Ιουστινιανός (πατρίκιος)

Transcript

1 Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Περίληψη : Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη λίγο μετά το 525. Ήταν ανιψιός του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α. Υπήρξε από τις σημαντικότερες στρατιωτικές φυσιογνωμίες του 6ου αιώνα, ηγούμενος του βυζαντινού στρατού σε διάφορες επιχειρήσεις, τόσο στη Βαλκανική εναντίον των Σλάβων, όσο και στη Μεσοποταμία εναντίον των Σασσανιδών. Ωστόσο, απέτυχε να διακριθεί στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας, παρά τις δύο συνωμοτικές κινήσεις του για την ανατροπή του Ιουστίνου Β και του Τιβερίου Α. Πέθανε το 582 στην Κωνσταντινούπολη. Άλλα Ονόματα Τόπος και Χρόνος Γέννησης λίγο μετά το 525, Κωνσταντινούπολη Τόπος και Χρόνος Θανάτου 582, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα αξιωματούχος 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη λίγο μετά το 525. Ήταν νεότερος γιος του στρατιωτικού αξιωματούχου Γερμανού και της Πασσάρας, καθώς και ανιψιός του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α'. 1 Σχετικά με τα νεανικά χρόνια του δεν υπάρχουν πληροφορίες. Διακρίθηκε ως στρατιωτικός διοικητής τόσο στο ανατολικό μέτωπο, όσο και στο Ιλλυρικόν, ενώ σε μεγαλύτερη ηλικία ενεπλάκη στις εσωτερικές έριδες των ανακτόρων, με σκοπό την ανάρρησή του στο θρόνο. Επί βασιλείας Τιβερίου ( ) νυμφεύθηκε τη Χαριτώ, θυγατέρα του αυτοκράτορα. 2 Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το Στρατιωτική σταδιοδρομία 2.1. Η δράση του Ιουστινιανού στα Βαλκάνια Την άνοιξη του 550 ο Ιουστινιανός και ο μεγαλύτερος αδερφός του, ο Ιουστίνος, υπηρετούσαν στο στράτευμα το οποίο έπρεπε να οδηγήσει ο πατέρας τους Γερμανός στην Ιταλία. Όμως, μετά το θάνατο του τελευταίου, ο Ιουστινιανός και ο Ιωάννης, ανιψιός του Βιταλιανού, οδήγησαν το στράτευμα μέχρι τα Σάλωνα (σημ. Split) της Αδριατικής. 4 Την άνοιξη του 552 ο Ιουστινιανός τοποθετήθηκε επικεφαλής του βυζαντινού εκστρατευτικού σώματος που εστάλη εναντίον των Σλάβων στην περιοχή του Ιλλυρικού. Στην εκστρατεία αυτή συνοδευόταν από τον Ιουστίνο. 5 Λίγο αργότερα συμμετείχε στις επιχειρήσεις του βυζαντινού στρατού, 6 ο οποίος είχε σταλεί για να συνδράμει τους Λογγοβάρδους 7 ενάντια στην απειλή των Γεπιδών Η δράση του Ιουστινιανού στο ανατολικό μέτωπο Το 572, έχοντας πλέον τον τίτλο του πατρικίου, ο Ιουστινιανός τοποθετήθηκε επικεφαλής βυζαντινού στρατεύματος στη γεωστρατηγικά ευαίσθητη περιοχή της Περσαρμενίας, την οποία διεκδικούσαν τόσο οι Βυζαντινοί όσο και οι Πέρσες. Καθήκον του ήταν να υποστηρίξει την προσπάθεια των Αρμενίων και των Ιβήρων να ανεξαρτητοποιηθούν από την κηδεμονία των Σασσανιδών. 9 Ιδιαίτερα από το 575 και έπειτα, με βάση τη Θεοδοσιούπολη, ο Ιουστινιανός συνέβαλε καθοριστικά στην προσπάθεια του Αρμένιου επαναστάτη Βαρδάνη (Vardan Mamikonian) να κρατήσει το οχυρό Τιβίον (Dwin). Όμως, παρά τις προσπάθειές του, οι Σασσανίδες μπόρεσαν να το καταλάβουν και να τρέψουν σε φυγή τους υπερασπιστές του. Ωστόσο, Δημιουργήθηκε στις 10/11/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, σύντομα ο Βαρδάνης κατάφερε, με την υποστήριξη του Ιουστινιανού, να ανακαταλάβει το οχυρό. Το 575 ο Ιουστινιανός απέτυχε να ανακόψει τις στρατιές του Σασσανίδη βασιλιά Χοσρόη Α Ανουσιρβάν (Khusraw I Anushirwan), ο οποίος κατόρθωσε να καταλάβει την περιοχή της Περσαρμενίας και να προελάσει μέχρι την Καππαδοκία, όπου όμως τον περίμενε ο Βυζαντινός αξιωματούχος και, διαθέτοντας μεγάλο αριθμό ανδρών, ανάγκασε το σασσανιδικό στρατό να υποχωρήσει. Αν και με δική του ευθύνη, λόγω καθυστερημένης αντίδρασής του στις κινήσεις των Περσών, η Μελιτηνή έπεσε στα χέρια των Σασσανιδών, ο Ιουστινιανός έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα πέτυχε να αναγκάσει το σασσανιδικό στρατό να εγκαταλείψει την πόλη. 10 Το χειμώνα του κατόρθωσε να εισέλθει στην Ατροπατηνή Μηδία και από εκεί να κινηθεί προς την περιοχή των νοτιοδυτικών ακτών της Κασπίας, όπου και διαχείμασε. 11 Τα πλούσια λάφυρα τα οποία είχε αποκτήσει, ανάμεσά τους και 24 ελέφαντες, συνόδευσαν τον Ιουστινιανό στο θρίαμβό του στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του Παρ όλα αυτά δεν ήταν σε θέση να ανακαταλάβει την Αρμενία. Επί Τιβερίου Α ( ) ανέλαβε την προσπάθεια αναχαίτισης της εισβολής πολυάριθμων σασσανιδικών στρατευμάτων υπό τους μαρζμπάν Αδαρμαχάν (Adharmahan) και Ταμχοσρόη (Tamkhusraw). Αναγνωρίζοντας τον καίριας σημασίας ρόλο των Αράβων υποτελών των Βυζαντινών στον πόλεμο εναντίον των Σασσανιδών και των υποτελών στους Σασσανίδες Αράβων, κατόρθωσε να αμβλύνει τις διαφωνίες που είχαν προκύψει ανάμεσα στη βυζαντινή ηγεσία και τον Άραβα ηγεμόνα της φυλής των Λαχμιδών al-mundhir III ( ), τον Αλαμούνδαρο στις βυζαντινές πηγές. Ο Ιουστινιανός με ένα στρατιωτικό σώμα ανδρών, στην πλειονότητά τους Λογγοβάρδους, 12 κατόρθωσε να αποτρέψει την παράδοση της Κωνσταντίνης. Άμεσο αποτέλεσμα ήταν η σύναψη νέας τριετούς ανακωχής μεταξύ Βυζαντινών και Σασσανιδών. 3. Πολιτικοί στόχοι Μετά την επιτυχημένη στρατιωτική σταδιοδρομία του, ο Ιουστινιανός επιζήτησε την καταξίωση και στον πολιτικό χώρο, σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής. Το όνομά του αναφέρεται σε περιπτώσεις συνωμοσιών κατά δύο αυτοκρατόρων, του Ιουστίνου Β ( ) και του Τιβερίου Α'. Και στα δύο περιστατικά παρασκηνιακός συντονιστής των ενεργειών αυτών υπήρξε η Σοφία, σύζυγος και χήρα του Ιουστίνου Β. Στην πρώτη περίπτωση (578) η Σοφία, διαβλέποντας το τέλος του συζύγου της και την επικείμενη ανάρρηση του καίσαρα Τιβερίου στο θρόνο, στράφηκε προς τον Ιουστινιανό. Το σχέδιο προέβλεπε τη δολοφονία του Τιβερίου και την άνοδο εκείνου στο θρόνο. Ωστόσο, ο Τιβέριος διέγνωσε τις προθέσεις της Σοφίας και του Ιουστινιανού και αποκάλυψε τη συνωμοσία. Ο Ιουστινιανός τότε τρομοκρατημένος παρακάλεσε τον Τιβέριο να τον συγχωρήσει για το σφάλμα του, προσφέροντάς του λίτρες χρυσού. Ο Τιβέριος δέχτηκε την προσφορά και συμφιλιώθηκε μαζί του. Η ίδια ενέργεια επαναλήφθηκε κατά την περίοδο της εξουσίας του Τιβερίου, συγκεκριμένα το χρονικό διάστημα Η Σοφία συνωμότησε και πάλι με τον Ιουστινιανό, αλλά με το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Ιουστινιανός υπήρξε πιο αποτελεσματικός στο στρατιωτικό τομέα παρά στην ενασχόλησή του με την πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας. 1. Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (επιμ.), Procopii Caesariensis opera omnia 1 (Leipzig 1962), Kaegi, W.E., Justinian, Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford Dictionary of Byzantium 1 (New York Oxford 1991), σελ Kaegi, W.E., Justinian, Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford Dictionary of Byzantium 1 (New York Oxford 1991), σελ Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (επιμ.), Procopii Caesariensis opera omnia 1 (Leipzig 1962), Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (επιμ.), Procopii Caesariensis opera omnia 1 (Leipzig 1962), Stein, E., Iustinianus, στο Paulys Real-encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft 10 (Stuttgart 1919), σελ Ανατολικό γερμανικό φύλο συγγενές με τους Γότθους. Τον 4ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στη Δακία και σύντομα υποτάχθηκαν στους Ούννους. Βλ. Kazhdan, A., Gepids, στο Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York Oxford 1991), σελ Δημιουργήθηκε στις 10/11/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, 8. Δυτικό γερμανικό φύλο που κατέλαβε την Παννονία στις αρχές του 6ου αιώνα. Βλ. Brown, T.S., Lombards, στο Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York Oxford 1991), σελ Stein, E., Iustinianus, στο Paulys Real-encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft 10 (Stuttgart 1919), σελ Stein, E., Iustinianus, στο Paulys Real-encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft 10 (Stuttgart 1919), σελ Θεοφυλάκτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (επιμ.), Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972), Ο αριθμός φαντάζει υπερβολικός. Βλ. Stein, E., Iustinianus, στο Paulys Real-encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft 10 (Stuttgart 1919), σελ Βιβλιογραφία : Καραγιαννόπουλος Ι., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Θεσσαλονίκη 1987 Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (eds), Procopii Caesariensis opera omnia, 1-2, Leipzig Ευάγριος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Bidez, J. Parmentier, L. (eds), The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia, London 1898, ανατ Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (eds), Theophylacti Simocattae Historiae, Stuttgart 1972 Brown T.S., "Lombards", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 2, New York Oxford 1991, Kazhdan A., "Gepids", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 1, New York Oxford 1991, 844 Stein E., "Iustinianus", Paulys Real-encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft 10, Stuttgart 1919, Kaegi W.E., "Justinian", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 2, New York Oxford 1991, Ιωάννης Επιφανεύς, Ιστορίαι, Müller, C. (ed.), Fragmenta Historicorum Graecorum, 5, Paris 1885 Γλωσσάριo : θρίαμβος, ο Οργάνωση πανηγυρικών εκδηλώσεων στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να εορταστεί η επιστροφή του αυτοκράτορα (ή κάποιου στρατηγού) ύστερα από μια νικηφόρα εκστρατεία. Στο πλαίσιό τους πραγματοποιούνταν παρελάσεις στρατευμάτων με επικεφαλής τον αυτοκράτορα και τους στρατηγούς του, συνοδεία των αιχμαλώτων και λαφύρων που έφερναν μαζί τους από τις κατακτημένες περιοχές, καθώς και ιππικοί αγώνες στον Ιππόδρομο. Ο λαός της πρωτεύουσας (κυρίως οι Δήμοι) συμμετείχαν συνήθως μαζικά και ένθερμα στις εορταστικές εκδηλώσεις. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το Δημιουργήθηκε στις 10/11/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. λίτρα, η (λατ. libra) Μονάδα βάρους που ποικίλλει ανάλογα με τα μεγέθη. Η πιο διαδεδομένη ήταν η «λογαρική λίτρα», που καθιερώθηκε επί Κωνσταντίνου Α, το 309/310, ως βάση του νομισματικού συστήματος. Η λίτρα υπολογίζεται ότι ζύγιζε περ. 319 ή 324 γραμμ. και διαιρoύνταν σε 72 χρυσά νομίσματα (σόλιδους). Οι εκατό λίτρες συμπλήρωναν ένα κεντηνάριον. μαρζμπάν, ο (marzban) Στρατιωτικός αξιωματούχος και διοικητής παραμεθόριας επαρχίας στη Σασσανιδική Αυτοκρατορία της Περσίας (3ος 7ος αιώνας). πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. Πηγές Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (eds), Procopii Caesariensis opera omnia 2 (Leipzig 1964), Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (eds), Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972), Μένανδρος Προτήκτωρ, Ιστορία, Blockley, R.C. (ed.), The History of Menander the Guardsman (Liverpool 1985), σελ Παραθέματα Ο Ιουστινιανός λαμβάνει μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Γότθων της Ιταλίας (550): Βασιλεὺς δὲ τοῖς ξυμπεσοῦσι περιώδυνος γεγονὼς Ἰωάννην ἐκέλευε, τὸν Βιταλιανοῦ μὲν ἀδελφιδοῦν, Γερμανοῦ δὲ γαμβρὸν, ξὺν Ἰουστινιανῷ θατέρῳ τοῖν Γερμανοῦ παίδοιν τῷ στρατῷ τούτῳ ἐς τὴν Ἰταλίαν ἡγήσασθαι. καὶ οἱ μὲν τὴν ἐπὶ Δαλματίας ᾔεσαν, ὡς ἐν Σάλωσι διαχειμάσοντες, ἐπεὶ ἀδύνατα ᾤοντο εἶναι τηνικάδε τοῦ καιροῦ περιιοῦσι τὴν τοῦ κόλπου περίοδον ἐς Ἰταλίαν κομίζεσθαι διαπορθμεύεσθαι γὰρ νηῶν σφίσιν οὐ παρουσῶν ἀμήχανα ἦν. Προκόπιος, Υπέρ των πολέμων, Haury, J. Wirth, G. (eds), Procopii Caesariensis opera omnia 2 (Leipzig 1964), Ο Ιουστινιανός ορίζεται στρατηγός των δυνάμεων στη Μεσοποταμία (575): κατὰ τοῦτον δῆτα τὸν ἐνιαυτὸν στρατηγὸς προχειρίζεται Ἰουστινιανός, ὁ τοῦ Γερμανοῦ υἱός, τοῖς κορυφαιοτάτοις τῶν ἐν τέλει συναριθμούμενος. ὁ μὲν οὖν στρατηγὸς τὴν πάλαι τῶν στρατευμάτων ἀνάσκητον ἔκταξιν δι ἐπιμελείας ἀνώρθου διατυπῶν τὸ ἀτύπωτον καὶ μεταπλάττων πρὸς εὐσχημοσύνην τὸ ἄτακτον. Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορίαι, de Boor, C. Wirth, P. (eds), Theophylacti Simocattae Historiae (Stuttgart 1972), Ο Βυζαντινός ιστορικός Μένανδρος αναφέρεται στη δράση του Ιουστινιανού στο ανατολικό μέτωπο: εἶτα ἐγκελευσαμένου τοῦ Καίσαρος Ἰουστινιανὸν τὸν τῆς ἕω στρατηγὸν μεταφοιτῆσαι καὶ ἐν Ἀρμενίᾳ γενέσθαι αὐτὸν ἡγησόμενον τοῦ πολέμου, οὐδὲν ἧττον καὶ Ἰουστινιανὸς οὔπω παρῆν τῷ σημῆναι τοῦτο αὐτῷ τὸν Καίσαρα ὀψὲ καὶ οὐκ ἐν καιρῷ τοῖς πράγμασι χρήσασθαι, πρός γε καὶ τῆς συνήθους διανομῆς τοῦ χρυσίου τοῖς ἑῴοις καταλόγοις γεγενημένης οὐκ ἐπικαίρως, ἀλλὰ δῆτα ἐφυστερησάσης. Μένανδρος Προτήκτωρ, Ιστορία, Blockley, R.C. (ed.), The History of Menander the Guardsman (Liverpool 1985), σελ Δημιουργήθηκε στις 10/11/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : Βενέτης Ευάγγελος,, 2003, Χρονολόγιο λίγο μετά το 525: Γέννηση του Ιουστινιανού στην Κωνσταντινούπολη 550: Ο Ιουστινιανός οδηγεί βυζαντινό εκστρατευτικό σώμα έως τα Σάλωνα 552: Εκστρατεία εναντίον των Σλάβων του Ιλλυρικού : Επιχειρήσεις εναντίον των σασσανιδικών στρατευμάτων στην Ανατολή Ιούνιος 576: Θρίαμβος του Ιουστινιανού στην Κωνσταντινούπολη 578: Συνωμοσία κατά του αυτοκράτορα Ιουστίνου Β και του καίσαρα Τιβερίου : Συνωμοσία κατά του αυτοκράτορα Τιβερίου 582: Θάνατος του Ιουστινιανού στην Κωνσταντινούπολη Δημιουργήθηκε στις 10/11/2017 Σελίδα 5/5