AFTER LIFE CONSERVATION PLAN SKYROSBIODIVERSITY

Transcript

1 AFTER LIFE CONSERVATION PLAN SKYROSBIODIVERSITY Επιδεικτική εφαρμογή ολοκληρωμένων μεθόδων σχεδιασμού και μέτρων διαχείρισης, προκειμένου να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα της Σκύρου. ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2016

2 Περιεχόμενα EXECUTIVE SUMMARY ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT Ιστορικό Ανάλυση SWOT Δυνατά σημεία Αδυναμίες Ευκαιρίες Απειλές ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ AFTER LIFE ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Ενδεικτικά Έσοδα Λειτουργίας του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

3 EXECUTIVE SUMMARY After 6 years of implementation, the SKYROSBIODIVERSITY leaves a considerable legacy to the island of Skyros and the local community, concerning a wealth of biodiversity surveys, plans and reports, as well a variety of successful demonstration actions, related to the most important biodiversity assets and productive activities on the island. Moreover, it provides a well trained devoted team of Municipality employees and collaborators, as well as specialized NGOs that after working together for all these years, are ready to continue the work after the project end. The Municipality of Skyros has proved all these years that it fully believes in the project concept, for a future sustainable local development directly linked with biodiversity conservation. It has been honest in its commitments, having devoted considerable financial and human resources to the project implementation. Indeed the Municipality, with the considerable assistance of the National Green Fund, has provided an almost equal amount of funding to the project, to the EC contribution. The formal legal acceptance of the Biodiversity Action Plan, on behalf of the Ministry of the Environment with the Ministerial Decision, paves the road for the future biodiversity conservation interventions. Taking these facts into consideration, it is proposed that the most appropriate After Life Conservation Plan scenario for the case of Skyros, would be the continuation of biodiversity interventions, keeping together the local team, as part of a local Biodiversity Conservation Programme of Skyros (BCPS), established by the Municipality to carry out biodiversity related activities, in collaboration with HOS and ELET. BCPS will maintain, continue and even expand the project interventions, using the experience and know how gathered by the SKYROSBIODIVERSITY projects, and motivating local and national actors to work for the further expansion of local biodiversity related activities. A local Biodiversity Conservation Committee will be established by the Municipality, to coordinate the administrational aspects of the BCPS and approve the annual planning of the programme. Representatives of local stakeholders and national- regional competent authorities will participate in the Committee, which is expected to gradually evolve to the future management authority for the protected areas of Skyros. The Municipality of Skyros has been committed to provide financial and technical support to the BCPS and the project partners will continue their involved in the biodiversity related activities. There are reasonable expectations that the Green Fund will continue its financial support to the future biodiversity related interventions, especially if they are planned and organized in the framework of After Life Conservation Plan and be implemented by the BCPS. In such a scenario, the project office and the permanent exhibition room are maintained, as well at least 3 job positions (two full time local wardens, part time technical coordinator and communication officer), as well as part time positions of HOS and ELET field workers. The BCPS team will have as primary duties to maintain and continue SKYROSBIODIVERSITY 2

4 technical, scientific and communication- public awareness activities (including maintenance of infrastructures), and further expand those activities related to the future operation of the protected area, the promotion of high added value, biodiversity friendly local products, the promotion of ecotourism and bird tourism, as well as of the cultural heritage of the area. A financial assessment of a 5 years budget for BCPS provides a rather optimistic picture for the future of the attempt, with the annual balance as follows: ANNUAL EXPENSES EXPECTED ANNUAL INCOME ANNUAL BALANCE This annual balance estimation takes into consideration that there exist remarkable potential opportunities for further expansion of the biodiversity related conservation efforts, by motivating available private, public and EU funds, in case the local BCPS mobilizes the legacy of the SKYROSBIODIVERSITY project, in relation to existing know how, plans, collaborations, local and national support and above all local motivation. 3

5 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT 1.1 Ιστορικό Το πρόγραμμα LIFE για τη φύση και τη βιοποικιλότητα της Σκύρου υλοποιείται από τον Δήμο Σκύρου από τα τέλη του 2010 έως το 2015, με τη συνεργασία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Εταιρείας και τη σημαντική οικονομική συνδρομή του Πράσινου Ταμείου. Στόχος του προγράμματος είναι η καταγραφή, προστασία και ανάδειξη της σκυριανής βιοποικιλότητας, δηλαδή των φυτών και των ζώων και των οικοσυστημάτων της Σκύρου και των γύρω νησίδων, που παρουσιάζουν μοναδικά χαρακτηριστικά για τη χώρα μας και για την Ευρώπη. Με τρόπο που θα είναι κατανοητός και αποδεκτός από την τοπική κοινωνία και που παράλληλα θα βοηθήσει το νησί να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες αξίες της φυσικής κληρονομιάς για να φτιάξει ένα ακόμα καλύτερο και ελκυστικότερο τουριστικό προϊόν, και να προσελκύσει ποιοτικό τουρισμό. Και που παράλληλα θα βοηθήσει στον καλύτερο αναπτυξιακό σχεδιασμό του νησιού, σε εναρμόνιση με τις απαιτήσεις της βιοποικιλότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις αξίες και ιδιαιτερότητες του σκυριανού πολιτισμού και τοπίου. Στους ειδικούς στόχους του προγράμματος συγκαταλέγονται : Η επίδειξη της σκοπιμότητας αναζωογόνησης του παραδοσιακού μοντέλου ολοκληρωμένης διαχείρισης των αγροτικών οικοσυστηματων και βοσκοτόπων της Σκύρου. Η υλοποίηση ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για τη διατήρηση των σημαντικών τοπικών ή / και ενδημικών φυτικών ειδών, καθώς και των υγροτόπων του νησιού. Η υλοποίηση ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας των ακατοίκητων νησίδων. Η επίδειξη των δυνατοτήτων και ευκαιριών που δίνει ο σχεδιασμός, συμβατών με τη διατήρηση της φύσης, τουριστικών δραστηριοτήτων στο νησί. Για να πετύχει αυτούς τους φιλόδοξους στόχους το πρόγραμμα προχώρησε στην εκπόνηση ερευνών και μελετών για την καταγραφή των αξιόλογων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που βοηθούν στη διατήρηση και προστασία τους. Για την τεκμηρίωση και διατήρηση της τοπικής βιοποικιλότητας υλοποιήθηκε το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας, με συμμετοχή έμπειρων ειδικών επιστημόνων, που υποβλήθηκε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος προς έγκριση, προκειμένου η περιοχή να αποκτήσει θεσμικό καθεστώς προστασίας και να προστατευτεί από βλαπτικές υποδομές και δραστηριότητες. Εμπεριέχονται θεματικά Σχέδια Δράσης, για την βιώσιμη διαχείριση των αγρολιβαδικών εκτάσεων, σε σχέση με κτηνοτροφία και γεωργία, για την προστασία και ανάδειξη των υγροτόπων της Σκύρου, των σφενδαμιών, των σπάνιων φυτών, των σπάνιων πτηνών που ζουν στις γύρω νησίδες. Και όλα αυτά βέβαια, σε συνάρτηση με τις απαιτήσεις σε οικοσύστημα που έχει το σκυριανό άλογο, η μοναδικότητα του οποίου έχει κινητοποιήσει παγκόσμιο ενδιαφέρον. Με τη βοήθεια ειδικών λιβαδοπόνων, έγιναν έρευνες και μελέτες που θα βοηθήσουν στην καλύτερη οργάνωση παραδοσιακών δραστηριοτήτων του νησιού, 4

6 όπως η κτηνοτροφία, ώστε και οι κτηνοτρόφοι να βελτιώσουν την παραγωγή τους αλλά και οι βοσκότοποι του Κόχυλα να αναζωογονηθούν. Στις έρευνες και μελέτες του προγράμματος έχουν συμμετάσχει περισσότεροι από 30 ειδικοί επιστήμονες και τεχνικοί. Πέρα από τις έρευνες και μελέτες που σαφώς και μπορούν να βοηθήσουν στον καλύτερο αναπτυξιακό σχεδιασμό του νησιού, αλλά και στην προστασία των πολύτιμων στοιχείων και οικοσυστημάτων του, το πρόγραμμα υλοποίησε σε επιδεικτική βάση σειρά από πιλοτικά μέτρα. Για τον σκοπό αυτό νοικιάστηκαν περίπου 3000 στρέμματα βοσκοτόπων και 100 στρέμματα εγκαταλειμμένων καλλιεργειών, όπου εφαρμόστηκαν πρακτικές βελτίωσης της βοσκοϊκανότητας των βοσκοτόπων και καλλιεργήθηκαν τοπικές ποικιλίες και σανοδοτικά φυτά, προκειμένου να αυξηθεί η τοπική τους παραγωγή και να ανακουφιστούν σε κάποιο βαθμό οι φυσικοί βοσκότοποι. Για να βοηθηθεί η κτηνοτροφία και η βιοποικιλότητα στον Κόχυλα, το πρόγραμμα επισκεύασε την ομβροδεξαμενή στη θέση Άρι, και επισκεύασε ποτίστρες σε στρατηγικά σημεία. Σε ότι αφορά στην προστασία και ανάδειξη των υγροτόπων του νησιού, έχουν σχεδιαστεί παρεμβάσεις ανάδειξης με μονοπάτια, πινακίδες και υλικό ενημέρωσης για την Καλαμίτσα και το Παλαμάρι. Στην περίπτωση του Παλαμαρίου το ενδιαφέρον στοιχείο που θα αναδειχτεί είναι η άμεση σχέση του υγροτόπου με την καθημερινή ζωή και λειτουργία του γειτονικού προϊστορικού οικισμού. Με τρόπο φιλικό προς τους μελλοντικούς επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου, που θα μπορούν να χαρούν την περιήγησή τους σε αυτόν συνδυάζοντάς την με την απόλαυση της φύσης και της ομορφιάς του υγροτόπου και της ορνιθοπανίδας του. Σε ότι αφορά στην προστασία των σφενδαμιών και των σπάνιων φυτών, το πρόγραμμα σε συνεργασία με το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας δημιούργησε για πρώτη φορά χάρτη με την ακριβή κατανομή των σφενδαμιών και των σπάνιων φυτών στον Κόχυλα, έφτιαξε μικρό φυτώριο όπου μεγαλώνουν με ασφάλεια και φροντίδα οι σπόροι σφενδαμιού που συλλέγονται από τους ειδικούς επιστήμονες, ενώ παράλληλα υλοποίησε μικρές πιλοτικές παρεμβάσεις που προστατεύουν τους πληθυσμούς των σπάνιων φυτών από τη βόσκηση. Οι παρεμβάσεις στις νησίδες της Σκύρου έγιναν από την έμπειρη ομάδα της ΕΟΕ και σχετίζονται άμεσα με την προστασία των σπάνιων πτηνών (μαυροπετρίτη και θαλασσοπουλιών) και περιλαμβάνουν αποκλεισμό της βόσκησης από τις νησίδες, φυτεύσεις θάμνων, δημιουργία τεχνητών φωλιών, ενέργειες για την εξάλειψη του πληθυσμού των αρουραίων, εισβολικού είδους που θηρεύει αυγά και νεοσσούς των σπάνιων πουλιών. Για την τουριστική ανάδειξη της Σκύρου το πρόγραμμα δημιούργησε σειρά περιπατητικών διαδρομών, ώστε το νησί να γίνει πιο φιλικό και ελκυστικό για επισκέπτες που αρέσκονται στις πεζοπορίες και που προτιμούν να έρχονται στο νησί την άνοιξη ή το φθινόπωρο, διευρύνοντας έτσι την τουριστική περίοδο. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η προσπάθεια ανάδειξης της Σκύρου ως διεθνούς προορισμού για επισκέπτες που αρέσκονται στον οικοτουρισμό και την παρατήρηση πουλιών. Προετοιμάστηκε σχετικό υλικό προβολής και ήδη έχουν γίνει από το 2013 και μετά ανελλιπώς ανοιξιάτικες εκδρομές 5

7 ορνιθοπαρατήρησης από ομάδες Βρετανών τουριστών που ενθουσιάζονται από την ποικιλία ειδών και τοπίων που βρίσκουν στο νησί. Η εμπειρία των επισκεπτών αναμένεται ότι θα ενισχυθεί παραπέρα από τον οικοτουριστικό οδηγό της Σκύρου, που ετοίμασε το πρόγραμμα. Στην προσπάθεια προστασίας του Σκυριανού αλόγου, υπήρξε εποικοδομητική συνεργασία με την τοπική Ένωση Μικρόσωμης Φυλής Αλόγων. Παράλληλα ενισχύθηκε η πρωτοβουλία συγκεκριμένων παραγωγών για την αναβίωση του παραδοσιακού αλωνίσματος της σκυριανής φάβας, ώστε να συνδεθεί το άλογο με το σημαντικό αυτό αγροτικό προϊόν, με τρόπο κατανοητό από τους επισκέπτες της Σκύρου. Για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών του νησιού, για τις δράσεις του προγράμματος και τη μοναδικότητα του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου της Σκύρου, υλοποιήθηκε εκστρατεία ενημέρωσης που περιέλαβε την παραγωγή φυλλαδίων και άλλου ενημερωτικού υλικού (τοποθετήθηκαν ενημερωτικές επιφάνειες στο πλοίο και στο αεροδρόμιο), τη διοργάνωση παρουσιάσεων και ανοιχτών στο κοινό εκδηλώσεων, την παρουσίαση ενημερωτικού υλικού είτε στο Μουσείο Φαλτάιτς, είτε στην κεντρική πλατεία της Χώρας, την παραγωγή υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τα σχολεία της Σκύρου, της Εύβοιας αλλά και άλλων περιοχών της Ελλάδας με θέμα τη Σκυριανή φύση, την παραγωγή οικοτουριστικών οδηγών και χαρτών, την ενθάρρυνση της δημιουργίας θεματολογίας για τα σπάνια φυτά και ζώα στην τοπική λαϊκή τέχνη. Παράλληλα έγιναν ανοιχτές ημερίδες για ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για το πρόγραμμα καθώς και σεμινάριο για στελέχη Δήμων άλλων περιοχών της Ελλάδας, ώστε να καταρτιστούν πάνω στον τρόπο με τον οποίο το Σκυριανό πρόγραμμα LIFE οργάνωσε, μελέτησε και υλοποίησε τις παρεμβάσεις προστασίας της φυσικής κληρονομιάς του νησιού. Αξίζει να αναφερθεί ότι παρά τις δυσκολίες που δημιούργησε στον Δήμο και κατ επέκταση στο πρόγραμμα η οικονομική κρίση αλλά και η γραφειοκρατία του Καλλικράτη, με συντονισμένη προσπάθεια όλης της ομάδας του έργου, αυτές ξεπεράστηκαν με επιτυχία, μετά από πολύμηνες καθυστερήσεις. Τα αποτελέσματα του έργου κυρίως φαίνονται από τη βοήθεια που προσφέρει στους τοπικούς φορείς, σε ότι αφορά στην επιστημονική τεκμηρίωση της τεράστιας αξίας του τοπικού φυσικού περιβάλλοντος, και της ευαισθησίας του ως προς την κατασκευή και λειτουργία μεγάλων υποδομών, όπως τα σχεδιαζόμενα αιολικά πάρκα. Ήδη τα στοιχεία αυτά έχουν σταλεί σε μορφή υπομνήματος στην ΕΕ και στις εθνικές αρχές. Σε ότι αφορά στα συγκεκριμένα απτά αποτελέσματα που μένουν στην περιοχή μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος LIFE, θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε: 1. Το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας που έχει καταλήξει σε πρώτη φάση στην υπογραφή Υπουργικής Απόφασης για τη θεσμοθέτηση προστατευόμενης περιοχής στη Σκύρο ( θα ακολουθήσει Προεδρικό Διάταγμα προστασίας), νοικοκυρεύοντας τις χρήσεις γης στις ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές και αναβαθμίζοντας σημαντικά το οικοτουριστικό δυναμικό του νησιού, εντός και εκτός Ελλάδας. 2. Μια λεπτομερής και τεχνικά άρτια λιβαδοπονική μελέτη για τον επαναπροσανατολισμό της κτηνοτροφίας στο νησί, με τρόπο σύγχρονο και 6

8 οικονομικά βιώσιμο. Με παράλληλη απόδειξη της εφικτότητας των προτεινόμενων λύσεων στις πιλοτικές εκτάσεις του έργου. 3. Ένα σχέδιο προστασίας και ανάδειξης των υγροτόπων του νησιού, μαζί με συγκεκριμένες παρεμβάσεις ανάδειξης και ερμηνείας (μονοπάτια, επιγραφές, φυλλάδια), για τους σημαντικότερους από αυτούς. 4. Ένα επιστημονικά άρτιο σχέδιο καταγραφής και προστασίας των σπάνιων και ενδημικών φυτών, καθώς και των σφενδαμιών της Σκύρου, μαζί με φυτώριο και τράπεζα σπερμάτων, όπου αυτά διαφυλάσσονται από άμεσες και έμμεσες απειλές. 5. Νησίδες φωλιάσματος για τα απειλούμενα είδη θαλασσοπουλιών και τον μαυροπετρίτη, απαλλαγμένες από βόσκηση και χερσαίους θηρευτές, παραδείσους, ικανές να προσελκύσουν οικοτουρίστες και ορνιθοπαρατηρητές από όλο τον κόσμο στη Σκύρο. 6. Δίκτυο άρτια σημασμένων φυσιολατρικών μονοπατιών δεκάδων χιλιομέτρων που θα διατρέχει το νησί και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του περιπατητικού τουρισμού, άνοιξη και φθινόπωρο. 7. Έντυπα, βιβλίο, φυλλάδια ενημέρωσης και προώθησης του οικοτουρισμού, οικοτουριστικοί οδηγοί και ντοκιμαντέρ για τη φύση της Σκύρου. 8. Υλικό περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τα σχολεία της Σκύρου και της ευρύτερης περιοχής και υλικό ενημέρωσης για τους επισκέπτες του νησιού. 9. Επιστημονικές καταγραφές, χάρτες, αναφορές και άλλο υλικό τεκμηρίωσης που αναδεικνύει τη Σκύρο ως μία από τις σημαντικότερες φυσικές περιοχές της Ελλάδας. 10. Συμπληρωματικές μελέτες και προγράμματα για την προώθηση των τοπικών αγροτικών ποικιλιών, κήπος διατήρησης ποικιλιών, ένταξη των σκυριανών ποικιλιών στον Εθνικό κατάλογο ποικιλιών που προστατεύονται από τη γενετική διάβρωση και των οποίων η καλλιέργεια επιδοτείται για τον σκοπό αυτό. 11. Εκτενές υλικό τοπικής χειροτεχνίας λαϊκής τέχνης (ξυλόγλυπτα, κεραμικά, κεντήματα, ζωγραφική), με πρωτότυπη θεματολογία που αντλείται κατευθείαν από την πλούσια βιοποικιλότητα της Σκύρου. 12. Συνολικά μια σειρά σύγχρονων εργαλείων για την ανάδειξη και τουριστική προβολή της Σκύρου ως ένας βιώσιμος οικοτουριστικός και τουριστικός προορισμός στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συνοψίζοντας, είναι σκόπιμο να παρατεθούν κάποια από τα μοναδικά στοιχεία της φυσικής κληρονομιάς της Σκύρου που αναδεικνύονται από το πρόγραμμα και για τα οποία το νησί έχει κάθε λόγο να περηφανεύεται στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς: το μοναδικό σκυριανό άλογο, τα ενδημικά φυτά και σπάνια αγριολούλουδα, η μεγαλύτερη αποικία μαυροπετρίτη στον κόσμο, η μεγαλύτερη αποικία του σπάνιου θαλασσοπουλιού υδροβάτη στην Ελλάδα, η μοναδική για τη χώρα μας συμβίωση των 5 ειδών θαλασσοπουλιών της Ελλάδας, η σκυριανή σαύρα που εμφανίζει μοναδικό γιγαντισμό, τα μεταναστευτικά πουλιά της Σκύρου, τα πλούσια θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας, το μοναδικό τοπίο του Κόχυλα, οι υγρότοποι και οι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού, 7

9 τα σκυριανά προϊόντα λαϊκής τέχνης, η φάβα και τα υπόλοιπα αξιόλογα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα της σκυριανής γης Όλα αυτά είναι στοιχεία που σαφώς και μπορούν να βοηθήσουν αναπτυξιακά το νησί και που εδώ και χρόνια περίμεναν υπομονετικά να ανακαλυφθούν, να εκτιμηθούν και να αναδειχθούν. Το πρόγραμμα LIFE τα κατέγραψε και βοήθησε τον Δήμο της Σκύρου, καθώς και την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες του νησιού να συνειδητοποιήσουν την αξία, μοναδικότητα και ευαισθησία του τόπου. Το πρόγραμμα έδειξε με πραγματικά παραδείγματα ότι είναι προς το συμφέρον του νησιού να πορευτεί από εδώ και πέρα προσέχοντας ως κόρη οφθαλμού τα μοναδικά αυτά στοιχεία, που μπορούν να συμβάλλουν σε μια πιο αισιόδοξη και αξιοβίωτη αναπτυξιακή προοπτική. 1.2 Ανάλυση SWOT Δυνατά σημεία Μοναδικά στοιχεία φυσικής, αγροτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία έχουν πλέον τεκμηριωθεί- αναλυθεί στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας και των θεματικών σχεδίων. Υπουργική Απόφαση που κατοχυρώνει την προστασία των πολύτιμων στοιχείων της περιοχής. Συνεργασία τοπικής ομάδας με κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου περιβάλλοντος και με το Πράσινο Ταμείο. Εκπαιδευμένη τοπική ομάδα στελεχών του Δήμου Σκύρου και ευαισθητοποιημένη πολιτική ηγεσία. Εκπαιδευμένη και δραστήρια τοπική ομάδα εθελοντών. Συνεργασία της ομάδας του Δήμου με έμπειρους, εξειδικευμένους και αξιόπιστους φορείς (ΕΟΕ, ΕΛΛΕΤ, Πανεπιστήμιο Αθήνας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, NCC, τοπικοί υπεργολάβοι ). Αποκαταστημένα οικοσυστήματα στις νησίδες του αρχιπελάγους της Σκύρου. Ενημερωτικό εκπαιδευτικό υλικό για τη βιοποικιλότητα. Η Σκύρος έχει ήδη γίνει ευρωπαϊκός ορνιθοτουριστικός προορισμός, καθώς και προορισμός για περιπατητικό τουρισμό. Επεξεργασμένη πληροφορία και προχωρημένη τοπική συζήτηση σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης της καλλιέργειας τοπικών ποικιλιών και άλλων τοπικών προϊόντων Αδυναμίες Η ευρύτερη οικονομική δυσπραγία δεν έχει επιτρέψει την εκκίνηση παραγωγικών δραστηριοτήτων στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Οι αγκυλώσεις της νομοθεσίας δεν έχουν επιτρέψει την πλήρη αξιοποίηση των προτάσεων του σχεδίου λιβαδοπονικής διαχείρισης. Ο συντηρητικός χαρακτήρας των κτηνοτρόφων, σε συνδυασμό με την γραφειοκρατία, δεν έχει ακόμη επιτρέψει να γίνουν τα αποφασιστικά βήματα για τον 8

10 επαναπροσανατολισμό της κτηνοτροφίας του νησιού, σε ένα πιο φιλικό προς τη βιοποικιλότητα, ποιοτικό παραγωγικό μοντέλο. Γραφειοκρατικά ζητήματα και παγιωμένες κοινωνικές αντιλήψεις δεν επιτρέπουν την πλήρη αποκατάσταση και ανάδειξη των υγροτοπικών πόρων του νησιού. Γενικότερα οι ρυθμοί υιοθέτησης των προτεινόμενων αλλαγών από την τοπική κοινωνία παραμένουν αργοί Ευκαιρίες Η παρατεινόμενη οικονομική κρίση κάνει πιο εύκολο τον επαναπροσανατολισμό του παραγωγικού μοντέλου. Η ηγεσία και τα στελέχη του Δήμου Σκύρου έχουν εμπεδώσει τη σημασία και το δυναμικό της βιοποικιλότητας του νησιού, ως μοχλού για τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Η θεσμοθέτηση της προστασίας θα επιτρέψει την προσέλκυση στοχευμένων στη βιοποικιλότητα ευρωπαϊκών πόρων, ενώ παράλληλα θα βοηθήσει στην προώθηση «περιβαλλοντικά φιλικών» τοπικών προϊόντων. Ο τουρισμός στη Σκύρο βρίσκεται σε ανοδική τάση, ιδίως η εικόνα ενός εναλλακτικού και οικοτουριστικού προορισμού. Το νησί διαθέτει σήμερα ένα υποδειγματικό δίκτυο περιβαλλοντικών διαδρομών και πλούτο ενημερωτικού υλικού για τους επισκέπτες, που εύκολα μπορούν να αξιοποιηθούν για την βιώσιμη ανάδειξή του. Η αγορά του ορνιθοτουρισμού ανακαλύπτει σταδιακά τη Σκύρο. Και είναι πολύ μεγάλη. Οι νησίδες της Σκύρου, τα σπάνια πουλιά και τα ενδημικά φυτά προστατεύονται αποτελεσματικά και υπάρχει πλέον τεχνογνωσία για την ενεργή διαχείρισή τους, όπως και τεκμηρίωση της σημερινής τους κατάστασης. Η ύπαρξη του φυτωρίου, του βοτανικού κήπου και της περιβαλλοντικής έκθεσης αποτελούν σημαντικές ευκαιρίες για παραπέρα ανάπτυξη των δράσεων. Έχουν ήδη ξεκινήσει αξιόλογες προσπάθειες στο θέμα της καλλιέργειας και προώθησης στην αγορά τοπικών ποικιλιών και προϊόντων. Οι δυνατότητες της τοπικής χειροτεχνίας, μέσα από τη μοντέρνα θεματολογία που προωθήθηκε από το πρόγραμμα, επικεντρώνοντας στη βιοποικιλότητα, είναι μεγάλες Απειλές Η επανάπαυση στις επιτυχίες του έργου και η απώλεια του «βηματισμού του» μετά την ολοκλήρωση των προβλεπόμενων παρεμβάσεων, ιδιαίτερα σε ότι αφορά στο δυναμικό τοπικής ανάπτυξης και ανάδειξης.. Η αδυναμία εξεύρεσης χρηματοδότησης για τη συνέχιση επέκταση των βασικών επιδεικτικών δράσεων. Η μελλοντική εξάντληση του αποθέματος ενημερωτικού υλικού και ενδεχόμενο κλείσιμο της ενημερωτικής έκθεσης για τη βιοποικιλότητα της Σκύρου, θα περιορίσουν σημαντικά τις ευκαιρίες ενημέρωσης κατοίκων και επισκεπτών. 9

11 Η απογοήτευση της τοπικής κοινωνίας εφόσον δεν υπάρξει συνέχεια και παραπέρα εξέλιξη των επιδεικτικών παρεμβάσεων του προγράμματος. Αύξηση της γραφειοκρατίας, εμβάθυνση της οικονομικής κρίσης, θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις τοπικές προτεραιότητες. Καθυστέρηση στην εφαρμογή των θεσμικών, διοικητικών και διαχειριστικών μέτρων μπορεί να επηρεάσει το καθεστώς διατήρησης του τόπου. 2. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ AFTER LIFE Βασικός στόχος του Σχεδίου After Life είναι η παγίωση της λειτουργίας της βασικής ομάδας του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας Σκύρου και η μελλοντική επέκταση των επιδεικτικών παρεμβάσεων του προγράμματος, μέσα από τη λειτουργική ένταξη των κρισιμότερων από αυτές στο πλαίσιο του προγράμματος λειτουργίας του Δήμου Σκύρου (προστασία περιβάλλοντος, αγροτική ανάπτυξη, τουριστική ανάδειξη, πολιτιστικές δραστηριότητες), καθώς και στις παρεμβάσεις προστασίας της βιοποικιλότητας από πλευράς ΕΟΕ και ΕΛΛΕΤ. Ο σχεδιασμός και υλοποίηση του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου (ΠΔΒΣ), αποτελεί την προϋπόθεση για την μακροημέρευση των δράσεων προστασίας στη Σκύρο. Κλειδιά για την επίτευξη του παραπάνω στόχου αποτελούν: Α) Η θεσμική ενδυνάμωση των ζητημάτων διατήρησης της βιοποικιλότητας, μέσα από την υπογραφή Προεδρικού Διατάγματος καθορισμού προστατευόμενων ζωνών και όρων προστασίας, με βάση τις κατευθύνσεις του Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας. Μετά την πρόσφατη έκδοση της Υπουργικής απόφασης, απαιτείται η διαρκής συνεργασία με τις υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος, ώστε να προωθηθεί η επεξεργασία του σχετικού ΠΔ. Στο πλαίσιο αυτό, η σύσταση με πρωτοβουλία του Δήμου Σκύρου της Επιτροπής Βιοποικιλότητας Σκύρου (ΕΒΣ), συντονιστικού οργάνου για την συνέχιση της υλοποίησης των κατευθύνσεων του Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας Σκύρου, μέσα από τον σχεδιασμό και υλοποίηση του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου. Στην ΕΒΣ θα συμμετέχουν στελέχη του Δήμου Σκύρου, εκπρόσωποι του Υπουργείου Περιβάλλοντος, των εμπλεκόμενων υπηρεσιών (δασικής Υπηρεσίας, Πυροσβεστικής, Λιμενικού Σώματος, υπηρεσίας Αγροτικής Ανάπτυξης), ΜΚΟ και τοπικών φορέων. Η ΕΒΣ θα συνέρχεται τουλάχιστον μία φορά ανά έτος, ώστε να εγκρίνει το ετήσιο πρόγραμμα Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου και να επιλύει εγκαίρως τα όποια ζητήματα προκύπτουν σε σχέση με τη βιοποικιλότητα της Σκύρου. Β) Η διατήρηση της περιβαλλοντικής ομάδας του Δήμου Σκύρου, σε λειτουργική μορφή και μετά τη λήξη του έργου, ως πυρήνα του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου. Θα απαιτηθεί η συνέχιση των εργασιών της βασικής ομάδας, δηλαδή τόσο του τεχνικού υπεύθυνου του έργου, όσο και των δύο φροντιστών πεδίου, και ενός υπεύθυνου ενημέρωσης- ευαισθητοποίησης, ώστε να συνεχιστούν οι βασικές δράσεις διατήρησης (φυτώριο, βοτανικός κήπος, προστασία υγροτόπων), η ενημέρωση κατοίκων και επισκεπτών, στο πλαίσιο της έκθεσης του προγράμματος, αλλά και εκδηλώσεων - παρεμβάσεων που θα πρέπει να προγραμματίζονται σε ετήσια βάση. Η ομάδα θα έχει την ευθύνη για την τακτική ενημέρωση του Δημοτικού Συμβουλίου, της Επιτροπής Τουρισμού 10

12 και της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου, ώστε να λαμβάνονται έγκαιρα τα απαραίτητα μέτρα για τη διατήρηση ανάδειξη των στοιχείων βιοποικιλότητας του νησιού, καθώς και των γύρω νησίδων. Γ) Η συνέχιση της δραστηριοποίησης της ΕΟΕ και της ΕΛΛΕΤ στο νησί, σε συνεργασία με τον τοπική ομάδα εθελοντών και την περιβαλλοντική ομάδα του Δήμου, ως σημαντικών τεχνικών συνιστωσών του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου. Η δραστηριοποίηση των δύο ΜΚΟ θα πρέπει να σχετίζεται με τη συνέχιση της εποπτείας, παρακολούθησης των πληθυσμών των ειδών προτεραιότητας και των βιοτόπων τους, καθώς και με τη συντήρηση των σχετικών υποδομών. Δ) Η εκπόνηση και υλοποίηση ετήσιων προγραμμάτων δράσης, από την ομάδα του ΠΔΒΣ στο πλαίσιο του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου, μετά από έγκριση της ΕΒΣ. Το Πρόγραμμα Δράσης θα προτεραιοποιεί τις αναγκαίες παρεμβάσεις και θα προσδιορίζει φορείς και υπηρεσίες που εμπλέκονται στην υλοποίηση. Η αξιολόγηση της υλοποίησης του ετήσιου προγράμματος θα γίνεται στο πλαίσιο σχετικής αναφοράς που θα ενσωματώνει τα αποτελέσματα της παρακολούθησης της υλοποίησης του προγράμματος και θα υποβάλλεται προς έγκριση στην ΕΒΣ. Σε ότι αφορά στη συνέχιση και συντήρηση των παρεμβάσεων του προγράμματος Life, η ΕΒΣ και η ομάδα ΠΔΒΣ, στο πλαίσιο της υλοποίησης του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου, θα πρέπει να φροντίζουν για τα ακόλουθα: Συνέχιση Δράσεων: Συνεργασία με τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, στο πλαίσιο της διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής Ενημέρωση κατοίκων και χρηστών για τα ζητήματα διαχείρισης Συνέχιση δράσεων προστασίας- ανάδειξης τοπικών ποικιλιών Συνέχιση δράσεων λιβαδοπονικής διαχείρισης σε συνεργασία με ενδιαφερόμενους ιδιώτες και με τις αρμόδιες υπηρεσίες Υποστήριξη της σύστασης τοπικών ομάδων παραγωγών οι οποίοι θα υιοθετήσουν τις κατευθύνσεις των σχεδίων δράσης και θα συνεργαστούν με επιχειρήσεις που έχουν τη διάθεση να προωθήσουν υψηλής ποιότητας τοπικά προϊόντα, που βοηθούν τη βιοποικιλότητα Παρακολούθηση αποικιών και παρεμβάσεων στις νησίδες Συντήρηση παρεμβάσεων στις νησίδες Διατήρηση φυτωρίου και συνέχιση φυτεύσεων Συντονισμένες δράσης περιβαλλοντικής ενημέρωσης ευαισθητοποίησης ανάδειξης Συνεργασία με τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις για προώθηση του οικοτουρισμού. Λειτουργία του γραφείου Προγράμματος Διατήρησης της Βιοποικιλότητας Σκύρου και της μόνιμης ενημερωτικής έκθεσης. Συντήρηση υποδομών Συντήρηση φυτωρίου σφενδαμιού και φυτευτικού υλικού Συντήρηση βοτανικού κήπου Συντήρηση μικρών λιμνών, υγροτόπων και ποτιστρών Συντήρηση φυσιολατρικών μονοπατιών, πινακίδων και παρατηρητηρίου 11

13 Αναπαραγωγή ενημερωτικού υλικού Διατήρηση της ενημερωτικής έκθεσης του προγράμματος και των δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Για την υλοποίηση των παραπάνω, εκτιμάται ότι θα απαιτηθεί η μερική απασχόληση του τεχνικού υπεύθυνου και η πλήρης απασχόληση τριών στελεχών του Δήμου Σκύρου (τεχνικού υπεύθυνου, φροντιστή πεδίου και υπεύθυνου επικοινωνίας), και αντιστοίχως η μερική απασχόληση 2 στελεχών της ΕΟΕ και ενός της ΕΛΛΕΤ. Δεν απαιτείται ειδικός εξοπλισμός πέραν εκείνου που ήδη διαθέτουν οι εταίροι του έργου. Απαιτείται η διατήρηση της χρήσης γραφείου του προγράμματος στις εγκαταστάσεις του Δήμου Σκύρου, καθώς και χώρου για την περιοδική λειτουργία της ενημερωτικής έκθεσης. 3. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ Παρακάτω γίνεται μια αδρή ανάλυση των οικονομικών αναγκών του μελλοντικού Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου, ενώ ακολουθεί σε επόμενη παράγραφο πρόταση για την εξεύρεση των πόρων του προγράμματος. Πίνακας 1: Εκτιμώμενα λειτουργικά έξοδα του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου: Περιβαλλοντική Ομάδα Δήμου, τεχνικός υπεύθυνος, φροντιστής πεδίου και υπεύθυνος επικοινωνίας μερικής απασχόλησης, Υπεύθυνος παρακολούθησης ΕΟΕ και υπεύθυνος βιοποικιλότητας ΕΛΛΕΤ, πρόγραμμα παρακολούθησης, υλικό ενημέρωσης. Estimated annual expenses of BCPS, per category ΔΑΠΑΝΗ ΕΤΗΣΙΟ 5ΕΤΙΑ Τεχνικός υπεύθυνος: απασχόληση 35% Φροντιστής πεδίου 1: απασχόληση 100% Φροντιστής πεδίου 2: απασχόληση 100% Υπεύθυνος επικοινωνίας: απασχόληση 60% Υπεύθυνος παρακολούθησης: ΕΟΕ 35% Υπεύθυνος βιοποικιλότητας ΕΛΕΤ: απασχόληση 20% Καύσιμα σκάφους Καύσιμα αυτοκινήτου Αναλώσιμα Άλλα λειτουργικά κόστη Διοργάνωση εκδηλώσεων* ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΟΛΟ * Για τη διοργάνωση εκδηλώσεων από το τρίτο έτος θα εξασφαλίζονται πάντοτε χορηγοί 12

14 Με βάση την παραπάνω πρόβλεψη απαιτούνται ετησίως ευρώ για τη βασική λειτουργία του προγράμματος διατήρησης της βιοποικιλότητας της Σκύρου, εκ των οποίων οι ευρώ αφορούν αμοιβές μόνιμου προσωπικού του Δήμου και μπορούν να θεωρηθούν διασφαλισμένες. Επομένως θα απαιτηθεί η εξεύρεση κατ ελάχιστον ως ευρώ ετησίως για να μπορέσει να λειτουργήσει το βασικό Πρόγραμμα Διατήρησης Βιοποικιλότητας Σκύρου. Στην εκτίμηση αυτή γίνεται η υπόθεση εργασίας ότι ο Δήμος Σκύρου θα υποστηρίξει το πρόγραμμα με την παραχώρηση χώρου στέγασης του γραφείου και της ενημερωτικής έκθεσης, και ότι θα διαθέτει τον απαιτούμενο εξοπλισμό από τα ίδια μέσα του. Και φυσικά ότι η λειτουργία του ΠΔΒΣ θα οδηγήσει στον εμπλουτισμό των συνεργασιών και πρωτοβουλιών, στην προώθηση νέων ιδεών και προτάσεων που θα συμβάλλουν στη μελλοντική χρηματοδότηση επιμέρους δράσεων. 3.1 Ενδεικτικά Έσοδα Λειτουργίας του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω εν δυνάμει πηγές χρηματοδότησης: 1. Δήμος Σκύρου: θα συμβάλλει κατ ελάχιστον με την κάλυψη της μισθοδοσίας του τεχνικού υπεύθυνου του προγράμματος και των δύο φροντιστών πεδίου. Ισοδυναμεί με ποσό της τάξης των ευρώ ετησίως. Πρόκειται για δέσμευση που αναλαμβάνει ο Δήμος Σκύρου επί του θέματος. 2. Πράσινο Ταμείο: εκτιμάται ότι μπορεί να καλύπτει ετήσιο κόστος της τάξης των ευρώ για το πρόγραμμα διατήρησης. 3. Ανταποδοτικά τέλη από Δήμο και τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις, για καθαρισμό παραλιών, ενημέρωση επισκεπτών, προβολή ανάδειξη της προστατευόμενης περιοχής: εκτιμάται ότι μπορεί να συγκεντρώνεται ένα ποσό της τάξης των ευρώ ετησίως. 4. Χορηγίες από μεμονωμένους χορηγούς και επιχειρήσεις, με σκοπό την προστασία και ανάδειξη της περιοχής, σε συνδυασμό με τη συνέχιση της επόπτευσης των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και ειδών. Εκτιμάται ότι μπορεί να συγκεντρώνεται ένα ποσό της τάξης των ευρώ ετησίως. 5. Επιχορήγηση από ευρωπαϊκά προγράμματα στο πλαίσιο της συμμετοχής του προγράμματος διατήρησης σε δράσεις προστασίας ανάδειξης της Σκύρου και των περιοχών Natura 2000 που φιλοξενεί. Μεμονωμένα ή σε συνεργασία με άλλους φορείς. Εκτιμάται ότι κατά μέσο όσο με την ενεργή και εστιασμένη αναζήτηση σχετικών ευρωπαϊκών πόρων θα μπορεί να συγκεντρώνεται ένα ποσό της τάξης των ευρώ κατά μέσο όρο ετησίως. 6. Συγκέντρωση πόρων από κληροδοτήματα, τραπεζικούς τόκους του αποθεματικού του προγράμματος διατήρησης κ.λπ. Εκτιμάται ότι με κατάλληλους χειρισμούς μπορεί να συγκεντρώνεται ποσό της τάξης των ευρώ ετησίως. 7. Συγκέντρωση πόρων από πωλήσεις προϊόντων που παράγονται στο πλαίσιο των δράσεων διαχείρισης, όπως π.χ. από την συνέχιση της καλλιέργειας των αναβαθμίδων στις περιοχές του προγράμματος. Με κατάλληλη προώθηση των σχετικών προϊόντων εκτιμάται ότι οι πωλήσεις μπορεί να αποφέρουν ως ευρώ ετησίως. 13

15 8. Διοργάνωση εκδηλώσεων ψυχαγωγικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, με την εθελοντική συνδρομή οργανοπαιχτών, τοπικών συλλόγων, κ.λπ. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να συγκεντρώνονται ως ευρώ ετησίως για το σχήμα διαχείρισης. Πίνακας 2: Εκτιμώμενες πηγές εσόδων και το χρονοδιάγραμμά τους Potential annual sources of income for BCPS Πηγή Εσόδων Συμβολή Δήμου Σκύρου Επιχορήγηση Πράσινου Ταμείου Ανταποδοτικά τέλη Δήμου Χορηγίες Ευρωπαϊκά προγράμματα Πόροι από κληροδοτήματα και τόκους αποθεματικού Πωλήσεις προϊόντων και αγαθών ενίσχυσης Έσοδα από εκδηλώσεις ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟΔΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τον συνδυασμό των πινάκων 1 και 2 προκύπτει ο Πίνακας 3, όπου απεικονίζεται η εκτιμώμενη καθαρή θέση των αποθεματικών του προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας Σκύρου, με βάση τις προβλέψεις εσόδων και εξόδων της πρώτης πενταετίας λειτουργίας του: Πίνακας 3: Χρηματοδοτική κατάσταση του Προγράμματος Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου κατά την πρώτη πενταετία λειτουργίας του Annual financial balance of BCPS ΣΥΝΟΛΟ ΕΞΟΔΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟΔΩΝ ΚΑΘΑΡΗ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ

16 Είναι σαφές ότι με λελογισμένη οικονομική διαχείριση και με ενεργή αναζήτηση προγραμμάτων, χορηγιών και άλλων αδέσμευτων πόρων, το Πρόγραμμα Διατήρησης Βιοποικιλότητας της Σκύρου μπορεί να αποδειχθεί βιώσιμο οικονομικά, σε βαθμό που να μπορεί με τα έσοδά του να χρηματοδοτεί κάποιες από τις βασικές διαχειριστικές και ενημερωτικές δράσεις που απαιτούνται για τη διατήρηση της προστατευόμενης περιοχής και παράλληλα να είναι σε θέση να καλύπτει παροδικά τα κενά χρηματοδότησης που μπορεί να δημιουργούνται με βάση το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και τις χρηματορροές των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και των επιχορηγήσεων. Σε κάθε περίπτωση, το κόστος ειδικών διαχειριστικών δράσεων ή άλλων παρεμβάσεων που θα καθορίζονται από τα ετήσια προγράμματα δράσης (π.χ. πρόγραμμα ελέγχου ειδών εισβολέων στις νησίδεςαποικίες των θαλασσοπουλιών), θα καλύπτεται μέσα από ειδικά σχετικά ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το πρόγραμμα Life, χωρίς να επιβαρύνει τη βασική λειτουργία του προγράμματος διατήρησης βιοποικιλότητας της Σκύρου. Στις περιπτώσεις αυτές, το αποθεματικό του προγράμματος θα μπορεί να συμβάλλει στην κάλυψη της ιδίας συμμετοχής, σε περίπτωση συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Με βάση τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια συγκέντρωσης του απαιτούμενου ποσού για τη λειτουργία του προγράμματος διατήρησης βιοποικιλότητας της Σκύρου, μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος Life. Προϋπόθεση αποτελεί η διαρκής απόδειξη της αναγκαιότητας χρησιμότητας της ύπαρξης του προγράμματος στην τοπική κοινωνία και στους φορείς της Σκύρου. Από την πλευρά του ο Δήμος Σκύρου έχει ως σήμερα αποδείξει εμπράκτως ότι όχι μόνο έχει την βούληση, αλλά λαμβάνει και όλα τα απαραίτητα οικονομικά, οργανωτικά και διοικητικά μέτρα, ώστε να συνεχίσει την επιτυχημένη προσπάθεια του προγράμματος LIFE. Εκτιμάται ότι τόσο η Πολιτεία, όσο και το Πράσινο ταμείο, θα συνεχίσουν να στηρίζουν έμπρακτα την προσπάθεια αυτή. 15