ΘΕΟΔΟΣΙΑ Α;\θΟΠΟΎΊ\ΟΥ - ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΚΟΥΦΑΡΗΣ - ΓEΩΡΓlOΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΟΙ"ΔΗ - θεοδωροσ ΙΩΣΗΦΙΔΗΣ - lωa!'\:\hσ θεοχαροπουλοσ ΑΘΑ:\ΑΣΙΟΣ ΚΙΖΟΣ -

Transcript

1 ΘΕΟΔΟΣΙΑ Α;\θΟΠΟΎΊ\ΟΥ - ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΚΟΥΦΑΡΗΣ - ΓEΩΡΓlOΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΟΙ"ΔΗ - θεοδωροσ ΙΩΣΗΦΙΔΗΣ - lωa!'\:\hσ θεοχαροπουλοσ ΑΘΑ:\ΑΣΙΟΣ ΚΙΖΟΣ - ΥιΑΡΙΑ ΚΟΥΛΟΥΡΗ ΛΟΗΣ ΛΑ\lΠΡΙΛΝΙΔΗΣ - ΚΩΝΣΤΑΝηΝΟΣ ΛΙΑlηl\οΣ - :\ΕΩ~ΙΔΑ4,ΛωΊ\QiΊ;,\.Η~ ΘΕΟΔΟΣlOΣ fia:\al:kal: -AΠOΣτόΛ~ Γ. ΠΑΠΛΔΟΠΟΙ'ΛΟΣ - ΚΩi\'ΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΟΣ - ΔΗ.\'IΗηη-ΙΣ Π\ΟΥΡΑΣ - ΙΩΑ 'ΝΗΣ ΠJΛAλH~ - ΘΕΟΔΩlJΟΣ L:ΤΑΎ'ΡΙΝΟΥΔΗΣ!vΙΑrIΛλθΗ L:ΤΟΠΑΝΝΙΔΟΎ' - ΜΑΡΙΑ ΤΣΛ.\ΙΠΡΑ - ΠΑΡΙΣ ΤΣΑΡΤΛΣ KyrrAKH ΤΣΕΙΈΝΙΔΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η καινοτομία και η απόδοση των επιχειρήσεων σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΟΥΔΗ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΥΡΑΣ και ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΣΕΓΕΝΙΔΗ Τοπικές τεχνογνωσίες, καινοτομία και ανάπτυξη της υπαίθρου: η ελαιουργία στη Λέσβο και η μεταξουργία στο Σουφλί θεοδοσια ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ Η δυναμική της τοπικής επιβίωσης στις ελληνικές Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΛΟΥΛΟΥΔΗΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ και ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Παγκοσμιοποίηση και ευάλωτες ελληνικές περιφέρειες: η βιωσιμότητα τοπικών παραγωγικών συστημάτων μικρομεσαίων μονάδων ευέλικτης εξειδίκευσης ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΜΠΡΑ και θεοδοσιοσ ΠΑΛΑΣΚΑΣ Οι Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές ως τουριστικοί προορισμοί: ζητήματα οργάνωσης και διαχείρισης 295 ΠΑΡΙΣ ΤΣΑΡΤΑΣ, ΜΑΡΙΑΝθΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙΔΟΥ καιθεοδωροσ ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ Εναλλακτικές μορφές τουρισμού και ορεινή ανάπτυξη: στοιχεία από το υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης της Δημητσάνας 307 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΙΑΡΙΚΟΣ Σύντομα Βιογραφικά των Συγγραφέων ι ί. [8]

3 ΟΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Πάρις ΤΣΑΡΤΑΣ, Μαριάνθη ΣΤOΓlANNIΔOY και Θεόδωρος ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ 1. Εισαγωγή ΤΟ κεφάλαιο χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο πρώτο εξετάζονται τα σύγχρονα δεδομένα που ενισχύουν την τουριστική ζήτηση για τις Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές (ΛΕΠ) και στο δεύτερο αναλύονται τα ζητήματα οργάνωσης και διαχείρισης που προκύπτουν από την ανάπτυξη του τουρισμού στις ΛΕΠ Ι. Αναφορικά με το πρώτο ζήτημα επισημαίνεται ότι υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στη ζήτηση του τουρισμού, οι οποίες και ανατρέπουν βασικά οικονομικά, γεωγραφικά και αναπτυξιακά δεδομένα στη συγκρότηση της έννοιας των ΛΕΠ. Σε αυτό το πλαίσιο αναδεικνύονται -και αντίστοιχα εξάγονται- ορισμένα ουσιώδη ζητήματα στο μάνατζμεντ και στη διαχείριση των τουριστικών υποδομών και υπηρεσιών στις ΛΕΠ [295 ]

4 Π. ΤΣΑΡΊΑΣ, Μ. ΣTOΓlANNIΔOY, Θ. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ 2, Σύγχρονα δεδομένα τα οποία ενισχύουν την τουριστική ζήτηση στις ΛΕΠ 2,1. Η αύξηση της ζήτησης για Εναλλακτικό Τουρισμό: μια σταθερά δυναμική τάση Ο Εναλλακτικός Τουρισμός (Τσάρτας, 1996, Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001) αποτελεί πλέον ένα υπολογίσιμο τμήμα της ΠαγκόσμιαςΤουριστικής Αγοράς τόσο σε ό,τι αφορά τον αριθμό των τουριστικών προορισμών που διαθέτουν πόρους και υποδομές για την εξυπηρέτησή του, όσο και τη ζήτηση για υπηρεσίες και δραστηριότητες οι οποίες συνδέονται με αυτόν. Επίσης η συνεχής εξειδίκευση της ζήτησης του Εναλλακτικού Τουρισμού σε διαφορετικές μορφές του αποτελεί ένα επιπλέον δεδομένο την τελευταία 20ετία, το οποίο ενδυναμώνει την τάση ανάπτυξής του. Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί επισημαίνονται ορισμένες α- πό τις κυριότερες μορφές Εναλλακτικού Τουρισμού με σημαντική ζήτηση τις τελευταίες δύο δεκαετίες (Weiler and Hall, 1992' Lane, 1993' Τσάρτας, 1996' Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001). ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αγροτουρισμός Οικοτουρισμός Τουρισμός Υγείας και Φυσικής Ζωής Φυσιολατρικός Τουρισμός Αθλητικός Τουρισμός Πολιτιστικός Τουρισμός Ιαματικός Τουρισμός, Θερμαλιστικός Τουρισμός Εκπαιδευτικός Τουρισμός Θρησκευτικός Τουρισμός θαλάσσιος Τουρισμός Τουρισμός Περιπέτειας Ορεινός Τουρισμός Χειμερινός Τουρισμός Περιηγητικός Τουρισμός Επιστημονικός Τουρισμός 'Οπως προκύπτει από τον παραπάνω πίνακα, η ζήτηtl cy αυτές τις μορφές χαρακτηρίζεται από μεγάλη -θεματικά-:3t_ κιλία, και άρα αντίστοιχη πρέπει να είναι και η προσφοράχιι,; ροι, Υποδομές, Υπηρεσίες, Δραστηριότητες). Τα ειδικότερα π~. [296 ]

5 b ΟΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡIOΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ βαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των ΛΕΠ ανταποκρίνονται σε πολύ υψηλό βαθμό σε αυτά τα δεδομένα της ζήτησης, χωρίς όμως στο σύνολό τους να διαθέτουν πάντοτε -ή σε ικανοποιητικό βαθμό- τα αναγκαία στοιχεία της προσφοράς (Πόροι, Υποδομές κ.λπ.). Υπάρχει άρα ένα βασικό πεδίο «συνάντησης» των βασικών κινήτρων που συγκροτούν τη ζήτηση για Εναλλακτικό Τουρισμό και των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών των ΛΕΩ. Το πεδίο αυτό μπορεί -εφόσον υπεισέλθουν συγκεκριμένες πολιτικές και μέτρα σε τοπικό επίπεδο στις ΛΕΠ- να οδηγήσει σε σταδιακή ανάπτυξη τουριστικών προορισμών σε αυτές «ενερυητικές» διακοπές και ταξίδια μικρής διάρκειας Πρόκειται για δύο τύπους τουριστικών ταξιδιών των οποίων η δυναμική αύξηση τα τελευταία χρόνια συνδέεται και με τις ΛΕΠ, οι οποίες αποτελούν ένα από βασικά πεδία διενέργειας αυτών των ταξιδιών. Πρόκειται κατ' αρχάς για ταξίδια τα οποία αναπτύσσονται είτε αυτοδύναμα ως «ειδικά» τουριστικά προϊόντα είτε στα πλαίσια και σε συνδυασμό με τρεις βασικές ομάδες ταξιδιών του σύγχρονου τουρισμού: (α) τα ταξίδια Μαζικού Τουρισμού διακοπών, (β) τα ταξίδια Επαγγελματικού Τουρισμού και (γ) τα ταξίδια Εναλλακτικού Τουρισμού. Στην περίπτωση των ενεργητικών διακοπών αναφερόμαστε σε ταξίδια τα οποία περιλαμβάνουν δραστηριότητες αθλητισμού, φυσιολατρίας, εκπαίδευσης και φυσικής ζωής, με οργανωμένη ή μη μορφή. Τα ταξίδια αυτά γίνονται κυρίως σε περιοχές που διαθέτουν ανάλογους φυσικούς πόρους ή οργανωμένες υποδομές, και η αύξησή τους επηρεάζεται από τα σύγχρονα και «πολιτικά ορθά» κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα της καλής φυσυιή; κατάστασης, της απόκτησης εμπειριών, της φυσιολατρίας. Τα ταξίδια μικρής διάρκειας πάλι συνδέονται με την κυρίαρχη τάση της τμηματοποίησης της ζήτησης του τουρισμού σε ετήσια βάση, που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια στις ανεπτυγμένες χώρες. [297 ]

6 Π. ΤΣΑΡΤΑΣ. Μ. ΣΤΟΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, Θ. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ Με αυτόν τον τρόπο καταγράφεται πλέον μεγαλύτερος αριθμός ταξιδιών μικρότερης διάρκειας με διαφορετικά κίνητρα. Η τάση αυτή ενισχύει τα μικρής διάρκειας ταξίδια (2-4 ημερών) σε διαφορετικές εποχές του χρόνου και προς λιγότερο ανεπτυγμένου ς ή «δημοφιλείς» προορισμούς. Οι ΛΕΠ ως αυτοδύναμοι προορισμοί είτε ως «προορισμοί-σταθμοί» στο πλαίσιο ενός ευρύτερου ταξιδιού διαθέτουν πόρους και συχνά υποδομές, ώστε να προσελκύουν ταξίδια και των δύο αυτών τύπων Ταξίδια νέων Τα ταξίδια των νέων αποτελούν έναν βασικό άξονα της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και της γεωγραφικής επέκτασης του τουρισμού στον σύγχρονο κόσμο. Οι νέοι κάνουν αρχικά ταξίδια πολλές φορές το χρόνο και ο τουρισμός αποτελεί βασικό -και μεγάλο- τμήμα των ετήσιων δαπανών τους για αγορά καταναλωτικών ποοϊόντων και υπηρεσιών. Χρησιμοποιούν στις μετακινήσεις τους διαφορετικά μεταφορικά μέσα, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται διαρκώς όλο και λιγότερο από άλλες ηλικιακές ομάδες (π.χ, σιδηρόδρομος, μοτοσικλέτα, λεωφορεία). Αποτελούν την ομάδα των τουριστών που κατά τεκμήριο αναζητεί το «νέο», το «διαφορετικό», το «παρθένο», το «πεοιπετειώδες», το «παράδοξο» και το «μακρινό» στον τουρισμό. Διαθέτουν -μετά την τρίτη ηλικία- τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο που αφιερώνεται σε ταξίδια, και έχουν σημαντική και συχνά συστηματική πληροφόρηση, η οποία απορρέει είτε από την αγάπη τους για τα ταξίδια είτε από το ότι είναι χρήστες του Internet. Οι τύποι των τουριστικών προορισμών που εντάσσονται στις ΛΕΠ αποτελούν τα τελευταία χρόνια έναν βασικό πυρήνα της αναζήτησης των νεανικών ταξιδιών. Τα ταξίδια αυτά είναι Σv:: χνά μεγάλης διάρκειας και έχουν περιηγητικό ή πολιτιστικό χq,7 ρακτήρα. Επιπλέον πρόκειται για ταξίδια τα οποία επηρεάζο;] νται και από μια τάση της τουριστικής διαφήμισης που ωθεί 1;9, [298 ]

7 οι ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ νέους σε αναζήτηση προορισμών όλο και περισσότερο «εναλλακτικών» και «λιγότερο τουριστικά ανεπτυγμένων», σε αντίθεση με τους προορισμούς οι οποίοι είναι ανεπτυγμένοι με βάση το πρότυπο του μαζικού τουρισμού διακοπών. Οι παραπάνω λόγοι εξηγούν γιατί οι ΛΕΠ προσελκύουν όλο και μεγαλύτερο αριθμό ταξιδιών νέων Ταχύτερη πρόσβαση και καλύτερη πληροφόρηση Ηγεωγραφική απομόνωση δεν αποτελεί πλέον το βασικό χαρακτηριστικό των ΛΕΠ. Οι εξελίξεις των τελευταίων 20 ετών στις ανεπτυγμένες χώρες είναι σημαντικές στον τομέα των μεταφορών και έχουν φέρει «κοντύτερα» τις ΛΕΠ στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το γεγονός αυτό είναι καθοριστικό για την ανάπτυξη του τουρισμού στις πολλές ΛΕΠ που διαθέτουν σημαντικούς τουριστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους. Η ταχύτερη πρόσβαση σε αυτές αποτελεί ένα ζητούμενο για την αύξηση των τουριστικών ταξιδιών και εξασφαλίζεται από εξελίξεις όπως: Αύξηση του αριθμού των ΙΧ αυτοκινήτων και βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών τους. Αύξηση του αριθμού των οδικών αξόνων και των μεταφορικών κόμβων που οδηγούν σε ΛΕΠ (λιμάνια, αεροδρόμια, σταθμοί). Η καλύτερη πληροφόρηση προέρχεται αρχικά από τις επιχειρήσεις και τους φορείς του τουρισμού που έχουν συμφέροντα ή προωθούν την ανάπτυξη στις ΛΕΠ. Αναφερόμαστε σε ξενοδοχεία, πρακτορεία, ξενώνες, αναπτυξιακούς ομίλους ή εταιρείες, επαγγελματικές ενώσεις, πρωτοβάθμιους ή δευτεροβάθμιους ΟΤΑ. Μέσω της παρουσίας τους σε ειδικά έντυπα, εκθέσεις τουρισμού και προγραμμάτων μάρκετινγκ οι τουριστικοί προορισμοί των ΛΕΠ γίνονται σταδιακά περισσότερο γνωστοί σε ένα όχι απαραίτητα ευρύ, αλλά σημαντικό και ειδικό τμήμα του κοι- [299 ]

8 Π. ΤΣΑΡΊΆΣ. Μ. ΣTOΓlANNIΔOY, Θ. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ νού. Στην εξέλιξη αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική και η συμβολή του Internet, το οποίο αφενός αποτελεί ένα «πεδίο» προβολής ενός τεράστιου αριθμού τουριστικών προορισμών με ειδικά και εναλλακτικά χαρακτηριστικά και αφετέρου ενισχύει τη σχετική αυτονόμηση στις επιλογές των τουριστών σε όλες τις φάσεις επιλογής και τελικής πραγματοποίησης των τουριστικών ταξιδιών (Stipanuk, 1993" Sheldon, 1997" Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001). Σε αυτό το πλαίσιο, το Internet γίνεται βασικό εργαλείο προώθησης και προβολής «νεότερων» προορισμών, όπως αυτές που κυρίως υπάρχουν στις ΛΕπ Περιβαλλοντικά «φιλικές» περιοχές και κοινωνικά υπεύθυνος τουρισμός Πρόκειται για δύο αλληλένδετε; εξελίξεις, οι οποίες σε σημαντικό βαθμό συνδέονται με τα νέα δεδομένα που έχουν επικρατήσει στην ανάπτυξη και την επέκταση του τουρισμού από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Αναφερόμαστε στη σταδιακή προώθηση προτύπων ανάπτυξης, τα οποία στηρίζονται στον Εναλλακτικό Τουρισμό, αλλά και στην πολιτική εφαρμογής των αρχών της βιώσιμης-αειφόρου ανάπτυξης σε περιοχές με διαφορετικά επίπεδα ή πρότυπα ανάπτυξης. Και στους δύο αυτούς τύπους πολιτικής υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στις επιλογές της ζήτησης (τουρίστες) και της προσφοράς (τουριστικοί προορισμοί) σε ό,τι αφορά αφενός τη σχέση τουριστικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος και αφετέρου το σεβασμό και την «ουσιώδη» επικοινωνία με τους πόρους που διαθέτει ο κάθε τουριστικός προορισμός (Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001):>. Αυτή ήταν και η αιτία της αυξημένης ζήτησης για ταξίδια «περίί" βαλλοντικά φιλικών διακοπών», καθώς και για έναν τύπο ταξι'i" διών με «κοινωνική υπευθυνότητα». Όπως είναι φυσικό, οι του '. ριστικοί προορισμοί των ΛΕΠ έχουν όλα τα στοιχεία που f.i.1f; ρούν να αποτελέσουν πόλο έλξης γι' αυτά τα ταξίδια. Επιπλέ(?, [300 ]

9 οι ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ η ανάγκη ενός ισόρροπου και βιώσιμου τύπου ανάπτυξης στις περιοχές αυτές, ο οποίος θα στηρίζεται στο σχεδιασμό και τον προγραμματισμό, συνδέεται άμεσα τόσο στο πεδίο της προσφοράς όσο και σε αυτό της ζήτησης με αυτές τις εξελίξεις. Συμπερασματικά, τα δεδομένα που εκθέσαμε συνηγορούν στην αύξηση διαφορετικών τύπων και χαρακτηριστικών τουριστικής ζήτησης για προορισμούς που βρίσκονται σε ΛΕΠ. Το γεγονός αυτό απαιτεί συγκεκριμένες παρεμβάσεις και πολιτικές στα θέματα οργάνωσης και διαχείρισης αυτών των περιοχών. 3. Ζητήματα οργάνωσης και διαχείρισης 3.1. Σχεδιασμός με όρια και στόχο τη βιώσιμη τουριστική αvαmυξη Τα ειδικότερα κοινωνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά, πολιτικά χαρακτηριστικά των ΛΕΠ που διαθέτουν τουριστικούς πόρους επιβάλλουν έναν τύπο σχεδιασμού, ο οποίος πρέπει να διαθέτει διαδικασίες -και μηχανισμούς- ελέγχου των παρεμβάσεων που προκρίνονται και εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο. Το βασικό επιχείρημα για έναν τέτοιο τύπο σχεδιασμού είναι ότι οι τουριστικοί πόροι που διαθέτουν οι περισσότερες ΛΕΠ είναι συνήθως περιορισμένοι, ευαίσθητοι και συχνά έχουν μεγάλη περιβαλλοντική ή πολιτιστική αξία. Είναι άρα απαραίτητο να τηρούνται ορισμένες βασικές αρχές: Η συνεκτίμηση στο σχεδιασμό της κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής φέρουσας ικανότητας των περιοχών. Κίνητρα τα οποία να ενισχύουν υποδομές, υπηρεσίες και δραστηριότητες ενταγμένες ισόρροπα στο τοπικό φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Ειδικό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο να διέπει την τουριστική α- νάπτυξη και να θέτει όρια και κανόνες. [301 ]

10 π. ΤΣΑΡΤΑΣ. Μ. ΣTOΓlANNIΔOY. θ. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ 3.2. Διαδικασίες κοινωνικής συμμετοχής και διαχείρισης των προσδοκιών Ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός της τουριστικής ανάπτυξης στις ΛΕΠ πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις συμμετοχικές διαδικασίες φορέων που εμπλέκονται σε αυτήν. Η συμμετοχή σε μια δυναμική διαδικασία τουριστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο έχει αναδειχθεί καθοριστική για την επιτυχή της έκβαση και συμβάλλει στην καλύτερη γνώση θεσμικών και αναπτυξιακών διαδικασιών, συγκροτώντας σταδιακά ένα ικανό πλαίσιο εμπειρίας και τεχνογνωσίας. Επιπλέον, μέσω αυτής της διαδικασίας οι διαφωνίες και τα διαφορετικά τοπικά συμφέροντα εκφράζονται θεσμικά και πολιτικά, γεγονός ιδιαίτερα κρίσιμο σε περιπτώσεις όπου απαιτείται η μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση. Ένα καίριο πρόβλημα το οποίο καλούνται να επιλύσουν παρόμοιες διαδικασίες είναι η διαχείριση των συχνά μη ρεαλιστικών προσδοκιών. Είναι συχνό φαινόμενο σε περιπτώσεις όπως οι ΛΕΠ, φορείς και φυσικά πρόσωπα να υπερεκτιμούν τις οικονομικές και αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής τους, πιέζοντας προς λάθος κατευθύνσεις και επιλογές. Το γεγονός αυτό συνδέεται με την έλλειψη τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης στον τουρισμό, την υποτίμηση του ανταγωνισμού, την άκριτη υιοθέτηση προτύπων τουριστικής ανάπτυξης και τα τοπικά οικονομικά συμφέροντα. Ο ρόλος των συμμετοχικών διαδικασιών είναι η ρεαλιστική προσέγγιση και διαχείριση αυτών των προσδοκιών, αλλά και η ενίσχυση των απόψεων και θέσεων που προσβλέπουν σε μια περισσότερο βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη. Κάτι τέτοιο ': μπορεί να γίνει με την προβολή και τη συστηματικότερη πληρο-,, φόρηση για τις διαδικασίες, αλλά και τις επιπτώσεις του ενός,ή; του άλλου τύπου τουριστικής ανάπτυξης... [302 ]

11 ΟΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ 3.3. Ενίσχυση των άλλων παραγωγικών κλάδων και σύνδεσή τους με τον τουρισμό Οτουρισμός μπορεί να αποτελέσει για τις ΛΕΠ ένα βασικό μοχλό ανάπτυξης, κινητοποιώντας το σύνολο των συχνά υποβαθμισμένων ή - «παραγωγικά» - παρωχημένων κλάδων της τοπικής οικονομίας. Υπάρχει, όμως, πάντοτε ο κίνδυνος να υπάρξει μια «ολιστική» επέκταση της τουριστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο, με αποτέλεσμα το μαρασμό και την εγκατάλειψη σε κλάδους με παράδοση ή προοπτικές ανάπτυξης (Γεωργία, Βιοτεχνία, Οικοτεχνία, Αλιεία, Βιομηχανία). Η αποφυγή μιας τέτοιας εξέλιξης απαιτεί μέτρα και παρεμβάσεις πολιτικής που θα ενισχύουν τη βιώσιμη διάσταση του τουρισμού ως πόλου της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης. Τέτοια μέτρα είναι: Λειτουργική διασύνδεση της τουριστικής ανάπτυξης με τους υπόλοιπους τοπικούς κλάδους της Οικονομίας. Ενίσχυση έργων τοπικής ανάπτυξης που θα συμβάλλουν στην προστασία και την ανάδειξη του τοπικού δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος. Προώθηση τουριστικών υποδομών και δραστηριοτήτων που θα ενισχύουν επιλεκτικά παραγωγικές τεχνικές και διαδικασίες άλλων κλάδων (π.χ. Γεωργία, Βιοτεχνία, Οικοτεχνία κ.ά.). Δημιουργία υποδομών ενίσχυσης (προβολή, προώθηση, τυποποίηση) των τοπικά παραγόμενων ποοϊόντων Διαδικασίες εκπαίδευσης και κατάρτισης ΥποτιμΟύνται συχνά στο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης σε περιοχές όπως οι ΛΕΠ -αλλά όχι μόνον- οι παράγοντες «εκπαίδευση» και «κατάρτιση». Αναφορικά με την εκπαίδευση, ο στόχος πρέπει να είναι η μέσω διαλέξεων και σεμιναρίων εξειδικευμένου χαρακτήρα συστηματική ενημέρωση και [303 ]

12 ,.: ~ ~. Π. ΤΣΑΡΊΑΣ, Μ. ΣΤΟΓΙΑΝΝΙΔΟΥ. Θ. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ πληροφόρηση σε θέματα σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η διεύρυνση αυτών των εκπαιδευτικών διαδικασιών σε ευρύτερες ομάδες του πληθυσμού (άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενες με την ανάπτυξη) θα συμβάλει θετικά στην προώθηση και την αποδοχή των πολιτικών τοπικής τουριστικής ανάπτυξης. Επιπλέον, παρόμοιες εκπαιδευτικές πρακτικές διευρύνουν την τεχνογνωσία των ντόπιων και ενισχύουν τις διαδικασίες τοπικής κοινωνικής συμμετοχής. Η κατάρτιση των απασχολουμένων ή όσων σκοπεύουν να ασχοληθούν με τον τουρισμό αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα, εφόσον στο πλαίσιο ενός σχεδιασμού με βασικό γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού απαιτούνται καταρτισμένα στελέχη. Συχνά αυτά προκύπτουν είτε από τον επαναπατρισμό ντόπιων μεταναστών στις ΛΕΠ είτε με την προσέλκυση επιχειρηματιών ή εργαζομένων από αστικά κέντρα, οι οποίοι προσβλέπουν στις προοπτικές της ανάπτυξης του τουρισμού. Τόσο σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση όσο και την κατάρτιση, απαιτούνται διαδικασίες με συνέπεια και συνέχεια (συνεχιζόμενη και διά βίου εκπαίδευση, κατάρτιση και επανακατάρτιση) Εξειδικευμένο μάρκετινγκ ΤΟ μάρκετινγκ αποτελεί ένα συχνότατα υποτιμημένο, αλλά πολύ ισχυρό εργαλείο στις προσπάθειες προώθησης προγραμμάτων τοπικής τουριστικής ανάπτυξης σε περιπτώσεις όπως οι ΛΕΠ. Αναφερόμαστε σε ένα συγκροτημένο πρόγραμμα μάρκετινγκ, το οποίο θα πρέπει να συνδέεται άμεσα με τις βασικές αρχές του σχεδιασμού και του προγραμματισμού, αλλά και τις. προσπάθειες διαχείρισης της δυναμικής -και συχνά συγκρουσια-.1. κής- αναπτυξιακής διαδικασίας του βιώσιμου τουρισμού;;ι' εφαρμογή ενός προγράμματος τουριστικού μάρκετινγκ πρέπ.~_ι άρα να αποτελεί σταθερή παράμετρο στη στρατηγική βιώσιμη,:': νάπτυξη του τουρισμού. Βασικές αρχές ενός τέτοιου εξειδι?(ειι' νου προγράμματος μάρκετινγκ είναι:. [304 ]

13 ΟΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΥΝΟΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Στοχεύει σε ειδικές ομάδες-στόχους με κίνητρα ταξιδιών σχετικά με τον βιώσιμο και Εναλλακτικό Τουρισμό. Προβάλλει και προωθεί την «τοπικότητα» ως βασικό στοιχείο της επίσκεψη; και γνωριμίας του τουρίστα με τον τόπο προορισμού. Διαφημίζει την ποικιλία των προσφερόμενων πολιτιστικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών πόρων της περιοχής. Αναδεικνύει τη σημασία ενός κοινωνικά υπεύθυνου τουρισμού που σέβεται τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Επιδιώκει τη συγκρότηση και προβολή ενός «ειδικού τουριστικού ποοϊόντοο-, το οποίο να ταυτίζεται με την περιοχή. Συμπερασματικά, το σύνολο των παρεμβάσεων και πολιτικών που αναλύσαμε ως κύριο στρατηγικό στόχο έχουν την προώθηση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στις ΛΕΠ με τουριστικούς πόρους. 4. Συμπεράσματα - Ζήτηση Ενα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και οι υπάρχοντες πόροι των ΛΕΠ συνηγορούν στην προώθηση προγραμμάτων βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Ο τουρισμός μπορεί -υπό όρους και προϋποθέσεις- να λειτουργήσει ως κύριος -αλλά όχι μόνος- τομέας στην προσπάθεια δυναμικότερης ανάπτυξης των ΛΕΠ. Ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός των προωθούμενων προγραμμάτων βιώσιμης ανάπτυξης πρέπει να συνοδεύονται και από ικανό θεσμικό πλαίσιο εφαρμογής και διαχείρισης των διαδικασιών που απορρέουν από αυτές. Η τοπική κοινωνική συμμετοχή σε πολλά επίπεδα και ζητήματα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της επιτυχίας ή μη των προτεινόμενων προγραμμάτων βιώσιμης ανάπτυξης του τουρισμού. 20 [305 ]

14 Π. ΤΣΑ.ΡΤΆΣ, Μ. ΣΤΟΓΙΑΝΝ/ΔΟΥ, θ. ΣΤΑΥΡ/ΝΟΥΔΗΣ Βιβλιογραφία ΚΟΚΚΩΣΗΣ Χ., ΤΣΑΡΤΑ.Σ Π. (2001). Βιώσιμη τoυρwτική ανάπτυξη και περιβάλλον, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σσ ΤΣΑΡΤΑ.Σ Π. (1996). Τουρίστες, ταξίδια, τόποι' κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον τουρισμό, Εξάντας, Αθήνα, σσ LANE Β. (1993). Tourism strategies and rural development: a review for the OECD, University of Bristol, Bristol. WEILER Β., Ηλι.ι, M.C. (επιμ.) (1992). Special interest tourίsm, Belhaven Press, London. SHELDON Ρ. (1997). Tourism information technology, CAB. STIPANUK D.M. (1993). Tourisrn and technology: interactions and irnplications, Tourism Mαnagement 14,4, ρρ [306 ]