Διαχείριση κινδύνου στις παράκτιες περιοχές από ακραία φαινόμενα πλημμύρας από τη θάλασσα

Transcript

1

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Π.Μ.Σ. ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Εκπόνηση Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας με τίτλο: Διαχείριση κινδύνου στις παράκτιες περιοχές από ακραία φαινόμενα πλημμύρας από τη θάλασσα συγγραφέας: Αριστείδης Κατιρτζίδης διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. Α.Ε.Μ.: 230 επιβλέπων καθηγητής: Θεοφάνης Καραμπάς Καθηγητής τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. εξεταστική επιτροπή: Νικόλαος Θεοδοσίου Αναπλ. Καθηγητής τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Ευαγγελία Λουκογεωργάκη Επικ. Καθηγήτρια τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. ημερομηνία: Νοέμβριος

3 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας Περιεχομένων... 3 Ευρετήριο Εικόνων και Χαρτών... 5 Ευρετήριο Πινάκων... 8 Περίληψη... 9 Λέξεις κλειδιά: Abstract Key words: Εισαγωγή Βασικές έννοιες Ορισμοί Ιστορικό και Νομικό Πλαίσιο Οδηγία 2000/60/ΕΚ Νόμος 3199/ Οδηγία 2007/60/ΕΚ Εφαρμογή στην Ελλάδα Η έννοια της πλημμύρας Η διάβρωση ως αιτία πλημμύρας Η περίπτωση των τσουνάμι Η έννοια της τρωτότητας Εφαρμογή του Δείκτη Τρωτότητας στις ακτές του Αιγαίου Η έννοια της επικινδυνότητας Σχήματα υπολογισμού κινδύνου κατά τον υπολογισμό πιθανότητας επί της συνέπειας Μεθοδολογία υπολογισμού του Κινδύνου Πλημμύρας Εφαρμογή στην Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης Η ελληνική πραγματικότητα Η Προκαταρκτική Αξιολόγηση των Κινδύνων Πλημμύρας στην Ελλάδα Περιπτωσιολογική Μελέτη: Αιγαίο Πέλαγος Νήσος Λέσβος Εκτίμηση κινδύνου της περιοχής μελέτης Βυθομετρικά χαρακτηριστικά

4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Κλιματική μελέτη θαλάσσιου χώρου και δημιουργία βάσης δεδομένων μετεωρολογικών παραμέτρων Μεταβλητότητα Μέσης Στάθμης Θάλασσας Σημαντικό Ύψος Κύματος, Μετεωρολογική Παλίρροια και Τρωτότητα Ύψος κύματος με την κλιματική αλλαγή Κυματική καταιγίδα Ακραίες τιμές μετεωρολογικής παλίρροιας Συνολική επίδραση της κλιματικής αλλαγής στις ακτές της Λέσβου Εκτίμηση Κινδύνου Πλημμύρας στη Λέσβο Εκτίμηση δεδομένων Σημαντικά Ιστορικές Πλημμύρες και Πιθανότητα Πλημμύρας Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας Εγκαταστάσεις και τρέχουσα κατάσταση Οικονομική Δραστηριότητα Περιβαλλοντικό κόστος και οικονομικές αποζημιώσεις Γενική περιβαλλοντική επιβάρυνση Σχήματα υπολογισμού κινδύνου της νήσου Λέσβου Επίλογος Συμπεράσματα Παραπομπές Βιβλιογραφία Ελληνική και Ξενόγλωσση Ακαδημαϊκή Βιβλιογραφία Διαδικτυακή Βιβλιογραφία Παράρτημα Α

5 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Ευρετήριο Εικόνων και Χαρτών [εικ. 1] [εικ. 2] [εικ. 3] [εικ. 4] [εικ. 5] [εικ. 6] [εικ. 7] [εικ. 8] [εικ. 9] [εικ. 10] [εικ. 11] [εικ. 12] [εικ. 13] [εικ. 14] [εικ. 15] [εικ. 16] [εικ. 17] [εικ. 18] [εικ. 19] [εικ. 20] [εικ. 21] [εικ. 22] [εικ. 23] [εικ. 24] [εικ. 25] [εικ. 26] [εικ. 27] [εικ. 28] [εικ. 29] [εικ. 30] Μετεωρολογική παλίρροια Μετεωρολογική παλίρροια Σχηματισμός ακτογραμμής από γεωλογικές διαδικασίες Διαμόρφωση αμμώδους παραλίας υπό την επιρροή θαλάσσιων ρευμάτων και κυματισμών Διαταραχή της φυσικής ισορροπίας της ακτής με την κατασκευή λιμένα Αναρρίχηση του κύματος τσουνάμι στη θάλασσα Σταθερότητα, μεταβλητότητα ακτογραμμής (αριστερά) και παράκτιες κλίσεις (δεξιά), όπως προκύπτουν από το EUROSION (2001) Υπολογισμός του δείκτη τρωτότητας για τις ακτές του Αιγαίου Πελάγους Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας Χάρτης Επικινδυνότητας Πλημμύρας Χάρτης Επικινδυνότητας Πλημμύρας Εκτίμηση κινδύνου με βάση τον πληθυσμό Εκτίμηση κινδύνου με βάση τις οικονομικές δραστηριότητες Εκτίμηση κινδύνου με βάση τις εγκαταστάσεις Εκτίμηση κινδύνου με βάση άλλους παράγοντες Οι 14 Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμών (Υδατικά Διαμερίσματα) Θέσεις ιστορικών πλημμυρικών συμβάντων Αριθμός πλημμυρικών γεγονότων στις θέσεις ιστορικών πλημμυρικών συμβάντων Έκταση πλημμυρικών συμβάντων Οικονομικές αποζημιώσεις πλημμυρικών συμβάντων Τύπος επιπτώσεων Σημαντικά πλημμυρικά συμβάντα Χάρτης ακτών νήσου Λέσβου Χάρτης ποταμών νήσου Λέσβου Χάρτης λιμνών νήσου Λέσβου Γεωπολιτικός χάρτης της Νήσου Λέσβου Αεροφωτογραφία της Νήσου Λέσβου Υψομετρικός χάρτης της Νήσου Λέσβου 5

6 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ. 31] Χάρτης Βυθομετρικών Χαρακτηριστικών της θαλάσσιας περιοχής πέριξ της Νήσου Λέσβου [εικ. 32] Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (περίοδος αναφοράς) [εικ. 33] Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 34] Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 35] Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς) [εικ. 36] Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 37] Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 38] Βροχοπτώσεις Χειμώνας (περίοδος αναφοράς) [εικ. 39] Βροχοπτώσεις Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 40] Βροχοπτώσεις Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 41] Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς) [εικ. 42] Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 43] Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 44] Άνεμος Χειμώνας (περίοδος αναφοράς) [εικ. 45] Άνεμος Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 46] Άνεμος Χειμώνας (ΜΠ ) [εικ. 47] Άνεμος Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς) [εικ. 48] Άνεμος Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 49] Άνεμος Καλοκαίρι (ΜΠ ) [εικ. 50] Μακροχρόνια μεταβλητότητα της μέσης στάθμης της θάλασσας όπως υπολογίζεται για τις τέσσερις υποπεριοχές μελέτης από τα δορυφορικά δεδομένα υψομετρίας (μπλε) και τα αποτελέσματα του ωκεάνιου μοντέλου (μαύρο) [εικ. 51] Φιλτραρισμένη μηνιαία συνεισφορά από κάθε συνιστώσα υπεύθυνη για την προβλεπόμενη μεταβλητότητα της στάθμης της θάλασσας στα αποτελέσματα του μοντέλου (σε μέτρα) χωρίς διόρθωση μάζας [εικ. 52] Αποτελέσματα μοντέλου για τη μέση στάθμη της θάλασσας (σε μέτρα) συμπεριλαμβάνοντας τη διόρθωση της μάζας (2.5mm/yr) [εικ. 53] Χρονική μεταβολή της μέγιστης στάθμης της θάλασσας (m) [εικ. 54] Δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας (σε m) [εικ. 55] Σημαντικό ύψος κύματος και μετεωρολογική παλίρροια σε σχέση με την περίοδο επαναφοράς [εικ. 56] Ποσοστό ακτών με υψηλή τρωτότητα σε κατάκλιση για τις κατηγορίες καταιγίδων 4 και 5 [εικ. 57] Ποσοστιαία σημεία για περίοδο επαναφοράς 50 ετών σε ένα έτος 6

7 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ. 58] [εικ. 59] [εικ. 60] [εικ. 61] [εικ. 62] [εικ. 63] [εικ. 64] [εικ. 65] [εικ. 66] [εικ. 67] [εικ. 68] [εικ. 69] [εικ. 70] [εικ. 71] [εικ. 72] [εικ. 73] [εικ. 74] Ποσοστό ακτών με υψηλή τρωτότητα σε κατάκλιση για τις κατηγορίες καταιγίδων 4 και 5 Βαθυμετρία (m) και όρια μοντέλου Μεσογείου Θάλασσας Δείκτης Μετεωρολογικής Παλίρροιας (SSI, σε m) κατά μήκος της ακτογραμμής της Μεσογείου Εξέλιξη μορφολογίας πυθμένα κάτω από ακραίες συνθήκες ύψους κύματος και μετεωρολογικής παλίρροιας (H s =5.56m και SS=0.44m) Σημαντικές Ιστορικές Πλημμύρες της Νήσου Λέσβου Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας της Νήσου Λέσβου Ακτές Τεχνικών Εκθέσεων Μελέτης Προστασίας Λέσβου λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση Χάρτης περιοχής μελέτης Εφταλούς (μήκος λευκής γραμμής: 600μ.) Χάρτης περιοχής μελέτης Πέτρας (μήκος λευκής γραμμής: 600μ.) Χάρτης περιοχής μελέτης Θερμής (μήκος λευκής γραμμής: 1.000μ.) Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Εφταλούς Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Εφταλούς Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Εφταλούς Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Πέτρας Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Πέτρας Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Θερμής Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Θερμής 7

8 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ευρετήριο Πινάκων [πίν. 1] Διάφοροι τύποι παράκτιας τρωτότητας [πίν. 2] Υπολογισμός τρωτότητας με βάση φυσικές παραμέτρους [πίν. 3] Υπολογισμός τρωτότητας με βάση παραμέτρους ανθρώπινης επίδρασης [πίν. 4] Υπολογισμός τρωτότητας με βάση κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους [πίν. 5] Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης [πίν. 6] Εκτίμηση της παράκτιας κλίσης των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης [πίν. 7] Ποιοτική εκτίμηση τρωτότητας στις ακτές του Αιγαίου Πελάγους, σύμφωνα με βιβλιογραφικά δημοσιευμένα αποτελέσματα [πίν. 8] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με τον αριθμό κατοίκων [πίν. 9] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα [πίν. 10] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με το κόστος αποζημιώσεων [πίν. 11] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την έκταση γης [πίν. 12] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με τις εγκαταστάσεις [πίν. 13] Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την περιβαλλοντική επιβάρυνση [πίν. 14] Κατάλογος ακτών νήσου Λέσβου [πίν. 15] Κατάλογος ποταμών νήσου Λέσβου [πίν. 16] Κατάλογος λιμνών νήσου Λέσβου [πίν. 17] Ετήσια ποσοστιαία σημεία H s για περιόδους επαναφοράς 50 και 100 έτη [πίν. 18] Μέσες τιμές κυματικών δεδομένων ανά περιοχή και κατηγορία καταιγίδας [πίν. 19] Μονομεταβλητές εκτιμήσεις του επιπέδου επαναφοράς [πίν. 20] Σημαντικές ιστορικές πλημμύρες στη νήσο Λέσβο [πίν. 21] Οικονομική δραστηριότητα της νήσου Λέσβου [πίν. 22] Οικονομικές αποζημιώσεις πλημμυρικών γεγονότων της νήσου Λέσβου [πίν. 23] Συνολική εκτίμηση και αποτίμηση κινδύνου πλημμύρας νήσου Λέσβου 8

9 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Περίληψη Στην παρούσα Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία ερευνάται η Διαχείριση Κινδύνου και Επικινδυνότητας Παράκτιων Περιοχών υπό την Απειλή Ακραίων Φαινομένων Πλημμύρας από τη Θάλασσα, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ελληνική και ξενόγλωσση ακαδημαϊκή, νομοθετική και διαδικτυακή βιβλιογραφία. Αρχικά, παρουσιάζεται η ιστορικότητα του θεωρητικού και νομικού υπόβαθρου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Κοινοτικών Οδηγιών που εξεδόθησαν από την τελευταία. Παράλληλα, αναφέρονται οι βασικοί ορισμοί, όπως αυτοί επισήμως αναφέρονται στα ελληνικά και ευρωπαϊκά έγγραφα, αλλά και σε διαδικτυακές πηγές, υιοθετώντας μια πιο εκλαϊκευμένη γλώσσα, με σκοπό την εξοικείωση του αναγνωστικού κοινού. Στη συνέχεια αναλύεται η έννοια της πλημμύρας, της τρωτότητας και της επικινδυνότητας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη διαφορά μεταξύ κινδύνου και επικινδυνότητας, όπως αυτή ορίζεται στη βιβλιογραφία. Η ανάλυση γίνεται τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, με την παρουσίαση παραδειγμάτων ανάλυσης κινδύνου και επικινδυνότητας από την ακαδημαϊκή θεματική βιβλιογραφία. Στο ίδιο πλαίσιο, αναλύεται η επίσημη θέση της Ελλάδας απέναντι στο θέμα της διαχείρισης κινδύνου και επικινδυνότητας πλημμύρας, ο βαθμός υϊοθέτησης εφαρμογής των κοινοτικών οδηγιών και τα επίσημα στρατηγικά σχέδια, όπως αυτά συντάχθηκαν και εξεδόθησαν έως το Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στη νήσο Λέσβο του Αιγαίου Πελάγους, περιοχή η οποία επλήγη από σημαντικά πλημμυρικά φαινόμενα την τελευταία δεκαετία και στην οποία έχουν γίνει κατά καιρούς σημαντικές και εκτενείς μελέτες διαχείρισης κινδύνου και επικινδυνότητας πλημμύρας. Αρχικά, παρουσιάζονται πληροφορίες επί του νησιού, όπως γεωγραφικά και βυθομετρικά χαρακτηριστικά, δημογραφικά και οικονομικά στοιχεία. Έπειτα, γίνεται αναφορά στα ερευνητικά προγράμματα και σεμινάρια τα οποία απασχόλησε η ιδιαίτερη περίπτωση της Λέσβου και καταγράφονται ως βιβλιογραφικές αναφορές τα αριθμητικά δεδομένα τα οποία κρίνονται απαραίτητα για τη διαχείριση κινδύνου και επικινδυνότητας, όπως η μέση στάθμη θάλασσας, το σημαντικό ύψος κύματος, ο βαθμός τρωτότητας και η μετεωρολογική παλίρροια. Στο τελευταίο κεφάλαιο της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας γίνεται μια σύμπτυξη των προαναφερθέντων δεδομένων, προκειμένου να συνταχθεί με σαφήνεια ποιος είναι ο βαθμός κινδύνου και επικινδυνότητας ενδεχόμενης εμφάνισης νέου πλημμυρικού γεγονότος στη Λέσβο. 9

10 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Τέλος, στο πλαίσιο του Παραρτήματος παρουσιάζονται Χάρτες της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης Κινδύνου Πλημμύρας για όλη την Ελλάδα, όπως αυτοί δημοσιεύθηκαν με δεδομένα που ελήφθησαν μέχρι το Λέξεις κλειδιά: διαχείριση κινδύνου, διαχείριση επικινδυνότητας, πλημμύρα, μετεωρολογική παλίρροια, κλιματική αλλαγή, νήσος Λέσβος 10

11 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Abstract The current Master Diploma Thesis focuses on Flood Risk and Flood Hazard Management under the Threat of Extreme Storm Surge Conditions. The Thesis is based on Greek and English language academic, legislative and web bibliography. At the beginning of the Thesis, theoretical and legislative manners are described, as they have been published by the European Union and Directives. At the same time, official terms are defined, as they appear on the European and Greek documents, as well as in the Web, under a more folksy way, so that they are easily comprehensible. Next, flood, coastal vulnerability, risk and hazard management are analyzed. There is also further analysis as to the difference between risk and hazard management, as it is presented in the bibliography. The theoretical analysis is also accompanied by the presentation of practical examples, as they exist in the academic bibliography. Afterwards, the official Greek position of Flood Risk and Flood Hazard Management is analyzed as the way the country has adopted and implemented the European Directives, prior to the deadline year of The next chapters focus on Lesvos Island of Aegean Sea, an island that has suffered severe floods during the last decade, and has been a target of intense and academic research, as far as Flood Risk and Flood Hazard Management are concerned. In the beginning, information about Lesvos Island are presented, such as geographic and bathymetric characteristics, as well as demographic and economic criteria. Afterwards, research programs and academic seminars about Lesvos Island are reported, and their exported arithmetic data such as mean sea level, significant wave height, coastal vulnerability index and storm surge index are derived, as bibliographic sources. The last chapter of the current Master Diploma Thesis refers to the implementation of the above data, in relation to the current and future situation of Lesvos island. In particular, the imminent flood event on the island is calculated and presented under terms of Flood Risk and Flood Hazard Management. Last but not least, the Appendix presents the Flood Risk Maps of Greece as far as the Preliminary Assessment is concerned. The situation presented on the maps is based on data prior to

12 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Key words: flood risk management, flood hazard management, risk analysis, flood, storm surge, climate change, Lesvos island 12

13 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 1. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, η έξαρση της κλιματικής αλλαγής που συμβαίνει στον πλανήτη μας έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων, όπως οι πλημμύρες, τα τσουνάμι, οι πυρκαγιές, κ.ά. Ακραία φαινόμενα, η ύπαρξη των οποίων οφείλεται εν μέρει στη μανία του ανθρώπου να συναγωνιστεί τη φύση, να την υπερβεί και να καταστεί ο ίδιος κυρίαρχος του περιβάλλοντος στο οποίο φιλοξενείται. Η ύπαρξη ακραίας τεχνολογικής καινοτομίας, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η προσπάθεια του ανθρώπινου γένους να δαμάσει τη φύση έχουν ως αντίκρισμα τη διαταραχή της περιβαλλοντικής ισορροπίας, μιας ισορροπίας η οποία διατηρούταν σταθερή και αμετάβλητη κατά τους προηγούμενους αιώνες. Είναι φανερό ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα συνδέεται με τις γενεσιουργούς αιτίες ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων, είναι όμως μια σύγχρονη πραγματικότητα. Ο άνθρωπος, πλέον, καλείται να αντιμετωπίσει από κάθε σκοπιά την αντίδραση αυτή και εξίσου ισόποση συνεισφορά καλούνται να προσφέρουν και οι ειδικότητες του επαγγελματία μηχανικού, τόσο σε κατασκευαστικό, όσο και σε ερευνητικό, μελετητικό, ακαδημαϊκό και εκπαιδευτικό επίπεδο. Ήδη από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμπεριλάβει την αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων στα στρατηγικά της σχέδια, τα οποία εκφράζονται με τη μορφή δημοσιεύσεων Ευρωπαϊκών και Κοινοτικών Οδηγιών. Εκτός των άλλων, αναρίθμητα ερευνητικά προγράμματα και συνέδρια εστιάζουν στη μελέτη των θαλάσσιων περιβαλλοντικών φαινομένων, τη μαθηματικοποίηση των κινήσεων του ύδατος και τους τρόπους πρόληψης, αντιμετώπισης και ανάκαμψης των περιοχών από τα ακραία φαινόμενα. Εκτός της θεωρίας, βασικός παράγοντας στην αποκατάσταση της φυσικής ισορροπίας από πλευράς ανθρώπου είναι και η πράξη, και συγκεκριμένα οι τρόποι με τους οποίους θα επαναπροσδιοριστεί αρμονικά η φυσική ισορροπία. Τις τελευταίες δεκαετίες, παράλληλα με τη θεωρητική μελέτη, δίνεται έμφαση σε κατασκευές οι οποίες έχουν ως στόχο την προστασία του ανθρώπου, των χερσαίων περιοχών και των εγκαταστάσεων από τα θαλάσσια φαινόμενα. Ο όρος «προστασία» αρχικά είχε ως αντικείμενο, κυρίως, την ιδιοκτησία, το πλούτο και τα αγαθά που ο πληθυσμός κατέχει, σιγά σιγά όμως ταυτίζεται με τον όρο «ανάκαμψη» και αφορά στην επίτευξη της υγιούς συμβίωσης και ισορροπίας ανθρώπινου πληθυσμού και φυσικού περιβάλλοντος. 13

14 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Οι κατασκευαστικές πρακτικές είναι γνωστό ότι ακολουθούν την τεχνολογική εξέλιξη των τελευταίων ετών. Πλέον, από την κατασκευή ενός απλού κυματοθραύστη έχουμε περάσει σε περιπτώσεις κατασκευής πορώδους πυθμένα για την ομαλή διοχέτευση του νερού ή πλωτών πλατφορμών που φιλοξενούν ζωή. Από την απλή αναμονή ενός ακραίου φαινομένου, πλέον οι μελετητές μπορούν να υπολογίσουν με αρκετά μεγάλη ακρίβεια τη χρονική στιγμή μιας πλημμύρας με όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, όπως το ύψος του κύματος, την ταχύτητά του κ.λπ. Όλα αυτά όμως δεν θα μπορούσαν να υφίστανται αν δεν κινητοποιούνταν μηχανισμοί αντιμετώπισης των φαινομένων τα τελευταία χρόνια. Δεν είναι σίγουρο αν αφορμή αποτελεί η απώλεια περιουσίας ή η πραγματική ευαισθητοποίηση για την ομαλή ανθρώπινη δραστηριότητα στο περιβάλλον, γεγονός είναι, όμως, ότι ο σχεδιασμός και οι ιδέες φαίνεται να δημιουργούν κάποιες αρχικές αλλά σταθερές βάσεις. Στην παρούσα εργασία, παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο της διαχείρισης κινδύνου στις παράκτιες περιοχές από ακραία φαινόμενα πλημμύρας από τη θάλασσα. Αρχικά, παρουσιάζεται η ιστορικότητα του θεωρητικού και νομικού υπόβαθρου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και με ποιόν τρόπο και σε τι βαθμό η Ελλάδα υϊοθέτησε και εφάρμοσε τις οδηγίες. Στη συνέχεια γίνεται βιβλιογραφική αναφορά στην περίπτωση της νήσου Λέσβου, περιοχή η οποία επλήγη από πλημμύρες την τελευταία δεκαετία και στην οποία έχουν γίνει σημαντικές και εκτενείς μελέτες διαχείρισης κινδύνου και επικινδυνότητας πλημμύρας. Τέλος, στο πλαίσιο του Παραρτήματος παρουσιάζονται Χάρτες της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης Κινδύνου Πλημμύρας για όλη την Ελλάδα, όπως αυτοί δημοσιεύθηκαν μέχρι το

15 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 2. Βασικές έννοιες Ορισμοί Σύμφωνα με το ΦΕΚ Αρ. Φύλλου 1108, 21/07/2010, ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί: Πλημμύρα: Η προσωρινή κατάκλιση του εδάφους από νερό το οποίο, υπό κανονικές συνθήκες, δεν είναι καλυμμένο από νερό. Αυτή περιλαμβάνει πλημμύρες από ποτάμια, ορεινούς χείμαρρους και υδατορεύματα εφήμερης ροής, υπερχειλίσεις λιμνών και πλημμύρες από υπόγεια ύδατα και τη θάλασσα σε παράκτιες περιοχές. Ακόμα, περιλαμβάνει πλημμύρες από καταστροφές μεγάλων υδραυλικών έργων, όπως θραύσεις αναχωμάτων και φραγμάτων. Εκτενής αναφορά στην πλημμύρα, στους τύπους της και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εμφανίζεται γίνεται σε επόμενο κεφάλαιο. Κίνδυνος πλημμύρας: Ο συνδυασμός της πιθανότητας να λάβει χώρα πλημμύρα και των δυνητικών αρνητικών συνεπειών για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και τις οικονομικές δυνατότητες που συνδέονται μ αυτή την πλημμύρα. Επικινδυνότητα πλημμύρας: Η δυνατότητα εμφάνισης πλημμύρας σε συγκεκριμένο χώρο (ποσοτικοποιούμενη μέσω του βάθους νερού, της ταχύτητας ροής ή άλλου χαρακτηριστικού υδρολογικού ή υδραυλικού μεγέθους) που αντιστοιχεί σε δεδομένη πιθανότητα υπέρβασης. [1] Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία βρίσκεται και ο παρακάτω ορισμός του τσουνάμι: Τσουνάμι: Μακρά κύματα ύδατος μικρής κλίσης που παράγονται από ωστικά γεωφυσικά γεγονότα στον ωκεάνιο πυθμένα ή την ακτή. [2] Στο Ν. 3199/2003, Άρ. 2 εμπεριέχονται οι παρακάτω ορισμοί: Επιφανειακά ύδατα: Τα εσωτερικά ύδατα, εκτός των υπόγειων υδάτων, τα μεταβατικά και τα παράκτια ύδατα. Στα επιφανειακά ύδατα περιλαμβάνονται και τα χωρικά ύδατα για τη χημική τους κατάσταση. Υπόγεια ύδατα: Το σύνολο των υδάτων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους στη ζώνη κορεσμού και σε άμεση επαφή με το έδαφος ή το υπέδαφος. Εσωτερικά ύδατα: Το σύνολο των στάσιμων ή των ρεόντων επιφανειακών υδάτων και όλα τα υπόγεια ύδατα, τα οποία βρίσκονται προς την πλευρά της ξηράς σε σχέση με τη γραμμή βάσης, από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων. Ποταμός: Το σύστημα εσωτερικών υδάτων το οποίο ρέει, κατά το μεγαλύτερο μήκος του, στην επιφάνεια του εδάφους, αλλά το οποίο μπορεί, για ένα μέρος της διαδρομής του, να ρέει και υπογείως. 15

16 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Λίμνη: Το σύστημα στάσιμων εσωτερικών επιφανειακών υδάτων. Μεταβατικά ύδατα: Συστήματα επιφανειακών υδάτων κοντά σε στόμια εκβολής ποταμών, τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα, αλλά τα οποία επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύματα γλυκών υδάτων. Παράκτια ύδατα: Τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς μιας γραμμής, κάθε σημείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτείνονται μέχρι του απώτερου ορίου των μεταβατικών υδάτων. Τεχνητό υδατικό σύστημα: Το σύστημα επιφανειακών υδάτων που δημιουργείται από ανθρώπινη δραστηριότητα. Ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδατικό σύστημα: Το σύστημα επιφανειακών υδάτων του οποίου ο χαρακτήρας έχει μεταβληθεί ουσιαστικά, εξαιτίας αλλοιώσεων στη φύση του από ανθρώπινες δραστηριότητες. Σύστημα επιφανειακών υδάτων: Διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο επιφανειακών υδάτων, όπως π.χ. λίμνη, ταμιευτήρας, ρεύμα, ποταμός ή διώρυγα, τμήμα ρεύματος ποταμού ή διώρυγας, μεταβατικά ύδατα ή ένα τμήμα παράκτιων υδάτων. Υδροφόρος ορίζοντας: Υπόγειο στρώμα ή στρώματα βράχων ή άλλες γεωλογικές στοιβάδες επαρκώς πορώδεις και διαπερατές, ώστε να επιτρέπουν είτε σημαντική ροή υπόγειων υδάτων, είτε την άντληση σημαντικών ποσοτήτων υπόγειων υδάτων. Σύστημα υπόγειων υδάτων: Ο συγκεκριμένος όγκος υπόγειων υδάτων εντός ενός ή περισσότερων υδροφόρων οριζόντων. Λεκάνη απορροής ποταμού: Η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής, μέσω διαδοχικών ρευμάτων, ποταμών και, πιθανόν, λιμνών και παροχετεύεται στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα. Υπολεκάνη: Η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής μέσω σειράς ρευμάτων, ποταμών και, πιθανόν, λιμνών σε συγκεκριμένο σημείο υδάτινου ρεύματος (συνήθως λίμνης ή συμβολής ποταμών). Περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού: Αντιστοιχεί στη θαλάσσια και χερσαία έκταση που αποτελείται από μια ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής ποταμού μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα και αποτελεί τη βασική μονάδα με βάση την οποία γίνεται η διαχείριση και η προστασία των λεκανών απορροής ποταμού. Κατάσταση επιφανειακών υδάτων: Η συνολική αποτύπωση της κατάστασης ενός επιφανειακού υδατικού συστήματος που καθορίζεται από τις χαμηλότερες τιμές της οικολογικής και της χημικής του κατάστασης. 16

17 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Καλή κατάσταση επιφανειακών υδάτων: Η κατάσταση επιφανειακού υδατικού συστήματος που χαρακτηρίζεται τουλάχιστον «καλή» τόσο από οικολογική όσο και από χημική άποψη. Κατάσταση υπόγειων υδάτων: Η συνολική αποτύπωση της κατάστασης υπόγειου υδατικού συστήματος, που καθορίζεται από τις χαμηλότερες τιμές της ποσοτικής και χημικής του κατάστασης. Καλή κατάσταση υπόγειων υδάτων: Η κατάσταση υπόγειου υδατικού συστήματος που χαρακτηρίζεται τουλάχιστον «καλή» τόσο από οικολογική όσο και από χημική άποψη. Οικολογική κατάσταση: Η ποιοτική αποτύπωση της διάρθρωσης και της λειτουργίας υδάτινων οικοσυστημάτων που συνδέονται με επιφανειακά ύδατα, η οποία ταξινομείται σύμφωνα με όσα ορίζονται στο προεδρικό διάταγμα που προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 15. Καλή οικολογική κατάσταση: Η κατάσταση ενός συστήματος επιφανειακών υδάτων το οποίο ταξινομείται κατ αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με όσα ορίζονται στο προεδρικό διάταγμα που προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 15. Καλό οικολογικό δυναμικό: Η κατάσταση ενός ιδιαίτερα τροποποιημένου ή τεχνητού υδατικού συστήματος, το οποίο ταξινομείται κατά αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με όσα ορίζονται στο προεδρικό διάταγμα που προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 15. Καλή χημική κατάσταση επιφανειακών υδάτων: Η χημική κατάσταση που απαιτείται για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων για τα επιφανειακά ύδατα, οι οποίοι καθορίζονται σύμφωνα με όσα ορίζονται στο προεδρικό διάταγμα που προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 15. Καλή χημική κατάσταση υπόγειων υδάτων: Η χημική κατάσταση συστήματος υπόγειων υδάτων, η οποία πληροί όλους τους όρους που ορίζονται στο προεδρικό διάταγμα που προβλέπεται στην παρ. του άρθρου 15. Επικίνδυνες ουσίες: Ουσίες ή ομάδες ουσιών που είναι τοξικές, σταθερές και επιρρεπείς σε βιοσυσσώρευση, καθώς και άλλες ουσίες ή ομάδες ουσιών που δημιουργούν ανάλογο βαθμό ανησυχίας. Ουσίες προτεραιότητας: Ουσίες που καθορίζονται σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 9 παρ. 2. Μεταξύ των ουσιών αυτών διακρίνονται οι «επικίνδυνες ουσίες προτεραιότητας», δηλαδή ουσίες που καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του ίδιου άρθρου για τις οποίες πρέπει να ληφθούν μέτρα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 9. Ρύπανση: Η άμεση ή έμμεση εισαγωγή στον αέρα, το νερό ή το έδαφος ουσιών ή θερμότητας εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που μπορούν να είναι επιζήμιες για 17

18 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ την υγεία του ανθρώπου ή για την ποιότητα των υδατικών οικοσυστημάτων ή των χερσαίων οικοσυστημάτων που εξαρτώνται άμεσα από υδατικά οικοσυστήματα, συντελούν στη φθορά υλικής ιδιοκτησίας, ή επηρεάζουν δυσμενώς ή παρεμβαίνουν σε λειτουργίες αναψυχής ή σε λοιπές νόμιμες χρήσεις του περιβάλλοντος. Ποιοτικό περιβαλλοντικό πρότυπο: Η συγκέντρωση στο νερό, το ίζημα ή το βιόκοσμο συγκεκριμένου ρύπου ή ομάδας ρύπων της οποίας δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση, ώστε να προστατεύεται η υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον. Υπηρεσίες ύδατος: Όλες οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχουν για τα νοικοκυριά, τις δημόσιες υπηρεσίες ή για οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα: άντληση, κατακράτηση, αποθήκευση, επεξεργασία και διανομή επιφανειακών ή υπόγειων υδάτων / εγκαταστάσεις συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων, οι οποίες στη συνέχεια πραγματοποιούν απορρίψεις σε επιφανειακά ύδατα. Οριακές τιμές εκπομπής: Η μάζα, εκφρασμένη σε σχέση με ορισμένες ειδικές παραμέτρους, η συγκέντρωση ή/και η στάθμη μια εκπομπής, της οποίας δεν επιτρέπεται η υπέρβαση κατά τη διάρκεια μιας ή περισσότερων συγκεκριμένων χρονικών περιόδων. Οριακές τιμές εκπομπής μπορούν επίσης να ορίζονται και για συγκεκριμένες ομάδες, οικογένειες ή κατηγορίες ουσιών, όπως ειδικότερα ορίζεται στο προεδρικό διάταγμα, που προβλέπεται από την παρ. 1 του άρθρου 15. Έλεγχοι εκπομπών: Έλεγχοι οι οποίοι απαιτούν περιορισμό μιας συγκεκριμένης εκπομπής, π.χ. μια οριακή τιμή εκπομπής, ή οι οποίοι ορίζουν, κατ άλλο τρόπο, όρια ή συνθήκες για τις επιπτώσεις, τη φύση ή άλλα χαρακτηριστικά μιας εκπομπής ή τις συνθήκες λειτουργίας που επηρεάζουν τις εκπομπές. Ποσοτική κατάσταση: Η έκφραση του βαθμού στον οποίο ένα σύστημα υπόγειων υδάτων επηρεάζεται από άμεσες ή έμμεσες αντλήσεις. [3] Τρωτότητα: Η τάση ή προδιάθεση για απώλειες (από 0% έως 100%) λόγω πιθανού βλαβερού φαινομένου. Δείκτης Τρωτότητας Ακτών (CVI: Coastal Vulnerability Index): Ο δείκτης ποσοτικοποίησης των επιπτώσεων μιας επικείμενης ανόδου της θαλάσσιας στάθμης κατά μήκος της μελετούμενης ακτογραμμής. [4] Όσον αφορά τη διαχείριση κινδύνου, εκτενής αναφορά στις βασικές έννοιες και τη μεθοδολογία παρουσιάζεται σε επόμενο κεφάλαιο. Ωστόσο, σκόπιμο είναι να αναφερθεί η βασική ορολογία. Ρίσκο ή Διακινδύνευση Πλημμύρας (Flood Risk): Ο συνδυασμός της πιθανότητας εμφάνισης ενός πλημμυρικού γεγονότος σε συνδυασμό με τις πιθανές 18

19 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ αρνητικές επιπτώσεις σε ανθρώπινες ζωές, στο περιβάλλον και σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες σχετίζονται με το πλημμυρικό γεγονός. Τρωτότητα (Vulnerability): Ο βαθμός της ευπάθειας μίας φυσικής, κοινωνικής και οικονομικής κοινωνίας-συστήματος απέναντι σε φυσικούς κινδύνους. Πρόκειται για ένα σύνολο καταστάσεων και διαδικασιών, οι οποίες πηγάζουν από φυσικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, που αυξάνουν την ευαισθησία του αντίκτυπου και των συνεπειών των φυσικών κινδύνων. Η ευπάθεια εξαρτάται από ενδεχόμενο ενός φυσικού κινδύνου, το ρίσκο και το ενδεχόμενο να αντιδράσει αυτό. Ζημία (Damage): Η αρνητική επιρροή ενός γεγονότος ή μιας διαδικασίας, η οποία μετράται ως η ποσότητα της καταστροφής είτε σε ανθρώπινες ζωές και υγεία, είτε σε οικονομικούς ή περιβαλλοντικούς όρους. Κατάλοιπο Ρίσκο (Residual Risk): Το μέρος του κινδύνου που εξακολουθεί να παραμένει μετά και από τις δράσεις αντιπλημμυρικής διαχείρισης που έχουν ληφθεί και εφαρμοστεί. Χάρτες Κινδύνου Πλημμύρας (Flood Hazard Mapas): Χάρτες που παρουσιάζουν τις περιοχές οι οποίες είναι πιθανόν να καλυφθούν σύμφωνα με τρεις πιθανότητες (χαμηλή, μεσαία, υψηλή) και συμπληρώνονται με τον τύπο και την έκταση της πλημμύρας, τα βάθη ή τα επίπεδα της στάθμης του νερού, την ταχύτητα της ροής ή τη σχετική κατεύθυνση της ροής του νερού. Χάρτες Ρίσκου Πλημμύρας (Flood Risk Maps): Χάρτες που υποδεικνύουν τις πιθανές αρνητικές συνέπειες που έχουν σχέση με την πλημμύρα, εκφρασμένες ως προς τον ενδεικτικό αριθμό των κατοίκων που πιθανόν να επηρεαστούν, τον τύπο των οικονομικών δραστηριοτήτων της περιοχής, η οποία πιθανόν να επηρεαστεί, τις υφιστάμενες εγκαταστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν μόλυνση σε περίπτωση πλημμύρας και άλλες πρόσθετες πληροφορίες τις οποίες το κάθε κράτος μέλος θα θεωρήσει χρήσιμες. [5] 19

20 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 3. Ιστορικό και Νομικό Πλαίσιο Το 2007, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξεδόθησαν οδηγίες αντιμετώπισης καταστροφών από ακραίες περιπτώσεις πλημμύρας. Όπως είναι φυσικό, αφορμή αποτέλεσε η κλιματική αλλαγή και οι καταστροφικές συνέπειες φαινομένων σε παράκτιες περιοχές. Όπως αναλύεται στη συνέχεια, το νομικό πλαίσιο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να βρίσκεται σε εφαρμογή μέχρι σήμερα (2015), ενώ στη διάρκεια των ετών υπέστη προσθήκες, τροποποιήσεις και βελτιώσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν ακόμα καλύτερα τα ακραία φαινόμενα. 3.1 Οδηγία 2000/60/ΕΚ Η οδηγία του 2007, παρόλο που είναι αυτή η οποία διατηρεί την ύπαρξή της μέχρι και σήμερα, δεν είναι η πρώτη χρονικά που συνετέθη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η πρώτη οδηγία σε ευρωπαϊκό επίπεδο χρονολογείται στις 17 Δεκεμβρίου 1979, με αντικείμενο την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση που προκαλείται από διάφορες ουσίες. Ακολούθησε η πρόταση στις 28 Ιουνίου 1988 στη Φρανκφούρτη, όπου τονίστηκε η ανάγκη κοινοτικής νομοθεσίας για τη βελτίωση της οικολογικής ποιότητας των κοινοτικών επιφανειακών υδάτων. Έπειτα, το υπουργικό σεμινάριο για τα υπόγεια ύδατα το 1991 στη Χάγη, στο οποίο εκλήθη ένα πρόγραμμα δράσεων με προθεσμία υλοποίησης το Στη συνέχεια, στο πλαίσιο του Συμβουλίου και μέσω ψηφισμάτων στις 25 Φεβρουαρίου 1992 και 20 Φεβρουαρίου 1995, ζητήθηκε ένα πρόγραμμα δράσης για τα υπόγεια ύδατα. [6] Τα επόμενα χρόνια, κυρίως το 1995 και 1996, το Συμβούλιο επέβαλε προτάσεις, οδηγίες και ανακοινώσεις με σκοπό τη σύνταξη μιας τελικής κοινοτικής οδηγίας. [7] Έτσι, στις 23 Οκτωβρίου 2000 εξεδόθη η πρώτη Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα πολιτικής των υδάτων, η γνώστη «Οδηγία για τα νερά». Σκοπός της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων. Βασικός κορμός της Οδηγίας έχει να κάνει η αντιμετώπιση της ρύπανσης των υδάτων και η εξασφάλιση επαρκούς παροχής νερού καλής ποιότητας για τη βιώσιμη χρήση του. Όπως είναι φανερό, προτεραιότητα δίνεται σε παραμέτρους ρύπανσης, προστασίας υδάτινων πόρων και χρήσης του νερού προς πόση, ύδρευση και άρδευση. [8] Η υλοποίηση των μέτρων πρέπει να γίνει εντός καθορισμένων προθεσμιών, με στόχο την επίτευξη καλής ποιότητας νερού μέχρι το [9] 20

21 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 3.2 Νόμος 3199/2003 Στην Ελλάδα, το 2003 συνετέθη ο Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000», κατά το ΦΕΚ Α 280/ Όπως αναγράφεται, ο νόμος εφαρμόζεται για την προστασία και διαχείριση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων. Μετά την παράθεση των επίσημων ορισμών, όπως εδόθησαν από την Οδηγία 2000/60/ΕΚ σχεδιάζονται και προβλέπονται μέτρα που αφορούν στην προστασία και παρακολούθηση των ελληνικών υδάτων από περιπτώσεις ρύπανσης και στη διαχείριση των λεκανών απορροής και της χρήσης τους σε περιφερειακό επίπεδο. [10] 3.3 Οδηγία 2007/60/ΕΚ Οι προαναφερθέντες Νόμοι, όμως, σε καμία περίπτωση δεν μελετούσαν τις περιπτώσεις των φαινομένων πλημμύρας, οι οποίες με το πέρασμα των ετών και την αυξανόμενη κλιματική αλλαγή, γίνονταν συχνότερες και ολοένα πιο καταστροφικές. Έτσι, στις 18/9/2007 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε τη νέα Κοινοτική Οδηγία για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας (Directive 2007/60/EC on the assessment and management of flood risks). Σύμφωνα με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Υ.ΠΕ.Κ.Α.) ο βασικός στόχος της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ είναι να βοηθήσει τα Κράτη Μέλη στην πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των πλημμυρών. Η Οδηγία βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση και, ουσιαστικά, συμπληρώνει την Οδηγία του [11] Σύμφωνα με την επίσημη περιγραφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ του 1998 και του 2009 συνέβησαν πάνω από 200 καταστρεπτικές πλημμύρες, με αποκορύφωμα περιπτώσεις των τελευταίων ετών, όπου οι υπολογισμοί των νεκρών και των υλικών ζημιών ήταν υψηλότατοι. Ο στόχος της Οδηγίας είναι η διαχείριση κινδύνου και εν τέλει η μείωση των περιπτώσεων πλημμύρας και των επιπτώσεων αυτής στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την οικονομική δραστηριότητα. [12] Όπως προβλέπεται, η διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου πλημμυρών υλοποιείται σε τρία στάδια: Αρχικά, τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εκτελέσουν προκαταρκτική εκτίμηση των κινδύνων πλημμύρας για τις λεκάνες απορροής ποταμών και, με τον τρόπο αυτό, να προσδιοριστούν οι περιοχές με σοβαρή πιθανότητα εκδήλωσης πλημμύρας. Η διαδικασία αυτή πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το Στη συνέχεια, καταγράφονται οι περιοχές στις οποίες υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ζημιών από πλημμύρες. Τα κράτη-μέλη εκπονούν Χάρτες Επικινδυνότητας και Χάρτες 21

22 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Κινδύνων Πλημμύρας, στους οποίους υπολογίζονται και απεικονίζονται οι επιπτώσεις ενδεχόμενης πλημμύρας σε πληθυσμό, περιβάλλον, εγκαταστάσεις κ.λπ. Οι χάρτες προβλέπεται να έχουν εκπονηθεί μέχρι το Η τελική φάση προβλέπει την κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας μέχρι το Συγκεκριμένα, τα σχέδια διαχείρισης μειώνουν τον κίνδυνο πλημμύρας, ο οποίος υπολογίζεται από την πιθανότητα εκδήλωσης επί τον υπολογισμό των επιπτώσεων. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι η ύπαρξη μέτρων που αποσκοπούν αφ ενός στη μείωση της πιθανότητας πλημμύρας, αφ ετέρου στον περιορισμό των πιθανών της επιπτώσεων, και καλύπτουν όλες τις φάσεις του κύκλου διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας, εστιάζοντας κυρίως στην πρόληψη, την προστασία και την ετοιμότητα των περιοχών. Ως πρόληψη αναφέρεται η αποφυγή κατασκευής οικιών και βιομηχανιών σε περιοχές που απειλούνται στο παρόν και στο μέλλον, ή η προσαρμογή των αναπτυξιακών προγραμμάτων στους κινδύνους πλημμύρας. Ως προστασία ορίζεται η λήψη μέτρων μείωσης της πιθανότητας πλημμυρών και των επιπτώσεων των πλημμυρών σε συγκεκριμένες τοποθεσίες, όπως π.χ. με αποκατάσταση κατακλυζόμενων περιοχών και υγροτόπων. Τέλος, ως ετοιμότητα ορίζεται η ενημέρωση του κοινού και η παροχή οδηγιών ως το τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση πλημμύρας. [13] Για τη μακροπρόθεσμη προστασία των περιοχών, τα τρία προαναφερθέντα στάδια επαναλαμβάνονται σε εξαετείς κύκλους, ώστε να εξασφαλίζεται η συνεκτίμηση των εξελίξεων και να υπολογίζονται ποσοτικοποιημένα τα αποτελέσματα. Επιπλέον, σε περιπτώσεις διεθνών λεκανών απορροής ποταμών, απαραίτητος είναι ο συντονισμός των κρατών που εμπλέκονται γεωγραφικά, ώστε να αποφευχθεί η μετάδοση προβλημάτων από τη μία περιοχή στην άλλη. Φυσικά, απαραίτητη είναι η ενεργός συμμετοχή κάθε κράτους-μέλους και καθενός ενδιαφερόμενου και εμπλεκόμενου φορέα στην κατάρτιση, επικαιροποίηση και δημοσίευση των χαρτών κινδύνου, επικινδυνότητας και των σχεδίων διαχείρισης κινδύνου. [14] 3.4 Εφαρμογή στην Ελλάδα Σε αντίθεση με τον αρχικό χρονοπρογραμματισμό, το 2012 ήταν η χρονιά που ξεκίνησε η προκαταρκτική εκτίμηση των κινδύνων πλημμύρας για τις λεκάνες απορροής ποταμών της χώρας μας. 22

23 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Το Υ.ΠΕ.Κ.Α., μέσω της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων, ανέθεσε στις 16 Φεβρουαρίου 2012 την εκπόνηση της πρώτης δράσης της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ με στόχο την ολοκλήρωσή της εντός του Απριλίου Στις 23 Μαρτίου 2012 ολοκληρώθηκε και υπεβλήθη στην Ευρωπαϊκή Ένωση η έκθεση προκαταρκτικής αξιολόγησης κινδύνων πλημμύρας. Οι διαθέσιμες πληροφορίες αφορούν στην καταγραφή των πλημμυρών που σημειώθηκαν στο παρελθόν (ιστορικές πλημμύρες) και προκάλεσαν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Το επόμενο βήμα αποτέλεσε η σύνταξη Χαρτών Επικινδυνότητας και Χαρτών Κινδύνων Πλημμύρας, οι οποίοι θα έπρεπε να έχουν κατατεθεί μέχρι τις 22 Μαρτίου Στις 22 Νοεμβρίου 2012 ολοκληρώθηκε και ο προσδιορισμός των Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας στα 14 Υδατικά Διαμερίσματα της Ελλάδας, ενώ πραγματοποιήθηκε επικαιροποίηση της Έκθεσης Προκαταρκτικής Αξιολόγησης Κινδύνων Πλημμύρας. Όπως προβλέπει η Οδηγία 2007/60/ΕΚ, η έκθεση προκαταρκτικής αξιολόγησης κινδύνων πλημμύρας εδόθη στη δημοσιότητα μέσω του Διαδικτύου, με τους Χάρτες Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας. Η δεύτερη φάση, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία, θα πρέπει να είναι η προκήρυξη μελετών σε επίπεδο υδατικού διαμερίσματος, οι οποίες θα καλύπτουν το σύνολο της χώρας και θα περιλαμβάνουν για τις προαναφερθείσες Ζώνες τους Χάρτες Κινδύνου Πλημμύρας, τους Χάρτες Επικινδυνότητας Πλημμύρας και, κατά τη τρίτη φάση, τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμύρας. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2012 δημοπρατήθηκε και εκπονήθηκε πιλοτική μελέτη με το σύνολο των προβλεπόμενων δράσεων για τη λεκάνη απορροής υδάτων του ποταμού Έβρου Τέλος, το 2015 εξεδόθησαν και δημοσιεύθηκαν τα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής των ελλαδικών Υδατικών Διαμερισμάτων. [15] 23

24 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 4. Η έννοια της πλημμύρας Όταν το 2007 δημοσιεύθηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC, έγινε πλήρης αναφορά στην έννοια της πλημμύρας, τον ορισμό της, το πώς το φαινόμενο αυτό συμβαίνει και πώς διαχωρίζεται σε διαφορετικές κατηγορίες. Στο Άρθρο 1, αναφέρεται ότι «πλημμύρα είναι η προσωρινή κάλυψη από νερό τμήματος γης που υπό κανονικές συνθήκες δεν καλύπτεται από νερό». [16] Είναι φανερό ότι δεν γίνεται διάκριση του ορισμού της πλημμύρας, έτσι, εξειδικεύοντας τον ορισμό της πλημμύρας ( τμήματος γης ) μπορούμε να διακρίνουμε τους παρακάτω τύπους πλημμύρας: Πλημμύρα ποταμού: Η πλημμύρα κατά μήκος ποταμών είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Μερικές πλημμύρες είναι εποχιακές, όταν οι βροχές του χειμώνα ή της άνοιξης, μαζί με τα χιόνια που λειώνουν γεμίζουν τις λεκάνες απορροής με μεγάλες ποσότητες νερού σε μικρό χρονικό διάστημα. Παράκτιες πλημμύρες: Οι άνεμοι που δημιουργούνται από καταιγίδες ή έντονα συστήματα χαμηλής πίεσης μπορούν να προκαλέσουν κύματα που να εισχωρήσουν στη στεριά και να προκαλέσουν σημαντικές πλημμύρες. Οι μετεωρολογικές παλίρροιες (storm surges) και τα τσουνάμι είναι τα κύματα που προκαλούν πλημμύρες και καταστροφή. Πλημμύρα αστικών περιοχών: Όταν η αγροτική ή δασική γη μετατρέπεται σε αστική, με τις συνεπαγόμενες υποδομές, τα κτήρια, τους δρόμους κ.λπ. χάνει την ικανότητα απορρόφησης της βροχής. Η αστικοποίηση αυξάνει την απορροή των ομβρίων υδάτων από 2 έως 6 φορές σε σχέση με την απορροή που θα υπήρχε αν η περιοχή παρέμενε στη φυσική της κατάσταση. Ξαφνικές πλημμύρες: Πολλές είναι οι παράμετροι που οδηγούν σε μια ξαφνική πλημμύρα. Δύο βασικά στοιχεία είναι η ένταση της βροχόπτωσης και η διάρκειά της. Το ανάγλυφο της κάθε περιοχής, τα χαρακτηριστικά του εδάφους και η κάλυψη από χώμα παίζουν σημαντικό ρόλο. Μετεωρολογική παλίρροια: Ως μετεωρολογική παλίρροια (storm surge) ορίζεται η εξαιρετική, μη συνήθης άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατά μήκος της ακτογραμμής, που προκαλείται από τις δυνάμεις του ανέμου και της πίεσης ενός βαρομετρικού χαμηλού ή μιας έντονης καταιγίδας. Η μετεωρολογική παλίρροια δεν πρέπει να συγχέεται με την αστρονομική παλίρροια, που είναι η συστηματική ανύψωση της στάθμης της θάλασσας εξ αιτίας της βαρύτητας, της κίνησης της Γης, της θέσης της Σελήνης και των πλανητών. [17] 24

25 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Συνοπτικά, αυτό που συμβαίνει στη μετεωρολογική παλίρροια είναι ότι για κάθε πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης κατά 11mbar δημιουργείται ανύψωση της στάθμης του νερού κατά 1εκ. Γι αυτό η μετεωρολογική παλίρροια συνδέεται με το βαρομετρικό χαμηλό. Οι πιο ακραίες πλημμύρες συμβαίνουν όταν μια μετεωρολογική παλίρροια συμπέσει με το υψηλό σημείο της αστρονομικής παλίρροιας. Η στάθμη του νερού αυξάνεται σημαντικά και προστίθεται στο ύψος των κυμάτων που κινούνται στην επιφάνεια της θάλασσας. Ο συνδυασμός αυτός ονομάζεται παλίρροια καταιγίδας. [18] Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται παραδείγματα μετεωρολογικής και αστρονομικής παλίρροιας. Στην πρώτη εικόνα, θαλάσσια κύματα που ωθούνται μέσω μετεωρολογικών φαινομένων συναντούν υδροδυναμική και ατμοσφαιρική αντίσταση, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μετεωρολογικής παλίρροιας. Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη του «ματιού», του σημείου μηδέν, δηλαδή, στο οποίο αντίθετες συνιστώσες δυνάμεις αλληλοεξουδετερώνονται. Στο μάτι, ουσιαστικά, δεν υπάρχει ένταση ανέμου και επικρατεί κατάσταση ηρεμίας. Παρ όλα αυτά, όπως φαίνεται στο σχήμα, υφίσταται πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης (βαρομετρικό χαμηλό) με αποτέλεσμα το «φούσκωμα» της θάλασσας. Τα δύο αυτά φαινόμενα, συνδυαζόμενα μεταξύ τους δημιουργούν τη μετεωρολογική παλίρροια. [εικ. 1 Μετεωρολογική παλίρροια πηγή: _πλημμύρες_και_θαλάσσιες_καταιγίδες] Ο συνδυασμός της μετεωρολογικής παλίρροιας, όπως αυτή αναφέρθηκε παραπάνω, και της αστρονομικής παλίρροιας δημιουργεί την παλίρροια καταιγίδας (storm surge), όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Διακρίνεται καθαρά η επίδραση που έχει το φαινόμενο στις παράκτιες κατασκευές, γι αυτό και το ενδιαφέρον της παλίρροιας καταιγίδας εστιάζει στο πώς αυτή επηρεάζει τη ζωή και την ύπαρξη 25

26 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ κατασκευών στην ενδοχώρα. Μάλιστα, σε περιοχές με χαμηλό υψόμετρο, οι παράκτιες παλίρροιες καταιγίδας καθίστανται εξαιρετικά επικίνδυνες, καθώς εκτείνονται σε απόσταση ακόμα και μεγαλύτερη των 100χλμ προς την ενδοχώρα, καταστρέφοντας υποδομές. [εικ. 2 Μετεωρολογική παλίρροια πηγή: _πλημμύρες_και_θαλάσσιες_καταιγίδες] Όπως είναι γνωστό από παγκόσμιες στατιστικές δημογραφικές μελέτες, πάνω από το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε παράκτιες περιοχές. Έτσι, κρίνεται απαραίτητος κάθε μηχανισμός πρόβλεψης και προστασίας από τις θαλάσσιες καταιγίδες και τις μετεωρολογικές παλίρροιες. 26

27 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Τα προβλήματα που δημιουργούνται από αυτά τα φαινόμενα είναι αναρίθμητα και, επιγραμματικά, μπορούν να αναφερθούν τα παρακάτω: ΠΡΟΒΛΕΨΗ: Σε αντίθεση με τις αστρονομικές παλίρροιες, η πρόβλεψη των οποίων βασίζεται σε επιστημονικά μαθηματικά δεδομένα, η μετεωρολογική παλίρροια δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί. Όπως αναφέρθηκε, πολλά φαινόμενα συντελούν στη δημιουργία της και έτσι, η πρόβλεψή της αφορά σε σχεδόν τυχαία συνύπαρξη αυτών. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: Τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και περισσότερες παράκτιες πόλεις αναπτύσσονται, με ταυτόχρονη αύξηση του πληθυσμού. Έτσι, έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο κίνδυνος σε ανθρώπινες ζωές, ειδικά σε χώρες με ιδιαίτερη ανάπτυξη, οι μεγάλες πόλεις των οποίων βρίσκονται σε παράκτιες και επικίνδυνες περιοχές (π.χ. Ιαπωνία). ΥΠΟΔΟΜΕΣ: Εκτός από τις ανθρώπινες ζωές, καταστροφές υφίστανται και στις υποδομές των πόλεων αυτών. Γέφυρες, λιμάνια, δρόμοι, κτίρια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα απέναντι στις παλίρροιες καταιγίδας. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: Μια ματιά σε φωτογραφίες πριν και μετά των φαινομένων παλίρροιας αρκεί για να γίνουν κατανοητές οι έντονες επιπτώσεις στη γεωμορφολογία των πληγεισών περιοχών. Τα φαινόμενα που παρατηρούνται, κυρίως, αφορούν στη διάβρωση του εδάφους, την αποψίλωσή του από την τοπική χλωρίδα, την υπερβολική συσσώρευση θαλασσινού (αλμυρού) νερού σε χερσαία εδάφη, κ.λπ. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: Με ορατούς όλους τους παραπάνω κινδύνους, οι πόλεις οι οποίες είναι ευάλωτες σε φαινόμενα παλίρροιας καταλήγουν να μην είναι πλέον πόλος έλξης τουριστών. Είναι λογικό η ύπαρξη αυτών των κινδύνων να αποτρέπει τους επισκέπτες παράκτιων περιοχών, με αποτέλεσμα την οικονομική τους επιβάρυνση. [19] 4.1 Η διάβρωση ως αιτία πλημμύρας Φυσικές αιτίες της πλημμύρας μπορεί να είναι πολλές, άμεσες και έμμεσες. Ως άμεση αιτία θεωρείται η υπερσυσσώρευση υδάτινων στοιχείων μέσω της βροχής στην ξηρά. Υπό κανονικές συνθήκες, το πορώδες του φυσικού εδάφους, χείμαρροι, ποταμοί αλλά ακόμα και τεχνητές υποδομές οδηγούν το νερό προς τις λεκάνες απορροής, κυρίως τις θάλασσες. Όταν για οποιονδήποτε λόγο η διέλευση του νερού προς τη 27

28 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ λεκάνη απορροής εμποδίζεται μερικώς ή πλήρως, τότε έχουμε να κάνουμε με πλημμύρα. Οι αιτίες της ανωτέρω διακοπής, ουσιαστικά, αποτελούν και τις έμμεσες αιτίες δημιουργίες πλημμύρας. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που υφίσταται ο πλανήτης τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγήσει σε δυσλειτουργία των φυσικών φαινομένων διέλευσης του νερού, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της διάβρωσης του εδάφους και της αποψίλωσης των δασών, γεγονός που μειώνει το πλήθος των δένδρων και, κατ επέκταση, των ριζών. Η διάβρωση, ή αλλιώς «προσάμμωση» των ακτών, αποτελεί ένα φυσικό δυναμικό φαινόμενο. Η διάβρωση των παράκτιων πετρωμάτων και η μεταφορά αυτών μέσω των ποταμών οδηγεί στη συσσώρευση ιζημάτων στην παραλία είτε παράκτια είτε στα βαθειά. Η κυματική κίνηση, επίσης, συντελεί στη μεταφορά ιζημάτων, με αποτέλεσμα τα πολύ βαριά εξ αυτών να παραμένουν στην παραλία και στον πυθμένα της θάλασσας, ενώ τα ενδιάμεσα και τα ελαφριά να μεταφέρονται μέσω των ρευμάτων και των κυματισμών σε γειτονικές παραλίες ή στο ανοιχτό πέλαγος. Όπως αναφέρθηκε, ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν αιτίες διάβρωσης και πλημμύρας. Αυτές είναι η κατασκευή φραγμάτων, λιμενικών ή άλλων παράκτιων τεχνικών έργων, κατασκευή άλλων έργων που μεταβάλλουν το φυσικό έδαφος, η αμμοληψία από ακτές, ποταμούς και δέλτα ποταμών και βύθιση της παραλίας λόγω καθίζησης του εδάφους λόγω υπεράντλησης από τον υδροφόρο ορίζοντα ή λόγω εξόρυξης από το υπέδαφος. Ως φυσικές αιτίες θεωρούνται οι έντονες καταιγίδες οι οποίες έχουν την ικανότητα να μεταφέρουν ιζήματα ή συνήθεις καιρικές συνθήκες, όπως ο άνεμος ή η διαφορά θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα και πάλι τη μεταφορά ιζημάτων. [20] Ο σχηματισμός των ακτογραμμών είναι το αποτέλεσμα της ισόρροπης συνύπαρξης τριών δράσεων: των γεωλογικών διεργασιών (σεισμοί, ρήγματα, καθίζηση και υπερύψωση εδάφους), της τροφοδοσίας των ακτών με ιζήματα και φερτά και των κυματισμών της θάλασσας. Όταν μία παράμετρος διαφοροποιηθεί εντόνως, τότε έχουμε διακοπή της ισορροπίας και το προαναφερθέν σύστημα μεταβάλλεται, προκειμένου να επιτύχει εκ νέου φυσική ισορροπία. Έτσι, οι δυσμενείς επιπτώσεις της διάβρωσης των ακτών αυξάνονται λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας, και η ακτογραμμή γίνεται περισσότερο ευάλωτη στις πλημμύρες. Χαρακτηριστικά, μειώνεται το πλάτος της παραλίας με αποτέλεσμα ακόμα και την πλήρη εξαφάνιση αυτής, μέχρι να επιτευχθεί μια νέα, δυναμική ισορροπία. Ως αποτέλεσμα αυτού, μειώνεται η δυνατότητα της παραλίας να προστατεύσει την 28

29 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ ενδοχώρα από την ενέργεια που φέρουν τα κύματα, και έτσι η ενδοχώρα γίνεται ακόμα πιο ευάλωτη σε πλημμύρες από τη θάλασσα. Όσο η θάλασσα προχωράει προς τη στεριά, υποβαθμίζεται η παραθαλάσσια καλλιεργήσιμη γη, το έδαφος αλατίζεται και έτσι καθίσταται σαθρό και ανίκανο να προστατεύσει την ενδοχώρα. Φυσικά, αυτές οι επιπτώσεις αφορούν και στην ανθρώπινη ζωή και δραστηριότητα, καθώς η διαβρωμένη γη αποκτά ελάχιστη αξία, προκαλώντας ζημία στους ιδιοκτήτες, ενώ οι υποδομές, τα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια και τα κοινωφελή δίκτυα βρίσκονται υπό συνεχές καθεστώς φυσικής απειλής. Στις παρακάτω εικόνες φαίνονται διαδοχικά ο σχηματισμός της ακτογραμμής, η συσσώρευση ιζήματος, η διαμόρφωση αμμώδους παραλίας υπό την επιρροή θαλάσσιων ρευμάτων και κυματισμών, προκειμένου να επιτευχθεί φυσικά μια δυναμική ισορροπία και η προστασία της ενδοχώρας, και η κατασκευή ενός φράγματος και ενός λιμένα, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της φυσικής ισορροπίας και την παρεμπόδιση της φυσικής προστασίας της ενδοχώρας από πλημμύρες. [εικ. 3 - Σχηματισμός ακτογραμμής από γεωλογικές διαδικασίες πηγή: Αυτιάς Μ., Χούλη Ε., Coastance - Οδηγός για τα προβλήματα της παράκτιας διάβρωσης και τα βήματα που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους] 29

30 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ. 4 - Διαμόρφωση αμμώδους παραλίας υπό την επιρροή θαλάσσιων ρευμάτων και κυματισμών] [εικ. 5 - Διαταραχή της φυσικής ισορροπίας της ακτής με την κατασκευή λιμένα] 30

31 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 4.2 Η περίπτωση των τσουνάμι Τα τσουνάμι αποτελούν μια ιδιαίτερη περίπτωση κυμάτων τα οποία θεωρούνται μακρά, μικρής κλίσης και παράγονται από ωστικά ή τεκτονικά γεωφυσικά φαινόμενα στον πυθμένα των ωκεανών ή στις ακτές. Γενεσιουργές αιτίες των τσουνάμι θεωρούνται οι υποθαλάσσιοι σεισμοί, οι υποθαλάσσιες και παράκτιες κατολισθήσεις, οι ηφαιστειακές και υποθαλάσσιες ηφαιστειακές εκρήξεις και οι πτώσεις μετεωριτών. Το 76% των καταγεγραμμένων περιπτώσεων τσουνάμι εμφανίζεται στον Ειρηνικό Ωκεανό, ενώ στη Μεσόγειο Θάλασσα το ποσοστό αγγίζει το 10%. Όπως και στις περιπτώσεις της μετεωρολογικής παλίρροιας και της παλίρροιας καταιγίδας, ο κίνδυνος καταστροφής περιοχών και υποδομών από τσουνάμι είναι ιδιαίτερα υψηλός, στις ίδιες κατηγορίες και ίδιους κλάδους που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Γι αυτό το λόγο, έχουν αναπτυχθεί ειδικά λογισμικά προσομοίωσης κυμάτων τσουνάμι (π.χ. Realflow, Hydrodynamic Module MIKE 21 της DHI Software) [21] τα οποία βοηθούν στη μελέτη υποδομών, ώστε να είναι εφικτή η αντοχή τους απέναντι στο ακραίο αυτό φαινόμενο. Στη βιβλιογραφία, τα τσουνάμι θεωρούνται κυματικά φαινόμενα τα οποία αποτελούνται από τις εξής διαδοχικές φάσεις: γένεση, διάδοση, ρήχωση και αναρρίχηση. Τα τσουνάμι χαρακτηρίζονται μακρά κύματα ύδατος, εξαιτίας των μεγάλων τιμών περιόδου (Τ) και μήκους κύματος (L), ενώ έχουν γραμμικούς κυματισμούς ταχύτητας και αμελητέες κάθετες στη διεύθυνσή τους συνιστώσες ταχύτητας. Απλουστευμένα, αναφέρονται στη βιβλιογραφία και ως «γραμμικοί μακροί κυματισμοί χαμηλής τάξης». [22] Η μελέτη των τσουνάμι κατά τη φάση της διάδοσης είναι σκόπιμο να γίνει με μαθηματικά κριτήρια. Ισχύει ότι, ως μακρά κύματα χαμηλής τάξης, k*h>π/10 ή ισοδύναμα h<l/20, ενώ η μετάδοση του κύματος περιγράφεται ολοκληρώνοντας ως προς το βάθος τις εξισώσεις διατήρησης της μάζας και της ορμής. Η πίεση θεωρείται υδροστατική και η οριζόντια (παράλληλη προς τη διεύθυνση του κύματος) συνιστώσα της ταχύτητας σταθερή σε όλο το βάθος του κύματος, ενώ η κατακόρυφη (κάθετη στη διεύθυνση του κύματος) συνιστώσα της ταχύτητας, όπως αναφέρθηκε, θεωρείται αμελητέα. Η ταχύτητα ενός κύματος ρηχών υδάτων σε κάποιο βάθος h προκύπτει από την εξίσωση: [23] 31

32 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Η παραπάνω εξίσωση εξηγεί και την τεράστια ταχύτητα που έχει ένα τσουνάμι το οποίο προήλθε από υποθαλάσσια ωκεάνια φαινόμενα μεγάλου βάθους. Για παράδειγμα, σε βάθη 5-6χλμ, ένα μακρύ κύμα όπως το τσουνάμι μπορεί να αναπτύξει ταχύτητες ακόμα και m/sec. Κατά τη φάση της ρήχωσης θεωρείται ότι δεν υπάρχουν σημαντικές ενεργειακές απώλειες, ενώ προκύπτει ότι η μεταβολή του ύψους κύματος από τη θέση H 1 στη θέση H 2 υπολογίζεται από τη σχέση: με b 1, b 2 τις αντίστοιχες αποστάσεις μεταξύ ακτινών. [24] Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη θεωρητική και πρακτική μελέτη των τσουνάμι έχει το γεγονός ότι η φυσική και μαθηματική συμπεριφορά τους δεν διαφέρει από άλλα φαινόμενα που σχετίζονται με ενέργεια και κίνηση. Για παράδειγμα, η διάδοση ενός τσουνάμι επηρεάζεται από βυθομετρικές αλλαγές και από σχηματισμούς όπως οι αναβαθμοί, οι υφαλοράχες, οι τάφροι και ύφαλοι, έχοντας ως αποτέλεσμα ανάκλαση του κύματος, σκεδάσεις, συντονισμούς και, γενικότερα, αλλοιώσεις των ιδιοτήτων του. Κατά τη μελέτη διαχείρισης κινδύνου από τσουνάμι, το σημαντικότερο στάδιο είναι η αναρρίχηση του κύματος στη θάλασσα, όπως απεικονίζεται στο παρακάτω σχήμα (Synolakis, 1987) [25]. [εικ. 6 Αναρρίχηση του κύματος τσουνάμι στη θάλασσα πηγή: Ζιώγας Β.Χ., Μέμος Κ., Κατάκλυση Ακτής λόγω Θαλάσσιου Σεισμικού Κύματος στο ΝΑ Αιγαίο,] Η σχέση η οποία χρησιμοποιείται στη διεθνή βιβλιογραφία είναι η παρακάτω: 32

33 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [26] με R τη μέγιστη αναρρίχηση μοναχικού κύματος, β τη μέση γωνία κλίσης της ακτής και Η το ύψος μοναχικού κύματος σε βάθος d. Για να ισχύσει η ανωτέρω σχέση, πρέπει να ικανοποιούνται οι παρακάτω περιορισμοί: και [27] [28], όσον αφορά το κριτήριο θραύσης (Synolakis, 1987) [29]. 33

34 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 5. Η έννοια της τρωτότητας Σε κάθε περίπτωση μελέτης της θαλάσσιας και υδατικής δραστηριότητας και σε κάθε περίπτωση υπολογισμού επικινδυνότητας, απαραίτητος είναι ο υπολογισμός του Δείκτη Τρωτότητας. Τρωτότητα: Η τάση ή προδιάθεση για απώλειες (από 0% έως 100%) λόγω πιθανού βλαβερού φαινομένου. Δείκτης Τρωτότητας Ακτών (CVI: Coastal Vulnerability Index): Ο δείκτης ποσοτικοποίησης των επιπτώσεων μιας επικείμενης ανόδου της θαλάσσιας στάθμης κατά μήκος της μελετώμενης ακτογραμμής. [30] Σύμφωνα με τον καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Π. Πρίνο, τρωτότητα είναι ο βαθμός της ευπάθειας μια φυσικής, κοινωνικής και οικονομικής κοινωνίας ή συστήματος απέναντι σε φυσικούς κινδύνους (Πρίνος, 2007) [31]. Πρόκειται για ένα σύνολο καταστάσεων και διαδικασιών, οι οποίες πηγάζουν από φυσικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, που αυξάνουν την ευαισθησία του αντίκτυπου και των συνεπειών των φυσικών κινδύνων. Η ευπάθεια εξαρτάται από ενδεχόμενο ενός φυσικού κινδύνου, το ρίσκο και το ενδεχόμενο να αντιδράσει. [32] Ο δείκτης τρωτότητας των παράκτιων περιοχών χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α., με σκοπό την ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων μια επικείμενης ανόδου της θαλάσσιας στάθμης. [33] όπου: a = γεωμορφολογία b = παράκτια κλίση c = ρυθμός σχετικών μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης d = ρυθμός οπισθοχώρησης/προέλασης ακτογραμμής e = μέσο σημαντικό ύψος κυμάτων f = μέσο εύρος παλίρροιας [35] [34] Λόγω της διαφοράς του ειδικού βάρους που έχει κάθε μία από τις έξι παραμέτρους στον υπολογισμό της παράκτιας τρωτότητας, κατά καιρούς έχουν 34

35 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ σχηματισθεί και άλλοι τύποι, οι οποίοι κατευθύνουν το μελετητή στο να εστιάσει περισσότερο ή λιγότερο σε κάποια από τις παραμέτρους. Προφανώς, κάθε περίπτωση ακτογραμμής και μελέτης είναι ξεχωριστή, έτσι, οι ιδιαιτερότητες της κάθε μίας μπορούν να οδηγήσουν το μελετητή στην κατάλληλη επιλογή του τύπου. Οι αναφερθέντες τύποι είναι οι εξής: γεωμετρικός μέσος τροποποιημένος γεωμετρικός μέσος μέσος όρος αθροίσματος τετραγώνων τροποποιημένος γεωμετρικός μέσος άθροισμα γινομένων τετραγωνική ρίζα του γεωμετρικού μέσου [36] [πίν. 1 - Διάφοροι τύποι παράκτιας τρωτότητας πηγή: Καραμπάς Θ., διαλέξεις μαθήματος «Κυματομηχανική: Ανάλυση/Διαχείριση Επικινδυνότητας Χάρτες Τρωτότητας»] Αναλόγως της φύσης των παραμέτρων μελέτης, έχουν δημιουργηθεί διάφοροι επιπλέον τύποι υπολογισμού της τρωτότητας. Όταν η μελέτη έχει να κάνει με φυσικές παραμέτρους (διάβρωση ακτής πλημμύρες), τότε χρησιμοποιείται ο παρακάτω τύπος με βάση τις έξι παραμέτρους αναφέρθηκαν παραπάνω: όπου: P = παράμετρος R = κατάταξη παραμέτρου, 35

36 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ CVI least = ελάχιστη τιμή CVI (Καραμπάς, 1997) [37] Παράδειγμα εφαρμογής παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα: 1. ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ (ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΑΚΤΗΣ - ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ) Σύνολο CVI 1 Γεωμορφολογία (βραχώδης, αμμώδης ακτή) 1 1 Διάβρωση/Πρόσχωση 1 3 Κλίση ακτής 1 3 Κίνδυνος πλημμύρας 1 5 Σημαντικό Ύψος κύματος 1 3 Μεταβολή ΜΣΘ 1 5 Μέσο εύρος παλίρροιας ,28571 [πίν. 2 - Υπολογισμός τρωτότητας με βάση φυσικές παραμέτρους - Καραμπάς, 2015] Όσον αφορά τις παραμέτρους ανθρώπινης επίδρασης, αυτές είναι: τα τεχνικά έργα μετώπου ακτής τα έργα προστασίας ακτής ο ανεφοδιασμός ακτής. (Καραμπάς, 1997) [38] Ο τύπος που χρησιμοποιείται είναι ο παρακάτω: CVI = ((CVI1 x CVI2 x CVI3)/3)^0.5 ή CVI = (CVI1 + CVI2 + CVI3)/3 (Καραμπάς, 1997) [39] Με παράδειγμα εφαρμογής: 2. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ Σύνολο CVI 2 Τεχνικά έργα μετώπου ακτής 1 5 Έργα προστασίας ακτής 1 5 Ανεφοδιασμός ακτής [πίν. 3 - Υπολογισμός τρωτότητας με βάση παραμέτρους ανθρώπινης επίδρασης Καραμπάς, 2015] 36

37 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Τέλος, για τις κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους υπολογίζονται: η πυκνότητα πληθυσμού η χρήση γης (καλλιέργεις βιομηχανία οικισμοί) οι υποδομές (δρόμοι, δίκτυα) οι προστατευόμενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura) η πολιτιστική κληρονομιά (Καραμπάς, 1997) [40] με παράδειγμα: 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ Σύνολο CVI 3 Πυκνότητα πληθυσμού 1 2 Χρήση γης (καλλιέργειες - βιομηχανία - οικισμοί) 1 2 Υποδομές (δρόμοι, δίκτυα, ) 1 4 Προστατευόμενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura,..) 1 5 Πολιτιστική κληρονομιά ,2 [πίν. 4 - Υπολογισμός τρωτότητας με βάση κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους Καραμπάς, 2015] Αξίζει να σημειωθεί, ότι για την πρώτη ομάδα τύπων, ενώ οι 5 μεταβλητές b, c, d, e, f αποτελούν ακριβή αριθμητικά δεδομένα, η μεταβλητή a (γεωμορφολογία) αποτελεί μια ποιοτική μονάδα με τιμές «βραχώδεις ακτές», «μέσου ύψους κρημνοί», «χαμηλοί κρημνοί» κ.λπ. Η επίσημη ταξινόμηση δύναται να υπολογιστεί σύμφωνα με τις βάσεις δεδομένων EUROSION και CORINNE. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την EUROSION (2001), στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί τέσσερις τύποι ακτών: α) βραχώδεις ακτές και/ή κρημνοί από σκληρό υλικό β) κρημνοί από κροκαλοπαγή ή/και μαλακούς βραχώδεις σχηματισμούς που συχνά περιέχουν και μικρές παραλίες κλειστής κυκλοφορίας (<200m., pocket beaches) γ) παράλιες ζώνες μικρού μήκους ( m.) που διαχωρίζονται από βραχώδη ακρωτήρια, είτε εκτεταμένες παραλίες (>1km.) ποικίλης κοκκομετρικής σύστασης και ακτογραμμές παράκτιων σχηματισμών θαλάσσιας απόθεσης (π.χ. barriers, spits), συμπεριλαμβανομένων και των τεχνητά εμπλουτισμένων παραλιών δ) δελταϊκές παραλίες, συνήθως αργιλικής προέλευσης [41] 37

38 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Με βάση τις παρακάτω μεταβλητές, υπολογίζεται ο δείκτης τρωτότητας για ρυθμό ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης μικρότερου του 1,8εκ. ανά έτος. Η ταξινόμηση των ακτών γίνεται σύμφωνα με τα παρακάτω αποτελέσματα σε πέντε κατηγορίες: 1. πολύ μικρή τρωτότητα 2. μικρή τρωτότητα 3. μέση τρωτότητα 4. μεγάλη τρωτότητα 5. πολύ μεγάλη τρωτότητα [42] 38

39 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 5.1 Εφαρμογή του Δείκτη Τρωτότητας στις ακτές του Αιγαίου Στο πλαίσιο του 9 ου Πανελλήνιου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, το 2009, ο τροποποιημένος δείκτης τρωτότητας CVI χρησιμοποιήθηκε ώστε να υπολογισθεί η τρωτότητα στις ακτογραμμές του Αιγαίου Πελάγους, με σκοπό την κατηγοριοποίησή τους στο πλαίσιο της μεθοδολογίας διαχείρισης πλημμύρας. Αρχικά, καθορίστηκαν οι έξι μεταβλητές, όπως αυτές ορίστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο και έγινε ο υπολογισμός του δείκτη για κάθε τύπο ακτογραμμής (π.χ. βραχώδης ακτή, κρημνοί, νησιωτικά φράγματα κλπ.) Τα αποτελέσματα, δημοσιευμένα στην ελληνική βιβλιογραφία, παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Μεταβλητές Μορφολογία 1 Πολύ χαμηλή Βραχώδεις ακτές, υψηλοί κρημνοί 2 Χαμηλή 3 Μέση 4 Υψηλή 5 Πολύ υψηλή Μέσου Ακτές με ύψους κροκάλες, κρημνοί λιμνοθάλασσες Χαμηλοί κρημνοί, αλλουβιακές πεδιάδες Νησιωτικά φράγματα, δέλτα, αμμώδεις ακτές Μεταβολή > <2.0 ακτογραμμής (m/a) Παράκτια > <0.30 κλίση Μεταβολή < >3.4 θαλάσσιας στάθμης (mm/a) Ύψος < >1.25 κύματος (m) Εύρος παλίρροιας (m) > <1.0 [πίν. 5 - Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης πηγή: Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009] Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο του ορισμού του Δείκτη Τρωτότητας, ο υπολογισμός της μορφολογίας των ακτογραμμών γίνεται με βάση τις πληροφορίες του προγράμματος EUROSION, Τα προγράμματα EUROSION και CORINE (2001) αποτέλεσαν πηγή πληροφοριών και για τη σταθερότητα της θέσης της ακτογραμμής (προέλαση ή 39

40 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ οπισθοχώρηση) των παράκτιων περιοχών, όπου το ύψος τους δεν υπερβαίνει τα 5m. από τη στάθμη της θάλασσας, όπως και για τις παράκτιες κλίσεις. Στον πίνακα και στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται η εκτίμηση της παράκτιας κλίσης, καθώς και ο δείκτης σταθερότητας και μεταβλητότητας των ακτογραμμών: Περιοχή Θράκη Ανατολική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Πολύ χαμηλή <3% Παράκτια κλίση Χαμηλή Μέτρια Μεγάλη Πολύ μεγάλη 3-6% 6-9% 9-12% >12% 72% 13% 10% 4% 45% 2% 53% Θεσσαλία 9% 39% 18% 17% 17% Πελοπόννησος 31% 25% 44% Εύβοια 15% 45% 31% Βόρειο Αιγαίο 64% 36% Κυκλάδες Δωδεκάνησα 46% 51% 3% Βόρεια Κρήτη 50% 50% [πίν. 6 - Εκτίμηση της παράκτιας κλίσης των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης πηγή: Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009] [εικ. 7 - Σταθερότητα, μεταβλητότητα ακτογραμμής (αριστερά) και παράκτιες κλίσεις (δεξιά), όπως προκύπτουν από το EUROSION (2001) πηγή: Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης] Η σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης, σύμφωνα με τα πρακτικά του 9 ου Συμποσίου Ωκεανογραφίας, βασίζεται σε τέσσερις δημοσιευμένες καμπύλες για την περιοχή του Αιγαίου (Βουβαλίδης 2005, Καμπούρογλου 1988, Lambeck 1996, Van 40

41 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Andel 1990) [43], οι οποίες βρίσκονται σε συμφωνία μεταξύ τους για τα τελευταία 2000 χρόνια, υποδεικνύοντας ένα σταθερό ρυθμό ανύψωσης της τάξης του 1mm/a. Παρ όλα αυτά, μελέτες της τελευταίας 20ετίας (Τσιμπλής 1997, Spenser 1997, Tsimplis & Spenser, 2005) [44] υποδεικνύουν υψηλότερο ρυθμό, της τάξης των 2mm/a, ενώ για τα επόμενα 100 χρόνια (μελέτη IPCC Report, 2007), ο ρυθμός προβλέπεται να αυξηθεί στα 3mm/a. Σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα, υπολογίστηκε ως ρυθμός αύξησης της θαλάσσιας στάθμης τα <1.8mm/a (πολύ χαμηλός), εκτός των ζωνών με έντονη τεκτονική ανύψωση (Δυτική Κρήτη, νησιά Νοτιοανατολικού Αιγαίου), όπου η σχετική ανύψωση της στάθμης της θάλασσας είναι μικρότερη. Όσον αφορά τον υπολογισμό του ύψους των κυμάτων σε ανοιχτή θάλασσα, σύμφωνα με τις μετρήσεις του συστήματος Poseidon του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών, το μέσο ετήσιο ύψος κυμάτων είναι 0,4μ για τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία, 0,5μ για την Κεντρική Μακεδονία, 0,6μ για τη Θεσσαλία και 0,9μ για τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου. Στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα, το μέσο ετήσιο σημαντικό ύψος υπερβαίνει τα 0,9-1,1μ, ενώ στις ανατολικές ακτές της Αττικής και της Πελοποννήσου βρίσκεται στο 0,5μ. Στη Βόρεια Κρήτη το μέσο ετήσιο ύψος είναι 0,6μ, ενώ στις κεντρικές ακτές που βρέχονται από τα νερά του Αιγαίου Πελάγους 0,8μ. Τέλος, ο υπολογισμός της αστρονομικής παλίρροιας των ελληνικών υδάτων εξάγει αποτελέσματα της τάξης των <10εκ. Όπως έχει αναφερθεί, όμως, στο κεφάλαιο των ορισμών, οι μετεωρολογικές συνθήκες (βαρομετρική πίεση, άνεμος, δράση κυμάτων) επηρεάζουν άμεσα το ύψος της στάθμης των υδάτων. Έτσι, η συνολική διακύμανση της στάθμης ξεπερνάει το 0,5μ., ενώ, αναλυτικά παρουσιάζεται ως: στις Βόρειες ακτές του Αιγαίου από 0,7μ (Θράκη) έως 0,9μ (Θερμαϊκός Κόλπος), στις ακτογραμμές των Κυκλάδων, Δωδεκανήσων, Ανατολικής Αττικής, Ανατολικής Πελοποννήσου από 0,5μ 0,6μ, ενώ στο Νότιο Αιγαίο και στις Βόρειες ακτογραμμές της Κρήτης δεν υπερβαίνει το 0,5μ. [45] Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, έγινε υπολογισμός του δείκτη τρωτότητας στις ακτογραμμές του Αιγαίου, ο οποίος παρουσιάζεται στην παρακάτω εικόνα. Οι μισές ακτογραμμές του Αιγαίου είναι μέτριας τρωτότητας (κατηγορία 3), ενώ το υπόλοιπο τμήμα χαρακτηρίζεται ως υψηλής τρωτότητας (κατηγορία 4). Ως χαμηλής τρωτότητας χαρακτηρίζονται, επίσης, οι ακτογραμμές της Θράκης, της Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και της Εύβοιας. Τη μεγαλύτερη τρωτότητα παρουσιάζουν οι ακτές της Κρήτης και το μεγαλύτερο τμήμα του Νότιου Αιγαίου και της Αττικής. Σύμφωνα με τις βιβλιογραφίες αναφορές, αυτό είναι λογικό επακόλουθο της παράκτιας 41

42 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ γεωμορφολογίας, των εκτεταμένων αμμωδών παραλιακών ζωνών και στο έντονο κυματικό καθεστώς, φαινόμενα τα οποία δεν παρουσιάζονται στις ακτογραμμές του Βόρειου Αιγαίου. [εικ. 8 - Υπολογισμός του δείκτη τρωτότητας για τις ακτές του Αιγαίου Πελάγους πηγή: Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης] Περιοχή Τρωτότητα (ποιοτική) Ανατολική Μακεδονία Χαμηλή Κεντρική Μακεδονία Χαμηλή Θεσσαλία Μέτρια Εύβοια Μέτρια Ανατολική Αττική Υψηλή Ανατολική Πελοπόννησος Υψηλή Νησιά Αιγαίου Υψηλή Βόρεια Κρήτη Πολύ υψηλή [πίν. 7 - Ποιοτική εκτίμηση τρωτότητας στις ακτές του Αιγαίου Πελάγους, σύμφωνα με βιβλιογραφικά δημοσιευμένα αποτελέσματα] 42

43 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 6. Η έννοια της επικινδυνότητας Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC διαφοροποιεί στη μεθοδολογία και τους ορισμούς της τους Χάρτες Κινδύνου Πλημμύρας και τους Χάρτες Επικινδυνότητας Πλημμύρας, στη διεθνή βιβλιογραφία της Διαχείρισης Έργων, η μελέτη της επικινδυνότητας έγκειται σε κάποιες σταθερές διαδικασίες και θεωρίες. Σύμφωνα με τα λεξικά Τεγόπουλου Φυτράκη και Μαλλιάρη Παιδεία, ως κίνδυνος ορίζεται το «επικείμενο κακό ή καταστροφή που απειλείται», η «πιθανή δυσάρεστη έκβαση». (Τεγόπουλος-Φυτράκης, 1993) (Γεωργοπαπαδάκος, 1980) [46] [47]. Ωστόσο, είναι γνωστός ο ορισμός του «κινδύνου» στη βιβλιογραφία της Διαχείρισης Έργων, δηλαδή «ο συνδυασμός (γινόμενο) της πιθανότητας να συμβεί ένα δυσάρεστο γεγονός με τις επιπτώσεις αυτού» (Ξενίδης, 2015). [48] Προκύπτει δηλαδή, ότι, ενώ τα λεξικά, σύγχρονα και μη, ορίζουν τον κίνδυνο ως απλά την δυσάρεστη έκβαση ενός γεγονότος, η Διαχείριση Έργων μελετάει τις δυο συνιστώσες του, πιθανότητα και συνέπεια. Στη διεθνή βιβλιογραφία, στην αγγλική γλώσσα και, κατ επέκταση, στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC αναφέρονται οι παρακάτω μεταφρασμένοι όροι: κίνδυνος πλημμύρας = flood hazard επικινδυνότητα πλημμύρας = flood risk [49] Κατά τον καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Π. Πρίνο, ως «ρίσκο ή διακινδύνευση πλημμύρας» ορίζεται ο συνδυασμός της πιθανότητας εμφάνισης ενός πλημμυρικού γεγονότος σε συνδυασμό με τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε ανθρώπινες ζωές, στο περιβάλλον και σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες σχετίζονται με το πλημμυρικό γεγονός (Πρίνος, 2007). [50] Σύμφωνα με τον Π. Πρίνο, ζημία είναι η αρνητική επιρροή ενός γεγονότος ή μιας διαδικασίας και μετράται ως η ποσότητα της καταστροφής είτε σε ανθρώπινες ζωές και υγεία, είτε σε οικονομικούς ή περιβαλλοντικούς όρους (Πρίνος, 2007). [51] Κατάλοιπο ρίσκο ορίζεται το μέρος του κινδύνου που εξακολουθεί να παραμένει μετά και από τις δράσεις αντιπλημμυρικής διαχείρισης που έχουν ληφθεί και εφαρμοστεί (Πρίνος, 2007). [52] Από την πλευρά της, η Οδηγία διακρίνει την Επικινδυνότητα και τον Κίνδυνο. Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο των Ορισμών, κίνδυνος πλημμύρας είναι ο συνδυασμός της πιθανότητας να λάβει χώρα πλημμύρα και των δυνητικών αρνητικών συνεπειών για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και τις οικονομικές δυνατότητες που συνδέονται με αυτήν την πλημμύρα. Επικινδυνότητα πλημμύρας είναι η δυνατότητα εμφάνισης πλημμύρας σε συγκεκριμένο χώρο 43

44 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ (ποσοτικοποιούμενη μέσω του βάθους νερού, της ταχύτητας ροής ή άλλου χαρακτηριστικού υδρολογικού ή υδραυλικού μεγέθους) που αντιστοιχεί σε δεδομένη πιθανότητα υπέρβασης. [53] Ο Χάρτης Επικινδυνότητας αναφέρεται στη γεωγραφική κάλυψη περιοχών που θα μπορούσαν να πλημμυρίσουν σύμφωνα με ακόλουθα πιθανολογικά σενάρια [54], ενώ ο Χάρτης Κινδύνου στην περιγραφή των δυνητικών αρνητικών συνεπειών που συνδέεονται με τις πλημμύρες υπό προαναφερθείσες συνθήκες. [55] Ειδικότερα, η επικινδυνότητα της πλημμύρας ορίζει τρία πιθανολογικά σενάρια: α) τις πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας ή σενάρια ακραίων φαινομένων, β) τις πλημμύρες μέσης πιθανότητας με πιθανή περίοδο επαναληπτικότητας μεγαλύτερη ή ίση των 100 ετών και γ) τις πλημμύρες υψηλής πιθανότητας, αναλόγως με την περίπτωση. Στην περίπτωση των δυνητικών συνεπειών, τα σενάρια εκφράζονται με βάση: α) τον ενδεικτικό αριθμό κατοίκων που ενδέχεται να πληγούν, β) τον τύπο της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή που ενδέχεται να πληγεί, γ) τις εγκαταστάσεις σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης, οι οποίες ενδέχεται να προκαλέσουν τυχαία ρύπανση σε περίπτωση πλημμύρας, και δ) άλλες πληροφορίες που το κράτος μέλος της Ε.Ε. θεωρεί χρήσιμες, όπως η επισήμανση των περιοχών με αυξημένο ποσοστό μεταφερόμενων ιζημάτων. [56] Τέλος, ως αιτίες της πλημμύρας, εκτός από φυσικά φαινόμενα υπερσυσσώρευσης νερού, τα οποία αναλύθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο, ορίζονται και οι ανθρωπογενείς καταστροφές, όπως καταστροφές μεγάλων υδραυλικών έργων, θραύσεις αναχωμάτων και φραγμάτων. [57] Συγκεντρωτικά, το «Σύστημα του Ρίσκου Πλημμύρας» αποτελείται από: τον Κίνδυνο = Πιθανότητα * Συνέπεια, Επίπτωση την Τρωτότητα = Αξία * Ευπάθεια τον Κίνδυνο Πλημμύρας = Πιθανότητα Πλημμύρας * Τρωτότητα [58] Στις επόμενες σελίδες παρουσιάζονται παραδείγματα Χαρτών Κινδύνου Πλημμύρας και Χαρτών Επικινδυνότητας Πλημμύρας. 44

45 [εικ. 9 - Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας πηγή: Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου]

46 [εικ Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας πηγή: Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου]

47 [εικ Χάρτης Κινδύνου Πλημμύρας πηγή: Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου]

48 [εικ Χάρτης Επικινδυνότητας Πλημμύρας πηγή: Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου]

49 [εικ Χάρτης Επικινδυνότητας Πλημμύρας πηγή: Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου]

50 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 6.1 Σχήματα υπολογισμού κινδύνου κατά τον υπολογισμό πιθανότητας επί της συνέπειας Είναι φανερό ότι σε ενδεχόμενη εφαρμογή των σεναρίων της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ, θα υπήρχαν 3x3 = 9 περιπτώσεις αναφοράς κινδύνου πλημμύρας, επί 4 κατηγοριών επιπτώσεων, στο σύνολο 36, οι οποίες θα έκριναν τη σοβαρότητα του φαινομένου και των επιπτώσεών του σε κάθε μία περιοχή κάθε ενός κράτους-μέλους. Η Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής προσδιορίζει απλά την ύπαρξη έστω και ενός ανθρώπινου θύματος προκειμένου να θεωρηθεί κίνδυνος πλημμύρας. [59] Με αυτή τη λογική, ο διαχείριση κινδύνου διαχωρίζει τις περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης και δραστηριότητας και τις περιοχές στις οποίες δεν υπάρχει ανθρώπινη παρέμβαση. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Περιοχές χωρίς ανθρώπινη δραστηριότητα Περιοχές με επικείμενη ανθρώπινη δραστηριότητα Ύπαρξη ανθρώπινου πληθυσμού και ιστορικότητα θυμάτων >=1 Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν. 8 - Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με τον αριθμό κατοίκων] Όσον αφορά τον τύπο της οικονομικής δραστηριότητας, ο υπολογισμός αρχικά έχει να κάνει με ποιοτικά μεγέθη. Ποσοτικοποιώντας, η ποιοτική εκτίμηση γίνεται αναλογικά με τον πληθυσμό των περιοχών και το φυσικό πλούτο που αυτή διαθέτει. Όπως αναφέρεται, βασικός παράγοντας στη διάδοση του κινδύνου είναι οι χρήσεις γης, παράγοντας ο οποίος επιδρά και στην οικονομική δραστηριότητα της εκάστοτε περιοχής. Συνδυάζοντας ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα, οι συνέπειες στον πρωτογενή τομέα αποκτούν τη μέγιστη σημασία, στο δευτερογενή τομέα την αμέσως μεγαλύτερη, ενώ οι συνέπειες όσον αφορά τον τριτογενή τομέα αφορούν σε χαμηλότερης σημασίας επιπτώσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει, όμως, ότι η εμφάνιση ενός καταστρεπτικού φαινομένου δεν επηρεάζει άμεσα την οικονομία (βιοτικό επίπεδο εργαζόμενων, κατοικίες και υποδομές αυτών) 50

51 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας Τριτογενής τομέας ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Δευτερογενής τομέας ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πρωτογενής τομέας ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν. 9 - Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα] Προσθέτοντας οικονομικά δεδομένα, το ποσό ενδεχόμενης αποζημίωσης (αποζημιώσεις ΕΛ.Γ.Α. για ζημιές στη γεωργία και ΥΑΣ για ζημιές σε οικισμούς) σε περίπτωση πλημμύρας είναι αυτό που καθορίζει τη διαφοροποίηση των επιπτώσεων κατά τη διαχείριση κινδύνου. [60] ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας < ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ > ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με το κόστος αποζημιώσεων] Όσον αφορά το μέγεθος κινδύνου αναλόγως της έκτασης που αυτή καταστρέφεται, μετρούμενη σε στρέμματα, υφίσταται η παρακάτω κατηγοριοποίηση: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤΑΣΗ ΓΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας <2.000στρ. ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ 2.000στρ στρ. ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ >5.000στρ. ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την έκταση γης] Περνώντας στην κατηγορία των εγκαταστάσεων, χαρακτηριστικά ποιοτικά δεδομένα είναι η ηλικία των υποδομών, το είδος αυτών και η κατασκευαστική τους δυνατότητα να αντέχουν σε ακραία καιρικά φαινόμενα. 51

52 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Κτίρια μεσαίας ποιότητας κατασκευής Παλαιά κτίρια χωρίς καμία προβλεπόμενη αντίσταση Νεόδμητα κτίρια Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με τις εγκαταστάσεις] Τέλος, κατά τον υπολογισμό διάφορων εναλλακτικών παραγόντων που εφαρμόζει κάθε κράτος-μέλος, σκόπιμη είναι η αναφορά της ελληνικής πραγματικότητας, στον τομέα του κόστους, της ρύπανσης και της μεταφοράς των ιζημάτων. Συνολικά, υπολογίζεται ως η περιβαλλοντική και οικονομική επιβάρυνση της εκάστοτε περιοχής. Φυσικά, η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση συνεπειών βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με τις προαναφερθείσες. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ Πλημμύρα υψηλής πιθανότητας Χαμηλή επιβάρυνση ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Μεσαία επιβάρυνση ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Υψηλή επιβάρυνση ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα μέσης πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Πλημμύρα χαμηλής πιθανότητας ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ [πίν Εκτίμηση κινδύνου σύμφωνα με την περιβαλλοντική επιβάρυνση] Οι παρακάτω χάρτες προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Αναφορά σχετικά με την Οδηγία 2007/60/ΕΚ, ως οδηγός και παράδειγμα χρήσεων χαρτών κινδύνου και πληροφοριών: 52

53 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Εκτίμηση κινδύνου με βάση τον πληθυσμό πηγή: Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II)] [εικ Εκτίμηση κινδύνου με βάση τις οικονομικές δραστηριότητες πηγή: Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II)] 53

54 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ. 16 Εκτίμηση κινδύνου με βάση τις εγκαταστάσεις πηγή: Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II)] [εικ. 17 Εκτίμηση κινδύνου με βάση άλλους παράγοντες πηγή: Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II)] 54

55 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 6.2 Μεθοδολογία υπολογισμού του Κινδύνου Πλημμύρας Ενώ η Επικινδυνότητα αφορά καθαρά σε πιθανολογικά σενάρια, κατά τη διαδικασία υπολογισμού του κινδύνου πλημμύρας σε κάθε περιοχή, ως πηγές κινδύνου αναφέρονται: τα κύματα καταιγίδας οι απορροές ποταμών η έντονη βροχόπτωση Ως διάδοση κινδύνου υπολογίζονται: τα φορτία και οι αντιστάσεις η αστοχία των εκάστοτε υποδομών η ίδια φύση της πλημμύρας Τέλος, οι αποδέκτες κινδύνου είναι: οι άνθρωποι, οι ιδιοκτησίες και οι υποδομές οι οικολογικές επιρροές η αντίληψη του κινδύνου Οι πηγές κινδύνου και τα μέσα διάδοσής του συγκροτούν την προβλεπόμενη πιθανότητα πλημμύρας P c f, ενώ οι αποδέκτες του κινδύνου είναι αυτοί οι οποίοι χρησιμοποιούνται προκειμένου να υπολογιστούν οι αναμενόμενες βλάβες E(D). Έτσι, συνδυαζόμενες οι πιθανότητες με τις αναμενόμενες βλάβες, παρουσιάζουν την προβλεπόμενη επικινδυνότητα πλημμύρας με τύπο: R c f = P c f * E(D), η οποία, σε συνδυασμό με τον υπολογισμό αποδεκτής επικινδυνότητας Rf t, έχουμε την υπολειμματική επικινδυνότητα. [61] Όσον αφορά τους δέκτες κινδύνου, απαιτούμενη πληροφορία είναι ο χάρτης χρήσεων γης και η ανάλυση οικονομικών και περιβαλλοντικών ζημιών. Κατά τον Π. Πρίνο, το πρώτο βήμα για τον υπολογισμό του κινδύνου είναι ο υπολογισμός της πηγής, και συγκεκριμένα ο υπολογισμός της παράκτιας πλημμύρας, χρησιμοποιώντας ως δεδομένα τη στάθμη του νερού στην ακτογραμμή, με τύπο: J t = J ast + J ss + R u + J LF + J LT, όπου: J t = στάθμη συνολικού νερού J ast = στάθμη αστρολογικής παλίρροιας J SS = στάθμη μετεωρολογικής παλίρροιας 55

56 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ R U = αναρρίχηση κύματος J LF = συνιστώσα λόγω χαμηλών συχνοτήτων J LT = συνιστώσα λόγω ευστάθειας ή και μεταβολών στάθμης γης [62] Έτσι, το πρώτο βήμα είναι ο υπολογισμός των χρονοσειρών κυματικών χαρακτηριστικών (μετρήσεις και αποτελέσματα μοντέλου) σε αντιπροσωπευτικά σημεία της θάλασσας και της ακτογραμμής (SBEACH). Τα δεδομένα που συλλέγονται αφορούν στο σημαντικό ύψος του κύματος, την περίοδο κορυφής του και τη διεύθυνση, μάλιστα μέσω κατάλληλης επεξεργασίας είναι απαραίτητος ο υπολογισμός των επιπέδων επαναφοράς για P = 50 και 100 έτη. Στη συνέχεια, υπολογίζεται το μοντέλο μεταβολής ακτών, με βάση τον υπολογισμό της ανύψωσης της στάθμης του νερού και της υπερύψωσης λόγω κυματισμών και την εκτίμηση της μεταβολής του προφίλ της παραλίας στην παράκτια περιοχή. Απαραίτητη προϋπόθεση για τον εν λόγω υπολογισμό είναι η γνώση του προφίλ ισορροπίας, ή αλλιώς του αρχικού προφίλ ηρεμίας πάνω στο οποίο ασκούνται τα ακραία γεγονότα, ούτως ώστε να υπολογιστούν οι διαφορές και οι μεταβολές. Με αυτόν τον τρόπο, υπολογίζεται η έκταση της πλημμύρας (ποσοτικό μέγεθος) με απώτερο σκοπό τη διαμόρφωση του Χάρτη Κινδύνου Πλημμύρας. [63] Συμπερασματικά, το προφίλ Κινδύνου και Επικινδυνότητας καθίσταται απαραίτητο προς ενημέρωση και πληροφόρηση των κατοίκων των περιοχών κινδύνου για το εύρος της πιθανότητας και των πιθανών καταστροφών από τις πλημμύρες, αλλά και των δραστηριοτήτων παρεμπόδισής τους. Χρησιμοποιούνται ως εργαλείο προειδοποίησης και σχεδιασμού για ένα πιθανό σύστημα εκκένωσης, ενώ δύνανται να αποτελέσουν βάση μιας κοινής ορολογίας για την παράκτια πλημμύριση. 56

57 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 6.3 Εφαρμογή στην Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία έχει γίνει υπολογισμός του κινδύνου πλημμύρας κατά το θαλάσσιο μέτωπο μεταξύ της νήσου Θάσου και των εκβολών του Ποταμού Έβρου, στα υδατικά σύνορα με τη γειτνιάζουσα Τουρκία. Αρχικά, υπολογίζεται το βάθος της θάλασσας σε ευθύγραμμες αποστάσεις της τάξης της 0.1 (40.55 Β, 24.7 Α Β, 26.1 Α). Το μέγιστο βάθος υπολογίζεται στα 120μ., ενώ το ελάχιστο στα 35μ. Σε μέγιστο διάστημα μεταξύ των παρατηρήσεων 18hr έχουμε γεγονότα καταιγίδας με ύψη κυμάτων H S > 1,5μ. και διάρκεια μεγαλύτερη των 6 ωρών. Σύμφωνα με τη θεωρία ακραίων τιμών, τα συγκεκριμένα δεδομένα εκτιμώνται ποσοτικά για περιόδους επαναφοράς (επανεμφάνισης) μεταξύ 50 και 100 ετών. Στη συνέχεια, με χρήση κατάλληλων λογισμικών (SBEACH, DELFT3D, XBEACH) υπολογίζεται η τελική θαλάσσια στάθμη με προσομοίωση της μεταβολής θαλάσσιας στάθμης, της αναρρίχησης των κυματισμών και της μεταβολής του προφίλ των ακτογραμμών. Όπως αναφέρθηκε στη θεωρία, η γραμμική κυματική θεωρία χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της προώθησης των κυματισμών, ενώ η μεταβολή του προφίλ των ακτογραμμών εξαρτάται μόνο από μηχανισμούς εγκάρσιας στερεομεταφοράς. Το λογισμικό SBEACH δέχεται ως δεδομένα τα χαρακτηριστικά του προφίλ ακτής, τα χαρακτηριστικά διακριτοποίησης, τις παραμέτρους στερεομεταφοράς, τα χαρακτηριστικά προσομοίωσης, το ύψος, την περίοδο και τη διεύθυνση κύματος, την ανύψωση στάθμης της θάλασσας και την ταχύτητα και διεύθυνση του ανέμου. Τα τελευταία δεδομένα εισάγονται είτε ως σταθερά είτε ως χρονοσειρές σε διακριτά χρονικά σημεία. Ως αποτελέσματα, το λογισμικό εξάγει την κατανομή του ύψους κύματος, της ανύψωσης στάθμης της θάλασσας και την αναρρίχηση, όπως και τη μεταβολή του προφίλ ακτής και την ογκομετρική μεταβολή. Όπως αναφέρει η βιβλιογραφία, η εφαρμογή έγινε σε τέσσερις αντιπροσωπευτικές τοποθεσίες, με θεώρηση προφίλ ακτογραμμής στο τμήμα ακτής εγκάρσιο προς το θαλάσσιο σημείο, όπου έγινε και η οριοθέτηση ζωνών μέγιστης πλημμύρισης. [64] 57

58 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 7. Η ελληνική πραγματικότητα Η Οδηγία 2007/60/ΕΚ προβλέπει την κατεύθυνση προκειμένου να αντιμετωπιστεί μέσα σε λίγα χρόνια ο κίνδυνος της πλημμύρας οποιασδήποτε μορφής σε κάθε κράτος μέλος. Μάλιστα, επανακυκλίζει τις διαδικασίες, ώστε η αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων να είναι αέναη. Και, φυσικά, οριοθετεί χρονολογικά τις διάφορες φάσεις, προκειμένου τα κράτη μέλη να ανταπεξέλθουν στην ώρα τους και να εκδώσουν ό,τι χρειάζεται για ένα σίγουρο μέλλον. Τι συμβαίνει όμως στην Ελλάδα, μια χώρα παραθαλάσσια, με πολύ μεγάλο μήκος ακτογραμμών και, κατ επέκταση, εξαιρετικά ευάλωτη σε θαλάσσιες πλημμύρες; Θα ήταν φυσικό, η χώρα να είναι από τις πρώτες οι οποίες θα σύντασσαν Χάρτες Κινδύνου και Επικινδυνότητας και θα κατέστρωναν τα Στρατηγικά Σχέδια που απαιτούνται για την εκκένωση και την ασφάλεια του πληθυσμού. Το Δεκέμβριο του 2012, η εφαρμογή της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ είχε ενεργοποιηθεί κατά ένα βαθμό, όχι όμως σε ικανοποιητικό επίπεδο και σίγουρα εκτός της προθεσμίας που έχει ορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (Προκαταρκτική Εκτίμηση 2011, Χάρτες Κινδύνου και Επικινδυνότητας 2013, Στρατηγικό Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων 2015). Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και η Ειδική Γραμματεία Υδάτων εξέδωσε τον Δεκέμβριο του 2012 τεύχος εφαρμογής της Οδηγίας, με περιεχόμενο αρχικά την προκαταρκτική αξιολόγηση κινδύνων πλημμύρας, με την 1η αναθεώρηση να γίνεται τον Ιούνιο του Η Προκαταρκτική Αξιολόγηση των Κινδύνων Πλημμύρας περιλαμβάνει την καταγραφή των ιστορικών πλημμυρών με τα κύρια χαρακτηριστικά τους και τον εντοπισμό των σημαντικών ιστορικών πλημμυρών με βάση τις συνέπειές τους, τον εντοπισμό των περιοχών όπου είναι πιθανό να σημειωθεί πλημμύρα και την αξιολόγηση των δυνητικών αρνητικών συνεπειών των μελλοντικών πλημμυρών, λαμβανομένων υπ όψιν ιστορικών στοιχείων πλημμύρας και των έκτοτε αλλαγών στις συνθήκες των πλημμυρικών πεδίων, και τον καθορισμό των Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας για κάθε Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, ή αλλιώς, Υδατικό Διαμέρισμα. [65] Την 1η Σεπτεμβρίου 2015 ενεκρίθησαν τα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής της Χώρας για τα 14 Υδατικά Διαμερίσματα, ως εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα νερά. Στο διαδικτυακό τόπο του νυν Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδικής Γραμματείας Υδάτων είναι διαθέσιμα τα εγκεκριμένα σχέδια διαχείρισης, ενώ τα κείμενα τεκμηρίωσης δύνανται να διατεθούν στους ενδιαφερόμενους κατόπιν σχετικής αίτησης. [66] 58

59 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Όσον αφορά τη συνολική πορεία εφαρμογής, το ευρωπαϊκό νομοθετικό κείμενο, έφερε το 2010 Κοινή Υπουργική Απόφαση υπ. αριθμόν Κ.Υ.Α. Η.Π /15/42/Ε130/2010, όπου γίνεται αναφορά στις διοικητικές αλλαγές του Προγράμματος «Καλλικράτης» του ν.3852/2010, ενώ ορίζει αρμόδιες αρχές για την εφαρμογή της Οδηγίας την Ειδική Γραμματεία Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και τις Διευθύνσεις Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Ειδικότερα, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη διαμορφώνει και επεξεργάζεται το εθνικό πρόγραμμα διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας, το οποίο εντάσσεται ήδη στα εθνικά προγράμματα προστασίας και διαχείρισης του υδατικού δυναμικού της Ελλάδας. Επιπλέον, αυτή είναι αρμόδια για την παρακολούθηση, την αξιολόγηση, τον έλεγχο και την εφαρμογή του προγράμματος, όπως και για το συντονισμό των υπηρεσιών και των κρατικών φορέων, για την εκπροσώπηση της χώρας στα αρμόδια κοινοτικά όργανα για θέματα διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας, ενώ καταρτίζει και υποβάλλει στην Εθνική Επιτροπή Υδάτων τις απαιτούμενες εκθέσεις σχετικά με την υλοποίηση και τον έλεγχο εφαρμογής του προγράμματος. Αρμόδιοι για το σχεδιασμό των Χαρτών Επικινδυνότητας Πλημμύρας, των Χαρτών Κινδύνου Πλημμύρας και των Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας είναι οι Διευθύνσεις Υδάτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας. Συνεργαζόμενες οι δύο Διευθύνσεις, καταρτίζουν και διαβιβάζουν στην Ειδική Γραμματεία Υδάτων τις ετήσιες εκθέσεις σχετικά με το βαθμό υλοποίησης, την αξιολόγηση και τον έλεγχο εφαρμογής του προγράμματος στην περιοχή αρμοδιότητάς τους. [67] Σύμφωνα με την Κ.Υ.Α. Η.Π /1542/Ε103/2010, η γεωγραφική μονάδα εφαρμογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και 2007/60/ΕΚ είναι οι Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού, ή αλλιώς τα Υδατικά Διαμερίσματα της Ελλάδας, η ίδια, δηλαδή, γεωγραφική μονάδα που χρησιμοποιήθηκε στην εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά του Έτσι, καταρτίστηκαν 45 Λεκάνες Απορροής Ποταμών, οι οποίες υπάγονται σε 14 Περιοχές Λεκανών Απορροής Ποταμών (Υδατικά Διαμερίσματα): ΥΔGR01 : Δυτική Πελοπόννησος ΥΔGR02 : Βόρεια Πελοπόννησος ΥΔGR03 : Ανατολική Πελοπόννησος ΥΔGR04 : Δυτική Στερεά Ελλάδα ΥΔGR05 : Ήπειρος 59

60 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΥΔGR06 : Αττική ΥΔGR07 : Ανατολική Στερεά Ελλάδα ΥΔGR08 : Θεσσαλία ΥΔGR09 : Δυτική Μακεδονία ΥΔGR10 : Κεντρική Μακεδονία ΥΔGR11 : Ανατολική Μακεδονία ΥΔGR12 : Θράκη ΥΔGR13 : Κρήτη ΥΔGR14 : Νήσοι Αιγαίου [68] τα οποία εμφανίζονται και στον παρακάτω χάρτη: [εικ Οι 14 Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμών (Υδατικά Διαμερίσματα) πηγή: Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας] 60

61 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 7.1 Η Προκαταρκτική Αξιολόγηση των Κινδύνων Πλημμύρας στην Ελλάδα Σύμφωνα με την Οδηγία, στην Προκαταρκτική Αξιολόγηση πρέπει να περιλαμβάνονται οι ακόλουθες πληροφορίες: Χάρτες της Περιοχής Λεκάνης Απορροής Ποταμού σε κατάλληλη κλίμακα, οι οποίοι περιλαμβάνουν τα όρια των λεκανών, των παράκτιων ζωνών και περιγράφουν τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά και τις χρήσεις γης. Περιγραφή των ιστορικών πλημμυρών (πλημμύρες που έχουν σημειωθεί στο παρελθόν) με σημαντικές επιπτώσεις σε ανθρώπινες ζωές, την οικονομική δραστηριότητα και το περιβάλλον, ενώ πρέπει να εκφράζουν την πιθανότητα παρόμοιων συμβάντων στο μέλλον, συμπεριλαμβανομένων της έκτασης της πλημμύρας, των οδών αποστράγγισης και της αξιολόγησης των επιπτώσεων που αυτές προκάλεσαν. Περιγραφή των σημαντικών ιστορικών πλημμυρών, από τις οποίες, όμως, μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, ώστε να προβλεφθούν, ως επί το πλείστον, παρόμοια φαινόμενα στο μέλλον. Αξιολόγηση των συνεπειών των πιθανών μελλοντικών πλημμυρών στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την οικονομική δραστηριότητα, με βάση πληροφορίες όπως η τοπογραφία, η θέση των υδατορρευμάτων και τα γενικά υδρολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά τους. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται οι πλημμυρικές περιοχές, η αποτελεσματικότητα των υφισταμένων τεχνικών υποδομών προστασίας από τις πλημμύρες, η θέση των κατοικημένων περιοχών και των περιοχών οικονομικής δραστηριότητας, όπως και οι μακροπρόθεσμες εξελίξεις, όπως η αλλαγή του κλίματος και η συχνότητα εμφάνισης και δραστηριοποίησης των φαινομένων πλημμύρας. Προκειμένου να δημιουργηθούν οι χάρτες της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης, με τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά των περιοχών και τις χρήσεις γης, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων έκανε χρήση των παρακάτω δεδομένων: Όρια λεκανών απορροής και όρια Υδατικών Διαμερισμάτων Ψηφιακό Μοντέλο εδάφους της Εθνικής Τράπεζας Υδρομετεωρολογικής Πληροφορίας 61

62 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Υδρολιθολογικοί Χάρτες από τα Διαχειριστικά Σχέδια του Υπουργείου Ανάπτυξης Υδάτινα σώματα από τα Σχέδια Διαχείρισης Στον Οργανισμό Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας βρίσκονται, πλέον, οι απαραίτητες πληροφορίες των χρήσεων γης, μέσω των κατηγοριών Corine Μάλιστα, βρίσκονται διαθέσιμες στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση: bi2details&catid=16&sobi2id=54&itemid= [69] Με παρόμοιο τρόπο έγινε και η καταγραφή των Ιστορικών Πλημμυρών στην Ελλάδα, με τη διαφορά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέστησε διαθέσιμο ένα ηλεκτρονικό δίκτυο βάσης δεδομένων, για την εισαγωγή των απαραίτητων δεδομένων από τους αρμόδιους φορείς κάθε κράτους μέλους. Στην Ελλάδα, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων απευθύνθηκε στους Κεντρικούς Φορείς (Υπουργεία, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα) με σκοπό τη συλλογή δεδομένων για τις ιστορικές καταγραφές πλημμυρών και στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και Περιφέρεις με σκοπό τη συλλογή δεδομένων πλημμύρας από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες και τους Δήμους. Επιγραμματικά, τα συλλεχθέντα δεδομένα είναι τα ακόλουθα: Αρχεία κήρυξης περιοχών σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης λόγω πλημμυρών για την περίοδο , από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη. Αρχεία αποζημιώσεων λόγω καταστροφής οικιακών συσκευών και σπιτιών από πλημμύρες, από την Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, για την περίοδο Αρχεία αποζημιώσεων λόγω καταστροφών αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής από πλημμύρες, για την περίοδο , από τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων. Αρχεία Πυροσβεστικής Υπηρεσίας καταγραφής συμβάντων πλημμυρισμού, για την περίοδο Μελέτες και έρευνες του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και άλλων δημόσιων φορέων, όπως του Υπουργείου Αγροτικής 62

63 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Ανάπτυξης και Τροφίμων, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, των Περιφερειών, των Δήμων, Ε.ΥΔ.Α.Π., Ε.Υ.Α.Θ. κ.ά. Δημοσιεύματα στον ηλεκτρονικό και ημερήσιο τύπο, όπως και στο αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, με περιεχόμενο ιστορικά συμβάντα πλημμυρών, μεταφρασμένα σε ποιοτικά δεδομένα. Επιστημονικές μελέτες Πανεπιστημιακών Φορέων και σχετικές δημοσιεύσεις. Επισημάνσεις των Υπηρεσιών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. [70] Τα παραπάνω δεδομένα αποθηκεύονται σε ειδικά υπολογιστικά φύλλα που δημιουργήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και συγκεκριμένα από το πρόγραμμα WISE (Water Information System for Europe). Στην παρακάτω ιστοσελίδα είναι δυνατή η εύρεση των αρχείων οδηγιών και των βάσεων δεδομένων: Συνολικά, στην Ελλάδα καταχωρήθηκαν πλημμυρικά γεγονότα σε θέσεις [71], με τις τοποθεσίες, τις εκτάσεις και τις επιπτώσεις να παρουσιάζονται στους ακόλουθους χάρτες: Η εκτίμηση των επιπτώσεων έγινε βάσει του αριθμού των συμβάντων, της κατακλυζόμενης έκτασης σε στρέμματα, του ύψους της αποζημίωσης σε Ευρώ και του είδους των επιπτώσεων. Όσον αφορά την πιθανότητα επανεμφάνισης των πλημμυρικών συμβάντων στο μέλλον, ιδιαίτερο παράγοντα υπολογισμού κατά τη φάση της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης, εκτιμάται ότι εφόσον δεν υπάρχουν πραγματοποιημένα τεχνικά έργα αντιμετώπισης πλημμυρικών φαινομένων, τα παρελθοντικά συμβάντα δύνανται να επαναληφθούν στο μέλλον. Με βάση τις ιστορικές πλημμύρες, η εικόνα της Ελλάδας δείχνει ότι οι καταγεγραμμένες πλημμύρες βρίσκονται κυρίως στις πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές της Βόρειας και Ανατολικής Ελλάδας. Ο μεγαλύτερος αριθμός πλημμυρικών συμβάντων καταγράφεται εκατέρωθεν του π. Έβρου, στις πεδιάδες Ξάνθης- Κομοτηνής, στην πεδιάδα του π. Στρυμόνα, στη Θεσσαλονίκη, στην πεδιάδα Κατερίνης, στη Θεσσαλική πεδιάδα, στην κοιλάδα του π. Σπερχειού στα Χανιά και στη Ρόδο. Στη Δυτική Ελλάδα συμβάντα καταγράφονται στην Κέρκυρα, στην κλειστή λεκάνη Ιωαννίνων, στις πεδινές περιοχές του π. Καλαμά και των π. Αχέροντα, Λούρου και Αράχθου. Τέλος, μεγάλος αριθμός πλημμυρικών φαινομένων καταγράφονται στο λεκανοπέδιο Αττικής. 63

64 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Τέλος, οι μεγαλύτερες σε έκταση ζημιές από πλημμυρικά γεγονότα καταγράφονται στην πεδιάδα της Ξάνθης-Κομοτηνής, στις πεδιάδες Θεσσαλονίκης και Κατερίνης, στη Θεσσαλική πεδιάδα, στην κοιλάδα του π. Στρυμόνα και στα Χανιά. [72] Από τα παραπάνω αναφερθέντα πλημμυρικά συμβάντα, πρέπει να γίνει επιλογή των σημαντικότερων. Τα κριτήρια που ορίζονται είναι: Η ύπαρξη ανθρώπινων θυμάτων. Ακόμα και ένα ανθρώπινο θύμα καθιστά αυτομάτως το πλημμυρικό συμβάν ως σημαντικό. Το ύψος χρηματικής αποζημίωσης. Ορίστηκε το όριο των < για χαμηλής σημαντικότητας πλημμύρα, των για μέσης σημαντικότητας, των για υψηλής σημαντικότητας και των > για πολύ υψηλής σημαντικότητας. Το μέγεθος της κατακλυζόμενης έκτασης. Αντιστοίχως, ορίστηκε το όριο των <2.000στρ. για χαμηλής σημαντικότητας πλημμύρα, των 2.000στρ στρ. για μέσης σημαντικότητας, των 5.000στρ στρ. για υψηλής σημαντικότητας και των >10.000στρ. για πολύ υψηλής σημαντικότητας. Έτσι, ορίζονται 147 πλημμυρικά γεγονότα στην κατηγορία Πολύ Υψηλής Σημαντικότητας και 150 στην κατηγορία Υψηλής, το σύνολο των οποίων καταρτίζει τα Σημαντικά Πλημμυρικά Γεγονότα. [73] 64

65 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Χάρτης 1: Θέσεις ιστορικών πλημμυρικών συμβάντων πηγή: Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας] 65

66 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Χάρτης 2: Αριθμός πλημμυρικών γεγονότων στις θέσεις ιστορικών πλημμυρικών συμβάντων] 66

67 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Χάρτης 3: Έκταση πλημμυρικών συμβάντων] 67

68 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Χάρτης 4: Οικονομικές αποζημιώσεις πλημμυρικών συμβάντων] 68

69 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Χάρτης 5: Τύπος επιπτώσεων] 69

70 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Χάρτης 6: Σημαντικά πλημμυρικά συμβάντα] 70

71 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Το επόμενο βήμα στην εφαρμογή της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ έχει να κάνει με τον ορισμό των δυνητικών αρνητικών συνεπειών των μελλοντικών πλημμυρών, στις κατηγορίες της ανθρώπινης υγείας, του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και της οικονομικής δραστηριότητας. Οι περιοχές που θεωρούνται εξαιρετικά πιθανές να υποστούν τις παραπάνω επιπτώσεις είναι αυτές που περιέχουν: Πόλεις και οικισμούς Βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες Γεωργικές εκτάσεις με σημαντική οικονομική αξία Παραγωγικές μονάδες που ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση Προστατευόμενες περιοχές Μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς Υποδομές Στη συνέχεια, είναι απαραίτητος ο Προσδιορισμός Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας. Η Οδηγία 2007/60/ΕΚ αναφέρει ρητά ότι «βάσει της προκαταρκτικής αξιολόγησης των κινδύνων πλημμύρας [ ] για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού [ ] ή τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού που βρίσκεται εντός του εδάφους τους, τα κράτη μέλη προσδιορίζουν τις περιοχές για τις οποίες συμπεραίνουν ότι υπάρχουν δυνητικοί σοβαροί κίνδυνοι πλημμύρας ή ότι είναι πιθανόν να σημειωθεί πλημμύρα». [74] Δύο περιορισμοί χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα για τη διαλογή των περιοχών όπου είναι πιθανόν να σημειωθεί πλημμύρα: περιοχές που βρίσκονται σε θέσεις προσχωματικών αποθέσεων περιοχές σε έδαφος με κλίση μικρότερη του 2% Όπως αναφέρθηκε, χρησιμοποιήθηκαν υδρολιθολογικοί χάρτες από τα Διαχειριστικά Σχέδια του Υπουργείου Ανάπτυξης και ψηφιακά μοντέλα υψομέτρων της Εθνικής Τράπεζας Υδρολογικής και Μετεωρολογικής Πληροφορίας που διαθέτει η Ειδική Γραμματεία Υδάτων, για την επιλογή των περιοχών με βάση, αντιστοίχως, τα δύο κριτήρια. Έτσι, τα δύο αυτά επίπεδα καταρτίζουν τις περιοχές που είναι δυνατόν να σημειωθεί πλημμύρα, ανά Υδατικό Διαμέρισμα. [75] 71

72 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Μέσα στο σύνολο των περιοχών αυτών, εντοπίζονται οι περιοχές με δυνητικά σημαντικές συνέπειες από μελλοντικές πλημμύρες, και έτσι απαρτίζονται οι Ζώνες Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας ανά Υδατικό Διαμέρισμα. Συμπερασματικά, οι περιορισμοί κατάρτισης των περιοχών είναι οι ακόλουθοι: Περιοχές όπου είναι πιθανό να σημειωθεί πλημμύρα. Περιοχές με δυνητικά σημαντικές συνέπειες από μελλοντικές πλημμύρες. Περιοχές έκτασης μεγαλύτερης των 25τ.χλμ. Περιοχές έκτασης μικρότερης των 25τ.χλμ. που υπάρχει έντονη αναφορά για πλημμυρικά προβλήματα από τους περιφερειακούς φορείς, ή έχει σημειωθεί στο παρελθόν σημαντική ιστορική πλημμύρα. [76] Αξίζει να αναφερθεί, ότι στο πλαίσιο των Στρατηγικών Σχεδίων Διαχείρισης Πλημμύρας (τελευταίο βήμα εφαρμογής της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ) προβλέπεται μεμονωμένη διερεύνηση των θέσεων με σημαντικές πλημμύρες έξω από τις Ζώνες Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου. Αυτές οι περιοχές είναι κυρίως ορεινοί οικισμοί που έχουν προβλήματα λόγω αστοχιών των δικτύων ομβρίων υδάτων και των σχετικών τεχνικών έργων. [77] Τέλος, η Οδηγία 2007/60/ΕΚ προβλέπει τη μελέτη της κλιματικής αλλαγής και της επίδρασης που αυτή μπορεί να έχει μελλοντικά στις περιοχές, όσο φυσικά, αυτό καθίσταται δυνατόν και προβλέψιμο. Μέχρι το 2015, υπάρχουν μεγάλες αβεβαιότητες όσον αφορά την επίδραση της κλιματικής αλλαγής, με βάση τις διαθέσιμες υδρομετεωρολογικές αναλύσεις και μελέτες. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στην αύξηση της έκθεσης των ανθρώπων και των δημόσιων και ιδιωτικών περιουσιών στις πλημμύρες, κάτι που δικαιολογεί την τρομερή αύξηση των καταστροφών από πλημμύρες τα τελευταία χρόνια. Έτσι, όπως και στο προηγούμενο βήμα της διαλογής των περιοχών όπου είναι δυνατόν να σημειωθεί πλημμύρα, περιοχές όπου η κλίση του εδάφους είναι μικρότερη του 2% είναι αυτές οι οποίες καθίστανται ευάλωτες σε μελλοντικά πλημμυρικά φαινόμενα, λόγω της πιθανής κλιματικής αλλαγής. Το αποτέλεσμα της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης είναι η σύνταξη χαρτών Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας. Οι χάρτες αυτοί παρουσιάζονται, όπως δημοσιεύθηκαν, στο Παράρτημα Α. 72

73 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 8. Περιπτωσιολογική Μελέτη: Αιγαίο Πέλαγος Νήσος Λέσβος Η περιπτωσιολογική μελέτη της παρούσας εργασίας εστιάζει στη Νήσο Λέσβο του Αιγαίου Πελάγους. Η επιλογή του Αιγαίου Πελάγους καθίσταται σημαντική, καθώς οι παράκτιες περιοχές αντιμετωπίζουν πολύ συχνά προβλήματα πλημμύρας από τη θάλασσα. Σ αυτό οφείλεται η γεωγραφία του πελάγους, καθώς περικλείεται από Μακεδονία και Θράκη στα Βόρεια, από Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα στα Δυτικά και από τη Μικρά Ασία στα Ανατολικά. Ως εκ τούτου, οι συχνοί νότιοι άνεμοι κατευθύνουν τα ύδατα προς το Βορρά, τα οποία, μη έχοντας διέξοδο, καθίστανται συχνά γενεσιουργές αιτίες κυμάτων και πλημμύρας. Η αναφερθείσα θαλάσσια περιοχή, της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, μεταξύ της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας ονομάζεται «Αιγαίο Πέλαγος». Η έκταση του πελάγους είναι τ.χλμ. και το μέγιστο βάθος του 3.543μ., σε σημείο το οποίο συναντάται μεταξύ Κρήτης και Κυκλάδων. Το Αιγαίο έχει πάνω από νησιά και βραχονησίδες, με τα 100 περίπου από αυτά να κατοικούνται. Η ύπαρξη τόσο μεγάλου πλήθους νησιών έχει οδηγήσει στην υιοθέτηση του όρου «Αρχιπέλαγος» για την ονομασία του πελάγους. [78] Το Αιγαίο Πέλαγος, ως υδατικό διαμέρισμα παρουσιάζει κλιματικές παραλλαγές λόγω της ιδιομορφίας της γεωγραφικής του θέσης και της απόστασης των νησιών από τις πλησιέστερες ηπειρωτικές ακτές. Ειδικότερα, στο Βόρειο Αιγαίο κυριαρχεί το ήπιο εύκρατο μεσογειακό κλίμα με μέση θερμοκρασία τους 16,9 C, όπως και η υψηλότερη βροχόπτωση, με τιμή όμως που να μην είναι αρκετή ώστε να ξεπεραστεί το πρόβλημα λειψυδρίας που μαστίζει τη γενικότερη περιοχή των νησιών. Τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους είναι γενικά μικρά σε μέγεθος με έντονο ανάγλυφο, κάτι το οποίο εντείνει την κίνηση των νερών προς τη θάλασσα και την έλλειψη νερού. Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση επιδεινώθηκε, καθώς εκτός από το χαμηλό ποσοστό βροχοπτώσεων, υπήρξαν και ανθρώπινοι παράγοντες: η αυξημένη τουριστική κίνηση, η ζήτηση και οι ανάγκες για πόσιμο και αρδευτικό νερό και η απουσία τόσο των εγκαταστάσεων δικτύων ύδρευσης όσο και ενός γενικότερου σχεδιασμού κάλυψης των αναγκών είναι οι σημαντικότεροι. [79] Αποτελεί, έτσι, τραγική ειρωνεία η κατάσταση ορισμένων νησιών τα οποία από τη μία πλευρά μαστίζονται από την έλλειψη πόσιμου και αρδευτικού νερού, αλλά από την άλλη είναι ευάλωτα σε πλημμυρικά φαινόμενα. 73

74 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους υπάγονται σε περιφερειακές ενότητες, οι οποίες υπάγονται, με τη σειρά τους, σε περιφέρειες. Οι βασικές περιφέρειες είναι τρεις, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η Περιφέρεια Κρήτης. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά νησιά τα οποία ανήκουν διοικητικά σε άλλες έξι περιφέρεις της Ηπειρωτική Ελλάδας. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου υπάγεται, με τη σειρά της, στις Περιφερειακές Ενότητες, Λέσβου, Λήμνου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας. Πριν τη διοικητική αλλαγή του προγράμματος «Καλλικράτης», ο Νομός Λέσβου περιλάμβανε τα νησιά Λέσβος, Λήμνος και Άγιος Ευστράτιος. [80] Η νήσος Λέσβος είναι το τρίτο μεγαλύτερο ελληνικό νησί μετά την Κρήτη και την Εύβοια, με έκταση 1.636τ.χλμ., πληθυσμό κατ. [81] και μήκος ακτογραμμής 370χλμ. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Μυτιλήνη, με πληθυσμό (απογραφή 2011). Η γεωμορφολογία του νησιού είναι ημιορεινή, ενώ χαρακτηριστικές είναι οι τρεις χερσόνησοί του, που δημιουργούν δυο κόλπους, τον κόλπο της Γέρας και τον κόλπο της Καλλονής. Κοντά στα παράλια, εσωτερικά των δύο εγκολπώσεων σχηματίζονται πεδινές εκτάσεις, με κυριότερες της πεδιάδες της Καλλονής, του Πολιχνίτου, της [82] [83] Ερεσού και της Γέρας. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι ακτές του νησιού, τα μήκη τους και ο χαρακτηρισμός τους ανάλογα με τη βραχώδη ή μη δομή τους, σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών: Ονομασία Κωδικός Μήκος Χαρακτηρισμός Ελληνικές ακτές διαύλου Λέσβου GR1436C0005N 159,9χλμ Βραχώδεις ρηχές ακτές σκληρού υποστρώματος Ακτές Νοτίου Λέσβου GR1436C0006N 231,31χλμ Βραχώδεις βαθιές ακτές σκληρού υποστρώματος Κόλπος Γέρας GR1436C0007N 42,32χλμ Πολύ προστατευόμενοι κόλποι αμμώδους υποστρώματος Κόλπος Καλλονής GR1436C0008N 56,42χλμ Πολύ προστατευόμενοι κόλποι αμμώδους υποστρώματος Ακτές Ανατολικής Λέσβου GR1436C0009N 182,46χλμ Βραχώδεις βαθιές ακτές σκληρού υποστρώματος [πίν.14 - Κατάλογος ακτών νήσου Λέσβου πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου] 74

75 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Υψηλότερες κορυφές στο νησί είναι ο Όλυμπος Λέσβου (967μ.) και ο Λεπέτυμνος (968)μ. Αναφορικά των δύο εγκολπώσεων, ο κόλπος της Καλλονής έχει έκταση 110τ.χλμ και μέσο βάθος 10μ., ενώ ο κόλπος της Γέρας έχει έκταση 42τ.χλμ. [84] Τα ποτάμια που διασχίζουν τη Λέσβο, μαζί με την επίσημη κωδικοποιημένη ονομασία τους, το μήκος και την έκταση της λεκάνης απορροής τους παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Ονομασία Κωδικός Μήκος Έκταση λεκάνης απορροής Βούλγαρης (ποταμός) GR1436R Ν 260,08μ. 71,84τ.χλμ. Βούλγαρης (ποταμός) GR1436R Ν ,36μ. 10,77τ.χλμ. Ευεργετούλας GR1436R Ν 2.444,15μ. 20,85τ.χλμ. (ποταμός) Ευεργετούλας GR1436R N 7.043,69μ. 21,88τ.χλμ. (ποταμός) Ευεργετούλας GR1436R Ν 3.221,13μ. 30,26τ.χλμ. (ποταμός) Ευεργετούλας GR1436R Ν 1.487,09μ. 29,96τ.χλμ. (ποταμός) Σεδούντας (ποταμός) GR1436R Ν 5.156,41μ. 24,25τ.χλμ. Ακράσι (ρέμα) GR1436R Ν 4.942,81μ. 5,69τ.χλμ. Ακράσι (ρέμα) GR1436R Ν 4.557,66μ. 22,99τ.χλμ. Βούρκου (ρέμα) GR1436R Ν 3.300,98μ. 36,08τ.χλμ. Βούρκου (ρέμα) GR1436R Ν 5.645,56μ. 22,53τ.χλμ. Αλμυροπόταμος (ρέμα) GR1436R Ν ,25μ. 65,45τ.χλμ. Μυλοπόταμος GR1436R Ν 4.090,71μ. 48,77τ.χλμ. (ποταμός) Τσικνιάς (ποταμός) GR1436R Ν 1.764,57μ. 37,33τ.χλμ. Τσικνιάς (ποταμός) GR1436R Ν ,09μ. 17,4τ.χλμ. Τσικνιάς (ρέμα) GR1436R Ν 1.724,30μ. 37,59τ.χλμ. Εννιά Καμάρες (ρέμα) GR1436R Ν 4.923,17μ. 43,29τ.χλμ. Ποτάμια (ποταμός) GR1436R Ν 6.258,00μ. 33,95τ.χλμ. Μελάδια (ρέμα) GR1436R Ν 3.725,24μ. 36,95τ.χλμ. [πίν Κατάλογος ποταμών νήσου Λέσβου πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου] 75

76 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Όσον αφορά τα λιμναία υδατικά συστήματα, στο πλαίσιο του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών των Νήσων Αιγαίου, αναφέρεται μόνο ένα στη Λέσβο, με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Ονομασία Κωδικός Χαρακτηρισμός Χρήση Χωρητικότητα Ερεσός GR1436L H Φράγμα Άρδευση τ.μ. [πίν. 16 Κατάλογος λιμνών νήσου Λέσβου πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου] Στις επόμενες σελίδες παρουσιάζονται οι χάρτες των ακτών, των ποταμών και των λιμνών της Νήσου Λέσβου. 76

77 [εικ Χάρτης ακτών νήσου Λέσβου πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου]

78 [εικ Χάρτης ποταμών νήσου Λέσβου]

79 [εικ Χάρτης λιμνών νήσου Λέσβου]

80 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Εκτός της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, χαρακτηριστική είναι και η γεωλογία του νησιού, καθώς βρίσκεται στη μικροπλάκα του Αιγαίου, μάλιστα κοντά στο νοτιοδυτικό άκρο του ρήγματος της Ανατολίας. Η παρουσία του ρήγματος θεωρείται γενεσιουργός αιτία πολυάριθμων και καταστρεπτικών σεισμών, γεγονός που καθιστά το νησί ευάλωτο σε σεισμικά τσουνάμι. Η οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα της Λέσβου προσδιορίζεται κυρίως από το νησιώτικο χαρακτήρα της περιοχής, ωστόσο η χρηματοοικονομική κρίση διακρίνεται και εδώ. Μέχρι το 2008 υπήρχε αύξηση του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π., ακολουθώντας δηλαδή το μοντέλο που διέκρινε όλη τη χώρα, αλλά από το 2009 και μετά άρχισε να μειώνεται, και μάλιστα σε βαθμό σχεδόν ίσο ή μεγαλύτερο από το μέσο όρο της Ελλάδας. (2009: Β. Αιγαίο -4,7%, Ελλάδα -4,3% / 2010: Β. Αιγαίο -6%, Ελλάδα -3,2%). Ο κυρίαρχος οικονομικός τομέας στη Λέσβο είναι ο τριτογενής και συγκεκριμένα με την απασχόληση του πληθυσμού στο εμπόριο, την παραγωγή τροφίμων, τον τουρισμό και το δημόσιο τομέα. Σε επίπεδο περιφέρειας, ο τριτογενής τομέας συμμετέχει κατά 85% στη συνολική ΑΠΑ, ο δευτερογενής τομέας κατά 10% και ο πρωτογενής κατά 5%. [85] Στις ακόλουθες εικόνες παρουσιάζεται ο γεωπολιτικός χάρτης της Λέσβου, αεροφωτογραφία του νησιού και χάρτης υψομέτρων, στον οποίον διακρίνονται καθαρά τα δύο υψηλά όρη του νησιού: 80

81 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Γεωπολιτικός χάρτης της Νήσου Λέσβου πηγή: [εικ Αεροφωτογραφία της Νήσου Λέσβου] 81

82 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Υψομετρικός χάρτης της Νήσου Λέσβου πηγή: Kalabokidis K., Katavitis C., Vasilakos C., Automated fire and flood danger assessment system] 82

83 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 8.1 Εκτίμηση κινδύνου της περιοχής μελέτης Προκειμένου να μελετηθεί η περιοχή της νήσου Λέσβου όσον αφορά τον κίνδυνο πλημμύρας, απαραίτητη είναι η έρευνα και η μελέτη στοιχείων που αφορούν τη θαλάσσια και κυματική συμπεριφορά. Τα δεδομένα μελέτης είναι: η βαθυμετρία της περιοχής με τον προσδιορισμό των βαθών του πυθμένα και των ακραίων κλίσεων. η κλιματική μελέτη του θαλάσσιου χώρου. η δημιουργία βάσης δεδομένων μετεωρολογικών παραμέτρων. ο υπολογισμός της μέσης στάθμης της θάλασσας και η εκτίμηση/πρόβλεψη της μεταβολής της. η κυματική μελέτη της περιοχής με την παραγωγή κυματικών προγνώσεων όσον αφορά το σημαντικό ύψος κύματος, τη μέση περίοδο και τη μέση διεύθυνση διάδοσης των κυματισμών. ο εντοπισμός ακραίων τιμών μετεωρολογικών μεταβλητών, ο υπολογισμός των επιπέδων επαναφοράς των ακραίων τιμών του ύψους κύματος και της μετεωρολογικής παλίρροιας. ο υπολογισμός της τρωτότητας και η ανάλυση της κλιματικής αλλαγής με τελικό στόχο τον ορθό σχεδιασμό και διαχείριση των λιμενικών και θαλάσσιων έργων. 83

84 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Βυθομετρικά χαρακτηριστικά Η εξέταση των βυθομετρικών χαρακτηριστικών της Λέσβου χωρίζεται στη μελέτη των βυθομετρικών καμπύλων στην πέριξ ακτογραμμή του νησιού και στους δύο κόλπους Καλλονής και Γέρας. Στη νότια πλευρά του νησιού, στη θάλασσα, δηλαδή, στην οποία σχηματίζονται οι δύο κόλποι συναντώνται τα μεγαλύτερα βάθη, μέχρι και 653μ., σε απόσταση περίπου 7χλμ της ακτογραμμής. Στην ίδια απόσταση, πάντα στη νότια πλευρά του νησιού, τα άλλα τοπικά ακρότατα φτάνουν μέχρι 439μ. (ΝΔ) και 250μ. (ΝΑ). Μεγάλα βάθη βρίσκονται και στην ανατολική θάλασσα του νησιού, με τοπικό ακρότατο τα 283μ. σε απόσταση περίπου 20χλμ της ακτογραμμής. Η θάλασσα στη νότια και την ανατολική της πλευρά εκτείνεται σε μεγάλη απόσταση, δεν συναντάει, δηλαδή, στεριά παρά μόνο σε απόσταση μεγαλύτερη των 20χλμ. Η ανατολική πλευρά του νησιού παρουσιάζει μεγάλο μελετητικό ενδιαφέρον στην ελληνική βιβλιογραφία, κυρίως στις περιοχές Εφταλούς, Μόλυβου και Ερεσού. Μάλιστα, στην περιοχή της Ερεσού συναντάται η μεγαλύτερη κλίση που παρουσιάζεται στη βιβλιογραφία, με τιμή 20%. [86] Για αυτό το λόγο, στη βόρεια και τη δυτική πλευρά του νησιού, όπως και στους δύο κόλπους, βρίσκεται θάλασσα με μικρό βάθος. Στη βόρεια πλευρά του νησιού, υπάρχει τοπικό ακρότατο βάθους 321μ. (ΒΔ), σε απόσταση περίπου 20χλμ της ακτογραμμής, όπως και 111μ. (ΒΑ) σε απόσταση περίπου 5χλμ. Στην ανατολική πλευρά, συναντώνται βάθη 56μ., σε απόσταση 3χλμ. της ακτογραμμής, ενώ τα βάθη του πυθμένα μειώνονται σταδιακά μέχρι να πάρουν τις τιμές της βόρειας πλευράς της θάλασσας. Χαρακτηριστική είναι η μικρή απόσταση του νησιού από τα παράλια της Μικράς Ασίας στη βόρεια και ανατολική πλευρά, απόσταση που μπορεί να φτάσει ακόμα και μόνο 10χλμ. Ιδιαίτερη μνεία δίνεται στην κλίση του βυθού στη βόρεια πλευρά του νησιού, κοντά στην περιοχή Εφταλούς. Σε απόσταση μικρότερη των 2χλμ. η βυθομετρική διαφορά φτάνει και τα 100μ. Επίσης, στη νοτιοανατολική πλευρά, το βάθος της θάλασσας φτάνει τα 200μ. σε απόσταση μόλις 1,8χλμ. από την ακτογραμμή, αλλά και στην περιοχή του όρμου Χοχλακάρη, όπου σε απόσταση 3χλμ. εμφανίζεται το μεγαλύτερο βάθος της θάλασσας του νησιού, στα 600 περίπου μέτρα. 84

85 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου Καλλονής, το μεγαλύτερο βάθος φτάνει τα 15μ., ενώ στον κόλπο Γέρας τα 17μ. Οι διαστάσεις των εγκολπώσεων είναι 20χλμ x 8χλμ στην Καλλονή και 8χλμ x 5χλμ στη Γέρα. Φαίνεται, έτσι, ότι μεγαλύτερες κλίσεις παρουσιάζονται στον κόλπο της Γέρας. Στην επόμενη σελίδα παρουσιάζεται ο Χάρτης Βυθομετρικών Χαρακτηριστικών της θαλάσσιας περιοχής πέριξ της Νήσου Λέσβου. [87] 85

86 [εικ. 31] - Χάρτης Βυθομετρικών Χαρακτηριστικών της θαλάσσιας περιοχής πέριξ της Νήσου Λέσβου

87

88 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Κλιματική μελέτη θαλάσσιου χώρου και δημιουργία βάσης δεδομένων μετεωρολογικών παραμέτρων Στην ελληνική βιβλιογραφία βρίσκονται διαγράμματα και μελέτες λεπτομερών μετεωρολογικών δεδομένων όσον αφορά τη θαλάσσια περιοχή του Αιγαίου Πελάγους. Στο πλαίσιο του 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ζωνών, δημοσιεύονται μετεωρολογικοί χάρτες της θαλάσσιας περιοχής, κατόπιν υπολογισμού σε πολύ υψηλή χωρική ανάλυση 10km x 10km. Οι παράμετροι που υπολογίζονται είναι οι ημερήσιες θερμοκρασίες, οι βροχοπτώσεις, η διεύθυνση και η ταχύτητα του ανέμου για περιόδους επαναφοράς 30 ετών ( , και ) σε δύο εποχιακές περιπτώσεις ανά έτος (χειμώνας, καλοκαίρι). [88] 88

89 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Θερμοκρασία αέρα Χειμώνας [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (περίοδος αναφοράς) πηγή: Τολίκα Κ., Αναγνωστοπούλου Χ., Τεγούλιας Ι., Βελίκου Κ., Βαγενάς Χ., «Κλιματικές Μεταβολές και Μετεωρολογική Παλίρροια στο Αιγαίο Δυναμικός υποβιβασμός κλίμακας πολύ υψηλής χωρικής ανάλυσης (10x10km) του μοντέλου RegCM3: Συγκρίσεις και μελλοντικές προβολές στην Ελληνική Περιοχή»] [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (ΜΠ )] [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Χειμώνας (ΜΠ )] Παρατηρείται ότι, πράγματι, η Λέσβος είναι μέσα στις περιοχές όπου σε εύρος 100 ετών θα υπάρξει αύξηση της χειμερινής θερμοκρασίας κατά περίπου 1,5 C. 89

90 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Θερμοκρασία αέρα καλοκαίρι [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς)] [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (ΜΠ )] [εικ Θερμοκρασία του Αέρα Καλοκαίρι (ΜΠ )] Παρόλο που οι χάρτες εμφανίζουν καθαρά την αύξηση της εαρινής θερμοκρασίας στην ηπειρωτική χώρα, οι περιοχές των νησιών τείνουν και αυτές, με τη σειρά τους, να υποστούν το ίδιο φαινόμενο. 90

91 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Βροχοπτώσεις χειμώνας [εικ Βροχοπτώσεις Χειμώνας (περίοδος αναφοράς)] [εικ Βροχοπτώσεις Χειμώνας (ΜΠ )] [εικ Βροχοπτώσεις Χειμώνας (ΜΠ )] Όσον αφορά τις χειμερινές βροχοπτώσεις, η Λέσβος και γενικότερα το ανατολικό Αιγαίο Πέλαγος βρίσκεται μέσα στις περιοχές με την υψηλότερη τιμή. Παρ όλα αυτά, προβλέπεται έως το 2100 μείωση της βροχόπτωσης έως και 40%. 91

92 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Βροχοπτώσεις καλοκαίρι [εικ Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς)] [εικ Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (ΜΠ )] [εικ Βροχοπτώσεις Καλοκαίρι (ΜΠ )] Η νησιωτική Ελλάδα δεν φημίζεται για την έντονη βροχόπτωση κατά τη διάρκεια των εαρινών μηνών. Συν τοις άλλοις, έως το 2100 προβλέπεται ελαφρά μείωση της, ήδη χαμηλής, τιμής της βροχόπτωσης. 92

93 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Άνεμος χειμώνας [εικ Άνεμος Χειμώνας (περίοδος αναφοράς)] [εικ Άνεμος Χειμώνας (ΜΠ )] [εικ Άνεμος Χειμώνας (ΜΠ )] Σύμφωνα με τους χάρτες, η Λέσβος δεν παρουσιάζει υψηλές εντάσεις ανέμου. Αυτό, ίσως, μπορεί να ερμηνευθεί από το γεγονός του εγκλεισμού της περιοχής από τη Θράκη και τα παράλια της Μικράς Ασίας. 93

94 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Άνεμος καλοκαίρι [εικ Άνεμος Καλοκαίρι (περίοδος αναφοράς)] [εικ Άνεμος Καλοκαίρι (ΜΠ )] [εικ Άνεμος Καλοκαίρι (ΜΠ )] Αντίστοιχες τιμές υπάρχουν και για τις εαρινές περιόδους. Άξιο αναφοράς η αύξηση της θερμοκρασίας του ανέμου σε χρονικό εύρος έως το

95 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Μεταβλητότητα Μέσης Στάθμης Θάλασσας Εφόσον το βάθος του πυθμένα της λεκάνης απορροής ορίζεται ως η κατακόρυφη (νοητή ημιευθεία με σημείο αρχής το κέντρο της Γης) απόσταση μεταξύ της στάθμης της θάλασσας και του αντίστοιχου σημείου του πυθμένα, σκόπιμη είναι η έρευνα πάνω στο κατά πόσο η στάθμη της θάλασσας παραμένει σταθερή ή μεταβλητή. Δεδομένων των κυματικών και θερμικών δυνάμεων, της κίνησης της Γης και των μετεωρολογικών φαινομένων στη θάλασσα, η στάθμη της δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί αμετάβλητη. Παρ όλα αυτά, υπάρχουν κάποια διακριτά όρια μέσα στα οποία η μεταβολή της στάθμης της θάλασσας θεωρείται ακίνδυνη ή αμελητέα. Στο πλαίσιο του 6ου Πανελλήνιου Συνέδριου «Διαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών» το Νοέμβριο του 2014 μελετήθηκε η μεταβολή της μέσης στάθμης θάλασσας και προβλεπόμενες τιμές για τον 21ο αιώνα. Η μεθοδολογία της μελέτης έγινε με τη χρήση παλιρροιογράφων και δορυφορικών δεδομένων υψομετρίας GPS. Ως δεδομένα επί της παρούσας στιγμής, υπάρχει η παγκόσμια τάση ανόδου (1,7mm/year) και η τάση της Μεσογείου Θάλασσας (1,1-1,3mm/year, Marcos and Tsimplis, 2008). [89] Στη διάθεση του κοινού υπάρχει και η βάση δεδομένων δορυφορικής υψομετρίας AVISO [90], από το οποίο ελήφθησαν δεδομένα του 2008 σε κάνναβο χωρικής ανάλυσης 1/8 1/8. [91] Σημαντικός παράγοντας μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης είναι και οι κλιματικές διεργασίες, όπου αντίστοιχα δεδομένα δύναται να ληφθούν από το μοντέλο SAMM (Sea Atmosphere Mediterranean Model, Somot et al, 2008) [92], με κάνναβο χωρικής ανάλυσης 1/8 1/8 cos(φ), όπου φ το γεωγραφικό πλάτος του χωρικού σημείου. [93] Έχοντας τα δεδομένα από τα δυο μοντέλα, έγινε μια προσπάθεια συσχέτισής τους στις θαλάσσιες στάθμες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και Ιονίου. Στα παρακάτω σχήματα απεικονίζονται τα γραφήματα του Βορείου Αιγαίου, όπου, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, υπάρχουν αρκετές αποκλίσεις στις δύο μεθοδολογίες που χρησιμοποιήθηκαν, σε σχέση με το Ιόνιο Πέλαγος. Αυτό οφείλεται στη γεωγραφία του πελάγους, στην ύπαρξη πλήθους νησιών και στα ρεύματα που δημιουργούνται κατά τη δίοδο προς τον Εύξεινο Πόντο. Ποσοτικοποιώντας, η τάση για μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης είναι θετική και κυμαίνεται από 2,4-4,6mm/year με τυπική απόκλιση της τάξης των 60-70mm/year. [94] 95

96 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Μακροχρόνια μεταβλητότητα της μέσης στάθμης της θάλασσας όπως υπολογίζεται για τις τέσσερις υποπεριοχές μελέτης από τα δορυφορικά δεδομένα υψομετρίας (μπλε) και τα αποτελέσματα του ωκεάνιου μοντέλου (μαύρο) πηγή: Μαμούτος Ι., Τράγου Ε., Κακαγιάννης Γ., «Εκτιμήσεις Ανόδου της Μέσης Στάθμης των Ελληνικών Θαλασσών»] Προβλέποντας τη μέση στάθμη της θάλασσας του Βορείου Αιγαίου στον 21ο αιώνα, σημαντικές παράμετροι αποτελούν οι ανταλλαγές υδάτινων μαζών με τον Εύξεινο Πόντο και κυρίως η θερμοκρασία και η αλατότητα αυτών. Όπως φαίνεται και στο επόμενο σχήμα, η μεθοδολογία εστιάζει στο άθροισμα τη μεταβολή της μέσης στάθμης της θάλασσας όπως αυτή προέρχεται από τον υπολογισμό των μοντέλων, με τη μεταβολή στη μέση στάθμη από δεδομένα μεταβολής της ατμοσφαιρικής πίεσης και τα αποτελέσματα του μοντέλου δυναμικής τοπογραφίας. 96

97 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Φιλτραρισμένη μηνιαία συνεισφορά από κάθε συνιστώσα υπεύθυνη για την προβλεπόμενη μεταβλητότητα της στάθμης της θάλασσας στα αποτελέσματα του μοντέλου (σε μέτρα) χωρίς διόρθωση μάζας] Καταλήγοντας, μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, η πρόβλεψη της μέσης στάθμης θάλασσας στον ελλαδικό χώρο παρουσιάζει πτώση της τάξης των 0-10cm, σε αντίθεση με τις προβλέψεις περί αύξησης της στάθμης της θάλασσας λόγω κλιματικής αλλαγής. Ως αιτίες της πτώσης εμφανίζεται η έντονη αλατική συστολή που προβλέπεται στο ίδιο χρονικό διάστημα. Συνυπολογίζοντας τη θετική τάση που αναφέρθηκε στις προηγούμενες παραγράφους, το τελικό αποτέλεσμα παρουσιάζεται στο παρακάτω γράφημα: [εικ Αποτελέσματα μοντέλου για τη μέση στάθμη της θάλασσας (σε μέτρα) συμπεριλαμβάνοντας τη διόρθωση της μάζας (2.5mm/yr)] 97

98 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Συγκρίνοντας τα τέσσερα γραφήματα, φαίνεται ότι η περιοχή του Βορείου Αιγαίου και της νήσου Λέσβου παρουσιάζει τη μικρότερη αύξηση, 10cm στο τέλος του αιώνα. 98

99 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Σημαντικό Ύψος Κύματος, Μετεωρολογική Παλίρροια και Τρωτότητα Αφού καθοριστεί η βυθομετρία και η μέση στάθμη της θάλασσας και πώς η τελευταία μεταβάλλεται στο χρόνο, επόμενος στόχος είναι ο καθορισμός της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής και της μετεωρολογικής παλίρροιας στη θαλάσσια και κυματική συμπεριφορά της περιοχής μελέτης, με τελικό σκοπό τον υπολογισμό της τρωτότητας των ακτών. Προκειμένου να υπολογιστεί το μέγιστο και σημαντικό ύψος κύματος και, ως εκ τούτου, η μέγιστη στάθμη που μπορεί να λάβει η θαλάσσια χρησιμοποιείται ο δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας Storm Surge Index (SSI). Ο SSI υπολογίζεται ως ο μέσος όρος των τριών μεγαλύτερων γεγονότων μετεωρολογικής παλίρροιας που συνέβησαν σε χρονική περίοδο ενός έτους. [95] Όπως φαίνεται από το παρακάτω σχήμα, στη θαλάσσια περιοχή του Βορείου Αιγαίου υπάρχει ένας μέσος όρος της τάξης των 50cm στο ύψος κύματος, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρείται ύψος κύματος μεγαλύτερο των 60cm. Τα τρία μεγαλύτερα, μάλιστα, ανά έτος φτάνουν ακόμα και τα 70cm. [εικ Χρονική μεταβολή της μέγιστης στάθμης της θάλασσας (m) πηγή: Πρίνος Π., «Η Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στις Ελληνικές Θάλασσες και Παράκτιες Περιοχές Το Πρόγραμμα Θαλής CCSEWAVS»] Αντίστοιχα, όπως αναφέρθηκε ήδη στην παρουσίαση της νήσου Λέσβου, η θαλάσσια περιοχή του Β. Αιγαίου έχει μελετηθεί να έχει τα υψηλότερα επίπεδα Μετεωρολογικής Παλίρροιας SSI. 99

100 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας (σε m)] Ιδιαιτέρως σημαντικός παράγοντας είναι το επίπεδο επαναφοράς του ύψους κύματος στα κανονικά επίπεδα και η συχνότητα αυτού. Στο πλαίσιο του 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ζωνών, η μελέτη του επιπέδου επαναφοράς ορίζει χρονική περίοδο 2 έως 200 ετών στην περιοχή του Β. Αιγαίου και του Θρακικού Πελάγους. Έτσι, στο παρακάτω σχήμα απεικονίζονται οι εκτιμήσεις της μέγιστης πιθανότητας και τα διαστήματα ρεαλιστικής πρόβλεψης της τάξης του 95%: 100

101 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ Σημαντικό ύψος κύματος και μετεωρολογική παλίρροια σε σχέση με την περίοδο επαναφοράς] Είναι φανερό ότι στο βραχυπρόθεσμο διάστημα (περίοδος ) υπάρχει αύξηση, αλλά σε ικανοποιητικά επίπεδα (15%). Ωστόσο, στο μακροπρόθεσμο μέλλον (περίοδος ) υπάρχει ιδιαίτερη αύξηση του SSI, αύξηση η οποία, μάλιστα, μπορεί να πάρει και εκθετική μορφή. Το σημαντικό ύψος κύματος, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να μειώνεται σταδιακά κατά την περίοδο Με τα ανωτέρω δεδομένα κατέστη δυνατός ο υπολογισμός της τρωτότητας στις παράκτιες ακτές του Β. Αιγαίου και της νήσου Λέσβου. [εικ Ποσοστό ακτών με υψηλή τρωτότητα σε κατάκλιση για τις κατηγορίες καταιγίδων 4 και 5] Αξιοσημείωτο είναι το χαμηλό ποσοστό τρωτότητας της Λέσβου, σε σχέση με τις άλλες δυο ευπαθείς περιοχές υπολογισμού (παράλια Θράκης, Χανιά Κρήτης). Στις δυο 101

102 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ περιοχές έχουμε τρωτότητα που αγγίζει ακόμα και το 95% σε περιπτώσεις καταιγίδας επιπέδου 5, στη Λέσβο η τρωτότητα δεν φαίνεται να ξεπερνάει το 25%. Εν κατακλείδι, οι σημαντικότερες μεταβολές στο σημαντικό ύψος κύματος για τη Λέσβο φαίνονται να βρίσκονται την περίοδο , ενώ της μετεωρολογική παλίρροιας την περίοδο Προσεγγιστικά, το 2100 υπολογίζεται ως έτος στο οποίο επικρατεί ισορροπία στα ανωτέρω μεγέθη (περίπου σε 100 χρόνια από σήμερα). Έτσι, στη βιβλιογραφία υπολογίζεται ως περίοδος επαναφοράς τα 100 έτη. [96] 102

103 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Ύψος κύματος με την κλιματική αλλαγή Τα θαλάσσια φαινόμενα χαρακτηρίζονται ως μη σταθερά και ευμετάβλητα στο χρόνο. Σημαντικές συνιστώσες αποτελούν οι χρονικές περίοδοι (χειμώνας, καλοκαίρι), τα χωρικά χαρακτηριστικά της θαλάσσιας περιοχής και η κλιματική αλλαγή. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται οι μεταβολές του σημαντικού ύψους κύματος με την κλιματική αλλαγή στα νοτιοδυτικά παράλια της νήσου Λέσβου, κοντά στην περιοχή της παραλίας Ερεσού. Τα κυματικά δεδομένα ελήφθησαν από τα πρακτικά του 6ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ζωνών με βάση το μοντέλο SWAN (Booij et al. 1999) [97], για χρονική περίοδο 150 ετών ( ). [98] Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζονται οι μέγιστες τιμές του σημαντικού ύψους κύματος, όπου κάθε μια απέχει της επόμενης ένα διάστημα μεγαλύτερο των 2-3 ημερών, για αμεροληψία στην επιλογή γεγονότων. Ως περίοδος επαναφοράς ορίζονται τα 50 έτη. [εικ Ποσοστιαία σημεία για περίοδο επαναφοράς 50 ετών σε ένα έτος πηγή: Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Μελέτη των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στις Ακραίες Τιμές του Κυματικού Κλίματος στο Αιγαίο Πέλαγος»] Στον πίνακα παρουσιάζονται τα ετήσια ποσοστιαία σημεία, με έμφαση στην περιοχή της Μυτιλήνης Λέσβου, για περίοδο επαναφοράς 50 και 100 ετών. 103

104 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [πίν Ετήσια ποσοστιαία σημεία Hs για περιόδους επαναφοράς 50 και 100 έτη πηγή: Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Μελέτη των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στις Ακραίες Τιμές του Κυματικού Κλίματος στο Αιγαίο Πέλαγος»] Σε αντίθεση με την προβλεπόμενη λογική της αύξησης της κλιματικής αλλαγής, υψηλότερη μεταβολή στο σημαντικό ύψος κύματος παρουσιάζεται το χρονικό διάστημα , με τιμές που αγγίζουν και τα 6μ., με ποσοστό αύξησης 20% Ωστόσο, ενώ οι καμπύλες κύματος για τις περιόδους και εμφανίζουν ομαλή κατανομή, αβεβαιότητα και μη ομαλή κατανομή παρουσιάζεται κατά το μακροπρόθεσμο διάστημα

105 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Κυματική καταιγίδα Κατά τη διαδικασία μελέτης και διαχείρισης κινδύνου πλημμύρας από τη θάλασσα, θεωρούνται μεταβλητές και οι τιμές που μπορεί να πάρει το ίδιο το κύμα, τόσο ως ύψος όσο και ως ενέργεια που μεταφέρει, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη σύγκρουση του κύματος προς τη στεριά κατά τη διάρκεια μιας κυματικής καταιγίδας. Λαμβάνοντας υπ όψιν την κλιματική αλλαγή, προσδιορίζονται παράμετροι όπως η ατμοσφαιρική πίεση και η ταχύτητα του ανέμου, όπως και μετεωρολογικά δεδομένα που αναφέρθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο. Επιπλέον, στην παρούσα φάση προσδιορίζεται και ο δείκτης τρωτότητας της ακτογραμμής, με διαφορετική ανάλυση κατά τις 5 κατηγορίες καταιγίδες, ώστε να υπολογιστεί με περισσότερη ακρίβεια το πόσο ευάλωτη χαρακτηρίζεται η ακτή. Σημειώνεται ότι ως τρωτότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση ορίζεται η πιθανότητα να προκληθούν ζημιές σε μια ακτή, από την επίδραση μιας κυματικής καταιγίδας (Gouldby and Samuels, 2005). [99] Στην ελληνική βιβλιογραφία, ως κυματική καταιγίδα ορίζεται το γεγονός όπου το σημαντικό ύψος κύματος λαμβάνει μεγαλύτερες τιμές από μια προκαθορισμένη τιμή για μια ελάχιστη χρονική διάρκεια. [100] Η ίδια η κυματική καταιγίδα θεωρείται ως ένας ξεχωριστός κίνδυνος, έτσι η αύξηση αυτής της τιμής καθώς και η εκτίμηση του μεγέθους της είναι που ορίζουν τις παραμέτρους πιθανότητας και επιπτώσεων. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα κυματικά δεδομένα που βρίσκονται για την περιοχή της ανατολικής Λέσβου. Όπως και τα προηγούμενα δεδομένα, βασίζονται στο κυματικό μοντέλο SWAN, επίσης, η χωρική ανάλυση θεωρείται ιδιαιτέρως υψηλή, 0,005 x 0,005, ενώ οι περίοδοι επαναφοράς ορίζονται στα 50 έτη (προσομοίωση του κύματος για τις χρονικές περιόδους , , ) (Krestenitis et al., 2013). [101] [102] Αντίστοιχα, για τον υπολογισμό της μετεωρολογικής παλίρροιας, η χωρική ανάλυση ήταν της τάξης των 10km x 10km με [103] [104] χρονικό βήμα 6 ωρών (Krestenitis et al. 2014). 105

106 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [πίν Μέσες τιμές κυματικών δεδομένων ανά περιοχή και κατηγορία καταιγίδας πηγή: Κόκκινος Δ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Δείκτης Τρωτότητας σε Κατάκλιση Παράκτιων Περιοχών του Αιγαίου Πελάγους»] Όπως φαίνεται στην περιοχή της Λέσβου υπάρχουν οι μεγαλύτερες τιμές στη διαφορά του σημαντικού ύψους κύματος. Ως ελάχιστο ανεκτό όριο ορίστηκαν τα 2m, έτσι οι τιμές H s (m) φαίνεται ότι υπερβαίνουν αρκετά το όριο αυτό. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, στις βόρειες ακτές (οι οποίες όπως έχει αναφερθεί δεν είναι τόσο ευάλωτες στα ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της μικρής απόστασης από τα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας) αναμένεται μείωση των ακραίων μέγιστων τιμών H s, αλλά μακροχρόνια αύξηση των κυματικών γεγονότων. Οι νοτιοδυτικές ακτές είναι αρκετά ευάλωτες στις κυματικές δραστηριότητες του Αιγαίου Πελάγους και έτσι δικαιολογείται ότι υπάρχει αύξηση της τάξης του 60% στο ακραίο ύψος κύματος H s κατά τη χρονική περίοδο , ενώ μακροπρόθεσμα, στο η αύξηση περιορίζεται μόλις στο 9%. Επιπλέον, η διάρκεια των καταιγίδων κατηγορίας 4 και 5 προβλέπεται να αυξηθεί κατά 50%-90% ενώ σε αυτές τις καταιγίδες εμφανίζονται τα υψηλότερα H s. [105] 106

107 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Με όλα τα παραπάνω στοιχεία διαθέσιμα, είναι δυνατός εκ νέου ο υπολογισμός της τρωτότητας στις ακτογραμμές του νησιού. Όπως παρουσιάστηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, η τρωτότητα της Λέσβου συνοψίζεται στο παρακάτω σχήμα: [εικ Ποσοστό ακτών με υψηλή τρωτότητα σε κατάκλιση για τις κατηγορίες καταιγίδων 4 και 5] Συμπερασματικά, διακρίνεται ότι η Λέσβος έχει χαμηλή τρωτότητα, της τάξης του 25% και, μάλιστα, στις δυτικές και νότιες ακτές της. 107

108 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ακραίες τιμές μετεωρολογικής παλίρροιας Με όλα τα παραπάνω δεδομένα διαθέσιμα, μπορεί να υπολογιστεί και η μετεωρολογική παλίρροια για την περιοχή της νήσου Λέσβου. Η χρονική περίοδος που λαμβάνεται υπ όψιν είναι 150 έτη ( ). Οι παράμετροι που χρησιμοποιούνται είναι στατιστικές αναλύσεις και δείκτες ακραίων τιμών στο παρελθόν (όπως συνέβη με την καταγραφή ιστορικών πλημμύρων κατά τις διαδικασίες προκαταρκτικής αξιολόγησης διαχείρισης κινδύνου), όπως και τιμές μεταβλητότητας τοπικών ακρότατων σε κυματισμούς και μηχανισμοί διέγερσης γεγονότων μετεωρολογικής παλίρροιας. Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο της ανάλυσης πλημμυρικών φαινομένων, υπάρχουν άμεσες και έμμεσες γενεσιουργές αιτίες μετεωρολογικής παλίρροιας. Ως άμεσες θεωρούνται οι πλημμύρες από τη θάλασσα, η διάβρωση των ακτών, ενώ ως έμμεσες αναφέρονται οι ανθρωπογενείς αιτίες, δηλαδή οι πλημμελείς θαλάσσιες κατασκευές, η υφαλμύρωση των υδάτων και οι καταστροφές των καλλιεργειών και των υδάτινων πόρων. [106] Στο πλαίσιο του 6 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ζωνών, κατέστη δυνατή η προσομοίωση της μετεωρολογικής παλίρροιας σε όλη την έκταση της Μεσογείου Θάλασσας, με αρχικό υπολογισμό τη βαθυμετρία, όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα. Το θαλάσσιο μοντέλο υπολογίζεται σε βαθμό χωρικής ανάλυσης 0,1 x 0,1 (dx = dy = 10km). [εικ Βαθυμετρία (m) και όρια μοντέλου Μεσογείου Θάλασσας πηγή: Κρεστενίτης Γ.Ν., Ανδρουλιδάκης Γ.Σ., Κομπιάδου Κ., Μακρής Χ., Μπαλτίκας Β., «Ακραίες Τιμές Μετεωρολογικής Παλίρροιας στη Μεσόγειο Θάλασσα λόγω Κλιματικής Αλλαγής»] Επιπλέον, από τους 28 σταθμούς μέτρησης της Μεσογείου ελήφθησαν δεδομένα τοπικών ακρότατων μετεωρολογικής παλίρροιας. Ως ακρότατες τιμές ορίζονται τιμές 108

109 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ διαφοράς 20cm-30cm. Υπολογίστηκαν, επίσης, οι μέγιστες και μέσες ετήσιες τιμές πίεσης και ταχύτητας ανέμου. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, είναι ότι η θάλασσα του Βορείου Αιγαίου εντάσσεται στις τρεις υψηλότερες θέσεις όπου η συσχέτιση μεταξύ ακρότατων τιμών και μέσων τιμών είναι υψηλή, άρα καθίστανται ευάλωτες σε μετεωρολογική παλίρροια. Συνολικά, ο δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας απεικονίζεται στο παρακάτω σχήμα: [εικ Δείκτης Μετεωρολογικής Παλίρροιας (SSI, σε m) κατά μήκος της ακτογραμμής της Μεσογείου] Ως γνωστόν, ο δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας SSI υπολογίζεται σύμφωνα με τα τρία υψηλότερα ακρότατα του κάθε έτους, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικά γεγονότα μετεωρολογικής παλίρροιας. [107] Οι περιοχές της Αδριατικής, των γαλλικών ακτών, της Λιβύης και του Αιγαίου φαίνονται να έχουν τις υψηλότερες τιμές, που αγγίζουν και τα 0,35m. Τέλος, είναι σκόπιμο να αναφερθεί, ότι με την πάροδο του χρόνου και την κλιματική αλλαγή η διάρκεια των ακραίων συμβάντων παρουσιάζει μείωση για όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα. Γενεσιουργές αιτίες της εξασθένισης της μετεωρολογικής παλίρροιας είναι η μείωση της διάρκειας των γεγονότων καταιγίδας και όχι η έντασή τους. Ένα φαινόμενο μειωμένης διάρκειας δίνει χρόνο προς φυσική ισορροπία, ώστε να εξομαλυνθεί η κατάσταση. Έτσι, όση και να είναι η ένταση π.χ. μιας κυματικής καταιγίδας, η διάρκειά της υπολογίζεται στο μέλλον τέτοια ώστε να δίνει όλο και περισσότερο χρόνο προς εξομάλυνση, μειώνοντας, ενδεχομένως, τον κίνδυνο. Ωστόσο, η προαναφερθείσα αύξηση της στάθμης της θάλασσας είναι πιο κρίσιμος παράγοντας για την εκτίμηση του κινδύνου. Στα τέλη του 21ου αιώνα υπολογίζεται ότι η αύξηση της στάθμης θα είναι μεγαλύτερη, με αποτέλεσμα τη 109

110 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ μεγαλύτερη συσσώρευση θαλάσσιων μαζών. Το φαινόμενο αυτό είναι ικανό από μόνο του να αποτελέσει κίνδυνο παλίρροιας από τη θάλασσα για τις περιοχές ενδιαφέροντος. Συνυπολογίζοντας, από τη μια πλευρά έχουμε μείωση της διάρκειας ακραίων καιρικών φαινομένων, αλλά από την άλλη έντονη αύξηση της θαλάσσιας μάζας. Είναι φανερό ότι το αρνητικό φαινόμενο έχει περισσότερη ισχύ, καθώς ο κίνδυνος πλημμύρας εξαρτάται πιο άμεσα από την αύξηση της στάθμης της θαλάσσιας και την ογκομετρική ποσότητα του ύδατος. 110

111 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Συνολική επίδραση της κλιματικής αλλαγής στις ακτές της Λέσβου Με διαθέσιμα όλα τα παραπάνω δεδομένα για τη νήσο Λέσβο, είναι δυνατόν να εκτιμηθεί μια συνολική εκτίμηση της επίδρασης που μπορεί να έχει η κλιματική αλλαγή στις ακτές του νησιού και του κινδύνου πλημμύρας από τη θάλασσα. Στον παρακάτω πίνακα, παρουσιάζεται, αρχικά, η μέση τιμή επαναφοράς σε μέτρα για το σημαντικό ύψος κύματος (H s ) και για το δείκτη μετεωρολογικής παλίρροιας (SSI), για τις χρονικές περιόδους , και [πίν Μονομεταβλητές εκτιμήσεις του επιπέδου επαναφοράς πηγή: Καραμπάς Θ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π, «Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στη Διάβρωση των Ακτών»] Όπως συνέβη και στις αναλύσεις των προηγούμενων παραμέτρων, έντονη αύξηση των φαινομένων έχουμε στη χρονική περίοδο , ενώ παρατηρείται μια μείωση στο μακροπρόθεσμο μέλλον, Συμπερασματικά, στην νότια περιοχή της Λέσβου, περιοχή η οποία τα τελευταία χρόνια υπέστη σημαντική διάβρωση (Καραμπάς και συν. 2008) [108], εμφανίστηκαν οι μέγιστες τιμές σημαντικού ύψους κύματος και μετεωρολογικής παλίρροιας, σε περίοδο επαναφοράς 50 ετών, ως εξής: Σημαντικό ύψος κύματος H s = 5,56m Δείκτης μετεωρολογικής παλίρροιας SSI = 0,44m [109] Με το δεδομένο του SSI = 0,44m εκτιμάται ότι η αναρρίχηση των κυμάτων εγκάρσια προς τη στεριά θα γίνεται σε βάθος 1,3m., με εγκάρσια διάβρωση της τάξης των 11m. [110] 111

112 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Σύμφωνα με την ελληνική βιβλιογραφία (Καραμπάς και συν. 2008) [111], αιτίες της σημαντικής αυτής διάβρωσης στα νότια παράλια της νήσου Λέσβου αποτελούν οι μεταβολές της συχνότητας εμφάνισης των ανέμων, της έντασης αυτών, της συχνότητας εμφάνισης κυματισμών μεγάλου ύψους και, όπως αναφέρθηκε, της αύξησης του σημαντικού ύψους κύματος και της μετεωρολογικής παλίρροιας. [112] Η διάβρωση της Λέσβου απεικονίζεται και στο παρακάτω σχήμα, όπου φαίνεται η αρχική μορφολογία του πυθμένα και η μεταβολή του, ύστερα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, του σημαντικού ύψους κύματος και της μετεωρολογικής παλίρροιας. [εικ Εξέλιξη μορφολογίας πυθμένα κάτω από ακραίες συνθήκες ύψους κύματος και μετεωρολογικής παλίρροιας (H s =5.56m και SS=0.44m) πηγή: Καραμπάς Θ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π, «Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στη Διάβρωση των Ακτών»] 112

113 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ 9. Εκτίμηση Κινδύνου Πλημμύρας στη Λέσβο Με διαθέσιμα όλα τα παραπάνω δεδομένα είναι εφικτή, πλέον η μελέτη Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμύρας στη Νήσο Λέσβο. Τοποθετώντας τα δεδομένα σε διαδικασίες παραγωγής πινάκων, όπως εμφανίζονται στο Κεφάλαιο 6.1 «Σχήματα υπολογισμού κινδύνου» προκύπτει, έπειτα, η ποιοτική τιμή του κινδύνου. Η διαδικασία που ακολουθείται έχει να κάνει με την εκτίμηση δεδομένων που προκύπτουν από τους χάρτες και τις πληροφορίες του Υ.ΠΕ.Κ.Α. και την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία. 9.1 Εκτίμηση δεδομένων Σημαντικά Ιστορικές Πλημμύρες και Πιθανότητα Πλημμύρας Η Ειδική Γραμματεία Υδάτων κατέγραψε τις ιστορικές πλημμύρες και τις σημαντικές ιστορικές πλημμύρες σε κάθε περιοχή της Ελλάδος. Για το Υδατικό Διαμέρισμα Αιγαίου και συγκεκριμένα για τη Λέσβο, οι ιστορικές πλημμύρες παρουσίασαν τέτοια χαρακτηριστικά που εντάχθηκαν αυτομάτως στις σημαντικά ιστορικές πλημμύρες. Στον παρακάτω χάρτη και πίνακα παρουσιάζονται οι Σημαντικές Ιστορικές Πλημμύρες της Λέσβου: [εικ Σημαντικές Ιστορικές Πλημμύρες της Νήσου Λέσβου] 113

114 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Τοποθεσία Ημερομηνία Χ τετμημένη Υ τεταγμένη Οικονομικές επιπτώσεις Πέτρα 25/11/ , ,5483 Οικονομική ιδιοκτησία Καλλονή 25/11/ , ,4102 Οικονομική ιδιοκτησία Λέσβος 22/01/ , ,7044 Οικονομική ιδιοκτησία Πέραμα 25/11/ , ,4259 Οικονομική ιδιοκτησία Μυτιλήνη 25/11/ , ,9982 Οικονομική ιδιοκτησία [πίν Σημαντικές ιστορικές πλημμύρες στη νήσο Λέσβο] Και οι πέντε σημαντικά ιστορικές πλημμύρες στη Λέσβο πραγματοποιήθηκαν την τελευταία δεκαπενταετία, με πολλές άλλες -μικρότερες, ωστόσο- να έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια. Η ανωτέρω συχνότητα κατατάσσει τη Λέσβο σε περιοχή υψηλής πιθανότητας εμφάνισης πλημμύρας Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας Από τα ίδια δεδομένα της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υ.ΠΕ.Κ.Α., προκύπτει η παρακάτω Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας στη νήσο Λέσβο, η οποία τοποθετείται στον κόλπο Καλλονής: [εικ Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας της Νήσου Λέσβου] Η Ζώνη έχει μέγιστες διαστάσεις 12,4χλμ x 8,5χλμ και διαστάσεις περ. 35τ.χλμ., έτσι, σύμφωνα με τους πίνακες του Κεφαλαίου 6.1, υπερβαίνουν τα στρέμματα και εντάσσεται στην κατηγορία υψηλού κινδύνου. 114

115 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Εγκαταστάσεις και τρέχουσα κατάσταση Στο πλαίσιο Ερευνητικού Προγράμματος για την Προστασία Ακτών Λέσβου λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας (Καραμπάς, 2011) [113] δημοσιεύτηκε ακτομηχανική μελέτη και μελέτη υπάρχουσας κατάστασης για τρεις παραλίες της νήσου Λέσβου, την Εφταλού, την Πέτρα και τη Θερμή. Οι τρεις ακτές παρουσιάζονται στους παρακάτω χάρτες: [εικ Ακτές Τεχνικών Εκθέσεων Μελέτης Προστασίας Λέσβου λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση] [εικ Χάρτης περιοχής μελέτης Εφταλούς (μήκος λευκής γραμμής: 600μ.) πηγή: Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση] 115

116 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ Χάρτης περιοχής μελέτης Πέτρας (μήκος λευκής γραμμής: 600μ.)] [εικ Χάρτης περιοχής μελέτης Θερμής (μήκος λευκής γραμμής: 1.000μ.)] Οι ακτές Εφταλούς και Θερμής σχηματίζονται στις τερματικές αλλουβιακές αποθέσεις της λεκάνης απορροής Λέσβου και περιλαμβάνει τις εκβολές ποταμών και χειμάρρων. Η ακτή Πέτρας είναι η μικρότερη των τριών, ενώ και οι τρεις είναι γενικώς μικρού εύρους και σε κάποια σημεία (όπως παρουσιάζεται και στις φωτογραφίες της Πέτρας) μηδενικού. [114] [115] [116] 116

117 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Χαρακτηριστικό των περιοχών είναι η απουσία προσεγμένων τεχνικών εγκαταστάσεων πρόληψης πλημμύρας, όπως φαίνεται και στις παρακάτω φωτογραφίες: [εικ. 68, 69, 70 - Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Εφταλούς] 117

118 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [εικ. 71, 72 - Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Πέτρας] 118

119 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [εικ. 73, 74 - Εγκαταστάσεις στην περιοχή της Θερμής] Στις φωτογραφίες της Εφταλούς παρουσιάζονται Τοίχοι Αντιστήριξης χωρίς προστασία ποδός, κάτι που καθιστά ευάλωτη την κατασκευή σε κύματα ακόμα και χαμηλού ύψους. Έτσι, ακόμα και μια χαμηλή τιμή του Σημαντικού Ύψους Κύματος καθιστά επικίνδυνο κάθε ενδεχόμενο πλημμυρικό γεγονός. Οι φορείς προσπάθησαν, ορισμένες φορές, να διορθώσουν τις αναφερθείσες αστοχίες με πρόχειρες κατασκευές πρανών από φυσικούς μεγάλους ογκόλιθους. Στην περιοχή της Πέτρας είναι εμφανείς οι αστοχίες που έγιναν στους Τοίχους Αντιστήριξης και η απουσία επαρκούς προστασίας από φυσικούς ή τεχνητούς ογκόλιθους, με αποτέλεσμα ο τοίχος αντιστήριξης να καθίσταται ευάλωτος στα πλημμυρικά γεγονότα από τη θάλασσα. Στην ακτή Θερμής η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη, καθώς, όπως φαίνεται στις φωτογραφίες, υπάρχει επαρκής προστασία από ογκόλιθους. Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι η κατασκευή που παρουσιάζεται πραγματοποιήθηκε ύστερα από πρόσφατη αστοχία της κατασκευής αντιστήριξης και έχει βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα προστασίας. Σε γενικές γραμμές, είναι φανερό ότι οι εγκαταστάσεις προστασίας από τις πλημμύρες δεν βρίσκονται στην καλύτερη δυνατή κατάσταση, ενώ πολλές από αυτές 119

120 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ έχουν κατασκευαστεί με προσωρινή διάθεση. Αν προστεθεί σε αυτές μια μέση ηλικία κτιρίων, καθώς πρόκειται για τρεις περιοχές με μικρό μόνιμο πληθυσμό, τότε οι συνολικές εγκαταστάσεις, σύμφωνα με του πίνακες του Κεφαλαίου 6.1 εντάσσονται στην κατηγορία Παλαιών κτιρίων χωρίς καμία προβλεπόμενη αντίσταση Οικονομική Δραστηριότητα Η Οικονομική Δραστηριότητα της Λέσβου, όπως και σε κάθε νησί της Ελλάδας, εστιάζει κυρίως στον τουριστικό τομέα. Ωστόσο, το νησί είναι ονομαστό για πληθώρα αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, όπως το ούζο, τα σιτηρά και το λάδι. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο υποστήριξης της νεανικής επιχειρηματικότητας πραγματοποιούνται ημερίδες και συνέδρια με σκοπό αφ ενός την υποστήριξη παραγωγής προϊόντων στο νησί, αφ ετέρου την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η ιδιαιτερότητα της παραγωγής και εμπορίας τροφίμων δεν εμφανίζεται σε όλα τα νησιά, ενώ ο τουριστικός τομέας θεωρείται, πλέον, δεδομένη οικονομική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά, όπως αναφέρθηκε στο Κεφάλαιο 8, ο τριτογενής τομέας έχει την κυρίαρχη θέση στον τομέα της παραγωγικής δραστηριότητας της Λέσβου με 85%. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών για το Βόρειο Αιγαίο, υφίστανται τα παρακάτω οικονομικά δεδομένα: (τα συνολικά δεδομένα του Υδατικού Διαμερίσματος 14 Νησιών Αιγαίων είναι διαθέσιμα στο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών ΥΔ Νήσων Αιγαίου (GR14) της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων). Τύπος οικονομικής δραστηριότητας Πλήθος καταλυμάτων στο Β. Αιγαίο για το Πλήθος διανυκτερεύσεων στο Β. Αιγαίο για το Πλήθος γεωργικών εκμεταλλεύσεων στο Β. Αιγαίο για το Πλήθος γεωργικών εκμεταλλεύσεων με χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση στο Β. Αιγαίο για το 2009 Χρησιμοποιούμενη έκταση στο Β. Αιγαίο για το στρ. Πλήθος αρδευόμενων εκμεταλλεύσεων στο Β. Αιγαίο για το Συνολική χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση για το στρ. Συνολική χρησιμοποιούμενη αρδευόμενη γεωργική έκταση για στρ. 120

121 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ το 2012 Συνολική χρησιμοποιούμενη αρδευθείσα γεωργική έκταση για το 2012 [πίν Οικονομική δραστηριότητα της νήσου Λέσβου] στρ Περιβαλλοντικό κόστος και οικονομικές αποζημιώσεις Κατά τη διαδικασία εκτίμησης των οικονομικών επιπτώσεων που προκαλεί μια φυσική καταστροφή όπως η πλημμύρα γίνεται εκτίμηση του περιβαλλοντικού κόστους, το οποίο ορίζεται ως το κόστος της περιβαλλοντικής ζημιάς λόγω της υποβάθμισης που προκαλείται από μια χρήση (απόληψη νερού ή ρύπανση), η οποία συνίσταται: στην υποβάθμιση του υδατικού πόρου, και στην οικονομική επίπτωση στους χρήστες του πόρου [117] Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η κάθε φυσική καταστροφή δημιουργεί μείωση των περιβαλλοντικών οφελών στον άνθρωπο και την κοινωνία, δημιουργεί δηλαδή μια επίπτωση στην ποιότητα ζωής. Προκειμένου να επιτευχθεί η φυσική ισορροπία και η αποκατάσταση της ζημίας απαιτείται η καταβολή του κόστους το οποίο συνεπάγεται την πληρωμή εκ των υπευθύνων για τη διόρθωση και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας και για την αποζημίωση των πληγέντων πληθυσμών. Όλα τα παραπάνω, φυσικά, εξαρτώνται από την προθυμία της κοινωνίας και των αρμόδιων φορέων και γι αυτό το λόγο δημιουργούνται και αρκετά ηθικά ζητήματα. Ο μηχανισμός ανάκτησης επιδρά στην εκτίμηση του περιβαλλοντικού κόστους και, ως συνέπεια αυτού, στη χρηματοδότηση προγραμμάτων και μέτρων για την υιοθέτηση ορθότερων πρακτικών και συστημάτων που, ουσιαστικά, θα λειτουργούν στο μέλλον, με βάση την εμπειρία από την προηγούμενη δυσμενή κατάσταση. Το περιβαλλοντικό κόστος υπολογίζεται προσεγγιστικά ως το άθροισμα: του κόστους των εγκαταστάσεων επεξεργασίας για τον περιορισμό της δυσμενούς περιβαλλοντικής κατάστασης του κόστους των μέτρων περιορισμού των απωλειών του κόστους της πρόβλεψης των συστημάτων αποκατάστασης της οικολογικής ισορροπίας [118] Με βάση τα ιστορικά δεδομένα, διακρίνονται 5 πλημμυρικά γεγονότα στη νήσο Λέσβο στο πρόσφατο παρελθόν. Ανατρέχοντας στους χάρτες του κεφαλαίου 7.1 και τα δεδομένα του κεφαλαίου 9.1, υπολογίζεται το μέσο κόστος αποζημιώσεων: 121

122 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Πλημμυρικό γεγονός Έτος Εύρος αποζημίωσης Μέσο κόστος αποζημίωσης Λέσβος Πέτρα Καλλονή Μυτιλήνη Πέραμα Σύνολο: [πίν Οικονομικές αποζημιώσεις πλημμυρικών γεγονότων της νήσου Λέσβου] Είναι φανερό ότι το κόστος των αποζημιώσεων σε κάθε περίπτωση βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα δεδομένα των σχημάτων κινδύνου του Κεφαλαίου 6.1 από τα 5 πλημμυρικά γεγονότα της Λέσβου, το γεγονός του 2004 κατατάσσεται στην κατηγορία > , ενώ τα υπόλοιπα 4 (του 2005) στην κατηγορία Αν, όμως, υπολογιστεί το συνολικό κόστος αποζημιώσεων ανά έτος, τότε και το 2004 και το 2005 υπολογίζονται ως έτη με κόστος αποζημιώσεων κατηγορίας > Εικάζεται ότι ένα σφάλμα σε οποιαδήποτε περίπτωση είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Έτσι, τα παραπάνω ποσά αποζημιώσεων της προηγούμενης δεκαετίας δύνανται να αποτελέσουν οδηγούς διαχείρισης κινδύνου για την αποφυγή επόμενων πλημμυρικών γεγονότων Γενική περιβαλλοντική επιβάρυνση Συμπερασματικά, όλες οι προηγούμενες κατηγορίες κινδύνου έφεραν τη νήσο Λέσβο σε υψηλή ζώνη επικινδυνότητας, τόσο από πλευρά πιθανότητας, όσο από πλευρά επιπτώσεων, ανθρώπινων ζωών και κόστους. Η σοβαρότητα του κινδύνου εξάγει το χαρακτήρα υψηλής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, όσον αφορά τη γενική επιβάρυνση που μπορεί να έχει ένα πλημμυρικό γεγονός, σύμφωνα με τα σχήματα του Κεφαλαίου Σχήματα υπολογισμού κινδύνου της νήσου Λέσβου Σύμφωνα με τα δεδομένα του Κεφαλαίου 9.1, συγκεντρώνονται τα παρακάτω στοιχεία, όσον αφορά τον υπολογισμό κινδύνου πλημμύρας για τη νήσο Λέσβο: 122

123 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΥΨΗΛΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ υπόμνημα (με έντονα γράμματα η κατηγοριοποίηση στη Λέσβο) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΧΑΜΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Αριθμός κατοίκων Περιοχές χωρίς ανθρώπινη δραστηριότητα Περιοχές με επικείμενη ανθρώπινη δραστηριότητα Ύπαρξη ανθρώπινου πληθυσμού και ιστορικότητα θυμάτων >=1 Οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα Τριτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Πρωτογενής τομέας Κόστος αποζημιώσεων < > Έκταση γης <2.000στρ στρ στρ. >5.000στρ. Εγκαταστάσεις Κτίρια μεσαίας ποιότητας κατασκευής Παλαιά κτίρια χωρίς καμία προβλεπόμενη αντίσταση Νεόδμητα κτίρια Περιβαλλοντική επιβάρυνση Χαμηλή επιβάρυνση Μεσαία επιβάρυνση Υψηλή επιβάρυνση [πίν Συνολική εκτίμηση και αποτίμηση κινδύνου πλημμύρας νήσου Λέσβου] Λόγω της υψηλής πιθανότητας πλημμύρας στη Λέσβο, κάθε κριτήριο συνέπειας και επικινδυνότητας λαμβάνει τιμές Μέσου και Υψηλού Κινδύνου. Μάλιστα, η συντριπτική πλειοψηφία των χαρακτηρισμών είναι Υψηλού Κινδύνου, 14 κριτήρια έναντι 4 Μέσου Κινδύνου. Αυτό δείχνει ότι, σε κάθε περίπτωση, υψηλή πιθανότητα πλημμύρας συνεπάγεται Υψηλό Κίνδυνο αναφορικά δύο τουλάχιστον κριτηρίων (Αριθμός κατοίκων και Οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας) και 67% πιθανότητα εμφάνισης Υψηλού Κινδύνου στα υπόλοιπα κριτήρια (Κόστος αποζημιώσεων, Έκτασης γης, Εγκαταστάσεων και Περιβαλλοντικής Επιβάρυνσης). Λαμβάνοντας ιδιαιτέρως υπ όψιν τα δεδομένα που προήλθαν από τη μελέτη στα κεφάλαια 8 και 9, κάθε κριτήριο και, φυσικά, όλη η Διαχείριση Κινδύνου και Επικινδυνότητας της Λέσβου λαμβάνει τιμή Υψηλού Κινδύνου. Φυσικά, αυτό προκύπτει ύστερα από τη βιβλιογραφική και ιστορική μελέτη, με άλλα λόγια η εμπειρία των αρμόδιων φορέων στη Λέσβο κάνει τον ερευνητή να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση μελλοντικών πλημμυρικών συμβάντων στο νησί. 123

124 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 10. Επίλογος Συμπεράσματα Η αντιμετώπιση ενός ακραίου περιβαλλοντικού φαινομένου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ποσώς δε, όταν η συχνότητα εμφάνισής του ολοένα και αυξάνεται με το χρόνο, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η πλημμύρα από τη θάλασσα αποτελεί από μόνη της μια εξαιρετική περίπτωση, με αναρίθμητα φαινόμενα τα τελευταία χρόνια. Φαινόμενα, οι εικόνες των οποίων κάνουν το γύρο του κόσμου ως ένα παράδειγμα της άγριας πτυχής της φύσης, ενός τρόπου, ίσως, να αναδημιουργήσει η ίδια την ισορροπία που χρειάζεται, ύστερα από όλες τις απερίσκεπτες ανθρώπινες ενέργειες. Είναι, έτσι, λογικό να θεωρηθεί ότι ο άνθρωπος βρίσκεται πίσω από τη γενεσιουργό αιτία κάθε πλημμυρικού φαινομένου, ωστόσο, με έμμεσο τρόπο. Γεγονός είναι, όμως, ότι τα φαινόμενα αυτά αποτελούν μια πραγματικότητα του σύγχρονου καιρού, και ο άνθρωπος, κοινωνικά και συλλογικά, καλείται να τα αντιμετωπίσει. Τις τελευταίες δεκαετίες, πράγματι, τα σταθερά βήματα που έγιναν σε ευρωπαϊκό επίπεδο φαίνεται να έχουν ένα σημαντικό θεωρητικό αποτέλεσμα. Αφ ενός η βιβλιογραφική έρευνα δείχνει εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά το βαθμό συμμετοχής των ευρωπαϊκών κρατών στα στρατηγικά σχέδια αντιμετώπισης πλημμύρας, όπως επίσης στο εύρος των ετών μέσα στα οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση απασχολείται με το φλέγον αυτό ζήτημα. Αφ ετέρου, στο ελληνικό πλαίσιο, ο Οκτώβριος του 2015 αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο. Αποτέλεσε το σημείο στο οποίο τα Στρατηγικά Σχέδια Δράσης απέναντι σε πλημμυρικά φαινόμενα είδαν το φως της δημοσιότητας, αποδεικνύοντας ότι η απαιτούμενη οργάνωση απέναντι στα ακραία φαινόμενα είναι πραγματικότητα. Φυσικά, όλα τα παραπάνω αποτελούν μια θεωρητική πραγματικότητα, η οποία «ας είναι αχρείαστη». Μένει να αποδειχθεί στην πράξη η αποτελεσματικότητα ενός στρατηγικού σχεδίου αντιμετώπισης πλημμυρικών φαινομένων, και το αν η υποχρεωτική κρατική μελέτη 8 ετών από την Ευρωπαϊκή Οδηγία του 2007 αποτελεί ένα σύστημα που λειτουργεί. Δυσμενές σενάριο, φυσικά, αλλά η σωστή διαχείριση κινδύνου και επικινδυνότητας έχει πάντα να κάνει με τη μία και μοναδική πιθανότητα εμφάνισης και αντιμετώπισης ενός δυσμενούς σεναρίου. Οι τρόποι αντιμετώπισης ποικίλουν με βάση την εκάστοτε τεχνολογία, την εμπειρία των μελετητών και των μηχανικών, τις οικονομικές δυνατότητες και το εργατικό δυναμικό. Ακτομηχανικές μελέτες έχουν ως αποτέλεσμα την κατασκευή φραγμάτων, κυματοθραυστών και άλλων κατασκευών οι οποίες εν μέρει μπορεί να 124

125 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ αποδειχθούν αναποτελεσματικές, λαμβάνοντας υπ όψιν το πλημμυρικό παρελθόν. Από αισθητικής, επίσης, πλευράς, αποτελεί ρίσκο η δημιουργία μιας τέτοιας κατασκευής καθώς η συμβατικότητά της δεν συνεπάγεται πάντα την εναρμόνισή της με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, αν ένας κυματοθραύστης ή ένα σύστημα μικρότερων κυματοθραυστών ταιριάζουν αισθητικά και λειτουργικά σε μια ακτή, καθιστώντας, επίσης, αποτελεσματική την πλημμυρική της προστασία, δεν σημαίνει ότι το ίδιο ακριβώς σύστημα θα αποτελέσει τη λύση και για περαιτέρω περιπτώσεις. Ο μελετητής μηχανικός θα πρέπει να είναι ιδιαιτέρως ανοιχτός στην υιοθέτηση νέων ιδεών όσον αφορά ένα τόσο λεπτό ζήτημα, όπως η πλημμυρική προστασία των ακτών. Τα τελευταία χρόνια κάνουν την εμφάνισή τους ήπιες μορφές αντιμετώπισης πλημμύρας, οι οποίες στοχεύουν όχι τόσο στην απόκρουση του κυματοειδούς νερού, αλλά στην ομαλή διοχέτευσή του στο περιβάλλον, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει. Οι συγκεκριμένες μέθοδοι αντιμετώπισης μπορεί αυτή τη στιγμή να εμφανίζονται κυρίως στο εξωτερικό (Η.Π.Α., Κάτω Χώρες κ.λπ.) δεν πρέπει όμως η υιοθέτησή τους και στον ελλαδικό χώρο να κρίνεται αρνητική. Ίσως οι εναλλακτικές λύσεις, αυτές που ο συμβατικός νους δεν μπορεί τόσο εύκολα να συλλάβει, να είναι η απάντηση στα προβλήματα που ταλανίζουν το περιβάλλον μας. 125

126 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Παραπομπές 2. Βασικές έννοιες - ορισμοί [1] Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Δεύτερο, Αρ. Φύλλου 1108, 21 Ιουλίου 2010, σελ [2] Ζιώγας Β.Χ., Μέμος Κ., Κατάκλυση Ακτής λόγω Θαλάσσιου Σεισμικού Κύματος στο ΝΑ Αιγαίο, Τεχν. Χρον. Επιστ. Έκδ. ΤΕΕ, τεύχ. 3, 2010, σελ. 15 [3] Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρμόνιση με την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000», ΦΕΚ Α 280/ , σελ. 1-3 [4] Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης, 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009, Πρακτικά, Τόμος Ι, σελ [5] Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου, Α.Π.Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών 3. Ιστορικό και Νομικό Πλαίσιο 3.1 [6] Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβολίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, , σελ. 327/1, παρ. (3) [7] Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβολίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, , σελ. 327/1-2, παρ. (4-10) [8] Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβολίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, , σελ. 327/1-2, άρθρο 1 126

127 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [9] [10] Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρμόνιση με την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000», ΦΕΚ Α 280/ [11] [12] [13] όπως [11] [14] όπως [11] 3.4 [15] 4. Η έννοια της πλημμύρας [16] Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007 για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, , σελ. 288/29, άρθρο 1 [17] κίνδυνων_πλημμύρας,_παράκτιες_πλημμύρες_και_θαλάσσιες_καταιγίδες [18] όπως [17] [19] όπως [17] 4.1 [20] Αυτιάς Μ., Χούλη Ε., Coastance - Οδηγός για τα προβλήματα της παράκτιας διάβρωσης και τα βήματα που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους, Κομοτηνή, Μάρτιος

128 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 4.2 [21] Ζιώγας Β.Χ., Μέμος Κ., Κατάκλυση Ακτής λόγω Θαλάσσιου Σεισμικού Κύματος στο ΝΑ Αιγαίο, Τεχν. Χρον. Επιστ. Έκδ. ΤΕΕ, τεύχ. 3, 2010, σελ. 18 [22] Ζιώγας Β.Χ., Μέμος Κ., Κατάκλυση Ακτής λόγω Θαλάσσιου Σεισμικού Κύματος στο ΝΑ Αιγαίο, Τεχν. Χρον. Επιστ. Έκδ. ΤΕΕ, τεύχ. 3, 2010 [23] όπως [21], σελ. 15 [24] όπως [21], σελ. 16 [25] Synolakis, 1987 [26] όπως [21], σελ. 16 [27] όπως [21], σελ. 16 [28] όπως [21], σελ. 16 [29] όπως [25] 5. Η έννοια της τρωτότητας [30] Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης, 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009, Πρακτικά, Τόμος Ι, σελ [31] Πρίνος, 2007 [32] Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου, Α.Π.Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, σελ. 17 [33] Gornitz et. al. 1992; Thieler & Hammar-Klose, 1999; Hammar-Klose & Thieler, 2001 [34] Νασοπούλου Ι., Πούλος Σ.Ε., Κρύμπαλης Ε., Γάκη-Παπαναστασίου Κ., Μελέτη της Τρωτότητας των Βόρειων Ακτών του Δυτικού Κορινθιακού Κόλπου, ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Αθήνα, 2010, σελ. 4 [35] όπως [34], σελ. 328 [36] Καραμπάς Θ., διαλέξεις μαθήματος «Κυματομηχανική: Ανάλυση/Διαχείριση Επικινδυνότητας Χάρτες Τρωτότητας», Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2011 [37] Καραμπάς Θ., Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 1997 [38] όπως [37] [39] όπως [37] 128

129 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [40] όπως [37] [41] όπως [30], σελ. 329 [42] όπως [30], σελ [43] Βουβαλίδης 2005, Καμπούρογλου 1988, Lambeck 1996, Van Andel 1990 [44] Τσιμπλής 1997, Spenser 1997, Tsimplis & Spenser, 2005 [45] Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης, 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009, Πρακτικά, Τόμος Ι 6. Η έννοια της επικινδυνότητας [46] Τεγόπουλος-Φυτράκης, «Λεξικό Τεγόπουλου Φυτράκη», Ζ Έκδοση εκτός εμπορίου για την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», 1993 [47] Γεωργοπαπαδάκος Α., «Μεγάλο Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας Α. Γεωργοπαπαδάκου και Ομάδας Φιλολόγων», Εκδοτικός Οίκος Μαλλιάρης Παγκόσμια Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλονίκη, 1980 [48] Ξενίδης Ι., υλικό διαλέξεων «Θεωρία Αποφάσεων», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, [49] Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II), Version 5.1, December 2013, p. 9 [50] Πρίνος Π., Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου, Α.Π.Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, σελ. 16 [51] όπως [50], σελ. 18 [52] όπως [50], σελ. 18 [53] όπως [1] [54] Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007 για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, , σελ. 288/30 [55] όπως [54], σελ. 288/31 129

130 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ [56] όπως [54], σελ. 288/31 [57] Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας, Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Αθήνα, 2012, σελ. 3 [58] όπως [50], σελ [59] όπως [57], σελ. 32 [60] όπως [59] 6.2 [61] Κωτσοβίνος Ν., Πρίνος Π., Σαμαράς Α., Γαλιατσάτου Π., Η παράκτια ζώνη: ανάκτηση της παράκτιας ζώνης και αστική εδαφική διαχείριση, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σελ. 6 [62] όπως [58], σελ. 47 [63] όπως [61], σελ [64] όπως [61], σελ Η ελληνική πραγματικότητα [65] Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας, Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Αθήνα, 2012, σελ. 1 [66] Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Ολοκληρωμένα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής της χώρας mid=19 [67] όπως [65], σελ. 7 [68] όπως [65], σελ

131 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [69] όπως [65], σελ. 12 [70] όπως [65], σελ [71] όπως [65], σελ. 20 [72] όπως [65], σελ. 20 [73] όπως [65], σελ. 27 [74] όπως [65], σελ. 33 [75] όπως [65], σελ. 33 [76] όπως [65], σελ. 35 [77] όπως [65], σελ Περιπτωσιολογική Μελέτη: Αιγαίο Πέλαγος Νήσος Λέσβος [78] [79] Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου, σελ. 29 [80] [81] όπως [79], σελ. 30 [82] [83] Ζεμανίδου Ζ., Τσιμπούκη Ε., Καλδέλλη Η., Σουλακέλλης Ν., Χαρτογράφηση των υγρότοπων της Λέσβου και η Αξιοποίησή τους στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα της Λέσβου, 2ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 2006, σελ. 206 [84] [85] όπως [79], σελ [86] Κόκκινος Δ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Δείκτης Τρωτότητας σε Κατάκλιση Παράκτιων Περιοχών του Αιγαίου Πελάγους», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 380 [87] [88] Τολίκα Κ., Αναγνωστοπούλου Χ., Τεγούλιας Ι., Βελίκου Κ., Βαγενάς Χ., «Κλιματικές Μεταβολές και Μετεωρολογική Παλίρροια στο Αιγαίο Δυναμικός υποβιβασμός κλίμακας πολύ υψηλής χωρικής ανάλυσης (10x10km) του μοντέλου RegCM3: Συγκρίσεις και μελλοντικές προβολές 131

132 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ στην Ελληνική Περιοχή», Τμήμα Γεωλογίας, ΑΠΘ, THALIS Annual Meeting, Θεσσαλονίκη, 2015 [89] Marcos and Tsimplis, 2008 [90] [91] Μαμούτος Ι., Τράγου Ε., Κακαγιάννης Γ., «Εκτιμήσεις Ανόδου της Μέσης Στάθμης των Ελληνικών Θαλασσών», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 338 [92] Somot et al, 2008 [93] όπως [91], σελ. 339 [94] όπως [91], σελ. 341 [95] Πρίνος Π., «Η Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στις Ελληνικές Θάλασσες και Παράκτιες Περιοχές Το Πρόγραμμα Θαλής CCSEWAVS», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 321 [96] όπως [95], σελ. 324 [97] Booij et al., 1999 [98] Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Μελέτη των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στις Ακραίες Τιμές του Κυματικού Κλίματος στο Αιγαίο Πέλαγος», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 369 [99] Gouldby and Samuels, 2005 [100] Κόκκινος Δ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Δείκτης Τρωτότητας σε Κατάκλιση Παράκτιων Περιοχών του Αιγαίου Πελάγους», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 378 [101] Krestenitis et al., 2013 [102] όπως [100], σελ. 380 [103] Krestenitis et al., 2014 [104] όπως [100], σελ. 380 [105] όπως [100], σελ. 382 [106] Κρεστενίτης Γ.Ν., Ανδρουλιδάκης Γ.Σ., Κομπιάδου Κ., Μακρής Χ., Μπαλτίκας Β., «Ακραίες Τιμές Μετεωρολογικής Παλίρροιας στη Μεσόγειο Θάλασσα λόγω Κλιματικής Αλλαγής», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 358 [107] όπως [106], σελ. 362 [108] Καραμπάς και συν

133 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ [109] Καραμπάς Θ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π, «Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στη Διάβρωση των Ακτών», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004, σελ. 392 [110] όπως [109], σελ. 392 [111] Καραμπάς και συν [112] όπως [109], σελ Διαχείριση Κινδύνου Πλημμύρας στη Λέσβο [113] Καραμπάς, 2011 [114] Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #1, Ακτή Εφταλούς», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 [115] Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #2, Ακτή Πέτρας», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 [116] Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #3, Ακτή Θερμής», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 [117] Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου, σελ. 248 [118] όπως [117], σελ

134 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Βιβλιογραφία Ελληνική και Ξενόγλωσση Ακαδημαϊκή Βιβλιογραφία (σε αλφαβητική σειρά) Extract of the DG RTD Unit I.4 CATALOGUE OF CONTRACTS TOPIC: NATURAL HAZARADS, Flood related EU hazard research projects, Directorate General for Research, October 2005 Gornitz et. al. 1992; Thieler & Hammar-Klose, 1999; Hammar-Klose & Thieler, 2001 Guidance for Reporting under the Floods Directive (2007/60/EC), European Commission, Technical Report, 2013 Guidance on reporting for flood hazard and risk maps of spatial information, Reporting of spatial data for the Floods Directive (Part II), Version 5.1, December 2013 Handbook on good practices for flood mapping in Europe, EXCIMAP, European exchange circle on flood mapping, Water Directors, November 2007 Kalabokidis K., Karavitis C. and Vasilakos C., «Automated fire and flood danger assessment system», Department of Geography, University of the Aegean Mytilene, Greece Krestenitis Y., Androulidakis Y., Kombiadou K., Makris C., Baltikas V., «Modeling storm surges in the Mediterranean Sea under the A1B climate scenario», COMECAP 2014, e-book of proceedings vol. 2, Laboratory of Marine Engineering and Maritime Works, Aristotle University of Thessaloniki Krestenitis Y., Androulidakis Y., Makris C., Kobiadou K., Baltikas V., Diamanti P., «Evolution of storm surge extreme events in Greek Seas under climate change scenario», 11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Μυτιλήνη, Λέσβος, Ελλάδα, 2015 Krestenitis Yannis N. Prof., «Extreme sea level variability and coastal inundation risk», School of Civil Engineering, Aristotle University of Thessaloniki Krestenitis Yannis N., Androulidakis Yannis, Kontos Yiannis, «Coastal Inundation in the North-Eastern Mediterranean Coastal Zone», Conference Paper, January

135 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Makris Christos V., Androulidakis Yannis S., Krestenitis Yannis N., Kombiadou Katerina K. & Baltikas Vassilis N., «Numerican Modelling of Storm Surges in the Mediterranean Sea under Climate Change», E-proceedings of the 36th IAHR World Congress 28 June 3 July 2015, The Hague, Netherlands, 2015 TECHNICAL SUPPORT IN RELATION TO THE IMPLEMENTATION OF THE FLOODS DIRECTIVE (2007/60/EC), European Commission DG Environment, June 2013 Αλεξανδράκης Γ., Καρδιτσά Α., Πούλος Σ., Γκιώνης Γ., Καμπάνης Ν., «Εκτίμηση της Τρωτότητας των Ακτών του Αιγαίου στην Αύξηση της Θαλάσσιας Στάθμης», 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009, Πρακτικά, Τόμος Ι Ανδρουλιδάκης Γ., Κοντός Γ., Κρεστενίτης Γ., Γεωργακόπουλος Γ., «Επικινδυνότητα Πλημμυρών στην Παράκτια Ζώνη της Ανατολικής Μεσογείου», 9ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, 2009, Πρακτικά, Τόμος Ι Αυτιάς Μ., Χούλη Ε., Coastance - Οδηγός για τα προβλήματα της παράκτιας διάβρωσης και τα βήματα που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους, Ευρωπαϊκό πρόγραμμα COASTANCE «Κοινή Περιφερειακή Στρατηγική Δράση για την αντιμετώπισης της Παράκτιας Διάβρωσης και της επίδρασης των Κλιματικών Αλλαγών για την αειφόρο ανάπτυξη της Μεσογειακής λεκάνης» Κομοτηνή, Μάρτιος 2012 Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Μελέτη των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στις Ακραίες Τιμές του Κυματικού Κλίματος στο Αιγαίο Πέλαγος», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Γεωργοπαπαδάκος Α., Μεγάλο Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας Α. Γεωργοπαπαδάκου και Ομάδας Φιλολόγων, Εκδοτικός Οίκος Μαλλιάρης Παγκόσμια Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλονίκη, 1980 Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών, ΥΔ Νήσων Αιγαίου Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνων Πλημμύρας, Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Αθήνα, 2012 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Τεύχος Δεύτερο, Αρ. Φύλλου 1108, 21 Ιουλίου 2010 Ζεμανίδου Ζ., Τσιμπούκη Ε., Καλδέλλη Η. και Σουλακέλλης Ν., «Χαρτογράφηση των Υγρότοπων της Λέσβου και η Αξιοποίησή τους στα Εκπαιδευτικά 135

136 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Προγράμματα της Λέσβου», 2ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, Δεκέμβριος 2006 Ζεμανίδου Ζ., Τσιμπούκη Ε., Καλδέλλη Η., Σουλακέλλης Ν., «Χαρτογράφηση των υγρότοπων της Λέσβου και η Αξιοποίησή τους στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα της Λέσβου», 2ο Συνέδριο Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 2006 Ζιώγας Β.Χ., Μέμος Κ., «Κατάκλυση Ακτής λόγω Θαλάσσιου Σεισμικού Κύματος στο ΝΑ Αιγαίο», Τεχν. Χρον. Επιστ. Έκδ. ΤΕΕ, τεύχ. 3, 2010 Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #1, Ακτή Εφταλούς», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #2, Ακτή Πέτρας», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 Καραμπάς Θ., «Προστασία Ακτών Λέσβου Λόγω Ανύψωσης της Στάθμης της Θάλασσας Ακτομηχανική Διερεύνηση: Τεχνική Έκθεση #3, Ακτή Θερμής», Ελληνική Δημοκρατία, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 2011 Καραμπάς Θ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π, «Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στη Διάβρωση των Ακτών», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Καραμπάς Θ., διαλέξεις μαθήματος «Κυματομηχανική: Ανάλυση/Διαχείριση Επικινδυνότητας Χάρτες Τρωτότητας», Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2011 Κόκκινος Δ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Δείκτης Τρωτότητας σε Κατάκλιση Παράκτιων Περιοχών του Αιγαίου Πελάγους», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Κόκκινος Δ., Γαλιατσάτου Π., Πρίνος Π., «Δείκτης Τρωτότητας σε Κατάκλιση Παράκτιων Περιοχών του Αιγαίου Πελάγους», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Κρεστενίτης Γ.Ν., Ανδρουλιδάκης Γ.Σ., Κομπιάδου Κ., Μακρής Χ., Μπαλτίκας Β., «Ακραίες Τιμές Μετεωρολογικής Παλίρροιας στη Μεσόγειο Θάλασσα λόγω Κλιματικής Αλλαγής», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα,

137 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Κωτσοβίνος Ν., Πρίνος Π., Σαμαράς Α., Γαλιατσάτου Π., Η παράκτια ζώνη: ανάκτηση της παράκτιας ζώνης και αστική εδαφική διαχείριση, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Λυκουργιώτης Σ., Στείρος Ε., «Μετεωρολογική Παλίρροια και Κίνδυνος Πλημμύρων Παράκτιων Περιοχών στο Αιγαίο», Εργαστήριο Γεωδαισίας και Γεωδαιτικών Εφαρμογών, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαμάσης Ν., «Πλημμύρες και αντιπλημμυρικά έργα Διαχείριση πλημμυρικού κινδύνου», Εργαστήριο Υδρολογίας και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων, Αθήνα, 2007 Μαμούτος Ι., Τράγου Ε., Κακαγιάννης Γ., «Εκτιμήσεις Ανόδου της Μέσης Στάθμης των Ελληνικών Θαλασσών», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Νασοπούλου Ι., Πούλος Σ.Ε., Κρύμπαλης Ε., Γάκη-Παπαναστασίου Κ., «Μελέτη της Τρωτότητας των Βόρειων Ακτών του Δυτικού Κορινθιακού Κόλπου, ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης», 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Αθήνα, 2010 Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρμόνιση με την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000», ΦΕΚ Α 280/ Ξενίδης Ι., υλικό διαλέξεων «Θεωρία Αποφάσεων», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Θεσσαλονίκη, Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007 για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Πρίνος Π., «Η Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στις Ελληνικές Θάλασσες και Παράκτιες Περιοχές Το Πρόγραμμα Θαλής CCSEWAVS», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διαχείρισης και Βελτίωσης Παράκτιων Ακτών, Εισηγήσεις, Αθήνα, 2004 Πρίνος Π., «Παράκτιες Πλημμύρες και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/EC για την εκτίμηση και διαχείριση του ρίσκου», Α.Π.Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών 137

138 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Σουλακέλλης Νικόλαος, Καλαμποκίδης Κώστας, «Ανάλυση και Χαρτογράφηση Φυσικών Κινδύνων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου», Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Γεωγραφίας, Εμπορικό Επιμελητήριο Λέσβου, Απρίλιος 2008 Τεγόπουλος-Φυτράκης, Λεξικό Τεγόπουλου Φυτράκη, Ζ Έκδοση εκτός εμπορίου για την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», 1993 Τολίκα Κ., Αναγνωστοπούλου Χ., Τεγούλιας Ι., Βελίκου Κ., Βαγενάς Χ., «Κλιματικές Μεταβολές και Μετεωρολογική Παλίρροια στο Αιγαίο Δυναμικός υποβιβασμός κλίμακας πολύ υψηλής χωρικής ανάλυσης (10x10km) του μοντέλου RegCM3: Συγκρίσεις και μελλοντικές προβολές στην Ελληνική Περιοχή», Τμήμα Γεωλογίας, ΑΠΘ, THALIS Annual Meeting, Θεσσαλονίκη, 2015 Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Ολοκληρωμένα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής της χώρας 138

139 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ Διαδικτυακή Βιβλιογραφία «Floods Directive reporting resources, Support files for the Floods Directive reporting» «Floods Directive viewer», European Environment Agency «Flood mapping: a core component of flood risk management» «The EU Floods Directive» «Διαχείριση ακραίων συνθηκών: κίνδυνων πλημμύρας, παράκτιες πλημμύρες και θαλάσσιες καταιγίδες» _πλημμύρας,_παράκτιες_πλημμύρες_και_θαλάσσιες_καταιγίδες «Διαχείριση χερσαίου και θαλάσσιου τοπίου» ου «Επίδραση της Κλιματικής Αλλαγής στη Στάθμη και το Κυματικό Κλίμα των Ελληνικών Θαλασσών, στην Τρωτότητα των Παράκτιων Περιοχών και στην Ασφάλεια Θαλάσσιων και Παράκτιων Έργων», πρόγραμμα «Θαλής» 139

140 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ημερίδα «Αντιπλημμυρικός Σχεδιασμός Διαχείριση Κινδύνου Πλημμυρών», ΤΕΕ, Αθήνα, Νασοπούλου Ι., Πούλος Σ.Ε., Κρύμπαλης Ε., Γάκη-Παπαναστασίου Κ., Μελέτη της Τρωτότητας των Βόρειων Ακτών του Δυτικού Κορινθιακού Κόλπου, ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας, Αθήνα, «Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά», Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδική Γραμματεία Υδάτων Ολοκληρωμένα Σχέδια Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής της χώρας, Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδική Γραμματεία Υδάτων, 19 «Πλημμύρες», Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Ειδική Γραμματεία Υδάτων

141 Π.Μ.Σ. Δ.Δ.Τ.Ε. ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΤΙΡΤΖΙΔΗΣ

142 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κ ΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟ ΑΚΡΑΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Παράρτημα Α Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ Προκαταρκτική Αξιολόγηση Κινδύνου Πλημμύρας Χάρτες ΥΠ.Ε.Κ.Α., Ειδικής Γραμματείας Υδάτων Ζώνες Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας Πηγή: 142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154