Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης. Έκδοση: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης Αργυρούπολη, Ιούλιος 2015

Transcript

1 1

2 Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Πολιτισμού Παιδείας & Θρησκευμάτων Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης Ίδρυμα Νεολαίας & Δια Βίου Μάθησης Συγγραφική Ομάδα Γιώργος Φαραγγιτάκης, Υπεύθυνος ΚΠΕ Αργυρούπολης Θεμιστοκλής Σμπαρούνης, Αναπληρωτής Υπεύθυνος Αφροδίτη Κατσιγιάννη, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας Μιχάλης Φωτιάδης, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας Βασίλης Κωνσταντινίδης, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας Μαρία Δρακοπούλου, Μέλος Παιδαγωγικής Ομάδας Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη Εκπαιδευτικό υλικό για εκπαιδευτικούς και μαθητές (e-book) Έκδοση: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης Αργυρούπολη, Ιούλιος 2015 Στοιχεία επικοινωνίας: Μπουμπουλίνας 3, Αργυρούπολη τηλ , fax: Ιστοσελίδα: acee@otenet.gr secretary@kpea.gr Το υλικό αυτό αναπτύχθηκε για τις ανάγκες του προγράμματος «Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη» του ΚΠΕ Αργυρούπολης και η πρόσβαση σε αυτό είναι ΔΩΡΕΑΝ μέσω της ιστοσελίδας του. Το υλικό είναι ελεύθερο για μη εμπορική χρήση για εκπαιδευτικούς σκοπούς, με την υποχρέωση να αναφέρεται η πηγή του: 2015, ΚΠΕ Αργυρούπολης ISBN: Φωτογραφία εξωφύλλου: Θ. Σμπαρούνης Το εκπαιδευτικό υλικό εκδόθηκε στο πλαίσιο υλοποίησης της Πράξης «Δράσεις Δια Βίου Μάθησης για το Περιβάλλον και την Αειφορία», που χρηματοδοτείται από Εθνικούς Πόρους στο πλαίσιο του Έργου «Δράσεις Δια Βίου Μάθησης για το Περιβάλλον και την Αειφορία στην Περιφέρεια Αττικής» 2

3 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 8 Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου στον κήπο του ΚΠΕ (Δραστηριότητες 1 έως 5) 12 Δ1. Στο καπάκι : Χωρισμός ομάδων 13 Δ2. Βρες κάποιον που : Επικοινωνία & αλληλεπίδραση 14 Δ3. Φυτο-εξερεύνηση : Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας 16 Δ4. Σωματικά σχήματα : Σωματική αναπαράσταση του φυτού της ομάδας 32 Δ5. Κηπο γραφικές πινελιές : Αποτύπωση βλάστησης / χλωρίδας των παρτεριών 33 Δ6. Μάντεψε ποιό : Παρουσιάσεις εργασιών ομάδων 35 Β. Δραστηριότητες & πειράματα εννοιολογικής αποσαφήνισης 38 Δ7. Φυτο-σύνθεση : Τα μέρη και οι λειτουργίες του φυτού 40 Π1. Από το σπόρο στο φυτό : Πείραμα ανάπτυξης φυτού 45 Π2. Ο ήλιος θρέφει φυτά : Πείραμα για το ρόλο του φωτός 46 Δ8. Συνθέστε τη φωτοσύνθεση : Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης 47 Π3. Μη μου το στερείτε : Πείραμα για το CO 2 51 Π4. Εφιδρώσεις : Πείραμα επίδειξης της διαπνοής 53 Π5. Μη μου κλείνετε το στόμα : Πείραμα για τη θέση & το ρόλο των στομάτων 54 Π6. Χρωματο-πειρά(γ)ματα : Πείραμα για τη μεταφορά ουσιών στα φυτά 55 Π7. Από τα φύλλα μου μόνο : Πείραμα για την εξάτμιση του νερού από τα φύλλα 56 Δ9. Αέρας, ήλιος & νερό με αλλάζουν στο λεπτό : Παράγοντες της διαπνοής 57 Δ10. Τροφο-ενέργειες : Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα & πυραμίδα 59 Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου για το αστικό πράσινο στη γειτονιά 70 Δ11. Έχει ο καιρός γυρίσματα : Μελέτη μικροκλίματος 73 Δ12. Τα παιδία παίζει : Μελέτη πεδίου στην παιδική χαρά 75 Δ13. Τα παιδία ΔΕΝ παίζει : Μελέτη πεδίου σε δημόσιους αλλά όχι ελεύθερους χώρους πρασίνου 78 Δ14. Ο χώρος των αντιθέσεων : Εξετάζοντας σχέσεις (δημόσιο/ιδιωτικό κ.ά.) 81 Δ15. Όλοι το προσπερνάνε κανείς δεν το χαίρεται : Μελέτη πεδίου στο πάρκο του Σταθμού Μετρό Άλιμος 86 Δ16. Δια-βουλευόμαστε και όχι βολευόμαστε : Τελική δραστηριότητα αξιολόγησης 88 ΠΗΓΕΣ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 89 ΠΗΓΕΣ: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ 92 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 94 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό αναπτύχθηκε και χρησιμοποιείται για την υποστήριξη του ημερήσιου εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Αργυρούπολης με τίτλο: «Ο Κήπος του ΚΠΕ - το Πράσινο στην Πόλη». Η παρούσα έκδοση στοχεύει αφενός μεν στην προετοιμασία των σχολικών περιβαλλοντικών ομάδων που προτίθενται να παρακολουθήσουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα του ΚΠΕ, αφετέρου δε, στην υποστήριξη εκπαιδευτικών και μαθητών/μαθητριών που εκπονούν στο Σχολείο τους πολύμηνο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, project ή άλλα σχολικά προγράμματα και μαθήματα (π.χ. διαχείριση φυσικών πόρων) που έχουν σχέση με τους σχολικούς κήπους και το πράσινο στην πόλη. Το εκπαιδευτικό υλικό και οι δραστηριότητες όπως περιγράφονται έχουν ως βασική ομάδα στόχο τις ηλικίες ετών και συνδέονται με το αναλυτικό πρόγραμμα των τάξεων Ε Δημοτικού έως Γ Γυμνασίου, αλλά μπορούν να εφαρμοστούν με τροποποιήσεις και σε άλλες ηλικίες - τάξεις. Για την περεταίρω τεκμηρίωση του εκπαιδευτικού υλικού οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στη σχετική εργασία της Παιδαγωγικής Ομάδας του ΚΠΕ Αργυρούπολης που παρουσιάστηκε στο 7 ο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ (Φαραγγιτάκης κ.ά. 2015). Λίγα λόγια για το εκπ/κό πρόγραμμα «Ο Κήπος του ΚΠΕ το Πράσινο στην Πόλη»: Το ΚΠΕ Αργυρούπολης, αξιοποιώντας τη δημιουργία του εκπαιδευτικού κήπου, η οποία ακολούθησε την ίδρυση του το 1995, εγκαινίασε τη σχολική χρονιά εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα τους κήπους με μεσογειακά φυτά και το αστικό πράσινο. Με τη συστημική διερεύνηση ζητημάτων που αφορούν στη δημιουργία χώρων πρασίνου και με αφετηρία τη βασική βιολογική γνώση της ανάπτυξης και του οικολογικού ρόλου των φυτών, επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες να αναπτύξουν μια συνολική θεώρηση που θα τους/τις βοηθήσει να αξιολογήσουν τη χρήση φυτών της ελληνικής χλωρίδας για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους στην πόλη. Η μεθοδολογία του προγράμματος ακολουθεί τις αρχές της ομαδοσυνεργατικής, βιωματικής και ενταγμένης σε πλαίσιο μάθησης και εμπεριέχει ποικιλία διδακτικών τεχνικών όπως μελέτη πεδίου, περιβαλλοντικό μονοπάτι, διεξαγωγή πειραμάτων, εμπλουτισμένη εισήγηση, κ.ά. Με την ολοκλήρωση του προγράμματος τονίζεται η αναγκαιότητα για ανάληψη δράσης ώστε οι πολίτες που ζουν σε αστικό περιβάλλον να συνειδητοποιήσουν την οικολογική και κοινωνική αξία του πρασίνου στην πόλη και να αναλάβουν την ευθύνη για τη διαφύλαξη και την ενίσχυση του με οικολογικά κυρίως κριτήρια. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων στο λεκανοπέδιο της Αθήνας δεν είναι οι καλύτερες δυνατές, αφού μεταξύ των πολλών αρνητικών παραγόντων, κυριαρχεί η έλλειψη χώρων πρασίνου. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει έρευνα μεταξύ 79 ευρωπαϊκών πόλεων, από την οποία προκύπτει ότι οι κάτοικοί της πρωτεύουσας είναι οι λιγότερο ικανοποιημένοι από την ύπαρξη χώρων πρασίνου και πάρκων (EU, 2013). Μετά τη δεκαετία του 1950 υπήρξε ραγδαία επέκταση του οικιστικού ιστού, χωρίς σχεδιασμό και πρόβλεψη για το αστικό πράσινο. Κατά συνέπεια η επάρκειά του είναι περιορισμένη σε έκταση και διασπορά, ενώ το μέγεθος και η ποιότητα του, δεν αντιστοιχεί στο μέγεθός της πόλης (Ντούρος, 2001). Η Αθήνα βρίσκεται τελευταία μεταξύ των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πόλεων, αφού σε κάθε κάτοικο της φαίνεται να αντιστοιχούν μόλις 2,55 τ.μ. χώρων πρασίνου. Η ανάγκη προστασίας και διεκδίκησης χώρων πρασίνου σε τοπικό επίπεδο, σε αρκετές περιπτώσεις, προϋποθέτει πολυεπίπεδες κινητοποιήσεις μέσω της θεσμικής οδού και τη μεγαλύτερη δυνατή συσπείρωση πολιτών και φορέων. Θετικό παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η εμπειρία της αποτροπής της συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 24 για το περιβάλλον το 2007 (Μπελαβίλας & Βαταβάλη, 2009). Η δημιουργία του εκπαιδευτικού κήπου του ΚΠΕ Αργυρούπολης ξεκίνησε τη σχολική χρονιά Στόχος ήταν η προβολή στον εκπαιδευτικό κόσμο, στους μαθητές και στην τοπική κοινωνία των φυτών των Μεσογειακού Τύπου Οικοσυστημάτων που ταιριάζουν κλιματικά και εδαφολογικά στην περιοχή μας, τόσο για να ενισχυθεί σωστά το πράσινο στην πόλη, όσο και για να αξιοποιηθούν τέτοια φυτά στην αποκατάσταση του τοπίου μετά από πυρκαγιές σε δάση και στο περιαστικό πράσινο της Αττικής (Αριανούτσου & Φαραγγιτάκης, 1996). 5

6 Εικόνες: Φάσεις κατασκευής και διαμόρφωσης των παρτεριών του κήπου του ΚΠΕ (1996) Παράλληλα, η δημιουργία του κήπου απετέλεσε μια ουσιαστική παρέμβαση στην αισθητική εικόνα του Κέντρου αλλά και στην ποιότητα του μικροκλίματος του χώρου με προεκτάσεις στην ποιότητα ζωής όσων τον χρησιμοποιούν και στην κατανάλωση νερού και ενέργειας. Για την υλοποίηση της ιδέας του Υπευθύνου του ΚΠΕ συνεργάστηκαν η Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ Αργυρούπολης, ο Τομέας Οικολογίας του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ, ο Δήμος Αργυρούπολης, ο Βοτανικός Κήπος Ι.&Α. Διομήδους και ειδικοί με σχετική ενασχόληση σε δημόσιους φορείς και σε μη κυβερνητικούς οργανισμούς. 6

7 Ο κήπος, που αποτελείται κυρίως από μεσογειακά φυτά της ελληνικής χλωρίδας και έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα σε σχέση με το δάσος και το περιαστικό πράσινο, όπως και για την επικονίαση στα φρυγανικά οικοσυστήματα, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη ενός αυτοτελούς εκπαιδευτικού προγράμματος από την παρούσα Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ με θέμα: «Ο κήπος του ΚΠΕ - το πράσινο στην πόλη». Εικόνες: Στον εκπαιδευτικό κήπο του ΚΠΕ Αργυρούπολης κυριαρχούν χαρακτηριστικά φυτά της ελληνικής μεσογειακής χλωρίδας όπως χαρουπιά, κουτσουπιά, μυρτιά, δεντρολίβανο, κυπαρίσσι κά. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το έντονο ενδιαφέρον που έχει εκδηλωθεί από Σχολεία και εκπαιδευτικούς για τους σχολικούς κήπους τα τελευταία χρόνια, μας οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος. Άλλα κριτήρια επιλογής περιλαμβάνουν: την ανάδειξη της πολλαπλής αξίας του αστικού πρασίνου, την αξιοποίηση φυτών της ελληνικής χλωρίδας (Εικ. 1 & 2), τη γνωριμία με τα αστικά οικοσυστήματα και την ανακάλυψη της άγριας ζωής στην πόλη, την αξιοποίηση του τοπικού περιβάλλοντος του ΚΠΕ (πολλοί χώροι πρασίνου με ποικιλία χρήσεων και διαχείρισης), την παροχή δυνατότητας στα Σχολεία να παρακολουθήσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα χρησιμοποιώντας μόνο μέσα μαζικής μεταφοράς και ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος. 7

8 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Οι δραστηριότητες, αν και εξυπηρετούν τους στόχους του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Αργυρούπολης μπορούν να εφαρμοστούν ξεχωριστά και αυτόνομα η μία από την άλλη, σύμφωνα με την κρίση του εκπαιδευτικού και τους δικούς του στόχους. Εφαρμόζονται κατά ομάδες και έχουν σχεδιαστεί για πέντε ομάδες εργασίας. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να τις τροποποιήσει, να τις προσαρμόσει ή να τις συνδυάσει με όποιο τρόπο εκείνος νομίζει ότι θα εξυπηρετηθούν καλύτερα οι στόχοι του και οι εκπαιδευτικές ανάγκες της περιβαλλοντικής του ομάδας. Οι δραστηριότητες έχουν ομαδοποιηθεί σε τρείς ευρύτερες ενότητες ανάλογα με το εννοιολογικό τους περιεχόμενο και τη μεθοδολογική τους προσέγγιση. Οι ενότητες αυτές είναι: Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου στον κήπο του ΚΠΕ (Δ.1 έως Δ.6) Β. Δραστηριότητες (Δ.7 έως Δ.10) & πειράματα (Π.1 έως Π.7) εννοιολογικής αποσαφήνισης) στην αίθουσα διδασκαλίας και στον κήπο Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου & περιπτώσεων μελέτης για το αστικό πράσινο στη γειτονιά (Δ.11 έως Δ.15) Τελευταία περιγράφεται η δραστηριότητα της τελικής αξιολόγησης (Δ.16) Στην αρχή κάθε ενότητας περιγράφονται οι στόχοι και οι βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις ή διδακτικές τεχνικές (π.χ. μελέτη πεδίου, πειράματα επίδειξης κ.ά.) των δραστηριοτήτων. Η σειρά παρουσίασης των δραστηριοτήτων (αριθμούνται από Δ1 έως Δ16) και των πειραμάτων (από Π1 έως Π7) ακολουθεί τη σειρά εφαρμογής τους στο πρόγραμμα του ΚΠΕ Αργυρούπολης και δεν είναι δεσμευτική. Για κάθε δραστηριότητα ή πείραμα περιγράφονται: α. Ο τίτλος μαζί με κάποια διευκρίνιση για το είδος της δραστηριότητας όπου είναι απαραίτητο β. Τα υλικά & τα μέσα που χρειάζονται, περιλαμβανομένων και των Φύλλων Εργασίας (Φ.Ε.). Αυτά παρατίθενται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν εύκολα να εκτυπωθούν και να χρησιμοποιηθούν από την περιβαλλοντική ομάδα γ. Η περιγραφή και οι οδηγίες εφαρμογής της δραστηριότητας ή πειράματος δ. Η εκτιμώμενη ελάχιστη χρονική διάρκεια της δραστηριότητας (η οποία είναι ενδεικτική κυρίως για το χρόνο της εφαρμογής της στο ΚΠΕ) 8

9 Επιπλέον σε κάποιες από τις δραστηριότητες μπορεί να αναφέρονται επιπροσθέτως επιμέρους στόχοι, παιδαγωγική πλαισίωση, η σύνδεση με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών (ΑΠΣ), ενώ όπου κρίνεται απαραίτητο εμπεριέχεται και ένθετο με βασικούς ορισμούς (π.χ. τι είναι διαπνοή). Για λόγους ευχέρειας και ομαλής ροής του κειμένου, όπου χρησιμοποιείται ο όρος μαθητής / μαθητές νοούνται οι μαθητές και των δύο φύλων. Προκειμένου να είναι πιο εύχρηστη η παρούσα έκδοση για τους εκπαιδευτικούς που θέλουν να εφαρμόσουν τις δραστηριότητες, έχει καταβληθεί προσπάθεια η κάθε δραστηριότητα και το αντίστοιχο υλικό να παρουσιάζεται με απλό και συστηματικό τρόπο χωρίς να γίνονται παραπομπές σε παραρτήματα. Κάποιες από τις σελίδες της παρούσας έκδοσης που περιέχουν Φύλλα Εργασίας ή άλλο εποπτικό υλικό δραστηριοτήτων μπορούν να εκτυπωθούν και να κοπούν σύμφωνα με τις οδηγίες. 9

10 10

11 11

12 Α. Εισαγωγικές δραστηριότητες πεδίου στον κήπο του ΚΠΕ Η πρώτη, εισαγωγική ενότητα αναπτύσσεται με κύριο εκπαιδευτικό προσανατολισμό την εργασία σε ομάδες και την ανάπτυξη ικανοτήτων που υποστηρίζουν την ενεργητική και αποτελεσματική συμμετοχή των μαθητών. Για παράδειγμα καταβάλλεται μία πρώτη προσπάθεια για την καλλιέργεια της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της ανάληψης πρωτοβουλιών, της επίλυσης προβλήματος, της επεξεργασίας πληροφοριών, της δράσης μέσω απόκτησης και ανάλυσης των εμπειριών, της λήψης απόφασης και του κριτικού στοχασμού. Παράλληλα γίνεται και η γνωριμία των μαθητών με τα μεσογειακά οικοσυστήματα μέσω της παρατήρησης και της μελέτης χαρακτηριστικών φυτών στον κήπο του ΚΠΕ (μορφολογικά χαρακτηριστικά, σύνδεση με τη μυθολογία και την ιστορία, παραδείγματα χρήσεων). Ακολουθεί η παρουσίαση των μαθησιακών στόχων και της μεθοδολογικής προσέγγισης (παιδαγωγικές αρχές διδακτικές τεχνικές). Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες: - να γνωρίσουν χαρακτηριστικά είδη φυτών των μεσογειακών οικοσυστημάτων (μεσογειακά δάση κωνοφόρων, διαπλάσεις αείφυλλων-σκληρόφυλλων θάμνων και φρυγάνων) - να εξοικειωθούν με βασικές έννοιες και όρους από τις επιστήμες της Βοτανικής και της Οικολογίας - να αλληλεπιδρούν εποικοδομητικά μεταξύ τους κατά τη διεξαγωγή μιας ομαδικής εργασίας - να συνεργάζονται ως μέλη μιας εκπαιδευτικής ομάδας η οποία διαμορφώθηκε με τυχαίο τρόπο - να προτείνουν δημιουργικούς τρόπους επαναχρησιμοποίησης υλικών - να παρατηρούν το περιβάλλον γύρω τους και να διακρίνουν τα φυσικά στοιχεία που το προσδιορίζουν - να εκφράζονται ελεύθερα και να μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες και βιώματα σε κλίμα αποδοχής και αμοιβαίου σεβασμού - να προσδιορίζουν τα διαφορετικά επίπεδα στο χώρο μέσω της κατηγοριοποίησης των φυτών με κριτήριο την αυξητική τους μορφή (π.χ. δέντρο, θάμνος, πόα) - να επικοινωνούν μέσω συμβολικών συστημάτων αναπαράστασης (π.χ. με σωματική έκφραση) - να αποτυπώνουν ένα φυσικό στοιχείο σε σχέση με άλλα στο χώρο (για παράδειγμα, ένα φυτό σε παρτέρι). Μεθοδολογική προσέγγιση: εργασία σε ομάδες, βιωματική μάθηση, κατευθυνόμενη ανακαλυπτική προσέγγιση, μελέτη πεδίου, συμβολική-σωματική αναπαράσταση, χαρτογράφηση, ανάλυση κειμένου. περ

13 Δ1 Στο καπάκι : Χωρισμός ομάδων Υλικά μέσα: Καπάκια πλαστικών μπουκαλιών διαφορετικού χρώματος, υφασμάτινο σακουλάκι ή αδιαφανές κουτί Περιγραφή: Όλοι οι μαθητές σχηματίζουν έναν κύκλο και επιλέγουν τυχαία ένα αντικείμενο (πλαστικό καπάκι) μέσα από ένα αδιαφανές σακουλάκι. Αφού ολοκληρωθεί η διανομή ζητείται να αναφέρουν και να επιδείξουν το αντικείμενο που κρατούν. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την αρχική χρήση του και στη συνέχεια ο συντονιστής εκπαιδευτικός τους καλεί να προτείνουν πιθανούς τρόπους αξιοποίησής των αντικειμένων στο συγκεκριμένο στάδιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από τις προτάσεις των μαθητών επιλέγεται αυτή η οποία αναφέρεται στο σχηματισμό των ομάδων με κριτήριο το διαφορετικό χρώμα τους. 3 13

14 Δ2 Βρες κάποιον που : Επικοινωνία & αλληλεπίδραση Στόχος: Μέσω της ανάκλησης και της ανάδειξης προηγούμενων εμπειριών από το άμεσο περιβάλλον τους, οι μαθητές διευκολύνονται να δομήσουν συνδέσεις μεταξύ αυτών και των γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων, οι οποίες επιδιώκεται να επιτευχθούν στη μετέπειτα ανάπτυξη του προγράμματος. Υλικά μέσα: Φύλλο Εργασίας 1 (Φ.Ε. 1), μολύβια Περιγραφή: Πρόκειται για μια εισαγωγική δραστηριότητα αλληλεπίδρασης των μαθητών ως μελών μιας εκπαιδευτικής ομάδας. Κάθε μαθητής καθώς μετακινείται ανάμεσα στους συμμαθητές του προσπαθεί να ανακαλύψει και να καταγράψει εκείνους που απαντούν θετικά στις ερωτήσεις του εισαγωγικού φύλλου εργασίας: «Βρες κάποιον που». Οι ερωτήσεις είναι θεματικά εστιασμένες και αφορούν στην ύπαρξη ή μη χώρων πρασίνου στο άμεσο περιβάλλον. Αναπτύσσονται στη λογική διαβαθμισμένης κλίμακας τόσο ως προς το χώρο (από το μπαλκόνι και τον κοινόχρηστο αδόμητο χώρο της πολυκατοικίας έως τη σχολική αυλή και τη γειτονιά) όσο και ως προς το επίπεδο λήψης απόφασης (από τις ατομικές, προσωπικές επιλογές έως τις δημόσιες πολιτικές αστικού πρασίνου). 8 14

15 Φ.Ε. 1 Ας γνωριστούμε καλύτερα Ρωτώντας τα άτομα που βρίσκονται γύρω σας, βρείτε κάποιον που «..». Όταν τον βρείτε σημειώστε το όνομα του στη δεξιά στήλη του πίνακα. Αν ΝΑΙ συνεχίστε με άλλη ερώτηση για να βρείτε το επόμενο άτομο που «..», μέχρι να συμπληρώσετε 4 από τις 6 θέματα του πίνακα ή να τους ρωτήσετε όλους (για κάθε θέμα απευθυνθείτε σε διαφορετικό άτομο). Βρες κάποιον που : Όνομα έχει δει στη γειτονιά του μια ελιά. πιστεύει ότι θα πρέπει να καθαρίζουμε τα παρτέρια από ξερά φύλλα, κλαδιά, χόρτα κ.λπ. στον ακάλυπτο χώρο της πολυκατοικίας/μονοκατοικίας του υπάρχει γκαζόν. στη βεράντα /μπαλκόνι του καλλιεργεί αρωματικά φυτά. κάνει κομποστοποίηση. στη γειτονιά του υπάρχουν αρκετοί κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου. 15

16 Δ3α Φυτο-εξερεύνηση Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας (α) Υλικά - μέσα: κάρτες αποστολής ομάδας και τσάντες που περιέχουν: ατομικά καρτελάκια με εικονίδια φυτών, κάρτες πληροφοριών φυτού ομάδας, γλωσσάρι Περιγραφή: Οι μαθητές συνεργάζονται στις ομάδες τους προκειμένου να εντοπίσουν στον κήπο το φυτό που αντιστοιχεί στην ομάδα τους, αξιοποιώντας τα στοιχεία που τους δίνονται σε μία κάρτα (κάρτα αποστολής). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στους μαθητές, πρόκειται για την ανάληψη της πρώτης τους αποστολής και η αποστολή ξεκινά! Η χρήση υπαινικτικών πληροφοριών, οι οποίες αναφέρονται σε περιγραφικά, μυθολογικά στοιχεία καθώς και σε παραδείγματα χρήσης των φυτών, έχει επιλεγεί με σκοπό την πρόκληση της περιέργειας και του ενδιαφέροντος των μαθητών. Με τον τρόπο αυτό προωθείται η βασισμένη στη διερεύνηση μάθηση η οποία δεν περιορίζεται μόνο στο να απαντήσουν οι μαθητές απλά στο ερώτημα που τους τίθεται ή στο να αναπαράγουν την αναμενόμενη ορθή απάντηση. Κυρίως, ενθαρρύνεται η συν-ανακάλυψη και η συν-οικοδόμηση της γνώσης μέσω της ενεργητικής συμμετοχής και της αλληλεπίδρασης των μαθητών με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον (κήπος ΚΠΕ και ομάδα αντίστοιχα). Σε αυτό το συμμετοχικό μαθησιακό πλαίσιο, οι μαθητές/τριες προβληματίζονται, εκφράζουν τις απόψεις τους, διατυπώνουν υποθέσεις, διαφωνούν, επανεξετάζουν τα δεδομένα, παρατηρούν και διαπραγματεύονται πριν καταλήξουν στον εντοπισμό του φυτού της ομάδας τους. Ο εντοπισμός του φυτού ολοκληρώνει την ονοματοδοσία της κάθε ομάδας: Πεύκο, Χαρουπιά, Δάφνη, Μυρτιά, Δεντρολίβανο. 16

17 Δ3β Φυτο-εξερεύνηση Εντοπισμός και μελέτη του φυτού της ομάδας (β) Σε κάθε φυτό οι μαθητές βρίσκουν μια τσάντα που περιέχει υποστηρικτικό υλικό που αποτελείται από τα παρακάτω: καρτελάκια που απεικονίζουν εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά ή προϊόντα χρήσης κάθε φυτού, κάρτες πληροφοριών φυτού ομάδας, γλωσσάρι για την εξοικείωση των μαθητών με τη σχετική επιστημονική ορολογία. Μελετώντας το υλικό, οι μαθητές γνωρίζουν χαρακτηριστικά είδη φυτών τα οποία συνθέτουν τα μεσογειακά οικοσυστήματα (μεσογειακά δάση κωνοφόρων, διαπλάσεις αείφυλλων-σκληρόφυλλων θάμνων και φρυγάνων). Η σημασία της συγκεκριμένης μαθησιακής εμπειρίας ενισχύεται περαιτέρω στο βαθμό κατά τον οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως αφόρμηση-εισαγωγή σε θέματα τα οποία πρόκειται να εξεταστούν αργότερα στις επόμενες ενότητες (για παράδειγμα, ανάπτυξη προσαρμοστικών μηχανισμών των φυτών στις περιβαλλοντικές πιέσεις του μεσογειακού κλίματος, επιλογή φυτικών ειδών για φύτευση σε ιδιωτικούς και δημόσιους αστικούς χώρους πρασίνου)

18 ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ 1. Πεύκο (Pinus halepensis) 2. Χαρουπιά (Ceratonia siliqua) 3. Δάφνη ( Laurus nobilis) 4. Μυρτιά (Myrtus communis) 5. Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis) 18

19 ΚΑΡΤΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 1 -Είναι αειθαλές, ρητινοφόρο, κωνοφόρο δέντρο, χαρακτηριστικό είδος των μεσογειακών δασών - Τα φύλλα του είναι βελόνες και ο καρπός του το κουκουνάρι - Τα τελευταία χρόνια απειλείται από μία ασθένεια που είναι γνωστή και ως Βαμβακίαση -Στον κήπο του ΚΠΕ θα βρεις περισσότερα από ένα άτομα αυτού του είδους. Σχεδόν σε κάθε παρτέρι υπάρχει και από ένα Για ποιο φυτό πρόκειται; Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ (στο πλαϊνό παρτέρι); 2 - Οι πεσμένοι στο έδαφος καρποί του είναι σαν καφέ και σκληρά φασολάκια - Τα κλαδιά του απλώνονται πλατιά και κάνουν καλή σκιά - Τα φύλλα του είναι σύνθετα - Το μπόι του ξεπερνάει τον 1ο όροφο του Κ.Π.Ε -Οι καρποί του περιέχουν πολύ ζάχαρη, είναι πολύ θρεπτικοί και βοήθησαν στην επιβίωση πολλών ανθρώπων κατά την διάρκεια της κατοχής Για ποιο φυτό πρόκειται; Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ; 3 Είναι αρωματικό φυτό, θάμνος και τα φύλλα του: - έχουν χρώμα βαθύ πράσινο και κυματοειδή μορφή στα άκρα - έχουν χαρακτηριστικό άρωμα και η γεύση τους είναι πικρή - χρησιμοποιούνται στη μαγειρική νοστιμίζοντας όσπρια, όπως η φακή - μασούσε η Πυθία για να πει τους χρησμούς στο μαντείο των Δελφών Για ποιο φυτό πρόκειται; Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ; 19

20 ΚΑΡΤΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 4 Είναι θάμνος όμορφος, μυρωδάτος, τα φύλλα του είναι μικρά, λογχοειδή, με φωτεινό πράσινο χρώμα και ευωδιαστά - Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Μύρτο και την είχαν αφιερώσει στη θεά Αφροδίτη αφού με τα φύλλα της σκέπασε το γυμνό κορμί της όταν αναδύθηκε μέσα από τη θάλασσα - Από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της παράγεται αιθέριο έλαιο με εξαιρετικό άρωμα που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη φαρμακευτική και την παρασκευή καλλυντικών Για ποιο φυτό πρόκειται; Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ; 5 Είναι θάμνος φουντωτός! Όρθια έχει τα κλαριά του! - Τα κλαριά (βλαστοί) του μπορεί να είναι και ξυλώδη! - Τα φύλλα του σαν βελονάκια γκριζωπά ειν από κάτω και κοιτούν προς τα επάνω! - Αν το τρίψεις θα μυρίσει, έτοιμο να αρωματίσει τα φαγητά μας! (φακές, πατάτες, χοιρινό κρέας, στιφάδο κ.ά.) - Λουλουδάκια έχει μικρά που τις μέλισσες τραβούν (μωβ ή άσπρα). Είναι κοντά στην καλαμιά! Για ποιο φυτό πρόκειται; Μπορείτε να το εντοπίσετε στον κήπο του ΚΠΕ; 20

21 Κάρτα πληροφοριών Η ομάδα του πεύκου Χαλέπιος Πεύκη Pinus halepensis Η Χαλέπιος Πεύκη είναι το κυριότερο είδος πεύκου της ελληνικής χλωρίδας και αναπτύσσεται σε χαμηλό υψόμετρο μέχρι 1000 μέτρα. Τα φύλλα είναι βελονοειδή που φυτρώνουν 2-5 μαζί από μικρά κλαδιά. Ανθίζουν την άνοιξη κυρίως Μάρτιο - Απρίλιο. Οι κόκκοι της γύρης που βρίσκονται στα αρσενικά άνθη, φτάνουν στα θηλυκά άνθη, κυρίως με τον αέρα, κι έτσι γίνεται η επικονίαση. Μετά τη γονιμοποίηση οι θηλυκές ταξιανθίες μετατρέπονται σε ξυλώδη κώνο, το γνωστό μας κουκουνάρι. Εκτός από την ξυλεία που χρησιμοποιείται στην οικοδομική, τη ναυπηγική και την επιπλοποιία, τα πεύκα περιέχουν και τη ρητίνη (ρετσίνι) που είτε χρησιμοποιείται άμεσα για το ρετσίνωμα του κρασιού είτε έμμεσα με τα προϊόντα απόσταξής της ως φαρμακευτικά και βιομηχανικά υλικά. Τα τελευταία χρόνια απειλείται από την ασθένεια η οποία προκαλείται από το έντομο μαρσαλίνα (Marchalina hellenica) που ζει στο φλοιό τους παρασιτικά. Οι ουσίες που εκκρίνει μοιάζουν σαν βαμβάκι κι έδωσαν την ονομασία στην ασθένεια: Βαμβακίαση. Για την αντιμετώπιση της προκαλούμενης βλάβης, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί έντονος προβληματισμός; Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών 21

22 Καρτελάκια ομάδας 1. Πεύκο 22

23 Κάρτα πληροφοριών Η ομάδα της χαρουπιάς Χαρουπιά Ceratonia siliqua Η χαρουπιά, είναι γνωστή και ως ξυλοκερατιά ή κερατιά και στην Κύπρο τερατσιά. Ανήκει στα σκληρόφυλλα αειθαλή είδη της μακίας βλάστησης και ευδοκιμεί ακόμη και στα πιο ξερά και πετρώδη εδάφη. Είναι μακρόβιο φυτό που μπορεί να φτάσει σε ύψος περίπου μέχρι τα 13 μέτρα. Το φύλλωμά του είναι πυκνό και βαθυπράσινο με φύλλα σύνθετα και φυλλάρια σκληρά και δερματώδη. Τα άνθη είναι πολύ μικρά και απέταλα. Oι καρποί του δέντρου είναι μακριά και στριφτά «φασόλια» πράσινου χρώματος όταν είναι άγουρα, που γίνονται καφέ και ξυλώδη όταν είναι ώριμα. Από τη λέξη κεράτιον, όπως ονομαζόταν από παλιά ο καρπός της, προήλθε και η λέξη καράτι. Το βάρος του σπόρου των χαρουπιών έχει οριστεί ως η πιο μικρή μονάδα μέτρησης για το χρυσό και τους πολύτιμους λίθους (1 καράτι είναι περίπου 0,200 γραμμάρια χρυσού). Σήμερα, οι πλούσιοι σε σάκχαρα καρποί χρησιμοποιούνται κυρίως ως ζωοτροφή και στη βιομηχανία. Σε δύσκολες εποχές (πόλεμος, πείνα) οι εύγευστοι και θρεπτικοί καρποί της υπήρξαν πολύτιμοι για τη διατροφή των ανθρώπων. Οι αλεσμένοι καρποί του δίνουν αλεύρι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Παρασκευάζονται προϊόντα από χαρούπια, τα οποία αν και γλυκά είναι χαμηλότερης θερμιδικής αξίας, για αυτό και χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα της σοκολάτας. Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών. 23

24 Καρτελάκια ομάδας 2. Χαρουπιά 24

25 Κάρτα πληροφοριών Η ομάδα της δάφνης Δάφνη Laurus nobilis Η δάφνη είναι ιθαγενές φυτό των παραμεσόγειων περιοχών. Είναι ένας αρωματικός θάμνος πολύκλαδος, πολυετής και αειθαλής. Μπορεί να είναι αυτοφυής αλλά και να καλλιεργείται. Τα φύλλα του είναι εναλλασσόμενα, λογχοειδή, βαθυπράσινα με μικρό μίσχο. Είναι σκληρά, δερματώδη και γυαλιστερά στην πάνω επιφάνεια. Η οσμή των φύλλων είναι αρωματική και η γεύση τους είναι λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν το Μάρτιο με Απρίλιο είναι λευκωπά, μικρά και σχηματίζουν μικρές ταξιανθίες. Ο καρπός του έχει χρώμα κυανόμαυρο ή μαύρο όταν ωριμάσει, με μέγεθος μικρής ελιάς. Από τους καρπούς παράγεται έλαιο, το δαφνέλαιο. Εκτός από τις θεραπευτικές της ιδιότητες, τα φύλλα της χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και στη συσκευασία ξηρών καρπών για αρωματισμό και προφύλαξή τους από τα έντομα. Στην αρχαιότητα ήταν ιερό φυτό, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Η Πυθία, η πρωθιέρεια του θεού Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών πλενόταν, έπινε νερό από την Κασταλία πηγή και μασούσε φύλλα δάφνης πριν από κάθε χρησμοδότηση. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με τα κλαδιά του φυτού τους νικητές των αγώνων. Για το λόγο αυτό το φυτό ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή. Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών. 25

26 Καρτελάκια ομάδας 3. Δάφνη 26

27 Κάρτα πληροφοριών Η ομάδα της μυρτιάς Μυρτιά Myrtus communis Η μυρτιά γνωστή επίσης και ως Μυρσίνη ή Μυρσινιά ή Σμυρτιά, είναι θάμνος αειθαλής, μακρόβιος που συναντάται αυτοφυής στα μεσογειακά οικοσυστήματα με μακία βλάστηση σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Μπορεί εύκολα να καλλιεργηθεί σε κήπους και είναι εξαιρετικό ως διακοσμητικό φυτό. Τα φύλλα της είναι απλά, μικρά, λογχοειδή, εναλλασσόμενα και αρωματικά. Τα άνθη της είναι λευκά, μονήρη (μοναχικά) και εμφανίζονται την Άνοιξη. Ο καρπός της είναι μελανός (μαύρος) ή κυανόμαυρος μικρού μεγέθους. Οι αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν Μύρτο και την είχαν αφιερώσει στη θεά Αφροδίτη αφού με φύλλα μυρτιάς σκέπασε το γυμνό κορμί της όταν αναδύθηκε από τη θάλασσα. Έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται σαν αντισηπτικό και μαλακτικό για τις φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος (βρογχίτιδα, ερεθισμό του λαιμού, ξηρό βήχα και ιγμορίτιδα (φλεγμονή ρινικού κόλπου). Από τα φύλλα, τα κλαδιά και τα άνθη της παράγεται αιθέριο έλαιο, το μυρτέλαιο. Αυτό έχει εξαιρετικό άρωμα και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη φαρμακευτική και την παρασκευή καλλυντικών. Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών. 27

28 Καρτελάκια ομάδας 4. Μυρτιά 28

29 Κάρτα πληροφοριών Η ομάδα του δεντρολίβανου Δεντρολίβανο Rosmarinus officinalis Το δεντρολίβανο ή ροσμαρίνος ο φαρμακευτικός είναι όρθιος, πυκνόφυλλος και αρωματικός θάμνος με ύψος που δε ξεπερνά τα 2 μέτρα. Η λατινική ονομασία του φυτού Rosmarinus που σημαίνει δροσιά της θάλασσας, είναι σύνθετη από τις λέξεις ros (δροσιά) και marinus (θαλάσσιος) γιατί πιστευόταν ότι το φυτό μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς πότισμα, αρκούμενο μόνο στην υγρασία που έρχεται από τη θάλασσα. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, μικρά και μοιάζουν με πευκοβελόνες. Τα άνθη βρίσκονται κατά ομάδες και έχουν χρώμα γαλάζιο-μοβ. Δεν έχει ιδιαίτερη ανάγκη από πότισμα και μπορεί να φυτρώσει και σε βραχώδεις ορεινές περιοχές. Οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και για θυμίαμα. Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν τα φύλλα και τα άνθη του χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική και στην αρωματοποιία. Τα άνθη του προτιμώνται από τις μέλισσες και γίνονται πηγή για την παραγωγή μελιού. Επίσης χρησιμοποιείται στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική. Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών. 29

30 Καρτελάκια ομάδας 5. Δεντρολίβανο 30

31 Γλωσσάρι Ο κήπος των λέξεων Αειθαλής ές: το φυτό που διατηρεί το φύλλωμά του ολόκληρο το έτος με αποτέλεσμα να φαίνεται συνεχώς πράσινο. ΣΥΝΩΝΥΜΟ: Αείφυλλος, -ο, ΑΝΤΙΘΕΤΟ: Φυλλοβόλος, -ο. Αιθέρια έλαια: πτητικά έλαια που βρίσκονται στα φυτά και απομονώνονται με φυσική διαδικασία (απόσταξη, κ.ά.) και χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αρωμάτων. Εναλλασσόμενα (φύλλα): αναφέρεται στον τρόπο διάταξης των φύλλων στο βλαστό όπου κάθε φύλλο φύεται από διαφορετικό γόνατο. Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζονται διαφορετικές μορφές ταξιφυλλίας: Α. Εναλλασόμενα ή κατ εναλλαγή Β. Αντίθετα φύλλα Γ. Σε σπονδύλους Επικονίαση: η μεταφορά της γύρης από τους στήμονες στο στίγμα ενός άνθους του ίδιου είδους προκειμένου να γίνει η γονιμοποίηση. Ιθαγενής, -ές: χαρακτηρισμός ζώου, φυτού ή άλλου οργανισμού που κατάγεται από τον γεωγραφικό χώρο όπου ζει. ΣΥΝΩΝΥΜΟ: Αυτόχθονο, ΑΝΤΙΘΕΤΟ: Αλλόχθονο, ξενικό. Θυμίαμα: Η ρητινώδης ουσία που καίγεται σε θρησκευτικές τελετές και αναδίδει ευώδεις αναθυμιάσεις π.χ. το λιβάνι. Μακκί ή μακία βλάστηση: Μορφή βλάστησης που χαρακτηρίζει τις μεσογειακές περιοχές. Αποτελείται κυρίως από σκληρόφυλλους και αείφυλλους θάμνους και χαμηλά δέντρα όπως είναι τα πουρνάρια, οι κουμαριές, οι μυρτιές, οι δάφνες, ο σχίνος, η αγριελιά κ.ά. Πτητικός, -ή, -ό: αναφέρεται στα υγρά ή τις στερεές ουσίες που έχουν την τάση να εξατμίζονται, να εξαερώνονται γρήγορα. Ταξιανθία ή ανθοταξία: ο τρόπος διάταξης των ανθέων στο βλαστό ενός φυτού. Οι κύριοι τύποι ταξιανθίας παρουσιάζονται στην παρακάτω εικόνα: Χλωρίδα: Το σύνολο των φυτικών ειδών μιας περιοχής Πηγή: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια: Φυτολογία. Εκδοτική Αθηνών. 31

32 Δ4 Σωματικά σχήματα Σωματική αναπαράσταση του φυτού της ομάδας Περιγραφή: Οι μαθητές παροτρύνονται να αναπαραστήσουν με το σώμα τους το φυτό της ομάδας τους. Κάθε ομάδα εργάζεται συλλογικά χρησιμοποιώντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των μελών της προκειμένου να συνδημιουργήσει ευφάνταστες και πρωτότυπες μορφές σωματικής έκφρασης. Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του χρόνου μπορούμε να καλέσουμε τους μαθητές να επεξηγήσουν το σκεπτικό της επιλογής τους όσον αφορά την απόδοση των κύριων χαρακτηριστικών του φυτού. Ως μια δεύτερη εκδοχή και προκειμένου να υπογραμμιστεί η ποικιλία και ο εκφραστικός πλούτος των σχημάτων σωματικής αναπαράστασης, κάθε μαθητής μπορεί να αυτοσχεδιάσει κινητικά σε ατομικό επίπεδο. 4 32

33 Δ5 Κηπο γραφικές πινελιές Αποτύπωση βλάστησης / χλωρίδας των παρτεριών Υλικά μέσα: Πλαστικοποιημένο φύλλο με σκαρίφημα παρτεριού του κήπου (ένα για κάθε ομάδα), μαρκαδόροι Περιγραφή: Κάθε ομάδα αφού πάρει το πλαστικοποιημένο φύλλο-σκαρίφημα παρτεριού του κήπου επιχειρεί να αποτυπώσει το φυτό που μελετά στη θέση που βρίσκεται. Οι μαθητές υποστηρίζονται ως προς την ορθή χωροθέτηση των φυτών μέσω κάποιων στοιχείων τα οποία είναι ήδη αποτυπωμένα. Η ανάθεση της εργασίας είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης μεταξύ των μελών της ομάδας και συνήθως προτείνεται ο μαθητής του οποίου οι σχεδιαστικές δεξιότητες αναγνωρίζονται από την ομάδα. Οι μαθητές είναι ελεύθεροι να αποτυπώσουν με όποιο τρόπο επιθυμούν το φυτό (π.χ. κάτοψη ή σκίτσο). 5 33

34 ΠΑΡΤΕΡΙ 3 ΠΑΡΤΕΡΙ 4 ΠΑΡΤΕΡΙ 2 ΠΑΡΤΕΡΙ 1 34

35 Δ6 Μάντεψε ποιο : Παρουσιάσεις εργασιών ομάδων Ολοκλήρωση Α Ενότητας Περιγραφή: Η ενότητα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των εργασιών των ομάδων στην ολομέλεια. Κάθε ομάδα, χωρίς να αποκαλύψει το όνομα του φυτού, το περιγράφει, το αναπαριστά σωματικά και τέλος επιδεικνύει το σκίτσο του στο παρτέρι του ΚΠΕ. Μετά την παρουσίαση οι υπόλοιπες ομάδες προσπαθούν να μαντέψουν για ποιο φυτό πρόκειται κάθε φορά

36 36

37 37

38 Β. Δραστηριότητες & πειράματα εννοιολογικής αποσαφήνισης στην αίθουσα και στον κήπο Σύμφωνα με το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού προγράμματος η δεύτερη ενότητα πραγματοποιείται στην αίθουσα διδασκαλίας όπου επιδιώκεται η θεωρητική-εννοιολογική πλαισίωση του θέματος που μελετάται. Οι μαθητές εργάζονται ομαδικά για να κατακτήσουν έννοιες οι οποίες αναφέρονται στα τμήματα/όργανα του φυτού και των λειτουργιών τους με επικέντρωση στη φωτοσύνθεση και τη διαπνοή. Η μελέτη της διαπνοής σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές παραμέτρους που την επηρεάζουν (θερμοκρασία και υγρασία ατμόσφαιρας, ένταση ανέμου) εκλαμβάνεται ως προϋπόθεση για την κατανόηση των προσαρμοστικών μηχανισμών που έχουν αναπτύξει τα μεσογειακά φυτά προκειμένου να επιβιώσουν κατά τη θερινή ξηροθερμική περίοδο. Επίσης αναδεικνύεται ο οικοφυσιολογικός ρόλος των φυτών ως παραγωγών ενός οικοσυστήματος (δομή και λειτουργία) προκειμένου να υπογραμμιστεί η αξία ύπαρξης αστικών χώρων πρασίνου ως βιότοπου της άγριας ζωής στην πόλη (αστική βιοποικιλότητα). Η ενότητα ολοκληρώνεται με συζήτηση σε θέματα όπως: η πολλαπλή αξία του πρασίνου στο αστικό περιβάλλον (αισθητική, πολιτιστική, εκπαιδευτική) η συνεισφορά του πρασίνου στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος κ.ά οι διαχειριστικές πρακτικές αστικού πρασίνου που αφορούν σε συνηθισμένα λάθη διαχείρισης π.χ. χρήση υδροβόρων φυτών, χωροκατακτητικών ξενικών ειδών κ.ά., αλλά και σε ορθές πρακτικές π.χ. χρήση μεσογειακών φυτών, αξιοποίηση & βελτίωση κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, κομποστοποίηση κ.ά. Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες: - να διακρίνουν τα διαφορετικά τμήματα/όργανα του φυτού και να αναγνωρίζουν τις λειτουργίες τους για την ανάπτυξη του φυτού - να οργανώνουν τα μέρη έτσι ώστε να συνθέτουν το όλον/ το φυτό - να συσχετίζουν τις επιμέρους λειτουργίες των φυτών με οικολογικές, αισθητικές, οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους - να αναγνωρίζουν τα αναπτυξιακά στάδια του κύκλου ζωής των φυτών - να περιγράφουν τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και να αναγνωρίζουν την οικολογική, οικονομική και κοινωνική αξία της 38

39 - να περιγράφουν το μηχανισμό της διαπνοής των φυτών - να διακρίνουν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό διαπνοής των φυτών - να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της λειτουργίας της διαπνοής των φυτών για το περιβάλλον και τον άνθρωπο - να αναγνωρίζουν τους εξελικτικούς μηχανισμούς προσαρμογής των μεσογειακών φυτών (μέγεθος φύλλων, σκληροφυλλική βλάστηση, θέση στομάτων, εποχικός διμορφισμός) - να αναπτύξουν δεξιότητες καταγραφής των βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων των μικρο-οικοσυστημάτων στην πόλη - να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και ομαδικής εργασίας - να εξοικειωθούν με την επιστημονική μεθοδολογία, να προβληματίζονται και να διατυπώνουν υποθέσεις στην προσπάθειά τους να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα γύρω τους. Μεθοδολογική προσέγγιση: εργασία σε ομάδες, βιωματική μάθηση, κατευθυνόμενη ανακαλυπτική προσέγγιση, εισήγηση με πολυμεσικές εφαρμογές, πείραμα, μοντελοποίηση, αντιστοίχιση, συμπλήρωση πίνακα διπλής εισόδου, συζήτηση. Η ενότητα αυτή υποστηρίζεται σε όλη της τη χρονική διάρκεια με εμπλουτισμένη εισήγηση, η οποία περιλαμβάνει πληθώρα πολυμεσικών εφαρμογών (βίντεο, διαδραστικά applet, εικόνες, μοντέλα του μικρόκοσμου κ.ά.). Στα πλαίσια της παρούσας έκδοσης γίνεται περιγραφή μόνο των δομημένων βιωματικών δραστηριοτήτων που υποστηρίζουν την ενότητα και όχι των υπόλοιπων διδακτικών τεχνικών & μέσων. Επίσης, στην ενότητα αυτή εντάσσεται μια σειρά πειραμάτων (στο ΚΠΕ εφαρμόζονται ως πειράματα επίδειξης αλλά στα πλαίσια ενός προγράμματος Π.Ε. ή ενός project στο Σχολείο μπορούν να προετοιμαστούν και να εφαρμοστούν με τη συνεργασία μαθητών και εκπαιδευτικών) που ολοκληρώνουν την εννοιολογική προσέγγιση και την συνδέουν με τον πραγματικό κόσμο. περ

40 Δ7 Φυτο-σύνθεση : Τα μέρη και οι λειτουργίες του φυτού Υλικά μέσα: Πλαστικοποιημένες εικόνες τμημάτων του φυτού (ρίζα, βλαστός, φύλλα, άνθη, καρποί) καρτελάκια με τη λειτουργία κάθε τμήματος Περιγραφή: Δίνεται στους μαθητές φάκελος που περιέχει τμήματα ενός τυπικού φυτού (ρίζα, βλαστός, φύλλα, άνθη, καρποί) και ζητείται, συνεργαζόμενοι στις ομάδες τους, να συνθέσουν την εικόνα του φυτού. Αφού κάθε ομάδα ολοκληρώσει τη σύνθεση της, δίνονται και καρτελάκια με τη λειτουργία που επιτελείται σε κάθε τμήμα/ όργανο του φυτού και ζητείται να το τοποθετήσουν δίπλα στο αντίστοιχο τμήμα. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη συνεργατική ομαδική συζήτηση στην ολομέλεια ως προς τη σημασία κάθε επιμέρους λειτουργίας για τη ζωή του φυτού και τις οικολογικές, αισθητικές, οικονομικές και κοινωνικές επεκτάσεις. Σύνδεση με ΑΠΣ: Μελέτη Περιβάλλοντος Γ Δημοτικού, Βιολογία Β Λυκείου Γενικής Παιδείας 10 40

41 Εικόνα φυτού για κόψιμο κατά βούληση 41

42 Εικόνα φυτού κομμένη 42

43 Ενδεικτική σύνθεση του φυτού 43

44 Καρτελάκια λειτουργιών - οργάνων φυτού ΣΥΓΚΡΑΤΟΥΝ ΤΟ ΦΥΤΟ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ & ΑΠΟΡΡΟΦΟΥΝ ΝΕΡΟ & ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΦΥΤΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ ΝΕΡΟ & ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΣΤΑ ΦΥΛΛΑ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΥΣ ΣΠΟΡΟΥΣ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΟΤΑΝ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ ΦΤΙΑΧΝΟΥΝ ΤΗΝ ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΤΟ Εικόνες: Διαφορετικές εκδοχές σύνθεσης των ομάδων και αντιστοίχισης λειτουργιών 44

45 Π1 Από το σπόρο στο φυτό : Πείραμα ανάπτυξης φυτού ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΑΜΥΛΟ ΤΟΥ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ Υλικά μέσα: 1 διαφανές δοχείο, βαμβάκι εμποτισμένο σε νερό, ένα σπέρμα φασολιού Περιγραφή: Βάζουμε σ ένα διαφανές δοχείο βαμβάκι εμποτισμένο σε νερό και πάνω του ένα φασόλι. Παρατηρούμε μετά από μια βδομάδα ότι το φασόλι βγάζει ρίζα και τριχίδια και αρχίζει να αναπτύσσεται πριν αρχίσει να βγάζει πράσινους βλαστούς και φύλλα, δηλαδή πριν αρχίσει να φωτοσυνθέτει. Συμπέρασμα: Το αρτίβλαστο αρχικά τρέφεται από το αποθηκευμένο στο σπέρμα άμυλο. 45

46 Π2 Ο ήλιος θρέφει φυτά : Πείραμα για το ρόλο του φωτός Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΦΩΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Υλικά μέσα: 1 κουτί από φελιζόλ με καπάκι, βαμβάκι, σπέρματα φασολιάς Εικόνες: Δεξιά: Τα σπέρματα που βρίσκονταν κοντά σε άνοιγμα του φελιζόλ έχουν βλαστήσει και αναπτυχθεί. Αριστερά: Τα σπέρματα στο κέντρο του κουτιού δεν έχουν βλαστήσει. Περιγραφή: Σ ένα κουτί από φελιζόλ, που αποτελείται από δύο τμήματα, βάζουμε στο κάτω τμήμα βαμβάκι εμποτισμένο σε νερό. Στο καπάκι του κουτιού ανοίγουμε δύο κυκλικές τρύπες. Πάνω στο βαμβάκι, κάτω ακριβώς από τις τρύπες του φελιζόλ, βάζουμε από ένα σπέρμα φασολιάς. Στο μέσον του κουτιού (μακρύτερα από τις τρύπες από όπου περνάει το ηλιακό φως) τοποθετούμε ακόμα δύο σπέρματα πάνω στο βαμβάκι. Παρατηρούμε ότι στα σημεία που είναι οι τρύπες, τα σπέρματα της φασολιάς αρχίζουν και αναπτύσσονται και οι βλαστοί βγαίνουν έξω από τις τρύπες σε αντίθεση με τα σπέρματα που είναι μακριά από το ηλιακό φως και είτε είναι ατροφικά, είτε δεν αναπτύσσονται καθόλου. 46

47 Δ8 Συνθέστε τη φωτοσύνθεση Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης (1) Υλικά μέσα: πλαστικοποιημένη εικόνα φυτού στην οποία έχουν προσαρτηθεί τρία υφασμάτινα ημιδιαφανή σακουλάκια διαφορετικών χρωμάτων (γαλάζιο, πράσινο, καφέ), κάρτα οδηγιών, πλαστικά καπάκια διαφορετικών χρωμάτων που συμβολίζουν πέντε βασικούς παράγοντες της φωτοσύνθεσης (ήλιος: κίτρινο, νερό: μπλε, διοξείδιο του άνθρακα-co 2 : μαύρο, οξυγόνο: άσπρο, γλυκόζη: χρυσαφί) Φωτοσύνθεση: Η πολύπλοκη λειτουργία των φυτών κατά την οποία, παρουσία ηλιακού φωτός, παράγονται θρεπτικές ουσίες (σάκχαρα) από 2 απλές ενώσεις: νερό & διοξείδιο του άνθρακα. Περιγραφή: Στην αρχή της δραστηριότητας εφαρμόζεται το διαδραστικό πρόγραμμα για τη φωτοσύνθεση: Σε κάθε ομάδα δίνεται μια σειρά από καπάκια διαφορετικού χρώματος που συμβολίζουν κάποιους από τους παράγοντες της φωτοσύνθεσης: (ήλιος, νερό, διοξείδιο του άνθρακα, οξυγόνο, γλυκόζη). Στο πρώτο στάδιο οι μαθητές, ακολουθώντας τις έντυπες οδηγίες, καλούνται να τοποθετήσουν πάνω στην πλαστικοποιημένη εικόνα ή μέσα στα έγχρωμα σακουλάκια, διαφορετικού χρώματος που παριστάνουν διαφορετικούς χώρους (έδαφος - καφέ, φύλλο - πράσινο, αέρας - γαλάζιο), όσα απ αυτά νομίζουν ότι είναι απαραίτητα για να αρχίσει ένα φυτό να φωτοσυνθέτει (εικόνα κάτω δεξιά). 47

48 Δ8 Συνθέστε τη φωτοσύνθεση Αναπαράσταση της λειτουργίας της φωτοσύνθεσης (2) Περιγραφή: Δεύτερο στάδιο: Στη συνέχεια οι μαθητές συζητούν για το χώρο όπου λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση και τοποθετούν τα αντιδρώντα στο αντίστοιχο χώρο - σακουλάκι (δηλαδή στο φύλλο και τα πράσινα μέρη του φυτού - εικόνα πάνω δεξιά). Τρίτο στάδιο: Οι μαθητές συζητούν για τις διεργασίες που γίνονται κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και τοποθετούν τα προϊόντα της στην αρχική θέση που παράγονται (στο φύλλο - εικόνα κάτω αριστερά). Τέταρτο στάδιο: Οι μαθητές καλούνται να τοποθετήσουν τα προϊόντα στην τελική τους θέση (εικόνα κάτω δεξιά) και εξηγούν στην ολομέλεια τις διαδρομές μεταφοράς των ουσιών. Στο τέλος συζητούν για τον οικολογικό ρόλο της φωτοσύνθεσης και τις προεκτάσεις της. Σύνδεση με ΑΠΣ: Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Ε Δημοτικού, Βιολογία Α Γυμνασίου & Β Λυκείου Γενικής Παιδείας 10 48

49 49

50 Οδηγίες «ΣΥΝΘΕΣΤΕ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ» Παράγοντες που συμμετέχουν στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και τα προϊόντα της: Ήλιος-φως Νερό Διοξείδιο του Άνθρακα Γλυκόζη Οξυγόνο Απαντήστε στις ερωτήσεις και κάντε τις αντίστοιχες ενέργειες στην εικόνα του φυτού. Στάδια: 1. Ποιοι παράγοντες (από το περιβάλλον) χρειάζονται για να γίνει η φωτοσύνθεση; Τοποθετήστε τους παράγοντες (καπάκια) που χρειάζονται στην κατάλληλη θέση της εικόνας. 2. Πού γίνεται η φωτοσύνθεση; Μετακινήστε τους παράγοντες (καπάκια) προς τη θέση που γίνεται η φωτοσύνθεση ακολουθώντας την αντίστοιχη πορεία. 3. Ποιά είναι τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης; Επιλέξτε τα αντίστοιχα προϊόντα (καπάκια) και τοποθετήστε τα στη θέση που γίνεται η φωτοσύνθεση. 4. Πού πηγαίνουν τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης; Μένουν όλα εκεί που παράγονται; Αν όχι, μετακινήστε τα προϊόντα (καπάκια) στις αντίστοιχες θέσεις. 50

51 Π3 Μη μου το στερείτε : Πείραμα για το CO 2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Υλικά μέσα: 2 γλάστρες με παρόμοιας ανάπτυξης φυτά λουΐζας, 1 νάυλον διάφανη σακούλα, 2 ίδιες σύριγγες, 1 πλαστικό ποτήρι με ασβεστόνερο Διαδικασία: Παίρνουμε δύο γλαστράκια με φυτά (π.χ. Λουΐζα) παρόμοιας βλαστητικής ανάπτυξης. Δίπλα στο ένα γλαστράκι βάζουμε διαφανές πλαστικό ποτήρι με ασβεστόνερο (το οποίο έχει την ικανότητα να δεσμεύει το CO 2 ), ενώ στο άλλο όχι. Στη συνέχεια αυτό με το ασβεστόνερο το σκεπάζουμε με νάυλον διαφανή σακούλα και τα τοποθετούμε δίπλα - δίπλα ώστε να εκτίθενται στην ίδια ηλιακή ακτινοβολία

52 Π3 Μη μου το στερείτε : Πείραμα για το CO 2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΣΤΗΝ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Εικόνες: Διαδικασία ποτίσματος στο σκεπασμένο φυτό. Εικόνες: Το φυτό μάρτυρας (αριστερά) μετά από 3 εβδομάδες αναπτύσσεται κανονικά. Αντίθετα το σκεπασμένο φυτό (δεξιά) ξεράθηκε στο ίδιο διάστημα. Συνέχεια διαδικασίας: Ποτίζουμε και τα δύο τακτικά με την ίδια ποσότητα νερού. Μετά από τρεις εβδομάδες παρατηρούμε ότι το φυτό στο γλαστράκι που είναι μέσα στη διαφανή σακούλα ξεραίνεται ενώ το άλλο όχι. Παρατηρούμε ότι στο κάτω μέρος του ποτηριού με το ασβεστόνερο έχει σχηματιστεί ίζημα που οφείλεται στη μετατροπή της βάσης του ασβεστίου σε ανθρακικό ασβέστιο. Αυτό συμβαίνει επειδή σε πρώτη φάση το διοξείδιο του άνθρακα που περιέχεται στη σακούλα δεσμεύεται από το ασβεστόνερο. Σε δεύτερη φάση το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώνεται κατά την αναπνοή του φυτού δεσμεύεται και αυτό. Συμπέρασμα: Για να φωτοσυνθέτει το φυτό, χρειάζεται και το διοξείδιο του άνθρακα. Χωρίς αυτό φωτοσύνθεση δε γίνεται και συνεπώς ούτε ανάπτυξη. 52

53 Π4 Εφιδρώσεις : Πείραμα επίδειξης της διαπνοής ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΝΟΗΣ Υλικά μέσα: 1 φυτό με πλούσιο φύλλωμα σε γλάστρα ή σε παρτέρι, διαφανής νάυλον σακούλα, μονωτική ταινία Εικόνες: Στα εσωτερικά τοιχώματα της σακούλας σχηματίζονται σταγόνες από τη συμπύκνωση των υδρατμών που αποβάλλονται από το φυτό με το μηχανισμό της διαπνοής. Διαδικασία: Κλείνουμε με διαφανή πλαστική σακούλα κάποιους βλαστούς και φύλλα ενός φυτού (π.χ. μυρτιάς που υπάρχει στον κήπο του ΚΠΕ). Με πλαστική μονωτική ταινία δένουμε τη σακούλα και κλείνουμε αεροστεγώς το άνοιγμά της, ούτως ώστε να αποφεύγονται οι ανταλλαγές αερίων με την ατμόσφαιρα. Μετά από μια μέρα εμφανίζονται σταγονίδια στο εσωτερικό της σακούλας που σταδιακά μετατρέπονται σε υγρό (νερό) στο κάτω μέρος της. Καλούμε τους μαθητές να προβληματιστούν και να εξηγήσουν την εμφάνιση των σταγονιδίων (η συζήτηση & επεξήγηση του φαινομένου γίνεται στο επόμενο στάδιο της εννοιολογικής αποσαφήνισης μέσα στην τάξη). 53

54 Π5 Μη μου κλείνετε το στόμα Πείραμα για τη θέση και το ρόλο των στομάτων Υλικά μέσα: 2 τμήματα μεσογειακού φυτού (π.χ. αγγελικής) με βλαστούς και φύλλα, 2 πλαστικά μπουκάλια με νερό, υγρή κόλλα Εικόνες: Στο φυτό στο αριστερό μπουκάλι επικαλύφθηκε με κόλλα η πάνω επιφάνεια των φύλλων ενώ στο δεξιό, στο οποίο παρατηρείται μαύρισμα των φύλλων (νέκρωση), επικαλύφθηκε η κάτω επιφάνεια (στην οποία βρίσκονται τα περισσότερα στόματα). Διαδικασία: Κόβουμε δύο βλαστούς με φύλλα ενός φυτού της μεσογειακής χλωρίδας (π.χ. αγγελικής) και τους βάζουμε σε δύο διαφορετικά μπουκάλια με νερό. Στο πρώτο μπουκάλι (εικόνες αριστερά) καλύπτουμε με κόλλα όλη την πάνω επιφάνεια τριών φύλλων. Στο δεύτερο μπουκάλι (εικόνες δεξιά) καλύπτουμε με κόλλα όλη την κάτω επιφάνεια τριών επίσης φύλλων. Προσέχουμε ώστε τα φύλλα να είναι ισομεγέθη. Μετά από μια βδομάδα παρατηρούμε ότι στο δεύτερο μπουκάλι έχουν νεκρωθεί τα φύλλα που είχαν καλυφθεί με κόλλα στην κάτω επιφάνεια (όπου βρίσκονται και περισσότερα τα στόματα των φύλλων). Σε αντίθεση, τα φύλλα που είχαν καλυφθεί με κόλλα στην πάνω επιφάνεια έχουν επιβιώσει. Καλούμε τους μαθητές να προβληματιστούν γιατί συμβαίνει αυτό. Συμπέρασμα: Τα στόματα βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και αν σφραγιστούν το φυτό νεκρώνεται. 54

55 Π6 Χρωματο-πειρά(γ)ματα Πείραμα για τη μεταφορά ουσιών στα φυτά ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΥΣΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΡΙΖΑ ΣΤΑ ΑΝΘΗ Υλικά μέσα: 1 διαφανές πλαστικό δοχείο με νερό, χρωματιστό μελάνι, ανοιχτόχρωμο τριαντάφυλλο Διαδικασία: Σε γυάλινο διαφανές δοχείο διαλύουμε μπλε μελάνι (ή άλλου χρώματος) σε νερό και τοποθετούμε μέσα σ αυτό ένα λευκό ή κίτρινο τριαντάφυλλο (ή λευκά άνθη βιβούρνου) φροντίζοντας ώστε ο μίσχος να είναι βυθισμένος στο νερό. Σε μία - δύο μέρες παρατηρούμε τα πέταλα του τριαντάφυλλου να είναι περιφερειακά χρωματισμένα με το χρώμα της μελάνης. Συμπέρασμα: Η μεταφορά νερού και ουσιών γίνεται προς τα πάνω: από τη ρίζα στο άνθος. 55

56 Π7 Από τα φύλλα μου μόνο Πείραμα για την εξάτμιση του νερού από τα φύλλα Υλικά μέσα: 2 μπουκάλια με νερό, 2 κλαράκια πικροδάφνης, λίγο λάδι Διαδικασία: Κόβουμε από ένα φυτό (π.χ. πικροδάφνη) δύο ισομεγέθη κλαράκια περίπου 15 εκ. Στο ένα αφαιρούμε τα φύλλα αφήνοντας μόνο το βλαστό ενώ στο άλλο όχι. Τα τοποθετούμε σε δύο ίδια διαφανή μπουκάλια που περιέχουν νερό, φροντίζοντας να ναι οι βλαστοί μέσα στο νερό. Ρίχνουμε λάδι στα μπουκάλια και αυτό επικάθεται του νερού εμποδίζοντας την εξάτμισή του. Στο πλάι του μπουκαλιού κολλάμε αυτοκόλλητη λευκή ετικέτα και σημειώνουμε κάθε βδομάδα τη στάθμη του νερού. Μετά από δύο βδομάδες είναι πλέον ορατή η διαφορά στην στάθμη του νερού με χαμηλότερη αυτήν που περιέχει το βλαστό με τα φύλλα. Συμπέρασμα: Το νερό εξατμίζεται από τα φύλλα του φυτού. 56

57 Δ9 Αέρας, ήλιος & νερό με αλλάζουν στο λεπτό Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαπνοή ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΝΟΗΣ Υλικά μέσα: Φύλλα φυτών ομάδων, Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 2), μαρκαδόροι Διαπνοή: Η λειτουργία του φυτού κατά την οποία γίνεται αποβολή του νερού (με τη μορφή υδρατμών) από τα φύλλα (δια μέσου των στομάτων). Περιγραφή: Προκειμένου οι μαθητές να συνδέσουν τη θεωρία της διαπνοής (που αναλύεται με ποικιλία εποπτικών μέσων μέσα στην τάξη) με την πραγματικότητα, ζητείται από τις ομάδες να περιγράψουν για το φυτό τους πως η κατασκευή του φύλλου κάθε φυτού μπορεί να επηρεάζει το ρυθμό της διαπνοής. Όλα τα φυτά των ομάδων είναι μεσογειακά είδη με αντίστοιχες προσαρμογές για την επιβίωση τους κατά τη θερινή ξηρή περίοδο. Για την αξιολόγηση της κατανόησης της λειτουργίας δίνεται φύλλο εργασίας (Φ.Ε.2) στο οποίο οι μαθητές συμπληρώνουν τον πίνακα μεταβολής της διαπνοής (αύξηση ή μείωση) σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες π.χ. ένταση ηλιακής ακτινοβολίας, διάρκεια έκθεσης, θερμοκρασία, υγρασία, άνεμος κ.λπ. και γίνεται συζήτηση στην ολομέλεια. Σύνδεση με ΑΠΣ: Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Ε Δημοτικού, Βιολογία Α Γυμνασίου 5 57

58 58

59 Δ10 Τροφο-ενέργειες Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα και πυραμίδα (1) Υλικά μέσα: Φωτογραφίες αυτότροφων και ετερότροφων οργανισμών του κήπου, καλαμένια ιδιοκατασκευή, μανταλάκια Περιγραφή: Το ειδικό μέρος στην αίθουσα διδασκαλίας κλείνει με την οικοσυστημική θεώρηση των αβιοτικών (ηλιακή ακτινοβολία, θερμοκρασία, αέρας, έδαφος, νερό) σε αλληλεξάρτηση με τους βιοτικούς παράγοντες (φυτά, ζώα, μύκητες, κλπ.) του κήπου του ΚΠΕ. Ως τελική δραστηριότητα, οι μαθητές αρχικά τοποθετούν στη σειρά τις φωτογραφίες οργανισμών που τους δίνονται σχηματίζοντας τροφικές αλυσίδες (φωτ. πάνω δεξιά). Στη συνέχεια, οι μαθητές που είχαν φωτογραφίες αυτότροφων οργανισμών, καλούνται να τις τοποθετήσουν στο πρώτο επίπεδο της καλαμένιας ιδιοκατασκευής (φωτ. κάτω δεξιά) 59

60 Δ10 Τροφο-ενέργειες Τροφικές αλυσίδες, πλέγματα και πυραμίδα (2) Περιγραφή: Κατόπιν και οι υπόλοιποι μαθητές τοποθετούν τους οργανισμούς τους στα ανώτερα (τροφικά) επίπεδα της ιδιοκατασκευής (φωτ. πάνω δεξιά). Αφού έχει ολοκληρωθεί η τροφική πυραμίδα (φωτ. κάτω) ερωτούνται οι ομάδες τι γίνονται οι οργανισμοί στο τέλος του κύκλου ζωής τους και έτσι αναδεικνύεται η λειτουργία της αποικοδόμησης: οι οργανισμοί πεθαίνουν και πέφτουν στο έδαφος (φ. πάνω αριστερά) και οι αποικοδομητές αναλαμβάνουν δράση (φωτ. κέντρο). Σύνδεση με ΑΠΣ: Μελέτη Περιβάλλοντος Γ & Δ Δημ., Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Ε & Στ Δημ., Βιολογία Γ Γυμνασίου & Γ Λυκείου Γεν. Παιδείας 10 60

61 1 η τροφική αλυσίδα 61

62 2 η τροφική αλυσίδα 62

63 3 η τροφική αλυσίδα 63

64 4 η τροφική αλυσίδα 64

65 5 η τροφική αλυσίδα 65

66 Αποικοδομητές - μύκητες 66

67 Αποικοδομητές - μύκητες Φωτογραφίες οργανισμών του κήπου που σχηματίζουν 5 τροφικές αλυσίδες Τροφική Αλυσίδα 1: Φύλλα -> σαλιγκάρι -> καρακάξα -> αετογερακίνα Τρ. Αλυσίδα 2: Άνθος /γύρη -> μέλισσα -> σταχτοσουσουράδα -> γάτα Τρ. Αλυσίδα 3: Φύλλα -> μελίγκρα -> πασχαλίτσα -> αράχνη Τρ. Αλυσίδα 4: Φύλλα -> ακρίδα -> καρακάξα -> γάτα Τρ. Αλυσίδα 5: Άνθος -> πεταλούδα -> αλογάκι της παναγιάς -> κοτσύφι Οι τροφικές αλυσίδες συμπληρώνονται με φωτογραφίες μυκήτων (αποικοδομητές). 67

68 68

69 69

70 Γ. Δραστηριότητες μελέτης πεδίου για το αστικό πράσινο στη γειτονιά του ΚΠΕ Η εκτός των θυρών μάθηση μπορεί να παρέχει ευκαιρίες για προβληματισμό σχετικά με περιβαλλοντικά θέματα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών, μια διαδικασία πολύτιμη για τη ζωή τους (Cooper, 2010). Οι σχετικές δεξιότητες που αναπτύσσουν μπορεί να τους καταστήσουν ικανούς να ασκήσουν κριτική στους εαυτούς τους, αλλά και σε ανθρώπους με επιρροή, όπως οι πολιτικοί και να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη της συνεισφοράς στην κοινότητά τους, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες μετάβασης σε ένα περισσότερο αειφορικό μέλλον. Για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης αυτού του είδους της κριτικής σκέψης και της ανατροφοδότησης από την κοινότητα, οι μαθητές χρειάζεται να αισθάνονται ότι η φωνή τους «μετράει» και ότι μπορούν να επηρεάσουν την αλλαγή (Christie & Higgins, 2012). Η χρήση και η αξιοποίηση του εξωτερικού χώρου συνδέει το σχολείο με την κοινότητα και φέρνει τους μαθητές σε επαφή με καταστάσεις που συνήθως αποτελούν «υποθέσεις των μεγάλων». Οι πράσινοι ανοιχτοί χώροι θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τους νέους, αφού όταν βρίσκονται μέσα σε αυτούς αποφεύγουν την αυστηρή επιστασία και τον έλεγχο των μεγάλων, καθορίζοντας τη δική τους ταυτότητα (Beunderman, 2010). Εξίσου σημαντική θεωρείται και η οικειοποίηση των χώρων αυτών από τους νέους, αφού αυτή η αίσθηση κυριότητας και υπερηφάνειας λόγω της σχέσης αυτής, μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία προτάσεων για αισθητική αναβάθμιση αλλά και πιθανές προοπτικές για μελλοντική ανάπτυξη δραστηριοτήτων μέσα σε αυτούς (Collins, 2012). Η τρίτη ενότητα εξελίσσεται σε χώρους πρασίνου, οι οποίοι βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από το ΚΠΕ. Η διαδικασία εμπεριέχει χαρακτηριστικά στοιχεία της μεθόδου του περιβαλλοντικού μονοπατιού η οποία αφορά σε εκπαιδευτικές 70

71 διαδρομές στο φυσικό ή δομημένο περιβάλλον που εμπλέκουν όλες τις αισθήσεις και προσφέρουν βαθύτερη γνώση για το τοπικό περιβάλλον. Παράλληλα, αποκαλύπτεται στα μάτια των μαθητών η κοινωνική πραγματικότητα. Μαθητές και εκπαιδευτικοί αξιοποιούν τα στοιχεία του χώρου που εξυπηρετούν τους στόχους του προγράμματος. Οι ήδη σχηματισμένες μαθητικές υποομάδες, εφοδιασμένες με χάρτες (κατόψεις Google Earth) και φύλλα εργασίας, επισκέπτονται διαδοχικά πέντε διαφορετικούς σταθμούς. Πιο συγκεκριμένα, οι ομάδες ξεκινούν την εργασία τους από τον κήπο του ΚΠΕ, όπου μελετούν την επίδραση του αστικού πράσινου στο μικροκλίμα, και αφού περάσουν από τους σταθμούς 1 έως 4 (στη γειτονιά) καταλήγουν στον 5 ο όπου σε ολομέλεια γίνεται η σύνθεση και η τελική αξιολόγηση. Στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες: - να παρατηρήσουν το περιβάλλον γύρω τους και να αναγνωρίζουν τα στοιχεία που το προσδιορίζουν - να αναπτύξουν δεξιότητες προσανατολισμού - να αναπτύξουν δεξιότητες παρατήρησης και καταγραφής βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων των μικρο-οικοσυστημάτων στην πόλη - να αντιληφθούν την οικολογική, πολιτιστική και αισθητική αξία των φυτών και του πρασίνου γενικότερα και τη σχέση τους με την ποιότητα ζωής - να εκτιμήσουν την οικολογική, αισθητική και εκπαιδευτική αξία των αστικών χώρων πρασίνου - να ευαισθητοποιηθούν και να συμμετέχουν σε προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας και των Σχολείων για αύξηση των χώρων πρασίνου και τη σωστή διαχείριση των υφιστάμενων - να αναγνωρίσουν τα προβλήματα διαχείρισης των χώρων πρασίνου, διακρίνοντας τους φορείς που εμπλέκονται στην επίλυσή τους (θεσμικούς και μη) - να εκφραστούν ελεύθερα και να μοιραστούν προσωπικές εμπειρίες και βιώματα σε κλίμα αποδοχής και αμοιβαίου σεβασμού, αναπτύσσοντας δημοκρατικό διάλογο. Μεθοδολογική προσέγγιση: βιωματική μάθηση, εργασία σε ομάδες, περιβαλλοντικό μονοπάτι, μελέτη πεδίου, μελέτη περίπτωσης, ηθικό δίλημμα, συζήτηση-διάλογος. περ

72 72

73 Δ11 Έχει ο καιρός γυρίσματα Μελέτη μικροκλίματος Υλικά μέσα: Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 3), μολύβι, 6 θερμόμετρα ίδιων προδιαγραφών (προαιρετικά: 6 ίδια υγρασιόμετρα) Περιγραφή: Αρχικά, τα μέλη της ομάδας καλούνται να καταγράψουν από το μετεωρολογικό κλωβό τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή στον κήπο του ΚΠΕ. Στη συνέχεια, εντοπίζουν 3 διαφορετικές θέσεις στον κήπο και το κτίριο του ΚΠΕ, όπου έχουν τοποθετηθεί θερμόμετρα σε 1,6 μ. ύψος και στην επιφάνεια του εδάφους και καταγράφουν τις αντίστοιχες τιμές. Οι μαθητές καλούνται να συγκρίνουν τις τιμές και εξάγουν τα συμπεράσματά τους σχετικά με την επίδραση του πρασίνου στο μικροκλίμα του ΚΠΕ και κατ επέκταση του πρασίνου στη γειτονιά τους (στον αστικό ιστό). Αντίστοιχες καταγραφές και συζήτηση μπορεί να γίνει και με τη μέτρηση της σχετικής υγρασίας (με τη χρήση 6 ίδιων υγρασιόμετρων)

74 Φ.Ε. 3 74

75 Δ12 Τα παιδία παίζει Μελέτη πεδίου στην παιδική χαρά Υλικά μέσα: Χάρτης (Google Map), Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 4), μολύβι Περιγραφή: Η ομάδα καλείται να συμμετάσχει στην ομαδική διερεύνηση ενός χώρου πρασίνου όπως η παιδική χαρά, ένας χώρος οικείος και ελκυστικός στα παιδιά. Το ζητούμενο είναι οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν τα συναισθήματα που τους δημιουργεί ένας τέτοιος χώρος αντιλαμβανόμενοι και την αισθητική αξία του πρασίνου σε σχέση με την ποιότητα ζωής τους. Η εκτίμηση της αξίας ενός τέτοιου αστικού χώρου πρασίνου προκύπτει από την αποτύπωση και καταγραφή από τους μαθητές των διαφόρων χρήσεων του από τον άνθρωπο καθώς και τις ανάγκες που αυτός ικανοποιεί. Στη συνέχεια καλούνται να εντοπίσουν τις πιθανές διαφορές από άλλους παρόμοιους χώρους που έχουν επισκεφθεί, να συζητήσουν πάνω σε αυτές και να προτείνουν μέτρα σωστής διαχείρισης του υφιστάμενου χώρου πρασίνου. Η δραστηριότητα αυτή ολοκληρώνεται με τον «έλεγχο» της ταυτότητας της παιδικής χαράς που επισκέπτονται βάσει της ελληνικής νομοθεσίας για την πιστοποίηση των χώρων αυτών

76 Φ.Ε. 4 Σταθμός 1: Παιδική χαρά 1.Καταγράφουμε τα πρώτα συναισθήματά μας, θετικά ή αρνητικά.. 2 α. Τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτή την παιδική χαρά; (χρήσεις) 2β. Υπάρχει κάτι που θα θέλαμε να κάνουμε και δεν μπορούμε; 2γ. Τι θα αλλάζαμε; 3α. Σε τι διαφέρει από άλλες παιδικές χαρές που έχουμε επισκεφθεί; 3β. Έχει περισσότερο 3γ. Έχει λιγότερο 76

77 3δ. Γιατί να συμβαίνει αυτό; 4α. Τι μας αρέσει περισσότερο και γιατί; 4β. Τι μας αρέσει λιγότερο και γιατί; 5. Τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί; 5α. Εμείς τι μπορούμε να κάνουμε για την καλή λειτουργία της παιδικής χαράς; 5β. Τι μπορούμε να ζητήσουμε από άλλους (πολίτες, συλλόγους, φορείς, ΜΚΟ κλπ. ) να κάνουν για την παιδική χαρά; 6. Ελέγχουμε( ) τα χαρακτηριστικά της παιδικής χαράς σύμφωνα με τις προβλεπόμενες προδιαγραφές Η ισχύουσα Ελληνική Νομοθεσία (Υπουργική Απόφαση 28492/ΦΕΚ 931/Β/ ) προβλέπει για τους υπαίθριους παιδότοπους και τις παιδικές χαρές: να έχουν ικανή περίφραξη να έχουν κατάλληλο φωτισμό να έχουν καθίσματα για τους συνοδούς να έχουν βρύση με πόσιμο νερό να έχουν τουαλέτες να έχουν μέσα πυρασφάλειας το έδαφος πρέπει να διαθέτει ικανό σύστημα απορροής των υδάτων. οι διαδρομές πρόσβασης πρέπει να είναι ηλεκτροφωτισμένες και προστατευμένες, να μην έχουν ευθεία πρόσβαση σε οδούς ταχείας και αυξημένης κυκλοφορίας και σε κάθε περίπτωση να λαμβάνονται όλα τα αναγκαία προστατευτικά μέτρα. πρέπει να μη γειτνιάζει με δρόμο ταχείας κυκλοφορίας. πρέπει να υπάρχει άνετη και ασφαλής πρόσβαση (πεζόδρομος, δρόμος ήπιας κυκλοφορίας, πεζοδρόμιο κ.λπ.) η περίφραξη δεν πρέπει να απομονώνει οπτικά την παιδική χαρά από τον περιβάλλοντα χώρο. πινακίδα εισόδου με σήμα πιστοποίησης καταλληλότητας λειτουργίας της (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ) 77

78 Δ13 Τα παιδία ΔΕΝ παίζει : Μελέτη πεδίου σε δημόσιους αλλά όχι ελεύθερους χώρους πρασίνου Υλικά μέσα: Χάρτης (Google Map), Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 5), μολύβι Περιγραφή: Σε αυτό το σταθμό οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν και να προβληματιστούν σε σχέση με τη διαχείριση των πράσινων δημόσιων χώρων. Μέσω της μελέτης περίπτωσης ενός πράσινου χώρου με δημόσιο χαρακτήρα εξετάζουν τη δυνατότητα πρόσβασης από τους πολίτες. Ανασύρουν τα συναισθήματα τους και επιχειρηματολογούν σχετικά με την όποια δράση χρειάζεται να αναληφθεί (ποιος, πότε, γιατί). Με αυτόν τον τρόπο ευαισθητοποιούνται και εξοικειώνονται με τις συμμετοχικές προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας και των Σχολείων για αύξηση των χώρων πρασίνου και τη σωστή διαχείριση των υφιστάμενων

79 Φ.Ε. 5 Σταθμός 2: Περιφραγμένος χώρος πρασίνου O χώρος που βλέπουμε απέναντι από την παιδική χαρά, περικλείεται από τις οδούς Αλιμούντος, Καβαφάκη, Ίωνος Δραγούμη και Παπαναστασίου και ανήκει στη δικαιοδοσία του Δήμου Ηλιούπολης. Κάποιοι γείτονες αποφάσισαν να κλειδώσουν τον περιφραγμένο αυτό χώρο επικαλούμενοι λόγους δημόσιας ασφάλειας και υγιεινής. Ισχυρίζονται επίσης ότι ο χαρακτήρας του χώρου παραμένει δημόσιος και «αν κάποιος το επιθυμεί μπορούν να του δώσουν το κλειδί». 1. Με βάση τις διαπιστώσεις μας και τις παραπάνω πληροφορίες καταγράφουμε τα πρώτα συναισθήματά μας, θετικά ή αρνητικά; 79

80 2. Ας συζητήσουμε, αν επιθυμούμε ή όχι να αλλάξει αυτή η κατάσταση και γιατί, στην περίπτωση που αυτό συνέβαινε στη δική μας γειτονιά. Επιθυμούμε να αλλάξει γιατί Δεν επιθυμούμε να αλλάξει γιατί Ας προτείνουμε συγκεκριμένες παρεμβάσεις που θα κάναμε στο χώρο, με σκοπό τη λειτουργική χρήση του, στην περίπτωση που αυτός θα ήταν επισκέψιμος χωρίς προϋποθέσεις Στην περίπτωση που θα θέλαμε να αλλάξει η κατάσταση στο συγκεκριμένο χώρο, σε ποιον θα απευθυνόμαστε (φορείς, ιδιώτες, κ.λπ.) και με ποιες διαδικασίες; A. Φορείς Φορέας 1.. Φορέας 3 Φορέας 2.. Φορέας 4 B. Διαδικασίες

81 Δ14 Ο χώρος των αντιθέσεων : Εξετάζοντας σχέσεις (δημόσιο/ ιδιωτικό κ.ά.) Υλικά μέσα: Χάρτης (Google Map), Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 6), μολύβι Περιγραφή: Η ομάδα των μαθητών βρίσκεται σε έναν χώρο πρασίνου της γειτονιάς, έναν κοινό, αδιαμόρφωτο δημόσιο χώρο που πιθανόν έχει ξανασυναντήσει στην καθημερινότητά του μέσα στον αστικό ιστό. Η πρώτη επαφή με το χώρο δημιουργεί συναισθήματα τα οποία η ομάδα καταγράφει άμεσα χωρίς περεταίρω σκέψη. Εδώ η ομάδα έχει αποστολή την αξιολόγηση της λειτουργικότητας του χώρου ως προς συγκεκριμένα κριτήρια χρήσης από τον άνθρωπο (πολίτη/δημότη/κάτοικο/περαστικό). Οι μαθητές κινούνται στο χώρο για να εντοπίσουν σημεία αντίθετα μεταξύ τους (π.χ. δημόσιο/ιδιωτικό, ξενικό/ιθαγενές) ή και σημεία «κάπου ανάμεσα». Οι δραστηριότητες αυτές βοηθούν την ομάδα να εργαστεί συλλογικά ως προς την πρόταση και επιλογή όλων εκείνων των δράσεων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο που θα βοηθήσουν ώστε ο χώρος αυτός να αποτελεί ένα «ζωντανό» κομμάτι του αστικού ιστού (της γειτονιάς)

82 Φ.Ε. 6 Σταθμός 3: Κάπου «ανάμεσα» Σταθμός Oμάδα. Ημέρα:... Ώρα: Καταγράφουμε τα πρώτα συναισθήματά μας, θετικά ή αρνητικά. 2. Αξιολογούμε τον χώρο/σταθμό που βρισκόμαστε με βάση τα παρακάτω κριτήρια: ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ Πρόσβαση Διέλευση/Μετακίνηση Ασφάλεια Συνάντηση & κοινωνική αλληλεπίδραση Αναψυχή Φυσική δραστηριότητα 82

83 3. Γράφουμε μία λεζάντα κάτω από κάθε φωτογραφία

84 4. Παρατηρούμε τον χώρο πρασίνου όπου βρισκόμαστε ως ένα τόπο όπου συναντιούνται αντίθετα στοιχεία. Περιηγούμαστε στον χώρο για να ανακαλύψουμε και να καταγράψουμε τα στοιχεία που αντιστοιχούν στα παρακάτω ζεύγη αντιθέτων. ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΞΕΝΙΚΟ ΙΘΑΓΕΝΕΣ ΚΑΘΑΡΟ ΒΡΩΜΙΚΟ ΧΛΩΡΟ ΞΕΡΟ α. Στο σταθμό που βρισκόμαστε τι μας αρέσει περισσότερο και γιατί;.. 5 β. Στο σταθμό που βρισκόμαστε τι μας αρέσει λιγότερο και γιατί; 5 γ. Τι χρειάζεται να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση και από ποιόν; Συμπληρώνω τον παρακάτω πίνακα. Συμπεριφορά / Δράση Άτομα/Ομάδες/Φορείς 84

85 6. Τι θα μπορούσε να συμπεριλάβει μία πιθανή ανάπλαση του πάρκου από το Δήμο; Επιλέγουμε κάποια από τα προτεινόμενα στοιχεία ή προτείνουμε κάτι άλλο που θεωρούμε σημαντικό για την αισθητική, κοινωνική και οικολογική βελτίωσή του. 1. Αρωματικοί θάμνοι 2. Τραπέζια πικ νικ 3. Κάδοι ανακύκλωσης 4. Πινακίδες Πληροφόρησης 5. Παγκάκια 6. Σκληρόφυλλοι-αείφυλλοι θάμνοι 7. Ailanthus altissima 7. Κάδοι απορριμμάτων Κάτι άλλο ; Συμπληρώστε Αισθητική Κοινωνική Οικολογική 85

86 Δ15 Όλοι το προσπερνάνε κανείς δεν το χαίρεται Μελέτη πεδίου στο πάρκο του Σταθμού Μετρό Άλιμος Υλικά μέσα: Χάρτης (Google Map), Φύλλο Εργασίας (Φ.Ε. 7), μολύβι Περιγραφή: Ο σταθμός 4 βρίσκεται στον περιβάλλοντα χώρο του σταθμού του Μετρό Άλιμος. Η ομάδα έχει αποστολή την αξιολόγηση του χώρου ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά χρήσης από τον άνθρωπο (πολίτη/δημότη/κάτοικο/περαστικό) και την παρατήρηση και καταγραφή της κατάστασής του ως προς το οικοσύστημα. Οι ερωτήσεις που τίθενται μέσω του φύλλου εργασίας και η συζήτηση που ακολουθεί εστιάζουν στην ανάδειξη συναισθημάτων και σε διάφορα ζητήματα, όπως τα είδη των φυτών που υπάρχουν στο πάρκο, προτεινόμενες αλλαγές για τη βελτίωσή του, τους αρμόδιους φορείς για τη φροντίδα του κ.α. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με προτάσεις από την ομάδα ώστε ο χώρος αυτός να αποτελέσει ένα «ζωντανό» κομμάτι του αστικού ιστού (της γειτονιάς)

87 Φ.Ε. 7 Σταθμός 4: Πάρκo στο σταθμό μετρό «Άλιμος» 1. Ποια είναι τα συναισθήματα (θετικά ή αρνητικά) που μας δημιουργούνται όταν βρεθούμε μέσα σε αυτό; 2. Ας περπατήσουμε μέσα στο πάρκο και ας σημειώσουμε: - τι μας αρέσει περισσότερο και γιατί;.. - τι μας αρέσει λιγότερο και γιατί; - τι πιστεύουμε ότι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί; Έχουμε παρατηρήσει κάποια πάρκα ή χώρους πρασίνου στη γειτονιά μας; Αναγνωρίζουμε κάποια είδη φυτών στο πάρκο που περπατήσαμε ήδη; Που τα έχουμε ξανασυναντήσει; Μπορούμε να περπατήσουμε άνετα μέσα στο πάρκο και αν όχι γιατί; Μπορούν όλοι να περπατήσουν άνετα και με ασφάλεια μέσα στο πάρκο; Θα θέλαμε να υπάρχουν στο πάρκο χαραγμένες διαδρομές; Ποιες ώρες της ημέρας μπορούμε να επισκεφθούμε το πάρκο; Νομίζουμε ότι ο φωτισμός του πάρκου είναι αρκετός; Τι θα θέλαμε να έχει το πάρκο για να πηγαίναμε σ αυτό καθημερινά; Πιστεύουμε ότι το πάρκο θέλει φροντίδα και αν ναι ποιος πρέπει να το φροντίζει; 87

88 Δ16 Δια-βουλευόμαστε και όχι βολευόμαστε Τελική δραστηριότητα αξιολόγησης Περιγραφή: Η συνολική αξιολόγηση του προγράμματος ολοκληρώνεται στον τελευταίο επιλεγμένο χώρο πρασίνου της γειτονιάς. Σε αυτήν, οι μαθητές καλούνται να επικοινωνήσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους για την όλη εκπαιδευτική διαδικασία στην οποία συμμετείχαν. Συσχετίζουν την ιδιότητά τους ως πολίτες με την αειφορική διαχείριση του αστικού πρασίνου μέσα στο οποίο ζουν αντιδιαστέλλοντας τις καλές πρακτικές (π.χ. χρήση μεσογειακών φυτών, αξιοποίηση & βελτίωση κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, κομποστοποίηση κ.ά.) με τα συνηθισμένα λάθη διαχείρισης (π.χ. χρήση υδροβόρων φυτών, χωροκατακτητικών ξενικών ειδών κ.ά.). Στην ολομέλεια αναδεικνύεται ότι η αντιμετώπιση προκλήσεων, όπως η δημιουργία ή η ενίσχυση χώρων πρασίνου στο σχολείο, στο σπίτι, στη γειτονιά, ο κοινωνικός χαρακτήρας και η προσβασιμότητα σε χώρους πρασίνου κ.ά., αποτελεί προϋπόθεση για την αειφορική προοπτική της πόλης

89 ΠΗΓΕΣ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αριανούτσου Μ. & Φαραγγιτάκης Γ. (1996). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στα Χερσαία Οικοσυστήματα της Ελλάδας. Αθήνα: ΥΠΕΧΩΔΕ. Γεωργόπουλος, Α. (2014). Περιβαλλοντική εκπαίδευση: Ζητήματα ταυτότητας. Αθήνα: Gutenberg. Γεωργόπουλος, Α. & Τσαλίκη, Ε. (1993). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αρχές, φιλοσοφία, μεθοδολογία, παιχνίδια, ασκήσεις. Αθήνα: Gutenberg. Γκαίτλιχ, Μ. (2014). Εκ φύσεως η πόλη μας. Αθήνα: ΔΗΚΕΦΙΨ Δημητρίου Α. (2009). Περιβαλλοντική εκπαίδευση: περιβάλλον, αειφορία. Θεωρητικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Εκδόσεις: Επίκεντρο. Κουτσός, Ν. (1995). Περιβαλλοντικά μονοπάτια. Διεύθυνση Α/θμιας Εκπ/σης Ιωαννίνων, Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ιωάννινα: Αυτοέκδοση. Μπελαβίλας, Ν. & Βαταβάλη, Φ. (2009). Οδηγός για το περιβάλλον. Πράσινο και ελεύθεροι χώροι στην πόλη. Αθήνα:WWF Ελλάς. Ντούρος, Γ. (2001). Αστικό και περιαστικό πράσινο. Παρατηρητήριο ελεύθερων χώρων Πολίτης Ι. & Χατζηγεωργίου Μ. (2013). Σενάριο-Σχέδιο μαθήματος: Η μεταφορά των ουσιών στα φυτά. Στο Ε. Μαυρικάκη, Π. Στασινάκης & Χ. Ζαχόπουλος (Επιμ.) Πρακτικά εργασιών 2 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, Βιολογία στην Εκπαίδευση (σσ.91-98). Αθήνα: ΠΕΒ. Ρήγα-Καρανδεινού Α. (2002). Θέματα οικολογίας αστικού περιβάλλοντος. Σημειώσεις μαθήματος του Εργαστηρίου Οικολογίας & Προστασίας Περιβάλλοντος. Αθήνα: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Φαραγγιτάκης Γ., Σμπαρούνης Θ., Κατσιγιάννη Α., Φωτιάδης Μ., Κωνσταντινίδης Β. & Δρακοπούλου Μ. (2015). Ο κήπος του ΚΠΕ το πράσινο στην πόλη : μεθοδολογική και εννοιολογική ανάλυση του εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ Αργυρούπολης. Πρακτικά εργασιών 7 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε., Βόλος 8-10 Μαΐου Φυτολογία (1983). Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμ. 10. Εκδοτική Αθηνών. Χατζηχαμπής Α., Παρασκευά-Χατζηχαμπή Δ., Ιωάννου Χ., Γεωργίου Γ., Χαραλάμπους Δ., Κορφιάτης Κ. & Αριανούτσου-Φαραγγιτάκη Μ. (2012). Βιώσιμοι Κήποι στον Τόπο μας- Προσαρμογές των Φυτών της Κύπρου στο Μεσογειακό Κλίμα. Υλικό Π.Ε. Λεμεσός: ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. Χριστοδουλάκης Ν. (1995). Οικολογία. Εισαγωγή στη μελέτη του περιβάλλοντος. Αθήνα: Πατάκης. Beunderman, J. (2010). People Make Play: The impact of staffed play provision on children, families and communities. London: Play England. Collins, D. (2012). Developing Open Spaces: Using a Community Development Approach. Paper presented at the 12 th European Conference on Outdoor Learning as a means of promoting healthy and sustainable lifestyles and social inclusion for young people. Derwent Water, UK October. Cooper, G. (2010). Outdoor Learning, Environment and Sustainability - Seeing the big picture, Horizons, (49). Christie, B., & Higgins, P. (2012). The impact of outdoor learning experiences on attitudes to sustainability: a brief review of literature. Field Studies Council/University of Edinburgh. European Union, (2013) Quality of life in cities. Perception survey in 79 European cities Oct Huckle J. (2012). Sustainable Development in The Routledge Companion to Education, J. Arthur & A. Peterson (eds.), Routledge, NY. Kuklthau, C.C., Maniotes, L.K., & Caspari, A.K. (2007). Guided Inquiry: Learning in the 21st century. Westport, CT & London. Libraries unlimited. Mason, L. & Santi, M. (1998) Discussing the greenhouse effect: children s collaborative discourse reasoning and conceptual change, Environmental Education Research, 4(1), Wals, A. (2009) Review of Context and Structures for Education for Sustainable Development. Paris: Unesco. 89

90 ΔΙΑΔΙΚΤΥAKΕΣ ΠΗΓΕΣ Για περεταίρω μελέτη και εποπτικό υλικό μπορείτε να ανατρέξετε στις παρακάτω ιστοσελίδες (πριν την ιστοσελίδα αναφέρεται συνοπτική περιγραφή & η σχετική πηγή ή η χρονική διάρκεια για τα βίντεο): Α. ΠΕΡΙ ΦΥΤΩΝ: ΘΕΜΑΤΑ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ & ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ Εγχειρίδιο Βοτανικής Βασικές γνώσεις - Φύλλα εργασίας (ΚΠΕ Μακρινίτσας) Φυτά (4ο κεφάλαιο διαδραστικού βιβλίου Φυσικών ΣΤ Δημοτικού) Στόματα, μεταφορά ουσιών στα φυτά, διαπνοή (από διαδραστικό βιβλίο Βιολογίας Α Γυμνασίου) Βιοποικιλότητα & οικοφυσιολογία Μεσογειακών οικοσυστημάτων (Κ. Φασσέας) Διαδραστικό πρόγραμμα (applet) για τη φωτοσύνθεση (όνομα & μεγ. αρχείου για κατέβασμα: photosyn.msi, 5ΜΒ) Περί διαπνοής (εκπαιδευτικό blog) Περί διαπνοής (εκπαιδευτικό blog) Βίντεο για τη σημασία των φυτών στη Γή / Introduction to Plants (3 30 ) Βίντεο για τη φωτοσύνθεση (3 50 ) Βίντεο για τη διαπνοή & την μεταφορά του νερού στα φυτά (1 08 ) Βίντεο για την αναπνοή στα φυτά (3 49 ) Β. ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ & ΑΛΛΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΓΙΑ ΦΥΤΑ Περιγραφή πειραμάτων για τις λειτουργίες των φυτών (Ι. Ντελής) Πειράματα με φυτά (εκπαιδευτικό blog) Βίντεο με πείραμα διαπνοής (1 27 ) Γ. ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ & ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Ντοκιμαντέρ: Η βιοποικιλότητα της Ακρόπολης μέρος 1ο (9.11 ) Μεσογειακά οικοσυστήματα (ΚΠΕ Καστοριάς) 90

91 Η βιοποικιλότητα στην Ελλάδα και στην Αττική (Ειρήνη Βαλλιανάτου, ΕΚΠΑ): 3 μαθήματα για τη Βιοποικιλότητα Μεσογειακών οικοσυστημάτων (Π. Τρίγκας) Μεσογειακά οικοσυστήματα Φωτοθήκη ομάδων ζώων & φυτών Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (Μ.Φ.Ι.Κ.) Δ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ & ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Ο εκπαιδευτικός κήπος του ΚΠΕ Αργυρούπολης (ΚΠΕ Αργυρούπολης) Σχολικοί - αστικοί κήποι: Γιατί και πώς (ΚΠΕ Δραπετσώνας) Πρασινίζοντας τις αυλές των σχολείων (WWF Ελλάς) Προτεινόμενα φυτά για το σχολικό περιβάλλον (Ειρήνη Βαλλιανάτου) Κήποι χωρίς απαιτήσεις (Το Βήμα) Βίντεο: Σχολικός κήπος 3ο Γυμ. Πετρούπολης - Πρόγραμμα Καλύτερη Ζωή WWF Ελλάς (3.20") Ε. ΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ - ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Υλικό για την επίδραση του αστικού πρασίνου στο μικροκλίμα (blog Βιόκηπος) Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. Αστικό πράσινο: η ανάσα της πόλης χάνεται (WWF Ελλάς) Αξιολόγηση του αστικού και περιαστικού πρασίνου-περίπτωση του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών (Διδακτορική διατριβή - Σ. Κουκλαδάς) Urban & Peri-urban Forestry - History, concept and importance Ο Εθνικός Κήπος εκχωρείται σε ιδιώτη; (Άρθρα στο blog της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Κήπου) Οι ανοιχτοί ελεύθεροι χώροι στην πόλη: Ποιες είναι οι απόψεις των χρηστών τους; Η περίπτωση της Αθήνας (Πτυχιακή εργασία Χ. Χρυσάφη) Βίντεο: Πάρκο Ναυαρίνου 14 Μαρτίου Δουλειές (0.34 ) 91

92 ΠΗΓΕΣ: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΕΙΚΟΝΕΣ Οι περισσότερες φωτογραφίες της έκδοσης προέρχονται από τον κήπο του ΚΠΕ Αργυρούπολης και ανήκουν στους εκπαιδευτικούς της Παιδαγωγικής Ομάδας του ΚΠΕ (Γ. Φαραγγιτάκης, Θ. Σμπαρούνης, Α. Κατσιγιάννη, Μ. Φωτιάδης, Β. Κωνσταντινίδης, Μ. Δρακοπούλου). Οι φωτογραφίες και άλλες εικόνες ή σχήματα που αντλήσαμε από το διαδίκτυο είναι τα παρακάτω (στα περισσότερα αναφέρονται οι σχετικές ιστοσελίδες) και ευχαριστούμε τους δημιουργούς τους: - Σελ. 15 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η 2 η 3 η 4 η 5 η Γιάννης Γιαννίρης - Κυψέλη 6 η Δημήτρης Ραπακούσης 92

93 - Σελ. 22 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η αρ. 1 η δε. 2 η αρ. 2 η δε. 3 η αρ. - Σελ. 24 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η αρ. Χαρούπια 2 η αρ. 2 η δε. - Σελ. 26 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η δε. Φακές με ξύδι-μελιτζόλιθος 2 η δε. Φύλλα δάφνης 3 η αρ. Καρπός δάφνης 3 η δε. Άνθη δάφνης - Σελ. 28 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η αρ. 1 η δε. Άνθος μυρτιάς 2 η αρ. 2 η δε. Καρπός μυρτιάς 3 η αρ. - Σελ. 30 (από πάνω προς τα κάτω): 1 η δε. 2 η αρ. 2 η δε. 3 η αρ. - Σελ. 32 (κέντρο) ψυχογραφήματα - Σελ Σελ. 45 (επάνω) (μέση) egxeiridio%20meroi%20spermatos/meri%20tou%20spermatos.html (κάτω) - Σελ Σελ. 59 (κέντρο) - Σελ. 63 (πάνω δε.) Αφίδες (κάτω δε.) Απόστολος Τριχάς, Φωτοθήκη Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης - Σελ. 65 (κάτω αρ.) (κάτω δε.) - Σελ. 70 James Torr (εξώφυλλο διατριβής) - Σελ

94 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Όπως αναφέρθηκε στον πρόλογό, το παρόν εκπαιδευτικό υλικό που διαμόρφωσε η Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ Αργυρούπολης δημιουργήθηκε για να καλύψει την ανάγκη παιδαγωγικής και επιστημονικής υποστήριξης του ομώνυμου εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΠΕ, επιμορφωτικών σεμιναρίων με σχετικό θέμα, καθώς και τις ανάγκες σχολικών περιβαλλοντικών ομάδων που εκπονούν συναφές πρόγραμμα. Έτσι, η ανάπτυξη του έγινε παράλληλα με το σχεδιασμό και την εφαρμογή του εκπαιδευτικού μας προγράμματος και σε διάλογο με όσους θα μπορούσαν να εκφράσουν κάποια τεκμηριωμένη γνώμη για ένα επιμέρους ζήτημα. Η ανατροφοδότηση αυτή συνέβαλε σημαντικά σε κάποιες τελικές επιλογές μας. Η συγγραφική ομάδα ευχαριστεί: - την αρμόδια Δ/νση του ΥΠΟΠΑΙΘ και το ΙΕΠ που αξιολόγησαν και ενέκριναν το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα, όπως υποβλήθηκε, ως επιστημονικά έγκυρο, διδακτικά και παιδαγωγικά κατάλληλο για μαθητές και εκπαιδευτικούς, - τους ειδικούς επιστήμονες των φορέων που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μας για παρουσίαση και συζήτηση του προγράμματός, οι οποίοι με βάση τις ειδικότητες και την εμπειρία τους εξέφρασαν άποψη για διάφορες επιμέρους πτυχές (Τμήμα Βιολογίας ΕΚΠΑ, Βοτανικός Κήπος Διομήδους, Δ/νσεις Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης Δ Αθηνών, Υπηρεσία Πρασίνου και Περιβάλλοντος Δήμου Ελληνικού-Αργυρούπολης, Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, Εφορεία Περιβάλλοντος Σώματος Ελλήνων Προσκόπων), - τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς των Περιβαλλοντικών Ομάδων των Σχολείων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης που συμμετείχαν στην πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος κατά τη σχολική χρονιά συμβάλλοντας στην παιδαγωγική ανατροφοδότησή μας στην πράξη (8 ο Δημοτικό Σχολείο Αργυρούπολης, 3 ο Γυμνάσιο Γλυφάδας, 3 ο Γυμνάσιο Αργυρούπολης, 5 ο Γυμνάσιο Αλίμου, 43 ο Γυμνάσιο Αθηνών, 3 ο Γυμνάσιο Αλίμου, 1 ο Γυμνάσιο Αχαρνών και 48 ο Γυμνάσιο Αθηνών). Ευχαριστούμε επίσης όλους όσοι έχουν εργαστεί πριν από μας πάνω σε διάφορες πτυχές του σχετικού θέματος (αναφέρονται στη βιβλιογραφία και στις πηγές) και μας έδωσαν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε εποικοδομητικά το έργο τους στην προσπάθειά μας. 94