ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Υποτομέας Εργατικού Δικαίου :

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ METAΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Υποτομέας Εργατικού Δικαίου : Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ: ΟΙ ΑΠΟΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΣΕ/ΔΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ : Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Βικτωρία Δούκα ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ Ι. ΜΑΤΙΔΟΥ (Α.Ε.Μ. 453) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 2

3 Κυριότερες Συντομογραφίες ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΛΗΣ Ι. Εισαγωγικά Προλεγόμενα Α. Γενικά Β. Το ειδικότερο περιεχόμενο της ΣΣΕ/ΔΑ ΙΙ. Το άρθρο 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως αντικείμενο σσε και δα Α. Προϋποθέσεις εφαρμογής Α1. Αντικείμενο δεκτικό συλλογικής διαπραγμάτευσης και ρύθμισης ι. Αντικείμενο ρύθμισης μόνο οι συνέπειες των επιχειρηματικών αποφάσεων ιι. Αντικείμενο ρύθμισης και οι ίδιες οι επιχειρηματικές αποφάσεις Α2. Αμεσότητα της επιρροής στις εργασιακές σχέσεις Β. Ζητήματα συνταγματικότητας Β1. Η έννοια της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η συνταγματική κατοχύρωση και οι περιορισμοί της Η οικονομική ελευθερία των εργαζομένων, το δικαίωμα στην εργασία, η συνδικαλιστική ελευθερία και το δικαίωμα στην απεργία Β2. Η συνταγματικότητα της διάταξης του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 ΙΙΙ. Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής δεκτικά συλλογικής διαπραγμάτευσης και ρύθμισης εκτός του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 ΙV. Οι απολύσεις για οικονομοτεχνικούς λόγους ως αντικείμενο ΣΣΕ/ΔΑ Α. Έννοια οικονομοτεχνικών λόγων Β. Η καταγγελία ως συνέπεια συγκεκριμένων επιχειρηματικών αποφάσεων του εργοδότη Το ανέλεγκτο των επιχειρηματικών αποφάσεων Κανόνας και εξαιρέσεις Γ. Η καταγγελία ως επιχειρηματική απόφαση Δ. Δυνατό περιεχόμενο της ρύθμισης του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 V. Επίλογος Νομολογία Βιβλιογραφία Αρθρογραφία 3

4 4

5 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ..Άρειος Πάγος άρ... άρθρο Αρμ.Αρμενόπουλος Βλ. βλέπε ΔΑ....Διαιτητική Απόφαση ΔΕΕ...Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΝ.... Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας Δνη....Δικαιοσύνη ΕΕργΔ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου ΕλλΔνη.... Ελληνική Δικαιοσύνη επ επόμενα Εφ...Εφετείο ΚΠολΔ. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ΜΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο Ν......Νόμος ΝοΒ.Νομικό Βήμα ό.π....όπως προαναφέρθηκε παρ......παράγραφος π.χ. παραδείγματος χάρη σελ. σελίδα ΣΣΕ.. Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 5

6 6

7 Ι. Εισαγωγικά Προλεγόμενα Α. Γενικά Το αντικείμενο της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (στο εξής ΣΣΕ 1 ), που συνιστά το δυνατό περιεχόμενό της, μπορεί να αναφέρεται όχι μόνο σε όρους εργασίας 2, αλλά και σε λοιπά θέματα, που συνδέονται με τις σχέσεις εργασίας 3. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι, αυτονόητα, όλοι αυτοί οι όροι να μην προσκρούουν σε διατάξεις του Συντάγματος ή σε αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου κανόνες 4. Ο Ν. 1876/1990, με τη γενική διατύπωση του άρθρου 2 παρ. 1 όσον αφορά τα θέματα που συνδέονται άμεσα με τις εργασιακές σχέσεις, υιοθετεί προφανώς την ευρεία έννοια για τους όρους εργασίας, που καλύπτει καταρχήν το σύνολο των εργασιακών θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος εργοδοτών και εργαζομένων. Η ιδιαιτερότητα της ΣΣΕ έγκειται στο γεγονός πως παρότι έχει το χαρακτήρα ιδιωτικής σύμβασης ως προς τον τρόπο σύναψής της και τους ενοχικούς της όρους, εντούτοις περιέχει και κανονιστικής ισχύος διατάξεις που εφαρμόζονται και δεσμεύουν άμεσα το σύνολο των καλυπτόμενων από το πεδίο εφαρμογής της, χωρίς να απαιτείται η πραγματική συμμετοχή τους στην κατάρτισή της 5. Ο διφυής αυτός χαρακτήρας της ΣΣΕ, ο οποίος αναγνωρίζεται τόσο από την επιστήμη 6 όσο και από τη νομολογία 7, επιτρέπει τη συνύπαρξη σε αυτήν ενοχικού και κανονιστικού 1 Εξ αρχής, πρέπει να τονισθεί πως ό,τι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ΣΣΕ, μπορεί καταρχήν να αποτελέσει και αντικείμενο διαιτητικής αποφάσεως (άρθρο 16 παρ. 3 Ν. 1876/1990). Με άλλα λόγια, το αντικείμενο της διαιτησίας ταυτίζεται με το αντικείμενο των ΣΣΕ. Βλ. σχετικά σε Καζάκο, Η διαιτησία συλλογικών διαφορών συμφερόντων κατά το Ν. 1876/1990, 1998, σελ. 300, όπως επίσης και σε Παπαδημητρίου, Συλλογικές εργασιακές σχέσεις και επίλυση διαφορών εργασίας, τόμος Α, Η επίλυση των συλλογικών διαφορών εργασίας, 1992, σελ Βεβαίως, η απόλυτη ταύτιση ως προς το αντικείμενο δεν είναι δυνατή, δεδομένου του ότι η ΣΣΕ αποτελεί συμφωνία, προϊόν της συλλογικής αυτονομίας, ενώ η διαιτητική απόφαση συνιστά απόφαση τρίτου προσώπου, που περιορίζεται από τα δεδομένα της διαφοράς, όπως αυτά διαμορφώθηκαν σε κάθε περίπτωση. 2 Είτε με τη στενή έννοια, δηλαδή τους όρους, με τους οποίους συνάπτονται οι ατομικές σχέσεις εργασίας (και όλα τα θέματα λειτουργίας αυτών), είτε με την ευρεία έννοια, δηλαδή περιλαμβάνοντας και άλλα θέματα που ενδιαφέρουν τη σχέση εργοδοτών και εργαζομένων, έστω και αν αυτά δεν αποτελούν όρους παροχής εργασίας. Βλ. Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος Δεύτερος, 1999, σελ Κουκιάδης, ό.π., σελ. 218 Μετζητάκος/Καρταλτζής/Φουντέα, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικό Συλλογικό Ευρωπαϊκό, 2005, σελ Άρθρο 7 παρ. 3 Ν. 1876/ Κουκιάδης, ό.π., σελ Βλαστός, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, 2006, σελ. 31 επ. Κουκιάδης, ό.π., σελ. 100 Λεβέντης, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2 η Έκδοση, 2007, σελ. 374 επ. 7 Βλ. ενδεικτικά, ΕφΘεσ 303/1982, ΕΕργΔ 1982, σελ. 766, καθώς επίσης και ΕφΘεσ 2670/2000, ΔΕΕ 2001, σελ. 1271, όπου αναφέρεται πως «η ΣΣΕ είναι σύμβαση του κοινού ιδιωτικού δικαίου με διφυή 7

8 μέρους. Κατά το μεν κανονιστικό μέρος, η ΣΣΕ έχει ως κύριο σκοπό αφενός την ρύθμιση των όρων εργασίας τρίτων 8, που δε συμμετείχαν στην κατάρτισή της, δηλαδή των εργαζομένων και των εργοδοτών οι οποίοι και δεσμεύονται από αυτήν, κατά τρόπο υποχρεωτικό, αναπτύσσοντας εν προκειμένω ενέργεια όμοια με αυτήν των κανόνων δικαίου, ήτοι άμεση και αναγκαστική ισχύ. Στο δε ενοχικό μέρος της ΣΣΕ, συνομολογούνται όροι που δεσμεύουν ενοχικά μόνο τα μέρη που συμμετέχουν στη σύναψή της, οι οποίοι άλλοτε υπηρετούν το κανονιστικό μέρος και άλλοτε πάλι οργανώνουν και επηρεάζουν τις σχέσεις των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών ή και ατομικά με τον εργοδότη που συνάπτουν τη ΣΣΕ. Τα δύο μέρη της σύμβασης, ενοχικό και κανονιστικό, χαρακτηρίζει αφενός μεν η ανεξαρτησία του ενός έναντι του άλλου, καθώς κάθε ένα εξ αυτών έχει διαφορετική αποστολή και υπόκειται στους δικούς του κανόνες ως προς την αξιολόγηση του περιεχομένου του 9, αφετέρου η συμπληρωματικότητα στις μεταξύ τους σχέσεις. Β. Το ειδικότερο περιεχόμενο της ΣΣΕ/ΔΑ Το περιεχόμενο των ΣΣΕ και των ΔΑ καθορίζει ο Ν. 1876/1990 στο άρθρο 2 παρ. 1 έως και 10. Κατά το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς 10, αντικείμενο της συλλογικής σύμβασης εργασίας αποτελούσαν οι όροι, η αμοιβή και οι συνθήκες της εργασίας. Με το άρθρο 2 Ν. 1876/1990, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην Εισηγητική Έκθεση αυτού, «διευρύνεται το μέχρι σήμερα περιορισμένο αντικείμενο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των συλλογικών συμβάσεων. Αυτή η χαρακτήρα. Συμβατικό ως προς το χρόνο κατάρτισής της και τους ενοχικούς όρους και κανονιστικό ως προς τις διατάξεις που ρυθμίζουν υποχρεωτικά και άμεσα τις εργασιακές σχέσεις». 8 Με εξαίρεση την επιχειρησιακή ΣΣΕ, στην οποία από την πλευρά του εργοδότη οι δύο ιδιότητες συμπίπτουν. 9 Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως η μεταξύ τους ανεξαρτησία δύναται να οδηγήσει στην υπονόμευση του ενός μέρους από το άλλο. Βλ. Κουκιάδης, ό.π., σελ Άρθρο 21 παρ. 1 και 2 Ν. 3239/1955 : «1. Οι γενικοί όροι και συνθήκαι εργασίας, δύνανται να ρυθμίζωνται δια γενικής εθνικής συλλογικής συμβάσεως εργασίας ή ομοίας εφαρμογής αποφάσεως διαιτησίας. Επίσης, δι ομοίας συλλογικής συμβάσεως εργασίας ή διαιτητικής αποφάσεως δύνανται να ορίζωνται κατώτατα όρια αποδοχών καθώς και τα πάσης φύσεως επιδόματα ή προσαυξήσεις επ αυτών. 2. Αντικείμενον των λοιπών συλλογικών συμβάσεων εργασίας και των ομοίων εφαρμογής διαιτητικών αποφάσεων είναι ο καθορισμός κατά ειδικάς κατηγορίας μισθωτών της αμοιβής της εργασίας και των ειδικών όρων και συνθηκών αυτής, απαγορευομένου επί ποινή ακυρότητος του καθορισμού όρων και συνθηκών εργασίας περιλαμβανομένων εις γενικάς εθνικάς συλλογικάς συμβάσεις εργασίας ή ομοίας κατισχύουν των τυχόν αντιθέτων όρων των λοιπών συλλογικών συμβάσεων εργασίας και αποφάσεων Διαιτησίας». 8

9 διεύρυνση είναι μία θετική απάντηση σε σχετικό αίτημα των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων και των οργανώσεων των εργοδοτών. Σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες διατάξεις του Ν. 1767/1988 για την κύρωση της 135 Δ.Σ.Ε. παρέχεται η δυνατότητα ρύθμισης με συλλογική σύμβαση εργασίας όχι μόνο των θεμάτων της ατομικής σχέσης εργασίας αλλά κάθε θέματος που αφορά γενικά τις σχέσεις κεφαλαίου εργασίας». Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ο νομοθέτης να προχωρεί σε περιοριστική απαρίθμηση των δυναμένων να ρυθμισθούν θεμάτων. Ωστόσο, μετά από εγγύτερη μελέτη παρατηρούμε ότι οι περιλαμβανόμενες στο ανωτέρω άρθρο κατηγορίες ζητημάτων καλύπτουν, στην ευρύτητά τους, κάθε θέμα και απόφαση που επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, ακόμη και εάν δεν αναφέρεται ρητά στο νόμο 11. Επομένως, δε μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι καθιερώνεται numerus clausus για το αντικείμενο της συλλογικής αυτονομίας 12. Η θέση αυτή περί του μη κλειστού αριθμού των ρυθμιστέων με τις συλλογικές συμβάσεις ζητήματα, αντιστρόφως ορωμένη, έχει την έννοια ότι δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ρυθμίσεως και συνεπώς περιεχόμενο της ΣΣΕ θέματα εξωεργασιακά, δηλαδή θέματα τα οποία δεν αφορούν ή δεν επηρεάζουν αμέσως τις εργασιακές σχέσεις. Περιορισμό της συλλογικής αυτονομίας, θα πρέπει να δεχτούμε και στην περίπτωση ερμηνείας αόριστων νομικών εννοιών, στις οποίες ο νομοθέτης έχει προσδώσει συγκεκριμένο περιεχόμενο με κανόνα αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου ή αν με την ερμηνεία του συγκεκριμένου κανόνα ουσιαστικού δικαίου επηρεάζονται οι έννομες σχέσεις τρίτων 13. Η ΣΣΕ δεν μπορεί να προσδώσει σε μια έννοια συνέπειες για τις οποίες δεν έχει την αντίστοιχη δυνατότητα προς ρύθμιση 14. Αντίθετα, μπορεί να αποτελέσει περιεχόμενο της ΣΣΕ ο προσδιορισμός, καθώς και η εξειδίκευση αόριστων νομικών εννοιών του ουσιαστικού, ατομικού και συλλογικού εργατικού δικαίου 15, οι οποίες συνδέονται αμέσως ή εμμέσως με την κατάρτιση, την λειτουργία και τη λήξη της ατομικής σχέσης εξαρτημένης εργασίας, όπως είναι 11 Καζάκος, ό.π., σελ. 306 Μετζητάκος/Καρταλτζής/Φουντέα, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ Βλ. σχετικά Κουκιάδης, ό.π., σελ. 222 επ. 14 π.χ. να επηρεάσει το επίδομα ανεργίας 15 Βλαστός, ό.π., σελ. 64 9

10 οι έννοιες του ιδιωτικού υπαλλήλου και του εργατοτεχνίτη, υπό τον όρο βεβαίως η προσδιοριζόμενη ειδικότερη έννοια να ισχύει για το συγκεκριμένο επίπεδο ισχύος μίας ΣΣΕ 16. Αντικείμενο ΣΣΕ δεν μπορεί να αποτελέσει και η έριδα που αφορά ερμηνεία ή εφαρμογή διατάξεων νόμου, γιατί αυτές επιλύονται με δικαστική κρίση με βάση το υφιστάμενο δίκαιο, αλλά ούτε μπορεί να συμφωνηθεί η επίλυση των ατομικών διαφορών εκ της σχέσεως εργασίας μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου δια προσφυγής στην διαιτησία των άρθρ. 867 επ. Κ.Πολ.Δ., όχι μόνο διότι η επίλυση των νομικών διαφορών ανήκει στην αποκλειστική δικαιοδοσία των δικαστηρίων αλλά και για τον επιπρόσθετο λόγο ότι ο ίδιος ο νόμος (άρθρο 867 παρ. 2 ΚΠολΔ) απαγορεύει ευθέως την επίλυση των ατομικών εργατικών διαφορών μέσω διαιτησίας 17. Ωστόσο, ο Ν. 1876/1990 (άρθρο 2 στ. 5) επιτρέπει την ερμηνεία των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ, με την προϋπόθεση να πρόκειται όχι μόνο για προϋφιστάμενους κανονιστικούς όρους, αλλά επιπλέον αυτού να υπάρχουν όντως ασαφείς ρυθμίσεις που να χρήζουν ερμηνείας. Σύμφωνα με το άρθρο 2 Ν, 1876/1990, που τιτλοφορείται «Περιεχόμενο της συλλογικής σύμβασης εργασίας», η ΣΣΕ μπορεί να ρυθμίζει : 1. Ζητήματα σχετικά με τη σύναψη, τους όρους λειτουργίας και τη λήξη των ατομικών συμβάσεων εργασίας που εμπίπτουν στο πεδίο ισχύος της, με την επιφύλαξη τυχόν αντίθετων ευνοϊκότερων για τον εργαζόμενο κανόνων δικαίου ή όρων της ατομικής σύμβασης ή νομοθετικών διατάξεων αναγκαστικού δικαίου με αμφιμερή χαρακτήρα έστω και δυσμενέστερων. Είναι επομένως δυνατή η συνομολόγηση όρων που αφορούν τις προσλήψεις και τη διαδικασία που συνδέεται με αυτές, τον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας (π.χ. υποχρέωση πίστης, κατανομή της εργασίας σε ειδικότητες, καθορισμός διαλειμμάτων), την αμοιβή και 16 Συνεπώς, με ΣΣΕ μπορεί να προσδιορισθεί η έννοια υπαλλήλου για τις σχέσεις εργαζομένων και εργοδοτών, στους οποίους αναφέρεται, κατά τρόπο που να περιλαμβάνει κάθε εργαζόμενο που χειρίζεται μηχανήματα. Βλ. Κουκιάδη, ό.π., σελ Βλαστός, ό.π., σελ. 91 Παπασταύρου, Συλλογικές συμβάσεις και διαιτησία (Μετά την κύρωση της ΔΣΕ 154) - Σχόλια στα άρθρα του Ν. 1876/1990 μετά την εισαγωγή του Ν. 2403/1996, 1997, σελ

11 την καταβολή της 18 (π.χ. είδος, ύψος, χρόνος και τρόπος καταβολής), το χρόνο εργασίας (π.χ. καθορισμός ημερήσιου ωραρίου, οργάνωση σε βάρδιες), την άσκηση και τα όρια του διευθυντικού δικαιώματος (π.χ. δυνατότητα μεταθέσεων), καθώς και όλες τις άλλες εκφάνσεις της λειτουργίας της ατομικής σύμβασης (π.χ. δικαίωμα και διαδικασία προαγωγής, πειθαρχικό δίκαιο 19 ), επιπλέον δε ο,τιδήποτε μπορεί να σχετίζεται με τη λήξη της εργασιακής σχέσης (π.χ. πρόβλεψη μεγαλύτερης της νόμιμης αποζημίωσης 20, πρόσθετων περιορισμών στην καταγγελία, καθορισμός της έννοιας του σπουδαίου λόγου, θέσπιση ορίου ηλικίας 21 ως σημείου λήξης της σύμβασης κ.ο.κ.). 2. Ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση, την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και τον τρόπο παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών και της απόδοσής τους στις δικαιούχες οργανώσεις. 3. Ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης, εκτός από τα συνταξιοδοτικά 22, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τη συνταγματική τάξη και την πολιτική των δημόσιων φορέων κοινωνικής ασφάλισης. 4. Ζητήματα σχετικά με την άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής στο μέτρο που αυτή επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις. 5. Ζητήματα που αφορούν την ερμηνεία των κανονιστικών όρων της συλλογικής σύμβασης εργασίας. 18 ΑΠ 52/2005, ΕλλΔνη 2005, σελ (κατάταξη σε μισθολογικά κλιμάκια) ΑΠ 1234/1999, ΕΕργΔ 2000, σελ. 520 ΕφΘεσ 259/2005, Αρμ. 2005, σελ. 740 (κανονιστικός όρος η ρύθμιση αμοιβής, αποζημίωσης και κατάταξης σε κλιμάκια) ΕφΑθ 8390/2005, ΕλλΔνη 2006, σελ Βλ. και Καρδαρά, Η άσκηση μισθολογικής πολιτικής από τον εργοδότη μέσω ρητρών της συλλογικής συμβάσεως εργασίας, ΕΕργΔ 2003, σελ. 4 5, όπου κατά την άποψη του συγγραφέα, η άσκηση μισθολογικής πολιτικής ανάγεται στο αρ. 2 στ. 1 Ν. 1876/1990 και δεν μπορεί να υπαχθεί στο αρ. 2 στ. 4 Ν. 1876/1990, γιατί δεν είναι δυνατή η ρύθμιση καθεαυτής της επιχειρηματικής πολιτικής αλλά μόνο των άμεσων συνεπειών της. 19 ΜονΠρΘεσ 24378/2003, Αρμ. 2003, σελ ΑΠ 298/2001, ΕΕργΔ 2002, σελ. 866 (πρόβλεψη υψηλότερης της νόμιμης αποζημίωσης απολύσεως-στην προκείμενη περίπτωση, η διάταξη του αρ. 2 παρ. 2 Α.Ν. 173/1967 κρίθηκε πως είναι αμφιμερούς αναγκαστικού δικαίου και υπερισχύει της ευνοϊκότερης σ.σ.ε.) ΕφΑθ 12370/1989, ΕλλΔνη 1989, σελ. 585 ΕφΑθ 10568/1989, ΔΕΝ 1990, σελ. 840 Βλ. όμως και ΑΠ 683/2001, ΔΕΕ 2002, σελ. 324 (πρόβλεψη υψηλότερης της νόμιμης αποζημίωσης απολύσεως - Εν προκειμένω κρίθηκε πως η ρύθμιση ως ευνοϊκότερη κατισχύει του αρ. 8 Ν. 3198/1955, το οποίο δεν θεωρήθηκε ως αναγκαστικού δικαίου αμφιμερούς χαρακτήρα διάταξη) ΑΠ 919/1991, ΕΕργΔ 1992, σελ. 331 (όμοια με την προηγούμενη) ΜονΠρΘεσ 129/1990, ΔΕΝ 1991, σελ ΑΠ 283/2006, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ 22 ΑΠ 264/1999, ΔΕΝ 1999, σελ

12 6. Ζητήματα που προβλέπονται στο άρθρο 12 του Ν. 1767/1988 με επιφύλαξη και των αρμοδιοτήτων των συμβουλίων των επιχειρήσεων Τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμβαλλομένων μερών. 8. Ζητήματα σχετικά με τις διαδικασίες και τους όρους συλλογικής διαπραγμάτευσης, μεσολάβησης και διαιτησίας. 9. Η συλλογική σύμβαση εργασίας μπορεί να περιέχει ρήτρα ειρήνης σχετικά με τα ζητήματα που ρυθμίζει. 10. Με επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ζητήματα σχετικά με την επαναρρύθμιση ή συμπλήρωση των διατάξεων την παραγράφων 1 6 του άρθρου 38 για τη μερική απασχόληση καθώς και των παραγράφων 1, 2, 3 και 7 του άρθρου 40 για τις πρόσθετες ομάδες εργασίας του νόμου «για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη». Στη συνέχεια της παρούσας μελέτης, παρουσιάζεται αναλυτικά η διάταξη του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 που αφορά ο,τιδήποτε σχετίζεται με την επιχειρηματική πολιτική στο μέτρο που η άσκησή της επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, οι προϋποθέσεις εφαρμογής της, καθώς και οι απόψεις που υποστηρίζονται αναφορικά με το συνταγματικό ή μη του χαρακτήρα της, ενώ στο τέλος, έπεται η εξέταση ειδικότερα των απολύσεων για οικονομοτεχνικούς λόγους ως επιχειρηματική απόφαση. 23 ΑΠ 488/2006, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ ΑΠ 283/2006, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ ΑΠ 52/2005, ΕλλΔνη 2005, σελ (κατάρτιση κανονισμού εργασίας με σ.σ.ε.) ΕφΘεσ 259/2005, Αρμ. 2005, σελ. 740 ΕφΑθ 7537/2002, ΔΕΕ 2003, σελ. 457 ΜονΠρΘεσ 24378/2003, Αρμ. 2003, σελ

13 ΙΙ. Το άρθρο 2 στ. 4 Ν. 1876/1990 Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως αντικείμενο σσε και δα Α. Προϋποθέσεις εφαρμογής Α1. Αντικείμενο δεκτικό συλλογικής διαπραγμάτευσης και ρύθμισης Σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990, η συλλογική σύμβαση εργασίας, επομένως και η διαιτητική απόφαση, μπορεί να ρυθμίζει μεταξύ άλλων «ζητήματα σχετικά με την άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής στο μέτρο που αυτή επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις». Από το γράμμα της ανωτέρω διάταξης, ωστόσο, δεν καθίσταται σαφές εάν τα ζητήματα αυτά αφορούν ξεκάθαρα όρους εργασίας, ως συνέπειες των επιχειρηματικών αποφάσεων του εργοδότη ή εάν εν τέλει είναι εφικτό να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγματεύσεων και να καταστούν περιεχόμενο συλλογικής σύμβασης εργασίας οι ίδιες οι αποφάσεις του επιχειρηματία εργοδότη. Η ως άνω ασάφεια παρατηρείται και στην Εισηγητική Έκθεση του νόμου 24, η οποία ναι μεν επαναλαμβάνει πως αντικείμενο διαπραγμάτευσης είναι η άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής στο μέτρο που αυτή επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, επιπλέον όμως αυτού παραθέτει μία σειρά παραδειγμάτων τέτοιων αποφάσεων (τις επενδύσεις για την αύξηση των θέσεων απασχόλησης και την εισαγωγή νέας τεχνολογίας ή μεθόδων παραγωγής), οι οποίες συνιστούν πρωτογενείς αποφάσεις που άπτονται της χάραξης της πολιτικής της επιχείρησης, παρότι επηρεάζουν άμεσα τις εργασιακές σχέσεις. Συνεπεία των ανωτέρω, έχουν υποστηριχθεί στην ελληνική θεωρία δύο απόψεις αναφορικά με το αντικείμενο της ρύθμισης του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990, εκ των οποίων η μεν πρώτη τάσσεται υπέρ της θέσης πως είναι δυνατόν να ρυθμιστούν με συλλογική σύμβαση εργασίας μόνο οι άμεσες συνέπειες για τους 24 Αναφέρεται συγκεκριμένα πως «με την παρ. 4 εισάγεται ένα νέο πεδίο διαπραγμάτευσης που αφορά την άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής στο μέτρο που αυτή επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, όπως π.χ. τις επενδύσεις για την αύξηση των θέσεων απασχόλησης, τις προσλήψεις ή απολύσεις, την εισαγωγή νέας τεχνολογίας, ή μεθόδων παραγωγής». Το κείμενο της Εισηγητικής Έκθεσης παρατίθεται σε Ληξουριώτη/Σέμπο/Καρατζά, Νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων επί θεμάτων Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας & Διαιτητικών Αποφάσεων, 2008, σελ

14 εργαζομένους και τις εργασιακές σχέσεις των επιχειρηματικών αποφάσεων και μέτρων, η δε δεύτερη τάσσεται υπέρ της συλλογικής διαπραγμάτευσης των ίδιων των επιχειρηματικών αποφάσεων. ι. Αντικείμενο ρύθμισης μόνο οι συνέπειες των επιχειρηματικών αποφάσεων Κατά τη μάλλον κρατούσα στη θεωρία άποψη, αντικείμενο διαπραγματεύσεων δεν αποτελεί ο καθορισμός της επιχειρηματικής πολιτικής του εργοδότη και αυτές καθ εαυτές οι επιμέρους επιχειρηματικές αποφάσεις ούτε τα ίδια τα μέτρα που λαμβάνονται προς υλοποίησή τους, αλλά οι συνέπειες αυτών των αποφάσεων και μέτρων που συνδέονται άμεσα με τις εργασιακές σχέσεις 25. Η ερμηνευτική αυτή προσέγγιση του άρθρου 2 στ. 4 συμβαδίζει και με το γράμμα της ίδιας της διάταξης, η οποία αναφέρεται στην άσκηση και όχι στον καθορισμό της επιχειρηματικής πολιτικής. Προϋποθέτει, επομένως, την εκ μέρους του εργοδότη λήψη των κρίσιμων κάθε φορά αποφάσεων που συνεπάγονται μεταβολές στους όρους εργασίας των μισθωτών, οι αποφάσεις δε αυτές λαμβάνονται αποκλειστικά από τον εργοδότη κατά την ελεύθερη κρίση του και δεν είναι δυνατό να αποτελέσουν αντικείμενο συλλογικής ρύθμισης. Για την άμβλυνση των δυσμενών συνεπειών που συνεπάγονται οι επιχειρηματικές αποφάσεις, ενδείκνυται η συστηματική λήψη μέτρων, όπως η αναδιάρθρωση του χρόνου εργασίας, οι μεταθέσεις ή μετατάξεις εργαζομένων, η κλιμάκωση των απολύσεων, η παροχή αυξημένων αποζημιώσεων, κλπ. Έτσι, σύμφωνα με τη θέση αυτή, δε μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συναπόφασης εργοδότη και εργαζομένων η απόφαση για ανανέωση του 25 Καρδαράς, Η ρύθμιση των όρων εργασίας στο επίπεδο της εκμεταλλεύσεως κατά τον περί συμμετοχής ν. 1767/1988 και μετά από την επίδραση του περί συλλογικών συμβάσεων εργασίας ν. 1876/1990, 1996, σελ Ο ίδιος, Η άσκηση μισθολογικής πολιτικής από τον εργοδότη μέσω ρητρών της συλλογικής συμβάσεως εργασίας, ΕΕργΔ 2003, σελ. 4 Κουκιάδης, Απεργία και αναδιάρθρωση επιχειρήσεων-ζητήματα νομιμότητας αιτημάτων απεργίας (γνμδ), ΔΕΝ 1993, σελ Ο ίδιος, Έκταση δεσμεύσεως συλλογικών συμβάσεων και Σύνταγμα, ΕΕΔ 1998, σελ. 56 Ο ίδιος, Εργατικό Δίκαιο, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος Δεύτερος, 1999, σελ. 237 Λεβέντης, Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως περιεχόμενο σ.σ.ε. (άρθρο 2 παράγρ. 4 Ν. 1876/1990) (γνμδ), ΔΕΝ 1994, σελ Ο ίδιος, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2 η Έκδοση, 2007, σελ. 350 Λιούρδης, Οι ρήτρες απαγόρευσης ανταγωνισμού για το μετά τη λύση της εργασιακής συμβάσεως διάστημα, ΔΕΝ 2003, σελ

15 εξοπλισμού και η αυτοματοποίηση της παραγωγής, αλλά αντίθετα δύναται να ρυθμισθούν οι συνέπειες αυτής της απόφασης στις εργασιακές σχέσεις, με την πρόβλεψη για παράδειγμα της μετάθεσης των εργαζομένων, ή της εξασφάλισης προγραμμάτων για την επαναπασχόληση και την επανεκπαίδευση τους 26. Με τον τρόπο αυτό, δεν επέρχεται ανατροπή αυτών καθαυτών των οικονομικών αποφάσεων του εργοδότη, αλλά δημιουργούνται αξιώσεις με ανάλογο περιεχόμενο κατά το μέτρο που περιέχουν παραβάσεις των όρων της συλλογικής σύμβασης εργασίας για εργασιακά δικαιώματα 27. Συνεπώς, από τη στιγμή που η εργοδοτική πλευρά είναι διατεθειμένη για τη λήψη μέτρων δυνατών κατά αντικειμενική κρίση να περιορίσουν τις δυσμενείς συνέπειες για τις εργασιακές σχέσεις, τελικά απεργία με αίτημα να παρακωλυθούν οι επιχειρηματικές αποφάσεις δε θα χαρακτηρισθεί νόμιμη 28. Περίπτωση συλλογικής σύμβασης εργασίας με τέτοιο περιεχόμενο είναι η από ΣΣΕ για τους όρους αμοιβής και εργασίας των Τραπεζοϋπαλλήλων, η οποία κηρύχθηκε ως γενικά υποχρεωτική δυνάμει της υπ αριθμ /1989 απόφασης του Υπουργού Εργασίας, και η οποία προβλέπει στην παράγραφο 10 : «Κατά την αναδιάρθρωση που προκύπτει από την εισαγωγή και χρήση νέων τεχνολογιών, τις οργανωτικές μεταβολές και την εισαγωγή νέων τραπεζικών εργασιών, πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η προστασία της απασχόλησης και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Για το λόγο αυτό, παρέχεται η κατάλληλη επιμόρφωση στους υπηρετούντες υπαλλήλους με εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία εκπονούνται με τις Διοικήσεις Τραπεζών, με τη συμμετοχή των αντιστοίχων συλλόγων. Για την κάλυψη των εξειδικευμένων θέσεων εργασίας που προκύπτουν, εξαντλείται πρώτα η προσπάθεια για την αξιοποίηση του υπηρετούντος προσωπικού. Στις περιπτώσεις που η αναδιάρθρωση οδηγεί σε διαφοροποίηση συνθηκών εργασίας και υγιεινής και ασφάλειας, που προβλέπονται από νόμο, κανονισμό, ή συλλογική σύμβαση ή γραπτή εσωτερική συμφωνία κατά Τράπεζα ή πράξη Διοικήσεως, τότε θα προηγείται κατάρτιση ειδικής συλλογικής σύμβασης 26 Ληξουριώτης, Εφαρμογές Εργατικού Δικαίου Ατομικές και Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος 4, 2008, σελ Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος Δεύτερος, 1999, σελ Κουκιάδης, ό.π., σελ

16 εργασίας γι αυτά τα θέματα μεταξύ της Διοίκησης της αντίστοιχης επιχείρησης και της πλέον αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης» 29. ιι. Αντικείμενο ρύθμισης και οι ίδιες οι επιχειρηματικές αποφάσεις Στον αντίποδα της ανωτέρω θέσης, υποστηρίζεται πως, κατ εξαίρεση, περιεχόμενο ΣΣΕ ή ΔΑ μπορεί να αποτελέσουν, εκτός από τις συνέπειες των μέτρων της επιχειρηματικής πολιτικής, και η ίδια η άσκηση αυτής, δηλαδή τα ίδια τα λαμβανόμενα ή επικείμενα να ληφθούν μέτρα 30. Αυτό συμβαίνει, είτε γιατί οι συνέπειες του μέτρου της επιχειρηματικής πολιτικής ταυτίζονται με το ίδιο το μέτρο που λαμβάνεται (π.χ. απόφαση μείωσης του προσωπικού χάριν μείωσης του κόστους παραγωγής που υλοποιείται μέσω καταγγελίας συμβάσεων εργασίας), είτε γιατί η επιχειρηματική απόφαση συνδέεται σε τέτοιο βαθμό με συγκεκριμένες επιπτώσεις στις εργασιακές σχέσεις, ώστε σε περίπτωση που αυτές αποκλείονται δυνάμει συλλογικής ρύθμισης να αλλοιώνεται η ίδια η επιχειρηματική απόφαση (π.χ. αυτοματοποίηση της παραγωγής που καθιστά άνευ αντικειμένου συγκεκριμένα τμήματα ή προϋποθέτει εργαζομένους με αυξημένα προσόντα και εξειδικευμένες γνώσεις) 31. Στις περιπτώσεις, λοιπόν, εκείνες κατά τις οποίες οι άμεσες επιπτώσεις ορισμένου μέτρου ουσιαστικά ταυτίζονται με το μέτρο που λαμβάνεται ή ακόμη και με την επιχειρηματική απόφαση αυτή καθαυτή, θα πρέπει, κατ εξαίρεση, να αναγνωρίζεται η δυνατότητα συλλογικής διαπραγμάτευσης και ρύθμισης με αντικείμενο και τα μέτρα με τα οποία ασκείται η επιχειρηματική πολιτική. Απαραίτητη, βεβαίως, αρνητική προϋπόθεση ισχύος των ανωτέρω είναι να μην παραβιάζονται κανόνες συνταγματικοί ή κανόνες αναγκαστικού δικαίου Η ως άνω διάταξη δεν καταργήθηκε με τις μεταγενέστερες συναφθείσες συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ενώ και με την από ΣΣΕ για τους όρους αμοιβής και εργασίας των Τραπεζοϋπαλλήλων, που κηρύχθηκε γενικά υποχρεωτική με την υπ αριθμ /1994 απόφαση του Υπουργού Εργασίας, προβλέφθηκε στην παράγραφο 2.3 πως «σε κάθε περίπτωση αλλαγής ιδιοκτησιακού καθεστώτος των Τραπεζών, πρώτιστο μέλημα είναι η προστασία της απασχόλησης και η διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων του προσωπικού». 30 Βλαστός, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ Ληξουριώτης, Νομοθετικός σκοπός και περιεχόμενο της επιχειρησιακής ΣΣΕ σε συσχετισμό με τις λοιπές ΣΣΕ, ΔΕΕ 2005, σελ Βλαστός, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ

17 Περίπτωση ανατροπής επιχειρηματικής απόφασης απασχόλησε την πράξη, όταν εργοδότρια εταιρία ανακοίνωσε στο επιχειρησιακό σωματείο ότι θα προβεί σε απολύσεις και το σωματείο κήρυξε απεργίες. Σημειωτέον ότι η εργοδότρια, εξαιτίας διαφωνιών με το Ελληνικό Δημόσιο, για λογαριασμό του οποίου ναυπηγούσε πέντε αρματαγωγά, αποφάσισε να διακόψει τη ναυπήγησή τους, και ένα από τα αιτήματα της απεργίας ήταν η συνέχιση της ναυπήγησης. Σε ερώτηση αν ένα τέτοιο αίτημα απεργίας ήταν νόμιμο, με δεδομένο ότι εν προκειμένω το αίτημα των εργαζομένων δεν ήταν μόνο η αντιμετώπιση των δυσμενών συνεπειών των επιχειρηματικών αποφάσεων του εργοδότη και η διαπραγμάτευση όρων εργασίας, αλλά η πίεσή του να ανακαλέσει την απόφασή του και να ασκήσει διαφορετικά την επιχειρηματική του πολιτική, η απάντηση που δόθηκε ήταν θετική, με την αιτιολογία 33 ότι η διαφύλαξη και προαγωγή συλλογικών συμφερόντων των εργαζομένων δεν νοείται αποκομμένη από τα αίτια που τα προσβάλλουν, δεν απομονώνεται από τις αποφάσεις που τα επηρεάζουν. Οι περιορισμοί που προκύπτουν για την επιχειρηματική δράση δεν επιβάλλονται για να μειώσουν τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, δεν αποσκοπείται με άλλα λόγια η εμπόδιση της ανάπτυξης ή του εκσυγχρονισμού της επιχείρησης, αλλά έχουν ως στόχο, όσο και όταν είναι δυνατόν, να συνεκτιμηθούν και τα συμφέροντα της εργασίας, πράγμα που σημαίνει την ύπαρξη υποχρέωσης, πριν από τις αναγκαίες αποφάσεις, για προηγούμενη σοβαρή διερεύνηση μέτρων με τα οποία επιτυγχάνεται ο εκσυγχρονισμός με λιγότερο κόστος. Α2. Αμεσότητα της επιρροής στις εργασιακές σχέσεις Η αμεσότητα των συνεπειών από τις αποφάσεις του εργοδότη για τις εργασιακές σχέσεις αποτελεί κατά τον νόμο αναγκαίο στοιχείο για να υπάρξει υποχρέωση για διαπραγμάτευση 34. Αμεσότητα θεωρείται πως υπάρχει όταν οι συνέπειες στις εργασιακές σχέσεις από την επιχειρηματική απόφαση δια της οποίας εκδηλώνεται η επιχειρηματική πολιτική ή από το μέτρο με το οποίο αυτή υλοποιείται, επέρχονται 33 Βλ. αναλυτικά Κουκιάδη, Απεργία και αναδιάρθρωση επιχειρήσεων Ζητήματα νομιμότητας απεργίας (γνμδ), ΔΕΝ 1993, σελ επ., ιδίως σελ Βλ. και ΕφΘες 2763/1997, ΕΕργΔ 1998, σελ

18 χωρίς την παρεμβολή άλλων, εσωτερικών ή εξωτερικών, παραγόντων, όπως οικονομικούς, συγκυριακούς ή τεχνολογικούς 35. Έτσι, θα πρέπει κάθε φορά να εξετάζεται αν υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της εργοδοτικής απόφασης ή των συνεπειών της και των επιπτώσεων που επιφέρει στις εργασιακές σχέσεις 36. Θα πρέπει, επίσης, να επισημανθεί εν προκειμένω, ότι η άμεση επιρροή στις εργασιακές σχέσεις από την επιχειρηματική απόφαση του εργοδότη, σε καμία περίπτωση συνδέεται ή μπορεί να συνδέεται με τη χρονική αμεσότητα των επιπτώσεων από την επιχειρηματική απόφαση 37. Και αυτό, διότι η έννοια της άμεσης επιρροής των επιπτώσεων των επιχειρηματικών μέτρων δεν εμπεριέχει και χρονικό, αλλά μόνο ποιοτικό και ποσοτικό, προσδιορισμό. Άλλωστε, από πουθενά δε συνάγεται πως απαιτείται να αναμένεται ότι οι συνέπειες των επιχειρηματικών αποφάσεων ή μέτρων θα επέλθουν αμέσως ή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τη λήψη των αποφάσεων ή την εφαρμογή των μέτρων αυτών 38. Εξάλλου, και με δεδομένο πως στο πεδίο της άσκησης της επιχειρηματικής πολιτικής είναι συνηθισμένο τα λαμβανόμενα ή σχεδιαζόμενα μέτρα να έχουν ένα ευρύ χρονικό ορίζοντα ανάπτυξης αποτελεσμάτων, ορθότερο είναι να δεχθούμε πως υφίσταται άμεση επιρροή σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο και να προκύψουν οι συνέπειες στις εργασιακές σχέσεις, υπό τον όρο πάντοτε αυτές (δηλαδή οι συνέπειες) να συνδέονται αιτιωδώς με τα ληφθέντα μέτρα. Η υλοποίηση, για παράδειγμα, μίας απόφασης μεταφοράς εγκαταστάσεων σε άλλη χώρα απαιτεί συνηθέστερα την πάροδο μεγάλων χρονικών διαστημάτων. Αν αποκλείαμε την ρύθμιση των σχετικών ζητημάτων, για το λόγο ότι οι συνέπειες των μέτρων τοποθετούνται σε απώτερο χρονικό διάστημα, θα οδηγούμασταν σε ένα αποτέλεσμα, που ούτε από τελολογική άποψη δε θα συμβιβαζόταν με την ρύθμιση του άρθρου 2 στ. 4. Και αυτό, γιατί θα περιόριζε υπερβολικά το πεδίο εφαρμογής 35 Καζάκος, ό.π., σελ. 344 Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος Δεύτερος, 1999, σελ Κουκιάδης, ό.π., σελ Βλαστός, ό.π., σελ. 114 Καζάκος, ό.π., σελ. 344 Κουκιάδης, ό.π., σελ Αντίθετος, όμως, ο Λεβέντης, Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως περιεχόμενο σ.σ.ε. (άρθρο 2 παράγρ. 4 Ν. 1876/1990) (γνμδ), ΔΕΝ 1994, σελ. 1205, σύμφωνα με τον οποίο, άμεση επιρροή σημαίνει ότι οι επιπτώσεις που σύμφωνα με την κοινή πείρα και λογική προκαλούν τα επιχειρηματικά μέτρα στις εργασιακές σχέσεις πρέπει να επέρχονται αμέσως ή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. 18

19 της διάταξης και επιπλέον θα απέκλειε τις σημαντικότερες των περιπτώσεων, όπως είναι η εδώ αναφερόμενη μεταφορά εγκαταστάσεων 39. Η αμεσότητα αυτή και η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ των λαμβανόμενων ή επικείμενων μέτρων του εργοδότη και των συνεπειών τους στις εργασιακές σχέσεις, γίνεται περισσότερο κατανοητή στις κατωτέρω, ενδεικτικώς αναφερόμενες, περιπτώσεις 40 : α) η αποφασισθείσα ή η επικείμενη ή και η σχεδιαζόμενη μεταφορά των εγκαταστάσεων της επιχείρησης του εργοδότη σε άλλη χώρα, άμεση συνέπεια της οποίας είναι ή θα είναι η απώλεια των θέσεων εργασίας των εργαζομένων του, β) η εισαγωγή νέας τεχνολογίας ή νέων, σύγχρονων μεθόδων παραγωγής, άμεση συνέπεια των οποίων είναι ή θα είναι η μείωση των θέσεων εργασίας του προσωπικού του, γ) η συγχώνευση των υποκαταστημάτων του, άμεση συνέπεια της οποίας είναι ή θα είναι ομοίως η μείωση των θέσεων εργασίας των εργαζομένων του, δ) η απόφασή του για μείωση των θέσεων εργασίας του προσωπικού του για οικονομοτεχνικούς λόγους, ε) η αλλαγή επιχειρηματικών στόχων και η εισαγωγή νέων αντικειμένων εργασίας, άμεση συνέπεια των οποίων είναι ή θα είναι η υποβάθμιση παλαιών στελεχών ή και ο εξαναγκασμός τους σε πρόωρη αποχώρηση από την εργασία τους, και στ) η αλλαγή του τρόπου ή των μεθόδων αξιολόγησης του προσωπικού, όπως λ.χ. μόνο βάσει της παραγωγικότητας ή της αποδοτικότητάς του, άμεση συνέπεια της οποίας είναι ή θα είναι η υποβάθμιση, υπηρεσιακή και μισθολογική, παλαιών κυρίως στελεχών, εξοικειωμένων σε άλλες μορφές εργασίας. Με βάση τις ίδιες τελολογικές σταθμίσεις και για την ταυτότητα του νομικού λόγου, δηλαδή με το δεδομένο ότι οι επιπτώσεις εκ της επιχειρηματικής απόφασης δεν είναι αναγκαίο να επέρχονται αμέσως, θα πρέπει να αποκρουστεί και η άποψη 39 Καζάκος, ό.π., σελ Βλαστός, ό.π., σελ

20 ότι οι επιπτώσεις της επιχειρηματικής πολιτικής πρέπει να είναι βέβαιες, ενόψει του ότι οι συνέπειες μπορεί να εμφανιστούν στο μέλλον 41. Με άλλα λόγια, ό,τι αναμένεται ότι θα προκύψει με πιθανότητα, σύμφωνα με τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις και ιδίως τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί (άρθρο 298 εδ. β ΑΚ), μπορεί να υπαχθεί στην έννοια της άμεσης επιρροής στις εργασιακές σχέσεις και να αποτελέσει αντικείμενο ρύθμισης με ΣΣΕ/ΔΑ. Β. Ζητήματα συνταγματικότητας Β1. Η έννοια της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η συνταγματική κατοχύρωση και οι περιορισμοί της Η οικονομική ελευθερία των εργαζομένων, το δικαίωμα στην εργασία, η συνδικαλιστική ελευθερία και το δικαίωμα στην απεργία ι) Η ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα περιλαμβάνει το δικαίωμα αξιοποίησης επενδυμένου κεφαλαίου, τεχνογνωσίας και εργασίας για την επίτευξη ενός παραγωγικού αποτελέσματος, το οποίο ο επιχειρηματίας προσφέρει στην αγορά με ίδιο κίνδυνο 42. Ως επιχειρηματική πολιτική, νοείται κάθε απόφαση που λαμβάνεται από τον φορέα της επιχείρησης σχετικά με τον οικονομικό σχεδιασμό της και αποβλέπει στην εκπλήρωση του σκοπού που επιδιώκει η επιχείρηση 43. Επομένως, η επιχειρηματική πολιτική περιλαμβάνει κάθε σημαντική απόφαση που ανήκει στο περιεχόμενο της ελευθερίας της επιχειρηματικής δράσης 44. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, ο επιχειρηματίας έχει την εξουσία να αποφασίζει τι, πού και πώς θα παραχθεί, ποια είναι τα καταλληλότερα μέσα για την επιδίωξη του επιχειρηματικού σκοπού (οργάνωση της επιχείρησης, εισαγωγή 41 Βλαστός, ό.π., σελ. 115 Καζάκος, ό.π., σελ Αντίθετη άποψη έχουν ο Λεβέντης, ό.π., σελ καθώς επίσης και ο Καρδαράς, Η ρύθμιση των όρων εργασίας στο επίπεδο της εκμεταλλεύσεως κατά τον περί συμμετοχής ν. 1767/1988 και μετά από την επίδραση του περί συλλογικών συμβάσεων εργασίας ν. 1876/1990, 1996, σελ Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο : Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της Εργασίας, 2005, σ Καρδαράς, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ

21 της τεχνολογίας, εξεύρεση κεφαλαίων), τη διακοπή της λειτουργίας της επιχείρησης ή τμήματός της, την πρόσληψη ή τη λύση της σύμβασης εργασίας με το προσωπικό 45. Επιπλέον παραδείγματα αποφάσεων του επιχειρηματία κατά την άσκηση της επιχειρηματικής του πολιτικής 46 αποτελούν και η μεταβολή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της επιχείρησης, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί με την μεταβίβαση της επιχείρησης (ολική εξαγορά, συγχώνευση, διαίρεση), η ανακατανομή δραστηριοτήτων μεταξύ των περισσοτέρων παραγωγικών μονάδων, η μεταφορά του συνόλου ή τμήματος της επιχείρησης κ.ο.κ. Την επιχειρηματική πολιτική του εργοδότη προσδιορίζουν, επίσης, και τα ζητήματα επί των οποίων ο εργοδότης οφείλει να πληροφορεί τα κατά το άρθρο 2 Ν. 1767/1988 συμβούλια των εργαζομένων του. Ειδικότερα, στη διάταξη του άρθρου 13 παρ. 1 του ίδιου ως άνω νόμου, καθορίζονται από το νομοθέτη τα θέματα επιχειρηματικής πολιτικής που επηρεάζουν άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, για τα οποία θεσπίζεται υποχρέωση του εργοδότη να παρέχει ακριβή πληροφόρηση και στην επιχειρησιακή οργάνωση των εργαζομένων του κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Επειδή δε τα θέματα αυτά αξιολογούνται ως ιδιαίτερα σημαντικά για τους εργαζομένους, ορίζεται στο άρθρο 13 παρ. 1 εδ. α ότι η πληροφόρηση πρέπει να γίνεται πριν από την εφαρμογή των αποφάσεων του εργοδότη. Τα στοιχεία, λοιπόν, τα οποία πρέπει να τίθενται υπόψη της εργατικής πλευράς και τα οποία μπορούν να καταστούν περιεχόμενο ΣΣΕ ή ΔΑ 47 είναι : α) η αλλαγή του νομικού καθεστώτος της επιχείρησης, β) η ολική ή μερική μεταφορά, επέκταση ή περιορισμός των εγκαταστάσεών της, γ) η εισαγωγή νέας τεχνολογίας, δ) η αλλαγή στην διάρθρωση προσωπικού, η μείωση ή αύξηση του αριθμού των εργαζομένων και η θέση σε διαθεσιμότητα ή εκ περιτροπής εργασία, 45 Καζάκος, ό.π., σελ Λεβέντης, ό.π., σελ. 1204, ο οποίος στον παραπάνω κατάλογο προσθέτει και τους όρους εργασίας Πουλάκου Ευθυμιάτου, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικό, Συλλογικό, Ευρωπαϊκό, 2007, σελ Βλ. ειδικότερα σε Ληξουριώτη, Συλλογικές συμφωνίες στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης των επιχειρήσεων, ΔΕΕ 1997 σελ. 817 επ. 47 Βλαστός, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ

22 ε) ο ετήσιος προγραμματισμός των επενδύσεων για τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας της επιχειρήσεως, στ) κάθε άλλο στοιχείο ήθελε ζητηθεί και αναφέρεται στα θέματα του άρθρου 12 του ιδίου νόμου 48, και ζ) ο προγραμματισμός τυχόν υπερωριακής απασχόλησης. Αναφορικά με τη ρύθμιση του άρθρου 13 Ν. 1767/1988 έχει υποστηριχθεί η άποψη 49, πως από τα απαριθμούμενα σε αυτή ζητήματα, μόνο οι περιπτώσεις των στοιχείων β, γ και ε (ήτοι οι εγκαταστάσεις της επιχείρησης, η τεχνολογική αναβάθμιση και οι επενδύσεις για τα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας), συνιστούν ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής κατά την έννοια του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990. Τα στοιχεία δ και ζ, που αφορούν στην αλλαγή και στη διάρθρωση του προσωπικού, στη μείωση ή αύξηση του αριθμού των εργαζομένων και στη θέση αυτών σε διαθεσιμότητα ή στην εισαγωγή της εκ περιτροπής εργασίας, υπάγονται στην άμεση διαμόρφωση των όρων εργασίας (άρθρο 2 στ. 1 Ν. 1876/1990) και όχι στον τομέα της επιχειρηματικής πολιτικής, ενώ, τέλος, η αλλαγή του νομικού καθεστώτος της επιχείρησης (στοιχείο α ), οι περιπτώσεις του άρθρου 13 παρ. 2 Ν. 1767/1988 (οι γενικές τάσεις της επιχειρήσεως στον οικονομικό τομέα και στον προγραμματισμό της παραγωγής, ο ισολογισμός και απολογισμός της επιχειρήσεως και ο λογαριασμός εκμεταλλεύσεως της επιχείρησης 50 ), καθώς και η κατά το άρθρο 12 παρ. 5 Ν. 1767/1988 αρμοδιότητα των συμβουλίων των εργαζομένων προς μελέτη και πρόταση τρόπων βελτιώσεως της παραγωγικότητας όλων των 48 Πρόκειται για στοιχεία που άπτονται της κατάρτισης του εσωτερικού κανονισμού της επιχείρησης, του κανονισμού υγιεινής και ασφάλειας, της κατάρτισης ενημερωτικών προγραμμάτων για τις νέες μεθόδους οργάνωσης της επιχείρησης και τη χρήση νέων τεχνολογιών, τον προγραμματισμό της επιμόρφωσης, της διαρκούς εκπαίδευσης και της μετεκπαίδευσης του προσωπικού, ιδιαίτερα μετά από κάθε μετατροπή της τεχνολογίας, του τρόπου ελέγχου της παρουσίας και της συμπεριφοράς του προσωπικού στα πλαίσια της προστασίας της προσωπικότητας των εργαζομένων ιδίως απέναντι στα οπτικοακουστικά μέτρα, του προγραμματισμού των κανονικών αδειών, της επανένταξης των αναπήρων από εργατικό ατύχημα που έγινε στην επιχείρηση σε κατάλληλες γι αυτούς θέσεις απασχόλησης, καθώς επίσης και του προγραμματισμού και ελέγχου πολιτιστικών, ψυχαγωγικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. 49 Καρδαράς, ό.π., σελ Σύμφωνος και ο Καζάκος, ό.π., σελ. 348, ο οποίος υποστηρίζει πως η αδυναμία ρύθμισης οφείλεται για μεν τις γενικές τάσεις της επιχείρησης στην αοριστία του θέματος, για τον ισολογισμό δε και απολογισμό της επιχείρησης καθώς και για τον λογαριασμό της εκμετάλλευσης στο ότι ρυθμίζονται από αναγκαστικού δικαίου κανόνες του εταιρικού και του φορολογικού δικαίου και δεν επιδέχονται ρύθμιση με ΣΣΕ/ΔΑ, αφού αποτυπώνουν αποτελέσματα επιχειρηματικής δράσης. 22

23 συντελεστών της παραγωγής ανάγονται σε ζητήματα σχετικά με την άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής, τα οποία όμως δεν επηρεάζουν άμεσα τις εργασιακές σχέσεις. Τέλος, και κάθε άλλο ζήτημα που σχετίζεται με τα προαναφερόμενα θέματα και των οποίων τα στοιχεία έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν γνώση οι εκπρόσωποι των εργαζομένων κατά τις διαπραγματεύσεις, δύναται να αποτελέσει αντικείμενο ρύθμισης με ΣΣΕ/ΔΑ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα 51 αποτελούν : α) ο τρόπος διάθεσης των τραπεζικών χρηματοδοτήσεων και μέρους των κερδών της επιχείρησης για νέες παραγωγικές επενδύσεις και για την αντικατάσταση παλαιού μηχανολογικού εξοπλισμού με σύγχρονης τεχνολογίας, ώστε να γίνεται ανταγωνιστική, β) η περιοχή στην οποία θα γίνουν οι νέες εγκαταστάσεις, γ) ο τρόπος άσκησης της επιχειρηματικής πολιτικής στον τομέα οργάνωσης και λειτουργίας της εκμετάλλευσης, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη παραγωγική απόδοση με το μικρότερο δυνατό κόστος, δ) η πολιτική των τιμών, ε) η ορθολογική χρήση των οπτικοακουστικών μέσων, για να εξασφαλίζεται ο σεβασμός της προσωπικότητας των εργαζομένων, και στ) η κοινωνική πολιτική της επιχείρησης. ιι) Η κατά τα ανωτέρω ελευθερία της επιχειρηματικής δραστηριότητας βρίσκει έρεισμα στο συνδυασμό του άρθρου 5 παρ. 1 Σ με το άρθρο 106 Σ και ιδίως την δεύτερη παράγραφο αυτού, που αναφέρεται στην ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία, όπως επίσης και με το άρθρο 17 παρ. 1 Σ (δικαίωμα στην ιδιοκτησία) 52. Ωστόσο, η δυνατότητα παρέμβασης των εργαζομένων στην άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής εγείρει ορισμένα ζητήματα συνταγματικότητας της ρύθμισης του άρθρου 2 στ. 4 Ν. 1876/1990, καθώς είναι περιοριστική της ελευθερίας της επιχειρηματικής δράσης του εργοδότη. 51 Βλ. Ντάσιο, ό.π., σελ Βλαστός, ό.π., σελ. 108 Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 2 η Έκδοση, 2002, σελ

24 Βεβαίως, η οικονομική επιχειρηματική ελευθερία και το δικαίωμα ιδιοκτησίας του εργοδότη δεν απολαμβάνουν απόλυτης αλλά σχετικής προστασίας, με την έννοια ότι δεν είναι ανεπίδεκτα περιορισμών 53. Καταρχάς, περιορισμούς της επιχειρηματικής δραστηριότητας περιέχει το ίδιο το άρθρο 5 παρ. 1 Σ, όπου ρητά αναφέρεται πως «καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Περαιτέρω, σύμφωνα με τα όσα ορίζει η διάταξη του άρθρου 106 παρ. 2 Σ, η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας. Περιορισμοί στην επιχειρηματική ελευθερία επιβάλλονται εξάλλου και μέσω ειδικών νομοθετικών διατάξεων, στο πεδίο δε ειδικότερα των εργασιακών σχέσεων, οι νομοθετικοί αυτοί περιορισμοί καλύπτουν όλα τα στάδια εκδήλωσής τους 54. Με δεδομένο ότι ο εργοδότης είναι καταρχήν ελεύθερος να προβαίνει σε προσλήψεις, η ελευθερία του αυτή στο να αποφασίζει όχι μόνο αν θα προβεί σε προσλήψεις αλλά και ποιους θα προσλάβει, περιορίζεται με την αναγκαστική τοποθέτηση αναγκαστική πρόσληψη ειδικών κατηγοριών προσώπων με βάση τον νόμο 1648/1986 (πολεμιστές, ανάπηροι και θύματα πολέμου, μειονεκτούντα πρόσωπα). Το ίδιο δε συμβαίνει και στην περίπτωση του Ν. 1346/1983 αναφορικά με τους εργαζομένους σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις εποχιακής λειτουργίας, όπου το άρθρο 8 παρ. 1 ορίζει πως ο εργοδότης υποχρεούται να επαναπροσλαμβάνει συνολικά τον ίδιο αριθμό εργαζομένων που είχε κατά μέσο όρο τις δύο προηγούμενες περιόδους εργασίας και κατά προτίμηση αυτούς που εργάζονταν την τελευταία περίοδο 55. Επιπλέον των ανωτέρω, η οικονομική ελευθερία του εργοδότη υφίσταται περιορισμούς και κατά τη διάρκεια λειτουργίας της εργασιακής σχέσης με τους κανόνες για την αρχή της ίσης μεταχείρισης αντρών και γυναικών (άρθρα 4 παρ Καζάκος, ό.π., σελ. 336 Χρυσόγονος, ό.π., σελ Βλ. μεταξύ άλλων, Βλαστός, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ. 337 επ. 55 Σημειώνεται πως με το άρθρο 18 παρ. 6 Ν. 1545/1985, η ρύθμιση επεκτάθηκε σε όλους τους εποχιακά εργαζόμενους σε ξενοδοχειακές μονάδες και συναφείς τουριστικές επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως εποχιακής ή πλήρους λειτουργίας τους. 24

25 και 116 παρ. 1 και 2 Σ) και την απαγόρευση διακρίσεων λόγω φύλου και βεβαίως για την απαγόρευση κάθε διάκρισης λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή γενετήσιου προσανατολισμού, όπως επιτάσσει ο Ν. 3304/2005, ο οποίος ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη τις Οδηγίες 2000/43/ΕΚ και 2000/78/ΕΚ. Ιδιαίτερα πολυπληθείς είναι ασφαλώς και οι περιορισμοί που η εργατική νομοθεσία θέτει στο επίπεδο διαμόρφωσης του περιεχομένου της σύμβασης εργασίας. Είναι αλήθεια ότι το εργατικό δίκαιο βρίθει διατάξεων αναγκαστικού δικαίου με τις οποίες προσδιορίζεται συχνά κατά τρόπο αυστηρό το αναγκαίο περιεχόμενο της ατομικής σύμβασης εργασίας ή τίθενται τα πλαίσια εντός των οποίων οφείλει να κινηθεί η ιδιωτική βούληση των συμβαλλομένων μερών, ιδίως δε της εργοδοτικής πλευράς 56. Δομικής μορφής παρέμβαση στο επίπεδο αυτό αποτελεί η βασική αρχή του εργατικού δικαίου περί απαγόρευσης παραίτησης του μισθωτού από τα εργασιακά του δικαιώματα που θεσπίζονται με κανόνες αναγκαστικού δικαίου, αλλά και οι παρεμβάσεις που θέτουν οι διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας αναφορικά με τα ανώτατα χρονικά όρια εργασίας, την προστασία της ζωής και της υγείας των εργαζομένων (διατάξεις περί εργατικών ατυχημάτων, υποχρεώσεως προνοίας, χορηγήσεως κανονικής και άλλων μορφών αδείας κλπ), ενώ επιπλέον η προστασία της εργασιακής σχέσης από μονομερείς και βλαπτικές μεταβολές στηρίζεται αποτελεσματικά με τον κανόνα του άρθρου 7 Ν. 2112/1990. Τέλος, σημαντικότατες είναι οι νομοθετικές παρεμβάσεις στο επίπεδο της λύσης της σύμβασης εργασίας, δεδομένου του ότι η προστασία της εργασιακής θέσης αποτελεί ένα από τα προνομιακά πεδία ανάπτυξης του εργατικού δικαίου. Τούτο σημαίνει ότι υφίσταται ελάχιστο έδαφος για την ανάπτυξη της ελευθερίας των συμβάσεων στο ζήτημα της λύσης της σύμβασης εργασίας, δεδομένου ότι ένα ιδιαίτερα πυκνό νομοθετικό πλαίσιο οριοθετεί από ουσιαστικής και διαδικαστικής πλευράς την απόλυση του μισθωτού, τόσο γενικότερα όσο και ειδικά ως προς συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων για τις οποίες ο νομοθέτης κρίνει ότι 56 Ληξουριώτης, Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2005, σελ

26 χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας, όπως είναι οι έγκυες εργαζόμενες, τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή τα συνδικαλιστικά στελέχη 57. Τέλος, η προστασία της θέσης εργασίας του εργαζομένου και άρα της υπόστασης της εργασιακής σχέσης επιτυγχάνεται με τον περιορισμό του δικαιώματος του εργοδότη για καταγγελία της σύμβασης εργασίας. Οι περιορισμοί του δικαιώματος καταγγελίας δεν είναι μόνο τυπικοί αλλά και ουσιαστικοί. Δεν πρόκειται μόνο για το προαπαιτούμενο του έγγραφου τύπου ή για τις συνήθως χρηματοποιούμενες σε ποσά αποζημίωσης προθεσμίες προειδοποίησης του εργαζομένου, αλλά και για τον έλεγχο της εργοδοτικής απόφασης σε σχέση με το λόγο που την υπαγορεύει ή τη δικαιολογεί. Αυτός ο ουσιαστικός περιορισμός του δικαιώματος της καταγγελίας βρίσκει νομικό θεμέλιο κατά κύριο λόγο στο άρθρο 281 ΑΚ 58. Πρόσφορο, άλλωστε, παράδειγμα δραστικής αλληλεπίδρασης μεταξύ επιχειρηματικής απόφασης του εργοδότη και όρων απασχόλησης 59, προσφέρει η περίπτωση των ομαδικών απολύσεων, δηλαδή των απολύσεων για οικονομοτεχνικούς λόγους, που πληρούν τα ποσοτικά κριτήρια του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 Ν. 1387/ , σε βαθμό μάλιστα που να αποκλείεται εντελώς η δυνατότητα του εργοδότη να μειώσει το προσωπικό της επιχείρησής του, δεδομένης της σχετικής τελικής αποφασιστικής αρμοδιότητας του Νομάρχη ή του Υπουργού Εργασίας (άρθρο 5 παρ. 3 εδ. α Ν. 1387/1983). 57 Ληξουριώτης, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ Ληξουριώτης, Εφαρμογές Εργατικού Δικαίου, Ατομικές & Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις, 2008, σελ Όπως αυτά αντικαταστάθηκαν και ισχύουν πλέον δυνάμει των Ν. 2874/2000 και Ν. 3863/2010. Ειδικότερα, το άρθρο 74 του Ν. 3863/2010, που τιτλοφορείται «Ρύθμιση θεμάτων εργασιακών σχέσεων» ορίζει «1. Τα όρια, των εδαφίων α και β της παραγράφου 2 του ν. 1387/1983 (ΦΕΚ 110 Α ), πέρα από τα οποία οι απολύσεις θεωρούνται ομαδικές, καθορίζονται ως εξής : α) Μέχρι έξι (6) εργαζομένους για επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις που απασχολούν είκοσι (20) έως εκατόν πενήντα (150) εργαζόμενους. β) Ποσοστό πέντε τοις εκατό (5%) του προσωπικού και μέχρι τριάντα (30) εργαζόμενους για επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις, που απασχολούν πάνω από εκατόν πενήντα (150) εργαζόμενους.». 26

27 ιιι) Στον αντίποδα της επιχειρηματικής ελευθερίας του εργοδότη, ευρίσκεται το ίσης βαρύτητας και άξιο αναλόγου προστασίας δικαίωμα των εργαζομένων του για διασφάλιση των θέσεων εργασίας τους και της αμοιβής τους 61. Η οικονομική ελευθερία, λοιπόν, του εργοδότη έρχεται σε σύγκρουση με την αντίστοιχη ελευθερία των εργαζομένων (βάσει των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 Σ), όπως επίσης και με το δικαίωμα στην εργασία (άρθρα 22 παρ. 1 και 25 παρ. 1 εδ. γ Σ). Και όχι μόνο αυτό, αλλά η κατοχύρωση από το Σύνταγμα (άρθρο 23 παρ. 1,2) της συνδικαλιστικής ελευθερίας και του δικαιώματος απεργίας παρέχει στους εργαζομένους το δικαίωμα να αγωνίζονται για την προαγωγή των εργασιακών και οικονομικών συμφερόντων τους, δηλαδή των συμφερόντων εκείνων που συνδέονται με την παροχή της εργασίας (όροι και συνθήκες εργασίας, αμοιβή της εργασίας, κλπ.). Στο πλαίσιο της συνδικαλιστικής ελευθερίας προστατεύεται η συνδικαλιστική δράση και η κατάρτιση ΣΣΕ για την προαγωγή των όρων εργασίας 62. Υποστηρίζεται, όμως, ότι η προστασία της συνδικαλιστικής ελευθερίας, της συνδικαλιστικής δράσης, της απεργίας και των ΣΣΕ δεν μεταβάλλει τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων σε συνεπιχειρηματίες, οι οποίοι θα συναποφασίζουν από κοινού με τον εργοδότη για την πορεία της επιχείρησης, παρά μόνο ο ρόλος των συνδικαλιστικών οργανώσεων περιορίζεται στην ρύθμιση και την προαγωγή των εργασιακών όρων /1990 Β2. Η συνταγματικότητα της διάταξης του άρθρου 2 στ. 4 Ν. Η ανάγκη, λοιπόν, συγκερασμού αυτών των αντιτιθέμενων εργοδοτικών και εργασιακών συμφερόντων, ώστε από τη μία να αποτραπεί η ανεξέλεγκτη επιχειρηματική πολιτική των εργοδοτών επιχειρηματιών με αποκλειστικό στόχο την αύξηση του πλούτου τους εις βάρος των εργαζομένων τους και του κοινωνικού συνόλου μέσω της μεταφοράς του κόστους των όποιων επιχειρηματικών 61 Βλαστός, Η άσκηση επιχειρηματικής πολιτικής ως αντικείμενο σ.σ.ε. Απεργία εσωτερικής αλληλεγγύης Διεξαγωγή δημοσίου διαλόγου προ κηρύξεως απεργίας, (Σχόλια στην ΕφΘεσ 2763/1997), ΕΕργΔ 1998, σελ Λεβέντης, ό.π., σελ Καζάκος, ό.π., σελ. 341 Λεβέντης, ό.π., σελ