Περίγραμμα πολιτικών για το κέντρο της Αθήνας. Ι.Π. Σαγιάς Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού ΕΜΠ

Transcript

1 Περίγραμμα πολιτικών για το κέντρο της Αθήνας Ι.Π. Σαγιάς Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού ΕΜΠ 09/01/2013

2 Πλάνο παρουσίασης Το κέντρο ως πρόβλημα στον τομέα της κατοικίας Αναλυτικό πλαίσιο για τη «νέα αστική πολιτική» Από τον Εθνικό πόλο στην Περιφερειακή Μητρόπολη Τα έργα και τα τοπία: οι πρωταγωνιστές Αλλαγές στη χωρο-κοινωνική διάρθρωση? «Νέα Αστική Πολιτική» «Νέα Αστική Πολιτική»

3 Θύλακοι στεγαστικής αποστέρησης, 2001, Σύνολο Πληθυσμού,Local Moran

4 Θύλακοι στεγαστικής αποστέρησης, 2001, Έλλην ες, Local Moran

5 Multiethnic deprivation-πολυεθνοτική στεγαστική αποστέρηση Θύλακοι αποστέρησης: σε περιοχές λαϊκών στρωμάτων, στην παραδοσιακή πόλη της «διάχυτης εκβιομηχάνισης» Περιοχές όπου κυριαρχεί η ποικιλόμορφη πολύεθνοτική αποστέρηση: κεντρικές περιοχές και περιαστικός χώρος. Η «κεντρικότητα» αυξάνει την πιθανότητα της αποστέρησης ΕθνοτικήΠοικιλομορφία:Επιφάνεια Κατοικίας <25 τμ. ανά άτομο

6 Αναλυτικό πλαίσιο για την νέα αστική πολιτική : α] Υπαρκτός νεοφιλελευθερισμός Νεοφιλελευθερισμός ως διαδικασία μετασχηματισμού του αστικού χώρου. Νεο-φιλελεύθερες [αστικές] πολιτικές ως συγκειμενικές (contextual) στρατηγικές σχεδιασμού τόσο στο επίπεδο στόχων όσο και θεσμών/μηχανισμών Ο νεοφιλελευθερισμός δεν επιφέρει την απόσυρση του Κράτους αλλά την επέλαση της αγοράς Μέσω Αλλαγών στις σχέσεις Κράτους-Αγοράς και στους μηχανισμούς υλοποίησης και ελέγχου των πολιτικών. Τα αποτελέσματα της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής εξαρτώνται από την ιστορική εξέλιξη της αναπτυξιακής πορείας (path-dependency). Η δημιουργική καταστροφή.

7 Συσσώρευση μέσω υφαρπαγής (Accumulation by Dispossession) D. Harvey Από τη «δημιουργική καταστροφή» προς την «καταστροφική δημιουργία» Ιδιωτικοποίηση Εμπορευματοποίηση Διαχείριση και μεθόδευση των κρίσεων Αναδιάρθρωση των κρατικών μηχανισμών

8 Αναλυτικό πλαίσιο για την νέα αστική πολιτική : β] Κυρίαρχος λόγος- μέτρα πολιτικής Το κράτος δρα όχι μόνο στο πλαίσιο του εθνικού χώρου αλλά της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας Ανταγωνισμός πόλεων-περιφερειών για θέσεις στην [παγκόσμια] ιεραρχία των πόλεων-περιφερειών Πολιτικές για την επιχειρηματική ανταγωνιστική δημιουργική πόλη-περιφέρεια. Πολιτικές boosterism Οι πόλεις-περιφέρειες ως τόποι χωροθέτησης οικονομικών δραστηριοτήτων αιχμής ως προϋπόθεση αύξησης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας (στο πλαίσιο της νέας φάσης της παγκόσμιας ανάπτυξης, με τις νέες τεχνολογίες, την τριτογενοποίηση και την παγκοσμιοποίηση). Στο λόγο της σχεδιαστικής αναπτυξιακής πολιτικής παρατηρείται ηγεμονία των ιδεοτυπικών σχέσεων της αγοράς με στόχο την νομιμοποίηση των νέων μηχανισμών εργαλείων και πολιτικών ως «μονοδρόμων» [T.I.N.A.] Αυξανόμενη έμφαση στην εταιρική σχέση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, για τη χρηματοδότηση των παρεμβάσεων αλλά και γενικότερα, στο πλαίσιο της έννοιας της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης.

9 Αναλυτικό πλαίσιο για την νέα αστική πολιτική γ] μεγάλα έργα Τα παλαιά έργα-προγράμματα που προωθούσε η αστική (αναπτυξιακή) πολιτική ήταν έργα «συλλογικής κατανάλωσης» που εξυπηρετούν τη μείωση του κόστους παραγωγής προϊόντων/υπηρεσιών και αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης. (κατοικία-υποδομές, εκπαίδευση, υγεία, πρόνοια) Τα Νέα έργα έχουν μικτό χαρακτήρα και ενισχύουν την Ιδιωτική Κατανάλωση, δημιουργούν χώρους lifestyle και ενισχύουν την ατομική συσσώρευση πλούτου και συμβολικού κεφαλαίου. Εν τέλει υποβοηθούν το νέο καθεστώς συσσώρευσης ενισχύοντας μια πληθώρα νέων στρατηγικών κεφαλαιακής συσσώρευσης: real estate, Τραπεζικός τομέας Μεγα-(πολυ) καταστήματα, αναψυχή.

10 Αναλυτικό πλαίσιο για την νέα αστική πολιτική

11 Από τον εθνικό πόλο στην Περιφερειακή Μητρόπολη ΡΣΑ 1985 Οι γενικότεροι στόχοι του ΡΣΑ, είναι : α. Η ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της Αθήνας και η αναβάθμιση της κεντρικής περιοχής της. β. Η βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους κατοίκους της και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. γ. Η εξισορρόπηση των κοινωνικών ανισοτήτων από περιοχή σε περιοχή. δ. Η διεύρυνση των επιλογών κατοικίας και εργασίας, αναψυχής και ψυχαγωγίας σε κάθε περιοχή της Πρωτεύουσας. ε. Η ποιοτική αναβάθμιση κάθε γειτονιάς και η προστασία των περιοχών κατοικίας από οχληρές λειτουργίες και χρήσεις.

12 Από τον εθνικό πόλο στην Περιφερειακή Μητρόπολη Από τη διαχείριση της μεγέθυνσης (πυκνότητεςαστική εξάπλωση ) στο μετασχηματισμό μιας «πόλης της ζώσας ιστορίας» σε μητροπολιτικό κέντρο του 21ου αιώνα

13 Από τον εθνικό πόλο στην Περιφερειακή Μητρόπολη Τα κυριότερα κείμενα στα οποία ανιχνεύεται η στροφή προς μια νέα αστική πολιτική: Ο Διεθνής Ρόλος της Αθήνας, 2001, Οικονόμου Γετίμης, Δεμαθάς, Πετράκος, Πυργιώτης. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΤΜΧΠΑ «Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης για την Αθήνα-Αττική», 2004, Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΜΠ, Τομέας Πολεοδομίας-Χωροταξίας Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αττικής Business Plan Ολυμπιακών έργων Ρυθμιστικό Σχέδιο Αττικής, 2009 Αθήνα-Αττική 2014

14 Κοινωνική συγκρότηση-σχεδιαστική παράδοση Οι ελληνικές πόλεις χαρακτηρίζονται από Μίξη χρήσεων, χαμηλά επίπεδα κοινωνικού διαχωρισμού Οι πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ είναι αδύναμες και κατακερματισμένες Η σχεδιαστική παράδοση στην Ελλάδα είναι αδύναμη τόσο θεσμικά όσο και σε μέτρα πολιτικής Πολυνομία, πολυφωνία, αναποτελεσματικότητα Στόχοι ήταν η μείωση των ανισοκατανομών, προστασία της μικρο-ιδιοκτησίας, μικροεπχειρηματικότητας, άτυπων μορφών στέγασης.

15 Πρώην-International Broadcasting Center Η Disneyland του shopping elegant shopping & dining Multiplex, Malls

16 Πρώην Χωριό Τύπου 241 Κατοικίες Συνολική επιφάνεια τετρ.μέτρα Ίλιδα: Περιφραγμένη Κοινότητα Ένας νέος τρόπος ζωής

17 Ο Μεγάλος Περίπατος: Διονυσίου Αρεοπαγίτου Αποστόλου Παύλου Ερμού Πλατεία Κεραμεικού

18 Η οδός Διονυσίου Αρεοπαγίτου πριν την πεζοδρόμηση

19 Πεζόδρομος οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου

20 Πεζόδρομος οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου Μελλοντική διαμόρφωση περιοχής ανασκαφής υστερορωμαϊκων ψηφιδωτών

21 Πεζόδρομος οδού Αποστόλου Παύλου

22 Πεζόδρομος οδού Αδριανού

23 Πεζόδρομος οδού Αδριανού

24 Πεζόδρομος οδού Ερμού

25 1999: Περιοχή πλατείας Κεραμεικού

26 2006: Πλατεία Κεραμεικού

27 Τοπία Πολιτισμού-Αναψυχής

28 Τοπία Πολιτισμού-Αναψυχής

29 Ανάπλαση-Αναβάθμιση?-Ψυρρή

30 Ανάπλαση-Αναβάθμιση?-Ψυρρή

31 Τα έργα και τα «τοπία»...οι πρωταγωνιστές Κατασκευαστικός Τομέας Έντονη ύφεση τη δεκαετία του 1990, Σημαντική συγκεντροποίηση κεφαλαίου: Μέχρι το 2002 οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες από 675 μειώνονται σε 310 (εξαγορές-συγχωνεύσεις) Αποτέλεσμα: Ένας μικρός αριθμός ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων υψηλής κεφαλαιοποίησης κυριαρχούν στη ανάληψη δημόσιων έργων και ΣΔΙΤ Τα ολυμπιακά έργα ως το πρώτο κύμα, και η επανάχρηση των Ολυμπιακών εγκαταστάσεων ως το δεύτερο, τα οποία ενισχύουν την κερδοφορία και βοηθούν στο ξεπέρασμα της κρίσης υπερεπένδυσης στον κατασκευαστικό τομέα. Έντονη συμμετοχή του τομέα και στη διαχείριση των «νέων χρήσεων» (Mall, Μαρίνες)

32 Τα έργα και τα «τοπία»...οι πρωταγωνιστές Οι Ο.Τ.Α. Από τα ΓΠΣ και τις αναπλάσεις στα Επιχειρησιακά σχέδια Από την πολεοδομία στην επιχειρηματικότητα Ανταγωνιστικά vs Συγκριτικά πλεονεκτήματα Hollowing out-rescaling

33 Τα έργα και τα «τοπία»...οι πρωταγωνιστές Οι Ο.Τ.Α. Ο Καλλικράτης

34 Αλλαγές στη Χωρο-κοινωνική Διάρθρωση? Αποτέλεσμα: Ιδιότυπος εξευγενισμός (gentrification), ο οποίος αφορά σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις(ακόμα?)την κοινωνική σύνθεση των κατοίκων αλλά και την υψηλή συγκέντρωση νέων μορφών ψυχαγωγίας και κατανάλωσης. Οι επιλογές όσον αφορά τον τύπο των προϊόντων, την αισθητική και την ασφάλεια των χώρων, τα επίπεδα των τιμών προϊόντων και υπηρεσιών, τη χωρική και λειτουργική οργάνωση των καταστημάτων και των υποδομών παραπέμπουν σε χαρακτηριστικά ζήτησης μεσαίων και υψηλών-μεσαίων στρωμάτων.

35 Αλλαγές στη Χωρο-κοινωνική Διάρθρωση? Στην πολύ λιγότερο κοινωνικά διαχωρισμένη πραγματικότητα της Αθήνας, η ανάδυση τέτοιων «νέων κεντρικοτήτων» στοχεύει στην προσέλκυση των χωρικά πολύ πιο διασκορπισμένων μεσαίων και υψηλών-μεσαίων στρωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργούνται χώροι κοινωνικού διαχωρισμού με αντικείμενο την κατανάλωση και την ψυχαγωγία, παρά τον περιορισμένο στεγαστικό διαχωρισμό.

36 Νέα Αστική Πολιτική Αποτέλεσμα:Αναπαραγωγή (ένταση) των χωρικών προτύπων που προϋπήρχαν. Μεγέθυνση της κλίμακας του αστικού τοπίου (μεγα-κατασκευές) Έμφαση στην μορφή και τον συμβολισμό. Τα νέα μεγάλα έργα ενθαρρύνουνενισχύουν τις νέες «σχεδιαστικές ουτοπίες» τις ουτοπίες των κατασκευαστών (D. Harvey) Εμπορευματοποίηση και επιτήρηση του δημόσιου χώρου Νέες εθνικές-τοπικές συμμαχίες στη διαμόρφωση της στρατηγικής ανάπτυξης του αστικού χώρου. Ενίσχυση του ρόλου των ΣΔΙΤ Ισχυροποίηση των μεγα-κατασκευαστών

37 Αστικές πολιτικές στην Αθήνα Από τη διαχείριση στην επιχειρηματικότητα Χρονιά -κλειδί Ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων Ελάχιστες παρεμβάσεις-αρχή των πολεοδομικών μελετών Έμφαση στις Υποδομές Επέκταση του προγράμματος Πολεοδομικών Μελετών Αρχή του σχεδιασμού έκτακτης ανάγκη για την διοργάνωση των ΟΑ 2004 Επέκταση των έργων υποδομής και κατασκευή νέων mega-projects μικτών χρήσεων. Από την περιοχή (territory) στον τόπο (place) Συνέχιση των έργων υποδομής Ολοκλήρωση των έργων - ναυαρχίδες

38 Αναψυχή-Πολιτισμός, , Δήμος Αθηναίων Πυκνότητα επιχειρήσεων Αναψυχής-Πολιτισμού Παραδοσιακοί πόλοι-κέντρα Διάχυση στο νέο κέντρο του Ψυρρή, όπου έχει ολοκληρωθεί μεγάλο τμήμα της ανάπλασης Χωρικές επιπτώσεις του «Μεγάλου Περίπατου» ΕΑΧΑ. Διαμόρφωση γραμμικών πόλων γύρω από τον άξονα. Εμπέδωση και Κορεσμός των νέων κεντρικοτήτων. Τάσεις ανάδειξης νέων «νέων κεντρικοτήτων»

39 Χωρικές Συγκεντρώσεις του Κλάδου Λιανικού-Σύνολο Κλάδων,2011 Γεωβάση Λιανικού Εμπορίου ΙΝ.ΕΜ.Υ- Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού, ΕΜΠ

40 Χωρικές Συγκεντρώσεις Νέων Μορφών Εμπορίου Γεωβάση Λιανικού Εμπορίου ΙΝ.ΕΜ.Υ- Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού, ΕΜΠ

41 (ΟΡΣΑ) Στρατηγικές προτεραιότητες για την Αττική Στόχος 1: Ανάσχεση της οικιστικής εξάπλωσης στον εξωαστικό χώρο, ιδιαίτερα στη Βόρεια και Ανατολική Αττική και αποτελεσματικότερος έλεγχος των χρήσεων Στόχος 2: Προστασία, ανάδειξη και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της Αττικής Στόχος 3: Ποιοτική αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, με έμφαση στο δίπολο Αθήνα - Πειραιάς, και προστασία του δημοσίου χώρου της πόλης Στόχος 4: Υποστήριξη και διεύρυνση της κοινωνικής και πολιτισμικής ανάμιξης και αναβάθμιση περιοχών με φαινόμενα κοινωνικής περιθωριοποίησης προς όφελος και των οικονομικά αδύνατων κατοίκων και χρηστών τους. Στόχος 5: Θέσπιση ισχυρών κινήτρων για τη μετεγκατάσταση παραγωγικών δραστηριοτήτων υψηλής ή μέσης όχλησης σε υφιστάμενους και νέους πυρήνες οργανωμένης ανάπτυξης. Ενθάρρυνση επιχειρηματικής και παραγωγικής δυναμικής και καινοτομίας καθώς και Δημιουργία πυρήνων χωρικής καινοτομίας, εντός ή εκτός του αστικού ιστού. Οργάνωση, χωρικής ιεράρχησης και εναρμόνιση με το φυσικό και αστικό περιβάλλον της εμπορικής δραστηριότητας. Στόχος 6: Προώθηση βιώσιμου συστήματος μετακινήσεων επιβατών και εμπορευμάτων με προτεραιότητα στα ΜΜΜ σταθερής τροχιάς

42 2009++(ΟΡΣΑ) Οι στρατηγικοί στόχοι του Νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προγράμματος Προστασίας Περιβάλλοντος Αττικής 2020, Ισόρροπη, κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και ενίσχυση του ρόλου της Αθήνας ως μεσογειακής και ευρωπαϊκής μητρόπολης. Περιβαλλοντικά βιώσιμη χωρική ανάπτυξη με έμφαση σε στρατηγικές ανάσχεσης των φαινομένων κλιματικής αλλαγής. Αποτελεσματική και συνεκτική προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, αναχαίτιση της απώλειας φυσικού χώρου και βιοποικιλότητας. Βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους κατοίκους, άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και εξισορρόπηση στην κατανομή των πόρων και των ωφελειών από την ανάπτυξη, για την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής.

43 2009++(ΟΡΣΑ) Στην προώθηση πολιτικών βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και του διεθνούς ρόλου της Αθήνας. Κεντρικές κατευθύνσεις: - Η προώθηση στρατηγικών για την ανάπτυξη καινοτομίας σε τομείς όπως ο πολιτισμός, η εκπαίδευση, η υγεία, η επιχειρηματικότητα, η έρευνα. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ανάπτυξη καινοτομίας και τεχνογνωσίας σε θέματα δόμησης κατασκευών και διαμόρφωσης ελεύθερων χώρων, σύμφωνα με τα πρότυπα του φιλικού προς το περιβάλλον σχεδιασμού. - Η υποστήριξη της επιχειρηματικής και παραγωγικής δυναμικής με την εξασφάλιση κατάλληλων επιχειρηματικών ζωνών που θα ανταποκρίνονται σε όλους τους τύπου ζήτησης και θα διασφαλίζουν παράλληλα την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. - Η άσκηση συνεκτικής πολιτικής για τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας των κέντρων πόλης Αθήνας και Πειραιά και η ενίσχυση της μητροπολιτικής κεντρικότητας με εξασφάλιση όχι μόνο πολυλειτουργικότητας αλλά και κοινωνικής πολυσυλλεκτικότητας. - Η ανάδειξη / αναβάθμιση του θαλάσσιου μετώπου που αποτελεί σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα της Αθήνας για την ανάδειξη του ρόλου της ως μεσογειακής πρωτεύουσας. - Η ανασυγκρότηση πρώην βιομηχανικών περιοχών που κατέχουν προνομιακή θέσ στον ιστό της πόλης και ανάδειξή τους σε πολυλειτουργικούς πόλους καινοτομίας και ανάπτυξης.

44 2009++(ΟΡΣΑ)

45 2009++(ΥΠΕΚΑ) Γεράνι Νομοθετική Ρύθμιση για κήρυξη περιοχών ως Ζωνών Ειδικής Ανάπλασης

46 2009++(ΥΠΕΚΑ) Οικονομικά κίνητρα για το Γεράνι και για τον Κεραμεικό-Μεταξουργείο (συνεργασία ΥΠΕΚΑ με ΥΠΟΙΚ)

47 2009++(ΥΠΕΚΑ) Ανάπλαση με διεύρυνση των Πλατειών Αγίου Παντελεήμονα και Αττικής, της οδού Αγορακρίτου και τμημάτων της ευρύτερης περιοχής

48 2009++(ΥΠΕΚΑ) Πλατεία Θεάτρου

49 2009++(ΥΠΕΚΑ) Δημιουργία Κέντρου ΣΑΣ (Στήριξη Αστικής Συμμετοχής) Μετατροπή ξενοδοχείων σε φοιτητικές κατοικίες (συνεργασία ΥΠΕΚΑ με το Δήμο Αθήνας) Ζωγραφική τυφλών όψεων κτιρίων Χρηματοδότηση 2 μελετών και έργων ΑθήναΧ4 Εναλλακτικές Δράσεις στην Πλατεία Ομόνοιας (συνεργασία ΥΠΕΚΑ με το Δήμο Αθήνας) Ανάκτηση σταθμού ΗΛΠΑΠ Χαρακτηρισμός της Ευριπίδους ως οδού παραδοσιακού εμπορίου Σήμανση της διαδρομής του «δημόσιου σήματος»(συνεργασία με ΥΠΠΟΤ)

50 2009++(ΥΠΕΚΑ) Εναλλακτική Παρέμβαση στο Λόφο Στρέφη Αστικοί Κήποι Θεσμοθέτηση εργαλείων συνολικής ανασυγκρότησης περιοχών με απόσυρση υφιστάμενων κτιρίων και συνόλων Αξιοποίηση κτιρίων από το ΥΠΕΚΑ σε υποβαθμισμένες περιοχές, ώστε να λειτουργήσουν ως επιδεικτικά έργα για την αναβάθμισή τους Εγκατάσταση του Φορέα «Πράσινο Ταμείο» σε κτίριο στο Γεράνι Κίνητρα σε Δήμους για υλοποίηση έργων με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο, προκειμένου να δεχτούν δομές φιλοξενίας αιτούντων άσυλο

51 «Νέα εργαλεία»? Χ 4, ανασυγκρότηση περιοχών, επανάχρηση κτηρίων, νέου τύπου ΣΔΙΤ Σημειακός φυσικός σχεδιασμός με ολίγον χρηματο-οικονομικό, κοινωνικό? Η «κρίση» της χώρας και η «κρίση» του Κέντρου. Προοπτικές??? Η «αποχωρικοποίηση» της χωρικότητας Συνέχιση της διεθνοποίησης των δραστηριοτήτων Ιδιωτικοποίηση, καταστολή