Plea Bargaining στην Ελληνική Έννομη Τάξη;

Transcript

1 Plea Bargaining στην Ελληνική Έννομη Τάξη; Εξέταση του Θεσμού και της Πιθανότητας Εισαγωγής του στη Χώρα μας Σπυρίδων Α. Αδάμ «Πρώτη ύλη» για το παρόν άρθρο απετέλεσε η ομώνυμη εργασία μου στο σεμινάριο του κ. Ν. Κουράκη, «Αντεγκληματική Πολιτική», το οποίο διεξάγεται στα πλάισια του ΠΜΣ Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών στο ΕΚΠΑ. Για τις γνώσεις που αποκόμισα και τους ορίζοντες που μου ανοίχτηκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου εκεί, τον ευχαριστώ θερμά και από τη θέση αυτή. I. Εισαγωγή. 1. Προλεγόμενα Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αλλαγή παραδείγματος (paradigm shift) στο Ποινικό Δίκαιο, αλλαγή, που, αν δεν οφείλεται, τουλάχιστον, αναπτύχθηκε στα πλαίσια της περί τρομοκρατίας φιλολογίας και του διπτύχου ασφάλειας-ελευθερίας. Η αλλαγή δε αυτή είναι σε όλους γνωστή και δεν κρίνεται σκόπιμο να αναλυθεί στο παρόν. Αρκεί να παρατηρήσουμε πως τα αποτελέσματά της εκδηλώνονται στο πεδίο του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου με την ολοένα και αυξανόμενη εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικότητας, με ειδικές υποστάσεις που τείνουν να παρακάμπτουν το ποινικό δόγμα, ενώ στο Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, τη θέση του «εφαρμοσμένου συνταγματικού δικαίου» έχει καταλάβει ένα καθαρά διαδικαστικό παιχνίδι, όπου τη θέση των συνταγματικά θεμελιωμένων δικαιωμάτων και διαδικαστικών εγγυήσεων αλλά και βασικών ποινικοδογματικών αρχών αρχίζει και καταλαμβάνει ο υπέρ πάντων αγών για Ταχύτητα και Αποτελεσματικότητα. Ένα από τα βασικά αιτήματα-πορίσματα της νέας αυτής τάξης πραγμάτων είναι η πάση θυσία εύρεση εναλλακτικών (και «γρήγορων»!) τρόπων περαίωσης των ποινικών διαδικασιών 1. Ένας από αυτούς είναι και το plea bargaining. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει την πιθανότητα εισαγωγής του θεσμού του plea bargaining στην ελληνική έννομη τάξη. Πρώτα θα κάνουμε μερικές ορολογικές διευκρινίσεις και θα εξετάσουμε τους σχετικούς με το θεσμό σημαντικότερους προβληματισμούς που αναπτύσσονται στη γεννέτειρά του, τις ΗΠΑ. Μετά θα δούμε την εισαγωγή και τη λειτουργία του θεσμού σε διάφορες χώρες. Τέλος θα εξετάσουμε το ισχύον στην Ελλάδα δίκαιο και την πιθανότητα εισαγωγής του θεσμού στην έννομη τάξη μας. 1 Συχνότερα στη ξενόγλωσση βιβλιογραφία γίνεται λόγος για «εναλλακτική επίλυση (ιδιωτικών) διαφορών». Αυτός ο όρος είναι εν μέρει ακριβέστερο από τον χρησιμοποιούμενο εδώ, εν μέρει όμως και ακατάλληλος. Ακριβέστερος ως προς το ότι ο όρος προέρχεται από τα αγγλοσαξωνικά δίκαια, όπο και η ποινική δίκη δεν αποτελεί παρά μία ακόμη «ιδιωτική διαφορά» επιδεχόμενη «επιλύσεως». Ακατάλληλος όμως κρίνεται ο όρος στο επίπεδο της χρήσης του εντός της ελληνικής έννομης τάξης, αφού οι ποινικές διαδικασίες εδώ δεν αποτελούν ούτε «διαφορές», ούτε πολύ περισσότερο προσλαμβάνουν «ιδιωτικό» χαρακτήρα. Η ποινική δίκη, λοιπόν, έχει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της, και οι διάφοροι εναλλακτικοί τρόποι μόνο στην περαίωσή της μπορούν να στοχεύουν, και όχι στην επίλυσή της.

2 2. Ιστορική καταγωγή του θεσμού. Για πάρα πολύ λίγα πράγματα μπορούμε να είμαστε σίγουροι ως προς την ιστορική προέλευση του θεσμού, αν όχι για ένα: ότι η πρακτική 2 αυτή εφαρμόζεται στις ΗΠΑ (σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση) εδώ και έναν αιώνα τουλάχιστον. Ως προς την πρότερη προέλευσή της ελάχιστα μπορούν να ειπωθούν. Για τους λόγους που την καθιέρωσαν υποστηρίζονται δύο κυρίως απόψεις, καμία από τις οποίες όμως δεν έχει επαρκές προβάδισμα έναντι της άλλης 3. Η πρώτη είναι ότι η πρακτική έχει άμεση σχέση με την υπερφόρτωση του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης, αφού κάποια στιγμή ο εισαγγελέας έπρεπε να κάνει χώρο για τις πιο σημαντικές υποθέσεις. Η άλλη άποψη λέει ότι η επαγγελματοποίηση της απονομής της δικαιοσύνης έφερε και τις διαπραγματεύσεις για την ενοχή, αφού πλέον οι «καριερίστες» εισαγγελείς και αστυνόμοι είχαν συμφέρον είτε στην παροχή πληροφοριών ως προς ενδεχόμενους συνεργούς και συγχρωτιζόμενους με τον κατηγορούμενο εγκληματίες, είτε στην γρήγορη και αποτελεσματική επίτευξη καταδικών. Η πιο εύστοχη παρατήρηση πάνω στο θέμα της ιστορικής προέλευσης του θεσμού έχει γίνει από τον Albert W. Alschuler 4, ο οποίος παραδέχεται ότι: Αναζητώντας την ιστορική προέλευση αυτής της πρακτικής [ενν. του plea bargaining], κάποιος μπορεί να επηρρεασθεί από τις απόψεις του πάνω στο θέμα. Ένας υπέρμαχος της διαπραγμάτευσης μπορεί να νιώσει άνετα με τη σκέψη ότι η πρακτική αυτή υπήρχε ανέκαθεν ανάμεσά μας ένα συμπέρασμα που θα υποδήλωνε και το αναπόφευκτο των αντιδιαδικαστικών μεθόδων περαίωσης των ποινικών υποθέσεων που ακολουθούμε αλλά και την έλλειψη ρεαλισμού εκείνων που θα άλλαζαν αυτές τις μεθόδους ριζικά. Παρομοίως, ένας αντίπαλος της δικαιοσύνης της διαπραγμάτευσης πιθανόν να καταφύγει στη σκέψη μιας για πάντα περασμένης χρυσής εποχής, όπου η διαπραγμάτευση της ενοχής ήταν άγνωστη, μιας εποχής την οποία αφήσαμε πίσω χωρίς συζητήσεις, σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα της τεμπελιάς μας, της γραφειοκρατείας, της υπερποινικοποίησης και της οικονομικής πίεσης. Για αποδεδειγμένες ιστορικές αλήθειες ως προς τα χαρακτηριστικά του plea bargaining πάντως, δεν μπορεί να γίνει λόγος. Η μάλλον αξιόπιστη πηγή πληροφοριών είναι η νομολογία, η οποία όμως έχει και αυτή τις παγίδες της: στα αγγλοσαξωνικά δίκαια δήλωση ως προς την ενοχή πρέπει ούτως ή άλλως να λάβει χώρα, ακόμα και αν δεν έχει υπάρξει συμφωνία, η δε παραδοχή της ενοχής οδηγεί σε σύντμηση της αποδεικτικής διαδικασίας και σχεδόν πάντα σε ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου. Τα παραπάνω, μαζί με τη δεδομένη έλλειψη επίσημων πρακτικών των διαπραγματεύσεων 5, στοιχειοθετούν την εύλογη δυσπιστία μας για την αξιοπιστία των κειμένων των αποφάσεων ως πηγών μελέτης για το συγκεκριμένο θέμα, αφού δεν καθίσταται σαφές πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι όταν δούμε ένα plea bargaining μπορούμε να το αναγνωρίσουμε Ορολογικές διευκρινίσεις Γενικότερα τα θέματα συγκριτικού δικαίου θέλουν πάντοτε προσοχή. Ο κύριος λόγος που την επιβάλλει, είναι ότι το 2 Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχουν στα περισσότερα δίκαια των Πολιτειών των ΗΠΑ θεσμοθετημένοι κανόνες διεξαγωγής plea bargaining 3 Αν και η άποψη περί αποσυμφόρησης έχει πολύ περισσότερους οπαδούς. 4 Albert W. Alschuler, Plea Bargaining And Its History, 79 Colum L. Rev , p είναι άλλωστε γνωστό ότι οι εισαγγελείς στα αγγλοσαξωνικά δίκαια δεν χρειάζεται να αιτιολογούν γραπτώς τις αποφάσεις που παίρνουν στην προδικασία, ακόμα και σήμερα 6 Παρά την αντίθετη άποψη του Lawrence M. Friedman πάνω στο θέμα. Bλ. Plea Bargaining in Historical Perspective, HeinOnline - 13 Law & Soc y Rev

3 περιεχόμενο ομόηχων όρων διαφορετικών εννόμων τάξεων είναι πιθανό να μην ταυτίζεται 7. Γι αυτό κρίνεται σκόπιμο να δοθούν διευκρινίσεις σχετικά με το πως εννοείται το περιεχόμενο ορισμένων όρων στο παρόν άρθρο. plea bargaining Ο όρος στην παρούσα αναφέρεται ως μία διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ του εισαγγελέα (prosecutor) και του κατηγορουμένου, όπως αυτή εννοείται στο αμερικάνικο δίκαιο. Αυτή η διαδικασία είναι άτυπη, άγραφη και μυστική. Κανείς άλλος εκτός από τα μέρη (ο συνήγορος υπεράσπισης τις περισσότερες φορές είναι παρών, και υπό την παρουσία του θα υπολαμβάνουμε ότι γίνεται η διαδικασία στην παρούσα) δε λαμβάνει μέρος στη διαπραγμάτευση αυτή. Είδη δηλώσεων (kinds of pleas) Τα πιθανά αποτελέσματά της διαπραγμάτευσης είναι κατ αρχήν δύο: (1) μη επίτευξη συμφωνίας και (2) επίτευξη συμφωνίας. Σε περίπτωση μη συμφωνίας η υπόθεση οδηγείται σε δίκη ενώπιον των ενόρκων. Σε περίπτωση συμφωνίας των μερών, ο κατηγορούμενος προβαίνει σε μία δήλωση παραδοχής της ενοχής του, ώστε να λάβει ανταλλάγματα από τον εισαγγελέα 8. Η δήλωση αυτή μπορεί να λάβει πέντε μορφές. Ο κατηγορούμενος δηλώνει: ένοχος, nolo contendere, αθώος, ότι έχει ήδη κριθεί η υπόθεση με αθωωτική ή καταδικαστική κρίση δικαστηρίου (δεδικασμένο) 9, αθώος λόγω παράνοιας (insanity). Αντικείμενο συμφωνίας συνήθως αποτελούν οι δύο πρώτες δηλώσεις του κατηγορουμένου. Ο ισχυρισμός περί αθωότητας προφανώς δεν προσθέτει τίποτε από πλευράς κατηγορουμένου, ώστε να του δοθεί κάτι ως αντάλλαγμα. Ο ισχυρισμός περί δεδικασμένου, εάν αποδειχθεί αληθινός οδηγεί σε απόρριψη της κατηγορίας ως απαράδεκτης, ενώ η παράνοια είναι ο κλασσικός αμυντικός ισχυρισμός (μετά την αθωότητα) του κατηγορουμένου. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δεύτερη μορφή δηλώσεως (nolo contendere ή αλλιώς no contest plea). Με αυτήν ο κατηγορούμενος αποδέχεται την ποινή, χωρίς όμως επισήμως να αποδέχεται ότι είναι ένοχος. Αποτέλεσμα αυτής είναι ότι δεν μπορεί (ούτε η ίδια η δήλωση ούτε η επιβολή ποινής) ποτέ να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό στοιχείο ή τεκμήριο για την κρίση προδικαστικού ζητήματος ως προς την ενοχή του κατηγορουμένου για τη συγκεκριμένη πράξη σε άλλο 10 δικαστήριο. 4. Η διεθνής διάδοση του θεσμού σήμερα. Όποια όμως και αν είναι η δικαιολογητική βάση, που προσφέρεται μία είναι η αναντίρητη πραγματικότητα: η εισαγωγή του θεσμού σε «παραδοσιακά ηπειρωτικά δίκαια» όπως αυτά της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας γίνεται όλο και περισσότερο, βασικά δικαιώματα και διαδικαστικές εγγυήσεις ταγμένες στο συμφέρον του κατηγορουμένου παραγκωνίζονται, η αποδεικτική διαδικασία συντέμνεται, και στη θέση της κλασσικής 7 Βλ. γι αυτό Σπυρίδων Βρέλλης, Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2008, στην εισαγωγή, Ελίνα Μουσταΐρα, Σταθμοί στην πορεία του Συγκριτικού Δικαίου, καθώς και Α. Νέλλας, Παράγοντες ομοιομορφίας και διαφοροποίησης των δικαίων, Νομική Επιθεώρηση 35(2008) Δήλωση, όμως, του κατηγορουμένου σχετικά με την ενοχή του, όπως προειπώθηκε, ούτως ή άλλως λαμβάνει υποχρεωτικά χώρα στην αρχή της διαδικασίας, ανεξαρτήτως του αν έχει γίνει συμφωνία ή όχι. 9 Υπάρχει ακόμα μία μορφή, η λεγόμενη once in jeopardy, η οποία δε συμπίπτει με την προηγούμενη αθώωση ή καταδίκη. Βλ. επίσης αντί πολλών νομοθεσιών CALIFORNIA PENAL CODE, SECTION Η διαφορά τους όμως δεν είναι σκόπιμο να αναπτυχθεί εδώ. 10 ή άλλης δικαιοδοσίας, πχ αστικά δικαστήρια

4 ποινικοδικονομικής δογματικής, στη θέση του «Εφαρμοσμένου Συνταγματικού Δικαίου», υπεισέρχεται πλέον η υπέρτατη λογική της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας στην ποινική δίκη. Τόσο εξαναγκαστική είναι αυτή η τάση επικράτησης του θεσμού, ώστε ακόμα και τα διεθνή δικαστήρια, παρά την πείσμωνα αρχική άρνησή τους να δεχθούν τον θεσμό σε θέματα της αρμοδιότητάς τους, τώρα ακόμα και αυτά τον εφαρμόζουν μαζικά 11. Χρήσιμο αλλά και αναγκαίο είναι στην παρούσα φάση να εξετάσουμε εν τάχει την λειτουργία του plea bargaining σε κάποιες χώρες, ώστε να προβούμε στις αναγκαίες συγκριτικές παρατηρήσεις, και να τροφοδοτήσουμε τη συζήτησή μας με τους προβληματισμούς που έχουν αναπτυχθεί στις αλλοδαπές έννομες τάξεις. II. Αμερική (ΗΠΑ) 1. Γενικά Στο καθαρά νομικό επίπεδο, αφορμή για έναρξη της έντονης επιστημονικής συζήτησης που άρχισε τη δεκατία του φαίνεται πως έδωσε μία απόφαση του 1978 του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, η Bordenkircher v. Hayes 13, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο του προβληματισμού οποιουδήποτε σχετικού με το θέμα κειμένου και αν διαβάσει κανείς. Τα πραγματικά περιστατικά έχουν ως εξής: Ο Paul Lewis Hayes κατηγορείτο για πλαστογράφηση μίας επιταγής ύψους $88,30, για την οποία το πλαίσιο ποινής ήταν δύο έως δέκα χρόνια. Ο εισαγγελέας προσφέρθηκε να προτείνει ποινή 5 ετών αν ο κατηγορούμενος δήλωνε ένοχος και παραιτείτο από το δικαίωμά του να δικασθεί από ενόρκους 14. Για να τον πιέσει μάλιστα να δεχθεί τη συμφωνία, τον διαβεβαίωσε πως αν δεν δήλωνε ένοχος «ώστε το δικαστήριο να γλύτωνε από την αναστάτωση και τις απαιτήσεις (necessity) μίας δίκης» θα του απευθυνόταν κατηγορία για παραβίαση της Habitual Criminal Act της πολιτείας του Kentucky. Υπό τους όρους της τελευταίας, ο κατηγορούμενος θα φυλακιζόταν ισόβια, λόγω του βεβαρημένου ποινικού του μητρώου. Παρά τις πιέσεις, ο Hayes πήγε σε δίκη και καταδικάσθηκε σε ισόβια. Ο κατηγορούμενος άσκησε έφεση, υποστηρίζοντας ότι ο εισαγγελέας παραβίασε τις διατάξεις του Συντάγματος των ΗΠΑ, απειλώντας να τον τιμωρήσει μόνο και μόνο επειδή ήθελε να ασκήσει το δικαίωμά του να δικασθεί. Η κυβέρνηση ομολόγησε ανοιχτά (!) πως ο μόνος λόγος για τη σύνταξη νέου κατηγορητηρίου κατά του Hayes ήταν η αποτροπή του τελευταίου από το να ασκήσει αυτό το δικαίωμα. Το δικαστήριο όμως, με το σκεπτικό ότι η νέα κατηγορία υποστηριζόταν από τα αποδειχθέντα πραγματικά περιστατικά, απέρριψε την έφεση, κρίνοντας πως η συμπεριφορά του εισαγγελέα δεν είχε τίποτα το παράνομο. Η υπόθεση τελικά έφθασε στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και εκεί, με οριακή πλειοψηφία (5-4) κρίθηκε σύννομη η συμπεριφορά του εισαγγελέα, διατηρουμένης έτσι της αυστηρότατης ισόβιας κάθειρξης του 11 Βλ. για το θέμα αυτό Combs Nancy Amoury, Copping a Plea to Genocide The Plea Bargaining of International Crimes. University of Pennsylvania Law Review, VOL. 151 No. 1, November 2002, και Scharf Michael P., Trading Justice for Efficiency: Plea Bargaining and International Tribunals, JICJ 2 (2004), Παράδειγμα μερικών μόνο υποθέσεων του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου που έχουν λυθεί με plea bargaining: ICC 2003 Case No.IT-94-2-S Prosecutor vs Dragan Nikolić., ICC 2004 Case No. IT S Prosecutor vs Miroslav Deronjic, ICC 1998 Case No. IT Tbis Prosecutor vs Dra@En Erdemovi. 12 Για μία ιδέα του όγκου των σχετικών κειμένων βλ. τις πλούσιες παραπομπές σε Albert W. Alschuler, Plea Bargaining And Its History, 79 Colum L Rev , σελ Bordenkircher v. Hayes, 434 U.S. 357 (1978). Η απόφαση μάλιστα χαρακτηρίζεται από τον Timothy Lynch ως watershed precedent, δηλ. το [δικαστικό] προηγούμενο που ξεχείλισε το ποτήρι, βλ. The Case Against Plea Bargaining, Law Magazine, Fall Το Σύνταγμα των ΗΠΑ, προβλέπει τη δίκη από ενόρκους ως δικαίωμα του κατηγορουμένου.

5 κατηγορουμένου για μία επιταγή 88 δολαρίων (!). Το δικαστήριο βέβαια, αναγνώρισε ότι θα ήταν «εξ ορισμού αντισυνταγματική» η συμπεριφορά οποιουδήποτε κυβερνητικού υπαλλήλου, «η οποία ως αντικείμενό της θα είχε την ποινικοποίηση την απόλαυση των δικαιωμάτων ενός ανθρώπου». Όμως, το δικαστήριο αρνήθηκε την ανατροπή της καταδίκης του κατηγορουμένου, γιατί στην προκειμένη περίπτωση, ο τελευταίος θα μπορούσε να αποφύγει τον οποιοδήποτε κίνδυνο ισόβιας κάθειρξης αν απλά δήλωνε ένοχος και δεχόταν την πρόταση του εισαγγελέα για πενταετή φυλάκιση. Άρα, η δικαιολογητική βάση είναι ότι εδώ, η οποιαδήποτε ανταπόδοση ή τιμώρηση από μέρους της κυβέρνησης για την άσκηση του δικαιώματος σε δίκη αποκλείεται, λόγω του ότι ο κατηγορούμενος είχε το δικαίωμα επιλογής αποδοχής ή μη της συμφωνίας. 2. Οι προβληματισμοί Το σκεπτικό με το οποίο κάνει δεκτή την ισόβια κάθειρξη του Hayes το Ανώτατο Δικαστήριο είναι εκτεθειμένο σε αντιρρήσεις. Ο Timothy Lynch 15 παραθέτει δύο αποφάσεις της ίδιας χρονιάς (1978), όπου η κρίση του ίδιου δικαστηρίου για το δικαίωμα επιλογής ως πρόκριμα για τη συνταγματικότητα κυβερνητικών πράξεων είναι εντελώς διαφορετική. Στην Marshall v. Barlow s Inc, κρίθηκε πως είναι δικαίωμα ενός επιχειρηματία να αρνηθεί τον έλεγχο των εγκαταστάσεών του από κυβερνητικές υπηρεσίες, ενόσω αυτές δεν έχουν προβεί στην έκδοση σχετικού εντάλματος. Ο Υπουργός Εργασίας υποστήριξε πως η απόφαση ασκήσεως επιχειρηματικής δραστηριότητας εμπεριείχε και την ύπαρξη «συναίνεσης» για τέτοιες έρευνες. Παρά το ότι εδώ ο επιχειρηματίας είχε την επιλογή να κλείσει την επιχείρησή του, το Δικαστήριο τον δικαίωσε λέγοντας πως είναι αντισυνταγματικοί οι κανόνες που στερούν τον επιχειρηματία από την προστασία των εγκαταστάσεών του, που του παρέχεται από την 4 η τροποποίηση του Συντάγματος. Στην Nollan v. California Coastal Commission, κρίθηκε ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να εξαρτήσει την άδεια επέκτασης της παράκτιας ιδιοκτησίας ιδιωτών, από την ύπαρξη δικαιώματος δουλείας υπέρ του Δημοσίου. Η επιλογή αποδοχής ή απόρριψης θεωρήθηκε εδώ καταχρηστική από το δικαστήριο («out-and-out-of-plan extortion»). Έίναι φανερό, ότι, πέρα από το προφανώς εσφαλμένο του ως άνω σκεπτικού, πολλοί είναι οι προβληματισμοί που εγείρονται από τον τρόπο της διεξαγωγής της διαδικασίας του plea bargaining στις ΗΠΑ εν γένει. Από τη σχετική βιβλιογραφία και αρθρογραφία ξεχωρίσαμε μία σειρά βασικών παραμέτρων που αποτελούν πεδίο αμφισβήτησης. Η ιεράρχησή τους έγινε με βάση τη χρησιμότητα που αποκτούν στην προβληματική μας, δηλαδή την πιθανή εισαγωγή του plea bargaining στην ελληνική έννομη τάξη. Έτσι, οι παρατηρήσεις αυτές θα είναι κατανοητές και θα μας φανούν πιο προσιτές όταν καταστούν χρήσιμες παρακάτω. Αυτές οι παράμετροι είναι: 1. Η Υπερβολικά ευρεία διακριτική ευχέρεια του εισαγγελέα Στα πλαίσια της προβληματικής του plea bargaining η συγκεκριμένη παράμετρος αποτελεί πρόβλημα μόνο όταν ο εισαγγελέας ασκεί τόση πίεση, ώστε ακόμα και ο αθώος κατηγορούμενος να σκέφτεται να δηλώσει την ενοχή του για να γλυτώσει της δυσμενούς μεταχείρισης που του επιφυλάσσει ο εισαγγελέας, ή αν διεξάγεται καταχρηστικά η διαπραγμάτευση από μέρους του εισαγγελέα, όταν πχ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για την ενοχή του κατηγορουμένου 15 The Case Against Plea Bargaining, Law Magazine, Fall 2003.

6 16,17. Έτσι, η ευρεία διακριτική ευχέρεια του εισαγγελέα υποστηρίζεται κυρίως από τους υπέρμαχους του plea bargaining. Αφού αυτός είναι υπεύθυνος για τη διάθεση των πόρων της κοινότητας ενάντια στο έγκλημα, αυτός θα πρέπει να αποφασίζει πότε μπορεί ή πρέπει να κυνηγά μία υπόθεση 18. Αντίθετα, οι επικριτές του θεσμού θεωρούν ότι η ευρεία διακριτική ευχέρεια του εισαγγελέα όπως και κάθε ευρεία μορφή εξουσίας ανοίγει το δρόμο για καταχρηστικές και αφόρητες πιέσεις στον κατηγορούμενο για επίτευξη συμφωνίας, ακόμα και όταν τα στοιχεία δεν παρέχουν πιθανότητα ευδοκίμησης στα ποινικά δικαστήρια. 2. Η παντελής έλλειψη δικαστικής συμμετοχής ή εποπτείας Το πρόβλημα της υπερβολικά ευρείας διακριτικής ευχέρειας του εισαγγελέα εντείνεται, τόσο από τον άτυπο και άγραφο χαρακτήρα της διαπραγμάτευσης, όσο και από την έλλειψη δικαστικού ελέγχου. Είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατο 19 να εντοπισθεί και να ακυρωθεί μία καταχρηστικώς επιτευχθείσα συμφωνία απο το δικαστήριο, όταν όχι μόνο δεν απαιτείται αιτιολογία, αλλά δεν απαιτείται καν σύνταξη εγγράφου ή πρακτικού που να την αφορά 20. Έτσι, ο δικαστής στο σύστημα των ΗΠΑ περιορίζεται απλώς στην επιθεώρηση της ήδη επιτευχθείσας συμφωνίας και δε συμμετέχει στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα ούτε κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων ούτε και μετά από αυτές. Θεωρείται, ότι αν εμπλακεί σε πρότερο στάδιο θα επηρρεασθεί η αμεροληψία του, ιδιαίτερα αν είναι ο ίδιος δικαστής που αργότερα (σε περίπτωση μη επιτυχούς εκβάσεως των διαπραγματεύσεων) θα εκδικάσει την συγκεκριμένη υπόθεση. Ένα ακόμα εμπόδιο στην συμμετοχή του δικαστή αποτελεί και η εκεί κρατούσα αντίληψη περί διάκρισης των εξουσιών. Ο εισαγγελέας στις ΗΠΑ θεωρείται (και είναι) υπάλληλος της κυβέρνησης, ενώ στις περισσότερες πολιτείες ο Ανώτατος Εισαγγελέας της Περιφέρειας (District Attorney) εκλέγεται από τους πολίτες. Έτσι, η διακριτική του ευχέρεια εντάσσεται στα πλαίσια της διοικητικής (κυβερνητικής) δράσης. Η οποιαδήποτε ανάμειξη του δικαστηρίου στο στάδιο της προδικασίας θεωρείται λοιπόν ότι θίγει την ανεξαρτησία του εισαγγελέα, ενώ παράλληλα προσβάλλει και την συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Αυτή η πρακτική όμως καθιστά τον δικαστή ένα παθητικό παρατηρητή ανήμπορο να επηρεάσει την εξέλιξη των πραγμάτων. Μερικοί μελετητές 21, ζυγίζοντας σήμερα διαφορετικά τα πράγματα, θεωρούν τα ως άνω ισχύοντα ως μειονεκτήματα, που συνιστούν σαφέστατα πλήγματα στη διαφάνεια της διαδικασίας και επιτείνουν τον κίνδυνο 16 Αυτό συνδέεται και με το πρόβλημα της ελλειπούς πληροφόρησης του κατηγορουμένου στα πλαίσια της προδικασίας στις ΗΠΑ, λόγω περιοριστικώ κανόνων (Disclosure rules). 17 Περίπτωση καταχρηστικής συμπεριφοράς είναι και η προαναφερθείσα υπόθεση του Hayes. 18 Ενίοτε στη βιβλιογραφία συσχετίζεται πάντως το συγκεκριμένο θέμα σε σχέση με τον χαρακτήρα και την οικογένεια των ποινικών δικαίων ορισμένων χωρών με σκέψεις και συλλογισμούς ολόκληρους γύρω από σχετικές παρατηρήσεις. Αν και εκφεύγει προφανώς των σκοπών του παρόντος θυμίζεται ότι τα δίπολα-διακρίσεις δικαίων σε ηπειρωτικά και αγγλοσαξωνικά, σε αυτά που ακολουθούν το συζητητικό ή το ανακριτικό σύστημα, το κατηγορητικό ή το εξεταστικό σύστημα και σε αυτά που ακολουθούν την αρχή της νομιμότητας ή της σκοπιμότητας δεν συμπίπτουν. 19 Κατά την έρευνά δεν υπέπεσε στην αντίληψή μας καμία απόφαση δικαστηρίου που να ακυρώνει την συμφωνία μεταξύ εισαγγελέα και κατηγορουμένου. 20 Το μόνο έγγραφο που συντάσσεται είναι αυτό της δηλώσεως του κατηγορουμένου. Όμως από πουθενά δεν προκύπτει αν αυτό είναι προϊόν ελευθέρας βουλήσεως ή αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης. 21 Βλ. το άρθρο της Jenia Iontcheva Turner, Judicial Participation in Plea Negotiations A Comparative View, American Journal of Comparative Law, Vol. 94, 2006.pdf

7 ανακριβών αποφάσεων και άδικων καταδικάσεων, ενώ τα οφέλη που υποτίθεται ότι προσφέρουν δε φαίνεται να έχουν πλέον το ειδικό βάρος που είχαν κάποτε στην αντίληψη των νομικών. Έτσι, προτείνεται και στις ΗΠΑ πλέον η καθιέρωση της συμμετοχής των δικαστών στη διαδικασία διαπραγματεύσεων. 3. Η Παραίτηση του κατηγορουμένου από το δικαίωμα στη μη-αυτοενοχοποίηση Δεν μπορεί να παραβλέπεται πως με το plea bargaining ζητείται από τον κατηγορούμενο να παραιτηθεί ενός εκ των βασικοτέρων δικαιωμάτων του. Οπουδήποτε στον κόσμο και άν έχει τεθεί θέμα εφαρμογής του συγκεκριμένου θεσμού (και άρα και στις ΗΠΑ), το παρόν είναι ένα από τα βασικά προβλήματα που γίνεται προσπάθεια να παρακαμφθούν. Ένας τρόπος που συχνά χρησιμοποιείται γι αυτό είναι η διαπραγμάτευση της ποινής και όχι της ενοχής. Νομίζουμε όμως ότι τέτοιου είδους διαφοροποιήσεις μάλλον χάνουν την ουσία και αγνοούν τη φύση των πραγμάτων: καμία συμφωνία δεν μπορεί να γίνει με τον κατηγορούμενο αν δεν προσδιοριστεί πρώτα το θέμα της ποινής. Είτε αυτό γίνει με την μορφή της διαπραγμάτευσης της ενοχής, είτε με την διαπραγμάτευση της ποινής, λίγο επηρεάζει την παρούσα προβληματική κατά τη γνώμη μας: το βασικό πρόβλημα εδώ είναι το κατά πόσον η διαδικασία του plea bargaining δελεάζει (λόγω της μη προβλεψιμότητας της ακροαματηριακής διαδικασίας) ή καταναγκάζει (λόγω της απειλής επιβολής μεγαλύτερων ποινών) ακόμα και τους αθώους να ομολογούν την ενοχή τους για εγκλήματα που ποτέ δεν διέπραξαν. 4. Η Παραίτηση του κατηγορουμένου από το δικαίωμα υποβολής σε δίκη από ενόρκους Στις ΗΠΑ το δικαίωμα της εκδίκασης της υπόθεσης του κατηγορουμένου προβλέπεται στην έκτη τροποποίηση του Αμερικανικού Συντάγματος : «σε όλες τις ποινικές υποθέσεις, ο κατηγορούμενος πρέπει να απολαμβάνει δικαιώματος σε γρήγορη και δημόσια δίκη από αμερόληπτο σώμα ενόρκων» 22. Το δικαίωμα αυτό είναι ξεκάθαρο ότι χάνεται σε κάθε plea bargain. Πως όμως δικαιολογείται η άρση ενός συνταγματικού δικαιώματος χάριν μιας «μυστηριώδους αποτελεσματικότητας» 23 ; O Timothy Sandefur, στο άρθρο του In Defense Of Plea Bargaining 24 έχει μία εξήγηση, η οποία υποστηρίζεται και από άλλους μελετητές: η αναγνώριση του δικαιώματος από το Σύνταγμα, δε σημαίνει ότι ο κατηγορούμενος δεν έχει δικαίωμα να διαθέσει αυτό το δικαίωμα, και άρα, να παραιτηθεί από αυτό ή ακόμα και να το πουλήσει. Θεωρείται δηλαδή η συμφωνία μεταξύ εισαγγελέα και κατηγορουμένου ως μία ακόμα σύμβαση, ένα συμβόλαιο με την Πολιτεία 25. Η παραδοχή της συμβατικής φύσης του plea bargaining, όμως, μπορεί αβίαστα να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα πως μπορούμε να έχουμε όχι μόνο παραίτηση ή πώληση του δικαιώματος αυτού (κάτι που από μόνο του είναι προβληματικό) αλλά μπορούμε να φθάσουμε ακόμα και στη μερική διάθεση του δικαιώματος. Έτσι, ορισμένοι μελετητές 26 φθάνουν να εξετάζουν ακόμα πιο ακραίες προτάσεις: να μπορεί να καθίσταται μέρος της συμφωνίας ακόμα και το 22 Ανάλογη πρόβλεψη βέβαια υπάρχει και στο σύνταγμά μας για τα κακουργήματα στα άρ. 96 παρ. 1 και 97 παρ. 1, ωστόσο στην πράξη έχουν καταστρατηγηθεί από τον νομοθέτη. Έτσι και σχετικές παρεμβάσεις στην ημερίδα που διοργάνωσε ο ΔΣΑ και η Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων στις με θέμα «Το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης: Επιτάχυνση ή εξουδετέρωση της ποινικής διαδικασίας;». 23 Ο όρος είναι δανεισμένος από το άρθρο του Timothy Lynch, An Eerie Efficiency, Cato Supreme Court Review, Vol. 1 (2002). 24 Βλ. Law Magazine, Fall Βλ. Την χαρακτηριστική διατύπωση του Sandefur στο παραπάνω άρθρο : A plea bargain is a contract with the state. 26 Βλ. ενδεικτικά την Talia Fisher, The Boundaries of Plea Bargaining: Negotiating the Standard of Proof, bepress Legal Series, paper 1560, year 2006 αλλά και τον Richard A. Posner, An Economic Approach to the Law of Evidence, Chicago Working Paper in Law and Economics, No 66 (2d Series)

8 δικαίωμα στην εμφάνιση ορισμένων μόνο αποδεικτικών στοιχείων, ή να γίνονται δεκτές ακόμα και συμφωνίες που θα καθορίζουν ότι για την καταδίκη του κατηγορουμένου αρκεί η απλή πιθανολόγηση της πολιτικής δίκης 27 αντί για την πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας απόδειξη 28, που ισχύει στην ποινική. Φυσικά με τις ανωτέρω σκέψεις δεν βρίσκεται κανείς μακριά από το να περιορίσει ακόμα και το δικαίωμα του κατηγορουμένου στην πληροφόρηση 29 σ αυτή τη βάση. Έτσι, η παραβίαση αυτού του δικαιώματος μπορεί να σημαίνει κάποια ευθύνη, όμως, σε καμία περίπτωση δεν προκαλεί την ακυρότητα της (συγκεκριμένης) διαδικασίας, όπως θα γινόταν σε κάθε άλλη περίπτωση παραβίασης διαδικαστικών εγγυήσεων, ούτε φυσικά δηλώνει την αντισυνταγματικότητα του θεσμού (!) 30. Πιο ώριμη σκέψη λοιπόν θα μας οδηγούσε να πούμε πως de lege ferenda σωστότερη είναι η θεώρηση του συγκεκριμένου δικαιώματος ως θεμελιώδους, αναφαίρετου και αναπαλλοτρίωτου. 5. Η Παραίτηση του κατηγορουμένου από το δικαίωμα να εξετάζει τους μάρτυρες (Cross-Examination 31 ) Μία άλλη περίπτωση συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος του οποίου η αφαίρεση κρίνεται προβληματική είναι αυτή του δικαιώματος του κατηγορουμένου να βρεθεί αντιμέτωπος με τους μάρτυρες κατηγορίας. Το δικαίωμα αυτό θεωρείται ως ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος αμφισβήτησης των αποδεικτικών μέσων που τείνουν στην καταδίκη του κατηγορουμένου. Ωστόσο, κατά την προσωπική μας άποψη, είναι το μόνο δικαίωμα που αναφέρεται στη σχετική βιβλιογραφία για το οποίο οι ενστάσεις είναι υπερβολικές. Ο κατηγορούμενος, άλλωστε, έχει μόνο δικαίωμα να εξετάζει μάρτυρες και αποδεικτικά μέσα, από το οποίο μάλιστα δεν αμφισβητείται από κανέναν ότι μπορεί να παραιτηθεί Η Παραβίαση της αρχής της ισότητας σε περιπτώσεις συμμετοχής, όπου ο ένας μεν δέχεται τη συμφωνία, ενώ ο άλλος όχι (Disparate Punishments) Εδώ προβάλλεται το παγκοσμίως κλασσικό θέμα στα πλαίσια της ποινικής δίκης, της άνισης μεταχείρισης ομοίων περιπτώσεων. Μεθοδολογικά όμως υπάρχει ένα λάθος εδώ. Αν υποθέσουμε ότι το plea bargaining εφαρμόζεται με έναν τρόπο που δε θίγει τα θεμελιώδη δικαιώματα του κατηγορουμένου και τις διαδικαστικές εγγυήσεις που έχουν θεσπιστεί υπέρ του, τότε δεν νομίζουμε ότι τίθεται πρόβλημα ίσης μεταχείρισης. Πιο απλά, δεν έχουμε εδώ όμοιες περιπτώσεις, αφού (έστω και υπό τη δαμόκλειο σπάθη της βαρύτερης ποινής 33 ) ο ένας εκ των κατηγορουμένων επέλεξε να 27 ( preponderance of evidence = more likely than ) 28 ( standard of proof = beyond reasonable doubt ) 29 Και αυτό κατοχυρώνεται με την έκτη τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ. 30 Τα παραπάνω αναγνωρίστηκαν και νομολογιακά με την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, United States v. Ruiz 70 U.S.L.W ( June 24, 2002), όπου κρίθηκε ότι ο εισαγγελέας δεν υποχρεούται να αποκαλύψει στον κατηγορούμενο στοιχεία που θα μπορούσαν να κλονίσουν την αξιοπιστία ή να προκαλέσουν την αποβολή κάποιου μάρτυρα κατηγορίας. 31 Υπό την έννοια αυτή περίπου αναγνωρίζεται το δικαίωμα και από το άρθρο 6 παρ. 3 της ΕΣΔΑ. Βλ. γι αυτό το δικαίωμα Τζαννετή, Το δικαίωμα εξέτασης μαρτύρων κατηγορίας κατά το άρθρο 6 παρ. 3 εδ. δ ΕΣΔΑ, ΠοινΧρ Άλλωστε, αφού έχει παραιτηθεί από το μείζον δικαίωμα της δίκης (κατά την κρατούσα εκεί άποψη) νόμιμα, γιατί να μη μπορεί να παραιτηθεί και από το έλασσον; 33 Βλ. και πιο πάνω το σκεπτικό της Hayes

9 συνεργασθεί, ενώ ο άλλος όχι 34. Αν πάλι δεχθούμε πως θίγουμε θεμελιώδη δικαιώματα, τότε η εξέταση του προβλήματος υπό το πρίσμα της ισότητας είναι πέρα ως πέρα λανθασμένη, αφού δεν πληρούνται οι ελάχιστες απαιτήσεις νομιμότητας εξαρχής. 7. Η Παραίτηση του κατηγορουμένου από το δικαίωμα έφεσης Άλλο σημείο προβληματισμού αποτελεί και η παραίτηση του κατηγορουμένου από το δικαίωμα έφεσης. Σε εισαγωγή του θεσμού σε ευρωπαϊκές έννομες τάξεις το πρόβλημα είναι εντονότερο ενόψει του 7 ου πρόσθ. Πρωτ. της ΕΣΔΑ, που καθιερώνει το δικαίωμα στο δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας για τις ποινικές υποθέσεις, ενώ το ίδιο δικαίωμα αναγνωρίζεται και στο Σύνταγμα των ΗΠΑ. Ευλόγως φυσικά μπορεί να διατυπωθεί η απορία πώς είναι δυνατό να κάνει κανείς έφεση κατά δικαστικής εκτιμήσεως, όταν αυτή δε θα έχει λάβει χώρα; Η απάντηση όμως είναι ότι έφεση χωρεί και για νομικούς μόνο λόγους, στη δε παρούσα προβληματική θα μπορούσε να στρέφεται (1) κατά της αποφάσεως που επικυρώνει την επιτευχθείσα συμφωνία μεταξύ εισαγγελέα και κατηγορουμένου, για μη συνδρομή των νομίμων προϋποθέσεων της συμφωνίας 35 (2) κατά της ίδιας της συμφωνίας 36. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η παραδοχή της νομικής φύσης της παραίτησης από την ποινική δίκη ως απαλλοτριωτού, ελεύθερα διαθέσιμου δικαιώματος δε σημαίνει αυτομάτως και παραδοχή αντίστοιχου χαρακτήρα για το δικαίωμα της έφεσης. Τα δικαστήρια αποτελούνται από δικαστές, οι οποίοι φυσικό είναι να καμιά φορά σφάλουν. Γι αυτό και το δικαίωμα στην έφεση θα πρέπει να διατηρείται σε κάθε περίπτωση, ενώ οποιαδήποτε αντίθετη συμφωνία να έπασχε ως προς αυτό το μέρος ακυρότητα. 8. Ταξικές (ή ρατσιστικές) παράπλευρες συνέπειες του θεσμού (Racial Implications 37 ) Από κανέναν δεν αμφισβητείται ότι η καθιέρωση της πρακτικής του plea bargaining δεν οφείλεται σε καμία περίπτωση σε ρατσιστικά κίνητρα. Όμως, στη σχετική βιβλιογραφία 38, υποστηρίζεται ότι η ίδια η φύση της διαδικασίας φέρει πάνω της μία ρατσιστική κηλίδα, με την έννοια ότι σε κάθε περίπτωση το plea bargaining ευνοεί όχι τους μικρομεσαίους αλλά τους οικονομικά ευκατάστατους 39. Από τις σχετικές στατιστικές 40 είναι σαφές η ως άνω παρατήρηση επιβεβαιώνεται. Για να ανταπεξέλθει άλλωστε ένας συνήγορος στη νέα «διαδικασία» που δημιουργήθηκε, (που πιο πολύ ομοιάζει με εμπορικές διαπραγματεύσεις παρά με ποινική διαδικασία), πρέπει να είναι καλός, έμπειρος και να εφαρμόζει 34 Στα πλαίσια των περισσότερων ευρωπαϊκών δικαίων, υπάρχουν ανάλογες περιπτώσεις κάμψης της αρχής της νομιμότητας υπέρ της αρχής της σκοπιμότητας, αφού εδώ δίνεται η ευκαιρία στην πολιτεία να τιμωρήσει όλους τους εμπλεκόμενους στο έγκλημα, στον δε κατηγορούμενο δίνεται η ευκαιρία να εξιλεωθεί μέσω μίας «χρυσής γέφυρας» που του παρέχει ο νομοθέτης, αποδεικνύοντας έτσι έμπρακτα τη μεταμέλειά του και συμπάθειά τους προς τις αρχές που πρεσβεύει η έννομη τάξη. Στην ελληνική έννομη τάξη πχ συναφής είναι η προβληματική του άρ. 379 ΠΚ έμπρακτη μετάνοι 35 πχ ο κατηγορούμενος υποστηρίζει ότι το έγγραφο της συμφωνίας είναι πλαστό και ότι ο ίδιος ποτέ δεν προέβη σε τέτοια συμφωνία 36 Ότι πχ συμφώνησε λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής του εισαγγελέα, ή ότι ο εισαγγελέας δεν τήρησε το δικότου μέρος της συμφωνίας πχ ως προς τη πρότασή του στο συμβούλιο ή στο δικαστήριο 37 Βλ. Douglas Savitsky, Ph.D., J.D., Is Plea Bargaining a Rational Choice? Differential Subjective Decision Making as an Engine of Racial Stratification in the United States Prison System, Paper #53, CSES Working Paper Series, και Clayton Sims, The historical and racial implications of plea bargaining. 38 Βλ. αντί πολλών την προηγούμενη υποσημείωση. 39 (πχ με το διακριτικό κλείσιμο της υπόθεσης μέσω διακανονισμού, χωρίς να προκληθεί θόρυβος στα ΜΜΕ). 40 Βλ. τα άρθρα στην υποσ. στην αρχή της παραγράφου.

10 διάφορες ψυχολογικές τεχνικές ώστε να βελτιώνει τη διαπραγματευτική θέση του πελάτη του 41. Ένας τέτοιος συνήγορος, όμως, είναι πιθανότατα και ακριβός. III. Εξάπλωση του Θεσμού σε Άλλες Χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία) Οι νέες ειδικές υποστάσεις που η προαναφερόμενη αλλαγή παραδείγματος έχει δημιουργήσει εμφανίζουν σε δικονομικό επίπεδο υψίστου επιπέδου αποδεικτικές δυσχέρειες με αποτέλεσμα την πρωτοφανή επιβάρυνση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτές οι αποδεικτικές δυσχέρειες αποτελούν και το μεγαλύτερο όπλο των συνηγόρων υπεράσπισης στις διαπραγματεύσεις με το κράτος. Η απειλή κατά συρροή προβολής ενστάσεων, ενδίκων βοηθημάτων και μέσων, και τα διαδικαστικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν σε μία δίκη με ενόρκους είναι ικανά να προκαλέσουν πονοκέφαλο και στον πιο ευσυνείδητο δικαστικό λειτουργό. Έτσι, η ανάγκη εισαγωγής του θεσμού εμφανίζεται αναπόφευκτη. Ωστόσο, εξετάζοντας παραδείγματα ορισμένων χωρών, παρατηρούμε ότι οι νομοθέτες προσπάθησαν να μετριάσουν τα προαναφερθέντα προβλήματα του θεσμού εισάγοντας το θεσμό στην έννομη τάξη τους εμφανώς τροποποιημένο. Είναι χρήσιμο λοιπόν να τα παρατηρήσουμε, ώστε να έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τη συναγωγή των συμπερασμάτων μας. 1. Γαλλία Γενικά Νομικό Πλαίσιο Η Γαλλία ακολουθεί την αρχή της σκοπιμότητας. Ο εισαγγελέας μετά τη notitia criminis έχει αποκλειστική αρμοδιότητα (και όχι απλή διακριτική ευχέρεια) να αποφασίζει εάν θα ασκηθεί ή όχι ποινική δίωξη. Έτσι, προβαίνει πολλές φορές σε μία πρακτική γνωστή ως correctonalization : βασικά πρόκειται για μεταβολή της κατηγορίας προς όφελος του κατηγορουμένου (δηλ. από κακούργημα σε πλημμέλημα ή πταίσμα, από πλημμέλημα σε πταίσμα). Ο λόγος αυτής της μεταβολής είναι η αποφυγή της χρονοβόρας διαδικασίας στο Assize Court. Στη γαλλική έννομη τάξη υπάρχει ακόμα ένας θεσμός, αυτός του ποινικού συμβιβασμού, που παρουσιάζει ομοιότητες με το plea bargaining. Και εκεί (όπως και στις ΗΠΑ), η νομοθετική καθιέρωση το ήρθε «να δώσει μία νομική βάση σε ήδη ευρέως διαδεδομένες πρακτικές» 43,44. Έτσι, οι εισαγγελικοί λειτουργοί μπορούν να συνοδεύουν την αρχειοθέτηση τής δικογραφίας με την άτυπη επιβολή στον δράστη ορισμένων μέτρων, όπως πχ η υπενθύμιση τών υποχρεώσεων εκ του νόμου 45, η αρχειοθέτηση υπό όρους 46, ποινική διαμεσολάβηση 47 κ.ά.. 41 Για τις διάφορες εξω-νομικές/ψυχολογικές διαστάσεις του plea bargaining βλ. το εμπεριστατωμένο άρθρο του Stephanos Bibas, Plea Bargaining Outside The Shadow Of Trial, Harvard Law Review Vol. 117 June με τον γαλν τής 4ης Ιουνίου 1993 που εισήγαγε στο άρθρο 41 γαλκ.π.δ. μία πέμπτη παράγραφο, στην οποία προβλεπόταν η δυνατότητα διαμεσολάβησης πριν από την κίνηση τής ποινικής διώξεως 43 Βλ. Χούρσογλου, Ο ποινικός συμβιβασμός στην γαλλική έννομη τάξη, σε ΠοινΧρ και από εκεί την παραπομπή σε L. Mermaz, Rapport fa au nom de la commission des lois sur le projet de loi relatif aux alternatives aux poursuites et renforçant l efficacité de la procédure pénale, n 1328, 20 janvier Η απαρχή των οποίων πρέπει ν αναζητηθεί στις αρχές τής δεκαετίας του rappel à la loi 46 classement sous conditions 47 médiation pénale

11 Μετά την πολυσυζητημένη απόφαση 48 του γαλλικού Συνταγματικού Συμβουλίου (Conseil Constitutionnel), η οποία έκρινε ως αντισυνταγματική την καθιέρωση 49 μιας νέας μορφής συνδιαλλαγής (τής ποινικής διευθετήσεως injonction pénale), ο νομοθέτης επεξεργάστηκε ξανά τον θεσμό αυτό, και, συμμορφούμενος ΣχΝ. (ετέθη σε ισχύ την 23/6/99) περί εναλλακτικών διαδικασιών και ενίσχυσης τής ποινικής δικονομίας, μετονόμασε την ποινική διευθέτηση σε «ποινικό συμβιβασμό» (composition pénale), και αναδιοργάνωσε πλήρως το όλο σύστημα τών εναλλακτικών διαδικασιών τής γαλλικής έννομης τάξης. Περιεχόμενο & Ομοιότητες/Διαφορές με plea bargaining Εξετάζοντας το περιεχόμενο των ως άνω ρυθμίσεων τώρα βλέπουμε ότι οι ρυθμίσεις του γαλλικού δικαίου παρουσιάζουν κάποιες μόνο ομοιότητες με τον θεσμό του plea bargaining των ΗΠΑ, ενώ διαφοροποιούνται σε πάρα πολλά πράγματα. Α. Ως προς την πρακτική του correctonalization, η μόνη ομοιότητα που παρουσιάζει με το plea bargaining είναι η δυνατότητα που έχει ο εισαγγελέας για να απαγγείλει ελαφρύτερες κατηγορίες. Κατά τα άλλα, υπάρχουν μόνο διαφορές : (i) Εδώ πρόκειται για μία μονομερή απόφαση του εισαγγελέα (ii) Ο εισαγγελέας εδώ έχει αποκλειστική αρμοδιότητα μόνο μέχρι να ασκήσει την ποινική δίωξη. Μετά την άσκησή της, βάσει της αρχής της διάκρισης των ποινικών λειτουργιών, επιλαμβάνεται ο δικαστής και δεν μπορεί ο εισαγγελέας να την ανακαλέσει. Στις ΗΠΑ, αντίθετα, οποιαδήποτε συμφωνία μέχρι την έκδοση απόφασης (verdict) ισχύει, άρα συμφωνία είναι δυνατή και κατά τη διάρκεια της δίκης. (iii) Επίσης, η δήλωση του κατηγορουμένου περί της ενοχής του δε σημαίνει παύση της δίκης. Η δίκη συνεχίζεται κανονικά, ενώ ο κατηγορούμενος μπορεί οποιαδήποτε στιγμή πριν ή κατά τη διάρκεια της δίκης να ανακαλέσει την ομολογία του. Η μοναδική επιρροή που έχει στη διαδικασία η ομολογία του δράστη είναι η σύντμησή της διάρκειας της δίκης. (iv) Σημαντικότατη διαφορά με το plea bargaining είναι ότι εδώ λαμβάνονται υπόψη τα δικαιώματα του θύματος. Γενικότερα στη Γαλλία παρέχεται η δυνατότητα πολιτικής αγωγής καθώς και τη δυνατότητα να προσφύγουν κατά της αρχειοθέτησης της υπόθεσης από τον Εισαγγελέα. Επίσης, το θύμα μπορεί να ζητήσει την άσκηση ποινικής δίωξης από τον εισαγγελέα, ακόμα και μετά την αρχειοθέτησή της. Σ αυτή την περίπτωση δε, ο εισαγγελέας είναι υποχρεωμένος να ασκήσει την ποινική δίωξη, αφαιρουμένης κάθε διακριτικής του ευχέρειας πάνω στο θέμα. B. Ως προς τον ποινικό συμβιβασμό (composition pénale), λίγες είναι και εδώ οι ομοιότητες με το plea bargaining: το ότι υπάρχει διαπραγμάτευση μεταξύ εισαγγελέα και κατηγορουμένου, το ότι πρέπει συμφωνήσουν και οι δύο (δεν πρόκειται δηλ. για μονομερή απόφαση) και το ότι παραβίαση από μέρους του κατηγορουμένου των όρων της συμφωνίας σημαίνει πως ο εισαγγελέας μπορεί να ξεκινήσει την ποινική δίκη εναντίον του. Κατά τα άλλα: (i) Ο ποινικός συμβιβασμός εφαρμόζεται σε ορισμένα μόνο εγκλήματα (πλημμελήματα εναντίον των οποίων απειλείται ποινή μέχρι 3 έτη και πταίσματα). 48 Cons.Const DC, 2 févr. 1995, R.J.C., , tome 1, pp στο άρθρο 35 τού γαλσχν τής 1ης Ιουνίου 1994

12 (ii) Η διεξαγωγή της διαδικασίας του ποινικού συμβιβασμού γίνεται πριν από την κίνηση τής ποινικής δίωξης, ενώ plea bargaining μπορεί να λάβει χώρα ακόμα και κατά τη διάρκεια της δίκης. (iii) Ο ποινικός συμβιβασμός έχει νομική ισχύ μόνο αφού τον επικυρώσει τακτικός δικαστής. O δράστης και ο παθών ενημερώνονται για την εισαγωγή τής υποθέσεως ενώπιον τού αρμόδιου δικαστικού λειτουργού από τον εισαγγελέα (άρθρο εδάφιο β γαλκ.π.δ.) και έχουν δικαίωμα να ζητήσουν την ακρόασή τους από τον δικαστή, κατά τη διάρκεια τής οποίας έχουν δικαίωμα συμπαράστασης δικηγόρου (άρθρο εδάφιο δ γαλκ.π.δ.). O δικαστής αποφασίζει (και κατά τής αποφάσεως αυτής δεν μπορεί να ασκηθεί κανένα ένδικο μέσο 50 ) έχοντας επιλογή μόνο ανάμεσα στην επικύρωση ή την απόρριψη τής εισαγγελικής προτάσεως, την οποία δεν μπορεί να τροποποιήσει (άρθρο εδάφια ε και στ γαλκ.π.δ.). (iv) Τα μέτρα που μπορεί να επιβάλλει ο εισαγγελέας στον κατηγορούμενο εδώ είναι περιοριστικώς αναφερόμενα στο νόμο 51. (v) Ενώ γενικότερα η διαδικασία του ποινικού συμβιβασμού είναι δυνητική, ωστόσο, αφ ής στιγμής αρχίσει και υπάρχει γνωστό θύμα, ο εισαγγελέας υποχρεωτικά προτείνει την αποκατάστασή τής ζημίας (réparation du dommage) που προξένησε στον παθόντα μέσα σε χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο τών έξι μηνών (άρθρο γαλκ.π.δ.), μαζί με ένα από τα παραπάνω μέτρα. Μάλιστα, στο θύμα παρέχεται το δικαίωμα να καλέσει με απ ευθείας κλήση τον κατηγορούμενο στο ακροατήριο του αρμοδίου δικαστηρίου αν θεωρήσει ότι δεν αποζημιώθηκε επαρκώς (!). 2. Ιταλία Η Ιταλία μέχρι πριν την υιοθέτηση του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας το 1989, ήταν μία από τις χώρες που ακολουθούσαν πιο πιστά το εξεταστικό σύστημα παγκοσμίως. Η ευσεβής προσήλωση στις αρχές του συστήματος αυτού είχε όμως δημιουργήσει μία τεράστια δικαστική καθυστέρηση (επίσης μία από τις μεγαλύτερες του κόσμου), αφού δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός αποφυγής ποινικής διαδικασίας. Έτσι, με την υιοθέτηση του νέου ιταλκπδ, καθιερώθηκαν δύο νέα μέτρα, τα οποία μόνη ομοιότητα με το plea bargaining έχουν την αποφυγή δίκης. Τα μέτρα αυτά ήταν: 1. Η Επιβολή Ποινής Συμφωνηθείσας από τα Μέρη Εδώ θεσπίζεται η δυνατότητα διεξαγωγής διαπραγματεύσεων μεταξύ εισαγγελέα και του κατηγορουμένου. Εφόσον τα δύο μέρη καταλήξουν σε μία προσήκουσα ποινή που δεν υπερβαίνει τα δύο χρόνια (in concreto), επιτρέπεται η επιβολή της από το δικαστήριο. 50 Εδώ υπάρχει ομοιότητα με το plea bargaining μέτρα: καταβολή προστίμου συμβιβασμού, παραχώρηση στο κράτος (dessaisissement au profit de l etat) τού πράγματος που χρησιμοποιήθηκε ή που προοριζόταν να χρησιμοποιηθεί για την τέλεση τής αξιόποινης πράξεως ή που είναι το προϊόν της, κατάθεση τής άδειας οδηγήσεως ή τής άδειας κυνηγίου, παροχή άμισθης κοινωφελούς εργασίας. 52 Για περισσότερες πληροφορίες για τον ιταλικό ΚΠΔ παραπέμπουμε, αντί πολλών, στα εμπεριστατωμένα και περιεκτικά άρθρα των Yue Ma, Prosecutorial Discretion and Plea Bargaining in the United States, France, Germany, and Italy: a comparative perspective, International Crimina Justice Review, Vol. 12, 2002 και Maike Frommann Regulating Plea Bargaining in Germany - Can the Italian Approach Serve as a Model to Guarantee the Independence of German Judges - HanseLR Vol 5.1 (2009).

13 Ο ιταλκπδ του 1989 επιβάλλει να ελέγχονται από το δικαστήριο συγκεκριμένες προϋποθέσεις όπως το αν τα μέρη διάλεξαν σωστό νομικό χαρακτηρισμό για την πράξη και αν η ποινή είναι ανάλογη με τα αποδεικτικά στοιχεία που προσκομίσθηκαν. Το δικαστήριο μπορεί να ακυρώνει τη συμφωνία αν θεωρεί ότι τα μέρη έφθασαν σε συμφωνία με μή προσήκοντα ή παράνομο τρόπο. Ο εισαγγελέας, όπως και στις ΗΠΑ, δεν είναι υποχρεωμένος να διαπραγματευτεί. Όμως το άρ. 448 Ι του ιταλκπδ ρυθμίζει το θέμα λίγο διαφορετικά από το αμερικάνικο δίκαιο : και εδώ απαιτείται η συναίνεση του εισαγγελέα. Όμως, ο τελευταίος δεν έχει δικαίωμα να αρνηθεί τη συμφωνία εντελώς αναιτιολόγητα. Οι Ιταλοί εισαγγελείς οφείλουν να παρέχουν τις απαντήσεις τους γραπτώς και αιτιολογημένα, και έτσι αυτές υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο. Έτσι, αν το δικαστήριο 53 κρίνει ότι ο εισαγγελέας καταχρηστικά δεν συναίνεσε, μπορεί να επιβάλλει στον κατηγορούμενο την μειωμένη ποινή που είχε προτείνει στον εισαγγελέα. 2. Δίκη με Συνοπτικές Διαδικασίες Εδώ τις σχετικές διαδικασίες μπορεί να ξεκινήσει μόνο ο κατηγορούμενος, δηλώνοντας στην προκαταρκτική ακρόαση 54 ότι επιθυμεί να κριθεί η υπόθεση βάσει των αποδεικτικών στοιχείων που μέχρι τη στιγμή εκείνη έχουν προσκομισθεί. Παρ όλο που ο εισαγγελέας δεν μπορεί να πάρει πρωτοβουλία για την κίνηση τέτοιας δίκης, η συναίνεσή του και εδώ απαιτείται. Και εδώ ισχύουν τα περί καταχρηστικής άρνησής του αμέσως προαναφερθέντος. Έτσι, αν ο δικαστής κρίνει ότι η υπόθεση μπορεί να εκδικασθεί, εκδίδει καταδικαστική απόφαση. Το κίνητρο του κατηγορουμένου για υποβολή του σε μία τέτοια δίκη είναι η πρόβλεψη υποχρεωτικά μειωμένης κατά το 1/3 ποινής από εκείνη που θα του επιβαλλόταν αν είχε λάβει καταδίκη μετά από μία κανονική δίκη. 4. Γερμανία: Η «χώρα χωρίς plea bargaining» τελικά δεν άντεξε. 1. Η Πρακτική πριν τον Νόμο του 2009 Τριάντα χρόνια μετά το παγκοσμίως γνωστό άρθρο του καθηγητή στο πανεπιστήμιου του Chicago, John H. Langbein, Land Without Plea Bargaining - How The Germans Do It, 55 τα πράγματα είχαν αλλάξει πολύ. Τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και στην Γερμανία, ο όγκος των υποθέσεων αυξήθηκε δραματικά. Έτσι, οι νομικοί άρχισαν να επιδίδονται από τη δεκαετία του 1980 κιόλας σε ανεπίσημες συμφωνίες. Περιεχόμενο των συμφωνιών αυτών συνήθως ήταν η αποδοχή της ενοχής του κατηγορουμένου σε μία ή σε όλες τις κατηγορίες, η κατάθεση κατά ενός συγκατηγορουμένου, η παραίτηση από το δικαίωμα να αμφισβητηθούν ορισμένα αποδεικτικά στοιχεία που θα εισφέρονταν στη δίκη, η παραίτηση από το δικαίωμα άσκησης έφεσης. Επειδή η νομιμότητα της πρακτικής του plea bargaining είχε αμφισβητηθεί και κατακριθεί πάρα πολύ στη θεωρία, η επίσημη αναγνώρισή του δεν ήταν εύκολη. Το πρόβλημα εντοπιζόταν κυρίως στην συνταγματικότητα της πρακτικής στη γερμανική έννομη τάξη. Ενδείκτης του πόσο ανομολόγητη ήταν αυτή η πρακτική είναι ότι το πρώτο σχετικά γνωστό 53 Στο οποίο πρακτικά θα πάει η υπόθεση αν ο εισαγγελέας αρνηθεί. 54 Πριν δηλαδή αρχίσει η εκδίκαση της υπόθεσης, και, συνεπώς, η αποδεικτική διαδικασία. 55, 78 Mich. L. Rev

14 άρθρο που δημοσιεύθηκε το 1982 για το θέμα και είχε συγγραφέα που υπέγραφε με ψευδώνυμο (Detlef Deal) 56 στο πιο χαρακτηριστικό χωρίο αναφέρει: Σχεδόν όλοι το ξέρουν σχεδόν όλοι το κάνουν, μόνο που κανείς δε μιλά ανοιχτά γι αυτό. Όσο και αν δεν ήθελαν να την αναγνωρίσουν όμως, αναπόφευκτο ήταν ότι κάποια στιγμή το θέμα θα κρινόταν από τα δικαστήρια, όπως άλλωστε και έγινε. Τρεις είναι οι αποφάσεις που θα πρέπει να αναφερθούν εδώ: Ι. Η πρώτη είναι μία απόφαση του BGH του , όπου ο κατηγορούμενος ισχυριζόταν ότι καταπατήθηκαν τα συνταγματικά του δικαιώματα. Το δικαστήριο για πρώτη φορά αναγνώρισε την ύπαρξη των ανεπίσημων συμφωνιών. Έκρινε ότι οι εξωδικαστηριακές διαπραγματεύσεις των μερών, στις οποίες λαμβάνουν χώρα συζητήσεις περί της προγνώσεως της επικείμενης αποφάσεως δεν απαγορεύονται, εφόσον υπάρχει σεβασμός στις προβλέψεις του νόμου. Στην προκειμένη περίπτωση το δικαστήριο δεν διαπίστωσε καμία παραβίαση του νόμου. Έκανε όμως και κάτι άλλο σημαντικό η συγκεκριμένη απόφαση, διατυπώνοντας γενικούς κανόνες βάσει των οποίων θα κρινόταν η νομιμότητα τέτοιων συμφωνιών: όλοι οι διάδικοι θα έπρεπε να συμμετέχουν και να ενημερώνονται, ενώ οι όποιες διαπραγματεύσεις και το περιεχόμενό τους πρέπει να ανακοινώνονται στο ακροατήριο κατά τη διάρκεια της κύριας διαδικασίας και να εγγράφονται στα πρακτικά. Η συμφωνία θα πρέπει να μην περιέχει παράνομες (ultra vires εκτός εξουσιοδότησης του νόμου) δεσμεύσεις, και το γενικότερο αποτέλεσμά τους θα πρέπει να είναι αιτιολογημένο και νόμιμο. Οι συμφωνίες δεν είναι δεσμευτικές, όμως δεν θα πρέπει να υπάρχουν αποκκλίσεις χωρίς λόγο. Επειδή και εδώ ισχύει η αρχή της ουσιαστικής αλήθειας, το δικαστήριο θα πρέπει να εξετάσει την ομολογία του κατηγορουμένου, και να καταλήξει ότι το περιεχόμενό της είναι γνήσιο (χωρίς απάτη, απειλή, αδικαιολόγητη πίεση κλπ). Με αυτή την απόφαση ορόσημο (Leitsatzentscheidung) το δικαστήριο αναγνώρισε την εγκυρότητα των ανεπίσημων συμφωνιών των μερών. Όμως ο νομικός κόσμος την αντιμετώπισε με ανησυχία, καθώς, ναι μεν έθετε τα όρια για τη νομιμότητά τους, ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία των συμφωνιών θα ευρίσκοντο έξω από αυτά τα όρια. ΙΙ. Μετά από πολλές αντιφατικές αποφάσεις του BGH, η επόμενη απόφαση ορόσημο ήρθε το , όπου βασικά το δικαστήριο επανέλαβε τα στην αμέσως προηγούμενη απόφαση κριθέντα, προσθέτοντας όμως μερικές ακόμη προϋποθέσεις. Έτσι, το καθήκον διερεύνησης της ουσιαστικής αλήθειας, πέρα από την έρευνα για το γνήσιο της ομολογίας του κατηγορουμένου, είχε μία ακόμα συνέπεια: η κήρυξη της ενοχής δεν μπορεί να αποτελεί μέρος της συμφωνίας. Επιπλέον, η προσκόμιση ομολογίας στο δικαστήριο μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα, ωστόσο το δικαστήριο δε μπορει να υποδείξει το ακριβές ύψος της ποινής. Μπορεί όμως να υποδείξει το ανώτερο αναμενόμενο όριό της. Επίσης, το δικαστήριο ορίζει ρητά ότι τυχόν απειλές ή παράνομες δεσμεύσεις απαγορεύονται. Τελευταία συμβολή στη σχετική συζήτηση παρέχει η απόφαση με την απόλυτη απαγόρευση συμφωνίας περί παραιτήσεως του δικαιώματος του κατηγορουμένου σε έφεση. Τέλος, το δικαστήριο επανέλαβε πολλάκις, πως αναγνωρίζει ότι η πρακτική εξελίχθηκε praetor legem, όμως ήδη κατά τον χρόνο της απόφασης αποτελούσε αναγκαίο μέρος του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης και θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως νόμιμη υπό τις προϋποθέσεις που έθετε η απόφαση. Η συγκεκριμένη απόφαση και τα σ αυτή προβλεπόμενα δεν έγινε πλήρως κατανοητή στη νομική κοινότητα, ενώ η 56 Deal, Detlef (pseudonym) 1982 Der strafprozessuale Vergleich Strafverteidiger BGHSt NStZ 1987, BGHSt NJW 1998, 86

15 προσθήκη προϋποθέσεων νομιμότητας των συμφωνιών ενέτειναν τον προβληματισμό που υπήρχε και υπό την προηγούμενη νομολογία. Σίγουρα η απόφαση που περίμεναν όλοι από το BGH δεν είχε έρθει ακόμα. ΙΙΙ. Τελευταία είναι μία απόφαση του , η οποία είναι σημαντική για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί ασχολήθηκε ειδικότερα με το θέμα της παραίτησης του κατηγορουμένου από το δικαίωμα της έφεσης. Εδώ το BGH χαλάρωσε τις προϋποθέσεις, λέγοντας ότι μία τέτοια συμφωνία θα ήταν έγκυρη μόνο εφόσον ο κατηγορούμενος πληροφορείτο από το δικαστήριο για τη μη νομική δεσμευτικότητα των συμφωνιών που περιλαμβάνουν παραίτηση από το συγκεκριμένο δικαίωμα. Ο δεύτερος λόγος που κάνει τη συγκεκριμένη απόφαση σημαντική, είναι ότι ξεκαθάρισε ότι «τα όρια της δικαστικής διάπλασης του νόμου έχουν εξαντληθεί», καλώντας τον νομοθέτη να παρέμβει. Έτσι, αποτέλεσε το έναυσμα για το νομοθετικό διάβημα του 2009, το οποίο θα εξετάσουμε αμέσως παρακάτω. 2. Ο Νόμος του 2009 Η τελευταία πιο πάνω απόφαση του BGH τάραξε τα νερά στην επιστημονική κοινότητα. Ως αποτέλεσμα, ο δικηγορικός σύλλογος της Γερμανίας συνέταξε το 2005 ένα υπόμνημα προς το υπουργείο δικαιοσύνης κάνοντας μία πρόταση για τη νομοθετική ρύθμιση του θέματος 60. Όσο και αν άργησαν τρεις δεκαετίες, οι γερμανοί παραδέχθηκαν το λάθος τους και αναγνώρισαν την ανάγκη ρύθμισης του θέματος. Μετά από δύο νομοσχέδια του 2009, τελικά στις 29 Ιουλίου του 2009 πέρασαν ένα νόμο για την ρύθμιση των συμφωνιών στην ποινική δίκη (Gesetz zur Regelung der Verständigung im Strafverfahren, BGBl 2009 Teil 1 Nr. 49), τροποποιώντας τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας τους. Εκτός από μερικές επουσιώδεις διαφοροποιήσεις, ο νομοθέτης δεν παρεξέκκλινε των προϋποθέσεων που έθεσε η προπαρατεθείσα νομολογία του BGH: Η συμφωνία είναι έγκυρη μόνο όταν ένα δικαστήριο ανακοινώνει το πιθανό περιεχόμενό της και δηλώσουν τη συναίνεσή τους και ο κατηγορούμενος και ο εισαγγελέας. Δεν ειναι ξεκάθαρο το νομικό status των συμφωνιών που μπορούν να γίνουν στα πλαίσια των επιτρεπόμενων ( 160 γερμκπδ) εκτός δικαστηρίου επικοινωνίες των διαδίκων μερών. Δεν είναι επίσης ξεκάθαρο αν οι συμφωνίες μεταξύ των διαδίκων χωρίς ανάμειξη του δικαστηρίου είναι απαγορευμένες ή απλά εκτός του πεδίου εφαρμογής του νόμου. Διαφυλλάσεται η αρχή της ουσιαστικής αλήθειας. Έτσι, καταδικαστική απόφαση δεν μπορεί να λάβει χώρα αν δε διαπιστωθεί πρώτα το γνήσιο της ομολογίας του κατηγορουμένου. Η «τυπική» ομολογία του κατηγορουμένου, όπου γίνεται παραδοχή της ενοχής αλλά καμία αναφορά στην ιστορική βάση, δεν αρκεί για την έκδοση απόφασης. Ο καταλογισμός σε ενοχή δε μπορεί να αποτελεί μέρος συμφωνίας. Το καθεστώς των συμφωνιών γίνεται από μυστικό, δημόσιο. Έτσι κάθε συμφωνία ανακοινώνεται στο ακροατήριο στα πλαίσια της κύριας δίκης και εγγράφεται στα πρακτικά. Στα πρακτικά εγγράφεται ακόμα και η απουσία συμφωνίας. 59 BGHSt NJW 2004, Vorschlag einer gesetzlichen Regelung der Urteilsabsprache im Strafverfahren vorgelegt vom Strafrechtsausschuss der Bundesrechtsanwaltskammer

16 Το 257c παρ. 4 ορίζει, πως, εκτός από την περίπτωση που προκύψουν νέα στοιχεία για το έγκλημα ή αλλάξει η συμπεριφορά του κατηγορουμένου μετά τη σύναψη της συμφωνίας, το δικαστήριο δεσμεύεται από την προηγούμενη απόφασή του. Πολύ σημαντική, τέλος, είναι η ρύθμιση της παραιτήσεως του δικαιώματος σε έφεση. Εδώ ορίζεται και πάλι πως αυτή η παραίτηση είναι έγκυρη μόνο μετά την παροχή ειδικής πληροφόρησης (qualifizierte Belehrung) από το δικαστήριο στον κατηγορούμενο ως προς τη μη νομική δεσμευτικότητά της. Μόνο εάν ο κατηγορούμενος επιμείνει και μετά από αυτή την πληροφόρηση είναι έγκυρη η παραίτηση 61. IV. Ελλάδα Η ποινική συνδιαλλαγή του πρόσφατου Σχεδίου Νόμου «για την Επιτάχυνση στην Απονομή της Ποινικής Δικαιοσύνης» Στις 14/09/2010, τέθηκε προς δημόσια διαβούλευση στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 62, ένα (ακόμα) νομοσχέδιο που σκοπεί στην ιερή «επιτάχυνση» της ποινικής διαδικασίας. Οι αλλαγές που επιφέρει ο νομοθέτης αγγίζουν αρκετά μεγάλο αριθμό θεμάτων: σύντμηση προθεσμιών, αρμοδιότητες δικαστηρίων, αλλαγές στην προδικασία, τροποποίηση της αξιολόγησης των δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών κ.ά.. Με το άρθρο12 του νομοσχεδίου προστίθεται το άρθρο 308 Β στον ΚΠΔ, με τον οποίο προτείνεται η εισαγωγή του θεσμού της «ποινικής συνδιαλλαγής» 63. Τα βασικά σημεία της ρύθμισης θα παρουσιάσουμε ευθύς αμέσως: - Εφαρμογή επί των περιοριστικά αναφερόμενων στο άρθρο κακουργημάτων. Αυτά είναι τα άρθρα 374 (διακεκριμένες περιπτώσεις κλοπής), 375 (υπεξαίρεση), 386 (απάτη), 386 Α (απάτη με υπολογιστή), 390 (Απιστία) και 404 (τοκογλυφία) του Ποινικού Κώδικα - Η διαδικασία λαμβάνει χώρα υποχρεωτικά μόνο μετά από την άσκηση ποινικής δίωξης και μόνο μετά από αίτημα του κατηγορουμένου, που υποβάλλεται μέχρι την τυπική περάτωση της ανάκρισης - Δεκαπενθήμερη προθεσμία στους συνηγόρους των διαδίκων για τη σύνταξη του πρακτικού συνδιαλλαγής, στο οποίο βεβαιώνεται η απόδοση του ιδιοποιημένου πράγματος ή η εντελής ικανοποίηση του ζημιωμένου, ενώ σε περίπτωση απόπειρας η βεβαίωση αφορά τη χρηματική ικανοποίηση του παθόντος - Σε περίπτωση επίτευξης συμφωνίας πριν από την απολογία του κατηγορουμένου, η ανάκριση θεωρείται περατωμένη ως προς αυτόν και τους συμμετόχους που το αποδέχονται, ενώ μετά την απολογία του κατηγορουμένου, τα τυχόν επιβληθέντα για το συγκεκριμένο έγκλημα μέτρα δικονομικού καταναγκασμού αίρονται υποχρεωτικά με διάταξη του εισαγγελέα πλημμελειοδικών 61 Καταπληκτική πραγματικά η κριτική της Rauxloh, εδώ, ενδεικτική της διαφορετικής νοοτροπίας μεταξύ αμερικανών και ευρωπαίων νομικών: η νομοθεσία λέει, παραβλέπει δύο σημαντικότατα πλεονεκτήματα για το δικαστή, δηλ. σε περίπτωση που η παραίτηση γίνεται ευρύτερα δεκτή (1) η απόφαση δε θα χρειάζεται να είναι τόσο καλά διαρθρωμένη, αφού σίγουρα δεν θα υποβληθεί σε κρίση από ανώτερο δικαστήριο και (2) όσο λιγότερες εφέσεις, τόσο λιγότερη αμφισβήτηση της κρίσης του δικαστή, τόσο περισσότερα πλεονεκτήματα για την καριέρα του (!). 62 Το πλήρες κείμενο του νομοσχεδίου είναι διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο 63 Η χρήση εισαγωγικών θα γίνει κατανοητή παρακάτω.

17 - Αν δεν επιτευχθεί συνδιαλλαγή, η αίτηση θεωρείται ως ουδέποτε υποβληθείσα, καταστρέφεται με το οικείο υλικό και τυχόν αντίγραφά τους δεν λαμβάνονται υπόψη σε κανένα στάδιο της δίκης - Αν κάποιος από τους συμμετόχους δεν επιθυμεί την ποινική συνδιαλλαγή, η υπόθεση χωρίζεται και ακολουθείται ως προς αυτόν η τακτική διαδικασία - Μέσα σε πέντε ημέρες από τη σύνταξη του σχετικού πρακτικού ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών διαβιβάζει τη δικογραφία στον εισαγγελέα εφετών, ο οποίος εισάγει αμέσως την υπόθεση στο τριμελές εφετείο, κλητεύοντας τον κατηγορούμενο - Το δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη το πρακτικό συνδιαλλαγής, κηρύσσει ένοχο τον κατηγορούμενο και επιβάλλει σε αυτόν, κατ άρθρο 79ΠΚ, ποινή που δεν υπερβαίνει τα δύο έτη. Δικαστικά έξοδα δεν επιβάλλονται και η απόφαση δεν καταχωρίζεται στο ποινικό μητρώο - Κατά της απόφασης του δικαστηρίου δεν χωρεί έφεση Παρατηρήσεις επί της ρυθμίσεως Μελετώντας την παραπάνω πρόταση για την εισαγωγή της ποινικής συνδιαλλαγής στη έννομη τάξη μας έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Οι ως άνω διατάξεις δεν εισάγουν ποινική συνδιαλλαγή, αλλά οιονεί έμπρακτη μετάνοια 64. Η συνδιαλλαγή απαιτεί δύο ίσα (τουλάχιστον θεωρητικά) μέρη, τα οποία να διαπραγματεύονται με κοινή πρωτοβουλία. Εδώ όμως, την πρωτοβουλία μπορεί να λάβει μόνο ο κατηγορούμενος, υποχρεώνοντας μάλιστα 65 τον παθόντα να διαπραγματευτεί ακόμα και παρά τη θέλησή του. Δεύτερο χαρακτηριστικό της υπό συζήτηση ρύθμισης, που την αποχαρακτηρίζει ως συνδιαλλαγή, είναι και το ότι προϋποθέτει την άσκηση της ποινικής δίωξης. Η σύλληψη της συνδιαλλαγής ως διαδικασίας έγκειται ακριβώς στην αποφόρτιση του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης και, άρα, στην άσκηση λιγότερων ποινικών διώξεων και στην παύση ή αναστολή των ήδη ασκηθεισών. Εδώ μάλιστα, η εξαίρεση από την αρχή της νομιμότητας φαίνεται να εισάγεται άκριτα από το νομοθέτη. Από τη μία πλευρά η δικαιοπολιτική στάθμιση που επιβάλλει την εξαίρεση δεν είναι εμφανής 66, ενώ από την άλλη δεν καθίσταται σαφές γιατί είναι αναγκαίο να έχει ασκηθεί ήδη η ποινική δίωξη για να λάβει χώρα η συνδιαλλαγή. Μία επίτευξη συμφωνίας στο στάδιο της προκαταρκτικής εξέτασης(αφού μιλάμε για κακουργήματα) θα ήταν περισσότερο ευκταία από μία τελούμενη στο στάδιο της ανάκρισης. Επίσης, αν και στο άρθρο δεν ορίζεται ρητά, ούτε και από την αιτιολογική έκθεση προκύπτει η δικονομική φύση του πρακτικού της συνδιαλλαγής, ωστόσο, φαίνεται πως σε περίπτωση συμφωνίας, το δικαστήριο έχει δεσμία αρμοδιότητα να επιβάλλει τη συμφωνηθείσα ποινή, και άρα εδώ έχουμε εξαίρεση από τον κανόνα της ηθικής απόδειξης. Αυτό όμως, συνιστά αβλεψία του νομοθέτη. Το δικαστήριο δε μπορεί να μετατρέπεται σε απλό δημόσιο υπάλληλο διεκπεραιωτικών αρμοδιοτήτων, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις όπου το δικαστήριο θα έπρεπε να μπορεί να μη λαμβάνει υπόψη την 64 Έτσι και Λίβος, σε παρέμβασή του σε ημερίδα που διοργάνωσε ο ΔΣΑ και η Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων στις με θέμα : «Το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης: Επιτάχυνση ή εξουδετέρωση της ποινικής διαδικασίας;». 65 Έτσι τουλάχιστον φαίνεται από τα συμφραζόμενα της ρύθμισης, αφού ούτε και η αιτιολογική έκθεση δίνει ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα. 66 Όπως είναι στα άρθρα 44-45Α ΚΠΔ, λχ η αποφυγή του σωφρονιστικού συστήματος για τους ανηλίκους, ή η ανακάλυψη εγκλημάτων σαφώς βαρύτερης απαξίας.

18 συμφωνία 67. Σωστή είναι όμως η καθιερούμενη αποδεικτική απαγόρευση κτήσεως 68 σε περίπτωση μη συμφωνίας των διαδίκων. Σοβαρά ερωτηματικά προκαλούνται και από την κατάγνωση ενοχής και ποινής από το δικαστήριο, χωρίς διεξαγωγή αποδεικτικής διαδικασίας. Η χαρακτηριστική διατύπωση της αιτιολογικής έκθεσης προκαλεί ακόμα περισσότερα προβλήματα: Η εκδίκαση της υπόθεσης από το δικαστήριο εξικνείται στην επικύρωση του πρακτικού συνδιαλλαγής, το οποίο υποδηλώνει την ενοχή του κατηγορουμένου για την πράξη που περιγράφεται στο κατηγορητήριο. Για αυτό και παρέλκει εν προκειμένω η διεξαγωγή αποδεικτικής διαδικασίας για τη διαπίστωση της ενοχής του δράστη. Εδώ φαίνεται να καταστρατηγείται η θεμελιώδης αρχή n.c.n.p. sine culpa του Ποινικού μας δικαίου που, κατά τη γνώμη πολλών, έχει συνταγματικό έρεισμα 69. Κατα τη γνώμη μας είναι ασαφές το ποιες είναι οι ανάγκες που επιβάλλουν την πρωτοφανή εξαίρεση από τις αρχές της ενοχής, της ουσιαστικής αλήθειας και το ανακριτικό σύστημα, ενώ ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα νομιμοποιήσεως προκύπτει και από το αναπάντητο κατά τη γνώμη μας ερώτημα, αν αυτές είναι τέτοιας σπουδαιότητας, ώστε να δικαιολογήσουν τέτοιες πρωτοφανείς αποκκλίσεις. Προβλήματα αναλογικότητας (και άρα συνταγματικότητας) εγείρονται από την προβλεπόμενη επιβολή «ποινής» έως δύο χρόνια για κακουργηματικές πράξεις που μπορεί να είναι ιδιαίτερα μεγάλης απαξίας. Άλλωστε, μπορεί τα συγκεκριμένα εγκλήματα να εντάσσονται στο 23 ο (374 και 375 ΠΚ) και 24 ο κεφάλαιο του Ποινικού μας Κώδικα (κατά της ιδιοκτησίας και κατά της περιουσίας αντίστοιχα), όμως η ιδιαίτερη απαξία ορισμένων εξ αυτών δεν εξαντλείται στην προσβολή της ιδιοκτησίας ή της περιουσίας, ή τέλος πάντων δεν εξαλείφεται με την καταβολή αποζημιώσεως και μόνο. Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν η περ. 2 του άρ. 375 ΠΚ ( κατάχρηση ιδιαίτερης εμπιστοσύνης ), οι περ. α και β του άρθ. 374 ΠΚ (αφαίρεση πράγματος αφιερωμένου σε θρησκευτική λατρεία ή πράγματος επιστημονικής, καλλιτεχνικής, αρχαιολογικής η ιστορικής σημασίας) και η παρ. 1 του άρ. 404 ΠΚ ( Όποιος... εκμεταλλεύεται την ανάγκη, την πνευματική αδυναμία, την κουφότητα την απειρία ή την ψυχική έξαψη εκείνου που παίρνει την πίστωση ). «Η απόδοση του ιδιοποιημένου πράγματος ή η εντελής ικανοποίηση του ζημιωμένου» μπορεί εδώ να μην είναι αρκετές για τον ίδιο τον ζημιούμενο 70. Σημαντικότατο δικαιοπολιτικό πρόβλημα προκύπτει και από την αφαίρεση δυνατότητας άσκησης του ένδικου μέσου της έφεσης κατά της απόφασης του δικαστηρίου της ποινικής συνδιαλλαγής. Ας μη ξεχνάμε ότι πρόκειται για καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου επί κακουργημάτων (!). Σημειώνουμε πως μας είναι ακατανόητο πώς, μετά από συνεχείς καταδίκες της χώρας μας από το ΕΔΔΑ τα τελευταία χρόνια και την εκτεταμμένη βιβλιογραφία και αρθρογραφία επί του θέματος, συνεχίζουν και προτείνονται διατάξεις που βρίσκονται σε προφανή αντίθεση και με το κείμενο της ΕΣΔΑ 71, αλλά και με την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου. 67 Αν ας πούμε πιθανολογείται ότι η συμφωνία είναι προϊόν απειλής, ή ότι το πρακτικό είναι πλαστό, ή ότι τα συμφωνηθέντα μέτρα είναι δυσανάλογα για τον κατηγορούμενο. 68 Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι εισάγεται απαγόρευση αξιοποιήσεως, προσεκτικότερη μελέτη μας οδηγεί να δεχθούμε τον χαρακτήρα της ως απαγόρευσης κτήσεως: αφού επιβάλλεται η καταστροφή του σχετικού υλικού, απαγορεύεται ακόμα και να έλθει το τελευταίο (υλικό) στην κατοχή του δικαστηρίου. 69 Βλ. λχ. Κοτσαλή, Ποινικό Δίκαιο. Γενικό Μέρος τ. Ι, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Χρήσιμο είναι να αναλογισθούμε και περίπτωση ασκήσεως πολιτικής αγωγής προς υποστήριξη της κατηγορίας και μόνο (άρ. 64 παρ. 2 ΚΠΔ) 71 Συγκεκριμένα εδώ, του 7 ου πρωτοκόλου της

19 Επισημαίνουμε, τέλος, δύο βασικά λάθη αντεγκληματικής πολιτικής, στα οποία υπέπεση η ρύθμιση του προτεινόμενου νομοσχεδίου. Το πρώτο είναι η καλλιέργεια μίας λανθασμένης νοοτροπίας που δηλώνει: «εγκλημάτισε αλλά φρόντισε να μη σε πιάσουν. Και τότε ακόμα όμως, μπορείς να γλυτώσεις, αποζημιώνοντας το δράστη». Το δεύτερο είναι ότι επιτρέπεται στην ουσία στον υπεξαιρέτη ή τον απατεώνα να διεξάγει τον δικαστικό αγώνα μέχρι ένα πολύ προχωρημένο στη διαδικασία στάδιο χρησιμοποιώντας τα λεφτά του θύματος, ενώ μπορεί μέχρι τελευταία στιγμή να τον αποζημιώσει, γλυτώνοντας (υποχρεωτικά μάλιστα) τις δυσμενείς συνέπειες μιας ποινικής δίκης. Κλείνοντας το σχολιασμό μας επί της ρυθμίσεως, πρέπει να πούμε ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση του νομοσχεδίου, ως έχει, δεν πρέπει να ψηφισθεί ως νόμος του κράτους. Δικαιολογητική βάση για την αντίθεσή μας μπορούν να παρέχουν πολλά επιχειρήματα διατυπωμένα από εξέχοντες μελετητές του Ποινικού Δικαίου 72. Από όλα όμως αυτά τα επιχειρήματα, θα παραπέμψουμε στις επιτυχείς παρατηρήσεις του καθηγητή κ. Λίβου 73, οι οποίες φέρουν το χάρισμα της ακρίβειας και της απλότητας: «για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια ισχύος του Ποινικού μας Κώδικα εισάγεται μία ποινική δίκη δύο ταχυτήτων: μία για τους κοινούς θνητούς και μία για τους οικονομικούς εγκληματίες 74. Σας αρέσει αυτό; Εμένα δε μου αρέσει.». V. Συμπέρασμα βασικά χαρακτηριστικά προτεινόμενης ρυθμίσεως Από όλη την παραπάνω μελέτη του θεσμού και την πραγμάτευση των περισσότέρων των προβλημάτων του, πιστεύουμε πως μία επιθυμητή ρύθμιση του ζητήματος στα πλαίσια του ελληνικού δικαίου θα έπρεπε να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1) Δικαστική επίβλεψη, ναι, δικαστήριο όχι. Η απόφαση θα έπρεπε να λαμβάνεται από τον ανακριτή, τον εισαγγελέα, ενδεχομένως δε με κάποιο ειδικευμένο διαμεσολαβητή. Απόφαση συμβουλίου ή δικαστηρίου όμως δε θα ήταν ευκταία. Η πρώτη λύση απλώς μεταφέρει το φόρτο εργασίας από τη δικαστική αίθουσα στην προδικασία, ενώ για τη δεύτερη πρέπει να παρατηρηθεί ότι δεν είναι κατανοητό πώς ο νομοθέτης, απασχολώντας στην ουσία όλο το μηχανισμό της ποινικής δίκης, θα επιφέρει την αποφόρτιση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης που επιθυμεί. 2) Εφαρμογή σε ήσσονος σημασίας αδικήματα (πταίσματα, πλημμελήματα μικρής απαξίας). Σε αυτή την προβληματική υπενθυμίζεται φυσικά το πάγιο αίτημα του ποινικού κόσμου για αποποινικοποίηση των πταισματικών παραβάσεων, το οποίο κατά τη γνώμη μας κρίνεται και ως καταλληλότερο από το plea bargaining για αντιμετώπιση των συγκεκριμένων μορφών συμπεριφοράς. 3) Αποκλειστική και λεπτομερής απαρίθμηση των μέτρων στον νόμο, τα οποία δε μπορούν να περιλαμβάνουν ποινές στερητικές της ελευθερίας 72 Λχ βλ από το πολύ πρόσφατο άρθρο του Streng Franz, Ο προσανατολισμός του Ποινικού Δικαίου στις συνέπειες της πράξης και τα όριά του, σε ΠοινΧρ : «οι εμπειρικές αντεγκληματικές θεωρίες του απλού πολίτη τροφοδοτούν την δημαγωγική αντεγκληματική πολιτική που ασκούν πολιτικοί και τούμπαλιν.» 73 Παρέμβασή του σε ημερίδα του ΔΣΑ και της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, βλ. και υποσημείωση 64. Η παρέμβαση ήταν βέβαια προφορική, ωστόσο προσπάθεια έγινε από μέρους του γράφοντος, ώστε η διατύπωση του λόγου να μείνει κατά βάση η ίδια. 74 Οι οποίοι, σημειωτέον, θα έχουν (όχι μία, όχι δύο, αλλά) τρεις ευκαιρίες κατά την διάρκεια της ποινικής διαδικασίας να αποφύγουν τις δυσμενείς συνέπειές της.

20 4) Η άσκηση ποινικής δίωξης δεν πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση της ποινικής συνδιαλλαγής. Ίσως μάλιστα ευκταίο να ήταν να υποχρεώνονται οι διάδικοι σε διαπραγματεύσεις πριν την άσκησή της, εφόσον οι ενδείξεις είναι αρκετές ώστε ο εισαγγελέας να την ασκήσει. 5) Στην ελληνική έννομη τάξη νομίζουμε ότι ίδρυση νέων θεσμών στην Δικονομία θα περιπλέξουν περισσότερο τα πράγματα. Θα μπορούσε όμως κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ο θεσμός της έγκλησης ώστε να λαμβάνει χώρα κάποια συνδιαλλαγή, με κατάλληλη όμως τροποποίησή του, ώστε, αφενός να διώκονται περισσότερα εγκλήματα κατ έγκληση, αφετέρου να γίνονται υποχρεωτικά διαπραγματεύσεις μεταξύ των διαδίκων σε ορισμένα στάδια (πχ μέχρι την άσκηση ποινικής δίωξης ή την απολογία του στην προδικασία). 6) Χρήσιμη και η ρύθμιση του νέου ιταλκπδ περί καταχρηστικότητας της άρνησης του εισαγγελέα. Προτείνεται δηλαδή η καταναγκαστική επιβολή συμφωνίας από το αποφασίζον όργανο των προτάσεων του κατηγορουμένου στον παθόντα, εφόσον ο τελευταίος τις αρνείται καταχρηστικά και αναιτιολόγητα. 7) Η επιβολή των στον νόμο οριζομένων μέτρων από το δικαστήριο θα πρέπει να αντιστοιχεί σε (ορισμένου χρόνου) αναστολή της ποινικής διαδικασίας, όχι όμως σε περάτωσή της. Μόνο σε περίπτωση μη τήρησης των όρων αυτών, θα πρέπει να γίνεται αυτεπάγγελτη συνέχεια της τελευταίας. Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζει κατά τη γνώμη μας και η γαλλική ρύθμιση περί παροχής στο θύμα δυνατότητας απευθείας κλήσης του κατηγορουμένου στο ακροατήριο. 8) Η διαπραγμάτευση θα πρέπει να έχει γίνει πριν από την απολογία του κατηγορουμένου προ του τέλους της προδικασίας. Το πρακτικό θα πρέπει να προσκομίζεται εκείνη τη στιγμή, ώστε να μη χάνεται πολύτιμος χρόνος απασχόλησης του δικαστηρίου με εκ νέου κλήσεις των διαδίκων κλπ Άλλωστε οι δεκαπέντε μέρες που τάσσονται από το νομοσχέδιο ως προθεσμία για να φτάσουν οι αντίδικοι σε συμφωνία είναι μάλλον πλασματική. 9) Εφόσον περιορισθεί το μέτρο στα ήσσονος σημασίας αδικήματα, δυνατότητα έφεσης δε χρειάζεται να παρέχεται, αφού τότε δεν θα υφίσταται αντίθεση με την νομολογία του ΕΔΔΑ. Σε κάθε περίπτωση όμως οι διάδικοι θα έπρεπε να μπορούν να προσβάλλουν το πρακτικό ως πλαστό, είτε τη συμφωνία ως άκυρη λόγω πλάνης, απάτης, απειλής. 10) Ρητή ρύθμιση της δικονομικής φύσης του πρακτικού ως αποδεικτικού μέσου. Παραδοχή δηλαδή της δυνατότητας του δικαστηρίου να εκτιμήσει ελεύθερα το πρακτικό και να μην το λάβει υπόψη του, με ειδική αιτιολογία. Σωστή η από το νομοσχέδιο ιδρυθείσα αποδεικτική απαγόρευση σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας. VI. Επίμετρο Περαιτέρω Προτάσεις Στα πλαίσια των σκοπών της επιτάχυνσης και της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας, νομίζουμε ότι αρμόζον θα ήταν ο νομοθέτης, αντί να αναλίσκεται σε ρυθμίσεις εμβαλωματικού χαρακτήρα, κυνηγώντας την ποσότητα στο νομοθετικό του έργο, να συγκέντρωνε την προσπάθειά του σε μία σοβαρή προσπάθεια του προς ικανοποίηση ορισμένων αιτημάτων, τα οποία δεν είναι φυσικά εύκολο να υλοποιηθούν. Νομίζουμε, όμως, ότι τότε θα έβρισκε περισσότερους και