«Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα»

Transcript

1 Πρόγραμμα LIFE + Φύση και Βιοποικιλότητα Επιδεικτική Εφαρμογή της προσέγγισης «Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα» για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου SKYROSBIODIVERSITY LIFE09NAT/GR/ Συνοπτική παρουσίαση (Layman s report)

2 Η Ταυτότητα του Προγράμματος LIFE SKYROSBIODIVERSITY Τίτλος Προγράμματος: Επιδεικτική Εφαρμογή της προσέγγισης Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου Κωδικός: LIFE09NAT/GR/ Διάρκεια: 01/09/ /08/2016 Ανάδοχος έργου: Δήμος Σκύρου Εταίροι: Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Προϋπολογισμός: ,00 Κοινοτική Συγχρηματοδότηση: 49,01% Οικονομική Υποστήριξη: Πράσινο Ταμείο Το Πρόγραμμα LIFE+ Φύση και Βιοποικιλότητα είναι ένας από τους κύριους άξονες του χρηματοδοτικού προγράμ ματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το περιβάλλον. Υποστηρίζει προγράμματα που συνεισφέρουν στην εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για την προστασία των άγριων πουλιών και των οικοτόπων, στο δίκτυο NATURA 2000 και τα οποία συνεισφέρουν στον στόχο της ΕΕ για την προστασία, τη διατήρηση και την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας. Το NATURA 2000 είναι ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων οικολογικών περιοχών, το οποίο ιδρύθηκε το Στόχος του δικτύου είναι η εξασφάλιση της μακρόχρονης επιβίωσης των πιο πολύτιμων και απειλούμενων ειδών και οικοτόπων της Ευρώπης.

3 Μαυροπετρίτης A. Bonetti/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Σκύρος: Μία κιβωτός βιοποικιλότητας στο Αιγαίο Η Σκύρος είναι ένα νησί του Αιγαίου ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας με πλούσια φυσική κληρονομιά. Φιλοξενεί σπάνια και προστατευόμενα είδη χλωρίδας και πανίδας. Ειδικότερα το Νότιο τμήμα του νησιού αλλά και οι γύρω νησίδες αποτελούν Σημαντική Περιοχή για Πουλιά, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του όρους Κόχυλα (μεγαλύτερου βουνού του νησιού) αποτελεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ) και Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) του Ευρωπαϊκού Δικτύου των προστατευόμενων περιοχών NATURA Κάποια από τα στοιχεία της φυσικής κληρονομιάς της Σκύρου, μοναδικά στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς είναι: Σκυριανά άλογα Γ. Γιαννέλος το μοναδικό σκυριανό άλογο τα ενδημικά αγριολούλουδα η μεγαλύτερη αποικία μαυροπετρίτη στον κόσμο η μεγαλύτερη αποικία υδροβάτη στην Ελλάδα η μοναδική για τη χώρα μας συμβίωση των 5 ειδών θαλασσοπουλιών της Ελλάδας η σκυριανή σαύρα τα μεταναστευτικά πουλιά της Σκύρου τα λιβάδια Ποσειδωνίας το μοναδικό τοπίο του Κόχυλα οι υγρότοποι και οι αρχαιολογικοί χώροι του νησιού τα σκυριανά προϊόντα λαϊκής τέχνης η φάβα και τα υπόλοιπα αξιόλογα προϊόντα της σκυριανής γης Aethionema retsina A. Καλτσής 03

4 Γ. Γιαννέλος Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Ο Στόχος του Προγράμματος Ο Στόχος του Προγράμματος ήταν η καταγραφή, προστασία και ανάδειξη της σκυριανής βιοποικιλότητας, δηλαδή των φυτών, των ζώων και των οικοσυστημάτων της Σκύρου και των γύρω νησίδων. Με τρόπο που θα ήταν κατανοητός και αποδεκτός από την τοπική κοινωνία βοηθώντας παράλληλα το νησί να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες αξίες της φυσικής κληρονομιάς και να τις ενσωματώσει σε έναν καλύτερο αναπτυξιακό σχεδιασμό, λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαιτερότητες του σκυριανού πολιτισμού και τοπίου. Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα Σχεδιάζοντας για το μέλλον Για να πετύχει τους στόχους του το πρόγραμμα προχώρησε στην εκπόνηση ερευνών και μελετών για την καταγραφή των αξιόλογων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που βοηθούν στη διατήρηση και προστασία τους. Για το σκοπό αυτό εκπονήθηκε και υλοποιήθηκε το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα, και τα έξι θεματικά Σχέδια Δράσης που αφορούσαν τους ειδικούς στόχους του έργου. Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα της Σκύρου, ένα κείμενο στο οποίο παρατίθενται οι δράσεις που υλοποιήθηκαν από τον Δήμο Σκύρου για να προστατεύσει, να διαχειριστεί και να χρησιμοποιήσει τη φύση, τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής του τώρα αλλά και στο μέλλον, υπεβλήθηκε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προκειμένου η περιοχή να αποκτήσει θεσμικό καθεστώς προστασίας και να προστατευτεί από βλαπτικές υποδομές και δραστηριότητες. Στις έρευνες και μελέτες του προγράμματος συνεργάστηκαν περισσότεροι από 30 ειδικοί επιστήμονες και τεχνικοί και ο τοπικός πληθυσμός συμμετείχε στην υλοποίηση πολλών δράσεων που προτείνονταν στα θεματικά Σχέδια Δράσης. 04

5 Βιώσιμη διαχείριση των βοσκοτόπων και των αγροτικών εκτάσεων (ΑγροΛιβαδικό Σχέδιο Δράσης) Η Σκύρος είναι ένα νησί παραδοσιακά γεωργοκτηνοτροφικό, με την κτηνοτροφία να αποτελεί ακόμα και σήμερα την κυριότερη οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Η σταδιακή κατάρρευση του παραδοσιακού μοντέλου χρήσεων γης και η πολύχρονη υπερχρησιμοποίηση των λιβαδικών πόρων του νησιού έχουν οδηγήσει στην μείωση της τροφής των ζώων και στην οικολογική υποβάθμιση των αγρολιβαδικών οικοσυστημάτων. Με στόχο την ορθολογική διαχείριση των βοσκοτόπων εκπονήθηκε μελέτη με τη βοήθεια ειδικών λιβαδοπόνων όπου έγιναν έρευνες που θα βοηθήσουν στην καλύτερη οργάνωση των παραδοσιακών δραστηριοτήτων του νησιού, όπως την κτηνοτροφία, ώστε και οι κτηνοτρόφοι να αυξήσουν την παραγωγή τους αλλά και οι βοσκότοποι στο νότιο μέρος της Σκύρου να αναζωογονηθούν. Παράλληλα προτάθηκαν τρόποι και εφαρμόστηκαν πιλοτικά μέτρα για τη βελτίωση των βιοτόπων για το σκυριανό άλογο που ζει εκεί και για την άγρια πανίδα. Για τον σκοπό αυτό ενοικιάστηκαν από το πρόγραμμα στρέμματα βοσκοτόπων όπου εφαρμόστηκε επιδεικτικά ελεγχόμενη βόσκηση των αιγοπροβάτων και πρακτικές βελτίωσης της βοσκοϊκανότητας (εκρίζωση φρυγάνων, περίφραξη εκτάσεων πουρναριού, αναστολή της βόσκησης για ορισμένο χρονικό διάστημα, περιφορά της βόσκησης). Επίσης σε 100 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων μισθωμένα από το πρόγραμμα καλλιεργήθηκαν τοπικές ποικιλίες κτηνοτροφικών φυτών και φάβας (τοπικό είδος λαθουριού) προκειμένου να αυξηθεί η τοπική παραγωγή σε ζωοτροφές και να ανακουφιστούν σε κάποιο βαθμό οι φυσικοί βοσκότοποι. Στις ίδιες εκτάσεις και στην ευρύτερή τους περιοχή τοποθετήθηκαν τεχνητές φωλιές, επισκευάστηκε μία ομβροδεξαμενή, κατασκευάστηκαν ποτίστρες και υδατοσυλλογές για την ενίσχυση της βιοποικιλότητας. Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Αρχείο NCC Αρχείο NCC 05

6 Προστατεύοντας τους υγρότοπους για την τοπική βιοποικιλότητα και την τοπική οικονομία (Υγροτοπικό Σχέδιο Δράσης) Οι υγρότοποι της Σκύρου αποτελούν σημαντικά οικοσυστήματα για την τοπική βιοποικιλότητα και κυρίως τα μεταναστευτικά πουλιά. Τα τελευταία χρόνια τα υγροτοπικά οικοσυστήματα απειλούνται με υποβάθμιση και καταστροφή λόγω της κατασκευής μεγάλων υποδομών, της υπεράντλησης νερών, μπαζωμάτων και της αυθαίρετης δόμησης. Μετά την καταγραφή και μελέτη των υγροτόπων της Σκύρου και την αξιολόγηση των λειτουργιών τους στο ειδικό Σχέδιο Δράσης προτάθηκε η οριοθέτηση όλων των υγροτόπων να προστατευτούν από καταπατήσεις και παράνομες δραστηριότητες. Στους πιο σημαντικούς προτάθηκαν συγκεκριμένες διαχειριστικές παρεμβάσεις, όπως η ανάδειξη με μονοπάτια, παρατηρητήρια και διαδρομές ερμηνείας περιβάλλοντος, η απομάκρυνση μπαζών και σκουπιδιών και η αποκατάσταση της υδρολογικής τους λειτουργίας. Ο υγρότοπος στο Παλαμάρι, στο βόρειο μέρος του νησιού, αναδείχ θηκε μέσω ήπιων παρεμβάσεων (τοποθέτηση ενημερωτικών πινα κίδων) αξιοποιώντας την άμεση σχέση του υγροτόπου με την καθημερινή ζωή και λειτουργία του γειτονικού προϊστορικού οικισμού. Παράλληλα ειδικές διαδρομές σχεδιάστηκαν από μελετητές στους σημαντικούς υγροτόπους στο νησί και χαρτογραφήθηκαν σε ειδική έκδοση του προγράμματος. Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ 06

7 Διατήρηση συστάδων σφενδαμιών στη Νότια Σκύρο (Σχέδιο Δράσης Σφενδαμιών) Τo προστατευόμενο σφενδάμι (Acer sempervirens) είναι ένα Ανατολικ - μεσογειακό είδος με εξάπλωση στον Ελληνικό χώρο και την Νοτιοδυτική Τουρκία με έντονη παρουσία στην περιοχή του Αιγαίου. Στην Σκύρο φύεται στην περιοχή του Κόχυλα, στη Νότια Σκύρο, σχηματίζοντας εντυπωσιακά μικρά δάση όπου βρίσκουν καταφύγιο μεταναστευτικά πτηνά και αρπακτικά που αναπαράγονται στην περιοχή. Οι σημαντικότερες πιέσεις που δέχεται είναι η υπερβόσκηση από τα αιγοπρόβατα της περιοχής, οι πυρκαγιές και η διάνοιξη δρόμων που διακόπτουν τη συνέχεια κάποιων συστάδων σφενδαμιού. Κύριος διαχειριστικός στόχος του Σχεδίου Δράσης ήταν η μακροπρόθεσμη αύξηση του ποσοστού κάλυψης με σφενδάμια στην περιοχή του Κόχυλα. Το πρόγραμμα σε συνεργασία με το τμήμα Βιολογίας του Παν - ε πιστημίου της Αθήνας δημιούργησε για πρώτη φορά χάρτη με την ακριβή κατανομή των σφενδαμιών που έχουν απομείνει στον Κόχυλα, έγινε καταγραφή των σημαντικότερων πιέσεων που δέχεται το είδος και πραγματοποιήθηκε συλλογή σπόρων. Περίπου 250 νεαρά σφενδάμια προστατεύτηκαν από τη βόσκηση με την τοποθέτηση μικροπεριφράξεων στις περιοχές που φύονται. Σημαντική δράση ήταν η εγκατάσταση φυτωρίου σφενδαμιών στο φυσικό τους χώρο όπου μεταφέρονται για να μεγαλώσουν τα νεαρά σφενδάμια που αναπτύχθηκαν σε εργαστηριακές συνθήκες στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με στόχο να φυτευθούν σε κατάλληλες θέσεις στον Κόχυλα στο μέλλον. Το φυτώριο αποτέλεσε χώρο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης για το κοινό και τους μαθητές. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY 07

8 Προστατεύοντας τα σπάνια φυτά της Σκύρου (Σχέδιο Δράσης Ενδημικών Φυτών) Η ιδιαιτερότητα της χλωρίδας της Σκύρου αντανακλάται στην ύπαρξη αρκετών ενδημικών και σπάνιων φυτών με περιορισμένη εξάπλωση στη Σκύρο και στην περιοχή του Αιγαίου. Φύονται κυρίως στη νότια Σκύρο και στον βραχώδη ορεινό όγκο του Κόχυλα. Ορισμένα από αυτά κατατάσσονται στην εθνική λίστα των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών. Τέτοια σημαντικά είδη είναι τα Aethionema retsina, Scorzonera scyria, Campanula merxmuelleri, Aubierta scyria, Centaurea rechingeri κ.α. Ειδικά το είδος Aethionema retsina αποτελεί ένα από τα σπανιότερα είδη της ελληνικής χλωρίδας, χαρακτηρίζεται ως Κρίσιμα Κινδυνεύον (CR) με εξαφάνιση και περιλαμβάνεται στην έκδοση της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) «Τα 50 Κορυφαία Φυτά των Νησιών της Μεσογείου». Οι σημαντικότερες πιέσεις που δέχεται είναι η υπερβόσκηση από τα αιγοπρόβατα της περιοχής, οι πυρκαγιές και η διάνοιξη δρόμων. Για τη διατήρηση των σπάνιων αυτών ειδών αρχικά έγινε λεπτομερής καταγραφή των σημαντικότερων φυτικών ειδών της Σκύρου, εργασία που διήρκησε 2 χρόνια και δημιουργήθηκε ο κατάλογος με τα φυτά της Σκύρου που θα αποτελούσαν το επίκεντρο των δράσεων προστασίας. Για τα περισσότερα από αυτά τα είδη που είναι χασμόφυτα, είναι δηλαδή εξειδικευμένα να φύονται σε βραχώδεις θέσεις, έγιναν συστηματικές καταγραφές και συλλογές σπερμάτων. Για την προστασία των φυτών που είναι ευάλωτα στη βόσκηση από τα αιγοπρόβατα τοποθετήθηκαν μικρές περιφράξεις. Επίσης ως δράση διατήρησης εφαρμόστηκε η μέθοδος του Μικροαποθέματος (Plant Micro- reserve). Τα Μικροαποθέματα Φυτών είναι μία περιοχή με σχετικά περιορισμένη έκταση που περικλείει αντι προσω - πευτικούς πληθυσμούς ενός ή περισσοτέρων ειδών (ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα) και αποτελεί ουσιαστικά ένα μικρό εργαστήριο μελέτης και εφαρμογής δράσεων δράσεων δατήρησης της φυτικής ποικιλότητας. Ιδιαίτερη σημασία είχαν και οι δράσεις διατήρησης εκτός τόπου (ex situ) που περιελάμβαναν συλλογή σπόρων από διαφορετικούς πληθυσμούς των φυτών και αποθήκευσή τους στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού του Πανεπιστημίου Αθήνας με σκοπό την αναπαραγωγή τους για ενίσχυση των υπαρχόντων φυτών στο φυσικό τους περιβάλλον στο μέλλον. Ήδη σπόροι του φυτού Aethionema retsina φυτεύτηκαν σε κατάλληλη περιοχή για την ενίσχυση του υπάρχοντος πληθυσμού με μεγάλη επιτυχία. Απ. Καλτσής ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Δ. Περγάμαλης / ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού 08

9 Οι πολύτιμες νησίδες της Σκύρου και η προστασία τους (Σχέδιο Δράσης Νησίδων) Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Η Σκύρος διαθέτει 38 ακατοίκητες νησίδες και βράχους που δημιουργούν μια μοναδικής ομορ φιάς και οικολογικής αξίας ενότητα αποτελώντας πολύτιμα φυσικά καταφύγια για πολλά και σημαντικά είδη. Στις νησίδες γύρω από τη Σκύρο και στο νησί Σκυροπούλα ζουν και αναπαρά γονται θαλασσοπούλια όπως ο Αρτέμης (Calonectris diomedea), ο Μύχος (Puffinus yelkouan), ο Αιγαιό γλαρος (Larus audouinii) και ο Θαλασ σοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis desmarestii). A. Χρηστίδης/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Βρίσκουν την τροφή τους στη θάλασσα όπου ο οικότοπος που κυριαρχεί είναι τα λιβάδια του θαλάσ σιου ενδημικού φυτού της Μεσογείου Posidonia oceanica (το φυτό του Ποσειδώνα - ποσειδώνια). Στις ίδιες νησίδες βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη πουλιών ιδιαίτερα κατά την μεταναστευτική περίοδο και στο θαλάσσιο χώρο εμφανίζεται συχνά η Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus). Άλλοι κάτοικοι των νησίδων είναι ο Μαυρο πετρίτης (Falco eleonorae), το απειλούμενο γεράκι με την μεγαλύτερη αποικία του είδους παγκο σμίως να βρίσκεται στη Σκύρο και η ενδημική Σαύρα της Σκύρου (Podarcis gaigeae). Η οικολογική ισορροπία των νησίδων είναι εξαιρετικά ευαίσθητη. Τα απειλούμενα πουλιά που φωλιάζουν στη Σκύρο και στις γύρω νησίδες απειλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και από τα είδη εισβολείς των νησίδων όπως οι αρουραίοι που τρώνε αυγά και νεοσσούς των σπάνιων πουλιών και μεταφέρονται από τον άνθρωπο. Ο Δήμος Σκύρου από την αρχή του προγράμματος απαγόρευσε τη βόσκηση των αιγοπροβάτων σε 6 δημοτικές νησίδες και παραχώρησε τη χρήση τους για την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας. Αφού πραγματοποιήθηκε καταγραφή της κατάστασης των πληθυσμών των ειδών στόχων στις νησίδες και τα προβλήματα διατήρησης και απειλής ανά νησίδα, προτάθηκαν συγκεκριμένες παρεμβάσεις με βάση τα δυνητικά οφέλη για τη βιοποικιλότητα. Σε 4 νησίδες και συνολικά 730 στρέμματα, έγινε ολική εξάλειψη αρουραίων και ενέργειες για τη μείωση του πληθυσμού των Ασημόγλαρων, είδος ανταγωνιστικό προς των προστατευόμενο Αιγαιόγλαρο. Σε 2 νησίδες έγιναν φυτεύσεις θάμνων για να προσφέρουν καταφύγιο στα θαλασσοπούλια και στον Μαυ ρο πετρίτη ώστε να βελτιωθούν οι αναπαρα γωγικές του συνθήκες. Επίσης τοποθετήθηκαν 50 φωλιές για Μαυροπετρίτες σε 3 νησίδες και 20 φωλιές για Μύχους και Αρτέμηδες σε 2 νησίδες με θεαματικά αποτελέσματα. 09

10 Σχεδιάζοντας για τον τουρισμό για σήμερα και για το μέλλον (Σχέδιο Δράσης Τουρισμού) Καθώς η Σκύρος δεν ακολούθησε την εξέλιξη της τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων 30 χρόνων των περισσότερων αιγαιοπελαγίτικων νησιών κατάφερε να διατηρήσει την αυθεντικότητά της και τους φυσικούς της πόρους σε καλή κατάσταση. Η πίεση της έντονης τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων και η ανεπαρκής ενσωμάτωση των αρχών διατήρησης της φύσης στο υφιστάμενο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης αποτελούν απειλές για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στο νησί. Το θεματικό Σχέδιο Δράσης για τον Τουρισμό, προτείνει και υλοποιεί δράσεις προς ένα μοντέλο βιώσιμου τουρισμού, φιλικό προς τη βιοποικιλότητα, συνδεδεμένο με τη γη και τα τοπικά προϊόντα, με άξονα την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού πλούτου και πάντα με σεβασμό προς τον άνθρωπο. Αναπτύσσει δραστηριότητες όπως ο πεζοπορικός τουρισμός, ο φυσιολατρικός και ο τουρισμός ορνιθοπαρατήρησης που απευθύνονται σε ειδικές ομάδες επισκεπτών που προτιμούν να έρχονται στο νησί την άνοιξη ή το φθινόπωρο διευρύνοντας έτσι την τουριστική περίοδο. Κατά την εκπόνηση του Σχεδίου Δράσης πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τοπικούς φορείς και επαγγελματίες του τουρισμού και σε συνεργασία με ειδικούς αξιολογήθηκε η υφιστάμενη κατάσταση και οι δυνατότητες του τουρισμού στο νησί της Σκύρου για την ανάδειξή του ως προορισμό οικοτουρισμού. Σε συνεργασία με ειδικούς μελετήθηκαν, σηματοδοτήθηκαν και χαρτογραφήθηκαν σειρά περιπατητικών διαδρομών συνολικού μήκους 45 χιλιομέτρων με ενδιαφέροντα στοιχεία φύσης και πολιτισμού. Δύο ιδιωτικές εκδοτικές- χαρτογραφικές εταιρείες αποτύπωσαν τις διαδρομές αυτές στους χάρτες τους αξιοποιώντας εμπορικά τη δράση του προγράμματος. Ειδικοί επιστήμονες και επαγγελματίες στην ανάπτυξη του ορνιθοτουρισμού (παρατήρηση πουλιών) έκαναν για πρώτη φορά καταγραφές των ειδών που φιλοξενεί η Σκύρος και δημιούργησαν ειδικές διαδρομές για την παρατήρησή τους. Με στοχευμένη προβολή σε αγορές του εξωτερικού η Σκύρος πλέον προσελκύει αρκετούς επισκέπτες που αρέσκονται στον τουρισμό αυτό. Η παραγωγή κατάλληλου υλικού προβολής (οικοτουριστικός οδηγός, φυλλάδια και χάρτες) βοήθησε στην ανάπτυξη των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων. Σεμινάρια και συναντήσεις με τους τοπικούς επαγγελματίες πλαισίωσαν την προσπάθεια αυτή. Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY 10

11 Διάσωση και ανάδειξη των τοπικών και παραδοσιακών ποικιλιών Οι τοπικές ποικιλίες μιας περιοχής συνδέονται άμεσα με τη διατή ρηση της βιοποικιλότητας καθώς υποστηρίζουν την παραδοσιακή γεωργία, παράγουν προϊόντα τοπικής ονομασίας προέλευσης με προστιθέμενη αξία και διατηρούν την ευρεία γενετική βάση των καλ λιεργούμενων ειδών. Σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκπονήθηκε έρευνα για τις τοπικές ποικιλίες του νησιού για πρώτη φορά από μία επιστημονική ομάδα. Το μαυραγάνι (σκληρό σιτάρι), αλογοκρίθαρο και εξαγγώνι (κριθάρι), το κουρακάτσι (μπιζέλι), ο πίσες (λαθούρι) και το κουκί Σκύρου φυτεύτηκαν στο γεωργικό κήπο που δημιουργήθηκε στο νησί για την μελέτη των ειδών αυτών. Εκτός από τη συλλογή και τη διαφύλαξη πολλαπλασιαστικού υλικού των τοπικών ποικιλιών Σκύρου σε ψυκτικό θάλαμο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού της Θεσσαλονίκης (ΕΘΙΑΓΕ), πολλές από αυτές τις ποικιλίες διασώθηκαν στον αγρό σε συνεργασία με αγρότες της Σκύρου που έγιναν διατηρητές ποικιλιών. Έμφαση έχει δοθεί και στα κηπευτικά τοπικά είδη της Σκύρου (πεπόνι, κολοκύθι, αγγούρι, ντομάτες, μπάμια, καλαμπόκι). Έχουν συλλεχθεί από καλλιεργητές σπόροι οι οποίοι φυλάσσονταν στην Τράπεζα Σπόρων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου ενώ παράλληλα τοποθετήθηκαν σε κήπους του νησιού από ομάδα εθελοντών με στόχο τη διάσωση των τοπικών αυτών ποικιλιών. Επίσης εκπονήθηκε μελέτη των τοπικών ποικιλιών αμπέλου με στόχο τον προσδιορισμό, ταυτοποίηση, ανάδειξη και αξιοποίηση των σπουδαιότερων γηγενών ποικιλιών αμπέλου ενώ σε συνεργασία με τοπικό μελισσοκόμο και την Ένωση Μελισ σοκόμων Σκύρου, τοποθετήθηκαν 10 μελίσσια για τις ανάγκες μελέτης από το ΓΠΑ. Το μέλι που παράχθηκε στη συνέχεια αναλύθηκε στα εργαστήρια του ΓΠΑ, προκειμένου να ενισχυθεί το συγκεκριμένο τοπικό προϊόν που είναι άριστης ποιότητας. Τα αποτελέσματα των επιμέρους μελετών του Πανεπιστημίου παρουσιάστηκαν από τους ερευνητές σε εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από τον Δήμο Σκύρου στο νησί, με τη συμμετοχή πολλών κατοίκων. Οι μαθητές της Σκύρου συμμετείχαν ενεργά μέσα από εκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως η διαμόρφωση και η προετοιμασία φύτευσης του γεωργικού κήπου. Μέσω του προγράμματος LIFE Σκύρου, το αλογοκρίθαρο, το μαυραγάνι, ο πίσες, το κουρακάτσι, το Σκυριανό κρεμμύδι και το κοκκά ρι (είδος ροδακινιάς, συμπεριλαμβάνονται σε ειδικό πρό γραμμα επιδότησης καλλιέργειας από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για την ενίσχυση των αγροτών, γεγονός που αποτελεί την αρχή για την εγγραφή τους στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών, ώστε να κατοχυρωθούν οι ποικιλίες για την περιοχή με στόχο την παραγωγική αξιοποίηση των τοπικών ποικιλιών και προϊόντων τους αλλά και την ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας. Theasis Art Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY 11

12 Η Βιοποικιλότητα στη Λαϊκή Τέχνη της Σκύρου Πηγές έμπνευσης της λαϊκής τέχνης της Σκύρου υπήρξαν η θάλασσα, το φυσικό τοπίο, τα ζώα, η μυθολογία. Η Σκύρος έχει τη δική της, αυθεντική, λαϊκή τέχνη και είναι πανελλήνια γνωστή για τα μικρά, ξυλόγλυπτα έπιπλά της, την υφαντουργία και την παραδοσιακή κεραμική. Μία ακόμη δράση του προγράμματος από την οποία διαφαίνεται η σχέση της βιοποικιλότητας τόσο με την παράδοση του νησιού όσο και με την τοπική οικονομική ανάπτυξη αφορά τη δημιουργία παραδοσιακών λαϊκών χειροτεχνιών με μοτίβα εμπνευσμένα από το φυσικό περιβάλλον της Σκύρου. Στο πλαίσιο του προγράμματος 11 τεχνίτες (2 κεραμίστες, 3 ξυλογλύπτες, 4 κεντήστρες, 2 ζωγράφοι) έφτιαξαν έργα εμπνευσμένα από τη βιοποικιλότητας της Σκύρου όπως ο Μαυροπετρίτης, τα θαλασσοπούλια, τα σπάνια ενδημικά φυτά και το σκυριανό αλογάκι. Παράλληλα επί 3 μήνες αρκετοί εθελοντές παρακολούθησαν σεμινάρια λαϊκής τέχνης και τα έργα τους εκτέθηκαν μαζί με αυτά των εκπαιδευτών τους στην Έκθεση που εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 2015 στη Σκύρο με θέμα «Η βιοποικιλότητα στη Λαϊκή Τέχνη της Σκύρου». Συνολικά παρουσιάστηκαν πάνω από 200 έργα (κεραμικά, ξυλόγλυπτα, κεντήματα και ζωγραφικά έργα) των εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων και 150 ζωγραφιές παιδιών. Ρ. Τραχανά/ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού 12

13 Ενημερώνοντας το κοινό για την αξία της διατήρησης της Σκυριανής φύσης Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και η συμμετοχή των κατοίκων της Σκύρου αποτέλεσε προτεραιότητα του προγράμματος. Οι κάτοικοι της Σκύρου είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για την Σκυριανή βιοποικιλότητα και τις δράσεις του προγράμματος μέσα από εκπαιδευτικά σεμινάρια για τους τοπικούς φορείς και αρχές, ανοιχτές στο κοινό εκδηλώσεις, διοργάνωση συναντήσεων παρουσιάσεων με ειδικές ομάδες στόχους (κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους, γεωργούς, επαγγελματίες στον τουρισμό). Πινακίδες με πληροφορίες για τη φύση του νησιού τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία και στις περιοχές που υλοποιούνται οι δράσεις του προγράμματος. Πολυάριθμες προβολές του προγράμματος έγιναν και πλήθος άρθρων δημοσιεύτηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο στην Ελλάδα και διεθνώς. Το πρόγραμμα συμμετείχε σε διεθνείς θεματικές εκθέσεις. Σημείο αναφοράς υπήρξε ο Εκθεσιακός Χώρος Ενημέρωσης για τη φύση της Σκύρου και τις δράσεις του προγράμματος και το γραφείο του Προγράμματος σε κεντρικό μέρος της Χώρας της Σκύρου. Η παραγωγή ειδικών εκδόσεων και ντοκιμαντέρ απο τέλεσαν εργαλεία για την προβολή του προγράμματος. Σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και ιδιώτες για τη προστασία του σκυριανού Αλόγου οργανώθηκαν εκδηλώσεις όπως η καθιέρωση ετήσιας γιορτής γα το σκυριανό άλογο και η αναβίωση του παραδοσιακού αλωνίσματος της σκυριανής φάβας με την χρήση αλόγων. Για τα παιδιά και τους νέους υλοποιήθηκε εκστρατεία περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με τη δημιουργία στοχευμένου Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και την εφαρμογή του τόσο στη Σκύρο, όσο και σε γειτονικές περιοχές. Περισσότεροι από μαθητές έχουν υλοποιήσει τις δραστηριότητες της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και Αρχείο LIFE SKYROSBIODIVERSITY 450 παιδιά και ενήλικες έχουν συμμετάσχει σε εκδηλώσεις, ημερίδες και συνέδρια. Σημαντική για την ευαισθητοποίηση του κοινού ήταν και η προσφορά της εθελοντικής ομάδας που δημιουργήθηκε στο νησί και συνέβαλε στην υλοποίηση πολλών δράσεων του προγράμματος. ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Ρ. Τρίγκου / ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ 13

14 Η συνέχεια του προγράμματος LIFE Το πρόγραμμα κατάφερε να αναδείξει τα σημαντικά στοιχεία της Σκυριανής φύσης και να επιδείξει πώς η τοπική ανάπτυξη μπορεί να εναρμονιστεί με την προστασία της βιοποικιλότητας. Οι δράσεις προώθησης ενός βιώσιμου πρωτογενούς τομέα θα συνεχιστούν από τον Δήμο Σκύρου, που θα εφαρμόσει τα προβλεπόμενα στο Σχέδιο Δράσης σε ότι αφορά στην ορθολογικοποίηση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας στο νησί και στην προστασία του Σκυριανού αλόγου και των βιοτόπων του. Επίσης θα συνεχίσει να προωθεί τις τοπικές αγροτικές ποικιλίες, τον κήπο διατήρησης, το φυτώριο του σφενδαμιού, τη συντήρηση των υδατοσυλλογών και των τεχνητών φωλιών, τη συντήρηση και επέκταση των περιπατητικών μονοπατιών και των διαδρομών ερμηνείας περιβάλλοντος, καθώς και την προβολή της Σκύρου ως ορνιθοτουριστικού οικοτουριστικού προορισμού, αξιοποιώντας το υλικό προβολής και εκπαίδευσης που ετοιμάστηκε από το πρόγραμμα. Αρχείο LIFE SKYROS BIODIVERSITY Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ως εταίροι του προγράμματος μαζί με τον Δήμο Σκύρου και τους συνεργάτες του όπως το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, θα συνεχίσουν να ασχολούνται με τα θέματα μελέτης, διαχείρισης και ανάδειξης της πλούσιας βιοποικιλότητας της Σκύρου. Η οικονομική υποστήριξη του Δήμου Σκύρου από το Πράσινο Ταμείο υπήρξε καθοριστική στη διάρκεια της υλοποίησης του προγράμματος και θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την στήριξη των δράσεων στην μετά το πρόγραμμα εποχή. Η προστασία της περιοχής διασφαλίζεται μέσω της άμεσης εφαρμογής της Υπουργικής Απόφασης προστασίας και μελλοντικά με το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα καθορισμού ζωνών και όρων προστασίας. Η τεκμηρίωση και αξιολόγηση της μοναδικότητας των σκυριανών οικοσυστημάτων ως στοιχείων της ελληνικής και ευρωπαϊκής φυσικής κληρονομιάς, που έγινε από το πρόγραμμα και κατατέθηκε στις αρμόδιες υπηρεσίες, αποτελεί παρακαταθήκη για τη μελλοντική προστασία και διατήρηση της περιοχής τόσο με θεσμικά όσο και με διοικητικά- διαχειριστικά μέτρα που θα ακολουθήσουν. Αρχείο NCC Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ 14

15 Εκδόσεις του Προγράμματος Έκδοση: Δήμος Σκύρου, 2016 Επιμέλεια: Χρυσάνθη Ζυγογιάννη Κείμενα: Χρυσάνθη Ζυγογιάννη, Τζένη Γαλάνη, Τάσος Δημαλέξης Γραφιστική επιμέλεια - Εκτύπωση: creativepoint 15

16 Ρ. Τρίγκου/ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη συγχρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου.