ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Την άνοιξη του 2008, αποφάσισα να κάνω ένα δώρο έκπληξη στη σύζυγό μου για την εικοστή πέμπτη επέτειο του γάμου μας: Θα πηγαίναμε για πεζοπορία στους πρόποδες του Έβερεστ στα Ιμαλάια. Είχα κλείσει εισιτήρια για τον Οκτώβριο. Τρεις εβδομάδες πριν από την προκαθορισμένη αναχώρησή μας, η Lehman Brothers, η τέταρτη μεγαλύτερη τράπεζα των ΗΠΑ, κήρυξε πτώχευση, πυροδοτώντας μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Την εποχή εκείνη, ήμουν ακόμα ο επικεφαλής οικονομολόγος του λονδρέζικου γραφείου της Goldman Sachs, μια από τις μεγαλύτερες αμερικανικές επενδυτικές τράπεζες. Βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα μεγάλο δίλημμα. Να πήγαινα στο ταξίδι, που όχι μόνο θα με απομάκρυνε από το γραφείο για δεκατέσσερις ημέρες, αλλά και θα μου στερούσε κάθε επαφή; Από την οπτική γωνία του χρηματοπιστωτικού κλάδου, ο κόσμος έμοιαζε να καταρρέει. Μετά από πολλή σκέψη, αποφάσισα ότι έπρεπε να πάμε στο Έβερεστ. Αν περίμενα πότε ο κόσμος δεν θα κινδύνευε από μια κρίση, δεν θα πήγαινα ποτέ διακοπές. Και χρειαζόμουν την ανάπαυλα. Στη διάρκεια των προηγούμενων εβδομάδων, είχα εργαστεί ακατάπαυστα, συμπεριλαμβανομένων όλων των Σαββατοκύριακων. Η παραμονή μου στο γραφείο δεν θα επέλυε την κρίση. Αν έφευγα, ίσως να είχα το χρόνο να σκεφθώ μακριά από το θόρυβο. Καθ οδόν προς το Έβερεστ, διανυκτερεύσαμε για ένα βράδυ στην πρωτεύουσα του Νεπάλ, το Κατμαντού, περιμένοντας την

2 12 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ αεροπορική πτήση που θα μας πήγαινε στο αεροδρόμιο Τένζινγκ- Χίλαρι στο Λούκλα. Καθώς ήμασταν οι μόνοι που δειπνούσαμε στο εστιατόριο του ξενοδοχείου, ο μετρ μάς πλησίασε και μας έπιασε τη συζήτηση. Κάποια στιγμή, αναφέρθηκε στην «πιστωτική κρίση» που σάρωνε την υφήλιο. Για όλους εμάς που ζούμε στη Δύση, η πιστωτική κρίση αφορούσε την αιφνίδια μη διαθεσιμότητα δανείων. Το πρόβλημα αυτό, όμως, δεν είχε καμία σχέση με την καθημερινή ζωή στο Νεπάλ, όπου ένα μεγάλο μέρος των εμπορικών συναλλαγών πραγματοποιούνται με ρευστό ή με πληρωμές σε είδος. Αυτό που απασχολούσε τον ομιλητικό μετρ ήταν η συνεχής αύξηση του κόστους της ενέργειας. Η τιμή των καυσίμων, και όχι η αδυναμία αποπληρωμής των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης, ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο Κατμαντού. Όση ώρα μιλούσε, σκέφτηκα πως ό,τι ήταν σημαντικό για αυτόν ήταν κατά πάσα βεβαιότητα σημαντικό για τους κατοίκους της Κίνας και της Ινδίας. Υπό την προϋπόθεση ότι η τιμή του πετρελαίου υποχωρούσε στα προηγούμενα επίπεδα, η κρίση, την οποία όλοι μας θωρούσαμε «παγκόσμια», δεν θα ήταν καθόλου παγκόσμια, αλλά απλά δυτική. Οφείλω ένα κέρασμα σε εκείνον τον μετρ, επειδή μου έδωσε το έναυσμα για αυτή την ιδέα. Κατευθυνόμενοι προς το Έβερεστ, περάσαμε από μια μικρή κωμόπολη που ονομάζεται Νάμτσε Μπαζαάρ και βρίσκεται στην άκρη ενός οροπεδίου σε υψόμετρο μέτρων. Η αγορά της εξυπηρετεί πολλές από τις ορειβατικές αποστολές που έχουν ως προορισμό τους το Έβερεστ, αλλά και το τοπικό εμπόριο στο σύνολό του. Οι Θιβετιανοί έμποροι οδηγούν μέσα από τα επικίνδυνα ορεινά μονοπάτια τα γιάκι και τα γαϊδούρια τους, τα οποία μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους. Παρότι είχα διαβάσει διάφορες ιστορίες για αυτούς τους παράτολμους εμπόρους, δυσκολευόμουν να τις πιστέψω. Ωστόσο, διαπίστωσα ότι όχι μόνο πραγματοποιούν το μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι προς το Νάμτσε Μπαζαάρ, αλλά και ότι κατά τη διάρκειά του χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα για να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ 13 που επικρατούν στην τοπική αγορά. Σάστισα: Συνομιλούσαν μεταξύ τους σε μια βουνοπλαγιά των Ιμαλαΐων μέσω ενός κινεζικού δικτύου κινητής τηλεφωνίας, ενώ εγώ δεν είχα καν σήμα σε πολλά μέρη του Ηνωμένου Βασιλείου. Ένα από τα τελευταία άρθρα που διάβασα πριν αναχωρήσω από το Λονδίνο κήρυττε το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, μπροστά στα μάτια μου, πάνω σε ένα υψίπεδο των Ιμαλαΐων, έβλεπα δυο ανθρώπους, που εκ πρώτης όψεως θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πρωτόγονοι, να χρησιμοποιούν ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα εργαλεία του εμπορίου. Ήταν ένα πειστικότατο παράδειγμα ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν ζωντανή και ακμαία. Τη στιγμή εκείνη συνειδητοποίησα πόσο πολύ στενοί μπορεί να είναι οι ορίζοντες στους οποίους εστιάζονται πολλοί από εμάς. Το 2001, έγραψα ένα επιστημονικό άρθρο για τη σειρά μελετών «Global Economics» της Goldman Sachs, στο οποίο εξέταζα τη σχέση ανάμεσα στις οικονομίες του κόσμου και σε μερικές από τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. 1 Πίστευα ότι, στις επερχόμενες δεκαετίες, η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας θα είναι η οικονομική μεγέθυνση τεσσάρων χωρών με μεγάλο πληθυσμό και εξίσου μεγάλες οικονομικές φιλοδοξίες: της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας, από τα αρχικά των οποίων επινόησα το ακρωνύμιο BRIC για να αναφέρομαι σε αυτές. Έκτοτε, η σταδιοδρομία μου καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από αυτό το νεολογισμό. Ήδη από τότε είχα σταματήσει να θεωρώ αυτές τις τέσσερις οικονομίες ως παραδοσιακές αναδυόμενες αγορές. Μετά από μια δεκαετία, είμαι ακόμα περισσότερο αποφασισμένος να πείσω τον κόσμο ότι αυτές οι τέσσερις χώρες, μαζί με μερικά ακόμα ανατέλλοντα αστέρια, είναι και θα συνεχίσουν να είναι οι ατμομηχανές της παγκόσμιας οικονομίας. Όταν τον Σεπτέμβριο του 2008 ξέσπασε η πιστωτική κρίση,

4 14 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ πολλοί προέβλεψαν το τέλος των BRIC. Υπήρξαν στιγμές που αναρωτήθηκα και εγώ. Αμέσως μετά από το ξέσπασμα της κρίσης, η πτώση των χρηματιστηριακών αγορών των BRIC ήταν μεγαλύτερη από ό,τι στις ανεπτυγμένες χώρες και όλα έδειχναν ότι το παγκόσμιο εμπόριο θα υφίστατο ένα μόνιμο πλήγμα. Φυσικά, όλοι αυτοί οι φόβοι αποδείχτηκαν εντελώς αβάσιμοι. Από μια άποψη, η κρίση του 2008 σηματοδότησε την εδραίωση της θεωρίας των BRIC: Αντιστάθηκαν στον κλονισμό των θεμελίων της παγκόσμιας οικονομίας και αναδύθηκαν από την κρίση περισσότερο εύρωστες από ποτέ. Το άρθρο μου δεν προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση και τα βασικά μου επιχειρήματα δεν θεωρήθηκαν ιδιαίτερα εμβριθή την εποχή της δημοσίευσής του. Βασίζοντας την ανάλυσή μου στο παγκόσμιο ΑΕΠ, είχα γράψει ότι τέσσερις χώρες η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα, που εκείνη τη εποχή είχαν το 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, θα έβλεπαν το μερίδιό τους στην παγκόσμια οικονομία να αυξάνεται σημαντικά στην επόμενη δεκαετία. Είχα, επίσης, επισημάνει ότι το ΑΕΠ της Κίνας ήταν ήδη μεγαλύτερο από εκείνο της Ιταλίας που ήταν ένα καθιερωμένο μέλος των G7, αλλά και ότι στην ερχόμενη δεκαετία θα ξεπερνούσε τα ΑΕΠ και μερικών ακόμα μελών των G7. Τέλος, είχα προσβλέψει ότι, στα επόμενα δέκα χρόνια, η βαρύτητα των BRIC και, ιδίως, της Κίνας στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα αυξανόταν σημαντικά. Ο κόσμος όφειλε να επιδείξει τη δέουσα προσοχή. Είχα προβλέψει ότι το ΑΕΠ της Βραζιλίας, εφόσον εκπληρώνονταν μερικές εξαιρετικά ευνοϊκές προϋποθέσεις που εκείνη την εποχή φάνταζαν μάλλον αδιανόητες, θα μπορούσε μέχρι το 2011 να μην είναι «πολύ πίσω από το ιταλικό». Το ΑΕΠ της Βραζιλίας ξεπέρασε εκείνο της Ιταλίας το 2010, φέρνοντάς τη στην έβδομη κατά σειρά θέση οικονομία στον κόσμο, καθώς ανέρχεται σε περίπου 2,1 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η πρόοδος των υπόλοιπων τριών BRIC ήταν εξίσου εντυπωσιακή. Για παράδειγμα, στους δυο πρώτους μήνες του 2011 πληροφορηθήκαμε ότι η οικονομία της Κίνας ξεπέρασε εκείνη της Ια-

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ 15 πωνίας και είναι πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο. Ότι η IndiGO, μια ελάχιστα γνωστή ινδική αεροπορική εταιρεία χαμηλού κόστους, παρήγγειλε 180 αεροσκάφη Α320, κάτι που θα έχει ως συνέπεια ο στόλος της να φτάσει στα δυο τρίτα του μεγέθους εκείνου της ευρωπαϊκής EasyJet που είναι εδώ και πολλά χρόνια εδραιωμένη. Η δε Ρωσία έγινε η μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων στην Ευρώπη. Και οι τέσσερις BRIC έχουν υπερβεί τις προσδοκίες που έτρεφα για αυτές το Εκ των υστέρων, εκείνες οι πρώιμες προβλέψεις, που είχαν προκαλέσει σοκ σε κάποιους εκείνη την εποχή, μοιάζουν σήμερα μάλλον συντηρητικές. Το αθροιστικό ΑΕΠ των BRIC έχει τετραπλασιαστεί από το 2001, από περίπου 3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε 11 έως 12 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το μέγεθος της παγκόσμιας οικονομίας έχει διπλασιαστεί από το 2001 και το ένα τρίτο αυτής της μεγέθυνσης οφείλεται στις BRIC. Μέσα σε μια μόνο δεκαετία, το συνδυασμένο ΑΕΠ τους υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με το ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών και αντιστοιχεί πλέον σε δυο ιαπωνικά ΑΕΠ συν ένα γερμανικό ΑΕΠ ή σε πέντε ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου. Μερικοί αναλυτές ισχυρίζονται ότι η επίδραση των BRIC στην παγκόσμια οικονομία έχει υπερεκτιμηθεί, επειδή η κινητήρια δύναμη της οικονομικής μεγέθυνσής τους είναι πρωτίστως οι εξαγωγές τους στις ανεπτυγμένες αγορές, ενώ ωφελήθηκαν και από την άνοδο των τιμών των πρώτων υλών. Οι εξαγωγές ασφαλώς έπαιζαν μείζονα ρόλο στην οικονομική μεγέθυνση της Κίνας όμως, μετά από την πιστωτική κρίση του 2008 και τη συνεπακόλουθη μείωση της ζήτησης στις ΗΠΑ και αλλού, αυτό δεν ισχύει πλέον. Σε ό,τι αφορά την οικονομική μεγέθυνση της Ινδίας, η εγχώρια ζήτηση υπήρξε η κινητήρια δύναμη σε όλη τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό, η εγχώρια κατανάλωση, καθώς και η αύξηση των δαπανών για τις υποδομές, τροφοδοτούν την οικονομική μεγέθυνση των BRIC. Η τροφοδοτούμενη από την πίστωση αύξηση της ζήτησης στις ΗΠΑ συνέβαλε ασφαλώς στην άνοδο των BRIC ωστόσο, μετά από το

6 16 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2008 και παρά τις συνεχιζόμενες δυσκολίες των ΗΠΑ, η δυναμική μεγέθυνση των οικονομιών των BRIC συνεχίστηκε. Όπως και αν ερμηνεύσει κανείς τα δεδομένα, είναι αδιαμφισβήτητη η σημασία των BRIC στην παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση. Η ατομική κατανάλωση στις BRIC έχει εκτοξευθεί στα ύψη. Μεταξύ 2001 και 2010, η εγχώρια κατανάλωση στην Κίνα αυξήθηκε κατά δισεκατομμύρια δολάρια ή όσο είναι σε γενικές γραμμές το μέγεθος της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Η αύξηση στις υπόλοιπες τρεις χώρες ήταν περίπου η ίδια, ενδεχομένως και λίγο μεγαλύτερη. Το μερίδιο των BRIC στο παγκόσμιο εμπόριο αγγίζει πλέον το 20%, ενώ το 2001 ήταν λιγότερο από 10%. Οι εμπορικές συναλλαγές ανάμεσα στις BRIC αυξήθηκαν με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από ό,τι το παγκόσμιο εμπόριο συνολικά. Δεδομένων των επιτευγμάτων των BRIC, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι πολλές ακόμα χώρες ανταγωνίζονται για τον τίτλο να ονομαστούν οι επόμενες BRIC. Κάθε φορά που συναντάω φίλους μου από την Ινδονησία, ισχυρίζονται με φορτικό τρόπο ότι, στην πραγματικότητα, οι BRIC θα έπρεπε να ονομάζονται BRICI. Μεξικανοί ιθύνοντες μου λένε ότι έπρεπε να ονομάζονται BRICM. Στην Τουρκία, θα ήθελαν να ονομάζονταν BRICT. Το 2003, οι συνάδελφοί μου στην Goldman Sachs, Ντόμινικ Γουίλσον και Ρόοπα Πουρουσοτχαμάν, δημοσίευσαν το «Dreaming with BRICs: The Path to 2050» (Κάνοντας όνειρα με τις BRIC: Ο δρόμος προς το 2050), επεκτείνοντας την προγενέστερη ανάλυσή μου μέχρι τα μέσα του αώνα. 2 Έγραψαν ότι, μέχρι το 2035, η Κίνα θα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ και θα έχει γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, καθώς και ότι, μέχρι το 2039, το συνδυασμένο ΑΕΠ των οικονομιών των BRIC θα έχει γίνει μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των G7. Το άρθρο τους προσέλκυσε την προσοχή πολλών, παρότι εκείνη την εποχή οι περισσότεροι το θεώρησαν ευφάνταστο. Ωστόσο, η επικαιροποιημένη ανάλυσή μας δείχνει ότι ήταν κάθε άλλο παρά ευφάνταστο: Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της Κίνας

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ 17 μπορεί να φτάσει εκείνο των ΗΠΑ το 2027, ενδεχομένως και συντομότερα. Μετά από το 2001, το ΑΕΠ της Κίνας τετραπλασιάστηκε, από τρισεκατομμύρια δολάρια σε τρισεκατομμύρια δολάρια. Από οικονομική άποψη, η Κίνα δημιούργησε τρεις νέες Κίνες στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας. Και είναι πιθανόν το συνδυασμένο ΑΕΠ των BRIC να υπερβεί εκείνο των ΗΠΑ πριν από το Το 2005, η ομάδα των συνεργατών μου στην Goldman Sachs προσπάθησε να προσδιορίσει ποια θα ήταν η επόμενη ομάδα των αναπτυσσόμενων χωρών που θα ακολουθούσαν κατά πόδας τις BRIC. Καταλήξαμε σε μια ομάδα χωρών που τις αποκαλέσαμε οι «Επόμενες Έντεκα» ή Ν-11 για λόγους συντομίας. Οι χώρες αυτές είναι: το Μπαγκλαντές, η Αίγυπτος, η Ινδονησία, το Ιράν, η Ν. Κορέα, το Μεξικό, η Νιγηρία, το Πακιστάν, οι Φιλιππίνες, η Τουρκία και το Βιετνάμ. Παρότι εκτιμούσαμε ότι καμία από τις Ν-11 δεν θα αποκτούσε το μέγεθος οποιασδήποτε από τις BRIC, προβλέπαμε ότι το Μεξικό και η Ν. Κορέα έχουν τη δυνατότητα να γίνουν για την παγκόσμια οικονομία σχεδόν εξίσου σημαντικές με τις BRIC. 3 Όπως είχε συμβεί και στην περίπτωση των BRIC, με εξέπληξε η ταχύτητα και το εύρος της αποδοχής της ιδέας για τις Ν-11. Έγινε ένα σημαντικό εννοιολογικό εργαλείο που χρησιμοποιείται από πολλούς επενδυτές και πολιτικούς ιθύνοντες για να ερμηνεύουν τις αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Αυτού του είδους τα εννοιολογικά εργαλεία είναι πλέον πιο χρήσιμα από ποτέ, δεδομένης τόσο της ταχύτητας όσο και της σημασίας αυτών των αλλαγών. Οι BRIC και οι Ν-11 δεν εξηγούν τα πάντα, αλλά έχουν αποδειχτεί χρήσιμα και ανθεκτικά εννοιολογικά εργαλεία για την κατανόηση των όσων συμβαίνουν στην παγκόσμια οικονομία και στις παγκόσμιες αγορές. Στις αρχές του 2011, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι δεν έπρεπε να χρησιμοποιείται πλέον ο όρος «αναδυόμενες αγορές» για τις

8 18 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ BRIC και για τέσσερις χώρες από τις Ν-11: Την Ινδονησία, τη Ν. Κορέα, το Μεξικό και την Τουρκία. Οι χώρες αυτές έχουν βιώσιμα κρατικά χρέη και δημοσιονομικά ελλείμματα, εύρωστα εμπορικά δίκτυα, ενώ μεγάλα τμήματα του πληθυσμού τους ανέρχονται σταθερά στην οικονομική κλίμακα. Για να αντιλαμβάνονται οι επενδυτές το εύρος των ευκαιριών σε αυτές τις χώρες, αλλά και για να κατανοούν οι πολιτικοί ιθύνοντες ποιες αλλαγές συντελούνται στον κόσμο, πρέπει να διαχωρίζουν αυτές τις χώρες από τις παραδοσιακές «αναδυόμενες αγορές». Πιστεύω, λοιπόν, ότι ένας πιο ακριβής όρος για αυτές τις χώρες είναι «Μεγεθυνόμενες αγορές». Ωστόσο, η διαδεδομένη χρησιμοποίηση αυτών των εύκολων κατηγοριοποιήσεων πρέπει να αποτελεί καθ εαυτή ένα προειδοποιητικό σημάδι. Το 1977, όταν τέλειωνα το μεταπτυχιακό μου στα οικονομικά, ο επιβλέπων καθηγητής μου μού πρότεινε να εξετάσω το ενδεχόμενο να κάνω ένα διδακτορικό στα οικονομικά. Μου είπε ότι το Κέντρο για τα Οικονομικά της Ενέργειας του Πανεπιστημίου του Σάρεϊ πρόσφερε μια υποτροφία. Αποφάσισα να δεχτώ την πρόταση, χωρίς να γνωρίζω ότι θα περνούσα μερικά συναρπαστικά χρόνια. Καθώς η Ιρανική Επανάσταση του 1979 είχε μόλις προκαλέσει μια δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, θεώρησα ότι θα είχε ενδιαφέρον να χρησιμοποιήσω τη νομισματική οικονομική θεωρία την οποία είχα σπουδάσει για να αναλύσω την οικονομική κατάσταση και τις επενδύσεις των πετρελαιοπαραγωγών χωρών του ΟΠΕΚ. Πέρασα τα επόμενα δυο χρόνια εντρυφώντας σε θεωρητικά μοντέλα για την τιμή του πετρελαίου, τα καρτέλ και τη διεθνή κατανομή περιουσιακών στοιχείων. Λέω συχνά, αστειευόμενος, σε συναδέλφους μου οικονομολόγους ότι το μοναδικό πράγμα που μου έμαθε το διδακτορικό μου είναι να διατηρώ την πνευματική μου υγεία. Ήταν μεγάλη πρόκληση για εμένα να περνώ ατελείωτες ώρες και ημέρες μόνος μου στην αίθουσα των υπολογιστών ή στη βιβλιοθήκη, προσπαθώντας να βρω την οριστική απάντηση στο πώς οι χώρες του ΟΠΕΚ έπρεπε να επενδύουν τα πλεονάσματά τους. Όμως, η πρόκληση αυτή με υποχρέωσε να συνειδητοποιή-

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ 19 σω ότι τα οικονομικά είναι μια κοινωνική επιστήμη. Ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες στα οικονομικά. Ότι αυτό που θεωρείται κοινή λογική, πολύ συχνά δεν είναι τίποτα άλλο από μια συναινετική συλλογιστική που απορρέει από την οκνηρία, από μια επίδειξη υπέρμετρης αυτοπεποίθησης απέναντι σε μια υπερβολικά πολύπλοκη κατάσταση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η κοινή λογική υπαγόρευε ότι η τιμή του αργού πετρελαίου θα αυξανόταν συνεχώς στο μέλλον. Ωστόσο, στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η τιμή του πετρελαίου είχε μειωθεί. Η τάση αυτή συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους των επόμενων δυο δεκαετιών. Η συναινετική συλλογιστική, που επικρατούσε ακόμα και στους κύκλους υψηλά καταρτισμένων οικονομολόγων, αδυνατούσε να κατανοήσει τον τρόπο αντίδρασης της προσφοράς και της ζήτησης στην άνοδο της τιμής του πετρελαίου. Βραχυπρόθεσμα, οι παραγωγοί και οι καταναλωτές πετρελαίου αργούν να αντιδράσουν στην αύξηση της τιμής. Μακροπρόθεσμα, όμως, αποδεικνύονται πολύ πιο ευπροσάρμοστοι από ό,τι σε γενικές γραμμές πιστεύουν οι οικονομολόγοι. Θα επανέλθω αναλυτικότερα σε αυτό το θέμα όταν θα εξετάσω το ζήτημα των τεράστιων ενεργειακών απαιτήσεων της Κίνας, ωστόσο το θίγω προκειμένου να καταδείξω πόσο συχνά κάνουν λάθος οι οικονομολόγοι. Η συναινετική συλλογιστική που απορρέει από την οκνηρία είναι μια ισχυρή δύναμη η οποία καταπνίγει τις αντίθετες απόψεις. Και όλοι μας οφείλουμε να την εντοπίζουμε και να την αμφισβητούμε. Η τεχνολογία είναι η κινητήρια δύναμη μιας νέας, εντυπωσιακής φάσης της παγκοσμιοποίησης. Τα οικονομικά μας μοντέλα προσπαθούν να συμβαδίσουν με τη διάβρωση των εθνικών οικονομικών συνόρων. Οι πολιτικές αλλαγές που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια είναι εντυπωσιακές. Μετά από τον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κίνα και η Ρωσία κλείστηκαν στον εαυτό τους και απομονώθηκαν από τις ιδέες και τις οικονομικές πολιτικές της Δύσης. Σήμερα, όμως, 1,3 δισεκατομμύρια Κινέζοι και 140 εκατομμύρια

10 20 Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ρώσοι έχουν το δικαίωμα να ζουν όπως οι Δυτικοί και, σε πολύ μεγάλο βαθμό, κάνουν τις ίδιες καταναλωτικές επιλογές. Παρότι ζουν υπό διαφορετικά πολιτικά συστήματα, είναι προφανές ότι επιθυμούν διακαώς τους καρπούς του ατομικού πλούτου. Λέγεται ότι στην ιστοσελίδα της ποδοσφαιρικής ομάδας Manchester United, την οποία υποστηρίζω με πάθος από τότε που ήμουν παιδί, είναι εγγεγραμμένοι 70 εκατομμύρια Κινέζοι. Τα McDonald s κάνουν θραύση στην Κίνα και τη Ρωσία. Ο αριθμός των καταστημάτων τα οποία πουλούν κομψά, μοντέρνα ρούχα, αυξάνεται και στις δυο αυτές χώρες. Ο κύκλος εργασιών της γαλλικής εταιρείας ειδών πολυτελείας Louis Vuitton έχει διογκωθεί θεαματικά στην Κίνα και τις υπόλοιπες χώρες BRIC. Ακόμα και στα καταστήματα της εταιρείας που βρίσκονται σε δυτικές χώρες έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά οι πωλήσεις σε τουρίστες από τις χώρες BRIC. Οι Γάλλοι φοιτητές έχουν τώρα την ευκαιρία να βγάλουν ένα «χαρτζιλίκι», αγοράζοντας πολυτελείς τσάντες από το κατάστημασύμβολο της Louis Vuitton στη λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων. Ο επικεφαλής της Louis Vuitton μου εξήγησε πώς λειτουργεί το σύστημα: Οι κινεζικές συμμορίες δίνουν χρήματα σε άτομα για να πραγματοποιήσουν μια διήμερη επίσκεψη στο Παρίσι με όλα τα έξοδα πληρωμένα ο μοναδικός όρος είναι ότι, επιστρέφοντας στην Κίνα, θα έχουν μαζί τους τέσσερις τσάντες Louis Vuitton, οι οποίες στη συνέχεια πωλούνται με σημαντικό κέρδος. Όταν η Louis Vuitton το πληροφορήθηκε, επέβαλε ως όριο την αγορά μιας τσάντας ανά άτομο. Για να παρακάμψουν αυτόν τον περιορισμό, οι Κινέζοι, τους οποίους στέλνουν οι συμμορίες στο Παρίσι, προσφέρουν σε περαστικούς στα Ηλύσια Πεδία 50 δολάρια για να αγοράσουν εκ μέρους τους μια τσάντα. Πιστεύω ότι λειτούργησε ως κίνητρο για την Ινδία η συνειδητή απόφαση της Κίνας να αποδεχτεί την παγκοσμιοποίηση για δικό της όφελος μέσω της ενθάρρυνσης των άμεσων ξένων επενδύσεων και της μεγαλύτερης συμμετοχής στο παγκόσμιο εμπόριο. Παρότι η οικονομική μεγέθυνση της Ινδίας οφείλεται σε πολλές