«Το πρόβληµα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα» (πρόληψη, καταστολή και µεταπυρική διαχείριση των καµένων εκτάσεων)

Transcript

1 «Το πρόβληµα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα» (πρόληψη, καταστολή και µεταπυρική διαχείριση των καµένων εκτάσεων) Οµιλητής/Εισηγητής: ρ. Παύλος Κωνσταντινίδης Ερευνητής Ινστιτούτου ασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης ΕΘΙΑΓΕ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΥ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ "Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΙΑΚΟΣ" 19 Οκτωβρίου 2007 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΟ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Π.Π. ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ Επιµέλεια κειµένου για το Οικολόγιο: Αντριάννα Σαρρή Φώτης Ξυστράκης Καλλιόπη Χαρκιανάκη Ιωάννης Νικολακόπουλος

2 Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ Ρ. ΠΑΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ Η ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΟΥ Η ΟΜΙΛΙΑ ΕΛΑΒΕ ΧΩΡΑ ΣΤΙΣ 19 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2007 Κύριε ήµαρχε, Κύριε Αντιδήµαρχε, Κυρίες και Κύριοι, θα ήθελα να ευχαριστήσω πρώτα απ όλα τους Εθελοντές Πολιτικής Προστασίας της Νέας Φιλαδέλφειας όπως επίσης και το Οικολόγιο, την Ανεξάρτητη ιαδικτυακή Πρωτοβουλία Πολιτών του Περιβάλλοντος, για την τιµή που µου έκαναν να µε προσκαλέσουν σήµερα σ αυτή τη συνάντηση. Σήµερα θα µιλήσουµε για το πρόβληµα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα και θα προσπαθήσουµε να καλύψουµε όσο µπορούµε περισσότερα από ένα τόσο µεγάλο θέµα, το οποίο δεν καλύπτεται σε µια συνάντηση. Αυτό που θα σας παρακαλέσω όλους πριν ξεκινήσουµε είναι να ΞΕΧΑΣΕΤΕ Ο,ΤΙ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ! Ό,τι ακούσατε, ό,τι θυµάστε από το σχολείο! Και κυρίως ό,τι έχετε δει απ την τηλεόραση κι απ τις εφηµερίδες! Κι ας προσπαθήσουµε όλοι µαζί να δούµε τι ρόλο έχουν παίξει οι δασικές πυρκαγιές στη δηµιουργία και διατήρηση των µεσογειακών οικοσυστηµάτων, δηλαδή των πευκοδασών τα οποία έχουµε στις παραλίες µας και του ωραίου πευκοδάσους που πριν από λίγο επισκέφθηκα στη Ν. Φιλαδέλφεια. Καταρχήν, θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι οι δασικές πυρκαγιές προϋπήρχαν του ανθρώπου. Απλώς ο άνθρωπος όταν εµφανίστηκε στον πλανήτη δηµιούργησε τις δικές του πυρκαγιές κι έτσι αύξησε το φαινόµενο και το µετέτρεψε σε πρόβληµα. Πυρκαγιές στα δάση συνέβαιναν ανέκαθεν εξαιτίας της συγκέντρωσης τεράστιας καύσιµης οργανικής ύλης στα δάση. Πριν από τον άνθρωπο κύρια αιτία έναρξης δασικής πυρκαγιάς ήταν είτε τα φυσικά φαινόµενα, όπως αυταναφλέξεις, είτε οι κεραυνοί, είτε τα ηφαίστεια. Σε περιπτώσεις που τα ηφαίστεια έσβησαν, οι πυρκαγιές µειώθηκαν. Όπου, όµως, διαµορφώθηκαν κλιµατικές συνθήκες µε συχνές κεραυνοκαταιγίδες, όπως είναι ο µεσογειακός χώρος, οι πυρκαγιές αυξήθηκαν. Αποτέλεσµα όλης αυτής της διαδικασίας ήταν να διαµορφωθεί µια µορφή βλάστησης, όπως αυτή που έχουµε στην Αττική, στην παραλιακή ηµι-παραλιακή Εύβοια, στη Χαλκιδική, στο Πήλιο και σε όλα µας τα νησιά. Η βλάστηση δηλαδή που αποτελείται από πεύκα και πάρα πολλούς και πυκνούς θάµνους. Οι περιοχές αυτές καίγονταν (πριν από τον άνθρωπο) εξαιτίας των κεραυνών περίπου κάθε 100 χρόνια και ξαναδηµιουργείτο µια νέα µορφή βλάστησης - και θα δούµε το πώς - η οποία ουσιαστικά ανανέωνε τα δάση. Έτσι, φτάσαµε σήµερα σε µια κατάσταση µε τις πυρκαγιές να αποτελούν τµήµα και αιτία ύπαρξης αυτού του οικοσυστήµατος. Αν εξαιρέσουµε τις πυρκαγιές από αυτά τα οικοσυστήµατα δε θα τα έχουµε πια µε τη µορφή που τα ξέρουµε µέχρι σήµερα. Αν δηλαδή κάθε Έλληνας πάρει µια µάνικα και σταθεί πάνω από ένα δέντρο και σβήνει τη φωτιά, δε θα έχουµε πια το µεσογειακό δάσος µε τη µορφή που υπάρχει σήµερα. 1

3 Από τι κινδυνεύουν τα δάση µας; Τα δάση µας κινδυνεύουν από τις κατσίκες, το τσιµέντο, τις µπουλντόζες, τα ξεχερσώµατα. Σε ό,τι αφορά τις τσιµεντοποιήσεις και την υπερβόσκηση, αυτό που χρειάζεται για να αντιµετωπιστούν είναι να έχουµε πολιτική βούληση. Σε ό,τι αφορά όµως τις δασικές πυρκαγιές, χρειάζεται παράλληλα όλοι εµείς να γνωρίσουµε το φαινόµενο, να µην το φοβόµαστε, να µην το προκαλούµε και κυρίως να µάθουµε να ζούµε µε αυτό. Γιατί δεν υπάρχει καµία γενεά Ελλήνων που να έζησε σε αυτό το µέρος του πλανήτη και να µη γνώρισε τουλάχιστον µία πυρκαγιά στη ζωή της στο µέρος που έζησε. Προτού ξεκινήσουµε τη βασική οµιλία, θα σας αναφέρω ορισµένους µύθους για όσα νοµίζουµε ότι είναι σωστά, και ποια είναι η πραγµατικότητα σε πάρα πολλά θέµατα που αυτή τη στιγµή υπάρχουν ως πληροφορία στην Ελλάδα. ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ Ο 1ος µύθος είναι ότι πιστεύουµε ότι ξέρουµε πάρα πολύ καλά τη φύση. Στην πραγµατικότητα έχουµε ακόµη νηπιακή γνώση γι αυτό που λέµε Φύση. Νοµίζουµε ότι ξέρουµε πολλά. Ως εξειδικευµένος επιστήµονας σε ένα ειδικό θέµα όπως είναι η οικολογία, σας λέω ότι δεν ξέρουµε τίποτα απολύτως και αυτό που προσπαθούµε να κάνουµε, είναι αυτό που νοµίζουµε σωστό, ενώ στη πραγµατικότητα δεν ξέρουµε αν είναι όντως αυτό που χρειάζεται ένα δάσος ή όχι. Ο 2ος µύθος είναι, ότι λίγο πολύ όλοι πιστεύουµε πως όλα πάνε προς το χειρότερο, πως όλα υποβαθµίζονται. ηλαδή αν έχουµε βοσκή, το δάσος θα γίνει θαµνώνας. Ο θαµνώνας θα γίνει φρύγανο. Το φρύγανο στέπα και µετά θα έχουµε αγρούς σε ξεχερσωµένες εκτάσεις κ.λπ. Στην πραγµατικότητα, η φύση διαθέτει τεράστιους µηχανισµούς ανάκαµψης, εφόσον προστατευθεί. Εφόσον, δηλαδή, οι βοσκότοποι ή οι αγροί προστατευθούν, έχουµε µια αναβαθµιστική πορεία και γυρίζουν όλα στη κατάσταση που υπήρχαν πριν δηµιουργηθεί αυτή η διαταραχή. Υπάρχει, εποµένως, µια αµφίδροµη σχέση: αν πιέζουµε τη φύση έχουµε υποβάθµιση, αν προστατεύουµε τη φύση έχουµε αναβάθµιση. Στο θέµα αυτό βέβαια η φύση έχει καλύτερη τύχη από εµάς, γιατί έχει µεγαλύτερη υποµονή, έχει όλο το χρόνο µε το µέρος της, ενώ εµείς όχι. Βλέπουµε ότι προσπαθεί σιγάσιγά να ξαναποκτήσει τις εκτάσεις που χρειάζεται ή κατείχε πριν τη διαταραχή, είτε εµείς το θέλουµε, είτε όχι. Ο 3ος µύθος είναι ότι τα φυτά στη Φύση βρίσκονται όπου τύχει. Νοµίζουµε ότι µπορούµε να φυτέψουµε πλατάνια, έλατα, κ.λπ. όπου εµείς θέλουµε. Στη πραγµατικότητα το κάθε φυτό βρίσκεται στο χώρο που πρέπει να βρίσκεται, εκεί όπου µπορεί να αναπτυχθεί. Τίποτα στη φύση δεν είναι τυχαίο και αυτό είναι πολύ σηµαντικό στις προσπάθειες αναδάσωσης που προσπαθούµε να κάνουµε, θεωρώντας ότι µπορούµε να αποµακρύνουµε τα πεύκα που είναι εύφλεκτα και να τοποθετήσουµε δρύες ή οξιές που είναι δύσφλεκτες. Κάτι τέτοιο δεν µπορεί να γίνει, γιατί η φύση έχει τις δικές της νοµοτέλειες, τις οποίες θα δούµε και στη συνέχεια. Ο 4ος µύθος είναι ότι µπορούµε να µεταχειριστούµε τη Φύση ως µηχανικό έργο. 2

4 Πιστεύουµε ότι η φύση είναι ένα κτήριο που θα το γκρεµίσουµε και θα το ξαναφτιάξουµε πιο δυνατό και πιο ψηλό. Ή ότι είναι µια γέφυρα που θα την πάρει το ποτάµι και εµείς θα την ξαναφτιάξουµε πιο σταθερή, πιο πλατιά, πιο λειτουργική. Στην πραγµατικότητα θα πρέπει να ξέρουµε ότι η φύση έχει νόµους, έχει νοµοτέλειες. Έχει έναν εσωτερικό πυρήνα, τον οποίο εφόσον αγνοούµε, καλύτερα είναι να µην απλώνουµε χέρι επάνω της. εν είναι απλά τα πράγµατα όταν αναφερόµαστε στη φύση. Πολλές φορές πιστεύουµε ότι µπορούµε να τη «σπρώξουµε» µπροστά. Για παράδειγµα, στην περιοχή σας έχετε προβλήµατα µε τα έλατα και ίσως θεωρείτε ότι φυτεύοντας έλατα, θα ξαναδηµιουργήσετε τη φύση γρήγορα. Όµως, η φύση έχει τους δικούς της ρυθµούς, τις δικές της ταχύτητες. Μπορεί να είναι χαµηλές, αργές, είναι όµως οι σωστές ταχύτητες, που θα οδηγήσουν τελικά στα σωστά αποτελέσµατα. Ο 5ος µύθος είναι ότι πιστεύουµε ότι στην Ελλάδα έχουµε τις χειρότερες πυρκαγιές. Σε ένα monitoring που έγινε µεταξύ , παρακολουθήσαµε τις πυρκαγιές σε όλο τον πλανήτη και τα πράγµατα δεν είναι έτσι. Στη διάρκεια του φετινού καλοκαιρινού δεκαηµέρου των πυρκαγιών στην Ελλάδα υπήρχαν ταυτόχρονα πολύ µεγαλύτερες πυρκαγιές στη Ν. Αφρική και στη Ν. Αµερική. Αν επικεντρωθούµε στην Ευρώπη θα δούµε ότι εκείνο το διάστηµα καίγονταν ολόκληρη η Αλβανία, το Μαυροβούνιο και όλη η Ν. Ιταλία. Το θέµα όµως είναι ότι εκεί δεν καίγονταν άνθρωποι. εν καίγονταν σπίτια. Κι εδώ είναι η µεγάλη διαφορά των πυρκαγιών και τα αποτελέσµατα που είχαν. Θεωρούµε την πυρκαγιά ως συντέλεια του κόσµου, ενώ πρόκειται για ένα φυσικό φαινόµενο που σε κανονικές συνθήκες θα έκαιγε αυτά τα λίγα ή πολλά φυτά που θα έπρεπε να κάψει, αλλά όχι να κάψει ανθρώπους και σπίτια. Ο 6ος µύθος είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχει πρόβληµα ενηµέρωσης. Τα παιδιά µας έχουν µια ενηµέρωση από δάσκαλους και καθηγητές, οι οποίοι έχουν µεν την καλή διάθεση, δεν έχουν όµως οι ίδιοι την εκπαίδευση για να µπορούν µε τη σειρά τους να εκπαιδεύσουν τα παιδιά. Εµείς οι µεγαλύτεροι είχαµε τη φύση στα σπίτια µας, στις αυλές µας. Βλέπαµε από τα παράθυρα µας τα τριαντάφυλλα. Βλέπαµε τον ήλιο ν ανατέλλει και να δύει, µπορούσαµε από τα κρεβάτια µας να µετρήσουµε τ αστέρια. Ζούσαµε δηλαδή µέσα στη φύση. Σήµερα τα νέα παιδιά κινούνται µε τροµακτική ταχύτητα µέσα σε πόλεις, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Συνεχώς τρέχουν να προλάβουν κάτι τ αγγλικά το µπαλέτο... Για τα νέα παιδιά η φύση έχει αντικατασταθεί από φανάρια στους δρόµους και από αυτοκίνητα να τα κυνηγάνε. Σ αυτό το περιβάλλον ο τρόπος που µπορεί να ενηµερωθεί κάποιος - από τη στιγµή που το σχολείο δε βοηθά - είναι µόνο ένας: µέσα από τα ΜΜΕ είτε αυτά είναι οι εφηµερίδες είτε η τηλεόραση, τα οποία όµως από τη φύση τους πουλάνε την είδηση µε τον τρόπο που θέλουνε και που θα είναι αρεστή στον κόσµο και όχι έτσι όπως πραγµατικά γίνεται. Η διαστρεβλωµένη είδηση είναι αυτή που πουλάει. Αυτή τη διαστρεβλωµένη εικόνα είναι που εισπράττουν τα παιδιά σήµερα και προσπαθούν να καταλάβουν τι συµβαίνει µε το περιβάλλον. Παρακολουθώντας το διαδίκτυο και τα παιδιά των blogs, είδα ότι ο τρόπος σκέψης τους είναι ότι πιστεύουν πως η ζωή τους τελειώνει µέσα στις φλόγες. Όλα κινούνται σε µια άλλη πραγµατικότητα, που σ εµάς όµως που ξέρουµε δεν είναι αλήθεια. 3

5 Παλιότερα εµείς όταν ήµασταν µαθητές µπορεί να ήµασταν ξυπόλητοι και να πεινούσαµε, αλλά τουλάχιστον µπορούσαµε να περπατάµε µέσα στο δάσος, το µυρίζαµε, ακούγαµε τα πουλιά. Σήµερα η ευηµερούσα κοινωνία των παιδιών είναι αποκοµµένη µπροστά στη τηλεόραση. Τα παροτρύνουµε να µάθουν γράµµατα, µια δεύτερη γλώσσα, ζωγραφική για να ζήσουν καλύτερα αύριο. Και από την άλλη λέµε: Αυτό το παιδί θα φτάσει αύριο στην κορυφή, αλλά αύριο δεν υπάρχει! Όπου κι αν πας είναι γκρεµός! Το όζον θέλετε; Το φαινόµενο του θερµοκηπίου; Οι πυρκαγιές; Η ερηµοποίηση; Με αποτέλεσµα να υπάρχει µια αντιφατική κατάσταση, που εµείς την εισπράττουµε από µαθητές που επισκέπτονται το Ινστιτούτο µας. Τα παιδιά λένε: Γιατί να διαβάζουµε; Αφού δεν υπάρχει αύριο!!! Ας µπούµε τώρα µέσα στο πνεύµα των δασικών πυρκαγιών Τι είναι αυτές οι δασικές πυρκαγιές; Πού συµβαίνουν και γιατί; Οι δασικές πυρκαγιές, όπως ίσως έχετε προσέξει, δε συµβαίνουν παντού στην Ελλάδα αλλά στη µεσογειακή ζώνη - εκτός από τη φετινή χρονιά που ήταν µια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά από κλιµατική άποψη και είχαµε πυρκαγιές κι έξω από τη µεσογειακή ζώνη. Όταν λέµε Μεσογειακή ζώνη εννοούµε την παράκτια περιοχή της Ελλάδας, δηλαδή ό,τι βρίσκεται κάτω από 600 µ. υψόµετρο και σχεδόν σε όλα µας τα νησιά. Απαρτίζονται από πεύκα, πουρνάρια, κουµαριές, ρείκια όπου και διαπιστώνονται το 95% των πυρκαγιών. Μέχρι πέρυσι τουλάχιστον ήταν το 99% των πυρκαγιών. Τι εννοούµε όταν λέµε µεσογειακό οικοσύστηµα, µεσογειακό περιβάλλον; Εννοούµε τις περιοχές του πλανήτη που έχουν µεσογειακό κλίµα, δηλαδή καλοκαίρι πολύ θερµό και ξηρό και χειµώνα ήπιο και µέτρια βροχερό. Τα φυτά που αναπτύσσονται σε αυτές τις περιοχές µερικές φορές πρέπει να περάσουν όλο το καλοκαίρι χωρίς σταγόνα νερό. Έπρεπε λοιπόν αυτά τα φυτά να διαµορφώσουν ορισµένα χαρακτηριστικά για να επιβιώσουν. Οι περιοχές του πλανήτη που έχουν µεσογειακού τύπου κλίµα είναι πέντε: Νότια Ευρώπη, η περιοχή της Καλιφόρνιας, της Χιλής, της Ν. Αφρικής και της Ν. και. Αυστραλίας. Με άλλα λόγια οι περιοχές που βρίσκονται 30 ο και 40 ο νότια του Ισηµερινού. Είναι οι πλανητικές περιοχές όπου η προσπίπτουσα ακτινοβολία από τον ήλιο είναι ίση µε την ανακλώµενη στο διάστηµα. Υπάρχει δηλαδή µια θερµοκρασιακή ισορροπία. Επίσης είναι περιοχές απ τις οποίες περνούν τα ψυχρά ρεύµατα του νότιου ηµισφαιρίου. Πολλοί πιστεύουν ότι αν αυτά τα ρεύµατα εξαφανιστούν, θα εξαφανιστεί και το µεσογειακού τύπου κλίµα. Οι περιοχές που έχουν µεσογειακό κλίµα παρ ότι βρίσκονται εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόµετρα µακριά η µία από την άλλη και τις χωρίζουν τεράστιες αποστάσεις µε νερό, έχουν δηµιουργήσει µια πανοµοιότυπη µορφή βλάστησης. Η µεσογειακή βλάστηση χαρακτηρίζεται από: την αειφυλλία, δηλαδή τα φύλλα των δέντρων και των θάµνων δεν πέφτουν. (Εύβοια, Κόρινθο, Αττική) τη σκληροφυλλία, εξ ου και η βλάστηση ονοµάζεται αείφυλλη- σκληρόφυλλη βλάστηση, τη θερινή αναστολή ανάπτυξης και την αλληλοπάθεια. 4

6 Τι σηµαίνει το καθένα από αυτά; Αειφυλλία Ας υποθέσουµε ότι ένα φυλλοβόλο δέντρο βρίσκεται σε µεσογειακή περιοχή. Το 75% της βιοµάζας των φύλλων - όπως και η δική µας η ανθρώπινη - αποτελείται από νερό. Το δέντρο αυτό για να δηµιουργήσει καινούργια φύλλα κάθε Άνοιξη, θα πρέπει να χρησιµοποιήσει 5 φορές περισσότερο νερό. Θα πρέπει να πάρει αυτό το νερό από το έδαφος και µετά θα ήταν υποχρεωµένο να ζήσει το καλοκαίρι χωρίς νερό. Προκειµένου λοιπόν να µην καταναλώσει το νερό, µετατρέπεται η βλάστηση σε αείφυλλη. Τα φύλλα δεν πέφτουν, οπότε δεν καταναλώνεται νερό για τη δηµιουργία νέων. Σκληροφυλλία Σε υψηλές θερµοκρασίες τα φυτά, όπως και οι άνθρωποι, ιδρώνουν. Η διαδικασία αυτή λέγεται εφυµενική διαπνοή, που σηµαίνει ότι η υγρασία του εδάφους περνάει στην επιδερµίδα των φύλλων µέσα από το ριζικό σύστηµα των φυτών και από τα φύλλα διαχέεται στον αέρα. Ουσιαστικά πρόκειται για απώλεια υγρασίας. Προκειµένου αυτά τα φύλλα να διατηρήσουν την υγρασία τους, δηµιουργούν ακριβώς κάτω από την επιδερµίδα τους ένα στρώµα κεριού, το οποίο είναι αδιάβροχο. Με αυτόν τον τρόπο η υγρασία εγκλωβίζεται και το φύλλο αποκτά µια σκληρότητα (π.χ. πουρνάρι). Αναστολή θερινής ανάπτυξης Η διαπνοή είναι µια διεργασία που έχουν τα φυτά η οποία βοηθά στη φωτοσύνθεση. Με αυτή η υγρασία του εδάφους - µέσω των ριζών - µεταφέρεται στον κορµό, προχωρά στα φύλλα κι από εκεί διαχέεται στον αέρα. Όταν λοιπόν τα φυτά του µεσογειακού - και µόνο - χώρου αισθάνονται ότι το νερό στο έδαφος λιγοστεύει, κλείνουν τα ειδικά ανοίγµατα (στοµάτια) που βρίσκονται στην επιδερµίδα του κάτω µέρους των φύλλων από τα οποία αποβάλλεται η υγρασία και µε αυτό τον τρόπο σταµατάει η διαπνοή κι εγκλωβίζεται η υγρασία µέσα στο φύλλο. Τα φύλλα, δηλαδή, πέφτουν σε ένα είδος θερινής νάρκης, µειώνουν τη βιολογική τους δραστηριότητα και περιµένουν τις νέες βροχές ώστε να αρχίσουν να αναπτύσσονται και πάλι. Αυτές είναι οι προσαρµογές των µεσογειακών ειδών που θα πρέπει να τις γνωρίζουµε πολύ καλά, και έτσι µόνο αυτά µπορούν να αναπτυχθούν σε αυτό το χώρο. Αλληλοπάθεια Αν µέσα σ ένα δάσος αρχίζουν να αναπτύσσονται παπαρούνες ή άλλα ψυχανθή, προκειµένου να παράγουν τη βιοµάζα τους (το άνθος, τον καρπό κ.λπ.) θα πρέπει να καταναλώσουν το υπάρχον νερό. Ορισµένοι από τους θάµνους της περιοχής προκειµένου να µην έχουν πρόσβαση στο χώρο φυτά τα οποία θα καταναλώσουν το νερό του εδάφους, εκχύνουν δηλητήρια µέσα στο έδαφος αποτρέποντας έτσι την ανάπτυξη του ριζικού συστήµατος των ανταγωνιστικών φυτών. Αυτό το φαινόµενο ονοµάζεται αλληλοπάθεια. Ολόκληρη η κοινωνία των φυτών αυτοπροστατεύεται από κάθε φυτό που σπαταλά πολύτιµο νερό, µε αποτέλεσµα να έχουµε την αυτοπροστασία του περιβάλλοντος. Εκτός αυτού, στα µεσογειακά οικοσυστήµατα οι θάµνοι είναι τόσο πυκνοί µεταξύ τους, που ακόµη κι ο σπόρος του πεύκου να έπεφτε κάτω και να µην υπήρχε η 5

7 αλληλοπάθεια, η πυκνότητα τους και η σκιά που δηµιουργείται, θα έκανε το σπόρο να µην µπορεί ν αναπτυχθεί. Αυτή είναι η οικονοµία που έχει η φύση. Οι θάµνοι πολλαπλασιάζονται µε πρεµνοβλάστηση και ριζοβλάστηση και δεν αντιµετωπίζουν πρόβληµα µε την αλληλοπάθεια ή τη σκίαση του εδάφους. Στην περίπτωση όµως των πεύκων δε συµβαίνει αυτό. ηλαδή ενώ οι σπόροι των πεύκων πέφτουν, δεν µπορούν να φυτρώσουν. Αυτά τα πεύκα αρχίζουν σιγά-σιγά να γηράσκουν και ο βιολογικός τους κύκλος τελειώνει, χωρίς να µπορούν να αφήσουν απογόνους και χωρίς να µπορεί να ανανεωθεί το δάσος. Θα πρέπει όµως να βρεθεί ένας τρόπος, ώστε να µην υπάρχει αυτός ο ανταγωνισµός που εµφανίζεται είτε µε την αλληλοπάθεια είτε µε την πυκνότητα των θάµνων. Η φύση δε διέθετε πριν από τον άνθρωπο ούτε τσεκούρια, ούτε πριόνια για να καθαρίσει το έδαφος. ιέθετε όµως φωτιά. Αυτή είναι η σχέση µεταξύ φωτιάς και µεσογειακών οικοσυστηµάτων, δηλαδή καθαρίζει το έδαφος για να φυτρώσουν οι σπόροι των πεύκων. Γι αυτό η φωτιά είναι τόσο ισχυρά δεµένη µε αυτά τα περιβάλλοντα, γι αυτό και είµαστε ανίκανοι να την αντιµετωπίσουµε, όπως θα δούµε. Και τα πέντε περιβάλλοντα µε µεσογειακό κλίµα έχουν σαν πρόβληµα τις πυρκαγιές, οι οποίες διαρκούν εβδοµάδες καίγοντας τεράστιες εκτάσεις. Θεωρούµε ότι εδώ στην Ελλάδα έχουµε φωτιές εξαιτίας των εµπρηστών ή εξαιτίας των ιδιοκτησιακών προβληµάτων. Μα φωτιές συµβαίνουν και στην Αµερική που έχει αποκτήσει τροµακτικές δυνατότητες δασοπυρόσβεσης ή στην αυστραλία όπου πραγµατικά οι άνθρωποι έχουν δηµιουργήσει λογικές και έχουν διαµορφώσει όλες τις υπηρεσίες τους, έτσι ώστε να µπορούν να αντιµετωπίσουν τις πυρκαγιές µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είµαστε ανίσχυροι να αντιµετωπίσουµε τις πυρκαγιές που, πιστέψτε µε, είναι το ίδιο τροµακτικές µε έναν σεισµό ή µ έναν τυφώνα. Κι όπως δεν µπορούµε να ελέγξουµε ένα ηφαίστειο, έτσι δεν µπορούµε να δαµάσουµε και τις πυρκαγιές. εν είναι θέµα ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Η ανθρώπινη δυνατότητα θα µείωνε τις αρνητικές επιπτώσεις των πυρκαγιών, αλλά δε θα τις εξάλειφε. Ας πάρουµε το δάσος της Ν. Φιλαδέλφειας που είναι ένα αστικό δάσος, εµείς στο Σέιχ-Σου τουλάχιστον, έχουµε δεκάδες άτοµα που πάνε εκεί για να διασκεδάσουν κι ανάβουν ψησταριές. Κάποια σπίθα µπορεί να ξεφύγει και να προκαλέσει φωτιά από αµέλεια. Θα είναι ο αµελής που θα την προκαλέσει; Θα είναι ο εµπρηστής που θα πετάξει το σπίρτο; εν είναι κάνεις από τους δύο; Θα είναι ο κεραυνός; Από τη στιγµή που είναι δάσος µεσογειακού τύπου θα καεί είτε στα επόµενα 5 λεπτά, είτε στα επόµενα 100 χρόνια. εν υπάρχει τέτοιου τύπου δάσος που δεν έχει καεί σε διάστηµα 130 ετών περίπου. Θα καεί λοιπόν το δάσος και θα ακολουθήσει ένα καθαρό έδαφος. Σε αυτό όµως το καθαρό έδαφος, πώς αναγεννώνται τα είδη που υπήρχαν, από τη στιγµή που κάηκαν τα πάντα; Εδώ βρίσκεται το µεγαλείο της φύσης! ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ Θάµνοι Ας πάρουµε ένα καµένο δάσος που αποτελείται από θάµνους. Οι θάµνοι καίγονται πάνω από την επιφάνεια. Η ρίζα που βρίσκεται κάτω από το έδαφος παραµένει ζωντανή. Κάτω από το έδαφος οι θάµνοι έχουν ένα ρίζωµα σαν εξόγκωµα, που µέσα εκεί 6

8 προφυλάσσουν το αναγεννητικό υλικό (τους λεγόµενους οφθαλµούς) καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του θάµνου. Το τµήµα αυτό είναι πρακτικά άκαυτο. Μέσα σ αυτό υπάρχουν χιλιάδες µάτια που περιµένουν πότε θα κοπεί ή θα καεί το επάνω τµήµα για να φυτρώσουν νέα βλαστάρια. Και βλέπουµε ότι λίγες µόνο µέρες µετά τη φωτιά το πουρνάρι, ο σχοίνος, η κουµαριά αρχίζουν να πετάνε καινούρια βλασταράκια. Ουσιαστικά δηλαδή, µια µέρα µετά τη φωτιά αρχίζει να ξαναδηµιουργείται ο νέος θαµνώνας. Και ο κάθε θάµνος φυτρώνει εκεί που υπήρχε ο καµένος γονιός του. Έτσι, ό,τι υπήρχε πριν από τη φωτιά, το ίδιο θα ξαναφυτρώσει. Πεύκα Το κουκουνάρι (κώνος) είναι το σηµείο στο οποίο προστατεύονται οι σπόροι των πεύκων κι έχει χοντρά φύλλα, ώστε να µη καίγεται. Ενώ ο καρπός της µηλιάς ή της αχλαδιάς όταν ωριµάζει πέφτει, τα πεύκα έχουν την ιδιότητα να συγκρατούν το 30% των κουκουναριών επάνω στο δέντρο για 5-10 χρόνια, ίσως και παραπάνω, µε πλήρη βλαστητική ικανότητα ώστε να έχουν απόθεµα σε περίπτωση πυρκαγιάς. Αν το υπολογίσουµε, είναι περίπου 300 κουκουνάρια σε κάθε δέντρο, µε 70 σπόρους σε καθένα από αυτά, δηλαδή συνολικά σπόροι πέφτουν γύρω από κάθε δέντρο. Ο σπόρος έχει ένα πτερύγιο που µε τη βοήθεια του άνεµου µπορεί να φτάσει 4-5 φορές µακρύτερα από το ύψος που βρίσκεται το κουκουνάρι. ηλαδή έχουµε περίπου σπόρους σε µια έκταση 4 στρεµµάτων µόνο από ένα δέντρο. Αν πάτε σ ένα καµένο δάσος µετά τα πρωτοβρόχια του Σεπτεµβρίου θα διαπιστώσετε ότι µοιάζει µε γήπεδο του ποδόσφαιρου, που όµως αντί για γκαζόν έχει δενδρύλλια από φυτά που αναπτύσσονται, τα πράσινα κουκουνάρια είναι της φετινής χρονιάς, ενώ τα καφέ είναι όσα κράτησε το δέντρο από προηγούµενες χρονιές. Αυτά είναι που 48 ώρες µετά τη φωτιά, όταν το έδαφος έχει κρυώσει, ενηµερώνονται, ανοίγουν κι απελευθερώνουν τους σπόρους. Γι αυτό και οι παππούδες µας για να ανοίξουν τα κουκουνάρια τα έβαζαν δίπλα στη φωτιά. Και µην ακούτε ότι τα κουκουνάρια µεταδίδουν τη φωτιά καθώς σκάνε µακριά και προκαλούν νέες εστίες φωτιάς! Τα κουκουνάρια δεν καίγονται. Απλώς κάνουν θορύβους όταν ανοίγουν. Αυτές που δηµιουργούν καινούργιες εστίες φωτιάς είναι οι καύτρες από τα κλαδάκια που τις παίρνει ο αέρας. Έτσι, µετά τη φωτιά έχουµε όχι µόνο το ίδιο δάσος αλλά ένα ακόµη καλύτερο, γιατί από τα εκατοντάδες µικρά φυτά που θα βλαστήσουν από τους σπόρους αυτούς, θα επιβιώσουν εκείνα που είναι καλύτερα προσαρµοσµένα στο συγκεκριµένο περιβάλλον. Κι όταν εσείς βλέπετε από την τηλεόραση ένα κατεστραµµένο δάσος, εκείνο που βλέπουµε εµείς, µετά από τις έρευνες που κάνουµε, είναι ένα ωραιότερο δάσος και πολύ πιο υγιές απ ό,τι ήταν πριν από τη φωτιά. έκα χρόνια µετά τη φωτιά του Σειχ-Σου τα πεύκα και τα κυπαρίσσια έχουν αναπτυχθεί ήδη στα 3 µέτρα και δηµιούργησαν πυκνή βλάστηση. Όλα αυτά όµως θα συµβούν µόνον αν δεν παρέµβει ο άνθρωπος µε το τσιµέντο του και τη µπουλντόζα του. Το πρόβληµα δεν είναι οι δασικές πυρκαγιές. Είναι ο άνθρωπος που επεµβαίνει µετά από τη φωτιά. Όπως, επίσης, είναι πρόβληµα όταν προκαλείται φωτιά προτού το δάσος ωριµάσει, προτού δηλαδή δηµιουργήσει όλη αυτή την αποθήκη σπόρων που θα µπορούν να δώσουν τους απογόνους του δάσους και προτού αναπτυχθούν οι οφθαλµοί των θάµνων, ώστε να ξαναπετάξουν νέα βλαστάρια, όταν καεί το δάσος. Πώς εξελίσσεται το πρόβληµα των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα; Το πρώτο στάδιο είναι η πρόληψη. Η πρόληψη είναι ευθύνη της ασικής Υπηρεσίας, ενώ η καταστολή έχει ανατεθεί στην Πυροσβεστική Υπηρεσία. 7

9 Η ασική Υπηρεσία είναι µια υπηρεσία που βοήθησε πάρα πολύ τη χώρα σε δύο πολέµους τον προηγούµενο αιώνα. Στον Εµφύλιο αντιµετώπισε όλη αυτή την επέλαση των καταπατητών κι ωστόσο κατάφερε να µας αφήσει σήµερα πάρα πολλά δάση. Όµως αυτή τη στιγµή - κι εδώ πρέπει να προσέξετε - έχει απαξιωθεί και ουσιαστικά βρίσκεται υπό διάλυση. Χωρίς ασική Υπηρεσία δάση δε θα υπάρξουν. ε θα υπάρχει η καλλιέργεια, παρά το ότι το δάσος είναι µια περιοχή που χρειάζεται και καλλιέργεια και προστασία για να κόβονται τα γέρικα δέντρα, να αντιµετωπίζονται οι ασθένειες κ.λπ. Σε αυτή την Υπηρεσία - που και απαξιωµένη είναι, αλλά κυρίως αποδυναµωµένη από προσωπικό και από µέσα - έχει ανατεθεί µόνο η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και η µεταπυρική διαχείριση τους. Χωρίς κονδύλια αυτό που αντιλαµβάνονται και κάνουν ως µέτρα πρόληψης, είναι να µειώνουν την καύσιµη δασική ύλη, να δηµιουργούν εµπόδια στη φωτιά, να οργανώνουν και να αυξάνουν τα µέσα καταστολής και να µειώνουν το χρόνο πρώτης προσβολής. Όµως παρ όλη την προσπάθεια που γίνεται, τα αποτελέσµατα τα βλέπουµε µε τραγικό τρόπο και τελικά διαπιστώνουµε ότι µπορούµε να αντιµετωπίσουµε τις πυρκαγιές! Γιατί; Γιατί γενεσιουργός αιτία στην Ελλάδα κάθε πυρκαγιάς, µικρής ή µεγάλης, σε χαµηλό ή υψηλό υψόµετρο είναι ένα σπίρτο! Αντί να ενηµερώσουµε τον κόσµο να µην προκαλεί φωτιές εξ αµελείας, καθόµαστε συνεχώς και µιλάµε για ασύµµετρες απειλές και για εµπρηστές και φτάσαµε σήµερα στο σηµείο να είµαστε µια εφησυχάζουσα κοινωνία που λέει ότι αφού εµείς δεν είµαστε εµπρηστές, τότε δεν µπορούµε να βάλουµε φωτιά στο δάσος. Εκεί είναι το όλο τραγικό. ηλαδή ουσιαστικά αυτό το οποίο συµβαίνει σε άλλες χώρες, δηλαδή να ενηµερώνεται ο κόσµος και να µην προκαλούνται φωτιές τουλάχιστον εξ αµελείας, εδώ µας είναι εντελώς άγνωστο. Πώς γίνεται η πρόληψη δασικών πυρκαγιών; Μείωση της καύσιµης ύλης. Το δάσος είναι µια συνέχεια οργανικής ύλης. Το ένα δέντρο µεταφέρει τη φωτιά στο άλλο. Προκειµένου να µην έχουµε πολύ καύσιµη ύλη κάνουµε αποψίλωση των θάµνων ώστε να µη µεταφέρεται η φωτιά µε τόση ευκολία. Αυτό είναι µια λογική και στο Οικολόγιο την έχω δει αρκετές φορές. Όµως ένα δάσος είναι όπως µια πόλη. Αν αποµακρύνουµε όλους τους επαγγελµατικούς κλάδους κι αφήσουµε µόνο έναν η πόλη δεν µπορεί να επιβιώσει. Ακριβώς το ίδιο συµβαίνει και µε τα δάση. Ακολουθώντας τη λογική να αποµακρύνουµε τα πουρνάρια, τα ρείκια, ή άλλα φυτά το µόνο που θα καταφέρουµε είναι να µετατρέψουµε τα οικοσυστήµατα σε ανάπηρα οικοσυστήµατα και να τα κάνουµε εντοµοτροφεία ή καµπιοτροφεία. Αν δείτε ένα φυσικό δάσος θα δείτε ότι δεν έχει ασθένειες. Αν δείτε όµως ένα άλσος απ το οποίο έχουµε αποµακρύνει όλα αυτά τα στοιχεία τα οποία χρειάζεται ουσιαστικά, το αποδυναµώνουµε µε αποτελέσµατα να έχουµε προβλήµατα. Μια περιοχή µόνο µε πεύκα είναι σίγουρα ένα σύνολο δέντρων αλλά δεν είναι δάσος Το δάσος είναι και η κουµαριά, είναι και το ρείκι. Θα σκέπτεστε ίσως, ένα πουρνάρι σε τι µπορεί να βοηθήσει ένα πεύκο; Το πεύκο δεν µπορεί να τρυπήσει το βράχο. Το πουρνάρι όµως µπορεί και «βοηθά» τη ρίζα του πεύκου να πάει βαθύτερα. εν µπορούν όλοι οι θάµνοι να κάνουν το φαινόµενο της αλληλοπάθειας, αυτοί όµως που µπορούν µειώνουν τους κινδύνους από την έλλειψη νερού. Αν τους κόψουµε το πρόβληµα θα είναι πάρα πολύ µεγάλο. Κι έτσι, στα δάση από τα οποία αποµακρύνουµε 8

10 αυτά τα στοιχεία, οποιεσδήποτε ακραίες κλιµατικές συνθήκες (παγωνιές, καύσωνες) µπορεί να προκαλέσουν τόσο µεγάλη αποσταθεροποίηση που να τα εξαφανίσουν. ηµιουργία εµποδίων στη φωτιά. Πρόκειται για τη δηµιουργία αντιπυρικών ζωνών. Στην Ελλάδα οι ζώνες ανοίγονται όπου πάει η µπουλντόζα! εν έχουµε κανένα σχέδιο, κανένα πρόγραµµα. Αν βολεύει τον οδηγό της µπουλντόζας να πάει από τη ράχη θα πάει από εκεί, αν τον βολεύει πλάγια θα πάει πλάγια! Όµως σε κάθε περιοχή έχουµε τους πνέοντες (ή επικρατούντες) ανέµους. Αν οι αντιπυρικές ζώνες ανοιχθούν κάθετα στους ανέµους οι καύτρες θα περνούν πολύ εύκολα από τη µια πλευρά στην άλλη γιατί οι ζώνες είναι πάρα πολύ στενές. Αν φτιαχτούν παράλληλα πάλι η φωτιά θα περνά και θα συνεχίζει. Σε όλο τον κόσµο οι ζώνες δηµιουργούνται σε γωνία 45 µοιρών. Αυτό στην Ελλάδα ουσιαστικά δε γίνεται. Στη Σιθωνία για παράδειγµα, οι άνεµοι είναι Β.Α. συνήθως και καµία ζώνη δεν ανοίγεται µε σωστό προσανατολισµό σε σχέση µε αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, έχουµε περισσότερες αντιπυρικές ζώνες χωρίς να έχουν καµία αποτελεσµατικότητα και λιγότερο δάσος. Οργάνωση και αύξηση των µέτρων καταστολής Όλοι φωνάζουµε για αεροπλάνα, για ελικόπτερα, να έχουµε περισσότερους πυροσβέστες και οχήµατα. Το θέµα αυτό συζητήθηκε παρά πολύ από τη ιακοµµατική Επιτροπή της Βουλής φέτος το καλοκαίρι. Υπολογίστηκε ότι µόνο για τις περιοχές Α βαθµού επικινδυνότητας, δηλαδή εκείνες που έχουν µόνο πευκοδάση και αείφυλλους θάµνους, χρειαζόµαστε πυροσβεστικά οχήµατα και µόνιµους και εποχικούς πυροσβέστες, για να φτάνουν στο πρώτο δεκάλεπτο που ουσιαστικά µόνο τότε µπορεί να γίνει δασοπυρόσβεση. Είναι αδύνατο να υπάρξει τέτοιο δυναµικό. Στην Ελλάδα όλοι περιµένουν τα αεροπλάνα. Όµως σ όλο τον κόσµο η αντιµετώπιση των δασικών πυρκαγιών γίνεται µε τον έγκαιρο εντοπισµό, την ταχεία µετάβαση δυνάµεων στη περιοχή και τον πολύ καλό συντονισµό των εµπλεκόµενων δυνάµεων. Στη χώρα µας σε άλλη συχνότητα µιλάνε οι πυροσβέστες, σε άλλη οι δασολόγοι, σε διαφορετική οι ΟΤΑ, οι στρατιώτες ή οι εθελοντές! Μόνο όταν υπάρξει καλή εκπαίδευση των δασοπυροσβεστών - που αυτή τη στιγµή είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτη στην Ελλάδα - και καλή πληροφόρηση των πολιτών σε θέµατα δασικών πυρκαγιών, θα µπορούµε να έχουµε µια πραγµατικά σωστή πρόληψη! Μείωση του χρόνου ανίχνευσης και πρώτης προσβολής της φωτιάς. Όσο γρηγορότερα πάµε στη φωτιά, τόσο ευκολότερα θα τη σβήσουµε και τόσο λιγότερο δάσος θα καεί. Η καταστολή της φωτιάς εξαρτάται από το χρόνο που θα την ανιχνεύσουµε. Η ανίχνευση γίνεται είτε από τα πυροφυλάκια είτε από τα πυροσβεστικά οχήµατα που βρίσκονται γύρω από τα δάση. Όµως η απόδοσή τους εξαρτάται από τον αριθµό τους, τη θέση που βρίσκονται, την όρεξη που έχουν για δουλειά κ.λπ. Τα πυροφυλάκια έχουν γεµίσει την Ελλάδα, όµως τουλάχιστον τις δύο τελευταίες χρονιές ήταν όλα έρηµα. εν υπήρχε ούτε ένας που να κάνει πυρανίχνευση εκτός από κάποιος λίγους εθελοντές σε µερικά από αυτά! Ένα πρόγραµµα που κάναµε στο Ινστιτούτο ασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης µε το συνάδελφο µου Γιώργο Τσιουρλή αφορούσε τη δηµιουργία ενός τεράστιου ευρυζωνικού 9

11 δικτύου µε κάµερες (ΣΙΘΩΝ) και ολόκληρη την έκταση της Σιθωνίας ( στρέµµατα) την παρακολουθούσαµε µέσα σε µια αίθουσα. Παράλληλα δηµιουργήσαµε µια βάση δεδοµένων, ώστε ο συντονιστής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας να ξέρει ποιο είναι το ταχύτερο δροµολόγιο για να πάει στη φωτιά, τι καίγεται, σε πόση ώρα θα καεί, αν υπάρχουν σχολεία ή κατασκηνώσεις µέσα στο δάσος, αν υπάρχουν µαντριά, βενζινάδικα ή οτιδήποτε άλλο που χρειάζεται προστασία. ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Θα πρέπει άµεσα στην Ελλάδα να αποκτήσουµε Εθνική Πολιτική Πρόληψης ασικών Πυρκαγιών. Σήµερα ο καθένας αντιµετωπίζει τις πυρκαγιές όπως θέλει. Θα πρέπει να διαµορφωθεί µια εθνική πολιτική πρόληψης και η εφαρµογή της στην περιφέρεια να γίνει υποχρεωτική. Σήµερα οτιδήποτε γίνεται, π.χ. αν θα ανοιχθούν αντιπυρικές ζώνες, αν θα φτιαχτούν πυροφυλάκια κ.λπ. εξαρτάται από τις γνώσεις, το µεράκι και τα µέσα που έχει ο κάθε υπάλληλος του εκάστοτε περιφερειακού δασαρχείου. ηλαδή εάν η δηµιουργία αντιπυρικών ζωνών θεωρηθεί υποχρεωτική να γίνουν και στη Σάµο (όπου δεν υπάρχει καµία), αν όχι ας µην τραυµατίζουµε άσκοπα το τοπίο (βλέπε Σιθωνία). Από καταµετρηµένες µετρήσεις που έχουµε κάνει, το 70% των πυρκαγιών προκαλούνται από αµέλεια, από ανθρώπους σαν κι εµάς που αγαπούν το δάσος, που δεν πιστεύουν ότι µπορούν να προκαλέσουν φωτιά, και... την προκαλούν! Μια απλή πληροφορία να ερχόταν στον κόσµο, π.χ. να τοποθετήσουν µια σήτα στο µπάρµπεκιου, στην ψησταριά που υπάρχει στην αυλή του σπιτιού τους ώστε να µη φεύγουν τα καρβουνάκια ή οι καύτρες, θα είχαµε σώσει τουλάχιστον το 20% των πυρκαγιών. Θα πρέπει να επικεντρωθεί όλη η προσπάθεια στον άνθρωπο, γιατί αυτός προκαλεί τη φωτιά. εν την προκαλούν ούτε τα πουλιά ούτε τα ζώα. Η ασική Υπηρεσία θα πρέπει να αποκτήσει έναν λόγο προς τα έξω. Έχετε εσείς ακούσει δασολόγους να µιλάνε δηµόσια στα ΜΜΕ για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών; Αυτοί που µιλούν για τις ταυτότητες, για το Σύνταγµα, αυτοί οι ίδιοι και οι ίδιοι που έχουν λόγο επί παντός επιστητού, αυτοί έχουν λόγο και για τις δασικές πυρκαγιές. Έχει ακούσει κανείς επιστηµονικό λόγο ποτέ; Γνώση πραγµατική; Ούτε και θα ακούσετε. Αν αναρωτιέστε αν αυτά που λέµε σήµερα τα ξέρουν αυτοί που ασχολούνται µε το θέµα, θα σας πω ότι η σωστή ερώτηση είναι αν θέλουν να τα ακούσουν! Έχουµε φτάσει στο σηµείο να πιστεύουµε όλοι ότι για να προκαλέσεις µια φωτιά πρέπει να είσαι επαγγελµατίας εµπρηστής! ηλαδή, αν δεν έχουµε γκαζάκια, ηλεκτρικούς αναφλεκτήρες, αν δεν ξέρουµε τις καιρικές συνθήκες, θεωρούµε ότι δεν µπορούµε να βάλουµε φωτιά στο δάσος! Αλλά µπορούµε ανεµπόδιστα να κάψουµε τα χόρτα στην αυλή του σπιτιού µας µε 7 µποφόρ και 40 βαθµούς θερµοκρασία!!! Έτσι, για όλες τις φωτιές της Αττικής φταίνε οι καταπατητές, για τις φωτιές των νησιών µας φταίνε οι αποσταθεροποιητές της πολιτικής µας ζωής, οι πράκτορες, οι Τούρκοι. Κι αυτό πέρασε στην κοινωνία γιατί βολεύει τον εκάστοτε δήµαρχο αφού απαλλάσσεται η χωµατερή του, οι δασοπυροσβεστικές δυνάµεις γιατί έχουν χαµηλή απόδοση και οι κυβερνήσεις γιατί δε δίνουν χρήµατα για τη δασοπυρόσβεση. 10

12 Κι έτσι, όλοι µάς πέρασαν την ιδέα ότι «αφού δεν είσαι εµπρηστής, δεν µπορείς να βάλεις φωτιά στο δάσος», κι όλοι κυνηγάµε τους εµπρηστές, όµως τον εµπρησµό µπορεί να τον κάνει ο καθένας µας, γιατί έχουµε καταντήσει να είµαστε µια εφησυχάζουσα κοινωνία που δεν προσέχει ούτε που θα πετάξει το τσιγάρο της! Τα δάση µας όµως είναι πάρα πολύ εύφλεκτα για να έχουν την πολυτέλεια ενός αναµµένου τσιγάρου χωρίς να πάρουν φωτιά. Το χειρότερο είναι ότι µπορούµε να προκαλέσουµε µια φωτιά µετά από 10 χρόνια εµείς οι ίδιοι, έχοντας αφήσει ένα µπουκάλι στο δάσος. Στην αρχή θα σκιάζεται από ένα κλαδί το οποίο κάποια στιγµή θα σπάσει, θα εστιαστούν οι ακτίνες και µετά θα ψάχνουµε και θα καταριόµαστε τους εµπρηστές. Στην πραγµατικότητα η Κεντρική ασική Υπηρεσία είναι αυτή που θα πρέπει να τα συντονίζει όλα. Όλοι θα ενεργούν µέσω αυτής είτε είναι το ΥΠΕΧΩ Ε είτε το Υπουργείο Εσωτερικών, ακόµη και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Αυτή θα µεταφέρει την επιστηµονική πληροφορία προς τον κόσµο και στα περιφερειακά του κέντρα. Και η Κεντρική Υπηρεσία θα πρέπει επίσης να µαζέψει τους επιστήµονες που είναι γνώστες του προβλήµατος και θα πρέπει µια ολιγοµελής οµάδα να κάνει προγράµµατα ενηµέρωσης των πολιτών άµεσα. Να συνεργαστούν µε επικοινωνιολόγους, διαφηµιστές, εκπαιδευτικούς, που θα βοηθήσουν να βγουν σποτάκια για την τηλεόραση, καρτούλες κ.λπ. Αυτά σίγουρα είναι θέµα επαγγελµατιών αλλά τη γνώση και την πληροφορία της αιτίας πρόκλησης µιας πυρκαγιάς την έχει ο επιστήµονας. Κατάσβεση Ένα επίσης µεγάλο πρόβληµα. Ξέρετε όλοι ότι το 1998 η δασοπυρόσβεση µεταφέρθηκε από τη ασική στην Πυροσβεστική Υπηρεσία και µε τη βοήθεια της Πολιτικής Προστασίας που είχε συσταθεί τότε προσπάθησαν να δηµιουργήσουν µια νέα κατάσταση αντιµετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Περιµέναµε ότι κάθε χρόνος που θα περνά η Πυροσβεστική θα αποκτούσε εµπειρίες, γνώσεις και τα αποτελέσµατα θα είναι καλύτερα. Όµως τα αποτελέσµατα ήταν χειρότερα, µε αποκορύφωµα φέτος που ήταν τραγικά. Αλλά πέρα από το τραγικό πολλές φορές έφτανε στο σηµείο του «ΜΑ Ε ΠΑΕΙ ΑΛΛΟ!». Εσείς ίσως δεν το καταλάβατε, αλλά εµείς που ασχολούµαστε µε αυτό το θέµα λέγαµε «µα δεν πάει άλλο!». Όσα σπίτια, µεµονωµένα σπίτια, µαντριά, καλύβες, αποθήκες κάηκαν µέσα στα δάση στα 100 χρόνια και πλέον που ήταν υπεύθυνη η ασική Υπηρεσία στη κατάσβεση, τόσα χωριά καήκαν τα τελευταία 10 χρόνια. Από τη µια µεριά έχουµε σπίτια. Από την άλλη έχουµε χωριά. Κι αυτό συµβαίνει γιατί δεν µπορείς να δώσεις σε κάποιον ο οποίος δεν ξέρει το αντικείµενο να το διαχειριστεί. Γιατί η κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών είναι εξειδικευµένο αντικείµενο. Θα σας διαβάσω κι ένα ερωτηµατολόγιο το οποίο δηµοσίευσα φέτος, αλλά δεν πήρα από κανέναν απάντηση. Αυτά τα ερωτήµατα τα απηύθυνα σε οποιονδήποτε µπορούσε να µου δώσει µια απάντηση γιατί είναι απορίες που έχω όχι ως δασολόγος αλλά ως πολίτης. 1ο Ερώτηµα: Είµαστε µια µικρή χώρα, παραπονιόµαστε ότι δεν έχουµε πολλούς υπαλλήλους. Εκτοπίστηκε η ασική Υπηρεσία µε όλο το προσωπικό που έχει. Έχουµε αυτή τη πολυτέλεια; Μπορούµε δηλαδή από τη στιγµή που δεν έχουµε κόσµο να δουλέψει, να αποµακρύνουµε εξειδικευµένο προσωπικό από τη δασοπυρόσβεση; 11

13 Λέµε να προσλάβουµε νέο προσωπικό. Μα γιατί; Αφού έχουµε ανθρώπους. Και όταν λέµε ασική Υπηρεσία δεν είναι µόνον οι δασολόγοι! Είναι ο υλοτόµος που σε χρόνο µηδέν ανοίγει αντιπυρικές ζώνες, είναι ο δασοφύλακας που ξέρει τι υπάρχει πίσω από κάθε στροφή, πού υπάρχει νερό. 2ο Ερώτηµα: Έχουµε δύο Υπηρεσίες. Η µια υπηρεσία έχει µια µοναδική δουλειά, δηλαδή να διαχειρίζεται, να προστατεύει και να φροντίζει το δάσος. Η άλλη έχει τους λοιµούς, τους σεισµούς, τους καταποντισµούς, µέχρι και να κατεβάσει τα γατάκια από τα δέντρα που δεν µπορούν µόνα τους. ηλαδή έχουµε επιφορτίσει την Πυροσβεστική µε οτιδήποτε δεινό υπάρχει σ αυτόν τον τόπο. Σε ποια Υπηρεσία θα πρέπει να εµπιστευτούµε τα δάση; Σε αυτούς που κάνουν τα πάντα; Ή σε αυτούς που δεν κάνουν παρά µόνο αυτό σαν επάγγελµα; 3ο Ερώτηµα: Έχουµε µια Υπηρεσία που εργάζεται καθηµερινά µέσα στο δάσος. Είναι ο χώρος της δουλειά της, το εργαλείο που δουλεύει είναι το πριόνι και το τσεκούρι. Έχουµε µια άλλη Υπηρεσία που ο χώρος που δουλεύει είναι τα αστικά κέντρα, οι δρόµοι και οι πόλεις. Όταν έχουµε πυρκαγιές, η κάθε Υπηρεσία κινείται εκεί που ξέρει καλύτερα. Ποια ξέρει καλύτερα το δάσος; Η δασική υπηρεσία µπαίνει στο δάσος, ανοίγει γρήγορα αντιπυρικές ζώνες και προσπαθεί να σβήσει τις φωτιές. Η µέθοδος αντιπυράς που είναι παντελώς άγνωστη στην Πυροσβεστική είναι η µέθοδος που σε όλο τον κόσµο σβήνονται οι µεγάλες φωτιές. Η µεγάλη φωτιά, να ξέρετε, σβήνει µόνο µε φωτιά. Αυτές οι φωτιές της Πελοποννήσου µόνο µε φωτιά µπορούσαν να σβήσουν. Και το έκαναν οι Κύπριοι δασολόγοι που είχαν έρθει. Γνωστός χώρος της άλλης Υπηρεσίας είναι ο δρόµος, η πόλη. Η µία έχει το τσεκούρι κι ανοίγει αντιπυρικές ζώνες, η άλλη έχει τη µάνικα και περιµένει να έρθουν οι φλόγες κοντά της και να τις σβήσει µε τη µάνικα. Και ρωτάω εγώ απλά. εν είναι καλύτερα η µία να σβήνει τις φωτιές µέσα στο δάσος, κι όταν η φωτιά φτάνει στα σπίτια να βρίσκει ξεκούραστους ξεδίψαστους και χορτάτους πυροσβέστες, οι οποίοι να σβήνουν αυτό που ξέρουν, δηλαδή τα σπίτια; εν είναι θέµα ικανότητας της µιας ή της άλλης υπηρεσίας. Αυτή τη στιγµή δεν προστατεύονται ούτε τα δάση ούτε τα σπίτια. 4ο Ερώτηµα: Αν η καλή οργάνωση της Πυροσβεστικής είναι ο λόγος που µεταφέρθηκε η πυρόσβεση στη Πυροσβεστική Υπηρεσία, τότε µήπως και οι αρρώστιες των δέντρων µπορούν να µεταφερθούν στα νοσοκοµεία; Είναι η ίδια αναλογία. Όσο καλά µπορεί να κάνει το δέντρο ένας γιατρός, άλλο τόσο µπορεί ένας πυροσβέστης να σβήσει µια φωτιά µέσα στο δάσος. 5ο Ερώτηµα: Ολόκληρη η Βουλή το 1993 εξέδωσε για πρώτη φορά ένα οµόφωνο πόρισµα να κάνουν τον Ενιαίο Φορέα ασοπυρόσβεσης, δηλαδή έναν φορέα που να ασχολείται µόνο µε τις πυρκαγιές. Και ήδη 2 χρόνια µετά έρχονται να αναιρέσουν όλ αυτά και κάνουν το τελείως αντίθετο απ αυτά που οι ίδιοι πρότειναν! Πώς είναι δυνατόν οι ίδιοι άνθρωποι να αυτοαναιρούνται και να πράττουν τελείως διαφορετικά από αυτό που η έρευνα τους απέδειξε ως ορθότερο; Αν δεν είναι αυτό παράλογο τότε τι είναι; 6ο Ερώτηµα: Η ασική Υπηρεσία ξέρει τι σηµαίνει φωτιά σε ελατόδασος. Το έλατο δεν ανανεώνεται, δεν αναδασώνεται ούτε αναγεννάται µετά απ την πυρκαγιά. Η Πυροσβεστική 12

14 δεν µπορεί να καταλάβει αυτές τις οικολογικές σχέσεις που υπάρχουν. Η Πυροσβεστική δεν µπορεί να αξιολογήσει τόσο σοβαρά οικολογικά θέµατα. Και µόνον αυτό που συνέβη στην Πάρνηθα µε τη µη αναστρέψιµη καταστροφή, δεν είναι αρκετό ώστε να θεωρηθεί τεράστιο λάθος η απόσυρση της ασικής Υπηρεσίας από την πυρόσβεση; 7ο Ερώτηµα: Εµείς στο Ινστιτούτο κάναµε το πρόγραµµα µε τις κάµερες στη Σιθωνία, για το οποίο σας µίλησα προηγουµένως. Είναι πρόληψη. Η πρόληψη υπάγεται στη ασική Υπηρεσία, ενώ η εποπτεία του δάσους υπάγεται στη Πυροσβεστική Υπηρεσία. Αυτή τη στιγµή έχουµε εξοπλισµό αξίας ευρώ και θέλουµε να τον παραδώσουµε σε µια Υπηρεσία ώστε να αξιοποιηθεί. Ποια υπηρεσία είναι αρµόδια ώστε να της τον παραδώσουµε; Απευθυνόµαστε στην Πυροσβεστική η οποία µας λέει ότι αυτό είναι πρόληψη και µας παραπέµπει στη ασική. Πάµε στη ασική και µας λένε ότι αυτό είναι εποπτεία και µας στέλνουν στην Πυροσβεστική. Κι έτσι, µένει σε εµάς αυτός ο εξοπλισµός και δεν ξέρουµε πού να τον δώσουµε! Και µετά ζητάµε από µια απαξιωµένη Υπηρεσία να προστατέψει τα δάση... 8ο Ερώτηµα: Την προηγουµένη εβδοµάδα ήµουν προσκεκληµένος οµιλητής στο Πανελλήνιο ασολογικό Συνέδριο στην Καστοριά κι έθεσα ευθέως το ερώτηµα: «Απαντήστε µου παρακαλώ συνάδελφοι, πριν γίνουν οποιεσδήποτε ενέργειες, έχετε το κουράγιο, το θάρρος και την επιθυµία µετά από αυτή την κακή συµπεριφορά απ όλη την κοινωνία απέναντί σας, να προστατέψετε τα δάση; Είστε οι µόνοι που µπορείτε». Η απάντηση που πήρα ήταν: «Εµείς θέλουµε, αλλά πώς; Είµαστε διαλυµένοι!». εν υπάρχουν ασικές Υπηρεσίες αυτή τη στιγµή. Υπάρχουν αυτοί που περιµένουν να βγουν στη σύνταξη και οι νέοι που µπήκαν τώρα και δεν ξέρουν τι σηµαίνει δάσος. Ο ιστός µεταφοράς εµπειρίας από τον παλιό στο νεότερο έχει χαθεί γιατί 20 χρόνια δεν έγινε ούτε ένας διορισµός. Είναι δυνατόν σήµερα να αναζητούνται ευθύνες από µια γερασµένη και υποβαθµισµένη σε ανθρώπινο δυναµικό, µέσα και κονδύλια Υπηρεσία για την ανεπάρκεια των προληπτικών έργων; 9ο Ερώτηµα: Γνωρίζει κανείς πυροσβέστης τι σηµαίνει δασική πυρκαγιά; Πιστεύετε ότι αυτά που συζητήσαµε σήµερα τα ξέρουν; Είναι η δουλειά τους κι όµως δεν τα ξέρουν. εν ξέρουν τι σηµαίνει µέθοδος κατάσβεσης. Ξέρουν µόνο να πετούν νερό µε τη µάνικα. Αυτό λέγεται άµεση µέθοδος. Αυτή όµως είναι αντιµετώπιση πυρκαγιάς, σύµφωνα µε τη παγκόσµια βιβλιογραφία, µόνο για µικρές πυρκαγιές, για να σβήνει χόρτα. Η αντιµετώπιση για τις µεγάλες πυρκαγιές είναι η έµµεση µέθοδος, αυτό σηµαίνει ότι ανοίγουµε αντιπυρική ζώνη, βάζουµε φωτιά και η µία φωτιά σβήνει την άλλη. Στο Συνέδριο της Καστοριάς οι Κύπριοι µας είπαν ότι όταν εφάρµοσαν την αντιπυρά και έσωσαν δυο χωριά, πήγε ο Αξιωµατικός της Πυροσβεστικής της περιοχής και τους είπε θα αν συνέχιζαν θα τους έκλειναν µέσα ως εµπρηστές!!! ιάβασα επίσης Αξιωµατικούς της Πυροσβεστικής που έλεγαν ότι ήρθαν οι Γάλλοι και τους µίλησαν για µια νέα µέθοδο που εφαρµόζουν. Αν δείτε εγχειρίδια από το 1930 και µετά η αντιπυρά είναι η βασική µέθοδος παγκοσµίως! Εγώ διδάσκω στα ΙΕΚ και οι µαθητές µου την ξέρουν την αντιπυρά από το Α εξάµηνο. 10ο Ερώτηµα: Και τέλος, το µεγάλο παράπονο που έχουµε εγώ και οι συνάδελφοι µου ερευνητές είναι ότι εµείς δουλεύουµε και ώρες στο Ινστιτούτο για να αποκτήσουµε εξειδικευµένες 13

15 γνώσεις. Η έρευνα είναι η δουλειά µας και κανείς δεν ήρθε ποτέ να µας ζητήσει µια γνώµη. Γιατί τότε η έρευνα; Γιατί η συσσώρευση εξειδικευµένης γνώσης; Εάν θέλαµε ανακεφαλαιώνοντας να καταγράψουµε τις αδυναµίες ου παρουσιάζει η πυροσβεστική υπηρεσία στην αντιµετώπιση των δασικών πυρκαγιών θα µπορούσαµε να συνοψίσουµε στα εξής: Είναι δασοφοβική, διότι δεν γνωρίζει το δάσος Λειτουργεί µε βάσει αυστηρούς κανονισµούς που κάνουν την προσπάθεια δυσκίνητη και αναποτελεσµατική. Κυνηγά τη φωτιά από πίσω, ποτέ δεν στήθηκε απέναντι της. εν εφαρµόζει µεθόδους κατάσβεσης πέρα από την άµεση. Τα περιµένει όλα από τα πυροσβεστικά αεροπλάνα και ελικόπτερα. εν µπορεί να προλάβει τις φωτιές συγχρόνως στο δάσος και στους οικισµούς. Χρησιµοποιεί βαριά πυροσβεστικά οχήµατα που είναι ακατάλληλα για δάση. Μη µπαίνοντας στα δάση, αχρηστεύονται βασικά έργα πρόληψης (π.χ. οµβροδεξαµενές) Έχει τη δυσκίνητη αυστηρή στρατιωτική δοµή και χάνει την ευελιξία της πρωτοβουλίας των οµαδαρχών. εν διαθέτει υλοτόµους και χάνει το πλεονέκτηµα της διάνοιξης αντιπυρικών ζωνών. Το χειρότερο όλων είναι ότι ακόµη δεν παραδέχθηκε ότι καταπιάστηκε µε ένα αντικείµενο πολύ σοβαρό που δεν µπορεί να το διαχειριστεί και να δηλώσει αδυναµία. Ο Ενιαίος Φορέας ασοπυρόσβεσης ήταν µια ιδέα εξαιρετικά καλή γιατί προέβλεπε τα πάντα για τις µεθόδους κατάσβεσης αλλά και το πώς µπορεί να διαµορφωθεί µια παράλληλη ασική Υπηρεσία, η οποία θα σβήνει µόνο πυρκαγιές. Θα εκπαιδεύονται οι άνθρωποι µόνο γι αυτό. Ζούµε σε µια χώρα όπου είµαστε κυριολεκτικά ξυπόλυτοι όταν καλούµαστε να αντιµετωπίσουµε τις πυρκαγιές. Βλέπετε από τη µια τους Αµερικάνους, τους Αυστραλούς δασοπυροσβέστες κι από την άλλη τους Έλληνες. Βασικό εργαλείο των δασοπυροσβεστών είναι το φλογοβόλο για την εφαρµογή της έµµεσης µεθόδου. Εκεί έχουµε τους εθελοντές που συγκεντρώνονται από έναν οµαδάρχη, τους λένε τι θα κάνουν και τους πάνε µε υπεύθυνη συνοδεία στη φωτιά. Εδώ ο καθένας µε σαγιονάρες και φανελάκι µπορεί να µπει µες στη φωτιά, να καεί ο άνθρωπος και να τον βρουν µόνο όταν τον ψάξουν οι οικείοι του. Kι επίσης, τα προστατευτικά µέσα, π.χ. ένα καταφύγιο φωτιάς που έχει οποιοσδήποτε πυροσβέστης Αµερικάνος, ενώ οι Έλληνες πυροσβέστες προσπαθούν να σωθούν τελείως απροστάτευτοι. Και είδαµε τα τραγικά αποτελέσµατα των παιδιών που κάηκαν στην Κρήτη, στην Εύβοια και στη υτική Πελοπόννησο. Αποκατάσταση Τι συµβαίνει µετά τις πυρκαγιές; Πιέζουµε όλοι τον ήµαρχο, ο ήµαρχος πιέζει τον Νοµάρχη, εκείνος πιέζει την Κυβέρνηση για άµεσα έργα αποκατάστασης και η κυβέρνηση αντί να λειτουργήσει ως βαλβίδα απορρόφησης όλης αυτής της πίεσης, τη µεταφέρει στη ασική Υπηρεσία και της αναθέτει να υλοποιήσει µεταπυρικά έργα. Τι είδους έργα, κανέναν δε νοιάζει!... «Άνοιξε λάκκους βάλε φυτά δε µε νοιάζει, αυτό θέλει ο κόσµος!». Έχω µιλήσει µε αρκετούς πολιτικούς και πιστέψτε µε, αυτή είναι η αγωνία τους, να µη τους κατηγορήσουν ότι δεν κάνουν τίποτα µετά τις φωτιές και όχι το τι θα κάνουν. 14

16 Μιλάµε όλοι για αναδασώσεις. Για να κάνεις µια αναδάσωση πρέπει να ξέρεις από τι αποτελείται το κάθε τµήµα της γης. Είναι όξινο; αλκαλικό; είναι βαθύ; αµµώδες; πηλώδες; τι χαρακτηριστικά έχει; Αυτή τη στιγµή η Πελοπόννησος είναι γεµάτη από ανθρώπους άσχετους που υλοποιούν τα µεταπυρικά έργα. Η σύγχρονη τεχνολογία Συστηµάτων Γεωγραφικής Πληροφορίας (Geographical Information Systems) µας δίνει τον τρόπο να δούµε ότι π.χ. σε έδαφος επιπέδου οξύτητας ph 6 µπορούν να αναπτυχτούν 20 φυτά. Αν αυτό το συνδυάσουµε µε το βάθος του εδάφους, δηλαδή φυτά που δεν αντέχουν το ρηχό έδαφος και τα αποκλείουµε. Το ίδιο πρέπει να κάνουµε και µε όλους τους οικολογικούς παράγοντες. Έτσι καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι σε µια συγκεκριµένη περιοχή µπορούµε να φυτέψουµε 4-5 φυτά. Και αυτά πρέπει να βάλουµε, κι όχι ό,τι φυτά διαθέτει το εκάστοτε φυτώριο. Είπαµε κάποια στιγµή ότι θα κάνουµε αναδασώσεις. Έχουµε 46 κρατικά φυτώρια και από αυτά θα πάρουµε το υλικό. Πήραµε 16 τυχαία κι είδαµε ότι τα φυτά που παράγουν (ψευδακακίες, λιγούστρα) δεν υπάρχουν στα ελληνικά δάση και είναι κατάλληλα µόνο για δρόµους κι ελεγχόµενες περιοχές. Τα δέντρα που χρειάζονται, όπως η κουµαριά που είναι αναπόσπαστο στοιχείο του µεσογειακού δάσους, δεν υπάρχει. Αν θέλαµε λοιπόν κάποια στιγµή να αναδασώσουµε την Ελλάδα µε κουµαριές, θα είχαµε µόνο για 35 στρέµµατα παίρνοντας τα φυτά και από τα 46 φυτώρια. Από αγριελιά που είναι το χαρακτηριστικότερο µεσογειακό φυτό, µόνο 7 στρέµµατα, ενώ σχοίνο µόνο 350 στρέµµατα. Έβαλαν στο Σέιχ-Σου λιγούστρα, πυράκανθους, πικροδάφνες Όταν βάζεις ένα φυλλοβόλο στο χώρο που ευδοκιµούν µόνο αείφυλλα, τι τύχη µπορεί να έχει; Κανένα φυλλοβόλο δεν µπορεί να αναπτυχθεί στα µεσογειακά περιβάλλοντα. Θα σας εξηγήσω ένα µοντέλο. Ο αέρας κινείται κατά µήκος της θάλασσας. Μόλις βρει βουνό, αρχίζει να ανεβαίνει. Όσο ανεβαίνει, η πίεση του αέρα µειώνεται άρα ο όγκος διαστέλλεται. Όσο διαστέλλεται, ο όγκος ψύχεται. Από ένα σηµείο και πάνω αρχίζουν οι πρώτες βροχές γιατί η ψύξη είναι τόσο µεγάλη που οι υδρατµοί γίνονται σταγόνες και όσο ανεβαίνουµε πιο πάνω η βροχή γίνεται µεγαλύτερη. Η βλάστηση στην Ελλάδα λοιπόν διαµορφώνεται σε ζώνες ανάλογα µε την ποσότητα και την εποχικότητα των βροχών, τις όποιες κανείς δεν µπορεί να τις ξεπεράσει. Υπάρχει η εύφλεκτη (µεσογειακή) ζώνη. Υπάρχει η ζώνη των φυλλοβόλων δρυών όπου πέφτουν βροχές και τα δέντρα είναι φυλλοβόλα. Μετά έχουµε τη ζώνη µε τις οξιές και τα έλατα µε επίσης πολλές βροχές. εν µπορούµε λοιπόν να πάρουµε φυτά από τη µία ζώνη και να τα φυτέψουµε σε µια άλλη. Είναι καθορισµένα από τη φύση. Στο Σέιχ-Σου, για παράδειγµα, φύτεψαν πικροδάφνες αλλά άρχισαν τα πεύκα να φυτρώνουν γύρω-γύρω και το φυτό δεν µπόρεσε να επιβιώσει. Το ίδιο έχει συµβεί και στον Υµµητό, που έχει καεί δύο φορές µέσα σε τρία χρόνια! Γίνανε έξοδα χωρίς αποτέλεσµα. Έχουµε πολλές φορές προειδοποιήσει τους κυβερνώντες ότι όταν δίνεις εκατοµµύρια για να κάνεις αυτό που η φύση θα το κάνει από µόνη της αρκεί να προστατευτεί - το µόνο 15

17 που θα καταφέρουν είναι να δηµιουργήσουν µια νέα κάστα εµπρηστών, που θα είναι οι αποκαταστάτες του δάσους. Τι σηµαίνει αυτό; Αν εγώ πάρω εκατοµµύρια για να ανοίξω λάκκους και να βάλω φυτά, µπορεί τα φυσικά δέντρα να εξαφανίσουν αυτά τα φυτά, εγώ όµως τα λεφτά τα έχω πάρει. Γιατί να µην είναι κίνητρο για να κάψω και τον υπόλοιπο Υµµητό ώστε να πάρω κι άλλα χρήµατα; Αντιδιαβρωτικά έργα Έχουν ακουστεί πολλά για τα αντιδιαβρωτικά έργα, όπως ότι θα σωθούµε αν βάλουµε κλαδοπλέγµατα κατά µήκος των ισοϋψών. Για να δούµε πόσο επικίνδυνο είναι αυτό που γίνεται και πόσο διαφέρει αυτό που πρέπει να κάνουµε µε αυτό που τελικά κάνουµε ας δούµε το ακόλουθο παράδειγµα. Αν πάρουµε µια φέτα ψωµί και την αφήσουµε στο τραπέζι θα αρχίσει να µουχλιάζει και θα αποδοµηθεί. Αν την κάνουµε φρυγανιά, θα αντέξει αρκετά χρόνια χωρίς να µουχλιάσει. Έτσι θα παραµείνει στο τραπέζι µας για πολύ περισσότερο χρόνο. Όλα αυτά τα κλαδιά που χρησιµοποιούνται για κλαδοπλέγµατα είναι από δέντρα που πέθαναν από υψηλές θερµοκρασίες και χάνοντας την υγρασία τους µετατρέπονται ουσιαστικά σε φρυγανιές. Είχαµε µια διαφωνία µε έναν καθηγητή του Αριστοτέλειου πανεπιστήµιου από αυτούς που σχδίασαν και τοποθέτησαν τα κλαδοπλέγµατα. Εγώ υποστήριζα ότι ο χρόνος διάσπασης αυτών των κλαδιών θα είναι 20 χρόνια περίπου. Εκείνος υποστήριζε ότι σε 3 χρόνια θα αποδοµηθούν όλα και έτσι δε θα υπάρχει πρόβληµα στο δάσος. Προχθές, στο Συνέδριο της Καστοριάς παραδέχτηκε ότι έκανε λάθος, γιατί 10 χρόνια µετά τη φωτιά στο Σέιχ-Σου τα κλαδοπλέγµατα βρίσκονται ακόµη εκεί. Μιλάµε για 800 χλµ. καύσιµης δασικής ύλης ξηρότατης µορφής σε διάταξη καύσης. Αυτό στο εξωτερικό το κάνουν όταν θέλουν να οδηγήσουν τη φωτιά κάπου εφαρµόζοντας το λεγόµενο προδιαγεγραµµένο πυρ, δηλαδή βάζουν τα κλαδιά το ένα δίπλα στο άλλο και προκαλούν τη φωτιά. Κατά τη γνώµη µου δεν έπρεπε εξαρχής να µπουν στο δάσος που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται για να τοποθετήσουν τα κλαδοπλέγµατα ή για να βάλουν νέα φυτά. Τα µηχανήµατα που µπήκαν για να τοποθετήσουν τα κορµοδέµατα και να βάλουν νέα φυτά συµπίεσαν το έδαφος ενώ οι σπόροι που ήδη υπήρχαν σκεπάστηκαν και το µέρος έµεινε γυµνό και άγονο. εν είναι καλύτερα να αφήσουµε τη φύση να κάνει µόνη της τη δουλειά της; Πότε δηλαδή πληµµύρισε η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της ύπαρξής της και τώρα φοβόµαστε µήπως πληµµυρίσει τον πρώτο χρόνο; Κι αυτό γιατί στο δεύτερο και στον τρίτο χρόνο θα έχουν αναπτυχθεί τα πουρνάρια και οι κουµαριές. Θα είναι τόσο µεγάλα και πυκνά που δεν υπάρχει τέτοιο θέµα. Κι όµως, αυτή τη στιγµή και µε την ίδια λογική, σε όλη τη υτική Πελοπόννησο και στην Πάρνηθα τοποθετούνται αυτά τα κλαδιά! Υπάρχουν και οι κορµοί οι οποίοι δένονται, τα κορµοδέµατα τα οποία είναι λιγότερο επικίνδυνα, αλλά τουλάχιστον απ ό,τι µου περιέγραψε συνάδελφος που ήταν στον Υµµητό σε µια φωτιά φέτος, δεν µπόρεσαν να σβήσουν τη φωτιά όταν άρχισαν να καίγονται οι κορµοί. Και δεν είναι µονάχα ότι καίγονται οι κορµοί! Ο αέρας µεταφέρει τους σπόρους απ όλα τα φυτά και τους µαζεύει κατά µήκος των κορµών. Τον Ιούλιο-Αύγουστο ξεραίνονται και δηµιουργούν ένα φυτίλι ξηρής ουσίας µε αποτέλεσµα να µεταφέρεται η φωτιά. Έτσι είχε καεί η Πεντέλη το 1998, ενώ είχε ξανακαεί το 16

18 1995. Μέσα σε 3 χρόνια είχαµε 2 πυρκαγιές στο ίδιο µέρος. Όταν ρώτησα πώς κάηκε µου είπαν ότι η φωτιά µεταφερόταν κατά µήκος των κορµοδεµάτων. Τι είναι προτιµότερο; Να βάλουµε αυτά για να µην πληµµυρίσει µια πόλη; Μια πόλη ή ένα χωριό θα πληµµυρίσει ούτως ή άλλως, εφ όσον τα ρέµατα είναι µπαζωµένα. Ανοίξτε τα µπαζωµένα ρέµατα κι αφήστε το νερό να φύγει! Το δάσος δεν είναι πανάκεια και µην πιστεύετε ότι µπορεί να ανακόψει το νερό. Στην πλήρη του µορφή µέχρι 2,5-3 χιλιοστά βροχής µπορεί να απορροφήσει. Η υπόλοιπη βροχή θα πάει στα ρέµατα. Αν τα ρέµατα είναι µπαζωµένα δεν υπάρχει καµία ελπίδα είτε υπάρχει δάσος, είτε όχι. Αλλά το να δηµιουργούµε για χρόνια αυτό το δυναµίτη µέσα στο δάσος - και το έχουµε σε όλα τα δάση τα οποία καίγονται και να ξαναπάρει φωτιά και να καούν τα πεύκα πριν βγάλουν σπόρους, δηλαδή πριν περάσουν χρόνια για να αναπτυχθεί η καινούρια µάζα των σπόρων, τότε θα µιλάµε για µη αναστρέψιµη καταστροφή. Αν ρωτήσω εσάς, που δεν έχετε εξειδικευµένες γνώσεις δασολογίας αν θα κάνατε κάτι τέτοιο θα λέγατε όχι. Γιατί όποιος θέλει να ακούσει θα πειστεί. Όποιος όµως έχει συµφέροντα να µην ακούσει - γιατί όλα αυτά είναι έργα που πληρώνονται - δε θα ακούσει. Το πρόβληµα των δασών µας δεν είναι οι φωτιές. Είναι οι αποκαταστάτες µετά τις φωτιές!!! Σας ευχαριστώ πολύ για την υποµονή σας. * Ο ρ. Παύλος Κωνσταντινίδης είναι ερευνητής του Ινστιτούτου ασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης ΕΘΙΑΓΕ. Θα βρείτε και άλλα άρθρα και οµιλίες του στο Οικολόγιο: emid=104} 17