καrl μαrx κείμενα από τη δεκαετία του 1840 μια ανθολογία Επιλογή Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας

Transcript

1 καrl μαrx κείμενα από τη δεκαετία του 1840 μια ανθολογία Επιλογή Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας Επιστημονική επιμέλεια: Θανάσης Γκιούρας Θωμάς Νουτσόπουλος

2 κarl μαrx κείμενα από τη δεκαετία του 1840 μια ανθολογία Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2014 Για την παρούσα έκδοση, για τα «Παρισινά χειρόγραφα» και τις σημειώσεις «Feuerbach και ιστορία», ΜΕGA, Αkademie Verlag GmbH, Βερολίνο Επιλογή Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας Επιστημονική επιμέλεια: Θανάσης Γκιούρας, Θωμάς Νουτσόπουλος Σύμβουλος έκδοσης: Δημήτρης Γκόβας Διόρθωση: Bάσω Μπαχούρου Σχεδίαση εξωφύλλου: Ατελιέ εκδόσεων ΚΨΜ, Πεδιώτη Ελένη, Γραμέλης Βασίλης Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: ΣΥΝΘΕΣΗ, Λυκούρη Φένια, Τζέμη Μαρίνα, Πεδιώτη Ελένη Εκδόσεις ΚΨΜ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Ζωοδόχου Πηγής 55-57, Αθήνα Τηλ.: , Fax: Σελίδες: 672 Σχήμα: 16.2χ24 cm ISBN: P ΚΨΜ είναι τα αρχικά για το «Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδος», τον μόνο χώρο στα στρατόπεδα όπου δεν υπάρχει πειθαρχία, στον οποίο γίνονται οι πραγματικές συζητήσεις, εκεί όπου ψυχαγωγούνται οι στρατιώτες Επιδιώκουμε να είμαστε ένα κοινωνικό ΚΨΜ. P Επιτρέπεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση και χρήση για μη εμπορικούς σκοπούς έπειτα από συνεννόηση με τον εκδότη και με την αναφορά των πηγών.

3 Περιεχόμενα Σημείωμα των εκδόσεων ΚΨΜ Προλογικό σημείωμα του μεταφραστή Χρονολόγιο [Από τη γέννηση του Karl Marx μέχρι τα τέλη του 1849] Παρατηρήσεις για την πρόσφατη πρωσική Οδηγία περί Λογοκρισίας [Από έναν Ρηνανό] (1842) Τo κύριο άρθρο στο φύλλο 179 της Εφημερίδας της Κολωνίας (1842) Το φιλοσοφικό μανιφέστο της ιστορικής σχολής του δικαίου (1842) Συζητήσεις για το νόμο περί υλοκλοπής [Από έναν Ρηνανό] (1842) Για την κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου [Εισαγωγή] (1844) Για το εβραϊκό ζήτημα (1844) Επιστολές από τη Γερμανο-Γαλλική Επετηρίδα (1844) Παρισινά χειρόγραφα (1844) Εργοβιογραφική σημείωση [Πρώτο χειρόγραφο] [Δεύτερο χειρόγραφο] [Τρίτο χειρόγραφο] Αποσπάσματα από το βιβλίο του James Mill Éléments d économie politique (1844)

4 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Karl Marx Κριτικές σημειώσεις στο περιθώριο για το άρθρο «Ο βασιλιάς της Πρωσίας και η κοινωνική μεταρρύθμιση. Από έναν Πρώσο» (Eμπρός!, τεύχ. 60) (1844) Για τον Feuerbach (1845) FRIEDRICH ENGELS Feuerbach και Ιστορία Εργοβιογραφική σημείωση Προσχέδιο και σημειώσεις ( ) FRIEDRICH ENGELS Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (1848) FRIEDRICH ENGELS Απαιτήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία (1848) Η σύγκρουση μεταξύ του Μarx και των αρχών της πρωσικής υπηκοότητας (1848) Η αστική τάξη και η αντεπανάσταση (1848) Η δίκη ενάντια στη Ρηνανική Περιφερειακή Επιτροπή των Δημοκρατών [Αγόρευση υπεράσπισης ενώπιον των ενόρκων της Κολωνίας] (1849) FRIEDRICH ENGELS Το δισεκατομμύριo (1849) Επιστολές ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα Ι FRIEDRICH ENGELS Περίγραμμα μιας κριτικής της οικονομικής επιστήμης (1844) Παράρτημα ΙΙ Moses Hess Περί του χρήματος (1845) Eυρετήριο ονομάτων Ευρετήριο όρων

5 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ 197 χαρσις και ο νέος φιλόσοφος» ότι δεν έχει χαθεί πάσα ελπίδα. Δεν θεωρεί ότι η απαγόρευση της Γερμανικής Επετηρίδας είναι κάτι ανεπανόρθωτα τραγικό, και πιστεύει ότι η νέα αρχή που γίνεται με έδρα το Παρίσι υπόσχεται πολλά. Ζητά γι αυτό το νέο εκδοτικό εγχείρημα τη βοήθεια και τη συνεργασία του Marx. M. προς R. Κρόιτσναχ, Σεπτέμβριος 1843 Χαίρομαι που είστε αποφασισμένος και που στρέφετε τις σκέψεις σας από τις αναδρομές στο παρελθόν σε ένα νέο εγχείρημα. Στο Παρίσι λοιπόν, την παλαιά ανώτατη σχολή της φιλοσοφίας, absit omen [είθε να μην είναι κακός οιωνός]!, και τη νέα πρωτεύουσα του νέου κόσμου. Αυτό που είναι αναγκαίο συμβαίνει. Δεν αμφιβάλλω συνεπώς ότι θα παραμεριστούν όλα τα εμπόδια, το βάρος των οποίων διόλου δεν παραγνωρίζω. Το εγχείρημα μπορεί να πραγματοποιηθεί, μπορεί και όχι σε κάθε περίπτωση, θα είμαι στο Παρίσι στα τέλη του μήνα, μια και ο αέρας εδώ σε κάνει δουλοπάροικο και δεν βλέπω στη Γερμανία κανέναν απολύτως χώρο για ελεύθερη δραστηριότητα. Στη Γερμανία καταπιέζονται τα πάντα με βία, μια πραγματική αναρχία του πνεύματος, έχει επέλθει το καθεστώς της ίδιας της βλακείας, και η Ζυρίχη υπακούει στις εντολές του Βερολίνου καθίσταται συνεπώς προφανές πλέον ότι πρέπει να αναζητηθεί ένα νέο σημείο συγκέντρωσης για τα πραγματικά σκεπτόμενα και ανεξάρτητα μυαλά. Είμαι πεπεισμένος ότι το σχέδιό μας αντιστοιχεί σε μια πραγματική ανάγκη, και οι πραγματικές ανάγκες πρέπει να εκπληρώνονται πραγματικά. Δεν αμφιβάλλω λοιπόν για το εγχείρημα, από τη στιγμή που θα το ξεκινήσει κανείς σοβαρά. Οι εσωτερικές δυσκολίες φαίνονται σχεδόν να είναι μεγαλύτερες από τα εξωτερικά εμπόδια. Διότι, ενώ δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το «Πόθεν», εντούτοις υπάρχει πολύ μεγάλη σύγχυση για το «Προς τα πού». Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι έχει ξεσπάσει μια γενική αναρχία μεταξύ των μεταρρυθμιστών, αλλά επιπλέον θα πρέπει καθένας να ομολογήσει ο ίδιος ότι δεν έχει καμία σαφή αντίληψη γι αυτό που πρέπει να γίνει. Και πάλι όμως, αυτό είναι ακριβώς το προτέρημα της νέας κατεύθυνσης, δεν προκαταλαμβάνουμε δογματικά τον κόσμο, αλλά θέλουμε να βρούμε τον νέο κόσμο μέσα από την κριτική του παλιού. Μέχρι τώρα οι φιλόσοφοι είχαν τη λύση όλων των αινιγμάτων πάνω στο αναλόγιό τους, και ο χαζός εξωτερικός κόσμος αρκούσε απλώς να ανοίξει διάπλατα το στόμα για να του έρθουν πετώντας τα ψητά περιστέρια της απόλυτης επιστήμης. Η φιλοσοφία εκκοσμικεύτηκε, και η πιο περίτρανη απόδειξη γι αυτό είναι ότι η ίδια η φιλοσοφική συνείδηση δεν έχει εμπλακεί στα βάσανα του αγώνα απλώς εξωτερικά αλλά και εσωτερικά. Εάν η κατασκευή του μέλλοντος και η εσαεί εντέλειά του δεν είναι η υπόθεσή μας, τότε είναι ακόμη πιο σίγουρο αυτό που πρέπει προς το παρόν να ολοκληρώσουμε, και εννοώ την αδίστακτη

6 198 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ κριτική καθετί υπάρχοντος, αδίστακτη τόσο με την έννοια ότι η κριτική δεν φοβάται τα αποτελέσματά της όσο και ότι φοβάται εξίσου λίγο τη σύγκρουση με τις υπάρχουσες δυνάμεις. Ως εκ τούτου δεν είμαι υπέρ του να υψώσουμε μια δογματική σημαία, το αντίθετο μάλιστα. Πρέπει να επιδιώξουμε να βοηθήσουμε τους δογματικούς ώστε να καταστούν οι προτάσεις τους σαφείς στους ίδιους. Κατά τον ίδιο τρόπο, και ο κομμουνισμός είναι μια δογματική αφαίρεση, όπου εν προκειμένω δεν εννοώ οποιονδήποτε φανταστικό και δυνητικό κομμουνισμό, αλλά τον πραγματικά υπάρχοντα, όπως τον διδάσκουν ο Cabet, o Dézamy, o Weitling κ.λπ. Αυτός ο κομμουνισμός είναι ο ίδιος απλώς ένα διακριτό φαινόμενο της ανθρωπιστικής αρχής που είναι μολυσμένο από το αντίθετό του, την ιδιωτική οργάνωση. Η άρση της ατομικής ιδιοκτησίας και ο κομμουνισμός δεν είναι συνεπώς διόλου ταυτόσημα πράγματα, και ο κομμουνισμός έχει δει να ορθώνονται απέναντί του, όχι τυχαία αλλά κατ ανάγκην, άλλες σοσιαλιστικές θεωρίες, όπως εκείνες του Fourier, του Proudhon κ.λπ., διότι αυτός ο ίδιος είναι απλώς μόνο μια ιδιαίτερη, μονόπλευρη πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής αρχής. Η συνολική σοσιαλιστική αρχή είναι και πάλι μόνο η μία πλευρά, η οποία αφορά την πραγματικότητα της αληθινής ανθρώπινης ουσίας. Θα πρέπει να μεριμνήσουμε εξίσου και για την άλλη πλευρά, τη θεωρητική ύπαρξη του ανθρώπου, δηλαδή να καταστήσουμε αντικείμενο της κριτικής μας τη θρησκεία, την επιστήμη κ.λπ. Εκτός αυτού, θέλουμε να επιδράσουμε στους συγχρόνους μας και μάλιστα στους Γερμανούς συγχρόνους μας. Ερωτάται πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό. Δύο ειδών δεδομένα δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Αφενός η θρησκεία και αφετέρου η πολιτική είναι αντικείμενα που αποτελούν το κύριο ενδιαφέρον της σύγχρονης Γερμανίας. Θα πρέπει να συνδεθούμε με αυτά, έτσι ως έχουν, και όχι να τους αντιπαραθέσουμε έτοιμο κάποιο σύστημα όπως, φέρ ειπείν, το Voyage en Icarie 9. Ο Λόγος υπήρχε πάντα, απλώς όχι πάντα με έλλογη μορφή. Ο κριτικός μπορεί συνεπώς να συνδεθεί με κάθε μορφή της θεωρητικής και της πρακτικής συνείδησης και να αναπτύξει από τις ιδίες μορφές τής υπάρχουσας πραγματικότητας την αληθινή πραγματικότητα ως το Δέον τους και ως τον τελικό σκοπό τους. Όσον αφορά δε τον πραγματικό βίο, είναι ακριβώς το πολιτικό κράτος, ακόμη και εκεί όπου δεν πληρούται συνειδητά από τις σοσιαλιστικές απαιτήσεις, εκείνο που σε όλες τις νεωτερικές μορφές του περιέχει τις απαιτήσεις του Λόγου. Και δεν παραμένει σ αυτό. Υποθέτει παντού το Λόγο ως πραγματοποιημένο. Αλλά περιέρχεται επίσης παντού στην αντίφαση του ιδεατού καθορισμού του με τις πραγματικές προϋποθέσεις του. Από αυτή τη σύγκρουση του πολιτικού κράτους με τον εαυτό του μπορεί συνεπώς να αναπτυχθεί παντού η κοινωνική αλήθεια. Όπως η θρησκεία είναι ο κατάλογος περιεχομένων των θεωρητικών αγώνων της ανθρωπότη- 9. Πρόκειται για το βιβλίο του Étienne Cabet ( ) Voyage en Icarie, roman philosophique et social, Παρίσι 1842.

7 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ 199 τας, έτσι και το πολιτικό κράτος είναι ο κατάλογος των πρακτικών [αγώνων] της. Το πολιτικό κράτος εκφράζει λοιπόν εντός της μορφής του sub specie rei publicae [υπό τη μορφή της πολιτείας] όλους τους κοινωνικούς αγώνες, τις ανάγκες, τις αλήθειες. Συνεπώς η συμπερίληψη του ειδικότερου πολιτικού ζητήματος φέρ ειπείν, της διαφοράς μεταξύ νομικοταξικού και αντιπροσωπευτικού συστήματος δεν βρίσκεται διόλου κάτω από το hauteur des principes [επίπεδο των αρχών]. Διότι το ζήτημα αυτό εκφράζει απλώς με πολιτικό τρόπο τη διαφορά της κυριαρχίας του ανθρώπου από την κυριαρχία της ατομικής ιδιοκτησίας. Ο κριτικός λοιπόν όχι μόνο δύναται αλλά και πρέπει να εξετάσει αυτά τα πολιτικά ζητήματα (τα οποία, σύμφωνα με την άποψη των ακραίων σοσιαλιστών, είναι εντελώς απαξιωμένα). Όταν ο κριτικός αναπτύσσει την υπεροχή του αντιπροσωπευτικού συστήματος έναντι του νομικοταξικού, ελκύει πρακτικά το ενδιαφέρον ενός μεγάλου κόμματος. Όταν ανυψώνει το αντιπροσωπευτικό σύστημα από την πολιτική μορφή του στη γενική μορφή και προβάλλει την αληθινή σημασία που αποτελεί το θεμέλιό του, αναγκάζει ταυτόχρονα αυτό το κόμμα να ξεπεράσει τον εαυτό του, διότι η νίκη του είναι ταυτόχρονα η ήττα του. Δεν μας εμποδίζει λοιπόν τίποτε να συνδέσουμε την κριτική μας με την κριτική της πολιτικής, με τη συμμετοχή στην πολιτική, δηλαδή με τους πραγματικούς αγώνες, και να ταυτιστούμε μαζί τους. Τότε δεν θα αντιμετωπίζουμε τον κόσμο δογματικά με μια νέα αρχή [που θα λέει]: Ιδού η αλήθεια, γονάτισε! Αναπτύσσουμε για τον κόσμο νέες αρχές μέσα από τις αρχές του κόσμου. Δεν του λέμε: Παράτα τους αγώνες σου, είναι μια σαχλαμάρα εμείς θα σου ανακοινώσουμε το αληθινό σύνθημα του αγώνα. Του δείχνουμε απλώς γιατί αγωνίζεται, και η συνείδηση είναι ένα πράγμα το οποίο ο κόσμος πρέπει να ιδιοποιηθεί ακόμη και αν δεν το θέλει. Η μεταρρύθμιση της συνείδησης συνίσταται μόνο στο να ωθήσουμε τον κόσμο να αντιληφθεί τη συνείδησή του, στο να τον ξυπνήσουμε από το όνειρο που έχει για τον εαυτό του, στο να του εξηγήσουμε τις δικές του πράξεις. Ο συνολικός σκοπός μας δεν μπορεί να συνίσταται σε τίποτε άλλο, όπως ισχύει άλλωστε και με την κριτική του Feuerbach στη θρησκεία, από το ότι τα θρησκευτικά και πολιτικά ζητήματα ανάγονται στην αυτοσυνείδητη ανθρώπινη μορφή. Το σύνθημά μας λοιπόν πρέπει να είναι: Μεταρρύθμιση της συνείδησης όχι μέσα από δόγματα αλλά μέσα από ανάλυση της μυστικιστικής συνείδησης, που είναι ασαφής ως προς τον εαυτό της, είτε εμφανίζεται ως θρησκευτική είτε ως πολιτική. Θα φανεί τότε ότι ο κόσμος είχε επί μακρόν το όνειρο ενός πράγματος, για το οποίο αρκεί να έχει μόνο τη συνείδηση ώστε να το αποκτήσει πραγματικά. Θα φανεί ότι δεν πρόκειται για μια μεγάλη παύλα μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, αλλά για την πραγματοποίηση των σκέψεων του παρελθόντος. Θα φανεί επιτέλους ότι η ανθρωπότητα δεν ξεκινά καμία νέα εργασία, αλλά ότι φέρνει εις πέρας την παλαιά εργασία της ενσυνείδητα. Μπορούμε λοιπόν να συνοψίσουμε την [πολιτική] τάση του φύλλου μας σε μία λέξη: αυτοκατανόηση (κριτική φιλοσοφία) της εποχής για τους αγώ-

8 200 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ νες και τις επιθυμίες της. Αυτή είναι μια εργασία για τον κόσμο και για εμάς. Μπορεί να είναι μόνο έργο ενωμένων δυνάμεων. Πρόκειται για μια εξομολόγηση, τίποτε περισσότερο. Για να λάβει άφεση των αμαρτιών της η ανθρωπότητα, αρκεί να τις εξηγήσει ως αυτό που είναι.