ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡIΣΕΩΝ ΓΙΑ ΜΕΤΑΝAΣΤΕΣ ΑΠO ΤΡITΕΣ ΧΩΡΕΣ

Transcript

1 ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡIΣΕΩΝ ΓΙΑ ΜΕΤΑΝAΣΤΕΣ ΑΠO ΤΡITΕΣ ΧΩΡΕΣ Σιμωνίδου 14, (Κτίριο ΕΤΚΑ/ΠΕΟ), 1045 Λευκωσία, Τηλ: , Φαξ: Web: - info@inek.org.cy

2 1 Εισαγωγή Ευρωπαϊκή και κυπριακή νομοθεσία κατά των διακρίσεων Τι είναι η νομοθεσία κατά των διακρίσεων; Ποιοι είναι οι απαγορευμένοι λόγοι διάκρισης; Τι είναι διακρίσεις; Ποιους προστατεύει και σε ποιους τομείς εφαρμόζεται η νομοθεσία κατά των διακρίσεων; Υπάρχουν εξαιρέσεις στη νομοθεσία; Τι μπορούν να κάνουν τα θύματα κατά των διακρίσεων; Εργασιακές σχέσεις και απασχόληση, κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική πρόνοια, ιατρική περίθαλψη στην Κύπρο Εργασιακές σχέσεις και απασχόληση Δικαίωμα στην Οργάνωση Χρόνος Εργασίας, Ετήσια Άδεια και Διάταγμα Κατώτατου Μισθού Δικαίωμα Απασχόλησης και εξεύρεσης Εργασίας Αναζήτηση εργασίας Σχέδιο Κοινωνικής Ασφάλισης Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη Καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών, κατοίκων μακράς διαρκείας Οικογενειακή επανένωση Πολιτογράφηση Κοινωνική Πρόνοια και Κοινωνικές Παροχές Ποιος παρέχει στήριξη, βοήθεια και πληροφόρηση PROGRESS - Το Κοινοτικό Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη... 15

3 1 Εισαγωγή Ο οδηγός που έχεις στα χέρια σου συντάχθηκε από συνεργάτες του Ινστιτούτου Εργασίας Κύπρου στο πλαίσιο του προγράμματος «Δραστηριότητες Ενημέρωσης κατά των διακρίσεων στη βάση της φυλής, εθνότητας, θρησκείας και ηλικίας» που συγχρηματοδοτήθηκε από το «Κοινοτικό Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη» (PROGRESS). Ο οδηγός απευθύνεται τόσο σε στελέχη οργανώσεων που εκπροσωπούν τα συμφέροντα μεταναστών που προέρχονται από τρίτες χώρες, καθώς και στους ίδιους τους μετανάστες, οι οποίοι επίσης προστατεύονται από τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού. Ο οδηγός χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται παρουσίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας κατά των διακρίσεων με ιδιαίτερη αναφορά στις πρόσθετες πρόνοιες της κυπριακής νομοθεσίας, ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει μία ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συνιστά διάκριση, ποιες είναι απαγορευμένες μορφές διάκρισης, αλλά και για τις δυνατότητες που έχει στη διάθεση του δυνάμει της νομοθεσίας για να αντιμετωπίσει ενδεχόμενη διακριτική μεταχείριση σε βάρος του. Η νομοθεσία κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού έχει ως αφετηρία της την αρχή της ίσης μεταχείρισης. Είναι επομένως απαραίτητο τα μέλη ευάλωτων ομάδων να γνωρίζουν τα επίπεδα αναφοράς ώστε να μπορούν να διαπιστώνουν από μόνοι τους κατά πόσον τυγχάνουν ίσης ή διακριτικής μεταχείρισης. Γι αυτό το λόγο στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε το σύστημα εργασιακών σχέσεων, το σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης και ιατρικής περίθαλψης, καθώς και πρόνοιες του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας της Κύπρου. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρέχονται πληροφορίες σχετικά με δημόσιες υπηρεσίες και θεσμούς που είναι εντεταλμένοι από τη νομοθεσία να παρέχουν βοήθεια και να εξετάζουν περιπτώσεις διακριτικής μεταχείρισης, καθώς και για εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και άλλες εθελοντικές οργανώσεις που παρέχουν στήριξη σε θύματα διακρίσεων. Στο πλαίσιο του ιδίου προγράμματος, το Ινστιτούτο Εργασίας Κύπρου δημιούργησε τη διαδικτυακή πύλη που φιλοδοξεί να γίνει ένας χώρος αναφοράς για την καταπολέμηση των ρατσισμού και των διακρίσεων. Στην ιστοσελίδα αναρτούνται πληροφορίες σχετικά με την καταπολέμηση των διακρίσεων και του ρατσισμού στην Ελληνική, Τουρκική και Αγγλική γλώσσα, καθώς και κάποιες πληροφορίες και κείμενα σε άλλες γλώσσες. Η ιστοσελίδα ενημερώνεται τακτικά και διαθέτει τμήμα για ανταλλαγή απόψεων και διεξαγωγής διαλόγου. Τις απόψεις σου ή την παρέμβαση σου στο διάλογο μπορείς να τις αποστέλλεις στο Από την ιστοσελίδα μπορούν να προβάλλονται δραστηριότητες και εκδηλώσεις με αντιρατσιστικό και αντιδιακριτικό περιεχόμενο. Οι πληροφορίες για τις εκδηλώσεις σας μπορούν να αποστέλλονται στο Τέλος, ο οδηγός κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού θα ενημερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Οι ενημερωμένες εκδόσεις του θα αναρτούνται στην πιο πάνω διαδικτυακή πύλη. Συνδρομές για τον εμπλουτισμό και βελτίωση του οδηγού είναι ευπρόσδεκτες και μπορούν να αποστέλλονται στο 3

4 2 Ευρωπαϊκή και κυπριακή νομοθεσία κατά των διακρίσεων 2.1 Τι είναι η νομοθεσία κατά των διακρίσεων; Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με σκοπό την καταπολέμηση του ρατσισμού και των διακρίσεων έχει υιοθετήσει το 2000 δύο οδηγίες (ΕΕ 2000/43/ΕΚ και ΕΕ 2000/78/ΕΚ ) που μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών της. Η νομοθεσία που θέσπισαν αυτές οι δύο οδηγίες απαγορεύει τις διακρίσεις στην απασχόληση και στην κατάρτιση στη βάση φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής καλύπτει επίσης τομείς όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική ασφάλιση, η υγειονομική περίθαλψη, η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και η στέγαση. Η κυπριακή πολιτεία υιοθέτησε την ευρωπαϊκή νομοθεσία το 2004 με τη θέσπιση 4 νομοθεσιών, με τις οποίες μεταφέρεται στην κυπριακή νομοθεσία το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο απαγόρευσης των διακρίσεων με κάποιες προσθέσεις που αφορούν στις ιδιαιτερότητες της Κύπρου (π.χ. απαγόρευση των διακρίσεων λόγω κοινοτικής ή εθνικής καταγωγής, λόγω γλώσσας και χρώματος). Με τη νομοθεσία του 2004 ορίζεται επίσης ο Επίτροπος Διοίκησης ως η αρμόδια αρχή για την καταπολέμηση του ρατσισμού. 2.2 Ποιοι είναι οι απαγορευμένοι λόγοι διάκρισης; Η ευρωπαϊκή νομοθεσία απαγορεύει τις διακρίσεις σε βάρος προσώπων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, αναπηρίας, ηλικίας, θρησκείας ή άλλων πεποιθήσεων και σεξουαλικού προσανατολισμού. Η κυπριακή νομοθεσία απαγορεύει επίσης τις διακρίσεις λόγω κοινοτικής ή εθνικής καταγωγής, χρώματος και γλώσσας. Τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η κυπριακή νομοθεσία δεν καλύπτουν διακρίσεις λόγω εθνικής καταγωγής (υπηκοότητας). Δηλαδή, όταν ένα πρόσωπο τυγχάνει διαφορετικής μεταχείρισης λόγω υπηκοότητας δεν μπορεί να επικαλεστεί την προστασία αυτής της νομοθεσίας. Βέβαια, στους υπηκόους κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχεται το προβλεπόμενο από την Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης, το οποίο προσφέρει κάποια προστασία κατά των διακρίσεων και λόγω υπηκοότητας. Υπάρχει επίσης ευρωπαϊκή νομοθεσία που προσφέρει κάποια προστασία για κάποιες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών. Αυτός ο περιορισμός της νομοθεσίας απευθύνεται κυρίως σε υπηκόους τρίτων χωρών και σε απάτριδες και αφορά στις διατάξεις και προϋποθέσεις εισόδου και παραμονής τους στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και στη μεταχείριση που απορρέει από το νομικό καθεστώς τους. 2.3 Τι είναι διακρίσεις; Η νομοθεσία κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού, τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η κυπριακή αποσκοπούν στην προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Ίση μεταχείριση, σύμφωνα με τη νομοθεσία, σημαίνει την έλλειψη κάθε άμεσης και έμμεσης διάκρισης σε βάρος προσώπων για όλους τους απαγορευμένους λόγους διάκρισης. Διάκριση σημαίνει τη διαφοροποίηση ή την διαφορετική μεταχείριση, όταν δεν υφίσταται καμία ουσιαστική διαφορά ανάμεσα σε δύο πρόσωπα ή καταστάσεις, ή την ίδια μεταχείριση καταστάσεων, οι οποίες στην πραγματικότητα είναι διαφορετικές. Τι σημαίνει άμεση διάκριση; Άμεση είναι η προφανής διάκριση, κατά την οποία ένα πρόσωπο υφίσταται λιγότερο ευνοϊκή 4

5 μεταχείριση από ένα άλλο πρόσωπο σε ανάλογη κατάσταση λόγω ενός από τους πιο πάνω απαγορευμένους λόγους διάκρισης. Παράδειγμα: Για παράδειγμα, μία αγγελία στην εφημερίδα για θέση εργασίας τηλεφωνητή που αναφέρει ότι «δεν γίνονται δεκτές αιτήσεις από ανάπηρους» ή δεν γίνονται αποδεκτές αιτήσεις από μέλη μίας θρησκευτικής ομάδας, συνιστά άμεση διάκριση. Τι σημαίνει έμμεση διάκριση; Έμμεση διάκριση γίνεται όταν μια εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική ενδέχεται να προκαλέσει μειονεκτική μεταχείριση προσώπων για τους ίδιους λόγους που αναφέρονται πιο πάνω. Παράδειγμα: Για παράδειγμα, όταν για μία θέση εργασίας ζητείται η γνώση μίας ορισμένης γλώσσας που δεν είναι απαραίτητη για την άσκηση των ζητούμενων καθηκόντων, συνιστά έμμεση διάκριση. Ποιες άλλες διακρίσεις απαγορεύει η νομοθεσία; Η νομοθεσία απαγορεύει επίσης την παρενόχληση προσώπων, τη θυματοποίηση ή τα αντίποινα και την εντολή προς διακριτική μεταχείριση. Παρενόχληση είναι η κάθε ανεπιθύμητη ενέργεια ή συμπεριφορά που εκφράζεται με λόγια ή και πράξεις για ένα από τους απαγορευμένους λόγους διάκρισης με σκοπό στην προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου και τη δημιουργία ενός εκφοβιστικού, απειλητικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή εχθρικού περιβάλλοντος. Θυματοποίηση ή αντίποινα έχουμε όταν ένα άτομο γίνεται θύμα διακρίσεων ή αντιποίνων (π.χ. απόλυση) επειδή κατάγγειλε ή υπέβαλε παράπονο για διακρίσεις σε βάρος του. Η νομοθεσία προστατεύει όχι μόνο τα θύματα, αλλά και πρόσωπα που παρέχουν μαρτυρία ή εμπλέκονται με οποιοδήποτε άλλο τρόπο σε διαδικασία εξέτασης υπόθεσης διακρίσεων. Εντολή προς διάπραξη διακρίσεων έχουμε όταν για παράδειγμα ένας προϊστάμενος δίνει εντολή σε υφιστάμενο του να μεταχειριστεί διακριτικά κάποιο πρόσωπο για ένα ή περισσότερους από τους απαγορευμένους λόγους διάκρισης. 2.4 Ποιους προστατεύει και σε ποιους τομείς εφαρμόζεται η νομοθεσία κατά των διακρίσεων; Η νομοθεσία κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού απαγορεύει τις διακρίσεις από φυσικά και νομικά πρόσωπα (εταιρείες, οργανώσεις κλπ.), τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα. Στο δημόσιο τομέα περιλαμβάνονται ο κυβερνητικός τομέας, η τοπική αυτοδιοίκηση και όλοι οι δημόσιοι ή ημικρατικοί οργανισμοί. Η νομοθεσία προστατεύει άτομα, δηλαδή φυσικά πρόσωπα έναντι διακρίσεων σε όλη την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανεξαρτήτως υπηκοότητας. Η οδηγία για τις φυλετικές διακρίσεις (2000/43/ ΕΚ) προβλέπει προστασία και για οργανώσεις, στις περιπτώσεις που τυγχάνουν διάκρισης λόγω εθνοτικής ή φυλετικής καταγωγής. Ανεξαρτήτως υπηκοότητας σημαίνει ότι η νομοθεσία προστατεύει κάθε πρόσωπο που ζει και εργάζεται σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε αυτό έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους της Ε.Ε. ή ενός τρίτου κράτους. Δηλαδή, η νομοθεσία προστατεύει στο ίδιο βαθμό ένα πρόσωπο με συριακή υπηκοότητα που ζει στην Πολωνία, όπως και ένα πρόσωπο με ρουμανική υπηκοότητα που ζει στη Ρουμανία ή στην Κύπρο. Οι τομείς εφαρμογής των απαγορευμένων διακρίσεων διαφέρουν ως προς το λόγο διάκρισης. Η νομοθεσία για την καταπολέμηση των διακρίσεων στην απασχόληση και εργασία (Ν. 58/(Ι)/2004) 5

6 που αναφέρεται στις διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού εφαρμόζεται σε όλους τους σχετικούς με την απασχόληση και εργασία τομείς (όρους πρόσβασης στην απασχόληση και στην εργασία, επαγγελματική κατάρτιση και επιμόρφωση, συνθήκες εργασίας και απασχόλησης, την ιδιότητα μέλους σε εργατικές ή εργοδοτικές οργανώσεις). Η νομοθεσία κατά των φυλετικών διακρίσεων (Ν. 59(Ι)/2004) προσθέτει άλλους πέντε τομείς (κοινωνική προστασία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κοινωνικές παροχές, εκπαίδευση και πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στο κοινό, όπως για παράδειγμα τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρισμό, ασφάλιση οχημάτων, στέγαση κλπ.), περιορίζεται ωστόσο στις διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής προέλευσης. Ο νόμος 42(Ι) του 2004 που διέπει τη λειτουργία του Επιτρόπου Διοικήσεως ως η αρμόδια αρχή για την καταπολέμηση των διακρίσεων, προβλέπει την εφαρμογή του νόμου σε όλους τους πιο πάνω τομείς και για όλους τους απαγορευμένους λόγους διακρίσεων. Είναι και αυτή μία θετική ιδιομορφία που παρουσιάζει η κυπριακή νομοθεσία, με την έννοια ότι δίνει το δικαίωμα προσφυγής σε θύματα για διακρίσεις που διαπράχτηκαν σε τομείς που δεν καλύπτονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ωστόσο, η φύση και ο νομικός χαρακτήρας της προσφυγής και η έκταση των πιθανών κυρώσεων διαφέρουν. Ένα παράδειγμα: ένα πρόσωπο με αναπηρία που θεωρεί ότι είναι θύμα διακρίσεων σχετικά με τους όρους απασχόλησης του έχει τρεις επιλογές προσφυγής, α) Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών, β) Επαρχιακό Δικαστήριο και γ) Επίτροπο Διοικήσεως. Τις δύο πρώτες επιλογές έχει δυνάμει του νόμου για την καταπολέμηση των διακρίσεων στην απασχόληση και στην εργασία, ενώ την τρίτη επιλογή δυνάμει του νόμου που ορίζει τον Επίτροπο Διοικήσεως ως την αρμόδια αρχή για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Εάν, όμως, ένα άτομο με αναπηρία θεωρεί ότι είναι θύμα διακρίσεων σχετικά με την παροχή υπηρεσιών ασφάλισης, δεν μπορεί να ενεργήσει με βάση το νόμο για την καταπολέμηση των διακρίσεων στην απασχόληση και να προσφύγει στο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών ή το Επαρχιακό Δικαστήριο, επειδή ο τομέας της παροχής υπηρεσιών δεν καλύπτεται από αυτό το νόμο. Έχει το δικαίωμα, όμως, να απευθυνθεί στον Επίτροπο Διοικήσεως υποβάλλοντας παράπονο, αφού ο τομέας της παροχής υπηρεσιών καλύπτεται από το νόμο που ορίζει τον Επίτροπο Διοικήσεως ως της αρμόδια αρχή για την καταπολέμηση των διακρίσεων. 2.5 Υπάρχουν εξαιρέσεις στη νομοθεσία; Για όλους τους απαγορευμένους λόγους διάκρισης, οι Οδηγίες επιτρέπουν διακρίσεις μόνο κατ εξαίρεση και εφόσον πληρούνται κάποιοι όροι. Εξαιρέσεις επιτρέπονται όταν λόγω της φύσης ή του περιεχομένου της εργασίας, αποτελεί «ουσιαστική και καθοριστική προϋπόθεση» το άτομο να διαθέτει κάποιο χαρακτηριστικό που να συνδέεται με την φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, την αναπηρία, την θρησκεία ή την πίστη, το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ηλικία, εφόσον ο στόχος είναι θεμιτός και η προϋπόθεση ανάλογη. Παράδειγμα 1: θέση εργασίας για δάσκαλο γλώσσας ή φιλόλογο - ο εργοδότης είναι φυσιολογικό να δικαιούται να απαιτήσει ψηλό επίπεδο μόρφωσης και ευχέρεια στην εθνική γλώσσα Παράδειγμα 2: οργάνωση ενός θρησκευτικού δόγματος ζητά να προσλάβει ένα άτομο - φυσιολογικό η οργάνωση να απαιτεί οι υποψήφιοι να ανήκουν στο ίδιο δόγμα Παράδειγμα 3: ένας σκηνοθέτης ζητά ηθοποιό για να παίξει το ρόλο του Nelson Mandela - είναι παραδεκτό το δικαίωμα του σκηνοθέτη να απαιτήσει οι υποψήφιοι να είναι μαύροι Οι οδηγίες καθώς και η κυπριακή νομοθεσία επιτρέπουν και ενθαρρύνουν τις θετικές δράσεις. Αυτές είναι πράξεις ευνοϊκότερης μεταχείρισης κάποιων ομάδων ανθρώπων, νοουμένου ότι αποσκοπούν στην πρόληψη ή αντιστάθμιση ιστορικών μειονεκτημάτων που έχουν υποστεί αυτές οι ομάδες του 6

7 πληθυσμού λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Υπό κάποιες προϋποθέσεις η νομοθεσία επιτρέπει επίσης και κάποιες εξαιρέσεις διαφορετικής μεταχείρισης λόγω ηλικίας. Μία μορφή εξαίρεσης, τέλος, είναι και τι απαιτεί η νομοθεσία από τους εργοδότες, αναφορικά με την απασχόληση ατόμων με αναπηρίες. Οι εργοδότες είναι υπόχρεοι να λαμβάνουν, ανάλογα με τις περιστάσεις, όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα, ώστε το άτομο με αναπηρία να έχει πρόσβαση σε θέση εργασίας, να ασκεί ή να προάγεται στο επάγγελμά του ή να του παρέχεται εκπαίδευση, αρκεί τα μέτρα να μη συνεπάγονται «δυσανάλογη επιβάρυνση» για τον εργοδότη. 2.6 Τι μπορούν να κάνουν τα θύματα κατά των διακρίσεων; Η νομοθεσία κατά των διακρίσεων, ανάλογα με το λόγο και τον τομέα διάπραξης της διάκρισης, δίνει το δικαίωμα σε θύματα διακρίσεων να: Προσφύγουν στο επαρχιακό δικαστήριο ή στο δικαστήριο εργατικών διαφορών (για διακρίσεις σχετικές με την εργασία και την απασχόληση), το οποίο μπορεί να καταδικάσει τους θύτες διακρίσεων σε χρηματικές ποινές ή/και ποινές φυλάκισης. Το δικαστήριο μπορεί επίσης να επιδικάσει δίκαιες και εύλογες αποζημιώσεις προς όφελος των θυμάτων, που πρέπει τουλάχιστον να καλύπτουν τη ζημιά που υπέστη το θύμα. Η νομοθεσία προβλέπει και την αντιστροφή του βάρους της απόδειξης. Όταν το θύμα μπορεί να στοιχειοθετήσει περιστατικά από τα οποία πιθανολογείται η διάπραξη παραβίασης της νομοθεσίας για την ίση μεταχείριση, το δικαστήριο μπορεί να υποχρεώσει τον κατηγορούμενο να αποδείξει ότι δεν υπήρξε παραβίαση της νομοθεσίας. Υποβάλλουν παράπονο στην «Αρχή Κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων» που λειτουργεί στο Γραφείο του Επιτρόπου Διοικήσεως. Η Αρχή έχει την εξουσία από το νόμο, μεταξύ άλλων, να διερευνά καταγγελίες ρατσιστικής και διακριτικής μεταχείρισης, να παρέχει στήριξη σε θύματα διακρίσεων, να εκδίδει διατάγματα συμμόρφωσης, να επιβάλλει πρόστιμα και κυρώσεις σε βάρος όσων προβαίνουν σε ρατσιστική και διακριτική συμπεριφορά, αλλά και να αποκαθιστά τη ζημία σε βάρος θυμάτων. Να αναθέσουν την εκπροσώπηση τους σε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην καταπολέμηση του ρατσισμού και των διακρίσεων, όπως συνδικαλιστικές και αντιρατσιστικές οργανώσεις, οργανώσεις αναπήρων, συνταξιούχων, νεολαίας κλπ. Επειδή οι δικαστικές διαδικασίες είναι χρονοβόρες, ψυχοφθόρες και υψηλού κόστους συμβουλεύουμε τα θύματα διακρίσεων να αναζητήσουν και να εξαντλήσουν καταρχήν όλα τα μέσα που τους παρέχει η νομοθεσία για εξωδικαστική διευθέτηση. Είναι προφανές ότι μία δικαστική διαδικασία επιφέρει ουσιαστικά την οριστική ρήξη ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για περιπτώσεις διακρίσεων στη σφαίρα της εργασίας, όπου το θύμα επιζητεί την άρση των σε βάρος του διακρίσεων, δεν επιθυμεί ωστόσο να δημιουργηθεί ένα αφιλόξενο κλίμα που να τον οδηγήσει στην παραίτηση της θέσης εργασίας του. Για αυτούς τους λόγους συμβουλεύουμε τα θύματα διακρίσεων να αναζητούν και να εξαντλούν τα μέσα που θέτει η νομοθεσία στη διάθεσή τους με την εξής σειρά: 1. Ενεργοποίηση μίας οργάνωσης που δραστηριοποιείται στον τομέα, όπου διαπράττεται η διάκριση (π.χ. εάν η διάκριση είναι εργατικής φύσης απευθυνθείτε σε μία συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων) 2. Υποβολή παραπόνου στην «Αρχή Κατά του ρατσισμού και των Διακρίσεων» 3. Προσφυγή στο Επαρχιακό Δικαστήριο ή στο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών 7

8 Επειδή τα διαθέσιμα μέσα για θύματα διακρίσεων διαφέρουν ανάλογα με το λόγο διάκρισης και το τομέα εφαρμογής, συμβουλευτείτε τον παρακάτω πίνακα, από τον οποίο φαίνεται σε ποιες περιπτώσεις μπορείτε να προσφύγετε στο δικαστήριο. Α/Α Τομείς εφαρμογής Λόγος διάκρισης Διαθέσιμα μέσα για θύματα διακρίσεων Ευρωπαϊκές οδηγίες και κυπριακή νομοθεσία 1 Πρόσβαση στην απασχόληση, στην αυτοαπασχόληση Πρόσβαση στον επαγγελματικό προσανατολισμό, κατάρτιση και επιμόρφωση Εργασιακές συνθήκες και όρους απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των απολύσεων και μισθών Δικαίωμα οργάνωσης και συμμετοχής σε συνδικαλιστική ή επαγγελματική οργάνωση Φυλετική ή εθνοτική καταγωγή Θρησκεία ή άλλων πεποιθήσεων Αναπηρία Ηλικία Σεξουαλικός προσανατολισμός Κοινοτική καταγωγή Εθνική καταγωγή Γλώσσα Χρώμα Προσφυγή στο Επαρχιακό Δικαστήριο ή στο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών Υποβολή παραπόνου στην Αρχή Κατά του ρατσισμού Ανάθεση εκπροσώπησης σε οργανώσεις Υποβολή παραπόνου στην Αρχή Κατά του ρατσισμού Ανάθεση εκπροσώπησης σε οργανώσεις Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/78/ΕΚ 2000/43/EK Κυπριακοί νόμοι Ν.58(Ι)/2004 Ν.59(Ι)/2004 Ν.57(Ι)/ (Ι)/2004 Κυπριακοί νόμοι Ν.42(Ι)/ Πρόσβαση στις κοινωνικές παροχές, κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης Πρόσβαση στην εκπαίδευση Πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που είναι διαθέσιμα στο κοινό, και στην παροχή αυτών, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης Φυλετική ή εθνοτική καταγωγή Θρησκεία ή άλλων πεποιθήσεων Αναπηρία Ηλικία Σεξουαλικός προσανατολισμός Κοινοτική καταγωγή Εθνική καταγωγή Γλώσσα Προσφυγή στο Επαρχιακό Δικαστήριο Υποβολή παραπόνου στην Αρχή Κατά του ρατσισμού Ανάθεση εκπροσώπησης σε οργανώσεις Υποβολή παραπόνου στην Αρχή Κατά του ρατσισμού Ανάθεση εκπροσώπησης σε οργανώσεις Ευρωπαϊκή Οδηγία 2000//43/ΕΚ Κυπριακοί νόμοι Ν.59(Ι)/2004 νόμοι Ν.42(Ι)/2004 Κυπριακοί νόμοι Ν.42(Ι)/2004 Χρώμα 3 Εργασιακές σχέσεις και απασχόληση, κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική πρόνοια, ιατρική περίθαλψη στην Κύπρο 3.1 Εργασιακές σχέσεις και απασχόληση Η Κύπρος έχει ένα ανεπτυγμένο σύστημα εργασιακών σχέσεων, το οποίο καθορίζει τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των εργαζομένων και των εργοδοτών, τις σχέσεις ανάμεσά τους και τις συνθήκες και τους όρους εργασίας των εργαζόμενων. Το σύστημα εργασιακών σχέσεων στηρίζεται στις αρχές του δικαιώματος οργάνωσης των εργαζομένων και των εργοδοτών σε ενώσεις και της διαπραγμάτευσης και σύναψης ανάμεσα τους συλλογικών συμβάσεων. Οι συνθήκες και όροι εργασίας των εργαζομένων ρυθμίζονται αφενός από τη εργατική νομοθεσία και αφετέρου από τις συλλογικές συμβάσεις μεταξύ των εργαζομένων και των εργοδοτών. Συλλογικές συμβάσεις υπάρχουν κλαδικές και επιχειρησιακές. Οι πρώτες ισχύουν για ολόκληρο το κλάδο (όπως οι συμβάσεις στην οικοδομική και στην ξενοδοχειακή βιομηχανία), ενώ οι τελευταίες ισχύουν μόνο για την επιχείρηση στην οποία συνάπτονται. Οι συλλογικές συμβάσεις ισχύουν και εφαρμόζονται μόνο για τους εργαζόμενους που απασχολούνται σε επιχειρήσεις, στις οποίες δραστηριοποιούνται εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις. 8

9 Η εργατική νομοθεσία ισχύει για όλους ανεξαιρέτως τους εργαζόμενους και ρυθμίζει κατά κύριο λόγο τις συνθήκες εργασίας τους. Οι συνθήκες ασφάλειας και υγείας στην εργασία, η υποχρέωση συμμετοχής στο σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης, ο χρόνος εργασίας και η ελάχιστη διάρκεια της ετήσιας άδειας ανάπαυσης των εργαζομένων ρυθμίζονται από σχετικές νομοθεσίες. Ζητήματα που αφορούν στο ύψος ή τις ετήσιες αυξήσεις των απολαβών και άλλα ωφελήματα των εργαζομένων, όπως τιμαριθμικό επίδομα, ταμείο προνοίας ή ιατρική περίθαλψη ρυθμίζονται από τις συλλογικές συμβάσεις. 3.2 Δικαίωμα στην Οργάνωση Κάθε εργαζόμενος απολαμβάνει στην Κύπρο, όπως και σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το δικαίωμα της οργάνωσης σε συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων για τη συλλογική διεκδίκηση της βελτίωσης των όρων και συνθηκών απασχόλησης του. Πρέπει να γνωρίζεις ότι το δικαίωμα στην οργάνωση προστατεύεται από το σύνταγμα και τη νομοθεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο αρκετοί εργοδότες προσπαθούν με διάφορες απειλές να αποτρέψουν την συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων. Αυτό παρατηρείται πιο έντονα σε βάρος αλλοδαπών εργαζομένων που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν τα δικαιώματα τους και να είναι ευάλωτοι στις πιέσεις των εργοδοτών. Είναι γενικώς παραδεκτό και αποδεδειγμένο ότι εργαζόμενοι που είναι μέλη σε εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και κατ επέκταση καλύπτονται από συλλογική σύμβαση έχουν σαφώς ευνοϊκότερους όρους και καλύτερες συνθήκες εργασίας, ενώ είναι λιγότερο εκτεθειμένοι σε ενδεχόμενες αυθαιρεσίες των εργοδοτών τους. Γι αυτό σε ενθαρρύνουμε να επιδιώξεις μαζί με τους συναδέλφους σου να γίνετε μέλη σε συνδικαλιστική οργάνωση. Συνδικαλιστικές οργανώσεις, πέραν της κάλυψης από συλλογική σύμβαση και προστασίας έναντι της αυθαιρεσίας των εργοδοτών, προσφέρουν στα μέλη τους και μια σειρά υπηρεσίες, όπως σχέδιο ιατρικής περίθαλψης, ανάπαυσης και παραθερισμού σε πολύ χαμηλές τιμές, διοργάνωση διάφορων ψυχαγωγικών εκδηλώσεων και άλλα. Στο τελευταίο κεφάλαιο της μπροσούρας παρατίθενται ενδεικτικά τα στοιχεία επικοινωνίας της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας (ΠΕΟ), με την οποία μπορείς να επικοινωνήσεις για να γίνεις μέλος. Η ΠΕΟ λειτουργεί σε όλους τους τομείς της οικονομίας και διατηρεί γραφεία σε όλη την Κύπρο. 3.3 Χρόνος Εργασίας, Ετήσια Άδεια και Διάταγμα Κατώτατου Μισθού Επειδή οι περισσότερες παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας σε βάρος των εργαζομένων και διακρίσεις σε βάρος των αλλοδαπών αφορούν στη ρύθμιση του χρόνου εργασίας, της ετήσιας πληρωμένης άδειας και του κατώτατου μισθού είναι χρήσιμο να γνωρίζεις τα εξής: Χρόνος εργασίας (και χρόνος ανάπαυσης): ο μέγιστος εβδομαδιαίος χρόνος εργασίας συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών δεν μπορεί να ξεπερνά κατά μέσον όρο τις 48 ώρες. Ο εργαζόμενος δικαιούται 11 ώρες συνεχόμενης ημερήσιας ανάπαυσης ανά 24ώρο και 24 ώρες συνεχόμενης ανάπαυσης ανά εβδομάδα (ή κάτω από κάποιες προϋποθέσεις δύο 24ώρα ή ένα 48ωρο ανά δύο εβδομάδες). Ετήσια άδεια: ο κάθε εργαζόμενος δικαιούται ετήσια πληρωμένη άδεια συνολικής διάρκειας τουλάχιστον 4 εβδομάδες (20 εργάσιμες μέρες για πενθήμερη και 24 εξαήμερη εργασία). Διάταγμα Κατώτατου Μισθού: στην Κύπρο δεν υπάρχει εθνικός κατώτατος μισθός. Το ύψος των μισθών ρυθμίζεται κατά κανόνα από τη συλλογική σύμβαση. Επειδή, ωστόσο, σε κάποιους κλάδους της οικονομίας δεν υπάρχει επαρκής συνδικαλιστική εκπροσώπηση και διαπραγμάτευση, εκδίδεται κάθε χρόνο διάταγμα από το Υπουργικό Συμβούλιο που καθορίζει τον κατώτατο μισθό για κάποια επαγγέλματα. Το διάταγμα καλύπτει τους γραφείς, πωλητές, φρουρούς, βοηθούς παιδοκόμους, βοηθούς βρεφοκόμους, σχολικούς βοηθούς, νοσηλευτικούς βοηθούς και φροντιστές. Ο κατώτατος μισθός που ισχύει από την 1ην Απριλίου 2008 ανέρχεται στα 743 μηνιαίως για νέες προσλήψεις, ενώ για εργαζόμενους που έχουν ήδη συμπληρώσει ή θα συμπληρώσουν εξάμηνη υπηρεσία ο κατώτατος μισθός αυξάνεται στα 789. Παράπονα σχετικά με παραβιάσεις των πιο πάνω νομοθεσιών υποβάλλονται στα κατά τόπου γραφεία του Τμήματος Εργασιακών Σχέσεων του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Λευκωσία: /392, Λεμεσός: /3, Λάρνακα: /2, Πάφος: /1/3. 9

10 3.4 Δικαίωμα Απασχόλησης και εξεύρεσης Εργασίας Μετανάστες από τρίτες χώρες έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά εργασίας της Κύπρο. Υπήκοοι τρίτων κρατών που φτάνουν στην Κύπρο με θεώρηση εισόδου για σκοπούς απασχόλησης έχουν υποχρέωση να υποβάλουν αίτηση για την απόκτηση του Πιστοποιητικού Εγγραφής Αλλοδαπών (Alien Registration Certificate), καθώς και αίτηση για απόκτηση άδειας παραμονής ( pink slip ). Η αίτηση συμπληρώνεται και υποβάλλεται στα τοπικά κλιμάκια της Υπηρεσίας Μετανάστευσης της αστυνομίας, ενώ στη Λευκωσία στο Επαρχιακό Γραφείο Μετανάστευσης. Το έντυπο της αίτησης μπορείτε να το κατεβάσετε από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών στο: filedepot/uploaded/file/pdf_files/formmeu1.pdf Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να πάρετε από την Αρχείο Πληθυσμού και Μετανάστευσης (Civil Registry and Migration Department) του Υπουργείου Εσωτερικών στο και στο migration@crmd. moi.gov.cy. Πριν από την υποβολή της αίτησης για άδεια παραμονής, οι Μετανάστες που προέρχονται από τρίτες χώρες, χρειάζεται να έχουν συνάψει συμβόλαιο εργασίας. Στη συνέχεια χρειάζεται να αποκτήσουν Αριθμό Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Αυτό γίνεται σε συνεργασία με τον εργοδότη. 3.5 Αναζήτηση εργασίας Μετανάστες υπήκοοι τρίτων χωρών δεν έχουν επαρκή δικαιώματα πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες αναζήτησης εργασίας. Εξαίρεση αποτελούν οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες. Στην Κύπρο λειτουργούν επίσης ιδιωτικά γραφεία εξευρέσεως εργασίας. Επειδή παρατηρείται το φαινόμενο, ιδιωτικά γραφεία να χρεώνουν αλλοδαπούς εργαζόμενους για τις υπηρεσίες εξεύρεσης εργασίας που προσφέρουν, που κάποιες φορές μπορεί και να ανέρχονται σε μερικούς μηνιαίους μισθούς, είναι καλό να γνωρίζετε ότι τόσο η Κυπριακή όσο και η Ευρωπαϊκή νομοθεσία απαγορεύουν την επιβάρυνση εργαζομένων με τέλη εξεύρεσης εργασίας. Το οποιοδήποτε κόστος μπορεί να προκύπτει από τη μεσολάβηση ιδιωτών για την εξεύρεση εργασίας, βαραίνει αποκλειστικά τον εργοδότη. Υπήκοοι τρίτων χωρών δεν έχουν δικαίωμα αλλαγής εργοδότη, χωρίς προηγουμένως να έχουν εξασφαλίσει σχετική άδεια από το Αρχείο Πληθυσμού και Μετανάστευσης, το οποίο ωστόσο δεν χορηγεί τέτοιες άδειες στο πρώτο ή στο τέταρτο χρόνο παραμονής στην Κύπρο. Άδεια αλλαγής εργοδότη χορηγούνται με την προϋπόθεση, ότι ο εργαζόμενος μπορεί να αποδείξει παραβίαση των εργασιακών ή άλλων δικαιωμάτων του. Κάποιοι εργοδότες ή ακόμη και ιδιωτικά γραφεία εξεύρεσης κατακρατούν με διάφορες προφάσεις επίσημα έγγραφα των εργαζομένων, όπως το διαβατήριο. Αυτό είναι παράνομο και επίσης πρέπει να καταγγέλλεται στο Τμήμα Εργασίας. Για περισσότερες πληροφορίες και καταγγελίες στα κατά τόπους γραφεία του Τμήματος Εργασίας (Λευκωσία: , Λεμεσός: , Πάφος: , Λάρνακα και Αμμόχωστο: ) Ενδεχόμενες παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας μπορούν να καταγγέλλονται και σε εκπροσώπους εργατικών οργανώσεων. 3.6 Σχέδιο Κοινωνικής Ασφάλισης Όπως σ όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λειτουργεί και στην Κύπρο ένα σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης. Το σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης στηρίζει τους εργαζόμενους στην περίπτωση που για κάποιο συγκεκριμένο λόγο δεν μπορούν να εργαστούν και να έχουν εισόδημα. Το σχέδιο είναι υποχρεωτικό δια νόμου για όλους τους εργαζόμενους και χρηματοδοτείται από εισφορές των εργαζομένων, των εργοδοτών και του κράτους (6,3%, 6,3% και 4% αντίστοιχα επί του ακαθάριστου μισθού του κάθε εργαζόμενου). Αν και η συμμετοχή στο σχέδιο είναι υποχρεωτική, έχει παρατηρηθεί ότι για ένα σεβαστό αριθμό εργαζομένων δεν καταβάλλονται εισφορές στο ταμείο κοινωνικών ασφαλίσεων, κύρια με ευθύνη των εργοδοτών. Το ποσοστό ανασφάλιστων εργαζομένων είναι ιδιαίτερα μεγάλο ανάμεσα στους αλλοδαπούς εργαζομένους, όπου κάποιοι εργοδότες εκμεταλλεύονται την άγνοια ή το φόβο τους για να 10

11 μην καταβάλλουν τις υποχρεωτικές εισφορές. Κάποιες πάλι φορές ο εργοδότης μπορεί να αποκόπτει την εισφορά του εργαζόμενου χωρίς ωστόσο να την καταβάλλει στο ταμείο. Σε συμβουλεύουμε, λοιπόν, να βεβαιωθείς ότι πράγματι ο εργοδότης σου καταβάλλει εισφορές στο ταμείο κοινωνικών ασφαλίσεων και μάλιστα κατά αναλογία του πραγματικού σου μισθού. Μπορείς να πληροφορηθείς σχετικά από κάθε επαρχιακό γραφείο του ταμείου κοινωνικών ασφαλίσεων (βλέπε τα τηλέφωνα επικοινωνίας στο τελευταίο κεφάλαιο). Το σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης της Κύπρου παρέχει στους ασφαλισμένους επιδόματα ανεργίας, ασθενείας, μητρότητας, σύνταξη γήρατος, σύνταξη ανικανότητας, κοινωνική σύνταξη και κάποια άλλα εφάπαξ βοηθήματα (όπως γάμου και τοκετού). Το ύψος των επιδομάτων εξαρτάται από το ύψος των εισφορών και την οικογενειακή κατάσταση των δικαιούχων και χορηγούνται για περιορισμένο χρονικό διάστημα που ανάλογα με το επίδομα μπορεί να φτάνει μέχρι τις 156 μέρες. Το ύψος των συντάξεων εξαρτάται επίσης από το ύψος των εισφορών και την οικογενειακή κατάσταση και χορηγούνται μέχρι το θάνατο των δικαιούχων. Για κάθε επίδομα, σύνταξη ή βοήθημα ισχύουν ελάχιστες προϋποθέσεις για τις οποίες μπορείς να πληροφορηθείς από τα επαρχιακά γραφεία κοινωνικών ασφαλίσεων ή από τον εκπρόσωπο της συντεχνίας σου. Πρέπει επίσης να γνωρίζεις ότι κοινοτικοί εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να μεταφέρουν τα ασφαλιστικά δικαιώματα που έχουν συσσωρεύσει στην χώρα προέλευσης τους, μόνο εάν προέρχονται από χώρα με την οποία η Κυπριακή Δημοκρατία έχει συνάψει σχετική συμφωνία (προς το παρόν μόνο με την Αίγυπτο, τον Καναδά, την Ελβετία και την Αυστραλία). Ωστόσο, μετανάστες υπήκοοι τρίτων χωρών που έχουν συσσωρεύσει επαρκείς εισφορές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, με τις οποίες θεμελιώνεται δικαίωμα σύνταξης γήρατος, μπορούν να διεκδικήσουν και να πάρουν σύνταξη ακόμα και αν έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους. Βέβαια, λόγω του γεγονότος ότι εργαζόμενοι από τρίτες χώρες μπορούν να εργαστούν μόνο για περίοδο τεσσάρων χρόνων, μόνο λίγοι θα έχουν τη δυνατότητα συσσώρευσης επαρκών ασφαλιστικών δικαιωμάτων. Πρέπει επίσης να αναφερθεί, ότι λόγω του ιδιαίτερου καθεστώτος απασχόλησης τους (άδεια εργασίας παραχωρείται μόνο για κάποιο συγκεκριμένο εργοδότη, ο οποίος έχει άδεια απασχόλησης εργαζομένων από τρίτες χώρες) εργαζόμενοι από τρίτες χώρες, ουσιαστικά δεν έχουν πρόσβαση σε κάποιες παροχές από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, όπως για παράδειγμα το επίδομα ανεργίας. Περισσότερες πληροφορίες στις Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Λευκωσία: , Λεμεσός: , Λάρνακα: , Πάφος: , Παραλίμνι: ) και τα Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη. 3.7 Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη Αιτητές ασύλου έχουν δωρεάν πρόσβαση στις κρατικές υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και πρόσφυγες με επικουρική προστασία έχουν επίσης πρόσβαση στις κρατικές υπηρεσίες υγείας, είτε δωρεάν είτε με μειωμένα τέλη ανάλογα με το ετήσιο σας εισόδημα. Για να αποκτήσετε την κάρτα νοσηλείας πρέπει να υποβάλετε τη σχετική αίτηση μαζί με την άδεια παραμονής σας ή επιβεβαίωση υποβολής αίτησης ασύλου στην Κύπρο. Αιτήσεις για την κάρτα νοσηλείας Α (δωρεάν πρόσβαση) ή Β (με μειωμένα τέλη) μπορούν να υποβληθούν στην Υπηρεσία Κάρτας Νοσηλείας του Υπουργείου Υγείας, σε όλα τα δημόσια νοσοκομεία και στα Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη της Λεμεσού, της Λάρνακας, της Πόλης Χρυσοχούς και του Πελεντρίου. Υπήκοοι τρίτων χωρών που διαθέτουν άδεια παραμονής για σκοπούς απασχόλησης αποκτούν δικαίωμα πρόσβασης στις κρατικές υπηρεσίες υγείας μόνο εφόσον καταβάλουν τα προβλεπόμενα τέλη. Ωστόσο, εργαζόμενοι από τρίτες χώρες πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι υποχρεωτική η κάλυψη τους από ιδιωτικά σχέδιο ασφάλισης υγείας. Η ευθύνη σύναψης συμβολαίου ασφάλισης υγείας ανήκει στον εργοδότη, ενώ το κόστος καλύπτεται εν μέρει από τον εργοδότη και εν μέρει από τον εργαζόμενο. Μετανάστες υπήκοοι τρίτων χωρών που καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις έχουν επίσης δικαίωμα πρόσβασης στα σχέδια ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων. 3.8 Καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών, κατοίκων μακράς διαρκείας Η οδηγία του συμβουλίου 2003/109/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αναφέρεται στο καθεστώς των 11

12 υπηκόων τρίτων χωρών, οι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες, τέθηκε σε ισχύ στις 23 Ιανουαρίου Η Κύπρος μετάφερε την οδηγία στο εθνικό δίκαιο στις 14 Φεβρουαρίου 2007 (Νόμος 8(1)2007). Τα σχετικά έντυπα (MLT 1) διατέθηκαν το 2008 και έτσι άνοιξε ο δρόμος στους δικαιούχους για να υποβάλουν αίτηση για την απόκτηση του καθεστώτος του επί μακρόν διαμένοντα. Ο οδηγία αποσκοπεί στην διευκόλυνση της ένταξης των επί μακρών διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών στις φιλοξενούσες κοινωνίες, παραχωρώντας σε αυτούς παρόμοια δικαιώματα με αυτά των υπηκόων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η βασική και πιο ουσιαστική αρχή για την διαπίστωση της επί μακρόν διαμονής είναι, σύμφωνα με αυτή την πρωτοβουλία, η πενταετής νόμιμη και αδιάλειπτη παραμονή σε ένα κράτος μέλος. Υπήκοοι τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα και αδιάλειπτα για περίοδο τουλάχιστον πέντε χρόνων στην Κύπρο πριν από την υποβολή της αίτησης, έχουν δικαίωμα να διεκδικήσουν με σχετική αίτησή τους το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντα. Η σχετική αίτηση υποβάλλεται στο Αρχείο Πληθυσμού και Μετανάστευσης. Κάποιες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών, ιδιαίτερα οι πρόσφυγες και τα άτομα με επικουρική προστασία, δεν έχουν δικαίωμα να αποκτήσουν το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντα. Άτομα με το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντα έχουν δικαίωμα πρόσβασης στην αγορά εργασίας όπως και οι Κύπριοι. Σύμφωνα με απόφαση του δικαστηρίου, υπήκοοι τρίτων χωρών που διαμένουν στην Κύπρο με προσωρινή άδεια παραμονής δεν είναι δικαιούχοι του καθεστώτος του επί μακρόν διαμένοντα. Ωστόσο, η απόφαση αυτή που επικυρώνει την ακολουθούμενη πρακτική της αρμόδιας διοικητικής αρχής, παρουσιάζει κάποια προβλήματα και ίσως αναθεωρηθεί. Στην περίπτωση που η αίτηση σας για απόκτηση του καθεστώτος του επί μακρόν διαμένοντα απορριφτεί έχετε δικαίωμα εντός 75 ημερών να προσφύγετε κατά της απόφασης αυτής στο Ανώτατο Δικαστήριο. Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια απευθυνθείτε στην ΚΙΣΑ (στοιχεία επικοινωνίας στο κεφάλαιο 4). 3.9 Οικογενειακή επανένωση Η Οδηγία του Συμβουλίου 2003/86/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το δικαίωμα των υπηκόων τρίτων χωρών στην οικογενειακή επανένωση μεταφέρθηκε στο εθνικό δίκαιο της Κύπρου στις 14 Φεβρουαρίου 2007 (Νόμος 8(1)2007). Στο προοίμιο της οδηγίας υπογραμμίζεται ότι τα σχετικά με την οικογενειακή επανένωση μέτρα πρέπει να λαμβάνονται σύμφωνα με την υποχρέωση προστασίας της οικογενειακής ζωής και σεβασμού της ιδιωτικής ζωής. Το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση μπορεί να ασκηθεί από άτομα, τα οποία διαθέτουν άδεια παραμονής, εκδοθείσας σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους και κανονισμούς και διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους. Δικαιούχοι πρέπει επίσης να έχουν εύλογη προοπτική να αποκτήσουν το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντα. Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια απευθυνθείτε στην ΚΙΣΑ (στοιχεία επικοινωνίας στο κεφάλαιο 4) Πολιτογράφηση Οποιοδήποτε πρόσωπο διαμένει νόμιμα και αδιάλειπτα για περίοδο πέραν των επτά ετών πριν από την υποβολή της αίτησης, έχει δικαίωμα να αιτηθεί την πολιτογράφηση του (να αποκτήσει δηλαδή την κυπριακή υπηκοότητα). Επίσης, οποιοδήποτε άτομο είναι παντρεμένο με Κύπριο πολίτη για τουλάχιστον τρία χρόνια πριν από την υποβολή αίτησης, μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα πολιτογράφησης. Οι αιτήσεις υποβάλλονται στα γραφεία των Επαρχιακών Διοικήσεων. Για περισσότερες πληροφορίες και βοήθεια απευθυνθείτε στην ΚΙΣΑ (στοιχεία επικοινωνίας στο κεφάλαιο 4) Κοινωνική Πρόνοια και Κοινωνικές Παροχές Το κυπριακό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας παρέχει μία σειρά βοηθήματα και χορηγίες. Κάποια από αυτά χορηγούνται με εισοδηματικά κριτήρια, ενώ κάποια άλλα ανεξαρτήτως εισοδήματος. Το κυπριακό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Υπήκοοι τρίτων χωρών που 12

13 ζουν στην Κύπρο με άδεια παραμονής για σκοπούς εργασίας δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης σ αυτά τα βοηθήματα και παροχές. Θύματα εμπορίας προσώπων, αιτητές ασύλου, αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και άτομα με επικουρική προστασία έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε κάποια από αυτά, φτάνει να πληρούν τις προβλεπόμενες προϋποθέσεις. Παρακάτω κάνουμε αναφορά στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και στα πιο σημαντικά βοηθήματα και χορηγίες που έχουν την ευθύνη να διαχειρίζονται. Λόγω του περιορισμένου χώρου δεν αναφερόμαστε στις προϋποθέσεις. Περισσότερες πληροφορίες μπορείς να πάρεις από τα κατά τόπους Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη και την αρμόδια για κάθε χορηγία ή βοήθημα κρατική υπηρεσία. Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας: Δημόσιο βοήθημα Το Δημόσιο Βοήθημα παραχωρείται σε κάθε νόμιμο κάτοικο Κύπρου, του οποίου το εισόδημα σε σχέση με την οικογενειακή του κατάσταση δεν αρκεί για την κάλυψη των βασικών και ειδικών αναγκών αυτού και της οικογενείας του. Λήπτες δημόσιου βοηθήματος που κατοικούν σε ενοικιαζόμενο υποστατικό έχουν επίσης δικαίωμα επιχορήγησης ενοικίου. Υπήκοοι τρίτων χωρών που ζουν στην Κύπρο με άδεια παραμονής για σκοπούς εργασίας δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης στο δημόσιο βοήθημα, ενώ αιτητές ασύλου, αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και άτομα με επικουρική προστασία έχουν. Περισσότερες πληροφορίες μπορείς να πάρεις από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Λευκωσία: , Λεμεσός: , Λάρνακα: , Πάφο: , Αμμόχωστο (Παραλίμνι): , Περιφέρεια Μόρφου (Ευρύχου): ) Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων: Φοιτητική χορηγία, επίδομα μάνας, επίδομα τέκνου, επιδόματα και χορηγίες σε άτομα με αναπηρίες και ειδική χορηγία για απόκτηση καινούριας κατοικίας. Η Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων του Υπουργείου Οικονομικών διαχειρίζεται την παροχή της φοιτητικής χορηγίας, του επιδόματος τέκνου, του επιδόματος μάνας, της οικονομικής βοήθειας σε πολύτεκνες οικογένειες για απόκτηση αυτοκινήτου. Η Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων διαχειρίζεται επίσης τις ειδικές παροχές για άτομα με αναπηρίες, όπως την ειδική χορηγία για τυφλούς, την οικονομική βοήθεια σε άτομα με αναπηρίες για την αγορά αυτοκινήτου και το επίδομα διακίνησης σε ανάπηρους. Η ίδια υπηρεσία διαχειρίζεται, τέλος, την ειδική χορηγία για απόκτηση πρώτης καινούριας κατοικίας. Αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και άτομα με επικουρική προστασία έχουν δικαίωμα πρόσβασης στα επιδόματα μάνας και τέκνου και στις χορηγίες και βοηθήματα για άτομα με αναπηρίες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις προβλεπόμενες προϋποθέσεις και για υποβολή αιτήσεων μπορείς να απευθυνθείς στην Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων (Λευκωσία: ) και στα κατά τόπους Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη. Κυπριακός Οργανισμός Αναπτύξεως Γης και Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Στέγης: σχέδια στέγασης χαμηλά και μέτρια αμειβόμενων και χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια. Πέραν από την ειδική χορηγία για την απόκτηση πρώτης καινούριας κατοικίας που χορηγείται από την Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων του Υπουργείου Οικονομικών, σημαντικό στήριγμα για τη στέγαση χαμηλά και μέτρια αμειβομένων συνιστούν ο Κυπριακός Οργανισμός Αναπτύξεως Γης και ο Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Στέγης. Ο πρώτος δραστηριοποιείται στο διαχωρισμό οικοπέδων και στην κατασκευή οικιών και διαμερισμάτων που διατίθενται σε πολύ χαμηλές τιμές σε οικογένειες με χαμηλά και μέτρια εισοδήματα. Ο δεύτερος δραστηριοποιείται στη χορήγηση χαμηλότοκων μακροπρόθεσμων στεγαστικών δανείων, που επίσης χορηγούνται με εισοδηματικά κριτήρια. Υπήκοοι τρίτων χωρών δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης σ αυτά τα σχέδια. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα σχέδια στέγασης και χρηματοδότησης και τα κριτήρια των δύο οργανισμών μπορείς να απευθυνθείς στον Κυπριακό Οργανισμό Αναπτύξεως Γης (Λευκωσία: και Λεμεσός: ) και στον Οργανισμό Χρηματοδοτήσεως Στέγης (Λευκωσία: , Λεμεσός: , Λάρνακα: , Πάφο: , Αμμόχωστο (Παραλίμνι): ) Κρατικά Ινστιτούτα Επιμόρφωσης και Επιμορφωτικά Κέντρα: εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και μαθήματα επιμόρφωσης Τα Κρατικά Ινστιτούτα Επιμόρφωσης και τα Επιμορφωτικά Κέντρα λειτουργούν υπό την ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Τα πρώτα προσφέρουν κύρια ενισχυτικά μαθήματα σε μαθητές, καθώς και βοήθεια προετοιμασίας για εισαγωγικές εξετάσεις σε πανεπιστήμια. Τα Επιμορφωτικά Κέντρα προσφέρουν ευρεία γκάμα μαθημάτων σε άτομα 15 ετών και άνω και έχουν ως γενικό σκοπό την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε ατόμου και την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική πρόοδο των πολιτών και της κοινωνίας γενικότερα. Τα δίδακτρα για τα μαθήματα που προσφέρονται και από τους δύο θεσμούς είναι πολύ χαμηλά. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί, ότι τόσο τα Κρατικά Ινστιτούτα Επιμόρφωσης, όσο και τα Επιμορφωτικά Κέντρα, προσφέρουν δωρεάν μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε 13

14 αλλοδαπούς εργαζόμενους. Η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας σίγουρα θα διευκολύνει τη ζωή σου και την εργασία σου στην Κύπρο. Θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα πως λειτουργούν διάφοροι θεσμοί και να ενσωματωθείς γρηγορότερα στο νέο κοινωνικό σου περιβάλλον, ενώ από την άλλη η γνώση της ελληνικής γλώσσας θα αποτελεί πλεονέκτημα στην επαγγελματική σου δραστηριότητα. Για περισσότερες πληροφορίες αποτείνεστε: στη Γραμματεία Κρατικών Ινστιτούτων Επιμόρφωσης (Λευκωσία: /7/8) και στα επαρχιακά Γραφεία των Επιμορφωτικών Κέντρων (Λευκωσία: /3, Λεμεσό: , Λάρνακα και Αμμόχωστο: και Πάφο: ) 4 Ποιος παρέχει στήριξη, βοήθεια και πληροφόρηση Περισσότερες πληροφορίες Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη νομοθεσία και άλλες δραστηριότητες για την καταπολέμηση των διακρίσεων και του ρατσισμού μπορείτε να βρείτε: στην εξειδικευμένη ιστοσελίδα της Ε.Ε., όπου υπάρχουν πληροφορίες στις επίσημες γλώσσες της Ε.Ε.: και στην σχετική ιστοσελίδα που δημιούργησε το Ινστιτούτο Εργασίας Κύπρου - ΠΕΟ: Ποιοι μπορούν να βοηθήσουν; Για υποβολή παραπόνων σχετικά με διακριτική και ρατσιστική συμπεριφορά: Αρχή Κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως Διαγόρου 2 (Era House), 1097 Λευκωσία Τηλ: , Φαξ: Web: ombudmans@ ombudsman.gov.cy Οργανώσεις που παρέχουν στήριξη σε θύματα ρατσισμού και διακρίσεων: Κίνηση για Ισότητα, Στήριξη, Αντιρατσισμό - ΚΙΣΑ Web: Λευκωσία Αρσινόης 18, 1010 Λευκωσία Τηλ.: , Φαξ: kisa@cytanet.com.cy Λεμεσό Αθηνών 28, 3041 Λεμεσός Τηλ.: , Φαξ: kisa_lim@cytanet.com.cy Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία ΠΕΟ Web: peo@peo.org.cy Λευκωσία Αρχέρμου 31-35, 1045 Λευκωσία Τηλ.: , Φαξ: Αμμόχωστο Αγίου Κορνηλίου 4 (Διαμ. 1), 5280 Παραλίμνι Τηλ.: , Φαξ: Λάρνακα Μάρκου Δράκου 30Α, 6011 Λάρνακα Τηλ.: , Φαξ: Πάφο Παλλάδος 4, 8046 Πάφος Τηλ.: , Φαξ: Δημόσιες υπηρεσίες πληροφόρησης για κοινωνικές παροχές Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα με Παρασκευή, 8.00 πμ 5.00 μμ Λευκωσία Κατσώνη 29, 1082 Άγιοι Ομολογητές Τηλ.: , Φαξ: , kep@papd.mof.gov.cy Λεμεσό Σπύρου Αραούζου 21, 3036 Λεμεσός Τηλ.: , Φαξ: , keplimassol@papd.mof.gov.cy Πελέντρι Αρχ. Μακαρίου του 3ου 70, 4878 Πελέντρι Τηλ.: , Φαξ: , keppelendri@papd.mof.gov.cy Λάρνακα Λεωφόρος Γρηγόρη Αυξεντίου 27, 6021 Λάρνακα Τηλ.: , Φαξ: , keplarnaca@papd.mof.gov.cy Πόλις Χρυσοχούς Ευαγόρα Παλληκαρίδη 1, 8820 Πόλις Χρυσοχούς Τηλ.: , Φαξ: , keppolis@papd.mof.gov.cy Λεμεσό Λουκή Ακρίτα 11, 3030 Λεμεσός Τηλ.: , Φαξ:

15 PROGRESS - Το Κοινοτικό Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη Αυτή η δημοσίευση υποστηρίζεται από το Κοινοτικό Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη PROGRESS ( ). Η απόφαση αριθ. 1672/2006 που καθιερώνει ένα Κοινοτικό Πρόγραμμα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη το PROGRESS υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στις 24 Οκτωβρίου 2004 και δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 15 Νοεμβρίου Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αποσκοπεί στο να στηρίξει οικονομικά την εφαρμογή των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους τομείς της απασχόλησης και των κοινωνικών υποθέσεων, όπως καθορίζονται στην Κοινωνική Ατζέντα, συμβάλλοντας στην επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής της Λισσαβόνας. Στόχος του PROGRESS είναι να ενισχύσει τη συμβολή της ΕΕ στις προσπάθειες των κρατών μελών για δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας και για δημιουργία μιας πιο συνεκτικής κοινωνίας, όπως και στη διεκπεραίωση της σχετικής υποχρέωσης. Για το σκοπό αυτό το PROGRESS: παρέχει ανάλυση και συμβουλευτική σε θέματα πολιτικής, που εμπίπτουν στους τομείς της αρμοδιότητάς του, υποστηρίζει και παρακολουθεί την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ και της πολιτικής που σχετίζεται με τους τομείς που αφορούν το Πρόγραμμα, προωθεί την αλληλοενημέρωση σε θέματα πολιτικής, εκπαίδευσης και υποστήριξης μεταξύ των κρατών μελών, στη βάση των σκοπών και των προτεραιοτήτων της ΕΕ και διοχετεύει στα κατάλληλα κανάλια τις απόψεις των εμπλεκόμενων φορέων και της κοινωνίας γενικά. Το επταετές Πρόγραμμα εμπλέκει όλους τους φορείς που μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση κατάλληλης και αποτελεσματικής απασχόλησης, κοινωνικής νομοθεσίας και πολιτικής, μεταξύ των 27 κρατών μελών, των ΕΣΣΕ ΕΟΣ, της Κροατίας, της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Σερβίας. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: _social/progress/index_en.html Η παρούσα δημοσίευση εκφράζει την άποψη του συντάκτη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι υπεύθυνη για οποιαδήποτε άλλη χρήση ήθελε γίνει των πληροφοριών που περιλαμβάνονται. Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτή την δημοσίευση δεν αντικατοπτρίζουν κατ ανάγκη τη θέση ή την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 15

16 Σιμωνίδου 14, (Κτίριο ΕΤΚΑ/ΠΕΟ), 1045 Λευκωσία, Τηλ: , Φαξ: Web: - info@inek.org.cy