Μάθημα: «Οικογένεια και οικογενειακή πολιτική», Κωδικός: , Εαρινό Εξάμηνο 2017, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Transcript

1 «Οικογένεια και Οικογενειακή Πολιτική» ΚΥΚΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ: «Σύγχρονα προβλήματα του οικογενειακού θεσμού» Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος, MD, MA, MSc, PhD Κέντρο για την Μελέτη και την Πρόληψη της Κακοποίησης Παραμέλησης των Παιδιών Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

2 Ν. 4000/1958 (εν ισχύ έως το 1983!) & Ν. 3500/2006

3 Ιδρύματα Τα ιδρύματα ως μορφή αρχικά φιλοξενίας εμφανίζονται στον ύστερο Μεσαίωνα στην Ευρώπη και Μ. Ανατολή Οι ιδρυματικές μορφές συμβίωσης με ολοένα και περισσότερο καταναγκαστικό χαρακτήρα της τοποθέτησης σε αυτά πληθαίνουν στο λυκαυγές του νεωτερικού κόσμου (από τα «πλοία των τρελών» ως τα σύγχρονα άσυλα) Οι ιδρυματικές αυτές μορφές παίρνουν τότε την μορφή του Ασύλου: το απομονωμένου χώρου συγκέντρωσης ατόμων που κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτελούν απειλή, πρόκληση ή βάρος για τις κοινωνίες άμεσα («τρελοί», άρρωστοι, εγκληματίες, ζητιάνοι) ή έμμεσα (ορφανά, νόθα, εγκαταλειμμένοι) Τέτοιες κοινωνικές ομάδες είναι οι ψυχικά πάσχοντες, οι λεπροί και άλλοι σωματικά ασθενείς, οι ανάπηροι, οι εγκληματίες καθώς τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι που δεν έχουν άλλους συγγενείς και λοιπή οικογένεια να τους φροντίσει (με ότι συμπαραδηλώσειςκάτι τέτοιο έφερνε στο τότε κοινωνικό συγκείμενο) Κοινός τόπος όλων των ομάδων και των ιδρυμάτων: ο ηθικός κίνδυνος που οι κοινωνίες βιώνουν από τον μη ιδρυματικό εγκλεισμό των ομάδων αυτών. Συνακόλουθη η σύμφυση των ιδρυμάτων με θρησκευτικές, ηθικιστικέςκ.α. συναφείς αντιλήψεις και πρακτικές των κοινωνιών για την κανονικοποίησή τους

4 και Ιδρυματισμός Από τον 19 ο αιώνα ήδη, τα πολυπληθέστερα ιδρύματα γίνονται εκείνα της φιλοξενίας παιδιών (ορφανών, εγκαταλειμμένων ή τοποθετημένων από τους γονείς τους) που γίνονται αντικείμενο αλγεινών περιγραφών από την λογοτεχνία της εποχής για την σκληρότητα και εκμετάλλευση των ενοίκων Παράλληλα τα ψυχιατρικά άσυλα, τα ιδρύματα «ανιάτων» (ήτοι ΑμεΑ) και τα γηροκομεία επίσης πολλαπλασιάζονται σε αριθμό και φιλοξενούμενους Μετά τον πόλεμο και κάτω από την επίδραση κινημάτων όπως εκείνο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και ριζοσπαστικών κινημάτων αμφισβήτησης της καθεστηκυίας τάξης αναδεικνύονται έννοιες όπως το «στίγμα» και ο κοινωνικός αποκλεισμός που πραγματώνονται στα άσυλα Παράλληλα, σειρά επιστημονικών ερευνών αποδεικνύει τις βλαπτικές επιπτώσεις της πολυετούς παραμονής σε ίδρυμα σειράς κατηγοριών όπως οι ψυχικά ασθενείς, οι ΑμεΑ και τα παιδιά (ιδρυματισμός) προβάλλοντας το αίτημα της αποασυλοποίησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης Σήμερα το αίτημα της αποϊδρυματοποίησης έχει γίνει θεμελιώδης άξονας για την κοινωνική πολιτική των ανεπτυγμένων τουλάχιστον κοινωνιών

5 Μερικά συχνά χαρακτηριστικά των Κοινόχρηστοι κοιτώνες με συνήθως πολλούς ενοίκους ο καθένας Κοινόχρηστη κουζίνα και εγκαταστάσεις εστίασης Τοποθέτηση σε αγροτικές, απομονωμένες περιοχές Περιορισμοί στην προσωπική ελευθερία και τα υπάρχοντα των ενοίκων Ομοιόμορφες στολές Καταπιεστικά, αυταρχικά καθεστώτα αυστηρών συστημάτων διαχείρισης χρόνου, σχέσεων Κανόνες και κώδικες δεοντολογίας και υποχρεωτικά ημερήσια και εβδομαδιαία προγράμματα ιδρυματικών μορφών Διοίκηση τα μέλη της οποίας συνήθως προέρχονται από τα ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα Ιεραρχικά συστήματα διαχείρισης Υποχρεωτική θρησκευτική συμμετοχή Συμμετοχή των ενοίκων σε απλήρωτη ή κακώς αμειβόμενη εργασία σε αντάλλαγμα για τα μικρά προνόμια ή και υποχρεωτικά Διαδεδομένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας Άκαμπτος διαχωρισμός των φύλων Υπερβολική εξάρτηση από φάρμακα Φυσικοί περιορισμοί (καθηλώσεις, δεσίματα κ.λπ.)

6 Σύγχρονη πραγματικότητα και ιδρύματα Λίγες μορφές ιδρυματικής διαβίωσης μετεξελίχτηκαν διαφοροποιούμενα πλήρως (με προεξάρχουσες ίσως τις μορφές του νοσοκομείου και της φυλακής) ενώ τα περισσότερα απέκτησαν μεν διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά διατηρώντας όμως πληθώρα κοινών στοιχείων μεταξύ τους (ιδρύματα για παιδιά, αναπήρους, ηλικιωμένους κ.ο.κ.). Άλλα πάλι εξακολουθούν να υπάρχουν αν και οι κυρίαρχες αντιλήψεις για την κοινωνική πολιτική των ανεπτυγμένων κοινωνιών θέλουν την εξάλειψή τους προς όφελος της κοινωνικής ενσωμάτωσης των επωφελούμενων και της αντικατάστασής τους με εναλλακτικές μορφές φροντίδας που ταυτίζονται ή προσομοιάζουν στην κλασσική μορφή του οικογενειακού θεσμού κατά το δυνατόν Τέτοιες μορφές είναι η τεκνοθεσία, η αναδοχή, η προσωπική φροντίδα, η υποστηριζόμενη διαβίωση ή τα μικρά σπίτια Σε κάθε, πάντως, περίπτωση, είναι χαρακτηριστικό πως οι μορφές ιδρυματικής («κλειστής») φιλοξενίας αφορούσαν και αφορούν περίπου τις ίδιες ομάδες που θεωρούνται υποκείμενες (θύματα) ή υποκείμενα (θύτες) βίας ή θυματοποίησης. όπου και η «κλασσική» οικογένεια υποκαθίσταντο από τους θεσμούς αυτούς

7 Τυπολογία της Βίας (W.H.O., 1995) Ο κάθε τύπος υποδιαιρείται περαιτέρω σε: Σωματική, Σεξουαλική, Ψυχολογική και Παραμέληση Βία Προς Εαυτόν ια ροσω ική Συλλογική Αυτοκτονικότητα Αυτο-κατα στροφικότητα Κοινωνική Πολιτική Οικονοµική

8 Τυπολογία της Διαπροσωπικής Βίας (W.H.O., 1995)

9 Παιδιά και Ιδρύματα

10 Rates per (rounded to the nearest whole number) of children under 3 in institutional care without a parent across the WHO European region in 2002 Countries Population of children Rate per in institutional Rate per in institutional under 3 years *, care (Unicef social monitor) care * (EU/WHO survey) Albania Andorra 1842 * 33 Armenia ** Austria * 3 Azerbaijan Belarus Belgium * 56 ** Bosnia Herzegovina Bulgaria * Croatia * 6 8 Cyprus * 4 *** Czech Republic * Denmark * 7 Estonia * 10 **, 26 Finland * 28 France * 13 FYR Macedonia 5 Georgia Germany * 7 Greece * 3 Hungary * Iceland * 0 Ireland * 6 *** Italy * 2 Kazakhstan Kyrgyrzstan Latvia * Lithuania * Malta * 27 Netherlands * 16 Norway * <1 Poland * 15 9 Portugal * 16 Republic of Moldova Romania * Russian Federation Serbia and Montenegro Slovak Republic * Slovenia * 2 0 Spain * 23 *** Sweden * 8 Tajikstan Turkey * 2 Turkmenistan Ukraine Uzbekistan United Kingdom * <1 Αναλογίες παιδιών κάτω των 3 ετών που διαβιούν σε ιδρύματα στην Ευρώπη (από Browne et al., 2006)

11 Παιδί και Ίδρυμα: πρώιμες ψυχολογικές και παιδοψυχιατρικές διαταραχές Μη ανεσταλμένος τύπος αντιδραστικής διαταραχής προσκόλλησης (disinhibited attachment -Rutter et al., 2007a), Διαταραχές στην χρήση του λόγου (Croft et al., 2007), Ημι-αυτιστικά σύνδρομα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «υπο-ουδικά»(hoksbergen et al., 2005, Rutter et al., 2007b) για τις σύγχρονες ταξινομίες του D.S.M.-IV και του I.C.D.-10 (quasi-autism), Συμπεριφορικές διαταραχές συμπεριλαμβανόμενων των διαταραχών της αγχώδους και συναισθηματικής σειράς (Parker et al., 2005) και Διαταραχές προσωπικότητας όπως η οριακή και η αντικοινωνική.

12 Παιδί και Ίδρυμα: κοινωνικές και εκπαιδευτικές επιπτώσεις Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις (Reid and Barth, 2000) όπως: νεανική παραβατικότητα και σοβαρότερα μεταγενέστερα προβλήματα με το Νόμο, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και στη μεταγενέστερη ανταπόκριση στο γονεϊκό ρόλο και Εκπαιδευτικές αποτυχίες (Roy and Rutter, 2006, Stone, 2007) συμπεριλαμβανομένων των: απωλειών ετών σχολικής φοίτησης, αποβολών και σχολικών απουσιών, χαμηλότερων σχολικών επιδόσεων και, τελικά, εξασφάλισης χαμηλότερου επιπέδου εκπαιδευτικών εφοδίων για τον επαγγελματικό βίο.

13 Σεξουαλική Παραβίαση Παιδιών και Ιδρύματα Γνωστές περιπτώσεις που απασχόλησαν κατά καιρούς τα Μ.Μ.Ε. ανά τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία, στην Τουρκία, στην Ρουμανία Ιδιαίτερη δημοσιογραφική κάλυψη σε περιπτώσεις Εκκλησιαστικών Ιδρυμάτων Οι αποκαλύψεις κύρια από ενηλίκους πρώην απόφοιτους Μεγαλύτερη συχνότητα σε «κλασσικού τύπου» ασυλιακά ιδρύματα μεγάλου μεγέθους, αλλά όχι μόνο (πολύ πιθανόν να είναι αυτά που έχουν επαρκές ιστορικό βάθος ώστε να γίνουν οι ανάλογες αποκαλύψεις ) Μεγαλύτερη επίπτωση σε μονοφυλικά ιδρύματα (σεξουαλική διέγερση διεργασιών παθολογικής έκφρασης της σεξουαλικότητας ιδιαίτερα των παιδιών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας)

14 Διαβίωση σε ιδρυματικό πλαίσιο και εμπειρίες Σεξουαλικής Παραβίασης Μελέτη UNICEF 2000: 19,6% ανέφεραν εμπειρίες σεξουαλικής παραβίασης ως αποτέλεσμα «εκβιασμού» 4,3% ανέφεραν εμπειρίες φυσικού καταναγκασμού σε σεξουαλικές εμπειρίες Οι θύτες αναφέρθηκαν να είναι: Παιδιά -ένοικοι του ίδιου φύλου (50%) Παιδιά - ένοικοι του αντίθετου φύλου (12%) Προσωπικό του Ιδρύματος (1,3%) Συγγενείς (3,9%) Άλλα ανήλικα πρόσωπα (2,6%) Άλλα ενήλικα πρόσωπα (1,3%) Ακαθόριστων χαρακτηριστικών/σχέσης με το θύμα (29%)

15 Ακόμα, τα παιδιά των ιδρυμάτων Φαίνεται πως ανήκουν κατ εξοχήν στην κατηγορία των «πολύ-θυματοποιημένων» παιδιών ήδη πριν εισαχθούν στο σύστημα παιδικής προστασίας Για πολλά, δε, εξ αυτών ο λόγος που οδηγήθηκαν στο ίδρυμα ήταν ακριβώς η σεξουαλική τους θυματοποίηση ή εκμετάλλευση Η παραμονή τους στο ίδρυμα ανεξαρτήτως νέας ανεπιθύμητης σεξουαλικής εμπειρίας φαίνεται να πριμοδοτεί εκείνες τις ψυχολογικές διαταραχές και τέτοια ελλείμματα στις κοινωνικές και λεκτικές τους δεξιότητες που τα καθιστά ευάλωτα σε σεξουαλική εκμετάλλευση και θυματοποίηση στην μετέπειτα ζωή τους (Carter, 2005)

16 Έτσι Τα παιδιά των ιδρυμάτων φαίνονται πολλαπλώς ευάλωτα στη σεξουαλική παραβίαση ΠΡΙΝ, ΚΑΤAκαι ΜΕΤΑ την παραμονή τους σε αυτά Τα παιδιά αυτά παγιδεύονται σε ένα φαύλο κύκλο: Η προηγούμενη σεξουαλική τους θυματοποίηση τα επιβαρύνει με αυξημένες πιθανότητες επαναθυματοποίησής τους σε κάθε φάση της διαδρομής τους Κι ακόμα: τα παιδιά αυτά φαίνεται να εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες να θυματοποιήσουν άλλα παιδιά είτε όντας ακόμα παιδιά είτε μετά την ενηλικίωσή τους (Hamilton et al., 2002,Haapasalo & Moilanen, 2004) αναπαράγοντας έτσι τον φαύλο κύκλο της σεξουαλικής βίας κατά ανηλίκων

17 Η προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με την ιδρυματική προστασία των παιδιών Οδηγία (2005)5 της Επιτροπής Υπουργών του ΣτΕ Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Εναλλακτική Φροντίδα των Παιδιών του Ο.Η.Ε. (2009) Οδηγία 1864(2009) της Επιτροπής Υπουργών του ΣτΕ για τις «φιλικές προς το παιδί» υπηρεσίες (Υγείας, Πρόνοιας, Δικαιοσύνης κ.ο.κ.) Οδηγός Καλών Πρακτικών «Αποασυλοποιώντας και μετασχηματίζοντας της Υπηρεσίες που απευθύνονται σε παιδιά» της Ε.Ε. (2010) Οδηγία (2010)2 της Επιτροπής Υπουργών του ΣτΕ για την αποασυλοποίηση των υπηρεσιών που απευθύνονται σε παιδιά με αναπηρίες Οδηγία 1934(2010) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΣτΕ «Κακοποίηση των Παιδιών σε Ιδρύματα: διασφαλίζοντας την πλήρη προστασία των θυμάτων» Οδηγία 1939(2010) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΣτΕ «Παιδιά χωρίς γονεϊκή φροντίδα: επείγουσα ανάγκη για δράση»

18 Οδηγία 1934(2010) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΣτΕ: «Κακοποίηση των Παιδιών σε Ιδρύματα: διασφαλίζοντας την πλήρη προστασία των θυμάτων» : Ξεκαθάρισμα προδιαγραφών πιστοποίησης όλων των ειδών των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας Μελέτη των παραγόντων που ευνοούν την ΚαΠα στα Ιδρύματα Βασισμένες σε αυτή την μελέτη Οδηγίες για την εξάλειψη των παραγόντων αυτών Εφαρμογή των Οδηγιών αυτών και Εποπτεία των ιδρυμάτων Ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης του προσωπικού των ιδρυμάτων Διασφάλιση της επίγνωσης του κανονιστικού πλαισίου από τα παιδιά και το προσωπικό των ιδρυμάτων Ίδρυση ανεξάρτητων εποπτικών μηχανισμών

19 Σύγχρονες αντιλήψεις τια την φροντίδα των παιδιών με σεβασμό στα δικαιώματά τους: αρχειακές αφετηρίες Ο κοινοτικός αναπροσανατολισμός της παιδικής προστασίας Η έμφαση στην πρόληψη, στην πρώιμη ανίχνευση και στην υποστήριξη των οικογενειών με παιδιά Ο καθολικός, οικουμενικός χαρακτήρας των υπηρεσιών Η αυτονομία και απόκτηση ρόλου και αρμοδιοτήτων Η προτυποποίηση των διαδικασιών στην βάση σύγχρονων, επιστημονικών αντιλήψεων και δεδομένων Η εξατομίκευση των σχεδίων δράσης, η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων, η επικέντρωση στις ανάγκες των επωφελούμενων Η αξιοποίηση των λιγοστών διατιθέμενων πόρων στις πιο αποτελεσματικές μεθόδους ανταπόκρισης στις ανάγκες της κοινωνίας

20 Αναγκαία προϋπόθεση: ο επανακαθορισμός της έννοιας της παιδικής προστασίας Να φύγουμε πλέον από την παρωχημένη αντίληψη που ορίζει την παιδική προστασία ως τις υπηρεσίες που αναλαμβάνουν να αναθρέψουν ένα παιδί κάποιων οι οποίοι δεν είναι σε θέση να το κάνουν και το κάνουν αντί για αυτούς Και να ενστερνιστούμε την αντίληψη ότι πάνω από όλα παιδική προστασία είναι οι υπηρεσίες που υποστηρικτικά συνδράμουν τους πιο ευάλωτους, τους πιο αποκλεισμένους ίσως και τους πιο δυσλειτουργικούς να τα καταφέρουν εκείνοι οι ίδιοι να αναθρέψουν τα παιδιά τους

21 ΑμεΑ, Ιδρύματα και φροντιστές τους και έκθεση των ΑμεΑ σε βία και θυματοποίηση: εμπειρική τεκμηρίωση και διεθνής εμπειρία παρέμβασης

22 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Μελέτες υπολογίζουν ότι τα άτομα ΑμεΑ έχουν 4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να γίνουν θύματα βίας σε σχέση με το γενικό πληθυσμό (Sobsey, 1994). Σε μια μελέτη στις Η.Π.Α. ενώ στο γενικό παιδικό πληθυσμό η συνολική επίπτωση της ΚαΠα-Π βρέθηκε 9%, για τα παιδιά ΑμεΑ βρέθηκε 31% (Sullivan and Knutson, 2000). 1 στα 6 αγόρια και 1 στα 4 κορίτσια ΑμεΑ θα γίνουν θύματα σεξουαλικής παραβίασης πριν γίνουν 18 χρονών. Συνολικά τα παιδιά ΑΜΕΑ υπολογίζεται ότι θα δεχθούν επιθέσεις σεξουαλικής βίας σε συχνότητα 10 φορές μεγαλύτερηαπό εκείνη του γενικού πληθυσμού (Baladerian, 1985).

23 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Σε νεότερες μελέτες ανάλογα ποσοστά υπολογίζονται σε παρόμοια επίπεδα για την συνολική διαδρομή του βίου των ΑΜΕΑ: 80% των γυναικών μεαθα υποστούν κάποιας μορφής σεξουαλική επίθεση (Sorensen, 2002,Lumley and Miltenberger, 1997) ενώ άλλες μελέτες ανά τον κόσμο υπολογίζουν πως τα ΑμεΑ έχουν μεταξύ 2 με 10 φορές μεγαλύτερες σε σχέση με το γενικό πληθυσμό πιθανότητες να υποστούν σεξουαλική βία (Wilson& Brewer, 1992,Baladerian, 1991, Muccigrosso, 1991,Westat Inc, 1993).

24 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Σε 99% των περιπτώσεων των παιδιών μεα οι δράστες είναι οικείοικαι ανήκουν στο στενό περιβάλλον των θυμάτων (Baladerian, 1985). Νεότερες μελέτες ανέφεραν δυστυχώς παρόμοια ποσοστά γύρω στο 96% (Sobsey &Doe, 1991). Τα ΑμεΑ και ιδιαίτερα τα παιδιά μεα δύσκολα καταγγέλλουν πως υπήρξαν θύματα βίας και ακόμα δυσκολότερα γίνονται πιστευτά (Cooke & Standen, UK, 2002, Kvan, Norway, 2000, 2004, Hershkowitz et al., Israel, 2007, Akbas et al., Turkey, 2009).

25 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Επίσης, η όλη μεθοδολογία διερεύνησης αναφορών κρουσμάτων βίας, αλλά και το προσωπικό των υπηρεσιών που ασχολούνται με ΑμεΑ τείνουν να υποεκτιμούν συστηματικά τις πιθανότητες έκθεσης των ΑμεΑ σε περιστατικά βίας (Powers et al., 1990, Wilson & Brewer, 1992, Brown & Stein, 1997, Sorensen, 2002): υπολογίζεται ότι περίπου 71%των κρουσμάτων βίας κατά ΑμεΑ δεν θα αναφερθούν ποτέ σε κανέναν, 85% των κρουσμάτων βίας κατά ΑμεΑ που διαβιούν σε πλαίσια προστασίας δεν θα αναφερθούν ποτέ στις αρχές, ενώ και από όσα θα αναφερθούν τελικώς θα οδηγηθούν στην δικαιοσύνη λιγότερο από 1%των αναφορών

26 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Σε μια μελέτη το 44% των δραστών ήταν άτομα που είχαν επαγγελματική σχέση με τα ΑμεΑ εξ αιτίας ακριβώς της κατάστασης των τελευταίων: φροντιστές, μεταφορείς, θεραπευτικό ή υποστηρικτικό προσωπικό (Sobsey&Doe, 1991). Παρόμοια ευρήματα επιβεβαιώθηκαν από σειρά μελετών (Mansell et al., 1992), ενώ σε άλλες μελέτες επιβεβαιώθηκε πως τα κρούσματα βίας κατά των ΑμεΑ συνηθέστερα λαμβάνουν χώρα είτε στον τόπο κατοικίας των ΑμεΑ είτε των φροντιστών τους (Sobsey, 1994, Furey, 1994, Turk & Brown, 1992). Φαίνεται, μάλιστα, ότι ένας από τους πλέον προστατευτικούς παράγοντες σε επαγγελματίες και επωφελούμενους χώρων παροχής υπηρεσιών σε ΑμεΑ για την αποτροπή ή, τουλάχιστον, τον έγκαιρο εντοπισμό και ανάσχεση των κρουσμάτων βίας είναι η ειδική εκπαίδευση αμφότερων στα σχετικά ζητήματα (Sobsey, 1994, Lumley & Miltenberger, 1997, Tharinger et al., 1990).

27 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Αντίστοιχα, η αστυνομικές αρχές, αλλά και οι επαγγελματίες άλλων (μη ειδικών για ΑμεΑ) υπηρεσιών ψυχο-κοινωνικής μέριμνας φαίνεται πως οποτεδήποτε έρχονται να αντιμετωπίσουν καταγγελία βίας μάλλον αποφεύγουνή δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι ή/και ευαισθητοποιημένοι στο να σημειώσουν την παρουσία αναπηρίας ούτε και να τροποποιήσουν ανάλογα την πρακτική τους ώστε να διευκολύνουν την διερεύνηση της καταγγελίας και την παροχή υπηρεσιών στο θύμα (Camblin, 1982, Ratnofsky, 1994, Bonneret al., 1997). Ακόμα, αρκετά συχνά τα κρούσματα βίας με θύτες ή θύματα ΑμεΑ ιδιαίτερα παιδιά ή νέους ενήλικες, οφείλονται στην εγγενή αλλά εσφαλμένη αντιμετώπισή τους από τους επαγγελματίες ως «μικρά παιδιά», πολύ νεότερα, δηλαδή, άτομα από την νοητική τους δυνατότητα αλλά και την σωματική, βιολογική τους ηλικία

28 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Επίσης: οι οικογένειες ή τα φροντιστικά περιβάλλοντα που εμφανίζονται να είναι πιο ευαισθητοποιημένα και φορτισμένα με stressαναφορικά με τη φροντίδα παιδιών ΑμεΑ φαίνεται να εκθέτουν σε λιγότερους κινδύνους βίας τα παιδιά μεα που έχουν στη ευθύνη τους, ενώ αντίθετα, εκείνα που έχουν υψηλούς δείκτες παραμέλησης, αδιαφορίας (ή burn-outστην περίπτωση των επαγγελματικών πλαισίων φιλοξενίας) παρουσιάζουν τους μεγαλύτερους κινδύνους θυματοποίησης των παιδιών μεα (Benedict et al., 1992). Όμως, είναι επίσης τεκμηριωμένο πως οι χώροι φροντίδας ΑμεΑ και ιδιαίτερα παιδιών, όπως, άλλωστε και οι οικογένειες παιδιών ΑμεΑ, είναι «υψηλού κινδύνου» για επαγγελματική εξουθένωση ή υψηλό εκφραζόμενο συναίσθημα αντιστοίχως Όπως, επίσης, το ότι το προσωπικό φροντίδας ΑμεΑ συχνά υπόκειται σε κάθε είδους βία από το σύστημα, αλλά και τους ίδιους τους επωφελούμενους, το περιβάλλον τους κ.ο.κ.

29 Βία και ΑμεΑ: μερικά αδρά στοιχεία Κι ακόμα («ως εάν» για να γίνει ακόμα δυσκολότερο το πρόβλημα σύμφυσης της κατάστασης ΑμεΑ και της βίας): τα ίδια τα ΑμεΑ φαίνεται να έχουν αυξημένες πιθανότητες να είναι και δράστες κακοποίησης ή παραμέλησης των παιδιών που έχουν στη φροντίδα τους. Τέλος, ακόμα και μια σειρά από θεραπευτικές προσεγγίσειςιδιαίτερα σε παιδιά μεα έχουν κατηγορηθεί ως μορφές βίας κατά των παιδιών που υποτίθεται ότι επωφελούνται από αυτές (Turnbull et al.,2000, Mohr et al.,2003), δημιουργώντας έτσι σημαντικές διχογνωμίες ανάμεσα στην παγκόσμια σχετική επιστημονική κοινότητα και ενίοτε έντονα σχόλια σε επίπεδο κοινής γνώμης.

30 Κάποια πρώτα συμπεράσματα για τη βία και τον χώρο της παροχής φροντίδας σε ΑμεΑ Ο χώρος της φροντίδας ΑμεΑ μοιάζει να είναι πολλαπλώς εκτεθειμένος στη βία. Η βία αυτή φαίνεται να ανακυκλώνεται μεταξύ ΑμεΑθυμάτων, ΑμεΑ-θυτών, περιβάλλοντος των ΑμεΑ, επαγγελματιών που ασχολούνται με παροχή φροντίδας στα ΑμεΑ, και πάνω από όλα, του ίδιου του συστήματος κοινωνικής φροντίδας για τα ΑμεΑ. Απαιτείται, λοιπόν, συστηματική προσπάθειαοργανικά συνδεδεμένη με την καθημερινή λειτουργία των δομών και υπηρεσιών που σχετίζονται με ΑμεΑ (και όχι μόνο) για να αναχαιτίζεται η διαρκής αυτή ανακύκληση της βίας.

31 Βασικές αρχές αντιμετώπισης της βίας που γεννιέται εντός των θεσμών Μια τέτοια προσπάθεια περνάει πρώτα από όλα από θεσμούς εκπαίδευσηςτου προσωπικού, των ίδιων των ΑμεΑ και των οικείων τους, αλλά και των κέντρων λήψης αποφάσεων Άλλα μέτρα που μπορούν να συνδράμουν μια τέτοια κατεύθυνση μπορούν να είναι οι θεσμοί της εξωτερικής εποπτείας, η περιοδική απομάκρυνσητου προσωπικού για την αποφυγή του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης, οι ομαδικές λειτουργίες και η συλλογική συμμετοχήστη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων, οι μηχανισμοί αναφοράςπεριστατικών βίας και παραβίασης δικαιωμάτων σε όλα τα επίπεδα κ.ο.κ. Πάνω από όλα, όμως, ένας θεσμός δεν μπορεί να αντιστρατευτεί τη βία αν την αναπαράγει ο ίδιος: άρα, η δημοκρατική λειτουργία των θεσμώνείναι sin e qua nonγια την επιτυχή αντιμετώπιση των κρουσμάτων βίας στο εσωτερικό τους

32 Πάνω από όλα, όμως Απαιτείται αναμόρφωση των θεσμών και δομών παροχής υπηρεσιών είτε κοινοτικών είτε φιλοξενίας σε άτομα και ειδικά παιδιά με αναπηρίες Το παλαιότερο ιδρυματικό μοντέλο, οι μεγάλες, συγκεντρωτικές μονάδες φαίνεται ότι ευνοούν και την θυματοποίηση των παιδιών με αναπηρία αλλά και την επαγγελματική εξουθένωση του προσωπικού Αντί αυτών η εναλλακτική φροντίδα στηρίζεται σήμερα: Στην υποστήριξη των οικογενειών στο να μπορέσουν να μεγαλώσουν οι ίδιες τα παιδιά τους Στην επαγγελματική αναδοχή Στην δημιουργία μικρών μονάδων, «σπιτιών», ενταγμένων στον αστικό ιστό με 4-6 επωφελούμενους και ένταξή τους στις κοινωνικές δραστηριότητες

33 Σας ευχαριστώ πολύ! Στοιχεία επικοινωνίας: Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, ιεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Φωκίδος 7, Αθήνα