ΕΘΙΣΜΟΙ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Transcript

1 ΕΘΙΣΜΟΙ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: ΜΠΡΑΤΣΗ ΡΟΖΑ-ΜΑΡΙΑ ΑΙΒΑΛΙΩΤΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΒΛΑΧΟΥ ΚΟΥΛΑ ΥΠΕΥΘΗΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΤΙΝΑ ΚΑΡΟΥΤΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ? Πολλοί από εσάς είτε μέσα από προσωπικά βιώματα είτε μέσω άλλων ( συγγενών,φίλων), έχετε βρεθεί αντιμέτωποι με τον εθισμό, ο οποίος σαν έννοια μπορεί να συμπεριλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων. Τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στον εθισμό; Ένας σύγχρονος ορισμός θα μπορούσε να είναι ότι ο εθισμός είναι μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο λαμβάνει μια ουσία ή συμμετέχει σε μια δραστηριότητα, η οποία μπορεί να είναι ευχάριστη, αλλά της οποίας η χρήση γίνεται καταναγκαστική και επηρεάζει σημαντικά την λειτουργικότητα του (εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, υγεία). Όπως λοιπόν είναι κατανοητό υπάρχουν δυο τύποι εθισμού, ο εθισμός σε ουσίες (ναρκωτικά, αλκοόλ,νικοτίνη) και ο εθισμός σε δραστηριότητες (τυχερά παιχνίδια, σεξουαλική δραστηριότητα, διαδίκτυο, αγορές, φαγητό). Ο εθισμός είναι μια επίπονη κατάσταση, οι πάσχοντες από αυτόν μη έχοντας επίγνωση του προβλήματος και έλεγχο της συμπεριφοράς τους δημιουργούν δυσλειτουργικές καταστάσεις με επιπτώσεις τόσο στο εαυτό τους όσο και στους άλλους. Ο εθισμός είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, πολλοί από εσάς ακούτε για σωματικό εθισμό άλλοι για ψυχολογικό. Όταν μιλάμε για σωματικό εθισμό συνήθως αναφερόμαστε στην σωματική εξάρτηση. Η σωματική εξάρτηση είναι μια βιολογική κατάσταση κατά την οποία το σώμα προσαρμόζεται στην παρουσία μια ουσίας, έτσι ώστε μετά από συστηματική χρήση για να έχει το ίδιο αποτέλεσμα η ουσία να απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες, κάτι το οποίο είναι γνωστό ως ανοχή. Εξαιτίας της ανοχής, όταν η ουσία αποσυρθεί από τον οργανισμό δημιουργείται μια άλλη αντίδραση γνωστή ως στερητικό σύνδρομο. Το στερητικό σύνδρομο περιλαμβάνει τόσο ψυχολογικά (έντονο άγχος,ευερεθιστότητα) όσο και σωματικά συμπτώματα (πονοκεφάλους, ναυτία,

3 τρέμουλο, ψευδαισθήσεις ). Ένα σημαντικό στοιχείο της ψυχοβιολογικής εξάρτησης έχει να κάνει με την υπερβολική αντίδραση του εγκεφάλου σε νύξεις ή περιβαλλοντικά σινιάλα (ερεθίσματα) τα οποία παραπέμπουν έμμεσα η άμεσα σε χρήση ουσιών ή εθιστικών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα κάποιος που απέχει από το αλκοόλ, περνώντας έξω από ένα μπαρ μπορεί να νιώσει μια σφοδρή επιθυμία να καταναλώσει αλκοόλ η οποία μπορεί να συνοδεύεται και από άλλες σωματικές εκδηλώσεις όπως εφίδρωση ή ταχυπαλμία. Επίσης μια σειρά αντικειμένων όπως κλειδιά, στυλό, αναπτήρες, κουτάλια που φαινομενικά δείχνουν αθώα, για ένα νυν ή πρώην εξαρτημένο μπορεί να προκαλέσουν μια σειρά ψυχοβιολογικών αντιδράσεων οι οποίες ίσως οδηγήσουν το άτομο ακόμη και σε υποτροπή. Μια σειρά ερευνών με σύγχρονες μεθόδους απεικόνισης του εγκεφάλου (Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού) έδειξαν ότι ο εγκέφαλος πρώην εθισμένων ατόμων ακόμη και μετά την παρέλευση αρκετών ετών συνεχίζει να υπερδιεγείρεται ως αντίδραση σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα εθισμού. Ο μηχανισμός που πιθανόν βρίσκεται πίσω από αυτή την μορφή σωματικής εξάρτησης είναι αυτός της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης. Το ερώτημα που απασχολεί πολλούς, είναι γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι περισσότερο επιρρεπείς σε εθιστικές συμπεριφορές. Είναι οι συνθήκες και το περιβάλλον που οδηγούν κάποιον στον εθισμό ή μήπως η γενετική κληρονομιά που κουβαλάει ο κάθε άνθρωπος; Σε ουσίες όπως η κοκαΐνη, η νικοτίνη και το αλκοόλ φαίνεται να υπάρχει ένα ισχυρό γενετικό υπόβαθρο. Οι ψυχικές διαταραχές είναι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας στον εθισμό, άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, διπολική διαταραχή και άλλες διαταραχές, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν εθιστικές συμπεριφορές. Οι οικογενειακές δομές παίζουν και αυτές σημαντικό ρόλο, άνθρωποι που ανήκουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες με χαλαρούς δεσμούς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο στο να εθιστούν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Οι κοινωνικές συναναστροφές (παρέες) και η κοινωνική πίεση που παράγεται απ αυτές είναι ένας ακόμη επιβαρυντικός παράγοντας. Επιπροσθέτως η ηλικία που αρχίζει κάποιος τη χρήση και η φύση της ουσίας που καταναλώνει έχουν και αυτά την σημασία τους, αυτοί που βρίσκονται σε μικρότερη ηλικία έχουν περισσότερες

4 πιθανότητες να εθιστούν σε κάποιες ουσίες περισσότερο εξαρτησιογόνες από κάποιες άλλες.το έντονο άγχος και τη προσπάθεια του ανθρώπου να απαλλαγεί από αυτό, μπορεί με τη σειρά του να οδηγήσει σε εθισμό. Όπως λοιπόν είναι κατανοητό, ο εθισμός είναι το αποτέλεσμα ενός πολύπαραγοντικού μηχανισμού που φαίνεται να επηρεάζεται από επιμέρους ψυχολογικούς, βιολογικούς και γενετικούς παράγοντες. Κάποιος που έχει γενετικό υπόβαθρο δεν σημαίνει ότι είναι καταδικασμένος να εθιστεί κάποια στιγμή στη ζωή του. Επίσης η εθιστική συμπεριφορά δε σχετίζεται αποκλειστικά με την σωματική εξάρτηση ή τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, κάποιος μπορεί να εθιστεί σωματικά σε ουσίες ή ψυχολογικά σε δραστηρίοτητες στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η σωματική εξάρτηση.σε όλες τις μορφές εθισμού αυτό που είναι περισσότερο σημαντικό όσον αφορά την θεραπεία, είναι να βρεθούν τα βαθύτερα αίτιά του. Σημαντικό ρόλο στον εθισμό είτε αυτός περιλαμβάνει σωματική εξάρτηση είτε όχι, παίζει το ψυχολογικό υπόβαθρο το οποίο είναι κοινό σε όλα τα είδη εθισμού. Οι ειδικοί διαφωνούν για το εάν ο εθισμός είναι ασθένεια ή ψυχική διαταραχή και κατά πόσο η εξάρτηση από ουσίες και ο εθισμός σε όλες τις πτυχές του, έχουν την ίδια έννοια. Παρ όλα αυτά και παρά τις διαφωνίες, υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για τον εθισμό που περιλαμβάνουν τόσο τη φαρμακευτική αντιμετώπιση του όσο και την ψυχολογική. ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ο εθισμός στο Διαδίκτυο (internet addiction) μια

5 σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, προτάθηκε ως όρος πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) και έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young (1996), αναφέρεται στην «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της» (Mitchell, 2000). Ο εθισμός στο Διαδίκτυο αν και δεν έχει επισήμως αναγνωρισθεί ως κλινική οντότητα παρά μόνο σε Κίνα, Ν.Κορέα και Ταιβάν, αποτελεί μια κατάσταση, που προκαλεί σημαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική ή ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του ατόμου. Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας όλο και συχνότερα καλούνται, να προσεγγίσουν θεραπευτικά άτομα με προβληματική χρήση του Διαδικτύου. Ήδη στην επόμενη έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-V, θα συμπεριληφθεί ως χρήζουσα περισσότερη έρευνα η οντότητα "Internet Use Gaming Disorder", ένας όρος που δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε έρευνες ως σήμερα. Συνηθέστερη ορολογία πέρα από τον εθισμό στο Διαδίκτυο (Internet Addiction Disorder - IAD) είναι επίσης οι "Pathological Internet Use" (Παθολογική χρήση του διαδικτύου)», "Problematic Internet Use" (Προβληματική χρήση του διαδικτύου), "Excessive Internet Use" (Υπερβολική χρήση του διαδικτύου) και "Compulsive Internet Use" (Καταναγκαστική χρήση του διαδικτύου) (Widyanto & Griffiths, 2006). ΑΙΤΙΑ Το Διαδίκτυο έχει την ικανότητα να καλύψει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόμου. Ένα από τα χαρακτηριστικά του μέσου που προκύπτει από τη φύση του είναι ότι μπορεί να δημιουργήσει μια «ιδανική κατάσταση εαυτού», όπου το άτομο μπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες. Στο Διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, ενώ μπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική εμφάνιση, αφού δεν υπάρχει οπτική επαφή. Ταυτόχρονα, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, που συνιστά

6 κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Διαδικτύου. Συνήθως, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του εθισμού στο διαδίκτυο είναι αγόρια και μεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές οικογένειες). Πρόσφατες έρευνες στην Ελλάδα κατέδειξαν τη σημασία της γονικής μέριμνας και φροντίδας στην ανάπτυξη του εθισμού στο Διαδίκτυο (Siomos, 2012). Η βέλτιστη παροχή γονικής μέριμνας χαρακτηρίζεται από φροντίδα και υγιή προστατευτικότητα, ούτως ώστε το παιδί να κατευθύνεται και να καθοδηγείται με επάρκεια σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς να παρεμποδίζονται οι προσπάθειες του για την ανάδειξη προσωπικής ταυτότητας και αυτονόμησης. Αντίθετα, υπερπροστατευτικότα των γονέων και χαμηλά επίπεδα φροντίδας συνιστούν το πρότυπο μέριμνας 'affectionless control' (έλεγχος χωρίς στοργή) το οποίο συνδέθηκε με υψηλότερες βαθμολογίες εθισμού στο Διαδίκτυο. Ο εθισμός των εφήβων στο διαδίκτυο μπορεί, επίσης να είναι το αποτέλεσμα άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας, υπερκινητικότητα και κοινωνική φοβία. Συχνά όμως η ανάπτυξη καταθλιπτικού συναισθήματος ή άγχους έπεται της εμφάνισης του εθισμού, όπως συμβαίνει και με άλλες εθιστικές συμπεριφορές. Αυτό καταδεικνύει την αναγκαιότητα εκτίμησης κάθε περίπτωσης από ειδικό ψυχικής υγείας ο οποίος θα είναι σε θέση να κρίνει την ύπαρξη ή μη συννοσηρών καταστάσεων. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ 1. Συμπτώματα συνδρόμου απόσυρσης, όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού,άγχος, έμμονη σκέψη για το διαδίκτυο και όνειρα για το διαδίκτυο. 2. Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές με το διαδίκτυο (λογισμικά, σκληροί δίσκοι κ.λ.π)

7 3. Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και προσωπικό επίπεδο. 4. Μειωμένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο έφηβος στο διαδίκτυο. 5. Σε προχωρημένες περιπτώσεις ο έφηβος δεν κοιμάται, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή, μπορεί να σταματήσει ακόμα και το σχολείο. Ακόμη, απομονώνεται, από την οικογένεια και τους φίλους του, γίνεται επιθετικός, μπορεί να κλέβει χρήματα από του γονείς για να παίζει. Τέλος, φτάνει σε σημείο να μην τρώει ή και το αντίθετο (να παχαίνει πολύ). ΠΟΙΕΣ ΗΛΙΑΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΜΦΑΝΙΖΟΥΝ ΣΥΧΝΟΤΕΡΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗ? Το φαινόμενο συνήθως εμφανίζεται αρχικά σε εφήβους κατά την πρώιμη εφηβεία (10-14 ετών) ή και σε μικρότερη ακόμη ηλικία. Είναι πιο έντονο κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι ασχολούνται με ηλεκτρονικά διαδικτυακά παιχνίδια στο σπίτι ή τα internet cafe. Ένας ακόμα πληθυσμός υψηλού κινδύνου είναι αυτός των φοιτητών, οι οποίοι καλούνται πολλές φορές για πρώτη φορά να οριοθετήσουν οι ίδιοι τη χρήση Διαδικτύου στην οποία προβαίνουν, μακριά από οικογενειακό έλεγχο αλλά και χωρίς το ξεκάθαρα δομημένο πλαίσιο υποχρεώσεων του σχολείου μέσης εκπαίδευσης. Σποραδικά εμφανίζεται το πρόβλημα και σε μεγαλύτερες ηλικίες όπου κυρίως αφορά περιπτώσεις υπέρμετρης ενασχόλησης με κοινωνική δικτύωση αλλά και διαδικτυακό τζόγο, όπως και διαδικτυακή πορνογραφία. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Για την αντιμετώπιση του φαινομένου έχει προταθεί η

8 κινητοποιητική συνέντευξη, το γνωστικό- συμπεριφορικό μοντέλο θεραπείας, η συμβουλευτική παρέμβαση στην οικογένεια, οι ομάδες απεξάρτησης, ενώ υπάρχουν κάποια δεδομένα και για το ρόλο της φαρμακοθεραπείας στη θεραπεία. Ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση του εθισμού στα παιδιά και στους εφήβους είναι η ύπαρξη κοινής στάσης των γονέων, η παροχή υποστήριξης αλλά όχι κάλυψης και η τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα ορατό σημείο στο σπίτι και όχι στο δωμάτιο του παιδιού. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του εθισμού στο Διαδίκτυο έχει και η συμβουλευτική στην οικογένεια, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, που θα δράσει ευοδωτικά στη θεραπεία. Η κινητοποιητική συνέντευξη μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στον χειρισμό της άρνησης του προβλήματος, ένα συχνό εμπόδιο που παρατηρείται σε όλες τις ηλικίες. Στα πλαίσια της γνωστικό- συμπεριφορικής θεραπείας, εντοπίζονται οι γνωστικές διαστρεβλώσεις που εκλύουν και διατηρούν την προβληματική χρήση του Διαδικτύου, προωθείται η γνωσιακή αναδόμηση και ένας πιο ισορροπημένος και προσαρμοστικός τρόπος σκέψης. Παράλληλα χρησιμοποιούνται μια σειρά από συμπεριφορικές στρατηγικές, όπως η αναγνώριση του πρότυπου χρήσης του Διαδικτύου και η εφαρμογή ενός διαμετρικά αντίθετου προγράμματος χρήσης, η οριοθέτηση των περιόδων χρήσης με διάφορα εξωτερικά μέσα, παρακίνηση για ενασχόληση με ευχάριστες εναλλακτικές δραστηριότητες, η χρήση καρτών υπενθύμισης, η πλήρης αποχή από ιδιαίτερα προβληματικές διαδικτυακές εφαρμογές, η ενσωμάτωση καθορισμένων διαστημάτων χρήσης στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του χρήστη. Οι ομάδες απεξάρτησης χρησιμοποιούν τις πρακτικές των ομάδων απεξάρτησης από άλλους εθισμούς, όπως το πρόγραμμα των 12 βημάτων ή βασίζονται στις αρχές της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Σε ό,τι αφορά τη φαρμακοθεραπεία, η χρήση της εσιταλοπράμης φάνηκε αποτελεσματική σε μικρή ανοικτή μελέτη, έχει προταθεί η ναλτρεξόνη λόγω του μηχανισμού δράσης της στα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου, ενώ η μεθυλφενιδάτη αποδείχθηκε αποτελεσματική σε μια ανοικτή μελέτη σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) και εθισμό σε διαδικτυακά παιχνίδια. Σε κάθε περίπτωση, ο εθισμός στο Διαδίκτυο, ως ψυχική διαταραχή, χρήζει

9 αντιμετώπισης από επαγγελματίες ψυχικής υγείας εξειδικευμένους στο συγκεκριμένο αντικείμενο. ΠΟΙΟ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΣΕ ΟΛΟ ΑΥΤΟ? Ο ρόλος των γονέων είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση του εθισμού των παιδιών τους από το Διαδίκτυο. Όσο αναφορά την πρόληψη το σημαντικότερο πράγμα που χρειάζεται να κάνουν οι γονείς προκειμένου να μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικά τη χρήση του Διαδικτύου από τα παιδιά τους, είναι να γνωρίσουν οι ίδιοι το μέσο. Προς το παρόν, οι γονείς δε γνωρίζουν το μέσο και επιπλέον δε φαίνονται διατεθειμένοι να έλθουν σε επαφή με το Διαδίκτυο, ενώ ταυτόχρονα δεν ενδιαφέρονται για τις δραστηριότητες των παιδιών τους στο Ίντερνετ.Ταυτόχρονα, οι γονείς θα πρέπει κάποιες φορές να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο μαζί με το παιδί, ώστε να του δίνουν τις απαραίτητες κατευθύνσεις, ενώ η εγκατάσταση κάποιων φίλτρων στον υπολογιστή μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση ακατάλληλων για το παιδί ιστοσελίδων. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να έχουν τεθεί κάποιες βάσεις όταν το παιδί φτάνει στην εφηβεία, να υπάρχουν δηλαδή όρια. Για να υπάρξουν ωστόσο όρια θα πρέπει οι γονείς να μπορούν να διαθέσουν τον απαραίτητο χρόνο, αφού είναι δύσκολο για ενοχικούς γονείς να θέσουν όρια. Σε πιο πρακτικό επίπεδο, ο υπολογιστής είναι καλό να βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο και όχι στο δωμάτιο του παιδιού, ώστε να ελέγχεται διακριτικά η δραστηριότητα του παιδιού στο Διαδίκτυο. Ενώ, τέλος, οι γονείς θα πρέπει να συζητούν για τις διαδικτυακές διαδρομές του παιδιού τους, ώστε να έχουν πάντοτε ενημέρωση για τις ιστοσελίδες που επισκέπτεται, τα άτομα με τα οποία συνομιλεί και τις πληροφορίες που ανταλλάσσει με άλλα άτομα.

10 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ!! Ο συμπεριφορικός εθισμός συχνά συγχέεται με τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής δεν διακρίνεται από μικρότερο βαθμό ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας όμως διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και στο ότι δεν σημειώνεται τάση του ατόμου να επαναλάβει τη συμπεριφορά ώστε να απαλύνει δυσφορία που νιώθει όταν τη διακόπτει. Αντίθετα, το άτομο με υψηλό βαθμό εμπλοκής προβαίνει στη δραστηριότητα επειδή τη βρίσκει ευχάριστη. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων.η διάκριση της παθολογικής χρήσης της νέας τεχνολογίας από τον υψηλό βαθμό εμπλοκής (engagement) με αυτές αναδείχτηκε ως σημαντικός προβληματισμός των ερευνητών (Charlton & Danforth, 2004), Οι Charlton και Danforth κατέδειξαν ερευνητικά ότι τα κεντρικά κριτήρια στη κατηγοριοποίηση των εθιστικών συμπεριφορών σχετιζόμενων με δραστηριότητες χρήσης του Η/Υ είναι τα κριτήρια της αποτυχίας προσπαθειών μείωσης της χρήσης, της σύγκρουσης (με οιαδήποτε από τις εκφράσεις που προαναφέρθηκαν) και της συμπεριφορικής ειδικά κυριαρχίας στη ζωή του ατόμου (Charlton & Danforth, 2010).

11 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΩΤΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΘΙΣΜΟ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 1.Πως συνδυάζεται η έννοια του εθισμού με το Διαδίκτυο; Μπορεί κάποιος να εθιστεί σε μία απασχόληση, ένα μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας; Ο εθισμός στο Διαδίκτυο ανήκει στη κατηγορία των συμπεριφορικών εθισμών δηλαδή τα προβλήματα που ανακύπτουν όταν μία συγκεκριμένη συμπεριφορά ξεφύγει από τον έλεγχο του ατόμου. 2.Αυτό σημαίνει ότι εγώ που εργάζομαι και χρησιμοποιώ το Διαδίκτυο αρκετές ώρες με δεξιότητα, νιώθω και ικανοποίηση από το έργο μου θα χαρακτηριστώ «εθισμένος»; Ο συμπεριφορικός εθισμός συχνά συγχέεται με τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής δεν διακρίνεται από μικρότερο βαθμό ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας όμως διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και στο ότι δεν σημειώνεται τάση του ατόμου να επαναλάβει τη συμπεριφορά ώστε να απαλύνει δυσφορία που νιώθει όταν τη διακόπτει. Αντίθετα, το άτομο με υψηλό βαθμό εμπλοκής προβαίνει στη δραστηριότητα επειδή τη βρίσκει ευχάριστη. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων.

12 3.Ο κίνδυνος εθισμού είναι ένας κίνδυνος όπως το να μας κλέψουν τους κωδικούς μας, να κολλήσουμε κάποιον «ιό» ή να μας παρενοχλήσουν; Όχι. Πρόκειται για μία ψυχική νόσο, όπως και ο εθισμός στα τυχερά παιχνίδια ή στις χημικές παράνομες ουσίες. Σύντομα δε πρόκειται να συμπεριληφθεί στη νοσολογική κατηγοριοποίηση της επίσημης Ψυχιατρικής. Όσο σημαντική και αν είναι η λήψη μέτρων προστασίας κατά την περιήγηση στο Διαδίκτυο που αναφέρατε (και όλοι μας μπορούμε να βρούμε πλέον αυτές τις πληροφορίες εύκολα) αυτή δεν εξασφαλίζει κανέναν από θέματα εθισμού. Συνεπάγεται και ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο είναι ένα θέμα που αφορά όλους μας πρέπει δε να το διαχειρίζονται ειδικοί Ψυχικής Υγείας και μόνον. 4.Πότε λοιπόν πρακτικά γίνεται πρόβλημα η ενασχόληση με το Διαδίκτυο; Τα σημεία που παρατηρούμε σε ένα άτομο με συμπεριφορικό εθισμό είναι - Αισθάνεται καλά όταν ασκεί τη συμπεριφορά.. Για να συνεχίσει να αισθάνεται το ίδιο καλά πρέπει με τη πάροδο του χρόνου να αυξήσει το πόσο συχνά ασκεί τη συμπεριφορά. Αν για κάποιο λόγο δεν μπορεί να ασκήσει τη συμπεριφορά έχει άσχημη αίσθηση (όχι απλά στέρηση της καλής αίσθησης). Αν προσπαθήσει μόνο του το άτομο να ελαττώσει τη συμπεριφορά θα αποτύχει και θα επιστρέψει στο ίδιο μοτίβο. Η συμπεριφορά αυτή κυριαρχεί στις πράξεις του αλλά και στη σκέψη του, όταν για παράδειγμα δεν είναι συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο σκέφτεται πότε θα συνδεθεί με λαχτάρα. Η εν λόγω συμπεριφορά προκαλεί σύγκρουση τόσο με άλλα άτομα (π.χ μέλη της οικογένειας του που παραπονιούνται για το ότι είναι σε 2 η μοίρα) όσο και με τον ίδιο του τον εαυτό όταν συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να την αλλάξει. Ακόμη οι πόροι που καταναλώνει σε αυτή τη συμπεριφορά (χρήμα, χρόνος, νοητική συγκέντρωση) βρίσκονται σε βάρος άλλων σημαντικών δραστηριοτήτων που παραμελεί (εργασία, σπουδές, κοινωνικοποίηση) 5.Αυτός που είναι εθισμένος είναι ένα άτομο που δεν έχει φραγμούς ή που δεν γνωρίζει τι είναι το καλό για το ίδιο, πρέπει να το νουθετούμε, να το ψέγουμε και να του δείχνουμε το σωστό δρόμο για να το βοηθήσουμε; Δεν βοηθάει να σκεφτόμαστε τα άτομα με οποιαδήποτε έκφραση εθισμού ως άτομα που δεν «ξέρουν το σωστό» και πρέπει να ενημερωθούν ή να τα πείσουμε με κάποιο τρόπο για το «λάθος» τους. Όπως ένας ασθενής με υπέρταση, αναπνευστικά προβλήματα ή νεφρική ανεπάρκεια δεν μπορεί έτσι απλά από μόνος του να ρυθμίσει τη πίεση του, την αναπνοή ή τον τρόπο που δουλεύουν τα νεφρά του, έτσι και ένας ασθενής εθισμένος στο Διαδίκτυο δεν μπορεί πλέον να ρυθμίσει τη συμπεριφορά

13 του στο Διαδίκτυο αυτή είναι η φύση της νόσου του. Χρειάζεται κατάλληλη αντιμετώπιση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μπορούμε απλά να τον/την προτρέψουμε να αναζητήσει κατάλληλη βοήθεια για το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας του. 6.Μήπως ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν είναι παρά μία μορφή «ηθικού πανικού» της εποχής, όπως είχε συμβεί με την εισαγωγή του ραδιοφώνου ή της τηλεόρασης; Το Διαδίκτυο έχει μία ουσιαστική διαφορά από τα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας τη διαδραστικότητα. Είναι ένα εργαλείο το οποίο μορφοποιεί τόσο το στόχο του όσο και τον χρήστη του. Δίνει την επιλογή να μεταβάλλεις ενεργητικά τη διάθεση σου με τον ίδιο τρόπο που τα εργαστηριακά ποντίκια έχουν την «επιλογή» να πατήσουν έναν μοχλό ώστε να λάβουν την ανταμοιβή τους, ψίχουλα νοητικής και συναισθηματικής διέγερσης. Όταν ένα μέσο χρησιμοποιείται για αυτό το σκοπό (και μόνο τότε) δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί ως μέσο έκφρασης εθισμού. Δεν μπορούμε δε να αγνοήσουμε τη πραγματικότητα πολλών ατόμων που έχουν θυσιάσει θετικές πλευρές της ζωής τους στο βωμό της συνεχούς ενασχόλησης με το Διαδίκτυο. 7.Γιατί όμως κάποιος να στραφεί στο Διαδίκτυο και να παρουσιάσει συμπεριφορά εθισμού; Η ενασχόληση με το Διαδίκτυο γίνεται ακαταμάχητη εφόσον το άτομο παρουσιάζει κάποιες ανάγκες που βρίσκουν πρόσκαιρη ικανοποίηση μέσα από αυτήν. Οι λόγοι μπορεί να σχετίζονται με προϋπάρχοντα στοιχεία της προσωπικότητας του, υποκείμενες ψυχικές διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, κ.α), να είναι μία μαθημένη συμπεριφορά που ενισχύθηκε από τον περίγυρο (π.χ η τάση των γονέων να χρησιμοποιούν τον Η/Υ και το Διαδίκτυο για να αποσπάσουν τη προσοχή των παιδιών τους όπως με την τηλεόραση). Αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται με άλλο τρόπο ή ικανοποιούνται ευκολότερα με τη βοήθεια του Διαδικτύου. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το Διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία, εύκολη προσβασιμότητα, μικρό κόστος, απομονώνει από τον περίγυρο και είναι γενικά αποδεκτό ως μέσο. Αυτά τα στοιχεία του μπορεί να βοηθήσουν την έκφραση ψυχικών δυσκολιών μέσω της χρήσης του. 8.Τι έκταση έχει το φαινόμενο στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα έχουν γίνει ορισμένες από τις πλέον έγκυρες έρευνες παγκοσμίως από μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, καθώς το δείγμα ήταν είτε αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού είτε απογραφικό. Στη περιφέρεια Θεσσαλίας (αντιπροσωπευτικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού, 2006) το ποσοστό ατόμων με πιθανό πρόβλημα εθισμού ήταν 8.2% και στη νήσο Κω (απογραφικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού σε δύο φάσεις, 2008 και 2010) το ποσοστό ήταν το %. Στο Συνέδριο μας

14 στη Θεσσαλονίκη πρόκειται να παρουσιαστούν τα στοιχεία της δεύτερης διαδοχικής έρευνας στη νήσο Κω (2010) όπου και θα αναλυθεί η ανησυχητική διαχρονική εξέλιξη του φαινομένου. 9.Σε σύγκριση με ξένες χώρες που βρίσκεται η Ελλάδα; Τα ποσοστά παρουσιάζουν σημαντική διακύμανση ανάλογα με τη μεθοδολογία και το μέρος διεξαγωγής τους, οι χώρες της Άπω Ανατολής τυπικά αναφέρουν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Στη Κίνα ο αριθμός υπολογίζεται μεταξύ 9,72%-11% των χρηστών ηλικίας κάτω των 24 ετών. Πρόσφατη ανασκόπηση της καθηγήτριας Kimberly Young, υπολογίζει ότι παγκοσμίως το ποσοστό τείνει να είναι χαμηλότερο στο μαθητικό πληθυσμό με τιμές περί το 4,6-4,7%, ανεβαίνει στο γενικό πληθυσμό χρηστών με τιμές από 6-15% και μπορεί να φτάνει το 13-18,4% των φοιτητών. Η Δρ. Young θα συμμετάσχει με τηλε-συνδιάσκεψη στο Συνέδριο της Εταιρείας μας και θα παρουσιάσει τα σχετικά στοιχεία. 10.Πώς μπορεί ένα άτομο να καταλάβει αν είναι εθισμένο στο διαδίκτυο; Aπό την ιστοσελίδα της Συμβουλευτικής Υπηρεσίας φοιτητών προς αντιμετώπιση της παθολογικής χρήσης Η/Υ και Διαδικτύου ( παρατίθενται οι απλές ερωτήσεις που μπορεί κάποιος να απευθύνει στον εαυτό του με ειλικρίνεια Αισθάνεσαι να σε απασχολεί συνεχώς η χρήση του Η/Υ ή του Διαδικτύου (π.χ σκέφτεσαι τι έκανες τη προηγούμενη φορά ή ανυπομονείς για την επόμενη); Μένεις περισσότερο χρόνο στον Η/Υ ή στο Διαδίκτυο από ότι σχεδίαζες; Χρησιμοποιείς τον Η/Υ ή το Διαδίκτυο σαν μέσο διαφυγής από τα προβλήματα σου ή σαν τρόπο ανακούφισης από άγχος ή θλίψη; Νιώθεις άσχημα αν προσπαθήσεις να περιορίσεις τη χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου ή αν δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις; Χρειάζεται να χρησιμοποιήσεις περισσότερη ώρα τον Η/Υ ή το διαδίκτυο ώστε να σου φέρουν ανακούφιση; Η χρήση Η/Υ ή Διαδικτύου έχει αρνητικές συνέπειες για τις σπουδές σου; Οι φίλοι σου παραπονούνται ότι δεν σε βλέπουν πλέον; Είναι οι περισσότεροι σου φίλοι αποκλειστικά διαδικτυακοί; Εφόσον σε κάποια από αυτές τις ερωτήσεις απαντάς με ένα ναι τότε ενδέχεται να κάνεις χρήση του Διαδικτύου που να σου προκαλεί προβλήματα στη πραγματική ζωή σου, έξω από αυτό. 11.Έχω ακούσει για «κατάχρηση», «προβληματική χρήση», «εθισμό», κ.α όρους. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ποιος όρος είναι δόκιμος; Γενικά υπάρχει μία σύγχυση στη βιβλιογραφία ως προς την ορολογία και τον ορισμό του προβλήματος. Πολλές φορές βλέπουμε μεμονωμένους όρους όπως

15 εθισμός στα video games ή υπερενασχόληση με το facebook οι οποίοι αποτυγχάνουν να συλλάβουν τη φύση του προβλήματος, ήτοι τα πολυσύνθετα προβλήματα που επιφέρει στο χρήστη. Στο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας η διαταραχή πρόκειται να εισέλθει ως «Internet Addiction Disorder» (διαταραχή εθισμού στο Διαδίκτυο). Δεν είναι όμως και το κάθε πρόβλημα στη χρήση ικανής έντασης ώστε να χαρακτηριστεί εθισμός. Προς διευκόλυνση παρατίθενται οι σύντομοι ορισμοί της ερευνητικής ομάδας όπως δημοσιοποιήθηκαν ως τμήμα άρθρου στο περιοδικό Νευρολογία (Σιώμος και συνεργάτες, 2010). Α. Τυπική χρήση Διαδικτύου Η καλοήθης χρήση είτε σε εργασιακό περιβάλλον είτε για λόγους αναψυχής. Β. Προβληματική χρήση Διαδικτύου Η χρήση όπου δεν εξυπηρετείται κάποιος συγκεκριμένος σκοπός, παρά αποτελεί αυτοσκοπό προειδοποιώντας για πιθανή κατάχρηση. Γ. Κατάχρηση Διαδικτύου Ένα δυσπροσαρμοστικό, επαναλαμβανόμενο μοτίβο χρήσης που οδηγεί σε σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας κατά τη διάρκεια δωδεκάμηνης περιόδου, όπως καταδεικνύεται από: αποτυχία να διεκπεραιωθούν σημαντικές ευθύνες στην εργασία, σχολείο ή σπίτι κοινωνικά και διαπροσωπικά προβλήματα. χρήση σε καταστάσεις στις οποίες παρατηρούνται αρνητικές σωματικές συνέπειες (π.χ ελλιπή σίτιση, ύπνος, κοκ) προβλήματα με το νόμο Δ. Εξάρτηση από το Διαδίκτυο Μία χρόνια, προοδευτική ασθένεια που συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: τη καταναγκαστική χρήση του Διαδικτύου που ενέχει την απώλεια ελέγχου και τη συνέχιση της χρήσης παρά τις δυσμενείς συνέπειες. Η διάγνωση της εξάρτησης απαιτεί στη διάρκεια ενός δωδεκαμήνου τουλάχιστο τρία από τα ακόλουθα : ανάπτυξη 'ανοχής' συμπτώματα 'στέρησης'

16 χρήση για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ανεπιτυχείς προσπάθειες να μειωθεί ή να ελεγχθεί η χρήση, παραίτηση από σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές ή δραστηριότητες αναψυχής συνέχιση της χρήσης παρά τη γνώση ότι υπάρχουν επίμονα ή επαναλαμβανόμενα βιολογικά ή ψυχολογικά προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν ή επιδεινώθηκαν από τη χρήση. Ε. Εθισμός στο Διαδίκτυο Πρόκειται για περίπτωση που πληροί τα κριτήρια της εξάρτησης όπου όμως πλέον είναι η συνήθης συμπεριφορά για τον χρήστη και υπάρχει σοβαρή βαρύτητα. Ο εθισμένος λαχταρά να χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο με συγκεκριμένους τρόπους, χρονικό διάστημα και συχνότητα τα οποία είναι επικίνδυνα για τον ίδιο και ενδεχόμενα για αυτούς με τους οποίους έχει σχέσεις (π.χ περιπτώσεις ακραίας παραμέλησης των αναγκών του εαυτού ή συγγενικών προσώπων). 12.Βλέπουμε ότι έχετε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ως ελάχιστο όριο γιατί αυτό; Μήπως είναι πολύ μεγάλο/μικρό; Όλοι οι χρήστες του Διαδικτύου μετά από μία σύντομη περίοδο ενθουσιασμού με το νέο μέσο καλούνται να αυτορρυθμίσουν τη συμπεριφορά τους. Τυπικά αυτό το διάστημα είναι μικρό και ο χρήστης υιοθετεί ένα υγιές πρότυπο χρήσης. Ακόμη σε περιπτώσεις προβληματικής χρήσης μπορεί η ένταση να είναι μεγάλη αλλά να αντιπαρέρχεται το άτομο με δικές του προσπάθειες το πρόβλημα. Είναι καλό να αποφεύγουμε την «υπερδιάγνωση» και τις υπερβολές στη περιγραφή του προβλήματος. Το όριο του ενός έτους όμως είναι ρεαλιστικό καθώς π.χ στις μικρότερες ηλικίες εφόσον το πρόβλημα συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες για όλη τη ζωή αφού οδηγεί ακόμη και στην έξοδο από το σχολικό περιβάλλον. Παρομοίως για ένα ενήλικα αντίστοιχο διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της εργασίας ή μίας σημαντικής σχέσης. 13.Πως γίνεται η διάγνωση; Μπορούμε να μιλάμε για εθισμό με τις απαντήσεις σε ένα ερωτηματολόγιο ή πληροφορίες από τρίτους; Όπως κάθε διάγνωση ψυχικής διαταραχής χρειάζεται πλήρης κλινική συνέντευξη από εξειδικευμένο ειδικό Ψυχικής υγείας που μπορεί να χρησιμοποιήσει και δεδομένα από πιστοποιημένα εργαλεία (ερωτηματολόγια) κατά περίπτωση. Ερωτηματολόγια επίσης χρησιμοποιούνται για επιδημιολογική έρευνα μεγάλης κλίμακας ώστε να έχουμε μια αδρή εικόνα του φαινομένου στον πληθυσμό. Δεν σημαίνει ότι εφόσον κάποιος απαντά θετικά ή αρνητικά σε ένα ερωτηματολόγιο είναι κατ ανάγκη εθισμένος (ή όχι). 14.Τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός εφόσον αντιληφθεί ότι ένα παιδί μπορεί να είναι 'εθισμένο στο διαδίκτυο';

17 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι αυτός ενός ψυχιάτρου/αστυνόμου αλλά ενός παιδαγωγού. Αναφέρονται από κάποιους που δεν είναι ειδικοί ψυχικής υγείας, λίστες με 'συμπτώματα' που πρέπει να 'διαγνώσει' ο εκπαιδευτικός - τα 'συμπτώματα' όμως αυτά δεν είναι αποκλειστικά χαρακτηριστικά του φαινόμενου του εθισμού στο διαδίκτυο και μπορεί να αναφέρονται στη πλειονότητα των ψυχικών δυσκολιών που ίσως αντιμετωπίζει ένα παιδί και πρέπει να διερευνήσει ένας ειδικός ψυχικής υγείας. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να πράττει όπως συνήθως, δηλαδή εφόσον ανησυχεί για κάποιον μαθητή με πτώση επιδόσεων ή απουσίες τότε πρέπει από κοινού με τον γονιό να βρίσκουν τρόπους να βοηθηθεί, απλά έχοντας υπόψη τους και τη πιθανότητα προβληματικής χρήσης του διαδικτύου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

18 Τις πηγές για την παραπάνω εργασία αντλήσαμε από τις παρακάτω ιστοσελίδες: (Ερωτοαπαντήσεις για τον εθισμό στο διαδίκτυο) %CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CF %84%CF%85%CE%BF (Εθισμός στο διαδίκτυο) %CE%B5%CE%B8%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/ (Τι είναι εθισμός?)