter Fruhtrunk, Michael Kidner, Barbara Januszkiewicz, Julio Le Parc Heinz Mack, John McHale, Youri Messen-Jaschin Μερικά Έργα επηρεασμένα από την Οπ Αρτ Intrinsic Harmony, by Richard Anuszkiewicz, 1965 Movement in Squares, by Bridget Riley 1961 Victor Vasarely Youri Messen-Jaschin Richard Allen

34 Maurits Cornelis Escher MAURITS CORNELIS ESCHER Απεικονίζοντας το αδύνατο ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην κοινή πορεία της τέχνης με τα μαθηματικά, καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε ο εικαστικός καλλιτέχνης M.C.Escher, ο οποίος με το «μαθηματικό ένστικτο» που διέθετε, κατάφερε να προσδώσει στους πίνακές του ένα μοναδικό ύφος. Λόγω της ιδιαίτερης τεχνικής του και της φιλοδοξίας του να προσεγγίσει το αδύνατο μέσω του ορθολογισμού, δηλαδή της Γεωμετρίας, αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης. Επομένως, θεωρείται απαραίτητη η παράθεση ορισμένων στοιχείων για τη ζωή του, που υπήρξαν καθοριστικά για την καλλιτεχνική του πορεία. Τέλος, εξίσου χρήσιμη, είναι η γνώση του τρόπου που συνέδεσε την τέχνη του με τα Μαθηματικά, καθώς και η εξέταση των πιο χαρακτηριστικών ζωγραφικών του έργων. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Ο Maurits Cornelis Escher γεννήθηκε το 1898 και απεβίωσε το Ήταν Ολλανδός καλλιτέχνης και είναι ένας από τους πιο φημισμένους γραφίστες του κόσμου

35 Maurits Cornelis Escher Πιο πολύ δοξάστηκε από την καλούμενες αδύνατες κατασκευές.κύριο στοιχείο της τέχνης του Έσερ είναι η απεικόνιση αδύνατων γραφικών παραστάσεων (ανθρώπων, ζώων, αντικειμένων κτλ.), οι οποίες δημιουργούν την ψευδαίσθηση του απείρου, δηλαδή της ατελείωτης δημιουργίας σχεδίων ή οι «αδύνατες» παραδοξολογικές κατασκευές (κτίρια). Αυτή η ιδιαιτερότητα των σχεδίων του οφείλεται στην επιρροή που δέχτηκε ο Έσερ από τα μαθηματικά με τα οποία παραδόξως δεν τα πήγε ποτέ καλά στο σχολείο και ιδιαίτερα από αρχές της προβολικής γεωμετρίας, όπως και από τα πορίσματα και τις προτάσεις της μη Ευκλείδειας γεωμετρίας. Αλλά έχει σχεδιάσει και θαυμαστά ρεαλιστικά έργα όταν ζούσε και ταξίδευε στην Ιταλία. Φοίτησε σε γυμνάσιο στο Άρνεμ και μετά στη Σχολή Αρχιτεκτονικής και Διακοσμητικών Τεχνών του Χάαρλεμ. Μια βδομάδα μετά την εγγραφή του στη Σχολή πληροφόρησε τον πατέρα του ότι θα ακολουθούσε μάλλον το γραφιστικό τμήμα παρά το Αρχιτεκτονικό, αφού έδειξε σχέδιά του και χαρακτικά στον καθηγητή του Samuel Jessurun de Mesquita, και εκείνος τον ενθάρρυνε να ακολουθήσει γραφικές τέχνες. Ο Έσερ ταξίδεψε σε όλη την Ιταλία σχεδιάζοντας και σκιτσάροντας τα χαρακτικά έργα που θα συμπλήρωνε όταν επέστρεφε στο σπίτι. Πολλά από αυτά τα σχέδια θα τα χρησιμοποιούσε αργότερα σε άλλες λιθογραφίες ή ξυλογραφίες. Π.χ. το περίφημο έργο του «Καταρράκτης» προέρχεται από τη ιταλική του περίοδο, ή τα δέντρα που αντανακλώνται στην ξυλογραφία «Λιμνούλα» είναι τα ίδια δέντρα που έβαλε στην ξυλογραφία ". Ο M.C. Escher μαγεύτηκε από την κανονική διαίρεση του επιπέδου όταν πρωτοεπισκέφτηκε το μαυριτανικό φρούριο Αλάμπρα στη Γρανάδα της Ισπανίας το Όταν έμενε στην Ελβετία και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δούλεψε επίμονα επάνω στο χόμπυ του σχεδιάζοντας 62 από το σύνολο των 137 Σχεδίων Κανονικής Διαίρεσης, που έχει κάνει στη ζωή του. Επεξέτεινε το πάθος του για την Κανονική Διαίρεση του Επιπέδου χρησιμοποιώντας μερικά από τα σχέδιά του για να χαράξει σφαίρες από ξύλο οξιάς. Έπαιξε με την αρχιτεκτονική, την προοπτική και του «αδύνατους χώρους» Η τέχνη του εξακολουθεί να γεμίζει με θαυμασμό εκατομμύρια ανθρώπων σ όλη τη Γη. Στο έργο του αναγνωρίζονται οξεία παρατήρηση του κόσμου γύρω μας και οι εκφράσεις της φαντασίας του. Ο Έσερ μας δείχνει ότι ο κόσμος είναι θαυμάσιος, κατανοητός και γοητευτικός. ΈΣΕΡ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ «Με το να αντιμετωπίζω με ζέση τα αινίγματα που μας περιβάλλουν και με το να εξετάζω και να αναλύω τις παρατηρήσεις τις οποίες είχα κάνει, κατέληξα στη σφαίρα αρμοδιότητας των μαθηματικών. Αν και παντελώς αμέτοχος οποιασδήποτε εκπαίδευσης ή γνώσης των θετικών επιστημών, συχνά ανακαλύπτω ότι έχω περισσότερα κοινά σημεία με τους μαθηματικούς απ' ό,τι με τους συναδέλφους μου καλλιτέχνες» (M. C. Escher)

36 Maurits Cornelis Escher Ο Escher, εκτός από μεγαλοφυής εικαστικός, υπήρξε και «ερασιτέχνης» μαθηματικός, με αποτέλεσμα να οφείλει την περίοπτη θέση του στην Ιστορία της Τέχνης και στα μαθηματικά. Κρίνοντας από τις ακαδημαϊκές του γνώσεις ο Escher δεν είχε διδαχτεί μαθηματικά.ωστόσο, διέθετε το ένστικτο, τη διαίσθηση των μαθηματικών. Τα χρησιμοποιεί για να συνδέσει τους δύο κόσμους στους οποίους στηρίζει το έργο του : τον φανταστικό και τον πραγματικό. Στα κατάλοιπά του βρέθηκε ένα τετράδιο, με τίτλο Η τακτική διαίρεση τομέων σε ασύμμετρα παραλληλισμένα πολύγωνα, στο οποίο ο Escher συνόψιζε τα συμπεράσματά του από τη μελέτη προχωρημένων μαθηματικών. Φαίνεται πως σκοπός αυτών των σημειώσεων ήταν να οργανώσει επιστημονικά την ενσωμάτωση των μαθηματικών στην τέχνη (του). Με τεκμήριο αυτό το τετράδιο, ο Escher θεωρείται ένας ερευνητής μαθηματικός της εποχής του. Δουλεύει στηριγμένος στις αρχές της προβολικής γεωμετρίας, ενώ συχνά χρησιμοποιεί και τα πορίσματα και τις προτάσεις της μη-ευκλείδειας γεωμετρίας. Ακόμα και πριν μελετήσει μαθηματικά, έκανε χρήση προβολής του υπερβολικού επιπέδου σε δεδομένο δισδιάστατο επίπεδο. Σταδιακά, άρχισε να ενσωματώνει στα έργα του τρισδιάστατα αντικείμενα όπως σφαίρες, κώνους, κύβους, δακτυλίους, έλικες. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνδυασμού δισδιάστατων και τρισδιάστατων εικόνων αποτελούν τα Ερπετά.) Πράγματι, μία από τις κεντρικές του ιδέες υπήρξε η κανονική διαίρεση του επιπέδου,δηλαδή η κάλυψη του επιπέδου με ίδιο μοτίβο που επαναλαμβάνεται διαρκώς χωρίς να μένουν κενά. Στη Μεταμόρφωση 1 (1937), μετέτρεψε ένα κυρτό πολύγωνο σε κανονικό σχέδιο στο επίπεδο ώστε να σχηματίσει μία ανθρώπινη φιγούρα. Το έργο αυτό σηματοδοτεί την αλλαγή του ενδιαφέροντος του από τα φυσικά τοπία στην κανονική διαίρεση του επιπέδου. Τα μαθηματικά είχαν πλέον μπει για τα καλά στο έργο του. Μπορεί να δούλευε εκ των πραγμάτων στο επίπεδο, αλλά ένιωθε ότι η έλλειψη βάθους τον περιόριζε. «Θέλω», έλεγε, «ν αναγκάσω τα πράγματα να βγουν από το επίπεδο». Έτσι, στα έργα του χρησιμοποιούσε σα βάση ένα γεωμετρικό σχέδιο (ένα τρίγωνο, ένα κύκλο, μία σπείρα ή μία σφαίρα, ένα πολύγωνο ή ένα πολύεδρο), χρησιμοποιεί οπτικές αντιφάσεις και τα χαρακτικά του έχουν να κάνουν με τον άπειρο χρόνο και χώρο, τις συμμετρίες, τους δακτυλίους και τις σπείρες στο χώρο, τις αντανακλώμενες εικόνες, τις αντιστροφές, τις περιστροφές, τις σχετικότητες, τη σύγκρουση μεταξύ του επιπέδου και του χώρου. Χαρακτηριστικό έργο σ' αυτήν την κατηγορία αποτελεί η "Μεταμόρφωση ΙΙΙ". Στο έργο αυτό παριστάνεται με μαεστρία ο κύκλος της ζωής και απεικονίζεται η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης. Με αυτό το τρόπο ο Escher πρόσθεσε διαστάσεις στο επίπεδο με ένα αποτέλεσμα που δεν έχει προηγούμενο. Ο Escher κατά τη διάρκεια της ζωής του εξέδωσε ένα βιβλίο, με τίτλο «Regular Division of the Plane» («Κανονική Διαίρεση του Επιπέδου»), στο οποίο είχε συγκεντρώσει εκείνες τις ξυλογραφίες στο επίπεδο τις οποίες θεωρούσε αντιπροσωπευτικές για την επιρροή των μαθηματικών στο έργο του. Εκεί σημείωνε: «Οι μαθηματικοί έχουν ανοίξει έναν δρόμο προς ένα ανεξάντλητο πεδίο»

37 Maurits Cornelis Escher Μετά από ένα ταξίδι στη Μεσόγειο, το οποίο κατά τον ίδιο ήταν η πλουσιότερη πηγή έμπνευσης σε ό,τι αφορά τη συμμετρία, άρχισε να ενδιαφέρεται για τα ίδια τα μαθηματικά (πάντα σε σχέση με τη χρήση τους στη τέχνη ). Άρχισε να δουλεύει επιστημονικά με τη συμμετρία: η αρχή έγινε με 43 χρωματιστά σχέδια με περιοδικές επικαλύψεις διαφόρων τύπων συμμετρίας. Αυτή του η τεχνοτροπία, τον οδήγησε στη δημιουργία των πλακοστρώσεων, για τις οποίες o Escher έγινε πολύ γνωστός καθώς χρησιμοποιούσε μια ιδιαίτερη τεχνική, τα πλακίδια. Τα πλακίδια μπορεί να είναι πολυγωνικά, κυρτά ή μη ή να έχουν οποιοδήποτε περίγραμμα. Χρησιμοποιεί διάφορους μετασχηματισμούς συμμετρίας, περιστροφές και μεταθέσεις επαναλαμβάνοντας τις μορφές του και μάλιστα σε κάποια έργα του όλο και σε μικρότερες κλίμακες, για να μεταβιβάσει την αίσθηση του απείρου. Επιπρόσθετα, μια ακόμα προσεκτική εξέταση των έργων του αποδεικνύει ότι ο Escher είχε επηρεαστεί από κλασικά μαθηματικά παράδοξα όπως ο Κύβος του Νέκερ, το Τρίγωνο του Πένροουζ και η Λωρίδα του Μέμπιους. Οι μαθηματικοί εκτιμούν ιδιαίτερα τα ψηφιδωτά του με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, τη χρήση των πολυέδρων και τις γεωμετρικές παραμορφώσεις του. Στο έργο του, λόγου χάριν, «Βαρύτητα» βλέπουμε πολύχρωμες χελώνες να βγάζουν τα κεφάλια τους μέσα από ένα ψηφιδωτό δωδεκάεδρο. ΤΑ ΈΡΓΑ ΤΟΥ: ΧΕΡΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΔΙΑΖΟΥΝ Όσον αφορά το είδος στο οποίο ανήκει η συγκεκριμένη εικόνα, είναι εμφανές ότι ανήκει στο είδος του σουρεαλισμού. Αφενός, επειδή παρουσιάζει ένα λεκτικό περιβάλλον ψευδαίσθησης και πραγματικότητας και, αφετέρου, επειδή η εικόνα συμβολίζει το παράδοξο με τα χέρια να βγαίνουν έξω από το κάδρο και να παίρνουν ζωντανή μορφή. Η εικόνα, σύμφωνα με τον Roland Barthes, βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον λόγο, λειτουργεί σε δύο επίπεδα. Πρώτον, ως αγκύρωση. Δηλαδή, ο λόγος συγκρατεί και παραφυλάει την εικόνα, ώστε ο θεατής να στρέφει την προσοχή του σε ένα συγκεκριμένο νόημα. Με αυτόν τον τρόπο, ο καλλιτέχνης κατευθύνει τους θεατές του, σε ένα συγκεκριμένο μήνυμα για το έργο του διαμέσου του λόγου. Με στόχο, να περάσει ένα πολύ συγκεκριμένο σημαινόμενο, απορρίπτοντας, έτσι, ταυτόχρονα τα οποιαδήποτε πολλαπλά σημαινόμενα, που ενδεχομένως θα προέκυπταν, αν το έργο δεν συνοδευόταν από τον λόγο. Δεύτερον, ως αναμετάδοση. Συγκεκριμένα, ο λόγος σε σχέση με την εικόνα λειτουργεί συμπληρωματικά, αλλά και αυτόνομα. Έχουμε, δηλαδή μια σχέση αλληλοσυμπλήρωσης. Τρίτον, έχουμε την ακύρωση του μηνύματος, δηλαδή ο λόγος καταργεί την εικόνα

38 Maurits Cornelis Escher Στην συνέχεια, όσον αφορά τα εργαλεία αποκωδικοποίησης που χρησιμοποιούμε για να αναλύσουμε την συγκεκριμένη εικόνα, εντοπίζουμε την θεωρία του Πήρς, σχετικά με την τριμερή τριχοτόμηση του σημείου. Ο Πήρς, εισάγει τρία μοντέλα σημειακής ανάλυσης, όσον αφορά την εικόνα. Αρχικά, εντοπίζουμε την λειτουργία της εικόνας ως εικόνα ή ομοίωμα. Σε αυτή την περίπτωση, η εικόνα βασίζεται στην ομοιότητα της με το αντικείμενο αναφοράς της. Της τάξης αυτής, είναι η ζωγραφική και γενικότερα το σχέδιο. Στην συνέχεια, συναντάμε το σύμβολο. Σε αυτή την κλάση, προηγείται ο συμβατικός της χαρακτήρας, με παράδειγμα την γραφή, διακρίνοντας, έτσι, την εικόνα ως σύμβολο. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να ειπωθεί ότι, στην εικόνα είναι δυνατόν (σύμφωνα με τον Πηρς) να συνυπάρχουν και οι τρεις ιδιότητες μαζί (εικόνα, σύμβολο, δείκτης). Έτσι, και εδώ, η εικόνα είναι και ομοίωμα, και σύμβολο, αλλά και δείκτης μαζί. Ομοίωμα, διότι, η μια εικόνα φέρνει απέναντί του ένα ίδιο αντικείμενο αναφοράς. Είναι σαν να έχουμε έναν καθρέφτη που αντικατοπτρίζει το είδωλο του, το ομοίωμα του. Σύμβολο, επειδή, το αντικείμενο αναφοράς που έχει αποτυπωθεί (το χέρι) συμβολίζει άμεσα το χέρι του δημιουργού. Πολύ περισσότερο, συμβολίζει, το χέρι του ζωγράφου, παράλληλα τονίζοντας, την χειρωνακτική εργασία του καλλιτέχνη. Την πάλη μεταξύ εργασίας και δημιουργίας. Σύμβολο, ευρύτερα κάθε καλλιτέχνη. Επιπλέον, το χέρι, ως εργαλείο για το φωτογραφικό κλικ ή τη ζωγραφική αναπαρίσταται τη στιγμή που λειτουργεί ως εργαλείο γραφής. Συνάντηση των δύο ειδών γραφών (οπτικής και γλωσσικής). Το χέρι, έτσι φέρει μια ολόκληρη πνευματική και κοινωνική διαμάχη, όσον αφορά, την δημιουργία, την εργασία (πάλη μεταξύ εργατικής τάξης και καλλιτεχνών). Γενικότερα, πολύ περισσότερο, το χέρι συμβολίζει και οπτικοποιεί την ίδια την Γραφή. Έτσι, η εικόνα αναπαριστά την γραφή. Οπτικό και λεκτικό μήνυμα, συμπλέκονται και παρουσιάζονται μπροστά μας. Ως δείκτης, στην συγκεκριμένη εικόνα, θα μπορούσε, ίσως, να θεωρηθεί το αποτύπωμα στην λιθογραφική πλάκα, αφενός, και αφετέρου, το φωτογραφικό ίχνος, πάνω στην φωτογραφική πλάκα. Έτσι, εικόνα, σύμβολο και δείκτης

39 Maurits Cornelis Escher μαζί, εμπλέκονται και δημιουργούν ένα πολύπλοκό, πολύπλευρο, αισθητικό ψηφιδωτό που φέρει με την σειρά του πολλαπλές ερμηνείες. Τέλος, αναφορικά, με την εικόνα που έχουμε μπροστά μας, το μήνυμα με κώδικα αναφέρεται πολιτισμικές αξίες που η εικόνα φέρει. Αξίες μιας εποχής, όπως η ύπαρξη κινήματος του υπερρεαλισμού, που έχουμε αναφέρει πιο πάνω, αλλά και ο αγώνας περί πνευματικού και εργατικού κινήματος στο οποίο, επίσης, προαναφερθήκαμε. Αναλογικού μηνύματος, δηλαδή, την πραγματική αισθητική απεικόνιση που βλέπουμε εκείνη την στιγμή. Με λίγα λόγια, αυτό που θέλει να μας δείξει πραγματικά η εικόνα την δεδομένη στιγμή και τα όσα θέλει να μας καταδηλώσει, δηλαδή, τα μηνύματα που περνάει από πίσω και γίνονται φανερά μόνο αν αποκωδικοποιήσουμε τα πολιτισμικά συμφραζόμενα της εικόνας. Πάντα η εικόνα με μήνυμα, αναπτύσσεται πάνω στην αναλογική εικόνα. ΕΡΠΕΤΑ Η κάλυψη μιας επιφάνειας με το ίδιο μοτίβο, που επαναλαμβάνεται χωρίς να αφήνει κενά, οι κατοπτρικές εικόνες, κτίρια που δημιουργούν διάφορες οφθαλμαπάτες στο θεατή, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των έργων του Escher αυτής της περιόδου. Γενικότερα ο Escher με το έργο του έδειξε ότι οι επιστήμες και η τέχνη μπορούν να είναι στενά συνδεδεμένες. Στο έργο που απεικονίζεται εδώ, ο Escher παρουσιάζει με το δικό του ξεχωριστό τρόπο τη σχέση των αφηρημένων Μαθηματικών, των επιστημών και του πραγματικού κόσμου και κατ επέκταση την ζωντανή φύση και την δυναμή της. Οι επικαλύψεις του επιπέδου παριστάνουν τα αφηρημένα Μαθηματικά. Μπαίνοντας η σαύρα στο χαρτί, από συγκεκριμένη γίνεται αφηρημένη και αφού εμπλουτίσει τις γνώσεις της με μαθηματικές θεωρίες βγαίνει και ξαναγίνεται συγκεκριμένη. Έτσι, όπως είναι μαθηματικά πιο σοφή κυριεύει τις φυσικές επιστήμες και τη Γεωμετρία (βιβλίο-τρίγωνο) και βρίσκεται στην κορυφή του δωδεκάεδρου, που κατά τον Πλάτωνα συμβολίζει το σύμπαν. Ικανοποιημένη και νομίζοντας πως είναι κυρίαρχη του σύμπαντος ξεφυσάει με αυταρέσκεια. Ξαναπέφτει όμως στη σκληρή πραγματικότητα (τσιγάρα και σπίρτα) και ξαναρχίζει άλλη μια περιήγηση από την οποία φυσικά θα βγει σοφότερη

40 Maurits Cornelis Escher ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟ ΙΙ Κλειδί για την ανάγνωση του έργου του ολλανδού χαράκτη Maurits Cornelis Escher ( ) αποτελεί η λέξη «μεταμόρφωση» που έχει δώσει και τον τίτλο σε μια σειρά έργων του. Στον πίνακα (1938) μέσα από στατικά σκίτσα δημιουργείται μια δυναμική εικόνα, της οποίας η ιδέα εξελίσσεται από πουλί σε ψάρι ή αντιστρόφως, ανάλογα με τη φορά της ανάγνωσης. Ο θεατής μπορεί να διαβάσει τη σύνθεση με πολλούς τρόπους: ως εναλλαγή άσπρων και μαύρων σχημάτων, ως ένα επαναλαμβανόμενο και, ταυτόχρονα, εξελισσόμενο ρυθμικό μοτίβο, ως μαύρα πουλιά σε λευκό φόντο, ως λευκά ψάρια σε μαύρο φόντο κτλ. Η λέξη «μεταμόρφωση» είναι λέξη κλειδί για τη λειτουργία της παρωδίας, ενώ οι πολλαπλές αναγνώσεις, συχνά αντίρροπες και ισοδύναμες είναι στοιχείο της ειρωνείας. Η ανατροπή μιας μονολιθικής ιδέας και η παράλληλη ανάδειξη δύο η περισσοτέρων κωδίκων ή πεδίων αναφοράς είναι χαρακτηριστικό της ποιητικής της ανατροπής. ΒΑΡΥΤΗΤΑ Ακόμα και μία επιφανειακή εξέταση των αδύνατων κόσμων του καταδεικνύει ότι ο Escher είχε μαγευτεί από κλασικά μαθηματικά παράδοξα όπως ο ΚΥΒΟΣ ΤΟΥ ΝΕΚΕΡ, το ΤΡΙΓΩΝΟ ΤΟΥ ΠΕΝΡΟΟΥΖ και η ΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΜΕΜΠΙΟΥΣ. Οι μαθηματικοί εκτιμούν ιδιαίτερα τα ψηφιδωτά του με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, τη χρήση των πολυέδρων και τις γεωμετρικές παραμορφώσεις του. Δείτε, λόγου χάριν, τη ΒΑΡΥΤΗΤΑ, όπου πολύχρωμες χελώνες βγάζουν τα κεφάλια τους μέσα από ένα ψηφιδωτό δωδεκάεδρο

41 Maurits Cornelis Escher Μετά από ένα ταξίδι στη Μεσόγειο το 1936, το οποίο κατά τον ίδιο ήταν η πλουσιότερη πηγή έμπνευσης σε ό,τι αφορά τη συμμετρία, άρχισε να ενδιαφέρεται για τα ίδια τα μαθηματικά. Ζήτησε από τον αδερφό να του στείλει ένα άρθρο του Ούγγρου μαθηματικού George Pólya πάνω στις 17 ομάδες συμμετρίας του επιπέδου, το οποίο τον επηρέασε τόσο που από το 1937 άρχισε να δουλεύει επιστημονικά με τη συμμετρία: η αρχή έγινε με 43 χρωματιστά σχέδια με περιοδικές επικαλύψεις διαφόρων τύπων συμμετρίας. Πολλές από τις ξυλογραφίες δείχνουν μιαν ευφυή εμπέδωση της έννοιας των 17 ομάδων συμμετρίας επιπέδου. ΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΝΥΧΤΑ Η "κανονική διαίρεση του επιπέδου" ( Regular Division of the Plane ) είναι ένα θέμα το οποίο επανέρχεται τακτικά στη ζωγραφική του Escher. Πρόκειται για ένα είδος "ποσοτικοποίησης του χώρου-χρόνου του καμβά" που ο ζωγράφος επιτυγχάνει, όχι χρησιμοποιώντας συντεταγμένες ή διανύσματα αλλά πραγματικά αντικείμενα, όπως ανθρώπους, ψάρια, σαύρες και πουλιά. Ο Escher είχε μια βαθύτερη γνώση των μαθηματικών και της γεωμετρίας, καθώς στη ζωγραφική του αναζήτησε μαθηματικές συμμετρίες και αναπαραστάσεις, το σχεδιασμό "αεικίνητων μηχανών" και τη φυσική αναπαράσταση οπτικών παραδόξων. Ένας από τους πίνακες στον οποίον εφαρμόζει την τεχνική του είναι ο προηγούμενος "Μέρα και Νύχτα." Χαρακτηριστικές είναι οι συμπληρωματικές μορφές που μοιάζουν να βγαίνουν η μία μέσα από την άλλη. Η αντίθεση τονίζεται με την εναλλαγή του άσπρου και μαύρου χρώματος: Οι λευκές πάπιες μοιάζουν να βγαίνουν μέσα από τις μαύρες προς την αντίθετη κατεύθυνση, γεμίζοντας με το σχήμα τους τον πίνακα. Επίσης, τα σχήματα χάνουν την ανεξάρτητη πραγματική τους υπόσταση, καθώς οι πάπιες μοιάζουν να γεννιούνται από τα άσπρα και μαύρα τετράγωνα του δαπέδου, ώσπου, παραμορφωμένες διαδοχικά, γίνονται ένα με αυτό. Τα χωράφια, όταν κοιτάξουμε προς τον ορίζοντα, μετατρέπονται σε άσπρα και μαύρα πουλιά που δημιουργούν ένα παζλ αποκρύπτοντας ουσιαστικά τον ουρανό. Η αντίθεση είναι συμμετρική στις δύο άκρες του πίνακα: Στη μια πλευρά το ποτάμι, το κάστρο, ο ανεμόμυλος, οι βάρκες και τα υπόλοιπα κτίσματα είναι λευκά, ενώ στην άλλη άκρη του πίνακα τα ίδια σχήματα είναι μαύρα. Αυτή η αντίθεση που επιτυγχάνει ο Escher με την τεχνοτροπία του καθηλώνει το θεατή και τον εντυπωσιάζει. :

42 " Στην αρχή δεν είχα καμμιά ιδέα για αυτήν τη δυνατότητα κατασκευής των σχημάτων μου. Δεν γνώριζα κανέναν "βασικό κανόνα" και προσπάθησα, χωρίς σχεδόν να ξέρω τι έκανα, να ταιριάξω μεταξύ τους συμπληρωματικά σχήματα στα οποία προσπαθούσα να δώσω τη μορφή ζώων... Η εμπειρία μου δίδαξε ότι οι μορφές των πουλιών και των ψαριών είναι οι πιο υποσχόμενες για το παιχνίδι της κανονικής διαίρεσης του επιπέδου. Η μορφή ενός πουλιού που πετά έχει ακριβώς Οριγκάμι τη σωστή γωνία, καθώς & οι Τάγκραμ προεξοχές και τα περιθώρια που αφήνει δεν είναι ούτε πολύ έντονα ούτε πολύ αμυδρά. Επιπλέον, έχει ένα χαρακτηριστικό σχήμα, από πάνω και από κάτω, από μπροστά και από το πλάι... Αυτή η τόσο συναρπαστική προοπτική της διαίρεσης του επιπέδου... Η δυναμική ισορροπία ανάμεσα στα σχήματα... οδήγησε στη δημιουργία πολλών αντιγράφων. Εκεί είναι που η αναπαράσταση των αντιθέτων κάθε είδους προκύπτει. Γιατί δεν οδηγείται άραγε κάποιος με τρόπο φυσικό σε ένα θέμα όπως το Μέρα και Νύχτα από τη διπλή λειτουργία των μαύρων και λευκών μοτίβων; Είναι νύχτα όταν το λευκό, ως αντικείμενο, εμφανίζεται πάνω στο μαύρο υπόβαθρο, και μέρα όταν οι μαύρες μορφές εμφανίζονται πάνω στο λευκό." Επίλογος Συνοψίζοντας, ο M.C. Escher, στη προσπάθειά του να αγγίξει το αδύνατο και να το απεικονίσει,δημιούργησε μια νέα γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στην Τέχνη και τα Μαθηματικά. Η χρήση της Γεωμετρίας, αντί να τον δεσμεύει με κανόνες και αυστηρές συμμετρίες,όπως θα υπέθετε κανείς, τον απελευθερώνει και τον οδηγεί σε ένα άριστο αισθητικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, η πρωτότυπη μέθοδος που επιλέγει να χαρακτηρίζει τα έργα του,μεταφέρει ένα σημαντικό μήνυμα : Όσο ακατόρθωτο ακούγεται το να χρησιμοποιήσεις τα Μαθηματικά στην Τέχνη ή το αντίστροφο, άλλο τόσο ανέφικτο φαίνεται το να καταφέρει κανείς ό,τι κι αυτός με τους πίνακές του. την προσέγγιση του αδύνατου. Ωστόσο, το φαινομενικά ανέφικτο,δεν είναι πραγματικά ανέφικτο αν δεν επιχειρήσει κανείς να το τολμήσει, όπως ακριβώς έκανε ο Escher με τα έργα του. ΟΜΑΔΑ: Κωνσταντίνα Φάκου Ήλια Φιλοπούλου Καλλινίκη Τσαλαμιδά Στεφανία Τυροσβούτη Ηρώ Τσουμάνη Χριστόφορος Φέγγαρης 7 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας - 0 -

43 Οριγκάμι & Τάγκραμ ΟΡΙΓΚΑΜΙ & ΤΑΓΚΡΑΜ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γεωμετρία (κλάδος των μαθηματικών) είναι η επιστήμη μελέτης του χώρου και των διαφόρων σχημάτων, επίπεδων ή στερεών, που υπάρχουν μέσα σ αυτόν. Έτσι διακρίνουμε τις επιφάνειες, τις γραμμές και τα σημεία. Ο φυσικός μας κόσμος όμως γίνεται αντιληπτός μέσω των αισθήσεων και η τέχνη αποτελεί την δημιουργική έκφραση του ανθρώπου προς ικανοποίηση των αναζητήσεων του. Τέχνη ονομάζεται το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο περιέχονται. Η διαδικασία, η οργάνωση, η έμπνευση με σκοπό την προσπάθεια αποτύπωσης των αισθήσεων αλλά και των συναισθημάτων, αποτελούν το βασικό πλαίσιο δημιουργίας στην Τέχνη. Από τα πρώτα χρόνια ο άνθρωπος, στην προσπάθεια του να απεικονίσει τον φυσικό κόσμο γύρω του, έκανε χρήση των γραμμών,σημείων και γενικότερα των γεωμετρικών σχημάτων. Έτσι χωρίς ακόμα να το γνωρίζει συνδύασε την τέχνη με την γεωμετρία. Κατά την αρχαιότητα οι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν την γεωμετρία για να κατασκευάσουν έργα τέχνης που έμειναν αιώνια (πυραμίδες),ενώ οι αρχαίοι Έλληνες θεμελίωσαν τις αρχές της γεωμετρίας.δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα αναφερόμαστε στην Ευκλείδεια Γεωμετρία. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι πολλές φορές η Γεωμετρία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της τέχνης καθώς παρέχει το θεωρητικό υπόβαθρο για την έκφραση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν ένα κινέζικο παιχνίδι,το τάνγκραμ και το οριγκάμι,η ιαπωνική καλλιτεχνία του διπλώματος χαρτιού τα οποία είναι και ο σκοπός της παρούσας εργασίας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΟΡΙΓΚΑΜΙ Το Οριγκάμι (Ιαπωνική λέξη, από τα όρι και κάμι, που σημαίνουν το δίπλωμα χαρτιού) είναι η καλλιτεχνία του διπλώματος χαρτιού ενώ απαγορεύεται το κόψιμό του. Το οριγκάμι δεν χρησιμοποιείται μόνο ως εικαστική τέχνη και τρόπος διασκέδασης, αλλά έχει εφαρμογές και σε τομείς όπως τα μαθηματικά, η αρχιτεκτονική, η ιατρική (ως μέθοδος θεραπείας) κ.ά. Το χαρτί που χρησιμοποιείται για το οριγκάμι μπορεί να είναι οποιοδήποτε τετράγωνο χαρτί. Υπάρχουν όμως και ειδικά χαρτιά, τα οποία είναι πιο ανθεκτικά, αφού δεν σκίζονται και έτσι παίρνουν πιο εύκολα την επιθυμητή φόρμα. Κυκλοφορούν σε πολλούς τύπους και χρώματα ανάλογα με τα μοντέλα που θέλει κανείς να φτιάξει. Οι τεχνικές που υπάρχουν για να μπορέσει κάποιος να δημιουργήσει έργα οριγκάμι είναι πολλές και καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται, νέες ιδέες και μέθοδοι προκύπτουν

44 Οριγκάμι & Τάγκραμ Από το παρελθόν στο παρόν Από τον 1ο αιώνα, όταν το χαρτί εμφανίστηκε στην Κίνα, οι άνθρωποι άρχισαν να του δίνουν διάφορα σχήματα. Τον 6ο αιώνα μοναχοί βουδιστές μετέφεραν τα μυστικά του χαρτιού στην Ιαπωνία όπου άρχισε να χρησιμοποιείται στην καθημερινή ζωή. Στην Ιαπωνία έφτασε με Βουδιστές μοναχούς γύρω στο 550 μ.χ. Κατά την περίοδο Heian ( ), οι μορφωμένοι Ιάπωνες επικοινωνούσαν μεταξύ τους με επιστολές, τις οποίες δίπλωναν με ιδιαίτερο τρόπο. Οι άνδρες της μόδας τότε, είχαν μαζί τους ένα tato (Εικόνα_2), κάτι σαν πορτοφόλι origami. Οι Ιάπωνες δίπλωναν το χαρτί φτιάχνοντας δώρα και απασχολώντας τα παιδιά τις βροχερές μέρες που έπρεπε να μένουν στο σπίτι (Εικόνα_1). Έτσι το δίπλωμα του χαρτιού έγινε παράδοση και μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά φτάνοντας ως τις μέρες μας. Εικόνα_1(Origami) Την ιστορική περίοδο Kamakura ( ) ένα επίσημο δώρο ήταν το noshi awabi, το εσωτερικό ενός όστρακου, τυλιγμένο με ορισμένο τρόπο σε χαρτί (Εικόνα_3). Αυτό το δίπλωμα του χαρτιού ονομάστηκε noshi και ακόμα και σήμερα, συμβολικά, το βλέπουμε πάνω σε δώρα. Ακόμα, συνηθιζόταν στο στόμιο του δοχείου με το sake που προοριζόταν για τελετές (ειδικά γάμος) να διπλώνουν χαρτί με ιδιαίτερο τρόπο που λίγοι γνώριζαν και μετέδιδαν προφορικά. Επειδή το αποτέλεσμα έμοιαζε με πεταλούδα, αυτά τα πρώτα Εικόνα_2(Origami) origami ονομάστηκαν ocho και mecho (αρσενική και θηλυκή πεταλούδα) (Εικόνα_4). Κατά την περίοδο Muromachi ( ) τα λουλούδια προσφέρονταν περίτεχνα τυλιγμένα σε χαρτί γνωστό σαν tsutsumi. Την περίοδο Edo ( ) που ακολουθεί, συναντούμε υφάσματα με σχέδια origami επάνω, καθώς και απεικονίσεις νεαρών πλούσιων γυναικών που ασχολούνται με αυτή την τέχνη. Αντίθετα, την περίοδο Meiji ( ) υπάρχουν φωτογραφίες παιδιών που κάνουν χαρτοδιπλωτική. Εικόνα_3(Origami) Εικόνα_4(Origami) Στη Δύση το χαρτί έρχεται πολύ αργότερα, μέσω των Αράβων που κλέβουν το μυστικό της κατασκευής του από Κινέζους φυλακισμένους στη Σαμαρκάνδη (περίπου 750 μ.χ.) και το μεταφέρουν στην Ισπανία. Από εκεί παίρνει το δρόμο για την Γαλλία, Αγγλία, Κεντρική Ευρώπη (περίπου 1500 μ.χ.). Εκεί υπήρχε η συνήθεια ο νονός να δίνει ένα ειδικά 39

45 Οριγκάμι & Τάγκραμ διπλωμένο χαρτί στο παιδί με την ημερομηνία της βάφτισης επάνω. Το πιο διάσημο όμως origami της Ευρώπης του 17ου αιώνα ήταν ένα πουλί γνωστό με το ισπανικό του όνομα : pajarita. Βέβαια, το ίδιο σχέδιο οι Ιάπωνες το έλεγαν inu (σκύλο!) (Εικόνα_5). Οι Ισπανοί στη συνέχεια μετέφεραν αυτή την τέχνη διπλώματος του χαρτιού και στη Λατινική Αμερική, την ονόμασαν Papiroflexia και τη διάνθισαν εφαρμόζοντας ορισμένες καινούριες τεχνικές. Έτσι το origami εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο Εικόνα_5(Origami) Ο 20ος αιώνας απογειώνει το origami, ειδικά κατά το δεύτερο μισό του. Πολλοί οι Ιάπωνες αλλά και οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί που ασχολούνται με αυτό! Καθώς ο κόσμος μας μικραίνει με τη ραγδαία εξέλιξη της επικοινωνιακής τεχνολογίας, μια γόνιμη ανταλλαγή ιδεών λαμβάνει χώρα. Πολλά βιβλία τυπώνονται, για παιδιά και για μεγάλους, για αρχάριους και προχωρημένους. Αισθάνεται κανείς ότι τα πάντα έχουν διπλωθεί και έχουν βρεθεί σχετικά με το origami. και σήμερα υπάρχουν πολλοί οργανισμοί που ασχολούνται μ' αυτό. Οι σύγχρονοι δημιουργικοί τρόποι διπλώματος δημιουργήθηκαν από τον Akira Yoshizawa (Εικόνα_6), ο οποίος μαζί με τον Αμερικανό Sam Randlett (Εικόνα_7) εισήγαγαν το σύστημα γραμμών και τόξων που χρησιμοποιείται στα διαγράμματα οδηγιών. Εικόνα_6(Origami) Εικόνα_7(Origami) ΤΟ ΟΡΙΓΚΑΜΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Το origami δεν χρησιμοποιείται μόνο ως εικαστική τέχνη και τρόπος διασκέδασης, αλλά έχει εφαρμογές και σε τομείς όπως τα μαθηματικά, η αρχιτεκτονική και η μηχανική η διακόσμηση, η διαφήμιση, η ιατρική κ.α. Εικόνα_8(Origami) 40

46 Οριγκάμι & Τάγκραμ Πιο κάτω (Εικόνα_9) βλέπουμε πως το origami μπορεί όμως να έχει εφαρμογή στην κατασκευή ενός ηλιακού συλλέκτη ο οποίος διπλώνεται για εξοικονόμηση χώρου και ανοίγει όταν χρειάζεται. Η μέθοδος αυτή είναι ενός Ιάπωνα καθηγητή πανεπιστημίου του Koryo Miura Εικόνα_9(Origami) Εικόνα_10(Origami) Ένας άλλος επιστήμονας που ασχολείται με το origami και τα μαθηματικάκαι συνεργάζεται με τη Nasa είναι ο Robert Lang.. Η Nasa έχει χρησιμοποιήσει την ακολουθία των κατασκευών origami για να αναπτύξει ένα τηλεσκόπιο το eyeglass που έχει πάλι τη λογική του διπλώματος και ξεδιπλώματος, ώστε να είναι δυνατό ένα μεγάλο και υψηλών δυνατοτήτων τηλεσκόπιο να χωράει σε κάποιο όχημα και να μεταφέρεται. (Εικόνα_10) Μόσχευμα στέντ που παρουσιάστηκε από επιστήμονες του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Μπορεί να εισαχθεί σε φθαρμένη αρτηρία διπλωμένο και να ξεδιπλωθεί στη συνέχεια. Η αρχική του διάμετρος μπορεί να είναι 1,2 1,3 εκατοστά και όταν ξεδιπλωθεί να φτάσει τα 2,5 5 εκατοστά (Εικόνα_11) Εικόνα_11(Origami) Σχηματίζουμε γωνία 60 μοιρών με τη δίπλωση ορθογωνίου χαρτιού Το ΜΝ είναι η μεσοκάθετος του ΑΒ, άρα κάθε σημείο της θα ισαπέχει από τα άκρα του ΑΒ. Συνεπώς ΚΑ=ΚΒ. Τώρα θα μου πείτε πως προέκυψε το Κ. Το σημείο Κ προκύπτει από τη δίπλωση του χαρτιού, που βλέπετε στην εικόνα 12. Εικόνα_12(Origami) 41

47 Οριγκάμι & Τάγκραμ Σηκώνουμε την κορυφή Β, που βλέπετε στην 12η εικόνα και διπλώνουμε το χαρτί ώστε να καταλήξει στη μεσοκάθετο ΜΝ του ΑΒ. Προσοχή κατά τη δίπλωση, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα τρίγωνο ΑΚΛ ( βλέπε 12η εικ. ). Το τμήμα ΑΚ που δημιουργείται είναι το ΑΒ, που βλέπετε στην εικόνα 12 για αυτό και ΚΑ=ΑΒ. Άρα το τρίγωνο ΑΚΒ της 1ης εικόνας είναι ισόπλευρο, συνεπώς η γωνκαβ=60 μοίρες=> γωνδακ=90-60=30 μοίρες. Το ότι η γωνκαλ=30 μοίρες, προκύπτει από τη δίπλωση της γωνκαβ που βλέπετε στην 12η εικόνα, αφού είναι 60 μοιρών και διπλώνεται στη μέση και έτσι προκύπτει η γωνία των 30 μοιρών. Εικόνα_13(Origami) Κάντε λίγο υπομονή τελειώνουμε. Στο τρίγωνο ΞΑΛ η ΑΚ είναι διχοτόμος αλλά και ύψος, αφού γωνκ=90 μοίρες. Άρα ΑΚ=διχοτόμος+ύψος=> τριγξαλ=ισοσκελές με ΑΞ=ΑΛ=> γωνξ=γωνλ=60 μοίρες αφού η γωνία της κορυφής είναι γωνξαλ=60 μοιρών. Οπότε το ΞΑΛ είναι ισόπλευρο. Εικόνα_14(Origami) ΦΤΙΑΞΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΣΟΥ ΟΡΙΓΚΑΜΙ ΓΕΡΑΝΟΣ 1) Πάρτε ένα τετράγωνο χαρτί. Διπλώστε το στη μέση, διαγώνια. 42

48 Οριγκάμι & Τάγκραμ 2) Γυρίστε το χαρτί από την ανάποδη και διπλώστε ξανά στη μέση. Τσακίστε καλά το χαρτί και ξαναδιπλώστε. 3) Διπλώστε προσεκτικά τις τρείς γωνίες πάνω στην τέταρτη, όπως φαίνεται στο σχήμα. 4) Πιέστε ώστε να γίνει επίπεδο. 5) Διπλώστε δύο τρίγωνα δεξιά και αριστερά, ώστε να τσακίσουν και ξεδιπλώστε πάλι. 6) Διπλώστε το πάνω τρίγωνο, τσακίστε καλά, και ξεδιπλώστε. 7) Ξεδιπλώστε την κάτω γωνία, τραβώντας προς τα πάνω και πιέζοντας συγχρόνως τα πλαϊνά. 8) Πιέστε ώστε να γίνει επίπεδο. 9) Γυρίστε από την ανάποδη και επαναλάβετε τα προηγούμενα βήματα (4-6) 10) Διπλώστε δύο τρίγωνα δεξιά και αριστερά προς το κέντρο 11) Γυρίστε από την ανάποδη και επαναλάβετε. 12) Διπλώστε και τα δύο «πόδια», τσακίστε καλά και ξεδιπλώστε. 43

49 Οριγκάμι & Τάγκραμ 13) Διπλώστε ξανά τα «πόδια» προς τα μέσα, ακολουθώντας το τσάκισμα που μόλις κάνατε. 14) Διπλώστε προς τα μέσα το ένα άκρο για να σχηματίσετε το κεφάλι. 15) Διπλώστε προς τα έξω τα φτερά. 16) Ο γεράνός είναι έτοιμος ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΦΟΥΓΑΡΑ 1) Διπλώνουμε εμπρός τις γωνίες όπως δείχνουν τα βέλη. 2) Διπλώνουμε προς την πίσω πλευρά και τις τέσσερεις γωνίες. 3) Διπλώνουμε όπως και στην εικόνα Νο 1. 4) Διπλώνουμε στη μέση τραβώντας τις δύο γωνίες για να έχουμε το αποτέλεσμα της εικόνας 5. 5) Σπρώχνουμε το χαρτί στο σημείο που δείχνει το βέλος απ το εσωτερικό μέρος για να φτιάξουμε τα φουγάρα του πλοίου. 44

50 Οριγκάμι & Τάγκραμ ΑΛΑΤΙΕΡΑ ΈΝΑ ΠΑΛΙΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΟΡΙΓΚΑΜΙ Αλατιέρα ένα παλιό παιχνίδι με την τεχνική οριγκαμι (χαρτοδιπλωτική) που σίγουρα θα ξυπνήσει αναμνήσεις. Είναι γνωστό σε όλον τον κόσμο και πολύ δημοφιλές εδώ και δεκαετίες.οι Γάλλοι ονόμασαν αυτό το παιχνίδι salière που σημαίνει αλατιέρα, από όπου προέρχεται μάλλον και η ελληνική του ονομασία.το φτιάχναμε και το παίζαμε ατελείωτες ώρες όταν είμαστε μικροί. Για να φτιάξετε την αλατιέρα θα χρειαστείτε λευκό ή χρωματιστό χαρτί. Το κομμάτι χαρτί θα πρέπει να είναι τετράγωνο και μεγέθους 20 x 20 cm για τους ενήλικες και 10 x 10 cm για τα παιδιά λόγω του μεγέθους των δακτύλων. Οδηγίες για να φτιάξετε το παιχνίδι αλατιέρα με την τεχνική οριγκάμι 45

51 Οριγκάμι & Τάγκραμ Βήμα 1-5: Διπλώστε το χαρτί ακριβώς όπως βλέπετε στη φωτογραφία Βήμα 6-7: Διπλώστε τη γωνία προς τα μέσα και επαναλάβετε για τις υπόλοιπες 3 γωνίες. Βήμα 8: Γυρίστε το κομμάτι χαρτιού ανάποδα. Βήμα 9-10: Διπλώστε τις τέσσερις γωνίες προς τα μέσα. Βήμα 11-13: Διπλώστε για να δημιουργηθεί τσάκιση. Βήμα 14-15: Γυρίστε το κομμάτι χαρτιού ανάποδα. Βήμα 16-17: Σηκώστε λίγο τις γωνίες με τα δάχτυλα σας. 46

52 Οριγκάμι & Τάγκραμ Βήμα 18: Έτοιμο! ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΑΛΑΤΙΕΡΑ ΟΡΙΓΚΑΜΙ Αριθμήστε κάθε τρίγωνο στο εσωτερικό μέρος από το 1 έως το 8. Ξεδιπλώστε τις γωνίες και γράψτε ό, τι θέλετε όπως μία εντολή ή μία δήλωση. Παράδειγμα: Είσαι όμορφος! Είσαι κακός! Κράτα την αναπνοή σου για 3 δευτ.! Πιάσε τη μύτη σου! κτλ.. Ο παίκτης που κρατάει την αλατιέρα ζητάει από τον συμπαίκτη του να του πει έναν αριθμό από το 1 έως το 10 και ανοιγοκλείνει την αλατιέρα πάνω-κάτω και αριστερά-δεξιά όσες φορές έχει επιλέξει ο συμπαίκτης του. Μετά επιλέγει έναν αριθμό που αναγράφεται σε ένα από τα τέσσερα τρίγωνα και ο παίκτης διαβάζει τι γράφει από κάτω. Παραλλαγή: Αντί για αριθμούς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και διαφορετικά χρώματα. Παραλλαγή 2: Αντί για το παιχνίδι με τους αριθμούς και τις απαντήσεις, μπορείτε να φτιάξετε φατσούλες από ζωάκια όπως εδώ ένα ποντικάκι. 47

53 Οριγκάμι & Τάγκραμ TIP: Γυρίστε το παιχνίδι αλατιέρα από την ανάποδη και θα έχετε ένα πρωτότυπο μπολ για καραμέλες, ζαχαρωτά ή ξηρούς καρπούς. Μία έξυπνη ιδέα για διακόσμηση για πάρτι. 48

54 Οριγκάμι & Τάγκραμ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΤΑΝΓΚΡAΜ Το τάνγκραμ (Είναι κινέζικη λέξη, που σημαίνει επτά επίπεδα πλακίδια) είναι ένα παζλ που αποτελείται από επτά επίπεδα σχήματα, που ονομάζονται ταν (tan, επτάρι), τα οποία ενώνονται για να σχηματίσουν σχήματα. Ο στόχος του παζλ είναι να διαμορφώσει κάποιο συγκεκριμένο σχήμα (του οποίου δίνεται μόνο ένα περίγραμμα ή μια σιλουέτα) χρησιμοποιώντας και τα επτά κομμάτια, χωρίς να επικαλύπτει το ένα το άλλο. Είναι ένα από τα πιο δημοφιλή παζλ στον κόσμο. Ένας Κινέζος ψυχολόγος έχει ονομάσει το τάνγκραμ «το συντομότερο ψυχολογικό τεστ στον κόσμο», αν και όποιος ασχολείται με αυτό το κάνει για ψυχαγωγία και όχι για ψυχολογική ανάλυση. ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ Με βάση συγκεκριμένες πηγές η προέλευση της λέξης τάγκραμ είναι άγνωστη. Ωστόσο, το tangram έγινε γνωστό ως ένα δημοφιλές παιχνίδι στην Κίνα κοντά στην έναρξη του δέκατου 18ο αιώνα. Οι πρώτες δημοσιεύσεις γι αυτό γίνονται το 1813 και παρ ότι είναι εξαιρετικά εθιστικό και όχι τόσο εύκολο όσο φαίνεται, στην κινέζικη κουλτούρα αποτελούσε ένα παιχνίδι για παιδιά και γυναίκες. Αργότερα στα τέλη του 18ου αιώνα έγινε γνωστό στην Ευρώπη και την Αµερική. Οι ρίζες της λέξης Τάνγκραµ, χάνονται στα βάθη του χρόνου, µε µια σειρά από ποικίλες πιθανές εξηγήσεις. Υπάρχει µια εκδοχή η οποία αφορά τις οικογένειες «Tanka». Tanka ονοµάζονταν οι οικογένειες των Κινέζων που ζούσαν σε µμεγάλες βάρκες στα κινέζικα ποτάµια ενώ tan είναι η κινέζικη λέξη για τις εταίρες. Έτσι εικάζεται ότι οι δυτικοί ναύτες έµαθαν το παιχνίδι από εταίρες στα λιµάνια της Κίνας.Με αυτό τον τρόπο το τάνγκραµ διαδόθηκε στην Ευρώπη και την Αµερική. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι η λέξη τάνγκραµ προέρχεται από την αγγλική γλωσσά ως σύντµηση δυο λέξεων. Της (καντονέζικης ) λέξης για την Κίνα (Τανγκ) και της ελληνικής λέξης γράµµα. Στην ίδια την Κίνα ονοµάζεται Κικιαοτού (εικόνα επτά δεξιοτήτων). Εικόνα_1(Tangram) Αποτελείται από εφτά ξύλινα κοµµάτια, που ονοµάζονται τανς: δύο µεγάλα ίσα ορθογώνια τρίγωνα µε εµβαδό 4, δύο µικρά ίσα ορθογώνια τρίγωνα µε εµβαδό 1, ένα ενδιάµεσου µεγέθους ορθογώνιο τρίγωνο, ένα τετράγωνο κι ένα πλάγιο παραλληλόγραµµο όλα τους µε εµβαδό 2. Όλα µαζί κατάλληλα τοποθετηµένα φτιάχνουν ένα µεγάλο τετράγωνο εµβαδού

55 Οριγκάμι & Τάγκραμ Εικόνα_2(Tangram) Σκοπός του παιχνιδιού είναι η τοποθέτηση των κοµµατιών για τη δηµιουργία γεωµετρικών σχηµάτων, ζώων, ανθρώπινων µορφών, σπιτιών, πλοίων, γραµµάτων κτλ. Ο παίκτης πρέπει να χρησιµοποιήσει και τα 7 κοµµάτια του παζλ και η αντιγραφή των σκιαγραφηµάτων που δίνονται πρέπει να είναι ακριβής δηλαδή δεν πρέπει το ένα κοµµάτι να επικαλύπτει το άλλο. Τα επτά κοµµάτια κατασκευάζονταν συνήθως από ξύλο, χαρτόνι η χαρτί. Οι πλούσιοι κινέζοι µανδαρίνοι τα είχαν σε ελεφαντοδόντο. Ένας αστικός µύθος ήθελε το τανγκραµ να αποτελεί το αγαπηµένο παιχνίδι του µεγάλου Ναπολέοντα κατά την διάρκεια της εξορίας του στην Αγία Ελένη,γεγονός που όµως δεν επιβεβαιώνεται από τους βιογράφους του. Το παιχνίδι υπήρξε πολύ δηµοφιλές στην Αγγλία, γεγονός που οφείλεται εν µέρει και στον Λιουις Κάρρολ τον συγγραφέα της «Άλικης την χώρα των θαυµάτων» και καθηγητή µαθηµατικών στο πανεπιστήµιο της Οξφόρδης, ο όποιος πρόσθεσε στις υπάρχουσες φιγούρες και ήρωες από τα βιβλία του. Ο Κάρρολ δεν ήταν ο µοναδικός συγγραφέας που ασχολήθηκε µε το παιχνίδι, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε ο διάσηµος Αµερικανός ποιητής και πεζογράφος περνούσε ώρες παίζοντας, και πρέπει να µνηµονεύσουµε ότι το σετ των σκαλιστών κοµµατιών που είχε στην κατοχή του από ελεφαντόδοντο εκτίθεται στην Εθνική βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης. Ο Σαµ Λόιντ γνωστός µας από τον γρίφο των δεκαπέντε ασχολήθηκε µε το παιχνίδι. Το 1907, δηµοσίευσε ένα βιβλίο µε 700 µοναδικά σχέδια Τάνγκραµ και µια φανταστική ιστορία της δηµιουργίας του Τάνγκραµ µε τον ευφάνταστο τίτλο «Το όγδοο βιβλίο του Ταν». Στο βιβλίο αυτό επινόησε µια ιστορία για την δηµιουργία του παιχνιδιού,400 χρόνια πριν από το θεό Ταν. Ο Λόιντ µε αυτό το βιβλίο υπήρξε υπεύθυνος για πολλές παρανοήσεις σε σχέση µε την ιστορία του παιχνιδιού. Σε Ευρώπη και Αµερική το Τάνγκραµ ηταν εξαιρετικά δηµοφιλές, και το βιβλίο του Λόιντ του εξασφάλισε ένα σηµαντικό εισόδηµα. Μια καρικατούρα που δηµοσιεύθηκε στη Γαλλία το 1818, όταν η τρέλα Tangram ήταν στο αποκορύφωμα της. Το τάγκραµ είχε ήδη γύρω στην Κίνα για µεγάλο χρονικό διάστηµα, όταν τέθηκε για πρώτη φορά στην Αµερική από τον καπετάνιο Μ. Donnaldson, στο πλοίο, Έµπορος του, το Κοπερτίνα από «Το 8ο βιβλίο του Tan", από Σαµ Λόιντ, µια παρωδία της ιστορίας του παζλ της που ξεκίνησε την τρέλα Tangram στο δυτικό κόσµο. Το παζλ έφτασε τελικά Αγγλία, όπου έγινε πολύ της µόδας πράγµατι. Η τρέλα εξαπλώθηκε γρήγορα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σύντοµα, τάγκραµ σύνολα εξάγονταν στο µεγάλο αριθµό από την Κίνα, κατασκευασµένα από διάφορα υλικά, από το γυαλί, το ξύλο, σε όστρακο. Έικόνα_3(Tangram) Πολλές από αυτές τις ασυνήθιστες και εξαίσια τάγκραµ πήγαν στη ανία. Ένας παράγοντας που συνέβαλε στην αύξηση της δηµοτικότητας του παιχνιδιού στην Ευρώπη ήταν ότι παρόλο που η Καθολική Εκκλησία απαγόρευσε πολλές µορφές ψυχαγωγίας για το 50

56 Οριγκάμι & Τάγκραμ Σάββατο, δεν έκαναν καµία αντίρρηση για παζλ παιχνίδια, όπως το τάγκραµ. Η δεύτερη τρέλα ήταν στη Γερµανία και την Αµερική ( ) Tangrams εισήχθησαν για πρώτη φορά στο γερµανικό κοινό µε τον βιοµήχανο Friedrich Adolf γύρω στο Τα σκηνικά έγιναν από πέτρα ή ψευδή πήλινα, και διατίθενται στο εµπόριο µε την ονοµασία "Η Άγκυρα παζλ». ΠΑΙΞΕ ΜΕ ΤΟ ΤΑΝΓΚΡΑΜ Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι κόψεις τα κατάλληλα σχήματα για το παζλ σου και το παιχνίδι ξεκινά!!! 51

57 Οριγκάμι & Τάγκραμ Φιγούρες του τάνγκραμ Άνθρωποι: Αντικείμενα: Ζώα: 52

58 Οριγκάμι & Τάγκραμ Κρητική και Αυτοκριτική προσέγγιση Στο τετράμηνο αυτό, το θέμα που μας απασχόλησε ήταν Τέχνη και Γεωμετρία. Σαν θέμα μας φάνηκε πιο προσιτό και κοντά στα ενδιαφέροντά μας σε σχέση με το θέμα του πρώτου τετραμήνου, τράβηξε την προσοχή μας. Υπήρχε πληθώρα πληροφοριών και έτσι ο καθένας μας είχε στη διάθεσή του αρκετές πηγές, οπότε καταλήξαμε σε μια ολοκληρωμένη εργασία. Μια εργασία που κατά τη γνώμη μας πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Όσον αφορά στην διαδικασία και τις σχέσεις μεταξύ των μελών των ομάδων, είχαμε μια καλή συνεργασία. Ακόμα κι αν δεν επιλέξαμε οι ίδιοι τις ομάδες μας και παρά όλες τις φυσιολογικές διαφωνίες που μπορεί να είχαμε, λειτουργήσαμε ομαδικά. Σεβαστήκαμε τις απόψεις και τις αδυναμίες των συμμαθητών μας και καταφέραμε να τελειώσουμε την εργασία στην καθορισμένη προθεσμία. 53

59 ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ Μοντέρνα τέχνη(α) 54

60 ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ Μοντέρνα τέχνη (Β) 55

61 ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ Έσερ (βίντεο) 56

62 ΤΕΧΝΗΜΑΤΑ Οριγκάμι και ταγκράμ: 57