ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ

Transcript

1 Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Υπεύθυνος καθηγητής : Δασταυρίδης Αναστάσιος Μαθητές: Γκουνιαρούδη Μαρία, Λαχανά Αρετή, Μίζιος Ζήσης, Μπαμνάρας Κωνσταντίνος, Νασιάρας Ιωάννης, Οικονόμου Άννα, Ξηνταράκου Όλγα, Παντάζος Ιωάννης, Παπακώστα Βασιλική, Σκουλαρίγκης Σπυρίδων, Χασιώτης Αθανάσιος, Βαλαβάνη Δανάη, Βαρνά Μαρία, Γουλιώνη Μαρία, Καγιάφα Ευαγγελία, Κούγκουλος Αντώνιος, Κυλικά Ευμορφία-Μαρία, ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: 1.Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1.1 Κείμενο και παράσταση σελ Βασικά χαρακτηριστικά σελ Η σημασία του θεατή σελ Θέατρο και κινηματογράφος σελ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 2.1 Το έργο σελ Ο χώρος σελ Ο ηθοποιός σελ Η ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ 3.1 Η εμφάνιση του σκηνοθέτη σελ Ο ρόλος του σκηνοθέτη σελ Ο σκηνοθέτης και η εποχή του σελ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 4.1 Η ψυχαγωγική λειτουργία σελ Η ψυχολογική λειτουργία σελ Η πολιτική λειτουργία σελ Η αισθητική λειτουργία σελ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΠΙΜΕΤΡΟ 5.1 Το αρχαίο θέατρο σελ Το θρησκευτικό θέατρο του Μεσαίωνα σελ Αναγέννηση και κλασικισμός σελ Το θέατρο της Άπω Ανατολής σελ Το νεότερο θέατρο σελ. 33 ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 2

3 6. Δημοσκόπηση: κριτήρια για θεατρική έξοδο σελ Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1.1 Κείμενο και παράσταση Απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει η ανάλυση της φύσης του θεάτρου, είναι η αποδοχή του γεγονότος ότι η φύση του δεν έγκειται στο κείμενο αλλά στη σκηνική του απόδοση. Σύμφωνα με τον Πάουντ(: Ο ΈζραΟυέστονΛούμιςΠάουντ (EzraWestonLoomisPound) (Χέϊλι, Άϊνταχο, ΗΠΑ 30 Οκτωβρίου Νοεμβρίου 1972Βενετία, Ιταλία) ήταν Αμερικανός ποιητής και δοκιμιογράφος. Μαζί με τον Τ.Σ. Έλιοτ θεωρείται απ' τους πιο σημαντικούς ποιητές του αγγλοαμερικανικού μοντερνισμού.)ο ορισμός του θεάτρου δεν αποτελείται από λέξεις αλλά από ηθοποιούς. Πρόκειται για μια αναπαράσταση μιας σειράς πράξεων. Ενώ το κείμενο αποτελεί μόνο μια συνιστώσα της θεατρικής δημιουργίας, η ολοκλήρωση της οποίας γίνεται πάνω στη σκηνή, όπου οι λέξεις και οι ιδέες αποκτούν οντότητα, απαραίτητη συνθήκη για την ύπαρξη θεάτρου κρίνεται η συνεύρεση ομάδας ή και ενός ηθοποιού σε συμφωνημένο τόπο και χρόνο, όπου θα γίνει η προβολή μιας ιστορίας από τη ζωή των ανθρώπων μπροστά σε μια ομάδα θεατών. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 3

4 1.2 Βασικά χαρακτηριστικά θεάτρου Τα βασικά χαρακτηριστικά του θεάτρου δεν ανήκουν στο θέατρο κατ αποκλειστικότητα το καθένα χωριστά, αλλά ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών δίνει στην τέχνη αυτή την ιδιαιτερότητά της. Το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό είναι ότι το θέατρο είναι τραγικά εφήμερο, δηλαδή η στιγμή της παραγωγής και της κατανάλωσης ταυτίζονται απόλυτα.αν και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα σκοπεύουν στην αιωνιότητα, το θεατρικό καλλιτεχνικό προϊόν έχει μόνο παρόν. Μετά τη λήξη της παράστασης δε μένει τίποτε. Καμία περιγραφή, ούτε ακόμα και η κινηματογράφηση του έργου μπορεί να το σώσει.παρά τον εφήμερο χαρακτήρα της θεατρικής τέχνης μένει πάντα κάτι που περνάει στην ομαδική ευαισθησία μιας εποχής.παραστάσεις που έγιναν και χάθηκαν επιβιώνουν έμμεσα μέσα από την αισθητική των καλλιτεχνών και τη δεκτικότητα του κοινού. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 4

5 Κάθε θεατρική παράσταση είναι ανεπανάληπτη. Όχι μόνο γιατί ο ηθοποιός δεν μπορεί να επαναλάβει ακριβώς την ίδια κίνηση ή τον ίδιο ήχο, όχι μόνο γιατί η ερμηνεία του δεν μπορεί να είναι ακριβώς η ίδια, αλλά γιατί κυρίως αλλάζει ένα από τα βασικά στοιχεία της χημικής ένωσης που συντελείται κατά την παράσταση αλλάζουν οι θεατές. Η δουλειά του ηθοποιού βρίσκεται σε συνεχή αντίφαση. Από τη μια στηρίζεται στην επανάληψη και από την άλλη αποτελεί καθημερινή αναδημιουργία.αυτή η αντίφαση χαρακτηρίζει λοιπόν το θέατρο ως τον τόπο της πιο δεσμευτικής πειθαρχίας και της πιο μικρής ελευθερίας. Το θέατρο είναι μικτό είδος, είναι ο χώρος όπου συνυπάρχουν κείμενο, λέξεις, ήχοι και η γλώσσα των σωμάτων μέσα στο χώρο.η παράσταση δηλαδή είναι ένα συνολικό αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης συγγραφέα, ηθοποιού, σκηνογράφου, ενδυματολόγου, μουσικού, χορογράφου και φωτιστή.ο σκηνοθέτης είναι αυτός που φροντίζει για την αφομοίωση των επιμέρους στοιχείων, για τη συνοχή όλων αυτών των εκφραστικών τρόπων, που στόχο έχουν το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα. Είναι η θεατρική δημιουργία κατεξοχήν ομαδική δημιουργία. Η παράσταση προϋποθέτει συλλογικότητα πολλών ανθρώπων, ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 5

6 που ο μέσος θεατής αγνοεί συχνά την ύπαρξή τους. Η συλλογικότητα αφορά ακόμα πέρα από τις δεξιότητες και στις απόψεις και τα ταπεραμέντα παραμερίζοντας τριβές, εντάσεις και αντιζηλίες. Το θέατρο και σαν παράσταση και σαν θέμα είναι ομαδικό. Βλέπεται ομαδικά. Κάθε παράσταση ενώπιον μόνο ενός θεατή θα ήταν δυσάρεστη, ακόμα και αν αμείβονταν οι ηθοποιοί ηγεμονικά. Το ίδιο θα υπέφερε και ο προνομιούχος θεατής, γιατί η αίσθηση τα χαλάρωσης και της ευφορίας αυξάνεται όσο αυξάνεται ο αριθμός των θεατών. Κι αυτό γιατί οι αντιδράσεις είναι ομαδικές. Κάθε θεατής επηρεάζεται από τους γύρω του. Η συγκίνηση, η ευφορία και οι ποικίλες αντιδράσεις κάθε ατόμου πολλαπλασιάζονται από τις ανάλογες αντιδράσεις των άλλων.επομένως το θέατρο είναι μια τέχνη που παράγεται ομαδικά και καταναλώνεται ομαδικά και αυτό οφείλεται πάνω απ όλα στη φύση του. 1.3 Η σημασία του θεατή Άκρως καθοριστική θεωρείται η παρουσία του δέκτη. Το θέατρο δε γίνεται για τους θεατές αλλά μαζί με αυτούς. Χωρίς το δέκτη το έργο τέχνης δεν υπάρχει.απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη ενός ελάχιστου αριθμού θεατών. Σε αντίθεση με τις άλλες τέχνες, οι οποίες καρτερούν υπομονετικά το κοινό τους, η θεατρική παράσταση σε περίπτωση αναντιστοιχίας με τη δεκτικότητα ενός έστω περιορισμένου κοινού, δε θα υπάρξει καθόλου. Είναι λοιπόν ένα έργο τέχνης εύθραυστο. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 6

7 Γενικότερα ο ρόλος του κοινού έχει καταλυτική σημασία. Όχι μόνο ο όγκος του και η σύνθεσή του αλλά και η απόλυτη σιωπή του μπορούν να προκαλέσουν διάφορες αντιδράσεις, οι οποίες να ποικίλλουν από βραδιά σε βραδιά επηρεάζοντας είτε θετικά είτε αρνητικά την απόδοση των ηθοποιών. Είναι επομένως λογικό που καμιά παράσταση δεν είναι ίδια με την άλλη.γίνεται λόγος για διαφορές τόνου, ρυθμού, ατμόσφαιρας που κάνουν τους ηθοποιούς να χαρακτηρίσουν την παράσταση άλλοτε καλή και άλλοτε κακή, όπως και να βαθμολογούν το κοινό χρησιμοποιώντας ποικίλους χαρακτηρισμούς όπως εχθρικό, κρύο, θαυμάσιο κ.λπ. Το κοινό είναι παρτενέρ και αντίπαλος, αλληλεπιδρά με τον ηθοποιό. 1.4 Θέατρο και κινηματογράφος ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 7

8 Οι ιδιομορφίες του θεάτρου θα φανούν καθαρά μέσα από μια σύγκριση με τον κινηματογράφο, που θεωρείται καταχρηστικά ομόλογη με το θέατρο τέχνη. Υπάρχουν πολλές συγγένειες μεταξύ των δυο τεχνών. Ωστόσο πολλές από τις ιδιότητες που μοιάζουν κοινές ενώ καθορίζουν απολύτως το θέατρο, έχουν μόνο σχετική ισχύ στον κινηματογράφο. Αναφορικά κάποιες από τις πιο κεφαλαιώδεις διαφορές είναι η σχέση λόγου-εικόνας. Στο θέατρο ο λόγος είναι που εκφράζει συναισθήματα και ιδέες, ενώ στον κινηματογράφο το κύριο όργανο είναι η εικόνα. Η κάμερα περιγράφει τον περίγυρο εξονυχιστικά με λεπτομέρειες που στο θέατρο δεν έχουν καμία σχέση ή απλώς ανακοινώνονται από τους ήρωες. Μια δεύτερη μεγάλη διαφορά είναι η σχέση των δυο τεχνών με τη φύση και το αυθεντικό. Ο κινηματογράφος ενσωματώνει την πραγματικότητα, ενώ το θέατρο απλώς τη σημαίνει. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 8

9 Πέρα όμως από τις διαφορές ως προς τη φύση των δυο τεχνών, υπάρχουν και οι διαφορές ως προς τη διαδικασία κατασκευής. Θέατρο μπορεί να γίνει αυτοσχέδια, χωρίς καμία υποδομή, ενώ ο κινηματογράφος έχει τις προδιαγραφές της τεχνολογίας. Επιπλέον το κινηματογραφικό προϊόν αποτυπώνεται και επαναλαμβάνεται αναλλοίωτο, ενώ το θεατρικό αυτοδιαλύεται κα ανασυντίθεται κάθε βράδυ. Όσο για τους ηθοποιούς στην περίπτωση του θεάτρου πρέπει να παίζουν με κάποια έμφαση, ενώ στον κινηματογράφο επιβάλλεται λιτότητα. Στο θέατρο ακόμα ο θεατής μπορεί από ένα σύνολο να επιλέξει τη λεπτομέρεια που τον ενδιαφέρει, ενώ στον κινηματογράφο επιλέγει για λογαριασμό του η κάμερα. Τέλος, στον κινηματογράφο υπάρχει η δυνατότητα διορθωτικών παρεμβάσεων, ενώ στο θέατρο ό,τι γίνεται είναι τελεσίδικο, δεν υπάρχει επιστροφή. Ευνόητη είναι φυσικά η διαφορά ως προς τη σημασία του δέκτη. Η κινηματογραφική ταινία δεν εξαρτάται από τη συμμετοχή και τις αντιδράσεις των θεατών, ενώ στη θεατρική παράσταση το αποτέλεσμα μπαίνει κάθε στιγμή σε δοκιμασία και κάθε στιγμή μπορεί να καταστραφεί. Αντίθετα μια ανύπαρκτη διαφορά για την οποία πολύς κόσμος είναι πεπεισμένος, είναι ότι δήθεν το θέατρο είναι πνευματικότερη ψυχαγωγία ή ότι απαιτεί μεγαλύτερη εξοικείωση. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 9

10 Εύκολη είναι επίσης και η τρέχουσα άποψη ότι το θέατρο είναι πιο «ζωντανό» αφού στον κινηματογράφο έχουμε σκιές πάνω σε ένα άψυχο πανί. Στην πραγματικότητα ο ρεαλισμός των εικόνων του κινηματογράφου είναι πιο πειστικός δίνοντάς μας την αίσθηση ότι ξετυλίγονται σκηνές αυθεντικής ζωής. Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά. Στη διάρκεια της θεατρικής παράστασης δεν αναπτύσσεται μόνο μια σχέση ανάμεσα στο θεατή και τον ήρωα αλλά μια σχέση ανάμεσα στο θεατή και τον ερμηνευτή. Στο θέατρο ο ηθοποιός δεν παίζει όπως στο κινηματογράφο για το κοινό γενικώς, αλλά ειδικά για τους συγκεκριμένους εμάς την ώρα που τον βλέπουμε. Υπάρχει λοιπόν κάτι από την ερωτική πράξη και τη θρησκευτική ιεροτελεστία. Ο ηθοποιός προσφέρει κάθε βράδυ το ίδιο του το σώμα στην κοινή θέα, στην ομαδική κατανάλωση. Υπάρχει τέλος μια διαφορά στο επίπεδο του κοινωνικού εκτοπίσματος των δυο τεχνών. Ο βιομηχανικός χαρακτήρας του κινηματογραφικού προϊόντος καθιστά το θεατρικό προϊόν εξαιρετικά αδύναμο και μαζί πολύ δυνατό. Η δύναμη του κινηματογράφου είναι ότι την ίδια στιγμή μπορούν να επικοινωνήσουν με το ίδιο έργο τέχνης εκατομμύρια άνθρωποι σ όλα τα μέρη του κόσμου. Απ την άλλη η δύναμη του θεάτρου οφείλεται στο χαρακτήρα της μοναδικότητας. Έχει την ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 10

11 αξία του ανεπανάληπτου που λαμβάνει χώρα εκείνη τη στιγμή, μόνο για μας, μαζί με μας. 2. ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 2.1 Το έργο Σπονδυλική στήλη μιας θεατρικής παράστασης είναι το έργο. Το έργο μπορεί να περιέχει λόγια και δράση, μπορεί και όχι όπως στην comediadell arte και στην παντομίμα όπου οι ηθοποιοί αυτοσχεδιάζουν. Και εκεί όμως υπάρχει έργο. Σε μια αυτοσχέδια παράσταση το γραπτό κείμενο μπορεί να αποτυπωθεί εκ των υστέρων. Κάθε έργο περιέχει τη δράση και τα λόγια των ηθοποιών και υποβάλλει έμμεσα εικόνες, ρυθμούς και την ατμόσφαιρα της σκηνικής ερμηνείας και είναι διατυπωμένο σε κατανοητή γλώσσα. Με τη μελέτη των θεατρικών έργων ασχολείται η δραματολογία. Αντικείμενο της δραματολογίας είναι η δραματουργία των κειμένων. Δραματουργία στη γλώσσα μας είναι το σύνολο των έργων ενός δημιουργού. Τα θεατρικά έργα μπορούμε να τα κατατάξουμε σε τρεις κατηγορίες: στην τραγωδία, στην κωμωδία και στο δράμα. Στην ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 11

12 αρχαιότητα κυριάρχησαν η τραγωδία και η κωμωδία. Από την Αναγέννηση ως τον 18 ο αιώνα εμφανίζεται το δράμα που εξελισσόμενο τροποποιείται δίνοντας το αστικό δράμα, το ραμαντικό, το νατουραλιστικό, το συμβολιστικό και τέλος το σύγχρονο δράμα.το στοιχείο που διακρίνουμε σ ένα θεατρικό έργο εκτός από το είδος του λόγου(πεζός, έμμετρος) και το ύφος, είναι η αρχιτεκτονική του. Στην αρχαία τραγωδία η εξωτερική δομή είναι αυστηρή. Πρόλογος, πάροδος, εναλλαγή επεισοδίων και στασίμων, έξοδος. Στο ευρωπαϊκό θέατρο έχουμε διαίρεση σε πέντε πράξεις και στα ισπανικά κείμενα σε τρεις μέρες. Ο Μπρέχτ χωρίζει τα έργα του σε σύντομες εικόνες. Εσωτερική δομή του έργου είναι ο τρόπος που οργανώνεται και εκτυλίσσεται η πλοκή. Στην εσωτερική δομή διακρίνουμε τρεις φάσεις: Την έκθεση ή πρόταση όπου μέσα από διάλογο γνωρίζουμε τον τόπο, τους ήρωες, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και μαθαίνουμε τι έχει προηγηθεί. Τη δέση, το κύριο σώμα του έργου, όπου οι σχέσεις των προσώπων περιπλέκονται και η ένταση κορυφώνεται και τη λύση, όπου τα πράγματα οδηγούνται σ ένα τελικό κατευνασμό. Τα δυο σημαντικότερα δραματουργικά στοιχεία ενός έργου είναι ο μύθος και τα πρόσωπα. Ο μύθος είναι η διαδοχή των δρώμενων. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι ο μύθος είναι η ψυχή, το μέγιστον των στοιχείων της τραγωδίας, η οποία είναι μίμησις πράξεως και βίου. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 12

13 Το δεύτερο δραματουργικό στοιχείο είναι τα πρόσωπα. Εκτός από τα μονολογικά κείμενα, η μικρότερη μονάδα στο θέατρο είναι δυο άνθρωποι. Τα πρόσωπα δρουν μέσα στο έργο και αυτό που ενδιαφέρει είναι η τριβή των προσώπων μεταξύ τους και η συνακόλουθη εξέλιξή τους. Οι ήρωες δεν προκαλούν μόνο τη ροή της δράσης αλλά και αλλοιώνονται από αυτήν όπως ο Οιδίποδας, ο Ληρ, η Νόρα. Οι ιδιότητες και οι διαθέσεις των ηρώων δεν φαίνονται μόνο μέσα από το διάλογο αλλά και από τις σκηνικές οδηγίες. Στο κλασσικό θέατρο αυτές είναι περιορισμένες ή ανύπαρκτες. Στο νεότερο θέατρο όμως αποτελούν κανόνα. Οι σκηνικές οδηγίες είναι υποδείξεις που διαφωτίζουν για το χώρο, το χρόνο, τις κινήσεις και για τον τρόπο εκφοράς του λόγου. 2.2 Ο χώρος ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 13

14 Υπάρχει πάντα ένας χώρος συγκεκριμένος για τη θεατρική πράξη που ορίζεται από τις συνθήκες ακόμη και αν η παράσταση είναι στο δρόμο ή υπάρχει σταθερά.στην περίπτωση ενός κτιρίου ο θεατρικός χώρος διαιρείται: α) στο χώρο του θεάματος β) στο χώρο των θεατών, ή αλλιώς : α) τα μόνιμα στοιχεία του θεάτρου(η αίθουσα και η άδεια σκηνή) β) τα κινητά στοιχεία που ποικίλλουν κατά παράσταση. Πρόσθετα στοιχεία είναι οι χώροι υποδοχής και παραμονής των θεατών, τα παρασκήνια και τα καμαρίνια. Η σύλληψη και σύνθεση του χώρου είναι αντικείμενο της θεατρικής αρχιτεκτονικής ενώ το ντύσιμο του χώρου είναι αντικείμενο της σκηνογραφίας.στην αρχιτεκτονική κυρίαρχος χώρος είναι το «αλώνι», ο κυκλικός χώρος που βρίσκονται οι θεατές. Ο θεατρικός χώρος αποτελεί τον καθρέφτη της κοινωνίας και ενώ στα αρχαία θέατρα έχουμε ενιαίο χώρο, όπου όλοι οι θεατές κάθονται κυκλικά, στα άλλα θέατρα η ιεράρχηση των θέσεων και τα χωρίσματα ανάμεσα αναπαράγουν την ταξική διαίρεση των πολιτών.η διαμόρφωση του χώρου επηρεάζεται από τη λειτουργικότητά του. Έτσι οι θεατρικοί χώροι μπορούν να καταταγούν σε κατηγορίες: Α) ως προς την ύπαρξη στέγης: ανοιχτά θέατρα(αρχαίο αμφιθέατρο), κλειστά θέατρα(ιταλική σκηνή). Β) ως προς την οπτική σχέση θεατή με την παράσταση: Μετωπική(οι θεατές σε πέταλο ή σχήμα Π) Αμφιθέατρο(ημικύκλιο) Κυκλικό θέατρο(δεν υπάρχουν παρασκήνια οι θεατές περιβάλλουν το χώρο κυκλικά) ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 14

15 Γ) ως προς τον αριθμό των θεατών(θέατρα για μεγάλα πλήθη μέσης χωρητικότητας και θέατρα τσέπης για μερικές δεκάδες θεατών. Ο τύπος του κτηρίου που επικράτησε τα τελευταία χρόνια είναι αυτός που αποκαλούμε Ιταλική σκηνή. Η παράσταση τοποθετείται σ ένα κύβο όπου έχει αφαιρεθεί η μία πλευρά για να βλέπουν οι θεατές.η Ιταλική σκηνή δέχτηκε δριμύτατη κριτική που αφορά κυρίως σε τρία σημεία: 1) Το κοινό χωρίζεται από τη σκηνή και δε συμμετέχει στα δρώμενα. Δε μοιάζει με ουσιαστικό λόγο γιατί ο θεατής μπορεί να συμμετέχει ακόμη και από το θεωρείο ψυχικά στα δρώμενα. Η συμμετοχή του εξαρτάται από το είδος και την ποιότητα της παράστασης και όχι από τη θέση του. 2) Το «ιταλικό θέατρο» διασπά τη μάζα των θεατών και καταδικάζει τους οικονομικά ασθενέστερους(κακή ορατότητα και ακουστική). 3) Η σοβαρότερη αδυναμία της «ιταλικής σκηνής» είναι αισθητικού χαρακτήρα, καθώς είναι ακατάλληλη για δραματουργία ανοιχτού χώρου(αρχαία τραγωδία, Σαίξπηρ). Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη των μετατρεπόμενων θεάτρων που προσαρμόζεται κάθε φορά στις ανάγκες του έργου. Η σκηνογραφία ασχολείται με την οργάνωση του κόσμου της σκηνής και τη δημιουργία του φανταστικού χώρου μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται το έργο. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 15

16 Ο σκηνογράφος τοποθετεί τη δράση του έργου σε συγκεκριμένο τόπο και οργανώνει το χώρο για να βοηθά την κίνηση των ηθοποιών. Τμήμα της σκηνογραφίας είναι τα έπιπλα και ο φωτισμός. Πολλές φορές ο σκηνογράφος επεμβαίνει και στο σχολιασμό των κοστουμιών. Η τέχνη της σκηνογραφίας εξελίχθηκε σημαντικά. Στο αρχαίο θέατρο ήταν λιτή και σχηματική. Στα μεσαιωνικά μυστήρια έχουμε την ταυτόχρονη παρουσία στη σκηνή όλων των επιμέρους χώρων της δράσης. Στο ελισαβετιανό θέατρο έχουμε πολύ πλούσια κοστούμια. Στο κλασσικό ιταλικό και γαλλικό θέατρο έχουμε τυποποιημένο σκηνικό(ένα σταυροδρόμι για την κωμωδία, ένα παλάτι για την τραγωδία). Στον 18 ο και 19 ο αιώνα έχουμε θεαματικότερες κατασκευές. Στα τέλη του 19 ο αιώνα στο νατουραλισμό οι σκηνογράφοι προσπαθούν να στήσουν ένα κομμάτι της πραγματικότητας πάνω στη σκηνή. Σ όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα οι σκηνογράφοι τείνουν άλλοτε προς τη ρεαλιστική απεικόνιση και άλλοτε προς την αφαίρεση. Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος της σκηνής δεν ταυτίζεται με τον κόσμο της ζωής για τρεις λόγους: I. Στο θέατρο επικρατούν οι νόμοι της αισθητικής, είναι δηλαδή μια καλλιτεχνική κατασκευή ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 16

17 II. III. Το σκηνικό δεν εξασφαλίζει μόνο την αναπαράσταση αλλά και τη λειτουργία. Αναδεικνύει τον ηθοποιό και εξυπηρετεί τις ανάγκες της παράστασης. Ο ποιητικός κόσμος του συγγραφέα επιβάλλει τις απαιτήσεις του. Οι δεσμεύσεις αυτές ισχύουν και για τα κοστούμια. Το άθλιο, βρώμικο, κουρελιασμένο κοστούμι μιας ζητιάνας, οφείλει να είναι ωραίο και να αναδεικνύει το χαρακτήρα της ηρωίδας. Στη σκηνογραφία και ενδυματολογία σήμερα κυριαρχεί ο εικαστικός πληθωρισμός. Οι Ευρωπαίοι σκηνογράφοι δημιουργούν υπέρογκες αρχιτεκτονικές, ερήμην του κειμένου, των ηθοποιών και της οικονομίας. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε τον όμορφο ορισμό περί θεάτρου του Λόπε ντε Βέγα: Θέατρο είναι τρία σανίδια, δύο πρόσωπα, ένα πάθος. ( Ο Λόπε δε Βέγα (πλήρες όνομα: ΦέλιξΛόπε δε Βέγα ι Κάρπιο, FélixLopedeVega y Carpio, 25 Νοεμβρίου Αυγούστου 1635) ήταν Ισπανός θεατρικός συγγραφέας και ποιητής. Ήταν μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Ισπανικού Χρυσού Αιώνα της μπαρόκ λογοτεχνίας. Υπήρξε το «πρότυπο της ισπανικής διάνοιας» για τους συγχρόνους του, ενώ ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες οι σχέσεις του οποίου με τον Λόπε δε Βέγα ήταν άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές τον αποκαλούσε "Ο Φοίνιξ της Ευφυΐας" και "Τέρας της Φύσεως (Fenixdelosingenios και MonstruodelaNaturaleza).) ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 17

18 2.3 Ο ηθοποιός Η ψυχή του θεάτρου είναι ο ηθοποιός. Δεν μπορεί να υπάρξει παράσταση χωρίς ηθοποιό. Ακόμη και στο κουκλοθέατρο υπάρχει ο κουκλοπαίχτης. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 18

19 Στην προϊστορία του θεάτρου, όπου το θέατρο είχε τελετουργικό χαρακτήρα αυτός που έπαιζε δεν ήξερε ότι ασκούσε μια τέχνη. Αργότερα ο ηθοποιός ήταν ερασιτέχνης. Επαγγελματίες ηθοποιούς έχουμε και στην αρχαιότητα(πλανόδιοι κωμικοί, μίμοι). Ο επαγγελματισμός στο θέατρο ξεκίνησε από την αναγέννηση. Σήμερα η δουλειά του ηθοποιού είναι ένα επάγγελμα όπως όλα τ άλλα. Η θέση του ηθοποιού μέσα στην κοινωνία ποικίλει από εποχή σε εποχή και από χώρα σε χώρα. Όσο ο ηθοποιός είναι ερασιτέχνης είναι αποδεκτός, όμως όταν επαγγελματοποιείται αυτό αλλάζει. Η κοινωνική αποδοχή του ηθοποιού έγινε τα τελευταία χρόνια. Για τις γυναίκες ηθοποιούς τα πράγματα ήταν δυσκολότερα. Εξάλλου μέχρι τον 16 ο αιώνα όλους τους ρόλους τους έπαιζαν άντρες. Για πολύ καιρό η γυναίκα ηθοποιός θεωρούνταν γυναίκα ελαφρών ηθών. Σήμερα ο ηθοποιός λαμβάνει οργανωμένη θεατρική παιδεία σε ιδιωτικές ή κρατικές σχολές. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 19

20 Η θεατρική παιδεία πρέπει να είναι σφαιρική, να περιλαμβάνει μουσική, χορό αλλά και θεωρητική κατάρτιση πάνω στη θεατρική ιστορία και αισθητική. Όσο αφορά τώρα την τέχνη του ηθοποιού, ο ηθοποιός είναι ερμηνευτής και δημιουργός. Ο ηθοποιός «ερμηνεύει», αποδίδει μια σημασία σε κάτι που ενδέχεται πολλές. «Ενσαρκώνει», δανείζει σάρκα σ ένα άυλο όν α)για τα πάθη του οποίου συγκινείται ενώ β) ελέγχει και την ψυχραιμία του. «Παίζει», δηλαδή αποδίδει το δισυπόστατο χαρακτήρα της υποκριτικής τέχνης, ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα, ανάμεσα στο αληθινό και στο ψεύτικο. Ο ηθοποιός υποδύεται ένα ρόλο ενώπιον θεατών, όπως συμβαίνει με δικηγόρους, εκπαιδευτικούς, πολιτικούς.μόνο που εκείνοι παίζουν τον κοινωνικό τους ρόλο, ενώ ο ηθοποιός παίζει αυτό που δεν είναι. Ο ηθοποιός έχει συνείδηση ότι δημιουργεί καλλιτεχνικά έχοντας στόχο την απόλαυση των θεατών. 3. Η ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ 3.1 Η εμφάνιση του σκηνοθέτη Το θέατρο δεν είναι μόνο σύνθεση τεχνών αλλά και τέχνη της σύνθεσης. Η σύνθεση ακριβώς αποτελεί έργο του σκηνοθέτη.προκειμένου να ανατρέξουμε στη σύγχρονη έννοια του όρου σκηνοθεσία επιβάλλεται να γίνει διάκριση ανάμεσα στη σκηνοθεσία ως επίλυση των τεχνικών προβλημάτων και στη σκηνοθεσία ως ερμηνευτική παρέμβαση ενός δημιουργού. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 20

21 Η ουσιαστική καθιέρωση του νέου όρου σκηνοθέτη συμπίπτει με την ακμή του νατουραλισμού. Ο σκηνοθέτης συγκεντρώνει στα χέρια του την εξουσία σε βαθμό που συχνά οι συγγραφείς να παραπονιούνται ότι αλλοιώνει το έργο και οι ηθοποιοί να διαμαρτύρονται για περιορισμό στη δημιουργική τους ελευθερία. Στο σημερινό θέατρο η παρουσία του σκηνοθέτη αποτελεί πολλές φορές πόλο έλξης του κοινού καθώς αποθέτει στα έργα την προσωπική του σφραγίδα. Αδιαμφισβήτητα αν ο συγγραφέας έγραψε το έργο, ο σκηνοθέτης <<γράφει>> την παράσταση. 3.2 Ο ρόλος του σκηνοθέτη Ο ρόλος του σκηνοθέτη στη διαδικασία της θεατρικής παράστασης εμπλέκεται στους εξής τομείς: o Διατυπώνει (τόσο για τον εαυτό του όσο και τους συνεργάτες του)μια γενική ερμηνευτική άποψη που θα δώσει στην παράσταση τους στόχους και τη συνοχή της. o Κατευθύνει ηθοποιούς, μοιράζει ρόλους, βοηθάει τους ηθοποιούς να κατανοήσουν το έργο και τους μηχανισμούς που θα συμβάλλουν στην ικανοποιητική απόδοση του ρόλου τους. o Συνεργάζεται με σκηνογράφο καθώς και άλλους καλλιτεχνικούς συντελεστές και καθορίζει τις βασικές γραμμές του σκηνικού χώρου. o Ενίοτε επεμβαίνει στο κείμενο με περικοπές ή αλλαγές. o Τέλος προσπαθεί να ενώσει όλα τα επιμέρους στοιχεία σε ένα αρμονικό σύνολο. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 21

22 Έτσι ο ρόλος του σκηνοθέτη εκτός από διαμεσολαβητικός ανάμεσα στο συγγραφέα και τους ηθοποιούς και ανάμεσα στον ενσαρκωμένο λόγο και τους θεατές, είναι ένας ρόλος σύνθετος, γιατί μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις λειτουργίες: 1) Μία παιδαγωγική λειτουργία: καθοδήγηση των ηθοποιών. 2) Μια τεχνική λειτουργία: λύση των τεχνικών προβλημάτων και σύνθεση των στοιχείων της παράστασης. 3) Μια αισθητική λειτουργία: σύλληψη και υλοποίηση της γενικής αισθητικής γραμμής που διέπει την παράσταση. 4) Μια ιδεολογική λειτουργία: καθορισμός των <<μηνυμάτων>> που αποδεσμεύει η παράσταση. 3.3 Ο σκηνοθέτης και η εποχή του Ο σκηνοθέτης είναι ένας δημιουργός ετεροκαθορισμένος καθώς τον δεσμεύει το έργο που ανεβάζει, οι ηθοποιοί με τους οποίους συνεργάζεται, οι καλλιτεχνικοί συντελεστές, τα τεχνικά και οικονομικά μέσα της παράστασης, ο θεατρικός χώρος και ο διαθέσιμος χρόνος. Κυρίως όμως τον δεσμεύει το κοινό γιατί οφείλει να βρίσκεται κοντά στο θεατή, να αποτελεί δηλαδή τη γέφυρα ανάμεσα στην πλατεία και τη σκηνή. Αναλογιζόμενοι το έργο του σκηνοθέτη, ο οποίος διασταυρώνει τα έργα του παρελθόντος με το κοινό του παρόντος γεννιέται το ερώτημα ως ποίο βαθμό είναι θεμιτή η προσωπική παρέμβαση.σε αρχικό επίπεδο θα απαντούσαμε ότι ελευθερία του σκηνοθέτη είναι απεριόριστη. Ο ίδιος κρίνεται φυσικά απ την κρίση της ελευθερίας του αυτής, ωστόσο δεοντολογικοί αφορισμοί του υπαγορεύουν αφενός να υπηρετεί τα κείμενα και όχι να τα χρησιμοποιεί και αφετέρου να ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 22

23 εκφράζει το πνεύμα και την άποψη του συγγραφέα και όχι τη δική του. Τόσο η άποψη όσο και το πνεύμα του συγγραφέα επιδέχονται πολλές ερμηνείες. Καμία πρόταση δεν είναι αθέμιτη. Στις μέρες μας υπάρχουν πολλές πρωτότυπες και ριζοσπαστικές ερμηνείες καθώς βασικός στόχος κάθε παράστασης είναι να καταστήσει επίκαιρο το έργο που ανεβάζει. 4. Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ Η κοινωνική λειτουργία της θεατρικής τέχνης είναι περίπλοκη διαδικασία που γεννά διάφορα ερωτήματα για τη χρησιμότητα του θεάτρου. Αναζητώντας τις ανάγκες και τη χρησιμότητα θα λέγαμε ότι καλύπτει τέσσερις λειτουργίες: την ψυχαγωγική, την ψυχολογική, την πολιτική και την αισθητική. 4.1 Η ψυχαγωγική λειτουργία Το θέατρο είναι μέσο ψυχαγωγίας, προσφέρει τέρψη στο κοινό. Είναι ένα μέσο ψυχαγωγίας που δεν μπόρεσε να αντικαταστήσει ο κινηματογράφος, που παρά την εξέλιξη της βιομηχανικής παραγωγής και τεχνολογίας, το θέατρο θα έπρεπε να θεωρούνταν αναχρονιστικό. Παρ όλα αυτά το θέατρο επιβιώνει και ανθεί και αυτό σημαίνει ότι είναι αναντικατάστατο. Το θέατρο αποτελεί μια από τις τελευταίες νησίδες σιωπής, συγκέντρωσης και προσοχής. Είναι μια παιγνιώδη δραστηριότητα για ενήλικες που έχει σαν στόχο τη συνύπαρξη αλήθειας και ψεύδους. Αυτό το παιχνίδι του ειλικρινώς ψεύδεσθαι είναι και για παίκτες αλλά και θεατές ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 23

24 διασκεδαστικό. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ Οι δύο στόχοι του θεάτρου είναι αξεχώριστοι. Ο πρώτος απορρέει από την ιδέα της Αριστοτελικής καθάρσεως και αποδίδει στο θέατρο ψυχοθεραπευτικές λειτουργίες. Ο δεύτερος αναφέρεται στην Μπρεχτική θεωρία και βλέπει στη σκηνή ένα χώρο ιδεολογικών συνειδητοποιήσεων. 4.2 Η ψυχολογική λειτουργία Βλέποντας τη σκηνή ο θεατής λυτρώνεται καθώς βλέπει να ζωντανεύουν οριακές καταστάσεις, απωθημένα όνειρα και φόβοι. Πρόκειται για εμπειρική και χρονική οικονομία χωρίς τίμημα και τιμωρία(φόνο χωρίς θάνατο και φυλακή). Αν κάποια αρνητικά στοιχεία στο θέατρο όπως ο φόβος, η βία και η αδικία, δεν επιδρούν πάνω μας διαλυτικά, είναι γιατί όλα φιλτράρονται μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση. Ο Μπαρρώ έλεγε ότι η τέχνη μετατρέπει τα μικρόβια σε εμβόλιο. Υπάρχει επίσης και η λειτουργία της αναπλήρωσης. Όσα παρακολουθούμε στο θέατρο διαφέρουν από τη δική μας μετρημένη ζωή. Αυτά ωστόσο που αισθανόμαστε και εμείς δεν είναι λιγότερο έντονα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για διαφορά πυκνότητας. Όσα ζούμε σε μια ολόκληρη ζωή, στο ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 24

25 θέατρο τα βιώνουμε σε λίγες ώρες. Με το θέατρο δηλαδή κερδίζουμε χρόνο, κόβουμε δρόμο. Η σκηνή πλουτίζει την εμπειρία μας, μας προσφέρει συμπληρωματικά βιώματα, μας επιτρέπει να ζήσουμε δι αντιπροσώπου. Η αντίληψη για την ψυχολογική διάσταση της θεατρικής εμπειρίας έχει μια βασική αδυναμία που είναι η αφαίρεση της Ιστορίας. Ο άνθρωπος αλλάζει με τις εποχές, τα συναισθήματά του είναι διαφορετικά και επηρεάζονται από τις κοινωνικές συνθήκες. Αλλιώς ζούσαν και αισθάνονταν οι ήρωες παλιότερα και αλλιώς σήμερα. Από την άλλη οι θεατές δε μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα, γιατί η κοινωνία είναι διαιρεμένη. Έτσι ένα θεατρικό έργο δεν ενώνει μόνο τους θεατές αλλά και τους διχάζει. 4.3 Η πολιτική λειτουργία Το θέατρο μας βοηθάει να αναλύσουμε την πραγματικότητα. Σε όλα τα έργα ακόμη και τα πιο ελαφριά και ανώδυνα τα πρόσωπα εκφράζουν άμεσα ή έμμεσα απόψεις για τη ζωή, συμπεριφορές που έχουν σχέση με τις αντιλήψεις τους και τις συνθήκες που τις διαμόρφωσαν. Έτσι στοιχειοθετούν μια άποψη για τον κόσμο. Η σκηνή με αυτόν τον τρόπο γίνεται χώρος πολιτικών συνειδητοποιήσεων για το θεατή. Γιατί το θέατρο δεν είναι ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 25

26 απλώς ένας καθρέφτης, δε δείχνει μόνο τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά περιέχει και μια κρίση γι αυτές τις σχέσεις. Άλλοτε το θέατρο γίνεται προκλητικό, κοροϊδεύει την ηθική, υπονομεύει τις καθιερωμένες αξίες γεγονός που έκδηλα μας παρουσίασαν οι θεατρικές παραστάσεις του παρελθόντος που δημιούργησαν σκάνδαλα. 4.4 Η αισθητική λειτουργία Η αυτονόητη αλήθεια είναι ότι το θέατρο είναι τέχνη. Χρησιμοποιούνται μόνο τα δικά της μέσα. Η τέχνη μπορεί να πραγματοποιήσει τους στόχους της. Διαφορετικά και οι πιο έντιμες προθέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε παραστάσεις απέραντης πλήξης ή ανυπόφορης δημαγωγίας. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 26

27 Η θεατρική δημιουργία ανάλογα με την αισθητική της καταξίωση, οδηγεί σε ψυχολογική ή πολιτική αποτελεσματικότητα και διαφέρει από ένα εγχειρίδιο πολιτικής οικονομίας ή ψυχολογίας, γιατί το θέατρο είναι τέχνη, μας προσφέρει απόλαυση. Μια απόλαυση που μας δίνει κάθε φορά το σοκ της επαφής με την ομορφιά. 5. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΠΙΜΕΤΡΟ 5.1 Το αρχαίο θέατρο Στην προϊστορία του θεάτρου ανήκουν οι παλιότερες εκδηλώσεις, που είναι μαγικές ιερουργίες με θεατρικά στοιχεία. Ονομάζονται προαισθητικές γιατί είναι εκδηλώσεις που βρίσκονται πριν από την αισθητική.παγανιστικά δρώμενα επιβιώνουν ακόμη στον παραδοσιακό μας πολιτισμό και συνδέονται με τα έθιμα της αποκριάς και το τέλος του χειμώνα. Το αρχαίο ελληνικό θέατρο έχει θρησκευτική καταγωγή, δεν είναι πια λατρευτική εκδήλωση. Αποτελεί πράξη καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι θεατές παρακολουθούν με μεγάλο ενδιαφέρον, μολονότι οι μύθοι είναι από πριν γνωστοί. Αυτό που ενδιαφέρει είναι ο χειρισμός του θέματος και η σκηνική του απόδοση. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 27

28 Το σημαντικότερο στοιχείο στις θεατρικές εκδηλώσεις της αρχαιότητας, που άνθισαν στα χρόνια της αθηναϊκής δημοκρατίας, είναι το εύρος του κοινού του. Ολόκληρη η πόλη παρακολουθεί τις παραστάσεις. Η καθολική συμμετοχή είναι δυνατή επειδή οι θεατές αποτελούν ιδεολογική κοινότητα με κοινές θρησκευτικές μυθολογικές αναφορές. Οι Αθηναίοι πολίτες δέχονται μεγάλα ηθικά και πολιτικά ερωτήματα από τους ήρωες του μυθολογικού παρελθόντος, και αν προσθέσουμε και τον αισθησιασμό του σατυρικού δράματος και τις πολιτικές αναφορές της αττικής κωμωδίας, θα καταλάβουμε τον πλούτο των ερεθισμών που δέχεται η κρίση των αθηναίων θεατών κατά τη διάρκεια των δραματικών αγώνων. Στην οργάνωση του θεατρικού χώρου, παρατηρούμε το «κοίλον», όπου όλοι παρακολουθούν με τις ίδιες δυνατότητες ορατότητας τας και ακουστικής. Το χαμηλό «λογείον», δηλαδή ο χώρος των υποκριτών, κι ανάμεσα στα δύο η ορχήστρα, όπου κινείται ο χορός, συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο κοινό και τα θεατρικά πρόσωπα. Το αρχαίο θέατρο επιβίωσε ως τις μέρες μας. Έμμεσα με τη συγγραφή έργων βασισμένων σε αρχαίους μύθους και άμεσα ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 28

29 με παραστάσεις αρχαίων δραμάτων.η εξέλιξη της αττικής κωμωδίας δείχνει την παρακμή της Αθήνας. Με τη νέα κωμωδία(μένανδρος)εξαφανίζεται ο χορός ενώ η σάτιρα εγκαταλείπει τα πολιτικά πρόσωπα και στρέφεται στους ανθρώπινους χαρακτήρες. Αυτή η μορφή κωμωδίας είναι πιο κοντά στο Μολιέρο παρά στον Αριστοφάνη. Η νέα κωμωδία δέχεται επιρροές της Ρώμης, μπολιάζεται στο έργο Τερέντιου και Πλαύτου και γονιμοποιείται σταδιακά το θέατρο της Αναγέννησης.Το ρωμαϊκό θέατρο, πλάι στην κωμωδία και την τραγωδία που οφείλονται στην ελληνική επίδραση, έχει και αυτόχθονα κωμική παράδοση. Περιορίζεται όμως η κοινωνική του εμβέλεια καθώς οι μεγάλες λαϊκές συνάξεις γίνονται τώρα στην αρένα. 5.2 Το θρησκευτικό θέατρο του Μεσαίωνα Στο θρησκευτικό θέατρο του Μεσαίωνα, το θέατρο είναι χώρος συγκέντρωσης ολόκληρης της πόλης με τη σκηνή να επιβιώνει την ιδεολογική συνοχή της πλατείας και τα έργα να στηρίζονται σε κοινό μυθολογικό απόθεμα.αλλά ενώ η αρχαία τραγωδία είναι ανθρωποκεντρική, εδώ τα κύρια πρόσωπα είναι ο Χριστός, η Παναγία, οι άγιοι, πρόσωπα πάνω από κριτική.το θέατρο είναι προέκταση της θείας ακολουθίας. Με τον καιρό βγαίνει από το ναό και φτάνει στην πιο θεαματική μορφή του με τα Μυστήρια.Τα Μυστήρια είναι τεράστιες υπαίθριες παραστάσεις με κεντρικό θέμα τα Πάθη του Χριστού, αλλά και άλλες ιστορίες από τη Βίβλο. Οι παραστάσεις αυτές είναι τεράστιες λαϊκές ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 29

30 Τα μυστήρια παίζονται από ερασιτέχνες ηθοποιούς πάντα κάτω από τον έλεγχο και την υποστήριξη της εκκλησίας, που βλέπει στις εκδηλώσεις αυτές, ένα μέσο για να εκλαϊκευτεί το δόγμα και να τονωθεί το θρησκευτικό φρόνημα.επειδή όμως η θεατρική απόλαυση διεκδικεί τα δικαιώματα της και τα κωμικά ή και χυδαία στοιχεία πληθαίνουν, αρχίζει να φαίνεται η κοινωνική κριτική και η εκκλησία αλλάζει τη στάση της. Στον Μεσαίωνα ακόμη υπάρχει και κοσμική θεατρική δραστηριότητα, με φάρσες αλλά και αλληγορικές ηθολογίες. 5.3 Αναγέννηση και κλασικισμός Η Αναγέννηση είναι περίοδος άνθησης και ανακατατάξεων σε όλους τους τομείς. Οικονομική ανάπτυξη, άνοδος της τάξης των εμπόρων, ταξίδια, ανακαλύψεις νέων κόσμων, πνευματικές και καλλιτεχνικές ζυμώσεις με νέο προσανατολισμό καθώς ξεπερνιέται το θεοκρατικό πνεύμα με τη στροφή στην κλασσική αρχαιότητα.το θέατρο ακμάζει στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Η ακμή αυτή αρχίζει από την Ιταλία με τις δυο εκδοχές της αναγεννησιακής κωμωδία την commediaerudite και την commediadell arte. Η λόγια κωμωδία είναι πολύ σημαντική. Οι παραστάσεις της είναι σποραδικές κυρίως στις αυλές των ευγενών και η ποιότητα των κειμένων της σπουδαία.κορυφαίοι διανοούμενοι, εκφραστές του αναγεννησιακού πνεύματος και γνώστες της θεατρικής τεχνικής έγραψαν στη διάρκεια του 16 ου αιώνα ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 30

31 τραγωδίες, κωμωδίες, τραγικωμωδίες και ποιμενικά δράματα μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Ανάμεσα τους ο Αρετίνο, ο Αριόστο, ο Μακιαβέλλι, ο ΤορκουάτοΤάσσο,ο Ρουτζάντε. Στο τέλος του 16 ου γεννιέται στην Ιταλία νέα θεατρική αρχιτεκτονική, αυτή του κλειστού χώρου που αποτελεί τον πρόδρομο των σημερινών θεατρικών κτηρίων. Η Ιταλική Αναγέννηση μας κληρονόμησε κυρίως μια ανεπανάληπτη θεατρική μορφή, την κομμέντια ντελ άρτε. Το πλανόδιο θέατρο συγκεντρώνει ένα πλατύ, ετερόκλητο, κοινωνικά και γλωσσικά κοινό. Αυτό που τραβά την προσοχή δεν είναι οι λεπτομέρειες του διαλόγου, αλλά το θεαματικό στοιχείο. Στην κομέντια, δεν υπάρχει κείμενο, γραπτός διάλογος. Οι ηθοποιοί αυτοσχεδιάζουν ακολουθώντας ένα σενάριο που προβλέπει με λεπτομέρειες την πλοκή. Τα πρόσωπα των κωμωδιών είναι πάντα ίδια τυποποιημένα. Τα ξανά βρίσκουμε από έργο σε έργο, φορούν μάσκες που είναι κατεξοχήν στοιχείο τυποποίησης: Πανταλόνε, ΝτοτόριοΚαπιτάν κ.λπ. Κυρίαρχες μορφές είναι οι Zanni, υπηρέτες με επικεφαλής τον Αρλεκίνο, μονίμως πεινασμένοι και πάντα ευρηματικοί. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 31

32 Comediadell arte σημαίνει κωμωδία των τεχνιτών, θέατρο των ηθοποιών. Οι θίασοι είναι επαγγελματικοί και πολύχρονης διάρκειας. Τα μέλη της παίζουν καθημερινά, δεν έχουν άλλη βιοποριστική απασχόληση. Είναι κυρίως θίασοι οικογενειακού χαρακτήρα, όπου τα μυστικά της τέχνης τους μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά, με αποτέλεσμα να χαθεί το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού στις παραστάσεις. Η Comediadell arte, επειδή ακριβώς στηρίζεται στη δεξιοτεχνία των θεατρίνων, δεν έπαψε ως τις μέρες μας να μαγνητίζει τον κόσμο των θεατών. Και στην Ισπανία κυριαρχούν επαγγελματίες ηθοποιοί καθώς η εποχή από τα μέσα του 16 ου αιώνα ως τα μέσα του 17 ου είναι η χρυσή εποχή για το εμπόριο, τα γράμματα και τις τέχνες. Γράφονται χιλιάδες πρωτότυπα έργα, επινοείται ένας νέος τύπος θεατρικού χώρου, υπαίθριου αλλά προστατευόμενου. Τυπικά ισπανικά είδη που κυριαρχούν είναι το θρησκευτικό autosacramental και κυρίως η comedia (που σημαίνει θεατρικό έργο γενικά). Η θεματική του είναι βασισμένη στην τιμή, την παλικαριά και τον έρωτα, με γοργή δράση, πολλές περιπέτειες και έντονο λυρισμό. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 32

33 Σπουδαίοι συγγραφείς της εποχής που παίζονται και σήμερα είναι ο Λόπε ντε Βέγα, ο Τίρσο ντε Μολίνα, ο Καλντερόν. Στο ελισαβετιανό θέατρο βρίσκουμε όλα τα στοιχεία της Ιταλικής και Ισπανικής άνθησης σε μια αξεπέραστη σύνθεση. Συναντούμε επαγγελματικούς θιάσους υψηλού επιπέδου αλλά μόνο άντρες. Συναντούμε ακόμη έναν πρωτότυπο θεατρικό χώρο εμπνευσμένο από τις αυλές των πανδοχείων, την ελισαβετιανή σκηνή, πολλούς αξιόλογους συγγραφείς με ουμανιστικές ιδέες και τολμηρές δραματικές συλλήψεις. Η πλούσια θεατρική δραστηριότητα που ξεκινά στα χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ και συνεχίζεται και στις αρχές του 17 ου αιώνα την αποκαλούμε ελισαβετιανό θέατρο. Η μεγάλη αυτή εποχή άφησε κείμενα που εξακολουθούν να παίζονται: του Μάρλοου, του Μπεν Τζόνσον, του Φόρντ και φυσικά του Σαίξπηρ. Τα έργα του Σαίξπηρ κράμα λαϊκότητας και φιλοσοφικού στοχασμού, κωμικότητας και τραγικού στοιχείου, χυδαιότητας και λυρισμού, αποτελούν μάθημα θεατρικής μαστοριάς που εξακολουθεί και σήμερα να διεγείρει ηθοποιούς και σκηνοθέτες και να μαγεύει το κοινό. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 33

34 Δογματική προσήλωση στους αισθητικούς κανόνες χαρακτηρίζει το γαλλικό θέατρο του 17 ου αιώνα. Οι συγγραφείς του γαλλικού κλασικισμού γράφουν υψιπετείς τραγωδίες, τηρώντας αυστηρά τον κανόνα των τριών ενοτήτων, σε ομοιοκατάληκτους δωδεκασύλλαβους στίχους με ήρωες που χρησιμοποιούν μια μεγαλόστομη ρητορική.κάτω όμως από την αυστηρή φόρμα των τραγωδιών του Κορνέιγ και του Ρασίν, σφύζει γνήσιο πάθος που κάνει τις τραγωδίες μνημεία υψηλού ποιητικού λόγου. Μεγαλύτερη αισθητική ελευθερία χαρακτηρίζει το κωμικό είδος, με κυριότερο εκφραστή το Μολιέρο, συγγραφέα και θεατρίνο, που με την πινακοθήκη των παραδειγματικών χαρακτήρων του εξακολουθεί και σήμερα να τέρπει το ευρύτερο κοινό. 5.4 Το θέατρο της Άπω Ανατολής Η θεατρική τέχνη καλλιεργήθηκε και έξω από τον χριστιανικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Ασία με διαφορετικές μορφές, αλλά σχεδόν το ίδιο πάντα τελετουργικό ύφος: Ινδία, Ιάβα, Μπαλί, Κίνα, Ιαπωνία. Το ιαπωνικό θέατρο είναι εκείνο που είχε και έχει τη μεγαλύτερη ακτινοβολία σ ολόκληρο τον κόσμο, με τις δυο κυρίαρχες εκδοχές του, το No και το Καμπούκι. Το Νο είναι απλό, απογυμνωμένο, σύντομο, θρησκευτικό δράμα, συνήθως η ιστορία ενός νεκρού που επιστρέφει για λίγο ανάμεσα στους ζωντανούς. Το Καμπούκι, που αρχικά γράφονταν για μαριονέτες, χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη διάρκεια, την πλούσια πλοκή, τις θεαματικές περιπέτειες. Ασκητικό, αριστοκρατικό είδος το πρώτο, λαϊκό και θεαματικό το δεύτερο. Εδώ η μακραίωνη παράδοση της τέχνης του ηθοποιού, αγγίζει την τελειότητα. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 34

35 5.5 Το νεότερο θέατρο Κατά τον 18 ο αιώνα, μέσα στη γενική πνευματική ζύμωση του Διαφωτισμού, μπαίνουν τα θεμέλια του νεότερου θεάτρου. Κυριότεροι εκπρόσωποι ομαριβώ, ο Ντιντερό και σημαντικότερη παρουσία είναι το κοινωνικό θέατρο του Μπωμαρσαί. Την ίδια εποχή στην Ιταλία έχει ξεπεραστεί η Comediadell arteκαι επικρατεί το ρεαλιστικό θέατρο του Γκολντόνι. Στις αρχές του 19 ου αιώνα εκδηλώνεται αντίδραση στον κλασικισμό με το ρομαντικό δράμα. Κορυφαίοι εκπρόσωποι ο Ουγκώ και Μυσέ στη Γαλλία, ο Μπάυρον και ο Σέλλευ στην Αγγλία, ο Πούσκιν στη Ρωσία. Στη Γερμανία μετά τους δυο μεγάλους προδρόμους του ρομαντισμού, τον Γκαίτε και τον Σίλλερ, κυριαρχούν τρεις μεγάλοι εκπρόσωποι που το έργο τους ξεπερνά τα όρια του ρομαντισμού: ο Λέντς, ο Κλάιστ και ο Μπύχνερ. Με το νατουραλισμό στο τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα, ανοίγει ο δρόμος για το σύγχρονο θέατρο. Στροφή στην πραγματικότητα, ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής, καταγραφή κοινωνικών σχέσεων, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του νέου κινήματος. Σημαντικότεροι νατουραλιστές συγγραφείς ο ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 35

36 Χάουπτμαν, ο Σούντερμαν και αργότερα ο Γκόρκι. Τρεις σημαντικοί δραματουργοί που ενώ ανήκουν στον νατουραλισμό τον ξεπερνούν και εκτινάσσονται στην εποχή μας είναι ο Ίψεν, ο Τσέχωφ και ο Στρίντμπεργκ.Μέσα στο κλίμα του νατουραλισμού ιδρύονται δύο μεγάλα ιστορικά θέατρα, στο Παρίσι το Ελεύθερο θέατρο (1887) από τον Αντουάν και στη Μόσχα το θέατρο τέχνης(1898) από τον Στανισλάβσκι και τον Νταντσένκο. ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 36

37 ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ Σελίδα 37