Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Transcript

1 Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Λυκείου Τίτλος: «Σπουδή στον υπερρεαλισμό» Συγγραφή: ΧΑΡΙΤΩΝ ΜΑΔΕΝΛΗΣ Εφαρμογή: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΟΥΡΛΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 26

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Σπουδή στον υπερρεαλισμό Εφαρμογή σεναρίου Κατερίνα Μουρλά Δημιουργία σεναρίου Χαρίτων Μαδενλής Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη Β Λυκείου Σχολική μονάδα 2 ο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αθηνών Χρονολογία Από έως Διδακτική/θεματική ενότητα Διαθεματικό Ναι IΙ. Άλλα γνωστικά αντικείμενα: Αγγλική Γλώσσα Χρονική διάρκεια 6 ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, αίθουσα προβολών Σελίδα 3 από 26

4 ΙΙ. Εικονικός χώρος: Facebook (κλειστή ομάδα τάξης για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία). Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Τόσο η εκπαιδευτικός όσο και οι μαθητές έπρεπε να είναι εξοικειωμένοι με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας, καθώς οι δραστηριότητες στο σχολείο εκπονήθηκαν από τους μαθητές ανά ομάδες. Η εκπαιδευτικός έπρεπε να παρακολουθεί την πρόοδο των ομαδικών εργασιών των μαθητών στη σχολική τάξη και στον εικονικό ψηφιακό χώρο στον οποίο αναρτώνταν οι εργασίες. Ανάλογα με την ποιότητα των εργασιών και τις απορίες των μαθητών η εκπαιδευτικός επενέβαινε, εξηγούσε, έδινε κατευθύνσεις, σχολίαζε το τελικό προϊόν είτε μέσα στη σχολική τάξη είτε στον εικονικό ψηφιακό χώρο. Οι μαθητές παρακολουθούσαν τις επεμβάσεις της διδάσκουσας και προχωρούσαν στις απαραίτητες διορθώσεις. Επιπλέον, προϋπόθεση για την εφαρμογή του σεναρίου αποτελούσε η ευχέρεια στη χρήση του προγράμματος επεξεργασίας κειμένου (Word), του φυλλομετρητή (Internet) και της ηλεκτρονικής υπηρεσίας μετάφρασης του Google, καθώς και η γνώση διαχείρισης ψηφιακής τάξης. Τέλος, το σχολείο έπρεπε να διαθέτει εργαστήριο πληροφορικής με έξι τουλάχιστον ηλεκτρονικούς υπολογιστές και δυνατότητα κεντρικής προβολής σε ειδική αίθουσα προβολών ή στο εργαστήριο. Αντί του εργαστηρίου πληροφορικής, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα κινητά των μαθητών στη σχολική τάξη, αρκεί να έχουν δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Χαρίτων Μαδενλής, Σπουδή στον υπερρεαλισμό, Νεοελληνική Λογοτεχνία Β Λυκείου, Το σενάριο αντλεί Σελίδα 4 από 26

5 Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με αφορμή την αφήγηση ενός ονείρου τους και την παρακολούθηση μιας υπερρεαλιστικής ταινίας οι μαθητές εισήχθησαν στο θέμα του σεναρίου και προβληματίστηκαν για την αξία της απόδοσης του ονείρου στην τέχνη. Ενημερώθηκαν για τις ιδιαίτερες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που συνδέονται με την εμφάνιση του υπερρεαλισμού και εξέτασαν ελληνικά υπερρεαλιστικά ποιήματα με στόχο την απόκτηση δεξιοτήτων που αφορούν τον εντοπισμό υπερρεαλιστικών γνωρισμάτων σε λογοτεχνικά κείμενα. Επιλεγμένους στίχους από τα ποιήματα που εξέτασαν τους μετέφρασαν στα αγγλικά, συνέκριναν τη μετάφραση που αποσκοπούσε στην πληροφόρηση με τη λογοτεχνική μετάφραση που είχε επιπλέον στόχο να συγκινήσει και έλεγξαν την αξιοπιστία της διαδικτυακής υπηρεσίας μετάφρασης του Google. Επίσης, οι μαθητές ασκήθηκαν στην απαγγελία ποιητικού κειμένου και στην προφορά κατά την ανάγνωση ξενόγλωσσου κειμένου. Τέλος, δημιούργησαν το δικό τους ποίημα στα ελληνικά ή αγγλικά αξιοποιώντας την τεχνική «το εξαίσιο πτώμα» των υπερρεαλιστών και διασκεύασαν σε ποίημα το πιο «τρελό» τους όνειρο εφαρμόζοντας τις αρχές του υπερρεαλισμού. Η ολομέλεια της τάξης απόλαυσε και σχολίασε τα ποιήματα που έγραψαν και απήγγειλαν στην τάξη οι ίδιοι οι μαθητές. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Σύμφωνα με το συνταγμένο σενάριο οι μαθητές, με την ανάλογη καθοδήγηση της διδάσκουσας και δουλεύοντας σε ομάδες, ερμηνεύουν ποιήματα ανακαλύπτοντας τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του υπερρεαλισμού στην ποίηση. Επιπλέον, ενημερώνονται για τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που συνδέονται με την εμφάνιση του υπερρεαλισμού τις πρώτες δεκαετίες του 20 ού αι. και δημιουργούν ποιήματα εφαρμόζοντας τις αρχές του υπερρεαλισμού. Η απαγγελία των ποιημάτων στην τάξη Σελίδα 5 από 26

6 δίνει αφορμή να γίνει κατανοητό από τους μαθητές ότι ο τρόπος ανάγνωσης ενός λογοτεχνικού κειμένου συνδέεται με την ερμηνεία του περιεχομένου του. Η μετάφραση στίχων στα αγγλικά και η σύγκριση μεταφράσεων δίνει αφορμή για συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης και προβληματισμό των μαθητών σχετικά με τον σύνθετο χαρακτήρα της μετάφρασης ως επίπονης και απαιτητικής φιλολογικής εργασίας και τους στόχους της μετάφρασης λογοτεχνικών κειμένων. Επιπλέον, η αξιοποίηση διαδικτυακών εφαρμογών ηλεκτρονικής μετάφρασης αποσκοπεί στη διαμόρφωση κριτικής στάσης των μαθητών απέναντι στο διαδίκτυο και τις δυνατότητες που προσφέρει. Ο ομαδοσυνεργατικός χαρακτήρας των δραστηριοτήτων που εκπονούνται στο σχολείο σε συνδυασμό με τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και τον παιγνιώδη χαρακτήρα κάποιων εργασιών (όπως η τεχνική «το εξαίσιο πτώμα» των υπερρεαλιστών) συντελούν στην ανάπτυξη ευχάριστου και ελκυστικού κλίματος συνεργασίας, οικειότητας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης των μαθητών. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν ότι οι καλλιτέχνες επηρεάζονται από το ευρύτερο κοινωνικό και ιστορικό τους περιβάλλον. Γνώσεις για τη λογοτεχνία Με την εφαρμογή του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν τις ιδιαίτερες κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στην εμφάνιση του υπερρεαλισμού στην τέχνη, να γνωρίσουν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του υπερρεαλισμού στη λογοτεχνία, να αναγνωρίσουν την αξία του ονείρου, της φαντασίας και της τύχης στη δημιουργία του υπερρεαλιστικού ποιήματος, Σελίδα 6 από 26

7 να συνειδητοποιήσουν την αξία της απαγγελίας του ποιητικού έργου ως μέσου ερμηνείας του. Γνώσεις για τα αγγλικά Επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν την πολυσημία των λέξεων, να κατανοήσουν την αξία των συμφραζομένων στη σημασιοδότηση των λέξεων, να προϊδεαστούν για τη δύσκολη και επίπονη διαδικασία της μετάφρασης ενός ποιητικού κειμένου και τους παράγοντες που επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα. Γραμματισμοί Μετά την εφαρμογή του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριεςνα είναι σε θέση: να εντοπίζουν σε ποιήματα υπερρεαλιστικά τα ιδιαίτερα γνωρίσματά τους αξιοποιώντας τις γνώσεις που απέκτησαν κατά την εφαρμογή του σεναρίου και αφορούσαν τα γνωρίσματα του υπερρεαλισμού στη λογοτεχνία, να συνεργάζονται στον φυσικό χώρο της σχολικής τάξης με στόχο τη σύνθεση των απόψεών τους και την παραγωγή κοινού έργου, να ερμηνεύουν εικόνες και νοήματα σε υπερρεαλιστικά ποιήματα αξιοποιώντας τη φαντασία τους, να αξιοποιούν τεχνικές των υπερρεαλιστών δημιουργώντας οι ίδιοι υπερρεαλιστικά έργα (ποιήματα και ζωγραφιές), να χρησιμοποιούν κριτικά δημοφιλείς εφαρμογές του διαδικτύου (π.χ. υπηρεσία ηλεκτρονικής μετάφρασης του Google). Διδακτικές πρακτικές Οι μαθητές συνεργάστηκαν στο πλαίσιο των ομάδων για την εκπόνηση των δραστηριοτήτων που προβλέπονται στο σενάριο. Στόχος του σεναρίου ήταν να Σελίδα 7 από 26

8 δημιουργηθεί, στο πλαίσιο της ομάδας, κλίμα συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των μαθητών, οι οποίοι ενθαρρύνονταν και καθοδηγούνταν διακριτικά από τη διδάσκουσα, ώστε, με την αξιοποίηση των κατάλληλων πληροφοριών και με φαντασία, κριτική και ώριμη σκέψη, να οδηγηθούν στην ανακάλυψη της γνώσης και την προσωπική ερμηνεία του λογοτεχνικού κειμένου. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους το παρουσίασαν στην ολομέλεια της τάξης, επιχειρηματολόγησαν για τις επιλογές τους και δέχτηκαν με συζήτηση την κριτική των άλλων. Η διδάσκουσα παρακολουθούσε την πορεία εργασίας των μαθητών τόσο μέσα στη σχολική τάξη όσο και στο περιβάλλον της ψηφιακής τάξης, στο οποίο αναρτώνταν οι εργασίες. Επενέβαινε, όταν το έκρινε απαραίτητο, για να δώσει κατευθύνσεις, να λύσει απορίες, να διορθώσει πιθανά λάθη και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή όλων των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι, μέσω της ανατροφοδότησης, επιδιώχθηκε να επιτευχθεί η βελτίωση του υλικού που παράγεται από τους μαθητές και η απόκτηση των δεξιοτήτων που προβλέπονται από το σενάριο. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Οι μαθητές μελέτησαν ποιήματα υπερρεαλιστικά, έμαθαν να διακρίνουν γνωρίσματα του υπερρεαλισμού στη λογοτεχνία και ενημερώθηκαν για τις ιδιαίτερες συνθήκες που συνδέονται με την εμφάνιση του υπερρεαλισμού στις αρχές του 20 ού αι. Επιπλέον, το σενάριο προέβλεπε την εφαρμογή των παραπάνω γνώσεων με την αξιοποίηση μεθόδων που εφάρμοσαν οι πρώτοι υπερρεαλιστές λογοτέχνες και ζωγράφοι και οδηγούν στη δημιουργία υπερρεαλιστικών έργων τέχνης. Έτσι, η εκπαιδευτική διαδικασία, που τις περισσότερες φορές έχει απλώς έναν πληροφοριακό χαρακτήρα και αποσκοπεί στη μετάδοση γνώσεων στους μαθητές, επεκτάθηκε στην παρούσα εφαρμογή και στο επίπεδο της δημιουργίας και καλλιτεχνικής έκφρασης των μαθητών με τη φιλοδοξία να προσελκύσει το ενδιαφέρον των μαθητών. Σελίδα 8 από 26

9 Η εκπόνηση δραστηριοτήτων που αφορούν τη μετάφραση στίχων σε μια ξένη γλώσσα ανέδειξε τη δυσκολία της μετάφρασης λογοτεχνικού κειμένου ως σύνθετης φιλολογικής εργασίας που συνδυάζει την ερμηνεία του κειμένου και την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Έτσι, οι μαθητές απέκτησαν μια νέα οπτική της μετάφρασης διαφορετικής από την κατά λέξη, στην οποία κυρίως ασκούνται κατά τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Η μελέτη υπερρεαλιστικών ποιημάτων και γενικά του κινήματος του υπερρεαλισμού περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος της Λογοτεχνίας Β Λυκείου, αλλά και της Α Λυκείου στη θεματική ενότητα «Παράδοση και μοντερνισμός στη Νεοελληνική ποίηση». Επίσης, η απόκτηση δεξιοτήτων που αφορούν τη μετάφραση κειμένων από τα ελληνικά στην ξένη γλώσσα που διδάσκονται οι μαθητές αποτελεί βασικό στόχο των μαθημάτων Ξένων Γλωσσών στο Λύκειο. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Στο σενάριο αξιοποιήθηκαν οι ΤΠΕ στην εργαλειακή τους διάσταση, καθώς οι μαθητές χρησιμοποίησαν το πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου (Word) για να συνθέσουν τα κείμενά τους και μελέτησαν σχετικό υλικό που αναζήτησαν στο διαδίκτυο. Πιο ουσιαστική αξιοποίηση των ΤΠΕ αποτέλεσε η ανάρτηση υλικού στο περιβάλλον ψηφιακής τάξης, καθώς έτσι διευκολύνθηκε η συνεργασία μεταξύ των μαθητών και η απαιτούμενη ανατροφοδότηση μετά τον σχολιασμό του διδάσκοντα. Η χρήση της δυνατότητας σχολιασμού στα φιλμ της εφαρμογής του YouTube δημιούργησε αυθεντικό επικοινωνιακό πλαίσιο που ενθάρρυνε τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία καθιστώντας τους πιο προσεκτικούς στη διατύπωση των απόψεών τους, των οποίων αποδέκτης δεν ήταν μόνο η καθηγήτριά τους, αλλά όλοι οι χρήστες του διαδικτύου. Σελίδα 9 από 26

10 Τέλος, η αξιοποίηση της ηλεκτρονικής υπηρεσίας μετάφρασης του Google έδωσε αφορμή προβληματισμού στους μαθητές για την αξιοπιστία της δημοφιλούς εφαρμογής και οδήγησε σε πιο κριτική χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ΤΠΕ. Κείμενα Λογοτεχνικά κείμενα σχολικών εγχειριδίων ΚΝΛ Β Λυκείου: Οδυσσέας Ελύτης, «Η Μαρίνα των βράχων» Ανδρέας Εμπειρίκος, [Τρία αποσπάσματα] Λογοτεχνικά κείμενα εκτός σχολικών εγχειριδίων Odysseus Elytis. «Marina on the rocks». Στο Selected Poems: tr.by: Edmund Keeley, Philip Sherrard. London: Anvil Press Poetry, Andréas Embiricos. «Trois poèmes». Στο Domaine intérieur. traduit du grec par Jacques Bouchard Paris: Editions L' Harmattan, Υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό υλικό: Μη λογοτεχνικά κείμενα Καούκης, Ευάγγ. Ανδαλουσιανός Σκύλος. Myfilm.gr. [ ]. Μουζακιώτου, Στ. «Ένας Ανδαλουσιανός Σκύλος»: τα δεκαεπτά πιο σοκαριστικά λεπτά στην ιστορία του κινηματογράφου. ermispress.gr. [ ]. Παρίσης, Ι. & Ν. Παρίσης Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων. Αθήνα: ΟΕΔΒ. (Λήμμα για Υπερρεαλισμό) Aub, M Conversaciones con Bunuel. Madrid: Aguilas. (μεταφρασμένο απόσπασμα) Myfilm.gr. [ ]. Ταινίες Ανδαλουσιανός σκύλος, Λιουΐς Μπουνιουέλ, 1929 [πηγή: YouTube]. Σελίδα 10 από 26

11 Ιστοσελίδες Ψηφίδες-Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας-λήμμα Υπερρεαλισμός: Δημητρούλια, Τ Υπερρεαλισμός/Λογοτεχνία, περ. Σύγχρονα Θέματα, τχ [ ]. Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1 η ώρα Η πρώτη διδακτική ώρα ουσιαστικά ξεκίνησε από το τελευταίο τέταρτο της προηγούμενης για να κερδίσουμε χρόνο. Οι μαθητές εργάστηκαν στην τάξη. Χωρίστηκαν σε έξι ομάδες, γιατί αυτός ο αριθμός θα εξυπηρετούσε και τη μελέτη των τριών αποσπασμάτων του Α. Εμπειρίκου (ανά δύο ομάδες ασχολήθηκαν με τη μελέτη του ίδιου αποσπάσματος) και τις έξι στροφικές ενότητες της «Μαρίνας των βράχων» του Οδ. Ελύτη. Για να είναι τυχαία η σύνθεση των ομάδων και να αποφευχθεί η σταθερή συνεργασία με φίλους τους, απέδωσα στους μαθητές αριθμούς από το 1 έως το 4 με τη σειρά που κάθονται κανονικά στην τάξη. Επειτα ζήτησα από όλα τα «1» να σχηματίσουν μία ομάδα, από όλα τα «2» άλλη μία κ.ο.κ. και να σχηματίσουν τον χώρο τους ενώνοντας δύο θρανία αντικρυστά. Επειδή συνολικά οι μαθητές είναι εικοσιεπτά, οι τρεις ομάδες ήταν τετραμελείς και οι άλλες τρεις πενταμελείς. Τους ενημέρωσα για το θέμα του σεναρίου, με το οποίο στοχεύαμε στην εμβάθυνση των γνώσεων για το ρεύμα του υπερρεαλισμού, καθώς προς το τέλος της προηγούμενης χρονιάς τον είχαν διδαχτεί έστω βιαστικά. Όταν τους ζήτησα να ανακαλέσουν τι θυμούνταν από τα χαρακτηριστικά του, με αρκετή δυσκολία ανέφεραν την κυριαρχία του άλογου ή παράλογου στοιχείου. Τη δυσφορία τους μπροστά στην επανάληψη ενός θέματος που έστω αμυδρά θυμούνταν, τη διαδέχτηκε ενθουσιασμός, όταν τους ζήτησα ανά ομάδα να συζητήσουν τα πιο «τρελά» όνειρα που έχουν δει και να καταλήξουν σε αυτό που θα αφηγηθούν στην ολομέλεια της τάξης επιλέγοντας την ελληνική ή αγγλική γλώσσα. Η γαλλική αποκλείστηκε Σελίδα 11 από 26

12 εξαρχής, γιατί στο σχολείο μας διδάσκεται μόνο σε ένα τμήμα. Οι γαλλομαθείς στο τμήμα ήταν ελάχιστοι, αλλά και πάλι ήθελα να χρησιμοποιήσω γνώσεις που προκύπτουν από αντικείμενο του αναλυτικού προγράμματος. Η αφήγηση του ονείρου σε ξένη γλώσσα αποκλείστηκε από τους μαθητές με συνοπτικές διαδικασίες, λέγοντας ότι αισθάνονται «τουλάχιστον γελοίοι» να μιλήσουν στους συμμαθητές τους σε άλλη γλώσσα πλην της μητρικής τους. Στόχος της δραστηριότητας αυτής ήταν να προϊδεαστούν οι μαθητές για την κυριαρχία του ονείρου και του παραλόγου ως βασικών γνωρισμάτων των ποιημάτων που θα μελετούσαν στη συνέχεια. Με την αξιοποίηση προσωπικών τους βιωμάτων και εμπειριών, αναμενόταν να προκληθεί το ενδιαφέρον τους για τις επόμενες δραστηριότητες του σεναρίου, κάτι το οποίο φάνηκε να λειτουργεί. Εδώ τους ανέφερα ότι δύο φίλοι, σημαντικοί καλλιτέχνες και θεμελιωτές του υπερρεαλισμού, ο Λ. Μπονιουέλ και ο Σ. Νταλί, έκαναν ταινία τα όνειρά τους με τον τίτλο Ανδαλουσιανός σκύλος. Στη συνέχεια, για το σπίτι τους ανέθεσα τις παρακάτω εργασίες: 1) Να προετοιμάσουν ανά ομάδα τον τρόπο αφήγησης του ονείρου που θα επέλεγαν. 2) Να δουν την ταινία Ανδαλουσιανός σκύλος του Λουίς Μπουνιουέλ διάρκειας δεκαεπτά λεπτών, η οποία είναι αναρτημένη στο YouTube και α) να βρουν αν κάποιο/κάποια από τα όνειρα που αναφέρθηκαν στις ομάδες τους υπάρχει στην ταινία. β) Να σχολιάσουν την αισθητική αξία/αποτέλεσμα μιας ταινίας που προκύπτει από τη συρραφή ονείρων των δημιουργών της. γ) Να διαβάσουν στη συνέχεια τρία άρθρα που διαφωτίζουν τόσο τον τρόπο δημιουργίας της ταινίας, αλλά και το περιεχόμενό της και διατίθενται στην ελληνική ιστοσελίδα Προτείνονται: το ομώνυμο άρθρο του Ευάγγελου Καούκη, το άρθρο της Στέλλας Μουζακιώτου «Τα δεκαεπτά πιο σοκαριστικά λεπτά στην ιστορία του κινηματογράφου» και η αφήγηση του Μπουνιουέλ για τη δημιουργία της ταινίας και τη συνεργασία Σελίδα 12 από 26

13 του με τον Νταλί, η οποία περιέχεται στο βιβλίο Conversaciones con Bunuel του Max Aub. 2 η ώρα Γνωρίζοντας το τμήμα ως προς την επιμέλειά του, ρώτησα από την προηγούμενη μέρα πόσοι είχαν δει την ταινία και διαπιστώνοντας ότι ήταν μόνο πέντε, τη δεύτερη διδακτική ώρα μεταφερθήκαμε στην αίθουσα προβολών για να τη δει η ολομέλεια. Πρώτα, όμως, εκκρεμούσαν οι παρουσιάσεις των ονείρων τους, οι οποίες προέκυψαν πολύ δημιουργικές και απολαυστικές. Αυτό που ανέμενα ήταν απλά να αφηγηθούν το όνειρο ενός συμμαθητή τους ανά ομάδα. Αντί αυτού, πέντε από τις έξι ομάδες επέλεξαν τη δραματοποίηση του ονείρου χωρίς λόγια 1. Οι δύο συνένωσαν τα όνειρα όλων των μελών της ομάδας τους σε ένα και η έκτη ανέθεσε σε μία μαθήτρια τον ρόλο της αφηγήτριας και η υπόλοιπη ομάδα δραματοποιούσε την αφήγηση. Για τις πέντε ομάδες που επέλεξαν τη δραματοποίηση ζήτησα από την τάξη να μαντέψει το περιεχόμενο του δρώμενου. Σε όποιο σημείο χρειαζόταν, ζητούσα από τις ομάδες να τροποποιήσουν τους αυτοσχεδιασμούς τους διασαφηνίζοντας τον τόπο της δράσης και την ταυτότητα των προσώπων. Η δραστηριότητα διήρκεσε περίπου εικοσιπέντε λεπτά. Στη συνέχεια, είδαμε την ταινία, η οποία προκάλεσε αίσθηση στους μαθητές κυρίως λόγω της απουσίας λογικού νοήματος και λόγω της ύπαρξης «ανατριχιαστικών σκηνών», που διέγειραν κοινούς φόβους/φοβίες των μαθητών (για έντομα, ερπετά, τον θάνατο κλπ.). Οι παραπάνω επισημάνσεις ήταν πολύ χρήσιμες, για να μιλήσουμε για το υποσυνείδητο, το οποίο οι υπερρεαλιστές στόχευαν να κινητοποιήσουν ως δεξαμενή έμπνευσης μέσω του ονείρου, της ψυχανάλυσης και της αυτόματης γραφής. Αν και οι μαθητές σχολίασαν ότι τεχνικά ήταν πολύ παρωχημένη ως ασπρόμαυρη ταινία, ωστόσο παραδέχτηκαν ότι τους αναστάτωσε. Ήταν αρκετά 1 Να σημειώσω εδώ ότι με το τμήμα αυτό δουλεύαμε από την προηγούμενη χρονιά δραματοποιήσεις στη λογοτεχνία, όπως και την παρούσα χρονιά στην Αντιγόνη, οπότε τα παιδιά ήταν αρκετά εξοικειωμένα και το απολάμβαναν. Σελίδα 13 από 26

14 προβληματισμένοι, όμως, στο κατά πόσο έχει αισθητική αξία μία χωρίς νόημα ταινία, «χωρίς μήνυμα» και χωρίς συγκεκριμένη ιστορία να αφηγηθεί. Παρόλα αυτά, οι μαθητές είχαν εντοπίσει τα βασικά χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού: κυριαρχία άλογου/παράλογου στοιχείου, κυριαρχία έντονων εικόνων, άλογη σύνδεση νοημάτων μέσω της χρήσης του ονείρου και της φαντασίας. Η ώρα τελείωνε και για το σπίτι ανέθεσα τις παρακάτω εργασίες: 1. Διαβάστε με προσοχή απόσπασμα από το άρθρο της Τιτίκας Δημητρούλια «Υπερρεαλισμός/Λογοτεχνία» και το λήμμα Υπερρεαλισμός στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων. Στη συνέχεια, να επισημάνετε σχεδιαγραμματικά στο πρόχειρό σας τις ιδιαίτερες κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες που προκάλεσαν την εμφάνιση του υπερρεαλισμού στην τέχνη και να παρουσιάσετε στην τάξη τα βασικά γνωρίσματά του στη λογοτεχνία. 2. Λαμβάνοντας υπόψη τα σχόλια που είναι δημοσιευμένα στο YouTube και αφορούν την ταινία να αναρτήσετε ένα δικό σας σχόλιο για την ταινία, ομαδικό ή προσωπικό, στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συντάκτης στον οποίο απαντάτε. Απαιτείται πρώτα να κάνετε εγγραφή στο YouTube. Εδώ να αναφέρω την άμεση δυσφορία των μαθητών για ακόμα έναν λογαριασμό που τους ζητήθηκε να ανοίξουν: «Έλεος, κυρία! Είπαμε νέες μεθόδους, αλλά θα μας τρελάνετε! Κλειστή ομάδα στο Facebook εσείς, τώρα λογαριασμό στο Youtube, άλλος καθηγητής Wiki, άλλος Edmodo, φτάνει». Αυτή η αντίδραση μείωσε αρκετά τις προσδοκίες μου για την επιτυχία της δεύτερης εργασίας και επανέφερε τον σκεπτικισμό μου για τα όρια της διδακτικής χρήσης των ΤΠΕ. 3 η ώρα Τους άφησα να κάθονται κανονικά στα θρανία τους, χωρίς να είναι χωρισμένοι σε ομάδες, γιατί θα εξυπηρετούσε τις δραστηριότητες στη συνέχεια. Οι εργασίες είχαν γίνει από ελάχιστους, καθότι εκείνη την περίοδο έγραφαν ωριαία διαγωνίσματα στα υπόλοιπα μαθήματα. Λογαριασμό στο YouTube άνοιξε μόνο ένας και εκείνος, επίσης, διάβασε σχόλια άλλων και ανάρτησε το δικό του. Με τρεις μόνο μαθητές Σελίδα 14 από 26

15 συζητήσαμε για τις ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στη γέννηση του νέου καλλιτεχνικού ρεύματος, επισημαίνοντας τον παραλογισμό του Α Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο οδήγησε η κυριαρχία της ορθής λογικής και της επιστήμης. Με σύντομη κατά μέτωπο διδασκαλία, ανέφερα ότι οι υπερρεαλιστές πρότειναν ως αντίδοτο αισιοδοξίας για το μέλλον της ανθρωπότητας τη φαντασία χωρίς όρια. Πώς μπορούσε να γίνει αυτό; Με Τα σουρεαλιστικά παιχνίδια, τεχνικές δηλαδή που εμπνεύστηκαν οι υπερρεαλιστές για να διεγείρουν τη διαδικασία της αυτόματης γραφής περιορίζοντας τον λογικό ειρμό της σκέψης, που επινόησαν από το 1921 ως το 1962 οι οπαδοί του κινήματος. Περνώντας στην πράξη, ξεκίνησα με ένα από αυτά, το «μία λέξη τη φορά». Είναι ένα παιχνίδι που εφαρμόζω συχνά πριν διδάξω τον υπερρεαλισμό και χωρίς τα παιδιά να ξέρουν κάτι για αυτόν ή να έχουν διαβάσει το ποίημα προς μελέτη. Κάθε μαθητής πολύ γρήγορα πρέπει να πει μία λέξη και το ίδιο να κάνει κάθε φορά ο επόμενος. Από τα σημεία στίξης μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί λέξης μόνο η τελεία και ο μόνος περιορισμός είναι να τηρούνται οι συντακτικοί κανόνες. Οι αντιδράσεις είναι πάντα οι ίδιες, όπως συνέβη και εδώ. Στην αρχή οι μαθητές διστάζουν, οπότε επιμένω στη διατήρηση του γρήγορου σχεδόν αυτόματου ρυθμού. Τα παιδιά ενθουσιάζονται ήδη από τις οδηγίες και μόλις ολοκληρωθεί δύο φορές ο γύρος της τάξης βάζω μία τελεία. Προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε την ιστορία και από ό,τι θυμόμαστε, διαπιστώνουμε ότι συνήθως ο συνδυασμός λέξεων είναι αρκετά λογικός. Στη συνέχεια, τους παροτρύνω να επαναλάβουμε το παιχνίδι και να το ηχογραφήσουμε με ένα κινητό προσθέτοντας την οδηγία να είναι όσο το δυνατόν πιο παράλογη και εξωπραγματική η λέξη που θα σκεφτούν. Το κινητό ηχογραφεί κάποιες από τις λέξεις και ο ενθουσιασμός των μαθητών αυξάνεται. Στο συγκεκριμένο τμήμα είχαμε την τύχη να έχουμε έναν μαθητή με εξαιρετικές γνώσεις Σελίδα 15 από 26

16 υπολογιστών, οπότε επεξεργαζόμενος το αρχείο βελτίωσε αισθητά το ηχητικό αποτέλεσμα 2. Αν και το προσπάθησα, δεν μπόρεσα να αρκεστώ μόνο σε αυτό το παιχνίδι, λόγω των επίμονων παρακλήσεων των μαθητών και για δεύτερο. Τους είπα ότι θα προχωρούσαμε στη σύνθεση του δικού μας ομαδικού υπερρεαλιστικού ποιήματος χρησιμοποιώντας το λεγόμενο «εξαίσιο πτώμα» των υπερρεαλιστών. Για τη διεξαγωγή του συγκεκριμένου παιχνιδιού ζητώ από τους μαθητές των πρώτων θρανίων να βγάλουν ένα φύλλο τετραδίου ο καθένας και να ξεκινήσουν γράφοντας μία πρόταση. Μόλις τελειώσουν, δίνουν το φύλλο στον συμμαθητή που κάθεται πίσω τους κι εκείνος, αφήνοντας μία σειρά κενή, πρέπει να γράψει μία άλλη πρόταση ως σκέψη, αντίδραση, ανταπόκριση στην πρόταση που παρέλαβε. Στη συνέχεια, θα διπλώσει το χαρτί ώστε να μη φαίνεται η πρώτη πρόταση (για αυτό χρειάζεται η κενή σειρά) και θα δώσει μόνο μία πρόταση στον πίσω συμμαθητή του κ.ο.κ. Οι περιορισμοί είναι δύο: δεν επιτρέπονται ονόματα (ανθρώπων, τόπων, αθλητικών ομάδων) και κρίσεις/επικρίσεις των προτάσεων που παραλαμβάνουν. Επιμένω στον γρήγορο ρυθμό, στο να μη δουν ο ένας τι γράφει ο διπλανός του και στην απρόσμενη διαδοχή των προτάσεων. Στο τέλος ξετυλίγω τα χαρτιά όλων και τα διαβάζω συνεχόμενα σαν ένα ποίημα. Το αποτέλεσμα συνήθως είναι ξεκαρδιστικό, αλλά και όταν δεν είναι, το αξιοποιώ, για να δουν και τους ισχυρούς περιορισμούς του υπερρεαλισμού να παρακάμψει τη λογική σκέψη του ανθρώπου. Στο τέλος της ώρας δόθηκε η παρακάτω εργασία για το σπίτι: Ατομική εργασία για το σπίτι: Να θυμηθείτε το όνειρο που διηγηθήκατε στην ομάδα σας την 1 η ώρα και να το διασκευάσετε σε υπερρεαλιστικό ποίημα με τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού που γνωρίσατε τις προηγούμενες διδακτικές ώρες. Είστε ελεύθεροι να προσθέσετε όσες υπερρεαλιστικές εικόνες επιθυμείτε. Θα το παρουσιάσετε στην τάξη. 2 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων το αρχείο mourla_yperrealismos_tek1. Σελίδα 16 από 26

17 4 η ώρα Κάποιοι μαθητές έγραψαν πραγματικά σουρεαλιστικά ποιήματα 3. Ακολούθως, τους χώρισα στις γνωστές τους ομάδες και τους ενημέρωσα ότι θα ασχολούνταν όλες οι ομάδες με δύο ποιήματα που ανθολογούνται στο σχολικό εγχειρίδιο των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β Λυκείου, που ήταν τα παρακάτω: [Τρία αποσπάσματα] από τη συλλογή Ενδοχώρα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Η Μαρίνα των βράχων» του Οδυσσέα Ελύτη Θέλοντας να ελέγξω τη δυνατότητα κατανόησης ενός αδίδακτου κειμένου, αλλά και τη δυνατότητα ομαδικής συνεργασίας των μαθητών, επέλεξα να μην τα διαβάσω τα ποιήματα, αλλά να μελετήσουν για δέκα περίπου λεπτά τα τρία αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή Ενδοχώρα του Ανδρέα Εμπειρίκου. Οι ομάδες ανά δύο μελέτησαν και παρουσίασαν ένα απόσπασμα: η 1 η και 2 η ομάδα ασχολήθηκαν με το πρώτο απόσπασμα, η 3 η και 4 η με το δεύτερο και η 5 η και 6 η με το τρίτο. Τους έδωσα φύλλο εργασίας με σύντομες οδηγίες για τα σημεία που έπρεπε να προσέξουν. Συγκεκριμένα, από τις δύο πρώτες ομάδες ζητήθηκε να δώσουν βαρύτητα στη λειτουργία των εικόνων και των αντιθέσεων στο ποίημα, στη γλώσσα του ποιήματος, στα υπερρεαλιστικά του γνωρίσματα και στο ιδιαίτερο μήνυμα των στίχων. Οι δύο επόμενες ομάδες κλήθηκαν να προσέξουν τις εικόνες και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιούνται για να δοθούν ο ορισμός και τα χαρακτηριστικά της ποίησης, καθώς και τα υπερρεαλιστικά γνωρίσματα του ποιήματος. Τέλος, επισημάνθηκε στους μαθητές της πέμπτης και έκτης ομάδας να προσέξουν τη λειτουργία των εικόνων και των αντιθέσεων του ποιήματος, καθώς και την ερμηνεία του ιδιαίτερου νοήματος των στίχων. Οι οδηγίες βοήθησαν στην κατανόηση των ποιημάτων και όταν είδα μία μαθήτρια να σχεδιάζει με αφορμή το ποίημα, σκέφτηκα την παρακάτω εργασία αντί 3 Βλ. ένα από αυτά τα ποιήματα στον Φάκελο Τεκμηρίων στο αρχείο mourla_yperrealismos_tek2. Σελίδα 17 από 26

18 για μία άλλη που είχα προετοιμάσει. Οι μαθητές αντέδρασαν πολύ θετικά για τον δημιουργικό της χαρακτήρα. Ομαδική εργασία για το σπίτι Να συνοδεύσετε τις εργασίες σας με εικόνες που θεωρείτε ότι ταιριάζουν με το περιεχόμενο και τα μηνύματα του αποσπάσματος που μελετήσατε. Θα φιλοτεχνήσετε οι ίδιοι είτε χειρόγραφα είτε ψηφιακά τις εικόνες και θα τις αναρτήσετε στην κλειστή ομάδα του μαθήματος στο Facebook. 5 η ώρα Όλες οι ομάδες είχαν προετοιμάσει τις ζωγραφικές απεικονίσεις των τριών αποσπασμάτων του Εμπειρίκου, διαδικασία με την οποία διασκέδασαν, επέδειξαν με υπερηφάνεια το αποτέλεσμά της στην ολομέλεια και το ανήρτησαν στην ψηφιακή τάξη 4. Στη συνέχεια, διάβασα το ποίημα «Μαρίνα των βράχων» στην ολομέλεια και κάθε ομάδα ανέλαβε να μελετήσει και να παρουσιάσει μία ενότητα. Έτσι, η πρώτη ομάδα μελέτησε την πρώτη ενότητα, η δεύτερη την επόμενη κ.ο.κ. Κάθε ομάδα έπρεπε να συμβουλευτεί την εκτενή ανάλυση που συνοδεύει το κείμενο στο σχολικό εγχειρίδιο και να παρουσιάσει την ενότητα που της αντιστοιχούσε δίνοντας βαρύτητα στον τόπο, τον χρόνο, τις εικόνες, τα υπερρεαλιστικά γνωρίσματα και τα νοήματα της ενότητας. Σε αυτό βοήθησαν και τα φύλλα εργασίας που τους υπαγόρευσα. Αυτή τη φορά δυσκόλεψε αρκετά η κατανόηση του ποιήματος κυρίως ως προς τον προσδιορισμό της ταυτότητας της ηρωίδας, αλλά και λόγω των άγνωστων ονομάτων φυτών και λουλουδιών που αναφέρονται στο ποίημα. Προσπέρασα προς στιγμήν αυτό το ζήτημα και τους ρώτησα τι χρώματα κυριαρχούν στο ποίημα, ποια εποχή του χρόνου είναι και τι συναισθηματική διάθεση/τι αίσθηση τους δημιουργεί, ακόμα κι αν μπορούν να την τεκμηριώσουν μόνο με κάποιες λέξεις. Αυτό τους φάνηκε πιο εύκολο και επεσήμαναν, κατά πλειοψηφία, τη μελαγχολική διάθεση για το τρίτο ερώτημα. Επέμεινα περισσότερο στο να βρουν χωρία για να τεκμηριώσουν την 4 Βλ. ό.π. το αρχείο mourla_yperrealismos_tek3. Σελίδα 18 από 26

19 απάντησή τους. Το φυσικό τοπίο και ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε να επηρεάζει την ηρωίδα παρέμενε άγνωστος, για αυτό τους ανέθεσα την πρώτη από τις παρακάτω εργασίες εκτός προγραμματισμού μου: Ατομική εργασία για το σπίτι 1) Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο Βικιπαίδεια εικόνες από τα φυτά/λουλούδια που αναφέρονται στο ποίημα, βασικές ιδιότητές τους και αρχαίους μύθους που συνδέονται με αυτά. 2) Στη συνέχεια, και αφού λάβετε υπόψη σας τις παρουσιάσεις όλων των ομάδων, να τις συνθέσετε, ώστε να συντάξετε έναν πλήρη οδηγό ερμηνείας του κειμένου. Να δώσετε στο κείμενό σας τη δομή που επιθυμείτε, έχοντας υπόψη σας ότι αυτό απευθύνεται σε έναν συμμαθητή σας που θέλει να μελετήσει το ποίημα. Να αναρτήσετε την εργασία σας στο ηλεκτρονικό περιβάλλον της τάξης. 6 η ώρα Μόνο ένας μαθητής συνέθεσε την ερμηνεία του ποιήματος 5, ενώ άλλοι δύο-τρεις είχαν ασχοληθεί με την πρώτη ερώτηση. Με τον μαθητή να διαβάζει την ερμηνεία του και με αρκετές σύντομες παρεμβάσεις από εμένα, ολοκληρώσαμε κάπως την επεξεργασία του ποιήματος. Ένας παράγοντας δυσκολίας ήταν ότι δεν άρεσε στους μαθητές, γιατί δεν το βρήκαν τόσο κατανοητό όσο το ποίημα του Εμπειρίκου, «που είχε σαφείς εικόνες». Προχωρήσαμε στη μετάφραση της πρώτης στροφής από τη «Μαρίνα των βράχων» στα αγγλικά. Δεν μπορέσαμε να συνεργαστούμε με τη συνάδελφο των αγγλικών, λόγω διαφορετικού ωραρίου, αλλά ευτυχώς το επίπεδο αγγλικών μου και η ύπαρξη ενός δίγλωσσου μαθητή στο τμήμα επέτρεψαν τη συνέχιση του σεναρίου. Ενώ στην αρχή οι μαθητές είχαν αρνηθεί την παρουσίαση του ονείρου στα αγγλικά, η δημιουργία μετάφρασης τους φάνηκε πολύ δημιουργική διαδικασία. Μπορούσαν να συμβουλευτούν κάποιο ηλεκτρονικό λεξικό από το κινητό τους, κάτι που ενίσχυσε 5 Βλ. ό.π. το mourla_yperrealismos_tek4. Σελίδα 19 από 26

20 την πολύ θετική ανταπόκρισή τους. Τόνισα να μη χρησιμοποιήσουν το λεξικό του Google, γιατί σε αυτό θα στηριζόταν η επόμενη δραστηριότητα. Παρακολούθησα τις μεταφράσεις τους δίνοντας ελάχιστες κατευθύνσεις και διορθώσεις. Το επίπεδο των αγγλικών τους ήταν πολύ καλό και ήδη οι ερωτήσεις τους έδειχναν πόσο υποψιασμένοι ήταν για την καταλληλότητα των μεταφραστικών εκδοχών. Έπειτα, αξιοποίησαν την ηλεκτρονική υπηρεσία μετάφρασης του Google με αρκετή απαξίωση, γνωρίζοντας ήδη την εφαρμογή και την αναξιοπιστία της. Η συζήτηση που ακολούθησε αφορούσε στους παράγοντες που κατά τη γνώμη τους καθιστούν μία μετάφραση επιτυχή, τις ειδικές δυσκολίες που συναντά μία ποιητική μετάφραση και κατά πόσο διατηρείται η ποιητικότητα ενός κειμένου και μάλιστα υπερρεαλιστικού, όταν αυτό μεταφραστεί. Στη συζήτηση βοήθησε η μετάφραση του ποιήματος του Ελύτη από τους Edmund Keeley και Philip Sherrard, η οποία διαβάστηκε από εμένα και τον αγγλόφωνο μαθητή. Τελευταίος στόχος της συζήτησης ήταν να γίνει κατανοητό από τους μαθητές ότι διαφέρει η ανάγνωση που απλώς γνωστοποιεί σε ακροατήριο ένα κείμενο από την απαγγελία που αποσκοπεί όχι απλώς να ενημερώσει, αλλά και να τέρψει τους ακροατές ερμηνεύοντας με κάποιον τρόπο το κείμενο. Για την επίτευξη αυτού του στόχου επιστρέψαμε στην ελληνική εκδοχή της «Μαρίνας των βράχων» και οι μαθητές κλήθηκαν να ετοιμάσουν την απαγγελία της πρώτης στροφής. Συγκεκριμένα ένας μαθητής από κάθε ομάδα απήγγειλε το συγκεκριμένο απόσπασμα, αφού προηγήθηκε σχετική ομαδική συζήτηση, στην οποία τα παιδιά έπρεπε να αποφασίσουν για θέματα απαγγελίας, όπως ποια σημεία θα τονιστούν με εντονότερη φωνή, πού θα γίνουν μικρές ή μεγάλες παύσεις, σε ποια σημεία η ροή του λόγου θα είναι αργή ή πιο γρήγορη. Αφού ακούστηκαν όλοι οι μαθητές, η ολομέλεια επέλεξε την απαγγελία που προτίμησε. Ο μαθητής που επιλέχθηκε απήγγειλε ξανά το απόσπασμα, έγινε συζήτηση και παρεμβάσεις για τις επιλογές του στην απαγγελία, όπως τις αποφάσισε η ομάδα του, και στη συνέχεια, διαβάστηκε το ίδιο απόσπασμα από εμένα. Στο τέλος, Σελίδα 20 από 26

21 εντοπίστηκαν οι διαφορές στις δύο απαγγελίες και συζητήθηκαν απόψεις για το βαθμό στον οποίο οι δύο διαφορετικές εκδοχές επηρεάζουν την απόδοση του νοήματος του κειμένου. Σελίδα 21 από 26

22 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα φύλλα εργασίας είναι κοινά για όλες τις ομάδες. 3 η ώρα Θα γνωρίσουμε ένα βασικό γνώρισμα του υπερρεαλισμού, την κυριαρχία του τυχαίου, συμμετέχοντας σε ένα παιχνίδι των υπερρεαλιστών γνωστό από τις πρώτες δεκαετίες του 20 ού αι. με την ονομασία «εξαίσιο πτώμα». Συγκεκριμένα, σε ομάδες λογοτεχνών στο Παρίσι, ο ένας μετά τον άλλο οι λογοτέχνες έγραφαν μια φράση, χωρίς να γνωρίζουν τις φράσεις που προηγήθηκαν. Στο τέλος, προέκυπτε ένα ποίημα που αποτελούνταν από τους στίχους που γράφτηκαν κατά τύχη. Σελίδα 22 από 26

23 4 η ώρα Θα διαβάσουμε στην ολομέλεια της τάξης τα τρία αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή Ενδοχώρα του Ανδρέα Εμπειρίκου, τα οποία ανθολογούνται στο σχολικό βιβλίο. Στη συνέχεια, να μελετήστε τα αποσπάσματα και να τα παρουσιάσετε ερμηνεύοντάς τα ως εξής: 1 η και 2 η ομάδα: μελετάτε και παρουσιάζετε το πρώτο απόσπασμα. Στην παρουσίασή σας να δώσετε βαρύτητα στη λειτουργία των εικόνων και των αντιθέσεων στο ποίημα, στη γλώσσα του ποιήματος και στα υπερρεαλιστικά του γνωρίσματα. Ποιο νομίζετε πως είναι το ιδιαίτερο μήνυμα των στίχων; 3 η και 4 η ομάδα: μελετάτε και παρουσιάζετε το δεύτερο απόσπασμα. Στην παρουσίασή σας να δώσετε βαρύτητα στις εικόνες και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιούνται για να δοθούν ο ορισμός και τα χαρακτηριστικά της ποίησης, καθώς και στα υπερρεαλιστικά γνωρίσματα του ποιήματος. 5 η και 6 η ομάδα: μελετάτε και παρουσιάζετε το τρίτο απόσπασμα. Στην παρουσίασή σας να δώσετε βαρύτητα στη λειτουργία των εικόνων και των αντιθέσεων του ποιήματος, καθώς και στην ερμηνεία του ιδιαίτερου νοήματος των στίχων. Σελίδα 23 από 26

24 5 η ώρα Θα διαβάσουμε στην ολομέλεια της τάξης το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη «Η Μαρίνα των βράχων». Εστιάστε στις εικόνες κατά την απαγγελία και στο τέλος, πείτε μου αυτή που κυριάρχησε για τον καθένα από εσάς. Στη συνέχεια, αφού μελετήσετε την εκτενή ερμηνεία του ποιήματος που συνοδεύει το κείμενο στο σχολικό βιβλίο, παρουσιάστε την ενότητα που αντιστοιχεί στην ομάδα σας, όπως φαίνεται παρακάτω: 1 η ενότητα: 1 η ομάδα 2 η ενότητα: 2 η ομάδα 3 η ενότητα: 3 η ομάδα 4 η ενότητα: 4 η ομάδα 5 η ενότητα: 5 η ομάδα 6 η ενότητα: 6 η ομάδα Στην παρουσίασή σας δώστε ιδιαίτερη προσοχή στον τόπο και τον χρόνο, στις εικόνες, στα υπερρεαλιστικά γνωρίσματα, στη γλώσσα και τα νοήματα της ενότητάς σας. Σελίδα 24 από 26

25 6 η ώρα 1. Επιλέξτε την πρώτη στροφική ενότητα από το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων» και προσπαθήστε να τη μεταφράσετε στα αγγλικά χρησιμοποιώντας, αν θέλετε, κάποιο ηλεκτρονικό λεξικό από το κινητό σας. 2. Αφού ολοκληρώσετε τη μετάφραση του αποσπάσματος που επιλέξατε, δοκιμάστε να το ξαναμεταφράσετε κάνοντας χρήση της σχετικής εφαρμογής του Google. Συζητήστε μεταξύ σας το αποτέλεσμα της μετάφρασης. Θεωρείτε έγκυρη τη μετάφραση του Google; Θα ακολουθήσει συζήτηση σχετικά με την αξιοπιστία της εφαρμογής «Μετάφραση» του Google. 3. Θα ακούσετε μία λογοτεχνική μετάφραση της «Μαρίνας των βράχων». Μελετήστε κυρίως τα αποσπάσματα που μεταφράσετε και εσείς οι ίδιοι. Συγκρίνετε τις δύο μεταφράσεις, τη λογοτεχνική, που έγινε από ειδικούς, και τη δική σας. Θα συζητήσουμε στην τάξη τις απόψεις σας. Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι τα ποιητικά χαρακτηριστικά των υπερρεαλιστικών κειμένων διευκολύνουν ή δυσκολεύουν τη μετάφρασή τους; 4. Επιλέξτε την πρώτη στροφική ενότητα του ποιήματος «Η Μαρίνα των βράχων» και ετοιμάστε στην ομάδα σας την απαγγελία του αποσπάσματος. Συζητήστε σε ποια σημεία θα ανεβάζατε τον τόνο της φωνής σας, πού και πόσο θα σταματούσατε, σε ποια σημεία θα επιταχύνατε τον ρυθμό της απαγγελίας. Στη συνέχεια, κάποιος από την ομάδα σας θα απαγγείλει το απόσπασμα και στο τέλος, η ολομέλεια θα επιλέξει την πιο πετυχημένη απαγγελία. 5. Θα ξαναδιαβάσω την πρώτη στροφική ενότητα με θεατρική απαγγελία αυτήν τη φορά. Να επισημάνετε τις διαφορές ανάμεσα στην απαγγελία της διδάσκουσας και των συμμαθητών σας που προηγήθηκαν. Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η διαφορετική απαγγελία επηρεάζει την ερμηνεία του κειμένου; Σελίδα 25 από 26

26 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το σενάριο επιτρέπει τη συνεργασία με τους συναδέλφους των ξένων γλωσσών, ώστε να συνεξεταστούν ξενόγλωσσα ποιήματα υπερρεαλισμού και να αναδειχτούν κοινά χαρακτηριστικά και διαφορές με τον ελληνικό υπερρεαλισμό. Επίσης, η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση του υπερρεαλισμού ως καλλιτεχνικού ρεύματος θα επιτυγχανόταν με τη συνεργασία με τους συναδέλφους των εικαστικών, της μουσικής και της θεατρολογίας, όπου αυτοί υπάρχουν. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Η αναμενόμενη δυσκολία, εφόσον χρησιμοποιείται μετάφραση στίχων από και προς μία ξένη γλώσσα, είναι να μην είναι κάποιοι μαθητές επαρκείς γνώστες της ξένης γλώσσας που διδάσκονται στο σχολείο. Για αυτό, παρά τον τυχαίο σχηματισμό ομάδων, θα πρέπει να υπάρχει σε κάθε ομάδα ένας τουλάχιστον μαθητής ο οποίος να μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των εργασιών αυτών. Επιπρόσθετα, όπως έγινε και σε αυτήν την εφαρμογή, μπορεί να μην υπάρχει προθυμία από τους μαθητές να εκτεθούν μιλώντας σε ξένη γλώσσα μπροστά στους συμμαθητές τους. Συνεπώς, το σενάριο θα περιοριστεί όπως και έγινε στην εξέταση των Ελλήνων υπερρεαλιστών. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελίδα 26 από 26