Η μουσική στο Μεσαίωνα

Transcript

1 Ιστορία της Μουσικής ΙΙ Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙ Η μουσική στο Μεσαίωνα Γρηγοριανό μέλος Notre Dame Ars Nova 2 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 2 1

2 Μεσαίωνας Ιστορικό πλαίσιο Με τον όρο μεσαιωνική μουσική αναφερόμαστε στη μουσική δημιουργία κατά την εποχή του Μεσαίωνα. Αν και ο ακριβής προσδιορισμός των χρονικών της ορίων είναι δύσκολος μπορεί να θεωρηθεί πως καλύπτει την περίοδο από το 1200 μέχρι περίπου το 1400 και την αρχή της Αναγεννησιακής μουσικής. 3 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 3 Μεσαίωνας Ιστορικά στοιχεία Με το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.χ.) με το οποίο θεσπιζόταν η αρχή ανεξιθρησκίας, ξεκινάει η σταδιακή διαφοροποίηση ανάμεσα στη Δυτική και Ανατολική Εκκλησία. Κυριαρχεί η λατινική γλώσσα και επικρατεί το διατονικό γένος στην κατασκευή μελωδιών. 4 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 4 2

3 Μεσαίωνας 13 ος 15 ος αιώνας Ο Πάπας Γρηγόριος ο Α (επίσκοπος Ρώμης ) ήταν εκείνος που δυνάμωσε γενικότερα το θεσμό της εκκλησίας. Στην εποχή του, η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία απλωνόταν από τη Β. Ευρώπη έως τη Β. Αφρική. Η ανεξέλεγκτη εισαγωγή νέων ύμνων επηρεασμένων από τις τοπικές μουσικές παραδόσεις δημιουργούσε την εικόνα διάσπασης των εκκλησιών που υπάγονταν στη δικαιοδοσία της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Έπρεπε λοιπόν να ενοποιηθούν. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 5 5 Γρηγοριανό Μέλος Έτσι ονομάζεται η μονοφωνική λειτουργική μουσική από τον 7ο αιώνα και μετά που πήρε το όνομα της από τον Γρηγόριο τον Α (περί το 600). Ο Γρηγόριος κωδικοποίησε τους ύμνους της Λειτουργίας σύμφωνα με το εορτολόγιο της Ρωμαϊκής Καθολικής εκκλησίας. Συλλογή και επιλογή μελωδιών από την παλαιότερη χριστιανική μουσική από τα τοπικά ρεπερτόρια της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 6 6 3

4 Γρηγοριανό Μέλος Οι μελωδίες αυτές, που ονομάστηκαν Γρηγοριανό Μέλος, είναι το παλαιότερο οργανωμένο ρεπερτόριο (εκκλησιαστικό βέβαια) της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής ιστορίας. Του Γρηγοριανού Μέλους, είχε προηγηθεί το Αμβροσιανό Μέλος από τον Αμβρόσιο (επίσκοπο Μιλάνου) που προσπάθησε να βάλει τάξη στην αναρχία των ύμνων που χρησιμοποιούσε η Δυτική Εκκλησία, καθόρισε τη χρήση τεσσάρων τρόπων (κλιμάκων) καθώς και τους ύμνους που θα έπρεπε να ψάλλονται. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 7 7 Γρηγοριανό Μέλος Οι μελωδίες ανάλογα με το πώς επενδύουν μουσικά το κείμενο, χωρίζονται σε τρία κύρια είδη: τις συλλαβικές, όπου μία νότα αντιστοιχεί σε μία συλλαβή. τις νευματικές, όπου μια ομάδα από δύο ή τέσσερις νότες αντιστοιχεί σε κάθε συλλαβή. τις μελισματικές, όπου μία συλλαβή του κειμένου εκτείνεται σε μεγαλύτερες ομάδες φθόγγων. 8 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 8 4

5 Μέση περίοδος ( ) Ars Antiqua (Παλαιά Τέχνη): Σχολή της Παναγίας των Παρισίων Notre Dame ( μ.χ) Ύστερη περίοδος ( ) Ars Nova (Νέα Τέχνη) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 9 Σχολή Notre Dame Κατά τους 12 ο και 13 ο αιώνες, η Γαλλία ήταν η πολυπληθέστερη και συγκριτικά η πιο ανεπτυγμένη χώρα της Ευρώπης. Η γενικότερη πολιτιστική της ανάπτυξη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μεγάλα δυτικοευρωπαϊκά έθνη (Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία κλπ.), που ασχολούνταν ακόμη σχεδόν αποκλειστικά με την μονοφωνική μουσική, ήταν πολύ μεγαλύτερη. Αυτό αντανακλάται και με την πρώτη μεγάλη κορύφωση στην Ιστορία της πολυφωνικής μουσικής. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 10 5

6 Σχολή Notre Dame Ο καθεδρικός ναός της Παναγίας των Παρισίων ήταν το εκκλησιαστικό και μουσικό κέντρο ανάπτυξης της Β.Δ. Ευρώπης. Κατά τον 12ο αιώνα, μια ομάδα μουσικών συγκεντρώνεται στον ναό και δημιουργεί την Σχολή της Παναγίας των Παρισίων. Το Όργκανουμ (Organum) είναι εκκλησιαστικό όργανο και μια πρώτη απόπειρα δημιουργίας πολυφωνικής μουσικής. Το έργο τους έχει διασωθεί στο βιβλίο Magnus Liber Organi (Μεγάλο βιβλίο του Organum). Περιέχει συνθέσεις «Organum» σε 2 φωνές. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 11 Σχολή Notre Dame Λεονέν (Leonin), οργανίστας στην Παναγία των Παρισίων μέχρι τα τέλη του 12ου αιώνα ο οποίος ξεφεύγει από τα δεσμά του Γρηγοριανού μέλους, εφαρμόζει την αντίθετη κίνηση των φωνών και μετατρέπει το Organum σε έργο τέχνης. Περοτέν (Perotin) ανέπτυξε και τελειοποίησε σε μεγάλο βαθμό την μουσική σημειογραφία της εποχής και το organum. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 12 6

7 Τροβαδούροι & Τρουβέροι Γύρω στον 11 ο αιώνα, εμφανίζεται το τραγούδι των τροβαδούρων, που εκφράζει το πνεύμα του ιπποτισμού του Μεσαίωνα. Οι τροβαδούροι ευγενείς κατά κανόνα και ιππότες ήταν οι τραγουδιστές, μουσικοί και ποιητές, της Μεσημβρινής Γαλλίας (στα νότια του Λίγηρα ποταμού) και ιδιαίτερα της Προβηγγίας. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 13 Τροβαδούροι & Τρουβέροι Τα τραγούδια τους, δραματικά, λυρικά ή θρησκευτικά, εξιστορούσαν τα κατορθώματα των ιπποτών, τραγουδούσαν τον έρωτα, ή υμνούσαν το Χριστό και τους Αγίους Τόπους. Στην περιοχή της Βόρειας Γαλλίας (στα βόρεια του Λίγηρα ποταμού), οι ποιητές τραγουδιστές ονομάζονταν τρουβέροι. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 14 7

8 Η εξέλιξη της πολυφωνίας Από το organum αναπτύχτηκε το discantus (πολυφωνική μορφή, νεότερη του όργκανουμ, δίφωνη και αργότερα τρίφωνη). Ακολουθεί το Μοτέτο (σύνθεση θρησκευτικού περιεχομένου πάνω σε λατινικό κείμενο) αποτελεί την πιο σημαντική φωνητική μορφή της πολυφωνικής μουσικής κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 15 Ars Nova (Νέα Τέχνη) Αποτέλεσε ένα επόμενο βήμα στην καθιέρωση των νέων μουσικών κατακτήσεων. Ο όρος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 14ο αιώνα με σκοπό να διαχωρίσει τη γαλλική μουσική του α μισού του 14ου αιώνα, από τη μουσική του τέλους του 13ου. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 16 8

9 Ars Nova (Νέα Τέχνη) Κύριος εκφραστής ο Philipe de Vitry ( ) που χρησιμοποίησε τον όρο σαν τίτλο στην πραγματεία του "Ars nova notandi" που αφορούσε στις καινοτομίες της σημειογραφίας της μουσικής. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 17 Ars Nova (Νέα Τέχνη) Το μεγαλύτερο επίτευγμα της γαλλικής ars nova ήταν οι καινοτομίες στο πεδίο του ρυθμού και του μέτρου. Μιλώντας με σημερινούς όρους, η μουσική του 13 ου κυριαρχούνταν από το χωρισμό των ρυθμών σε 3 μέρη. Το 14ο αιώνα επιτράπηκε ο χωρισμός του ρυθμού σε 2 μέρη κι έτσι ο συνθέτης μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα σε 2/4, 3/4, 6/8 κ.λ.π. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 18 9

10 Ars Nova (Νέα Τέχνη) Χαρακτηριστικό των μοτέτων της περιόδου του 14ου αιώνα είναι η χρήση του "ισόρρυθμου" συνήθως στον τενόρο και περιστασιακά στις ψηλές φωνές. To αρμονικό ύφος της Ars Nova δείχνει κάποια πρόοδο σε σχέση με αυτό της Ars Antiqua καθώς τα διαστήματα 3ης άρχισαν να χρησιμοποιούνται πιο συχνά. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 19 Συνθέτες Σε διαφορετικές περιόδους, ξεχωρίζουν ορισμένοι σημαντικοί συνθέτες: Φιλίπ ντε Βιτρύ (Philippe de Vitry, ) Γκυγιώμ ντε Μασώ (Guillaume de Machaut, περ ) Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν (Hildegard von Bingen, ) Γκιγιώμ Ντυφαί (Guillaume Du Fay, περ ) Τζον Ντάνσταμπλ (John Dunstable, περ ) Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος (Richard the Lionhearted, ) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

11 Μουσικά Όργανα Η περίοδος της μονοφωνίας συνοδεύεται από τον πόλεμο ης εκκλησίας στα μουσικά όργανα τα οποία θεωρεί απαράδεκτα για την υμνωδία σε αντίθεση με την ανθρώπινη φωνή. Τον 9 ο αιώνα το εκκλησιαστικό όργανο εισάγεται στους ναούς των Ρωμαιοκαθολικών. 21 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 21 Μουσικά Όργανα Η κοσμική μουσική του μεσαίωνα ήταν πλούσια σε χρώματα, και ρυθμούς. Χρότα (crwth): έγχορδο του 11ου αιώνα. Παιζόταν άλλοτε σα νυκτό και άλλοτε με δοξάρι. Rebec, viele: έγχορδα, παίζονταν με δοξάρι. Dulcimer: έμοιαζε με σαντούρι. Από τον 11ο αιώνα υπήρχαν φλάουτα, φλογέρες, όμποε (shawms) με διπλά γλωσσίδια, τρομπέτες, κόρνα. καστανιέτες, κύμβαλα, τρίγωνα. 22 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 22 11

12 Σημειογραφία Γκουίντο ντ' Αρέτσο (Guido d'arezzo, περ ) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 23 Γκουίντο ντ' Αρέτσο Θεωρητικός της μουσικής κατά τον Μεσαίωνα. Επινόησε το σύγχρονο σύστημα μουσικής σημειογραφίας, το μουσικό πεντάγραμμο, που αντικατέστησε τη νευματική σημειογραφία. Συνειδητοποίησε ότι οι μοναχοί είχαν πρόβλημα στην απομνημόνευση των ύμνων του Γρηγοριανού μέλους και επινόησε μία μέθοδο για να μαθαίνονται ευκολότερα και γρηγορότερα. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 24 12

13 Γκουίντο ντ' Αρέτσο Επινόησε πολλά διδακτικά «εργαλεία», όπως το πεντάγραμμο, το εξάχορδο μουσικό σύστημα και τα ονόματα των φθόγγων (ντο-ρε-μι, κτλ). Τα ονόματα των φθόγγων προέρχονται από έναν γρηγοριανό ύμνο όπου κάθε στίχος ξεκινά από την αμέσως ψηλότερη νότα. Από την πρώτη συλλαβή κάθε στίχου πήραν οι νότες το όνομά τους. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 25 Γρηγοριανό Μέλος Gregorian Chant - "Dies Irae«Το εκκλησιαστικό όργανο Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

14 Η μουσική στην Αναγέννηση 27 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 27 Αναγέννηση 15 ος 16 ος αιώνας Το 1400 οι Άγγλοι καταλαμβάνουν τη Γαλλία (εκατονταετής πόλεμος). Η πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, από το Μωάμεθ τον Β' είχε σαν αποτέλεσμα τη μετανάστευση πολλών λογίων προς τη Φλωρεντία. Η μετανάστευση πολλών καλλιτεχνών από τη βόρεια Ευρώπη προς στο νότο σήμαναν, ιστορικά, την έναρξη της Αναγέννησης. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

15 Αναγέννηση 15 ος 16 ος αιώνας Ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου από το Χριστόφορο Κολόμβο το Το 1454 εμφανίζεται στην Ευρώπη η τυπογραφία η οποία σήμανε άμεσα την ταχύτατη διάδοση (για εκείνη την περίοδο) των πληροφοριών. Η τυπογραφία συνέβαλε στις μεγάλες κοινωνικές-πολιτισμικές αλλαγές οι οποίες άλλαξαν τη φυσιογνωμία του κόσμου μέσα στους επόμενους αιώνες. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Αναγεννησιακή Μουσική Αναφερόμαστε στην μουσική της εποχής της Αναγέννησης, που εκτείνεται περίπου από το και χαρακτηρίζεται από: έντονο ανθρωπισμό τάσεις φιλοσοφικές και επιστροφή στα αρχαία Ελληνικά γράμματα καθώς και έντονη προσκόλληση πάνω στην αρχαία μετρική της ποίησης, η οποία οδηγούσε τη σύνθεση της μουσικής επάνω στα πρότυπά της. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

16 Αναγεννησιακή Μουσική Σε σχέση με τον Μεσαίωνα παρουσιάζεται πιο ελεύθερη, λιγότερο φορτωμένη και το κείμενο συνοδεύει πιο ζωηρό και πιτσικάτο. 31 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 31 Η Γαλλοφλαμανδική Σχολή 15 ος αιώνας Ονομάζεται η σχολή που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε στην περιοχή της Βόρειας Γαλλίας και της Φλάνδρας (περιοχή Βελγίου και Ολλανδίας). Σημαντικά μουσικά κέντρα αποτελούν οι αυλές των κοσμικών και εκκλησιαστικών αρχόντων και οι maitrises (μετρίζ), μουσικές εκκλησιαστικές σχολές. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

17 Γαλλοφλαμανδική Σχολή Είδη μουσικής σύνθεσης Chanson (τραγούδι): Το πιο γνωστό είδος κοσμικής μουσικής. Αποτελεί εξέλιξη της παλιάς καντιλένας, τρίφωνο ή τετράφωνο και τα λόγια βρίσκονται στον cantus με τις άλλες φωνές συνοδευτικές. Missa (Λειτουργία): Είναι το κυριότερο είδος θρησκευτικής μουσικής. Δε χρησιμοποιείται πλέον ο όρος tenor, αλλά ο όρος cantus firmus (c.f.), που είναι μία σταθερή μελωδία και αποτελεί αφετηρία για τη σύνθεση. Motetus (μοτέτο): Είναι κυρίως είδος θρησκευτικής μουσικής (όχι λειτουργικής). Υπάρχει τάση ομοιομορφίας των φωνών και κατάργηση του cantus firmus (c.f.). 33 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 33 Ave Maria Josquin Desprez ή Des Pres( ) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 34 17

18 Ρωμαϊκή σχολή - 16ος αιώνας Πρόκειται για μια ομάδα συνθετών που έδρασαν στη Ρώμη σύνθεση έργων θρησκευτικής μουσικής ύφος a capella (χωρίς οργανική συνοδεία) χρήση του γρηγοριανού μέλους. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Ρωμαϊκή Σχολή - 16ος αιώνας Χαρακτηρίζεται από τη συνέχεια του έργου της Γαλλοφλαμανδικής σχολής, τη δημιουργία τοπικών παραδόσεων και την ανάπτυξη της Ρωμαϊκής Σχολής. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

19 Ρωμαϊκή Σχολή Είδη μουσικής σύνθεσης Θρησκευτική μουσική: αποκτά το χαρακτήρα της διεθνούς μουσικής και χρησιμοποιείται η λατινική γλώσσα. Τα είδη είναι τα εξής: Μοτέτο: Αποτελεί είδος ελεύθερης σύνθεσης, χωρίς cactus firmus με μίμηση σε όλες τις φωνές. Λειτουργία: Έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το μοτέτο. Χρησιμοποιούνται στοιχεία κοσμικής μουσικής (missa παρωδία). 37 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 37 Ιταλία Είδη μουσικής σύνθεσης Frotola(φρόττολα): Εμφανίστηκε κυρίως στη Κεντρική και Βόρεια Ιταλία. Έχει τετράφωνη ομοφωνική γραφή και τα θέματα είναι κυρίως ερωτικά. Η soprano είναι η κυριότερη φωνή. Villanella(βιλανέλα): Στροφικό χορευτικό τραγούδι ναπολιτάνικης προέλευσης, αρχικά τρίφωνο με κυρίαρχη φωνή τη soprano λαϊκής προελεύσεως (villanus:χωριάτης). Madrigal(μαδριγάλι):Είναι το κυρίαρχο είδος κοσμικής μουσικής του 16ου αι. 38 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 38 19

20 Μαδριγάλια Τα Μαδριγάλια ήταν πολυφωνικά τραγούδια (συνήθως 5 φωνές) για μικρά φωνητικά σύνολα, ύφος βασισμένα σε υπερβολικά ρομαντική ποίηση με ερωτικό περιεχόμενο. Βασίζονταν σε κείμενα μεγάλων ποιητών Ήταν πολύ ευχάριστα στους τραγουδιστές και τα εκτιμούσαν πολύ οι αριστοκράτες της εποχής. Κατ εξοχήν κοσμικό είδος Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Μαδριγαλοκωμωδία Σειρά μαδριγαλιών που διηγούνται μια ιστορία συνήθως κωμική χωρίς σκηνική δράση. Πρόδρομος της Όπερας Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

21 Μαδριγάλι & Όπερα Monteverdi: "Altri canti d'amor, tenero arciero" (Madrigal from Book VIII) Monteverdi Opera Orfeo - Rosa del ciel (act1) 41 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 41 Γαλλία - Είδη μουσικής σύνθεσης Chanson(σανσόν): Είναι το αντίστοιχο του μαδριγαλιού στη Γαλλία, ιδιαίτερα διαδεδομένο στην αστική και αριστοκρατική τάξη. Missa (λειτουργία): είδος θρησκευτικής μουσικής Motetus (μοτέτο): είδος θρησκευτικής μουσικής (όχι λειτουργικής) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

22 Γερμανία - Είδη μουσικής σύνθεσης Lied(λιντ=τραγούδι): Έχει στροφικό κείμενο με μουσική που επαναλαμβάνεται για κάθε στροφή, πολυφωνικής μορφής, με ρίζες στα τραγούδια των ερωτοτραγουδιστών. Choral(χορικό): Είναι είδος θρησκευτικής μουσικής. Δημιουργήθηκε με στόχο την ενεργή συμμετοχή του εκκλησιάσματος, γι αυτό οι μελωδίες του είναι απλές, ώστε να τραγουδιούνται από όλους. 43 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 43 Βενετσιάνικη σχολή Επίκεντρο ο καθεδρικός ναός του Αγίου Μάρκου της Βενετίας Γνωρίσματα της Βενετσιάνικης Σχολής είναι ο πολυφωνικός όγκος και η μεγαλοπρέπεια της μουσικής. Δύο ή περισσότερες χορωδίες τραγουδούν εναλλάξ. Ανοίγει ο δρόμος για τη διαμόρφωση των πρώτων μορφών του κοντσέρτου και της συμφωνίας. 44 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 44 22

23 Μουσικά όργανα και Ορχήστρες 45 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 45 Μουσικά όργανα και Ορχήστρες Οι τεχνίτες των οργάνων τελειοποιούν αρκετά από αυτά. Γύρω στα 1550, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σύνολα καθαρά οργανικής μουσικής. 46 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 46 23

24 Μουσικά όργανα και Ορχήστρες Μουσικά όργανα της Αναγέννησης - Οργανική μουσική Πνευστά: Σουραύλια διαφόρων ειδών, πλάγιο φλάουτο (λιγότερο διαδεδομένο από το σουραύλι), κρομόρνη, bombarde (όργανα με διπλή γλωττίδα), τρομπέτες, τρομπόνια. Έγχορδα με τόξο: Vielle (που υπήρχε ήδη από τον Μεσαίωνα, Viola da Gamba, οικογένεια του βιολιού) Έγχορδα νυκτά: λαούτο, θεόρβη (παραλλαγή του λαούτου) 47 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 47 Μουσικά όργανα και Ορχήστρες Πληκτροφόρα: Εκκλησιαστικό όργανο, τσέμπαλο, σπινέτο, virginal (βίρτζιναλ, η αγγλική εκδοχή του σπινέτο) Φτιάχνονταν πολλές συνθέσεις για πληκτροφόρα όργανα όπως το Εκκλησιαστικό όργανο ή το Κλειδοκύμβαλο. Ένα από τα πιο αγαπητά όργανα που πολλές οικογένειες είχαν, ήταν το Αναγεννησιακό Λαούτο που μπορούσε να ακούγεται μόνο του ή και να συνοδεύει το τραγούδι. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

25 Τσέμπαλο Εκκλησιαστικό Λαούτο όργανο 49 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 49 Τα Αρχιλαούτο Βιόλα ντα Βιργινάλι Θεόρβη γκάμπα Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

26 Συνθέτες Οι σημαντικότεροι: Guillaume Dufay( ) (Γκιγιώμ Ντυφαί): ο σημαντικότερος συνθέτης της α γενιάς Josquin Desprez ή Des Pres( )(Ζοσκέν Ντεπρέ): Ο σημαντικότερος συνθέτης της Γαλλοφλαμανδικής σχολής Giovanni Pierluigi da Palestrina( )(Παλεστρίνα): Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Ρωμαϊκής Σχολής Andrian Wilaert ( ) (Άντριαν Βιλαέρτ): της Βενετσιάνικης Σχολής. Θεωρείται ο εφευρέτης του κοντσέρτου. Μανταλένα Καζουλάνα (Maddalena Casulana, περ περ. 1590) Ορλάντο ντι Λάσσο (Orlando di Lasso, περ ) 51 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 51 Η όπερα στην Αναγέννηση Η όπερα είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας μιας παρέας μορφωμένων ανθρώπων στα τέλη του 16ου αιώνα να αναβιώσουν την αρχαία ελληνική τραγωδία. Η παρέα αυτή ονομάστηκε Φλωρεντινή Καμεράτα. Η παλαιότερη από τις όπερες του Μοντεβέρντι που σώζεται, παρουσιάστηκε στη Μάντοβα το 1607 και δεν ήταν άλλη από τον περίφημο Ορφέα, έργο που εξακολουθεί να παρουσιάζεται μέχρι σήμερα. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, η όπερα έγινε μόδα και η ξακουστή πόλη της Βενετίας στα μέσα του 17ου αιώνα είχε αποκτήσει τριάντα λυρικά θέατρα. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

27 Η εποχή Μπαρόκ Πρώιμο μπαρόκ 17 ος αι. Όψιμο Μπαρόκ β μισό 17 ου αι. α μισό 18 ου αι. 53 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 53 Εποχή Μπαρόκ 17 ος 18 ος αιώνας Φορέας του πολιτισμού ήταν το παλάτι και η αυλή. Η μεσαία τάξη χάνει τη δύναμή της. Η απόλυτη μοναρχία είναι το κύριο πολίτευμα στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, με λαμπρή εκπρόσωπο τη Γαλλία. Στα πιο σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν τον αιώνα ανήκουν ο Τριακονταετής Πόλεμος ( ), το απόγειο και η επιρροή της Γαλλίας στην Ευρώπη ( ), η επέλαση των Οθωμανών Τούρκων σε όλη τη νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι και τη Βιέννη (1682), καθώς και η Ένδοξη Επανάσταση στην Αγγλία το 1688 μαζί με τον αντιγαλλικό συνασπισμό στο τέλος του αιώνα. Tον 17ο αιώνα, οι θρησκευτικές διαμάχες στην Ευρώπη έγιναν η αιτία να ξεσπάσει ο Τριακονταετής Πόλεμος (θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών). 54 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 54 27

28 Μετά την Αναγέννηση και για δύο περίπου αιώνες ( ), το μπαρόκ αποτέλεσε το νέο τρόπο έκφρασης που ξεκίνησε από τη Ρώμη και εξαπλώθηκε παντού κυρίως στις καθολικές χώρες. Η επιτυχία του οφείλεται στη στήριξη που του πρόσφερε η Καθολική Εκκλησία, γιατί το πληθωρικό και δραματικό ύφος του στις θρησκευτικές αναπαραστάσεις προκαλούσε το δέος στους πιστούς. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 55 Ο όρος μπαρόκ προέρχεται από την πορτογαλική λέξη barocco, που σημαίνει το ακανόνιστο μαργαριτάρι ενώ η γαλλική λέξη baroque σημαίνει αλλόκοτος ή παράδοξος. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

29 Εποχή Μπαρόκ 17 ος 18 ος αιώνας Το μπαρόκ εκφράστηκε μέσω της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής, της μουσικής αλλά και της πολιτικής. Σημαντικά ονόματα, ίσως ακόμη πιο γνωστά από των μουσικών, έζησαν αυτή την εποχή: Γαλιλαίος και Νεύτωνας στις επιστήμες Λοκ και Ντεκάρτ στη φιλοσοφία Μολιέρος και Λαφονταίν στη λογοτεχνία Ρέμπραντ και Βερμέερ στη ζωγραφική. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Η εποχή του μπαρόκ χωρίζεται σε τρεις φάσεις την πρώιμη ( ) και την υψηλή ( ) με κέντρο την Ιταλία και την παπική Ρώμη και την όψιμη ( ) με κέντρο την Γαλλία. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

30 Μουσική Μπαρόκ 17 ος 18 ος αιώνας ( ) Μουσική Μπαρόκ ονομάζεται η μουσική που εντάσσεται στην γενική καλλιτεχνική τεχνοτροπία που ονομάζεται επίσης Μπαρόκ και αναπτύχθηκε πρώτα στην Ιταλία κατά τον 17ο αιώνα και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Είναι ένας ρυθμός πολύπλοκος, γεμάτος, εντυπωσιακός, σε αντίθεση με την ηρεμία και γαλήνη που επικρατούσε στην Αναγέννηση, αλλά και οργανωμένος και κωδικοποιημένος, χωρίς την κουραστική φόρτιση της μουσικής του Μεσαίωνα. 59 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 59 Μουσική Μπαρόκ 17 ος 18 ος αιώνας ( ) Με στόχο την αναβίωση των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών και την έκφραση των ψυχικών καταστάσεων γράφονται οι πρώτες όπερες, δηλ. μεγάλα μουσικά έργα με πλοκή, που τραγουδιούνται και παίζονται στη σκηνή. Η μουσική γλώσσα εξελίσσεται: μπαίνουν τα θεμέλια του Τονικού Μουσικού Συστήματος, δηλ. το πώς ακούγονται πολλοί ήχοι μαζί και πώς διαδέχεται ο ένας τον άλλον, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι οικείο με τα σημερινά κριτήρια. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

31 Ορατόριο θρησκευτική όπερα Ορατόριο Μεγάλης κλίμακας λυρική μουσική σύνθεση για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία. Πανομοιότυπη δομή με την όπερα, διαφέρει όμως στο ότι δεν περιέχει καθόλου σκηνική θεατρική δράση. Θρησκευτική Όπερα Θρησκευτική, αλλά όχι εκκλησιαστική μουσική. Στην νεοελληνική ο όρος αυτός αποδίδεται με τον όρο υμνωδία. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή H Όπερα στο Μπαρόκ Συνδυασμός μουσικής και θεάτρου Προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας τραγωδίας Τα θέματα αντλούνται από τη μυθολογία (όπως και στην τραγωδία) Κυρίαρχοι συνθέτες Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ και Αντόνιο Βιβάλντι Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

32 Μπαρόκ Όπερα Άνθησε στις αυλές βασιλιάδων και αριστοκρατών. Οι όπερες εκείνης της εποχής αποτελούνται από πολλές άριες, που ακολουθούν η μία την άλλη. Λίγο μετά το 1750, ο συνθέτης Κρίστοφ Βίλλιμπαλντ Γκλουκ ανανέωσε την όπερα απλουστεύοντας το τραγούδι: αφαίρεσε από τις άριες τα πολλά στολίδια, που δεν άφηναν το κοινό να καταλάβει τα λόγια. Επίσης, έδωσε στην ορχήστρα πιο σημαντικό ρόλο. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Ορατόριο θρησκευτική όπερα & Μπαρόκ Όπερα Schütz (Schutz: Christmas Oratorio) Bach (St. Matthew Passion, BWV 244 / Aria: "Erbarme dich, mein Gott» ) Ηändel (Judas Maccabeus Overture) Torquato Tasso di A.Arnaboldi (Gerusalemme Liberata - frammenti opera "Aurora di Gerusalemme" Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 64 32

33 Όργανα - Ορχήστρες H οργανική μουσική γνωρίζει πρωτόγνωρη άνθηση, καθώς εργαστήρια οργάνων κατασκευάζουν υπέροχα σε ήχο και δυνατότητες μουσικά όργανα, κυρίως βιολιά. Υπήρχαν και εφευρέσεις νέων οργάνων (οι Γκουαρνέρι και οι Στραντιβάρι ήταν δύο από τις σημαντικότερες οικογένειες κατασκευαστών οργάνων της εποχής αυτής). Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Εμφανίζονται : Μουσικά Είδη Καινούρια μουσικά είδη όπως το Κοντσέρτο και η Σονάτα Θρησκευτικά όπως η Καντάτα και το Ορατόριο Κοσμικές μουσικές φόρμες όπως η Καντσόνα, η Τοκάτα, η Συμφωνία (με τη μορφή που της έδωσε ο Αλεσσάντρο Σκαρλάττι ( )), η Σουίτα, η Φούγκα, η Πασσακάλια, το Καπρίτσιο, η Τριο-σονάτα κ.ά. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

34 Κοντσέρτο Οργανική σύνθεση που εµφανίζεται κατά τη διάρκεια του Μπαρόκ. Διακρίνεται σε δύο τύπους: το κοντσέρτο σόλο και το κοντσέρτο γκρόσο. Συνήθως αποτελείται από τρία µέρη (γρήγορο - αργό - γρήγορο). Κοντσέρτα έγραψαν ο Βιβάλντι, ο Μπαχ, ο Χέντελ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, ο Μέντελσον και πολλοί άλλοι συνθέτες. Antonio Vivaldi Four Concertos (Summer Part III) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 67 Σονάτα Η σονάτα είναι οργανική σύνθεση για ένα - δύο όργανα και εµφανίζεται κατά την περίοδο του Μπαρόκ. Παίρνει την τελική της µορφή στα µέσα του 18ου αιώνα (κλασικισµός). Αποτελείται συνήθως από τέσσερα µέρη. Σονάτες αυτής της περιόδου έγραψαν οι συνθέτες Χάιντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Beethoven's Moonlight Sonata mvt. 3 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

35 Συμφωνία Πρόκειται για µία σονάτα προσαρμοσμένη για ορχήστρα. Με την ευρεία έννοια του όρου η συμφωνία είναι μια σονάτα για ορχήστρα. Παίρνει και αυτή την οριστική µορφή της κατά την περίοδο του κλασικισµού. Αποτελείται συνήθως από τέσσερα µέρη. Συµφωνίες έγραψαν οι: Χάιντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Μέντελσον,Μάλερ, Ντβόρζακ, Τσαϊκόφσκι κ.ά. Beethoven Symphony No.5 (Mov.1) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Ουβερτούρα- Οverture) Οργανική σύνθεση η οποία εκτελείται πριν από µια όπερα, ορατόριο ή καντάτα. Εµφανίστηκε στις όπερες του 17ου αιώνα και συναντάµε δύο τύπους -την ιταλική εισαγωγή -τη γαλλική εισαγωγή Τον 20ο αιώνα, οι συνθέτες έπαψαν να χρησιμοποιούν ουβερτούρα στις όπερες, παρόλο που συνέχισε να υφίσταται σε άλλες σκηνικές μορφές (π.χ. οπερέτα). 70 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 70 35

36 Η γαλλική ουβερτούρα όπου δημιουργήθηκε από τον Λουλί Ζαν Μπαπτίστ (Lully Jean Baptiste) και χωριζόταν σε δύο μέρη. Το πρώτο ήταν αργό και μεγαλοπρεπές και το δεύτερο ήταν γρήγορο και παιχνιδιάρικο. Jean Baptiste Lully Armide Ouverture Κατόπιν, ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι, καθιέρωσε την ιταλική ουβερτούρα η οποία αποτελείται από τρία μέρη: Γρήγορο - Αργό - Γρήγορο. Αυτή η μορφή αποτέλεσε τον προάγγελο της οργανικής φόρμας, της συμφωνίας. D. Scarlatti: Tolomeo ed Alessandro - Overture (Curtis) 71 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 71 Όργανα - Ορχήστρες Έγχορδα με δοξάρι 72 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 72 36

37 Όργανα - Ορχήστρες Φλάουτο με ράμφος (φλογέρα Baroque Fingering) Όμποε Κορνέτο Τρομπέτα Κόρνο Σύνολα τρομπονιών (για χορωδιακή μουσική) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Τα πληκτροφόρα όργανα Εκκλησιαστικό όργανο Τσέμπαλο Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

38 75 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 75 Συνθέτες Οι συνθέτες της εποχής Μπαρόκ με σημαντικό έργο ήταν πολλοί: Αντόνιο Βιβάλντι ( ) Ιταλός Κλαούντιο Μοντεβέρντι ( ) Ιταλός Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ ( ) Γερμανός Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ( ) Γερμανός, κ.λ.π. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

39 Αντόνιο Βιβάλντι Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 77 Κλαούντιο Μοντεβέρντι Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 78 39

40 Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 79 Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 80 40

41 Χορωδιακό»Alleluia» από το Ορατόριο:»Ο Μεσσίας», Γ. Φ. Χαίντελ Η εποχή Μπαρόκ 81 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 81 Κλασικισμός Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

42 Κλασική περίοδος Αναφερόμαστε στην κλασική περίοδο της Δυτικής μουσικής, η οποία ξεκίνησε περίπου το 1750 και τερματίστηκε μεταξύ του 1810 και Η κλασική εποχή ακολούθησε την Μπαρόκ περίοδο και προηγήθηκε του ρομαντισμού. Αποτέλεσε την περίοδο κατά την οποία ξεχώρισαν οι μορφές πολύ σημαντικών συνθετών, όπως του Γιόζεφ Χάυντν, του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και του Μπετόβεν. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Κλασική περίοδος Η περίοδος του Μπαρόκ συνδέθηκε με την άνοδο του απολυταρχισμού στην Ευρώπη αλλά και με μια σταδιακή αναθεώρηση των παραδοσιακών ιδεών και αξιών. Από τον 17ο αιώνα οικοδομήθηκε μια νέα κοσμοαντίληψη περισσότερο ορθολογική και μηχανιστική, που θεμελιώθηκε από τον Καρτέσιο, τον Τζον Λοκ και τον Νεύτωνα. Η πνευματική αυτή επανάσταση αποτέλεσε και την βάση του πολιτιστικού κλίματος μέσα στο οποίο γεννήθηκε και ο Διαφωτισμός. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

43 Κλασική περίοδος Το σημαντικότερο γεγονός της περιόδου είναι η Γαλλική Επανάσταση Η αστική τάξη διεισδύει και στη μουσική όπου δεν παίζεται μόνο σε εκκλησίες αλλά και σε βασιλικές αυλές λυρικές σκηνές. Υπάρχει ένας θαυμασμό για τον κλασικό κόσμο και οι δημιουργοί μιμούνται τα κλασικά πρότυπα. Το Λονδίνο και το Παρίσι αποτελούν σημαντικά αστικά κέντρα με έντονο καλλιτεχνικό στοιχείο. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Κλασική μουσική Η κλασική μουσική χαρακτηρίζεται από μια ομοφωνική μουσική γραφή κατά την οποία κυριαρχεί μια βασική μελωδία, ενώ τα υπόλοιπα συνοδευτικά μέρη υποστηρίζουν την μελωδία αυτή. Το ύφος αυτό ήταν σε πλήρη αντίθεση με την πολυφωνική και αντιστικτική δομή της προκλασικής ή μπαρόκ μουσικής. Επιπλέον το κλασικό ύφος εισάγει μια μελωδική και αρμονική περιοδικότητα. 86 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 86 43

44 Κλασική μουσική Το μουσικό κείμενο χωρίζεται τις περισσότερες φορές σε σύντομες περιόδους ή φράσεις ενώ οι αρμονίες εναλλάσσονται με βραδύτερο ρυθμό. Εναλλαγή συναισθημάτων και διάθεσης, κάτι που δεν παρατηρείται στην μπαρόκ μουσική, όπου ένα μουσικό κομμάτι εκφράζει από την αρχή ως το τέλος του μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατάσταση. Εδραιώνεται η χρήση της τρίφωνης συγχορδίας, η σονάτα και η συμφωνική ορχήστρα. Βασικό μουσικό είδος η συμφωνία. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Μουσικά είδη Σονάτα: Η σονάτα είναι οργανική σύνθεση για ένα - δύο όργανα και εµφανίζεται κατά την περίοδο του Μπαρόκ. Παίρνει την τελική της µορφή στα µέσα του 18ου αιώνα (κλασικισµός) και αποτελείται συνήθως από τέσσερα µέρη. Σονάτες αυτής της περιόδου έγραψαν οι συνθέτες Χάιντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Mozart Piano Sonata in C, K. 545 (1/2); 1st movement; Eschenbach 88 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 88 44

45 Σχολή του Μανχαϊμ Πρόκειται για μια σημαντική ομάδα γερμανών συνθετών ( μέσα 18ου αιώνα) με έδρα το Manheim της Γερμανίας. Ο Johann Stamitz ( ) Τσέχος συνθέτης και βιολονίστας εγκαινίασε ένα τελείως νέο ύφος ορχηστρικής μουσικής και ερμηνείας θέτοντας έτσι τα θεμέλια του συμφωνικού ύφους της κλασσικής σχολής της Βιέννης (Χαιντιν, Μότζαρτ). Από τα μέσα του 18ου αιώνα, η Σχολή του Μανχάϊμ πέρασε τα τοπικά σύνορα, αρχικά στη Γαλλία και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη. Θεωρείται ο πρόαγγελος του Κλασικισμού Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Σχολή του Μανχαϊμ Τα σημαντικά χαρακτηριστικά του νέου ύφους ήταν: Τα βιολιά "εξέχουν" μελωδικά με διαφοροποίηση του μέρους των πνευστών από τα έγχορδα. Εγκαταλείφτηκε η μίμηση και το ύφος fugal. Άρχισαν να χρησιμοποιούνται γρήγορα μέρη και χαρακτήρας presto. Χρησιμοποιήθηκαν δυναμικές, όπως το εκτεταμένο crescendo, το απροσδόκητο forte, αλλά και μεγάλες παύσεις (Generalpausen). Εισήχθη το Manheim rocket. Αυτό ήταν γρήγορο ανιόν passage κάνοντας παράλληλα crescendo. Χρησιμοποιήθηκαν ορχηστρικά εφέ όπως το tremolo και σπασμένες συγχορδίες με γρήγορες νότες. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

46 Όργανα - Ορχήστρα Αυτή την εποχή, η συμφωνική ορχήστρα με τη σημερινή της μορφή, άρχισε να διαμορφώνεται με τη Σχολή του Μανχάιμ και την εκτέλεση έργων σημαντικών συνθετών όπως του Χάιντν, του Μπετόβεν και του Μότσαρτ. Ο αριθμός των εκτελεστών αυξάνεται σημαντικά ενώ παράλληλα γίνεται για πρώτη φορά η ταξινόμηση των εγχόρδων σε διακριτές ομάδες (πρώτα και δεύτερα βιολιά, βιολοντσέλα και κοντραμπάσα). 91 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 91 Όργανα - Ορχήστρα Τα πνευστά όργανα αποκτούν μόνιμη θέση και μεταξύ αυτών είναι και τα χάλκινα. Σε άμεση συσχέτιση και με τις μεγάλες δημόσιες συναυλίες που καθιερώνονται, η κλασική συμφωνική ορχήστρα διαθέτει επίσης δυνατότερο ήχο. 92 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 92 46

47 Όργανα - Ορχήστρα Τα μουσικά όργανα, ανάλογα με τον τρόπο που παράγουν τον ήχο, χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες. Αυτόφωνα-ιδιόφωνα Αερόφωνα Χορδόφωνα Μεμβρανόφωνα Ηλεκτρόφωνα 93 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 93 Η Κλασσική Ορχήστρα 94 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 94 47

48 Συνθέτες Οι συνθέτες της εποχής με σημαντικό έργο ήταν Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (Wolfgang Amadeus Mozart, ) Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven, ) Φραντς Γιόζεφ Χάυντν (Franz Joseph Haydn, ) Φρανς Πέτερ Σούμπερτ (Franz Peter Schubert, ) Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ (Christoph Willibald Gluck, ) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες κλασικής μουσικής. Μαζί με τον Γιόζεφ Χάυντν, τον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν και τον Φραντς Σούμπερτ αποτελούν τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Σχολής της Βιέννης. Συνέθεσε περισσότερα από 600 έργα (αν και έζησε μόνο 35 χρόνια) όπως: μουσική δωματίου, συμφωνική και εκκλησιαστική μουσική, καθώς και μικρότερες συνθέσεις όπως παραλλαγές, φαντασίες, σονάτες, άριες κ.α. 96 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 96 48

49 Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Σε ηλικία τριών χρονών έπαιζε πιάνο, στα πέντε του συνέθετε και στα έξι έδωσε το πρώτο του κοντσέρτο. Μιλάμε για τον ορισμό της ιδιοφυΐας. Απογείωσε τον βιεννέζικο κλασικισμό σφραγίζοντας με τις μελωδίες του τη μουσική δωματίου, τη συμφωνική και την εκκλησιαστική μουσική. Εισήγαγε στη μουσική το ως τότε Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 97 άγνωστο κλαρινέτο. 97 Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Πέθανε στις 5 Δεκεμβρίου 1791, σε ηλικία 35 ετών. Η αιτία του θανάτου του παραμένει αντικείμενο διαμάχης, καθώς η μεταθανάτια διάγνωση ήταν στην εποχή του στα σπάργανα. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

50 Λούντβιχ βαν Μπετόβεν Γερμανός συνθέτης και πιανίστας. Αποτέλεσε μία από τις κεντρικότερες μορφές της κλασικής μουσικής. Ανήκει περισσότερο στην κλασική περίοδο, αλλά συνδέθηκε με το κίνημα του ρομαντισμού. Τα τελευταία του έργα διακρίνονται από έντονα ρομαντικά στοιχεία. Με το έργο του γεφύρωσε την Κλασική με τη Ρομαντική περίοδο της Δυτικής μουσικής. 99 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 99 Λούντβιχ βαν Μπετόβεν Χαρακτηριστικά στα έργα του ήταν η τελειομανία του η σχολαστικότητα του. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

51 Λούντβιχ βαν Μπετόβεν Το 1787 πήγε στη Βιέννη, γνωρίστηκε και πήρε μαθήματα από τον Μότσαρτ, τον Χάιντν και άλλους μουσικούς. Κοντά στα 29 του χρόνια, ο Μπετόβεν χτυπήθηκε από τη μοίρα με τον πιο τραγικό τρόπο. Αρχισε να χάνει την ακοή του. Αναγκάσθηκε ν αποσυρθεί από τη διεύθυνση της ορχήστρας και επιδόθηκε στη σύνθεση. 101 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 101 Λούντβιχ βαν Μπετόβεν Η βαρηκοΐα του, όμως, προχωρά και η ζωή του γίνεται δραματική. Προσπαθεί να διευθύνει μία συναυλία με έργα του, αλλά δεν το κατορθώνει (Χρειάζεται τη βοήθεια κι ενός άλλου αρχιμουσικού, που στέκεται πίσω του και δίνει τα συνθήματα στους μουσικούς και τους αοιδούς). 102 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

52 Λούντβιχ βαν Μπετόβεν Συνέθεσε εννέα συμφωνίες (1η, 2η, 3η ή «Ηρωική», 4η, 5η, 6η ή «Ποιμενική», 7η, 8η και την περίφημη 9η με το χορωδιακό «Ύμνο της Χαράς» του Σίλερ) Tο μπαλέτο «Προμηθεύς» Tην όπερα «Φιντέλιο» Εισαγωγές και δραματική μουσική («Κοριολανός», «Έγκμοντ», «Τα Ερείπια των Αθηνών»), Tην «Μεγάλη Λειτουργία» («Μίσα Σολέμνις»), Το ορατόριο «Ο Χριστός στο όρος των Ελαιών» Και πολλές συμφωνίες, σονέτα, κουαρτέτα κ.λ.π. 103 Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 103 Φραντς Γιόζεφ Χάυντν Αυστριακός συνθέτης από τους ακρογωνιαίους λίθους της Δυτικής Μουσικής, με καθοριστική παρουσία και συμβολή στην κλασσική της περίοδο. Μάρτυς πολλών σημαντικών αλλαγών στη μουσική και την κοινωνία (Διαφωτισμός, Γαλλική και Αμερικανική Επανάσταση). Με το έργο του επηρέασε την εξέλιξη της συμφωνίας, της σονάτας και του κουαρτέτου εγχόρδων. Έγινε κύρια πηγή έμπνευσης για συνθέτες όπως ο Μότσαρτ και ο Μπετόβεν. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

53 Φραντς Γιόζεφ Χάυντν Άφησε πάνω από 1200 έργα Μεταξύ αυτών: 104 Συμφωνίες, 80 κουαρτέτα εγχόρδων, 50 σονάτες για πιάνο, 24 κοντσέρτα, 20 όπερες, 90 χορωδιακά έργα, 100 τραγούδια. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Φραντς Γιόζεφ Χάυντν Παρά την ταπεινή καταγωγή του κατάφερε ν ανέλθει στην κορυφή της κοινωνικής μια οικονομικής πυραμίδας. Λέγεται ότι όταν τα στρατεύματα του Ναπολέοντα βομβάρδιζαν τα περίχωρα της Βιέννης μεταξύ αυτών και το Gumpendorf- ο Βοναπάρτης, από σεβασμό στην προσωπικότητα του Χάιντν, διέταξε να τοποθετηθεί τιμητική φρουρά στο σπίτι του. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

54 Φραντς Πέτερ Σούμπερτ Αυστριακός συνθέτης Συνέθεσε περισσότερα από εξακόσια Λήντερ (Lieder, ρομαντικά τραγούδια) καθώς και πολλές συμφωνίες, σονάτες, έργα μουσικής δωματίου, θρησκευτικά έργα, μερικές όπερες και πολλά άλλα έργα. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Η όπερα στην Κλασική περίοδο Στο πνεύμα του Διαφωτισμού, λίγο πριν τη Γαλλική Επανάσταση, ο Μότσαρτ συνέβαλε καθοριστικά στη μετεξέλιξη της όπερας σε πιο λαϊκό είδος, γράφοντας έργα που τα παρακολουθούσαν όχι μόνον οι αριστοκράτες αλλά και το ευρύτερο κοινό. Το πέτυχε συνθέτοντας κωμικές όπερες στη γλώσσα των συμπολιτών του, δηλαδή στα γερμανικά. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι ο Μαγικός αυλός. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

55 ΕΠΟΧΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΠΑΡΟΚ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ Yφος απλό, λιτό, φυσικό λαμπρό λιτό, σαφές, στέρεο εντυπωσιακό Mουσική γραφή πολυφωνική μεταβατική ομοφωνική Παράδειγμα Dowland Vivaldi Beethoven Xώροι που παλάτια, εκκλησίες παλάτια αίθουσες συναυλιών καλλιεργείται ναοί ναοί λυρικά θέατρα Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

56 Ρομαντισμός Ο όρος Ρομαντισμός στην ιστορία της μουσικής αναφέρεται στη δημιουργία του 19ου αιώνα. Αποτελεί συνέχεια και εξέλιξη της μουσικής γλώσσας και των μορφών του Κλασικισμού σε τέτοιο βαθμό που να δικαιολογείται η ενιαία θεώρηση των δύο εποχών. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή Ρομαντισμός Χαρακτηρίζει ολόκληρο τον 19ο αιώνα από τον Schubert έως τον Strauss ενώ κατά τη διάρκεια της περιόδου επικρατούν άλλοτε οι ρομαντικές και άλλοτε οι κλασικιστικές τάσεις. Η μουσική τείνει προς την εξατομικευμένη έκφραση των συναισθημάτων του συνθέτη. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

57 Ρομαντισμός Στη μουσική ο ρομαντισμός στοχεύει να προκαλέσει τη συγκίνηση και μια περισσότερο ονειρική ατμόσφαιρα. Προς το στόχο αυτό, σημαντικό ρόλο έπαιξε η αντικατάσταση του κλειδοκύμβαλου από το πιάνο, γεγονός που επέτρεψε στους μουσικούς της εποχής να εναλλάσσουν έντονα τις δυναμικές στην ερμηνεία τους. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 113 Ρομαντισμός Αρκετά ακόμα όργανα τροποποιήθηκαν με τον ίδιο απώτερο σκοπό. Η ενορχήστρωση της ρομαντικής μουσικής είναι επίσης περισσότερο τολμηρή. Στα ώριμα έργα του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν μπορούν να θεωρηθούν ως η αρχή του μουσικού ρομαντισμού, σε αντιπαραβολή με τις πρώτες του δημιουργίες, που ακολουθούν το κλασσικό ύφος. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

58 Ρομαντισμός Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι όλης της ρομαντικής περιόδου στη μουσική είναι: Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (Ludwig van Beethoven) Φραντς Σούμπερτ (F. Shubert) Νικολό Παγκανίνι (Nicolo Pagannini ) Φρεντερίκ Σοπέν (Frederic Chopin ) Ρόμπερτ Σούμαν (Robert Schumann) Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 115 Ρομαντισμός Χαρακτηριστικά στοιχεία του Ρομαντισμού στη μουσική: Καθιερώνεται το τονικό σύστημα (μείζονα, ελάσσονα) Τα μεγάλα μελωδικά τόξα (μουσικές φράσεις με μεγάλες, ως επί το πλείστον, χρονικής διάρκειας νότες) που αυτό σημαίνει ροπή προς ακινησία, παθητική συναισθηματική παρατήρηση, ονειροπόλημα, εσωστρέφεια. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

59 Ρομαντισμός Οι χρωματικές αλλοιώσεις Πιο ελεύθερη χρήση των διαφόρων μουσικών μορφών, όπως η σονάτα και η συμφωνία. Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται τη περίοδο αυτή είναι τα κρουστά, τα ξύλινα πνευστά αλλά το πιο δημοφιλές είναι το πιάνο. Συνεχείς μετατροπίες (αλλαγές τονικών κέντρων - κλιμάκων) Πληθωρικότητα στη μελωδική έκφραση Πλούσιες σε ηχοχρώματα ενορχηστρώσεις και πολυπληθείς ορχήστρες Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 117 Ρομαντισμός Διακρίνονται τρεις φάσεις κατά τη Ρομαντική περίοδο: Πρώιμος Ρομαντισμός Ακμή του Ρομαντισμού Όψιμος Ρομαντισμός Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

60 Πρώιμος Ρομαντισμός Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 119 Πρώιμος Ρομαντισμός Το κέντρο των εξελίξεων είναι η Βιέννη. Το πρώτο έργο που βρίσκει πλατιά ανταπόκριση με αναφορές σε λαϊκούς χαρακτήρες, είναι η όπερα: «Ελεύθερος Σκοπευτής (Der Freischütz)» του Carl Maria von Weber ( ). Ο Weber θεμελιωτής της γερμανικής ρομαντικής όπερας Τα τραγούδια του Franz Schubert εκφράζουν το ποιητικό πνεύμα της εποχής του Beethoven τη μεστή από νοήματα μουσική και του Gioacchino Rossini τη παιχνιδιάρικη μουσική. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

61 Πρώιμος Ρομαντισμός Der Jägerchor (Carl Maria von Weber - Der Freischütz) Με τον Ελεύθερο σκοπευτή, (Der Freischütz) ο σύγχρονος σχεδόν του Μπετόβεν, Καρλ Μαρία φον Βέμπερ, έγινε ο θεμελιωτής της γερμανικής ρομαντικής όπερας. Ο Ελεύθερος σκοπευτής ήταν πρωτοποριακός στην εποχή του για την ασυνήθιστη ενορχήστρωση, τις χρωματικές αρμονίες και την έμφαση στο υπερφυσικό στοιχείο και το μύθο, σαν μέσα για να προβληθούν ηθικά και φιλοσοφικά μηνύματα. Όλα αυτά τα στοιχεία στη συνέχεια τα χρησιμοποίησε και τα ανέπτυξε στο έπακρο ο νεότερος Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 121 Ακμή του Ρομαντισμού Κέντρο των εξελίξεων είναι το Παρίσι Στη μουσική εμφανίζονται επιρροές από το γαλλικό λογοτεχνικό Ρομαντισμό. Το πνεύμα της εποχής καθρεφτίζεται στη Φανταστική Συμφωνία (La Symphonie Fantastique) του Hector Berlioz, γραμμένη το Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

62 Berlioz - Symphonie Fantastique - Dream Of A Witches Sabbath To έργο La Symphonie Fantastique Episode de la vie dʼ un artiste, παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο κοινό στα Το έργο είναι εμπνευσμένο από τον έρωτα του 24χρονου τότε Berlioz για την Ιρλανδή ηθοποιό Henrietta Smithson. Την είδε να παίζει την Ophelia όταν ο θίασός της ανέβασε στο Παρίσι Άμλετ. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 123 Ακμή του Ρομαντισμού Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή

63 Ακμή του Ρομαντισμού Χαρακτηριστικά είναι επίσης Η δεξιοτεχνία του Nicolo Pagannini και του Franz Lizst. Η ηχητική μαγεία του Frederic Chopin Η ποιητική μουσική και η πνευματώδης κριτική του Robert Schumann Ο ρομαντικός κλασικισμός του Felix Mendelssohn Η ρομαντική όπερα του Richard Wagner Οι όπερες του Giussepe Verdi και του Meyerbeer. Ιστορία της Μουσικής (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή