«Ο Βελονισµός ως συµπληρωµατικό µέσον θεραπείας σε ασθενείς µε δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού. συστήµατος

Transcript

1 «Ο Βελονισµός ως συµπληρωµατικό µέσον θεραπείας σε ασθενείς µε δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού συστήµατος» Κωνσταντοπούλου Ε.*, Καράβης Μ.**, Κανελλοπούλου Α.***, ρούκας Β.**** Λέξεις κλειδιά: υσλειτουργία κροταφογναθικής, κροταφογναθική διάρθωση, Βελονισµός. Key words: Temporomandibular disorders, Temporomandibular joint, Acupuncture. Σύντµηση τίτλου: Βελονισµός και δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού συστήµατος Η εργασία ανακοινώθηκε στην Στοµατολογική εταιρεία Ελλάδος, στις 22 Νοεµβρίου του * Oδοντίατρος - Βελονίστρια ** Ιατρός Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης - Ειδικός Βελονισµού *** Οδοντίατρος **** Οδοντίατρος-Γναθολόγος, Αναπλ. Καθ. Παν/µίου Αθηνών Βύρων ρούκας Βασιλίσσης Σοφίας 54. Αθήνα τηλ

2 «Θεραπεία ασθενών µε δυσλειτουργία του στοµατογναθικού συστήµατος µε την βοήθεια και του βελονισµού» Οι κρανιογναθικές διαταραχές είναι χρόνιες καταστάσεις πόνου οι οποίες τα τελευταία χρόνια απετέλεσαν αντικείµενο µελέτης µε τη βοήθεια επιδηµιολογικών, κλινικών και πειραµατικών ερευνών.τα κυριότερα συµπτώµατα είναι ο πόνος στην περιοχή των µυών του στοµατογναθικού συστήµατος και των κροταφογναθικών διαρθρώσεων, οι ήχοι κατά την κίνηση των κονδύλων, ο περιορισµός ή η αναστολή της κινητικότητας της κάτω γνάθου και η κεφαλαλγία τύπου τάσεως.η αιτιολογία τους είναι σύµπλοκη και πολυπαραγοντική. Τα θεραπευτικά µέσα που εφαρµόζει η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού συστήµατος, αποβλέπουν στην εξάλειψη ή στην καταστολή του πόνου και στην εν γένει αποκατάσταση της λειτουργικότητας του στοµατογναθικού συστήµατος. Αναλυτικότερα τα θεραπευτικά µέσα και σχήµατα για την αντιµετώπιση των δυσλειτουργιών του στοµατογναθικού συστήµατος, ταξινοµούνται ως εξής. Α. Οδοντιατρικές µέθοδοι, στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1. Οι διαφόρων τύποι ενδοστοµατικοί νάρθηκες, 2) Η προσθετική αποκατάσταση (ακίνητη, κινητή προσθετική), 3) Η συγκλεισιακή εξισορρόπηση. Β. Οι φυσικές µέθοδοι θεραπείας στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1) Η κινησιοθεραπεία, 2) Η χρήση τοπικών αναισθητικών, 3)Οι διαδερµατικές ηλεκτρικές νευρικές διεγέρσεις (T.E.N.S.),4) Η διαθερµία και οι υπέρηχοι, 5) Η ιοντοφόρηση, 6) Ο Βελονισµός Γ. Φαρµακευτικές µέθοδοι θεραπείας στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1) Αναλγητικά και αντιφλεγµονώδη φάρµακα, 2) Μυοχαλαρωτικά και αγχολυτικά, 3) Κορτικοστεροειδή. Θεραπεία βασιζόµενη σε ψυχολογικά σχήµατα και συµπεριλαµβάνει: 1) Μέθοδος της απώθησης, 2)Τεχνική της αντιστροφής, 3) Μέθοδος της κατ επανάληψη άσκησης, 4) Αυτοπαρακολούθηση και έλεγχος, 5)Βιοανάδραση (Biojeedback), 6) Yπνωση Ε. Χειρουργική θεραπεία, η οποία περιλαµβάνει τις εξής τεχνικές: 1) Μηνισκεκτοµή ή δισκεκτοµή, 2) Κονδυλεκτοµή, 3) Κονδυλοτοµή, 4) Επανατοποθέτηση του διάρθριου δίσκου, 5) Αρθροσκόπηση, 6) Αρθροκέντηση Εκτός από τα υτικότροπα θεραπευτικά σχήµατα, άλλη µία µέθοδος που εφαρµόζει η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού συστήµατος τα τελευταία χρόνια για την ανακούφιση κυρίως του πόνου, είναι ο Βελονισµός, ως συµπληρωµατική ή εναλλακτική θεραπεία. Αρκετοί συγγραφείς προτείνουν την εφαρµογή του βελονισµού σε χρόνιο πόνο στις περιοχές της κεφαλής και του προσώπου, π.χ. µυοπροσωπικός πόνος, κεφαλαγίας τύπου τάσεως, δυσλειτουργία των κροταφογναθικών διαρθώσεων κλπ. Η παρούσα ανακοίνωση αφορά 7 δυσλειτουργικούς ασθενείς οι οποίοι δεν ανταποκρίθηκαν ικανοποιητικά στα συντηρητικά µέσα θεραπείας. Με τη σύµφωνη γνώµη τους, εφαρµόσθηκε ο βελονισµός ως συµπληρωµάτικό µέσο θεραπείας. Η εφαρµογή του γινόταν µία φορά την εβδοµάδα, επί λεπτά και για χρονικό διάστηµα 2 µηνών. Κατά τη διάρκειά του επήλθε σταδιακή ελάττωση του πόνου µέχρι και την πλήρη εξάλειψή του. Κατά την επανεξέταση των ασθενών 3 µήνες αργότερα, διαπιστώσαµε ότι το αποτέλεσµα παρέµενε σταθερό. Η πρόδροµη αυτή ανακοίνωση, συµφωνεί µε προγενέστερες έρευνες ως προς τα αποτελέσµατα και πιστεύουµε ότι θα αποτελέσει την αρχή µιας καινούργιας θεραπευτικής αντιµετώπισης, διαφόρων Οδοντιατρικών παθήσεων. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Βελονισµός είναι µία θεραπευτική µέθοδος, η οποία χαρακτηρίζεται από την τοποθέτηση ειδικών βελονών σε προκαθορισµένα σηµεία του σώµατος. Από κλινικές και εργαστηριακές έρευνες των τελευταίων τριάντα ετών προκύπτει ότι µε το βελονισµό αντιµετωπίζεται αποτελεσµατικά ο οξύς και χρόνιος πόνος εκφυλιστικής ή άλλης αιτιολογίας. Στην παρούσα εργασία και στα περιστατικά που παρουσιάζουµε, χρησιµοποιήσαµε το βελονισµό σε ασθενείς µε δυσλειτουργία του στοµατογναθικού συστήµατος. Ο στόχος µας ήταν η ανακούφισή τους από τον πόνο, η λύση του µυϊκού σπασµού των µυών της περιοχής και τέλος η συµπτωµατική ανακούφιση γενικοτέρων διαταραχών όπως κεφαλαλγίες, αυχεναλγίες κλπ. Στην εργασία επίσης αναλύονται συνοπτικά τα διάφορα συντηρητικά µέσα θεραπείας που εφαρµόζονται, η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού, στην συνέχεια εξετάζεται χωριστά η τοπική περιοχική και γενικευµένη αντίδραση του οργανισµού στο βελονιστικό ερέθισµα και αναλύονται οι σύγχρονες θεωρίες δράσεως του βελονισµού και του ηλεκτροβελονισµού. Η εργασία ολοκληρώνεται µε την ανάλυση των περιστατικών µας. 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Οι κρανιογναθικές διαταραχές είναι χρόνιες καταστάσεις πόνου οι οποίες τα τελευταία χρόνια αποτέλεσαν αντικείµενο µελέτης µε τη βοήθεια επιδηµιολογικών, κλινικών και πειραµατικών ερευνών. Τα κυριότερα συµπτώµατα είναι ο πόνος στην περιοχή των µυών του στοµατογναθικού συστήµατος και των κροταφογναθικών διαρθρώσεων, οι ήχοι κατά την κίνηση των κονδήλων, ο περιορισµός ή η αναστολή της κινητικότητας της κάτω γνάθου και ο πονοκέφαλος τύπου τάσεως. Η αιτιολογία τους είναι σύµπλοκη και πολυπαραγοντική. Προεξάρχοντες παράγοντες είναι ο κεντρικός και ο τοπικός, µε εκφραστή του τη σύγκλειση η οποία είναι ήσσονος αιτιολογικής σηµασίας για την πρόκληση δυσλειτουργίας 1-9. Τα θεραπευτικά σχήµατα που εφαρµόζει η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού αποβλέπαν στην εξάλειψη ή στην καταστολή του πόνου και στην εν γένει αποκατάσταση της λειτουργικότητας του στοµατογναθικού συστήµατος. Εκτός από τα υτικότροπα θεραπευτικά µέσα, άλλη µία µέθοδος που εφαρµόζει η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού τα τελευταία χρόνια, για την ανακούφιση κυρίως του πόνου, είναι ο βελονισµός. Αναλυτικότερα τα θεραπευτικά µέσα και σχήµατα για την αντιµετώπιση των δυσλειτουργιών του στοµατογναθικού συστήµατος, ταξινοµούνται ως ακολούθως. Π Ι Ν Α Κ Α Σ 1 Α. Οδοντιατρικές µέθοδοι, στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1. Οι διαφόρων τύπων ενδοστοµατικοί νάρθηκες. 2. Η προσθετική αποκατάσταση (ακίνητη-κινητή-προσθετική) 3. Η Συγκλεισιακή εξισορρόπηση 4. Η ορθοδοντική θεραπεία. Β. Φυσικές µέθοδοι θεραπείας στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1. Η κινησιοθεραπεία 2. Η χρήση τοπικών αναισθητικών 3. Οι διαδερµατικές ηλεκτρικές νευρικές διεγέρσεις (T.E.N.S.) 4. Η διαθερµία και οι υπέρηχοι 5. Η ιοντοφόρηση 6. Ο Βελονισµός. Γ. Φαρµακευτικές µέθοδοι θεραπείας στις οποίες συµπεριλαµβάνονται: 1. Αναλγητικά και αντιφλεγµονώδη φάρµακα. 2. Μυοχαλαρωτικά και αγχολυτικά 3. Κορτικοστεροειδή. Θεραπεία βασιζόµενη σε ψυχολογικά σχήµατα και περιλαµβάνει: 1. Μέθοδος της απώθησης 2. Τεχνική της αντιστροφής 3. Μέθοδος της κατ επανάληψη άσκησης 4. Αυτοπαρακολούθηση και έλεγχος 5. Βιοανάδραση (Biofeedback) 6. Υπνωση 4

5 Ε. Χειρουργική θεραπεία, η οποία περιλαµβάνει τις εξής τεχνικές: 1. Μηνισκεκτοµή ή δισκεκτοµή 2. Κονδυλεκτοµή 3. Κονδυλοτοµή 4. Επανατοποθέτηση του διάρθριου δίσκου 5. Αρθροσκόπηση 6. Αρθροκέντηση 10,11 Σε επίµονες και µη ανατάξιµες καταστάσεις πόνου (κυρίως µυοπροσωπικού) και δυσλειτουργίας του στοµατογναθικού συστήµατος όπου τα προαναφερθέντα συντηρητικά µέσα θεραπείας πλην των χειρουργικών µεθόδων, αποδεικνύονται αναποτελεσµατικά, ως συµπληρωµατική ή εναλλακτική λύση θεραπείας, χρησιµοποιείται ο βελονισµός. Πράγµατι ο βελονισµός βοηθά σηµαντικά στην ανακούφιση του πόνου ή και στην καταστολή του. Αρκετές έρευνες απέδειξαν ότι η θεραπεία του στοµατογναθικού συστήµατος µε συντηρητικά µέσα, επιδρά θετικά στην εξάλειψη ή την ελάττωση των σηµείων και συµπτωµάτων δυσλειτουργίας Αρκετοί επίσης συγγραφείς προτείνουν την εφαρµογή του βελονισµού σε χρόνιο πόνο στις περιοχές της κεφαλής και του προσώπου, π.χ. µυοπροσωπικός πόνος, κεφαλαλγία τύπου τάσεως, δυσλειτουργία των κροταφογναθικών διαρθρώσεων Ο ακριβής µηχανισµός δράσεως του βελονισµού δεν έχει απολύτως διευκρινισθεί. Ορισµένες έρευνες υποστηρίζουν την επίδραση του βελονισµού σε διαφορετικά ορµονικά συστήµατα. Πρόσφατη έρευνα υποστηρίζει τη ταυτόχρονη δράση διαφορετικών νευροφυσιολογικών µηχανισµών Η παρακολούθηση ασθενών που δέχθηκαν βελονισµό, για δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού συστήµατος φθάνει µέχρι και τους 3 µήνες µετά τη θεραπεία 26-27,22 Από τη σύγκριση των θεραπευτικών αποτελεσµάτων µεταξύ βελονισµού και του νάρθηκα ολικής επικάλυψης σε 110 ασθενείς µε κρανιογναθικές διαταραχές, διαπιστώθηκε ότι τα αποτελέσµατα ήταν θετικά και στις δύο περιπτώσεις 28. Η αξιολόγηση των ασθενών 6-8 µήνες µετά τη θεραπεία, έδειξε ότι ο βελονισµός είχε καλύτερα υποκειµενικά θεραπευτικά αποτελέσµατα σε σχέση µε τη θεραπεία µε νάρθηκα. Ενώ 1 χρόνο µετά, δεν παρατηρήθηκαν αξιοσηµείωτες διαφορές µεταξύ των δύο οµάδων 29. Για την καλύτερη κατανόηση της παρουσίασης και ανάλυσής των περιστατικών µας κρίνουµε ως απαραίτητη την αναφορά µας στην τοπική και γενικευµένη αντίδραση στο βελονιστικό ερέθισµα καθώς επίσης και στην ανάλυση των σύγχρονων θεωριών της δράσεως του βελονισµού και του ηλεκτροβελονισµού. 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟ Ο Βελονισµός είναι µία θεραπευτική µέθοδος και αποτελεί µέρος της Παραδοσιακής Ιατρικής της Κίνας. Η θέση του Βελονισµού στο πλαίσιο της 5

6 όλης Ιατρικής, αποτελεί πρόοδο και συµπλήρωση των κλασικών θεραπευτικών µεθόδων. Ο Βελονισµός χαρακτηρίζεται από την τοποθέτηση ορισµένου είδους βελονών σε προκαθορισµένα σηµεία του σώµατος. Τα σηµεία αυτά, που τα τελευταία χρόνια η υτική Επιστήµη κατάφερε να εντοπίσει και µε την βοήθεια ηλεκτρονικών ανιχνευτών ενώνονται µεταξύ τους µε ενεργειακές-νοητές γραµµές που αποτελούν τα κανάλια, απ' όπου περνά η Ζωϊκή Ενέργεια.Τα κανάλια αυτά ονοµάζονται Μεσηµβρινοί και στην πορεία τους ανιχνεύονται ειδικά θεραπευτικά σηµεία, τα σηµεία βελονισµού Ανάλογα µε την πάθηση, τον ασθενή και την πείρα του ιατρού, επιλέγονται σηµεία που αφορούν, κατ' αρχήν το βασικό νόσηµα (στη δική µας περίπτωση την δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού Συστήµατος) και κατά δεύτερον, συνοδά συµπτώµατα ή παθήσεις που συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε το νόσηµα αυτό 33. Από το 1945, πολλές ερευνητικές οµάδες γιατρών ασχολήθηκαν µε την διεξαγωγή ερευνών που αφορούσαν τις Νευροφυσιολογικές, τις βιοχηµικές και τις Νευρο-ενδοκρινικές αλλαγές που παρατηρούνται κατά την διάρκεια ή αµέσως µετά την εφαρµογή ενός θεραπευτικού πρωτοκόλλου βελονισµού. Αποτελέσµατα των ερευνών αυτών είναι η διατύπωση σύγχρονων θεωριών που αφορούν την δράση του βελονισµού 34. Η πιο πιθανή θεωρητική προσέγγιση της βελονιστικής δράσης, αναφέρεται διεθνώς ως "ΝΕΥΡΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΡΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΥ". 3. ΝΕΥΡΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΡΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΥ Είναι γνωστό ότι, όταν στον οργανισµό επιδράσει ένα εξωγενές ή ενδογενές ερέθισµα, τότε το Ν.Σ. µε τους αισθητικούς περιφερικούς υποδοχείς, τις κεντροµόλες αισθητικές οδούς, τους κεντρικούς εγκεφαλικούς πυρήνες, τις φυγόκεντρες οδούς και τα εκτελεστικά περιφερικά όργανα, ενεργοποιεί ειδικούς µηχανισµούς δράσης και αντίδρασης. Με αυτόν τον τρόπο αντιµετωπίζονται οι διάφορες µεταβολές του εξωτερικού και εσωτερικού περιβάλλοντος.στην περίπτωση του βελονισµού, το ερέθισµα είναι εξωγενές (βελόνη) και ενεργοποιεί κυρίως ισορροπιστικούς µηχανισµούς (εσωτερική οµοιόσταση). Η τοποθέτηση µιας ή περισσοτέρων βελονών σε ένα συγκεκριµένο σηµείο του σώµατος, ενεργοποιεί νευρικά κυκλώµατα σε 3 διαφορετικά επίπεδα προκαλώντας: Α) Τοπική αντίδραση που αφορά περιοχή 1-2 cm γύρω από την βελόνα. Β) Περιοχική αντίδραση που αφορά δερµατική περιοχή 1-2 δερµοτοµίων και Γ) Γενικευµένη αντίδραση που αφορά µεγάλης κλίµακας αλλαγές ΤΟΠΙΚΗ ΡΑΣΗ: Η Τοπική αντίδραση στην τοποθέτηση της βελόνης, είναι αποτέλεσµα πολλών παραγόντων. Αρχικά, η διαφορά ηλεκτρικού δυναµικού που υπάρχει µεταξύ της βελόνας και των στιβάδων του δέρµατος όπου αυτή τοποθετείται, δηµιουργεί ένα γαλβανικό ρεύµα µικρής εντάσεως. Το ηλεκτρικό αυτό ρεύµα είναι ικανό να διεγείρει την κυτταρική µεµβράνη, να αυξήσει την διαπερατότητά της και τελικά να µεταβληθεί η συγκέντρωση των ιόντων Να και Κ στους δύο πόλους της µεµβράνης (εσωκυττάριο και εξωκυττάριο) οδηγώντας τα κύτταρα, τους παρακείµενους αισθητικούς υποδοχείς και τις νευρικές απολήξεις σε κατάσταση διεγερσιµότητας 6

7 Παράλληλα, ο τραυµατισµός των κυττάρων του ιδίως δέρµατος (και ιδιαίτερα των µαστοκυττάτων της στιβάδων του LEWIS), προκαλεί έκκριση βραδυκινίνης, σεροτονίνης, οξέων, πρωτεολυτικών ενζύµων, ακετυλοχολίνης και ισταµινικών ουσιών, γύρω από την βελόνα 35. Ο κυριότερος νευροδιαβιβαστής του άλγους στην περιφέρεια, είναι η ουσία Ρ 36. Η ουσία Ρ είναι ένα εντεκαπεπτίδιο που συντίθεται στα παρασπονδύλια γάγγλια και µεταφέρεται από τις νευρικές ίνες µέχρι τις τελικές απολήξεις των νευρικών ινών C. Ανιχνεύεται τοπικά και µαζί µε τις ανωτέρω αναφερόµενες ουσίες (βραδυκινίνη, Σεροτονίνη), προκαλούν έκδηλα κλινικά τοπικά φαινόµενα φλεγµονής όπως οίδηµα, ερυθρότητα, κνησµό ή καυσαλγία. Αυτό είναι το λεγόµενο "TE CHI" (αίσθηµα βελόνης) της Κινέζικης Παραδοσιακής Ιατρικής. Ολα τα ανωτέρω (δηλαδή αισθητικός, µηχανικός, χηµικός και ηλεκτρικός ερεθισµός) προκαλούν ένα συνεχές περιφερικό αισθητικό ερέθισµα ικανό να ενεργοποιήσει ενδογενείς κεντρικούς µηχανισµούς αναλγησίας ΠΕΡΙΟΧΙΚΗ ΡΑΣΗ: Ως περιοχική δράση αναφέρεται η ενεργοποίηση µιας περιοχής µέσω αντανακλαστικών τόξων. Τα αντανακλαστικά αυτά τόξα παράγονται µετά τον ερεθισµό ενός περιφερικού αισθητικού υποδοχέα. Το ερέθισµα άγεται κεντροµόλα σε ένα αισθητικό ή κινητικό πυρήνα του Νωτιαίου Μυελού ή του Κ.Ν.Σ. (για την περίπτωση της Κροταφογναθικής δυσλειτουργίας, µέσω του Γασσερίου γαγγλίου, στον κεντρικό αισθητικό πυρήνα του Τριδύµου) και εκεί παράγεται µια απαντητική αντίδραση. Η αντίδραση αυτή αφορά µια ευρύτερη περιοχή 2 ή 3 ερµοτοµίων. Τα κυριότερα αντανακλαστικά τόξα που ερµηνεύουν το θεραπευτικό αποτέλεσµα του βελονισµού είναι: 1) Σπλαχνοδερµατικό αντανακλαστικό.σύµφωνα µε αυτό, όταν ένα σπλάγχνο πάσχει, µια συγκεκριµένη περιοχή του δέρµατος εµφανίζεται ευαίσθητη. 2) ερµατοσπλαχνικό αντανακλαστικό. Ο ερεθισµός ενός δερµατικού σηµείου, επηρεάζει λειτουργικά το όργανο µε το οποίο η δερµατική αυτή περιοχή συνδέεται νευροτοµικά στον Ν.Μ. 3) Σπλαγχνοµυϊκό αντανακλαστικό.είναι γνωστό ότι στην περιτονίτιδα έχουµε και έντονη µυϊκή σύσπαση των µυών του κοιλιακού τοιχώµατος. Αυτό οφείλεται στην ενεργοποίηση του συγκεκριµένου αντανακλαστικού τόξου. 4) Μυοδερµατικό και ερµατοµυϊκό αντανακλαστικό. Προκειµένου για την δυσλειτουργία του Στοµατογναθικού, αυτά τα αντανακλαστικά µας αφορούν ιδιαίτερα. Σύµφωνα µε το µυοδερµατικό αντανακλαστικό, η παθολογία µιας άρθρωσης, των συνδέσµων της και των µυϊκών οµάδων που την ελέγχουν, θα οδηγήσει στην εµφάνιση επώδυνων δερµατικών περιοχών.ανιχνεύοντας αυτές τις επώδυνες περιοχές, µπορούµε να συµπεράνουµε την υποκείµενη µυϊκο-συνδεσµική ή οστική βλάβη. Είναι ένα κατεξοχήν διαγνωστικό αντανακλαστικό. Το δερµατοµυϊκό αντανακλαστικό (το αντίθετό του δηλ.) είναι ένα θεραπευτικό αντανακλαστικό. Σύµφωνα µε αυτό, η τοποθέτηση βελόνας στήν επώδυνη περιοχή θα επηρεάσει θετικά εκείνες τις µυϊκές οµάδες, οι οποίες συνδέονται νευροτονικά µε το συγκεκριµένο δερµοτόµιο που ερεθίσαµε ΓΕΝΙΚΗ ΡΑΣΗ: Έχει διαπιστωθεί κλινικά και εργαστηριακά ότι ένα περιφερικό ερέθισµα, ανάλογα µε την ποιότητά του, µπορεί να διεγείρει συγκεκριµένους πυρήνες του Κ.Ν.Σ. και να προκαλέσει έκκριση ή ποσοτική µεταβολή συγκεκριµένων νευροδιαβιβαστικών ουσιών στο αίµα και στο Ε.Ν.Υ. Οι ουσίες αυτές ονοµάζονται Νευροδιαβιβαστικές ουσίες. Είναι ικανές να ευοδώσουν ή να καταστείλουν πληθώρα σωµατικών και ψυχικών 7

8 συµπτωµάτων, όπως πόνος, µυϊκός σπασµός, ευερεθιστότητα, αϋπνία, αναπνευστικές και πεπτικές διαταραχές, αγγειακό και µυϊκό τόνο κλπ 37. Σαν τέτοιες ουσίες θα αναφέρουµε τις εγκεφαλίνες, ενδορφίνες, σεροτονίνη, ντοπαµίνη κλπ. Εχουν περιγραφεί δεκάδες παρόµοιες ουσίες που ρυθµίζουν την συµπεριφορά και την ετοιµότητα του οργανισµού 38. Επίσης κάθε συνδυασµός σηµείων Βελονισµού ενεργοποιεί διαφορετικά νευρικά κυκλώµατα µε αποτέλεσµα κάποια σηµεία να έχουν κατεξοχήν αναλγητική δράση, κάποια άλλα σηµεία, θεραπευτική δράση και τέλος σηµεία µε συνδιασµένη δράση. 4. ΗΛΕΚΤΡΟΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ Η δράση του ηλεκτρικού ερεθισµού που εφαρµόζεται σε επιλεγµένες περιοχές του δέρµατος για την αντιµετώπιση του πόνου είναι γνωστή. Ειδικότερα, η ηλεκτροθεραπεία µε επιφανειακά δερµατικά ηλεκτρόδια (TENS) έχει µεγάλο φάσµα εφαρµογών 39. Η ηλεκτροθεραπεία µε εν τω βάθει ηλεκτρόδια-βελόνες (ηλεκτροβελονισµός) αποτελεί µία εξέλιξη των µεθόδων διέγερσης που χρησιµοποιούνται στον βελονισµό. Είναι µία ειδική θεραπεία κατά την οποία σε ορισµένες από τις βελόνες που έχουν τοποθετηθεί στο δέρµα του ασθενούς εφαρµόζεται ηλεκτρικό ρεύµα µε συγκεκριµένες ηλεκτρικές παραµέτρους (εικόνα 1). Ανάλογα µε τις ηλεκτρικές παραµέτρους που χρησιµοποιούµε και τα σηµεία βελονισµού που εκλεκτικά διεγείρουµε µπορούµε να επιτύχουµε αναλγητική, µυοχαλαρωτική, αγχολυτική, αντικαταθλιπτική ή άλλη δράση 40. Ειδικότερα ο ηλεκτροβελονισµός µε ρεύµα χαµηλής συχνότητος (4Hz) και µεγάλης εντάσεως θα προκαλέσει: 1) ενεργοποίηση ενδορφινεργικών συστηµάτων (µ,δ,κ, ενδορφινικοί υποδοχείς ) 2) Βραδεία επίτευξη αναλγησίας 3) Μεγάλης διάρκειας παυσίπονο αποτέλεσµα 4) Αθροιστική δράση. Το ενδογενές ενδορφινεργικό σύστηµα αναλγησίας που ενεργοποιείται µε χαµηλής συχνότητος ρεύµατα εντοπίζεται στο όριο µεσεγκεφάλου γέφυρας και στο όριο γέφυρας-προµήκους στη φαιά ουσία γύρω από τον υδραγωγό του Sylvius. Αυτές τις παραµέτρους χρησιµοποιήσαµε στο πρωτόκολλο θεραπείας µας γνωρίζοντας ότι είναι οι πλέον ενδεδειγµένες για τις χρόνιες µυοσκελετικές παθήσεις. Βελονισµός µε ρεύµα υψηλής συχνότητος (200 Hz) και χαµηλής εντάσεως προκαλεί: 1) Ενεργοποίηση µη οπιούχων µονοαµινεργικών συστηµάτων αναλγησίας. 2) Ταχεία αναλγητική δράση. 3) Μικρής διάρκειας παυσίπονη δράση. 4) Μη αθροιστική δράση. Εδώ εµπλέκεται η κατιούσα νοραδρενεργική οδός, που καταλήγει στα οπίσθια κέρατα του Ν.Μ. Ως ερµηνεία της αναλγητικής δράσης του ηλεκτροβελονισµού πρέπει εδώ να αναφέρουµε και την θεωρία της Πύλης ή Gate Control Theory που υποστηρίχτηκε από τους Meltzak και Wall 41. Στην θεωρία αυτή σηµαντικό ρόλο παίζουν: η ουσία Ρ, οι ταχείας διαβίβασης (12-30 m/s) ίνες Αδ και οι 8

9 βραδείας διαβίβασης του ερεθίσµατος ίνες C (0,5-2 m/s). Η Νευροδιαβιβαστική ουσία Ρ µεταφέρεται µέχρι τις τελικές απολήξεις των νευρικών ινών C. Ανιχνεύεται σε µεγάλη πυκνότητα στον Νωτιαίο Μυελό και βεβαίως στις περιφερικές απολήξεις των νευρικών ινών C. Είναι υπεύθυνη για την µεταβίβαση του πόνου κεντρικότερα. Με τον βελονισµό, η διέγερση των Αδ ινών αναστέλλει την ενεργοποίηση των ινών C, δεν εκκρίνεται ουσία Ρ και έτσι δεν άγεται ο πόνος κεντρικότερα. Η θεωρία αυτή δεν εξηγεί την µακρά παυσίπονη δράση του βελονισµού. Υπάρχουν όµως άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις ( HAN, 1987 µεσοµεταιχµιακό κύκλωµα ενδογενούς αναλγησίας) οι οποίες καλύπτουν τα κενά που υπάρχουν. 5. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Κύριοι θεραπευτικοί στόχοι στην αντιµετώπιση των δυσλειτουργιών του Στοµατογναθικού Συστήµατος στην παρούσα εργασία, ήταν η συµπτωµατική ανακούφιση των ασθενών από α) τον πόνο, β) τον µυικό σπασµό, και γ) τα συνοδά συµπτώµατα που παρατηρούνται λόγω των δύο προηγουµένων Πόνος: Η αίσθηση και η αγωγή του πόνου, από περιοχές αισθητικά νευρούµενες από το Τρίδυµο νεύρο, ακολουθούν κεντροµόλα πορεία µέχρι το Γασσέρειο γάγγλιο 42. Από εκεί, οι ίνες που είναι υπεύθυνες για τον πόνο, εισέρχονται στο εγκεφαλικό στέλεχος και κατευθύνονται στη Νωτιαία εσµίδα του Τριδύµου, στο ουραίο τµήµα αυτής (αισθητικός πυρήνας). Εκεί οι νευρικές ίνες συνάπτονται µε δευτερογενείς νευρώνες και αποφυάδες των νευρώνων αυτών, δια της Τριδυµοθαλαµικής οδού (Λιµνίσκος του Τριδύµου), καταλήγουν στον οπίσθιο έσω κοιλιακό πυρήνα του θαλάµου και από εκεί τα ερεθίσµατα µεταφέρονται στον φλοιό για να γίνουν συνειδητή αίσθηση. Τα βελονιστικά σηµεία που χρησιµοποιούνται ως παυσίπονα σηµεία είναι συνήθως σηµεία που βρίσκονται στην περιοχή νεύρωσης του τριδύµου νεύρου Μυϊκός Σπασµός: Εξωγενείς παράγοντες (π.χ. τραύµα) ή ενδογενείς παράγοντες (π.χ. συναισθηµατική φόρτιση) συχνά δραστηριοποιούν µυικές οµάδες στην περιφέρεια. Αυτές οι οµάδες αντιδρούν σε αυτό το stress µε µυική σύσπαση. Στην βιβλιογραφία αναφέρονται ως µύες του stress οι µυικές οµάδες της αυχενικής µοίρας της σπονδυλικής στήλης, της οσφυικής µοίρας της σπονδυλικής στήλης (µείζων γλουτιαίος) και οι µασητήρες. Ειδικά για τους µασητήρες η παρατεταµένη µυϊκή σύσπαση οδηγεί στήν δηµιουργία επώδυνων µυϊκών σηµείων, τα οποία αναφέρονται από τους Travel και Simons ως Trigger Points.ή µυϊκά σηµεία πυροδότησης. (αν πιεσθούν, πυροδοτούν τον πόνο που αισθάνεται ο ασθενής). Αυτά τα σηµεία είναι µη λειτουργικά σηµεία των µυών και στην µυική µάζα παρατηρείται: 1) ισχαιµία (αγγειοσύσπαση), 2) συσσώρευση µεταβολιτών και 3) εντοπισµένος ή διάχυτος πόνος στην Κροταφογναθική διάρθρωση 45. Η λειτουργική και µεταβολική διαταραχή επιτείνει τον αρχικό σπασµό µε αποτέλεσµα αύξηση του πόνου, διατήρηση ή επιδείνωση του µυικού σπασµού κ.ο.κ. Η κλινική έκφραση του µυικού σπασµού είναι ο περιορισµός της κινητικότητος της Κροταφογναθικής διάρθρωσης και η λειτουργική ανικανότης - δυσλειτουργία της άρθρωσης. Επίσης δηµιουργούνται ανιχνεύσιµα επώδυνα δερµατικά σηµεία τα Tender Points. (µυοδερµατικο αντανακλαστικο). 9

10 5.3. Συνοδά συµπτώµατα: Ένα τραύµα, ένα εξωγενές ή ενδογενές επώδυνο ερέθισµα, συναισθηµατική φόρτιση η παρατεταµένο άγχος προκαλούν µυικό σπασµό όχι µόνο στους µασητήρες αλλά και σε άλλες οµάδες µυών του stress όπως είναι οι µυικές οµάδες της Αυχενικής µοίρας της σπονδυλικής στήλης. Έχουµε και εκεί σηµεία πυροδότησης (Trigger points), επώδυνα δερµατικά σηµεία των αυχενικών δερµοτοµίων, άλγος στον αυχένα, ήπιο αυχενικό σύνδροµο χωρίς αρχική νευρολογική σηµειολογία (µουδιάσµατα) και κεφαλαλγίες τάσεως η αγγειακές κεφαλαλγίες µε άλλοτε άλλη εντόπιση. Από την µυϊκή σύσπαση έχουµε χρόνια µείωση της αιµατικής ροής στην Σπονδυλοβασική αρτηρία και εποµένως ισχαιµία, αφ'ενός µεν σε πυρήνες του Φ.Ν.Σ. (στον οπίσθιο εγκέφαλο και στον Προµήκη), µε επακόλουθο Νευροφυτικές διαταραχές, αφ' ετέρου δε στο ίδιο το Τρίδυµο, µε τα γνωστά σε µας επακόλουθα. Στους ασθενείς µας ως συνηθέστερα συνοδά συµπτώµατα αναφέρθησαν οι κεφαλαλγίες και οι διαταραχές από το Φυτικό Νευρικό Σύστηµα (άγχος, φοβίες, αϋπνίες, κολίτιδα, γαστρίτιδα, ευερεθιστότης, νευρικότης, κατάθλιψη).με τους συνδυασµούς των σηµείων που χρησιµοποιήσαµε στη θεραπεία είχαµε σαν στόχο 1) την βελτίωση της εγκεφαλικής κυκλοφορίας, 2) την αύξηση των ενδογενών οπιοειδών (ενδορφίνες, εγκεφαλίνες) στο Εγκεφαλονωτιαίο υγρό και στο αίµα, 3) αγχόλυση, και 4) την διατήρηση για µεγάλο χρονικό διάστηµα του παυσίπονου και µυοχαλαρωτικού αποτελέσµατος που επιτυγχάνουµε µε τον νάρθηκα. 6. ΗΜΕΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ Η επιλογή των ασθενών έγινε µέσα από ένα ευρύτερο αριθµό περιστατικών µε δυσλειτουργία του στοµατογναθικού συστήµατος, που θεραπεύτηκαν σε διαφορετικά χρονικά διαστήµατα. Ολα τα περιστατικά είχαν υπερβεί τους 3 µήνες θεραπείες µε συντηρητικά θεραπευτικά σχήµατα. Η επιλογή των περιστατικών, αφορά 7 ασθενείς (γυναίκες) ηλικίας από ετών µε συµπτώµατα δυσλειτουργίας του Στοµατογναθικού συστήµατος. Από το ιστορικό και την κλινική εξέταση, διαπιστώθηκε ότι και οι 7 ασθενείς έπασχαν από δυσλειτουργία νευροµυϊκού τύπου, ενώ οι δύο από αυτές εµφάνιζαν επιπλέον και οστεοαρθρίτιδα των κροταφογναθικών διαρθρώσεων. Η κλινική τους αξιολόγηση έγινε σύµφωνα µε τη µέθοδο ρουτίνας που εφαρµόζει η κλινική φυσιολογία του στοµατογναθικού, ενώ η βαρύτητα της δυσλειτουργίας κρίθηκε µε τη βοήθεια του αναµνηστικού Ai και κλινικού Di δείκτη δυσλειτουργίας του Helkimo (1974). Oλες οι περιπτώσεις είχαν αναµνηστικό δείκτη Ai ΙΙ και κλινικό Di III. Τα υποκειµενικά συµπτώµατα δυσλειτουργίας ήταν ο πόνος στο πρόσωπο στις κροταφογναθικές διαρθρώσεις, και κεφαλαλγία τύπου τάσεως σε 2 από τις 7 περιπτώσεις. Τα κλινικά ευρήµατα ήταν η επώδυνη ψηλάφιση των µασητηρίων µυών (ενδοστοµατικά και εξωστοµατικά, µειωµένη κινητικότητα της κάτω γνάθου κάτω από τα φυσιολογικά επίπεδα, µε όριο κατώτερης φυσιολογικής τιµής τα 40mm. Πρόσθια παρεκτόπιση των διαρθρίων δίσκων µε επαναφορά (clicking) και επιπλέον οι 2 από τις 7 περιπτώσεις εµφάνιζαν ερπηστικούς ήχους κατά την ακρόαση µε στηθοσκόπιο των κροταφογναθικών διαρθρώσεων. Αφορούσαν δε τις ασθενείς µε οστεοαρθρίτιδα. 10

11 Το σχέδιο θεραπείας που προβλέπεται για το νευροµυϊκό τύπο δυσλειτουργίας, συνίσταται στη τοποθέτηση νάρθηκα ολικής επικάλυψης µε στόχο τη µυοχάλαση των µυών της περιοχής για την αποδροµή ή βελτίωση του πόνου και της κεφαλαλγίας τύπου τάσεως (εφ όσον συνηπάρχει) σε πρώτη φάση. Ακολούθως και εφόσον επέλθουν τα επιθυµητά αποτελέσµατα, σε δεύτερη φάση εφαρµόζεται ειδικό πρόγραµµα κινησιοθεραπείας µε στόχο την επανατοποθέτηση των διαρθρίων δίσκων στη φυσιολογική τους θέση και σχέση. Τρείς µήνες περίπου µετά την εφαρµογή των ανωτέρω θεραπευτικών µέσων, οι ασθενείς παρουσίασαν σηµαντική βελτίωση ως προς την επαναφορά των δίσκων και στην κινητικότητα της κάτω γνάθου. Ελάχιστη όµως βελτίωση ως προς την παράµετρο του πόνου. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε ότι όλα τα περιστατικά εκτός από τα αµιγώς δυσλειτουργικά συµπτώµατα από το στοµατογναθικό τους σύστηµα, εµφάνιζαν και πολλά από τα συνοδά συµπτώµατα που προαναφέραµε όπως άγχος, αϋπνία, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη, φοβίες. Στην προσπάθεια καταστολής του πόνου, η θεραπευτική αγωγή εµπλουτίστηκε µε την εφαρµογή T.E.N.S. Η συχνότητα εφαρµογής του ήταν µία φορά την εβδοµάδα επί 20 λεπτά µε ρεύµα χαµηλής συχνότητας. Η χρονική διάρκεια εφαρµογής του T.E.N.S. ήταν ένας µήνας, µετά τον οποίον επειδή τα αποτελέσµατα δεν κρίθηκαν ικανοποιητικά, αποφασίσαµε την εφαρµογή του βελονισµού ως συµπληρωµατικού µέσου θεραπείας, µε τη σύµφωνη βεβαίως γνώµη των ασθενών. Η εφαρµογή του βελονισµού γινόταν µία φορά την εβδοµάδα για λεπτά και για χρονικό διάστηµα 2 µηνών. Η µία από τις ασθενείς διέκοψε τη θεραπεία µε βελονισµό µετά από την τρίτη συνεδρία πιστεύοντας ότι τα συµπτώµατά της επιδεινώθηκαν. Οι βελόνες που χρησιµοποιήσαµε ήταν µιας χρήσεως Κινεζικής κατασκευής και προελεύσεως Hwan, διαµέτρου 25 m.m. και µήκους 0,5 της ίντσας. Οι βελόνες τοποθετήθηκαν υποδόρια ή ενδοµυϊκά σε βάθος 0,5-1,5 cm στα σηµεία βελονισµού που επιλέξαµε. Ανά ζεύγη συνδέσαµε µε ειδικά κλίπς τις βελόνες µε ειδική συσκευή ηλεκτροβελονισµού ΙΤΟ «Ι.C 4107» (εικόνα 2). Για τον ηλεκτροβελονισµό επιλέξαµε τα σηµεία 4 παχύ έντερο άµφω, 19 Λεπτό Εντερο µε 6 Στοµάχι. Χρησιµοποιήσαµε ρεύµα µε ασύµµετρη τριγωνική µορφή κύµατος σε συχνότητα 1Ηz και έντασης που ρυθµίστηκε λίγο υψηλότερα του ουδού ευαισθησίας. Η θεραπεία δεν υπερέβει τις 10 βελονιστικές συνεδρίες, οι οποίες όπως είπαµε έγιναν σε διάστηµα δύο µηνών. Ο Βελονισµός λάµβανε χώρα στην οδοντιατρική έδρα (εικόνα 3) και συνεπώς οι συνθήκες βελονισµού δεν ήταν οι πλέον ενδεδειγµένες, δεδοµένου ότι δεν είχαµε τη δυνατότητα χρησιµοποίησης σηµείων της ράχης ή της οπίσθιας γενικώς επιφάνειας του σώµατος. Τα σηµεία που επιλέξαµε αναφέρονται λεπτοµερώς ως ακολούθως: (Στην περιγραφή των σηµείων χρησιµοποιείται η ιεθνής Ονοµατολογία τους, Π.Χ. 20 Χοληδόχος Κύστις (20 Χ.Κ.) = το εικοστό σηµείο του πρωτεύοντος Μεσηµβρινού της Χοληδόχου Κύστεως). Π Ι Ν Α Κ Α Σ 2 11

12 Σηµεία για την Κροταφογναθική διάρθρωση (εικόνα 4, 5) α) Τοπικά: 19 Λεπτό Εντερο (Λ.Ε.), 17 Τριπλός Θερµαστής (Τ.Θ.), 6 Στοµάχι (Στ). β) Γενικά: 37 Χοληδόχος Κύστις (Χ.Κ.), 4 Παχύ Εντερο (Π.Ε.), 3 Λεπτό Εντερο (Λ.Ε.) extra κατά Γκλέτιτς, 3 Ηπαρ (Η.). Σηµεία για κεφαλαλγία τοπικά: 20 Χοληδόχος Κύστις (Χ.Κ.), 10 Oυροδόχος Κύστις (Ο.Κ.). Σηµεία για µετωπική κεφαλαλγία: 14 Χοληδόχος Κύστις (Χ.Κ.), YIN-TANC Σηµεία για κροταφική κεφαλαλγία: Tai-Yang (extra) Σηµεία για αυχεναλγία: (εικόνα 6) 20 Χοληδόχος Κύστις (Χ.Κ.), 10 Ουροδόχος Κύστις (Ο.Κ.), 21 Χοληδόχος Κύστις (Χ.Κ.) Σηµεία αγχόλυσης: 36 Στοµάχι (Στ), 4 Παχύ Εντερο (Π.Ε.), 6 Σπλήνας (Σπ.), 17 Αγγείο Σύλληψης (Α.Σ.), 7 Καρδιά (Κ), 7 Περικάρδιο (Περ), 9 Πνεύµων (Πν). Σηµεία για αϋπνία: 62 Ουροδόχος Κύστις (Ο.Κ.), 3 Λεπτό Εντερο (Λ.Ε.) Σηµεία στο αυτί (ωτοβελονιστικά σηµεία): Shen-Menn, Jerom, γνάθος (εικόνα 7, 8) 7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στη δίµηνη θεραπεία µε Βελονισµό, σε όλες τις περιπτώσεις παρατηρήθηκε σταδιακή ελάττωση του πόνου µέχρι και την πλήρη εξάλειψή του. Στα γενικώτερα συµπτώµατα από το Φ.Ν.Σ. είχαµε επίσης βελτίωση έως και πλήρη εξάλειψή τους. Οπως ήδη αναφέραµε ένα περιστατικό διέκοψε και έτσι αντικαταστήσαµε τον βελονισµό µε TENS. Επίσης ένα δεύτερο περιστατικό αν και παρουσίαζε βελτίωση, δεν θέλησε να συνεχίσει τον βελονισµό και συνέχισε την θεραπεία µόνο µε τον νάρθηκα. Οι υπόλοιποι ασθενείς µετά το ανωτέρω χρονικό διάστηµα, επέστρεψαν 3 µήνες αργότερα για επανεξέταση κατά την οποία διαπιστώσαµε ότι τα θεραπευτικά αποτελέσµατα παρέµειναν σταθερά. Καθόλο το χρονικό διάστηµα οι ασθενείς εφήρµοζαν τις οδηγίες που τους δώσαµε από την πλευρά της κλινικής φυσιολογίας του στοµατογναθικού µετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, τα θεραπευτικά µας αποτελέσµατα της πρόδροµης αυτής δηµοσίευσης ενός µικρού αριθµού ασθενών, συµφωνούν µε τα αποτελέσµατα προγενεστέρων ερευνών, τουλάχιστον στο επίπεδο της τρίµηνης διάρκειας µετά τη θεραπεία ευελπιστώντας για την περαιτέρω µακροηµέρευσή τους. Μία επίσης σηµαντική διαφοροποίηση σε σχέση µε τις προαναφερθείσες έρευνες, είναι ότι οι δικοί µας ασθενείς σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας πριν και κατά την διάρκεια του βελονισµού, δεν σταµάτησαν τη χρήση του ενδοστοµατικού νάρθηκα. 12

13 Η διαφοροποίηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι ο σκοπός µας ήταν καθαρά θεραπευτικός και όχι η συγκριτική µελέτη των αποτελεσµάτων µεταξύ των δύο αυτών θεραπευτικών µεθόδων, δηλαδή του νάρθηκα και του βελονισµού. Θέλουµε να πιστεύουµε ότι η πρόδροµη αυτή δηµοσίευση θα αποτελέσει την αρχή µιας καινούργιας θεώρησης και θεραπευτικής αντιµετώπισης διαφόρων οδοντιατρικών παθήσεων και ότι θα ευαισθητοποιήσει το σύγχρονο οδοντίατρο και θα τον στρέψει στη µελέτη και χρήση συµπληρωµατικών εναλλακτικών θεραπευτικών σχηµάτων. A B S T R A C T Acupuncture is a therapeutic method, that is characterized by setting of special needles in predeterminated points of the body known as acupuncture points. Clinical and laboratory experiments for more than 30 years was proved the effectiveness of acupuncture on managment of acute and chronic pain syndromes. At this present study we used acupuncture treatment in all our patients with dysfunction of temporomandibular joint. We used acupuncture for releasing pain, relaxing regional muscle tension and alleviating general symptoms as headache, cervical aches etc. In this study our aim was a detailed description of physiology of TJM system and also all update treatment modalities. It is analysed also the local, regional (segmental) and generalized (suprasegmental) reaction of the organism that is occured after acupuncture stimulation, being reported simoultaneously the moderm theories of acupuncture and electroacupuncture. This work is completed, finally, with the analysis of our medical cases. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 1. Molin C. Studies in mandibular dusfunction syndrome. Dent J.suppl.4, Storey A. Controversies related to temporomandibular joint Function and Dysfunction. In: G.A. Zarb and G.E. Carlsson eds. Temporomandibular joint Function and Dysfunction. H. Munksgaard Copenhagen , Riese C. Clinical and electromyographic studies on occlusion. Thesis.Karolinska Institutet, Stocholm Carlsson G.E. and Droukas B. Dental occlusion and the health, of the masticatory system.j.of craniomandib pract. 2:141-47, Droukas B,Lindee c and Carlsson G.E. Relationship between occlusal factors and signs and symptoms of mandibular dysfunction.a clinical study of 48 dental students.acta Odontol Scand 42:277-83, Droukas B, Lindee C and Carlsson G.E. Occlusal and mandibular dysfunction: a clinical study of patients reffered of junctional disturbances of the masticatory system.j.prosthet Dent 53:402-6, Ash M.M. Current concepts in the aetiology, diagnosis and treatment of T.M.J. and muscle dysfuntion. J.Oral Rehabil.13:1-20, Agerberg G and Sandstrom R. Frequency of occlusal interferences: A clinical study in teenagers and young adults.j.prosthet Dent 59:212-17, Mohl N.D.,Zarb C.A. Carlsson C.E. and Rugh J.D. A text book of occlusion Quintessense Pub. Co Chicago ρούκας Β. Lindee C. Κριτική ανασκόπιση των βασικών αρχών θεραπείας των λειτουργικών διαταραχών του στοµατογναθικού συστήµατος. Οδοντοστοµατολογική πρόοδος.38:5-20, ρούκας Β. Λειτουργία και δυσλειτουργία του στοµατογναθικού συστήµατος. Σύγγραµµα υπό έκδοση. Παρισιάνος

14 12.Oκeson J.P. Moody PM, Kemper J.I.Maley J.V. Evaluation of occlusal splint therapy and relaxation procedures in patients with temporomandibulal disorders.jada 107:420-4, Dahlstrom L. Conservative treatment of mandibular dysfunction. Swed Dent J.Suppl Mejersjo C. Long-term development after treatment of mandibular dysfuntion osteoarthrosis. A clinical-radiographic follow-wp and animal experimental study. Swed Dent. J. suppl Wedel A. Heterogenity of patients with craniomandibular disorders. A longitudinal study. Swed. Dent J. suppl. 55, Shoker R.P. Craniomandibular disorders in headache patients. Thesis. Amsterdam Jensen LB, Jensen S.B. Effect of acupuncture on tension headache and urinary catecholamine excretion. Scand J. Dent Res.90: , Ahonen E, Hakumaki M, Mahlamaki, Pattanen J, Riekkinen P. Sivenius J. Acupuncture and physiotherapy in the treatment of myogenic headache patients: pain relief and E.M.G. activity. Adv. Pain Res Ther 5:571-6, Hansen PE, Hansen J.H. Acupuncture therapy for chronic tension headacke. A controlled cross-over investigation Ugeser Leager 146:649-52, Vincent C.A. The treatment of tension headacke by acupuncture: A controlled single case design with time series analysis. J.psychosom Res. 34: Carlsson J. The tension headache syndrome effects of acupuncture and physiotherapy. Thesis. University of Goteborg 1990 b. 22.Johansson A, Wenneberg B, Wegersten C, Haraldson J. Acupuncture in treatment of facial muscular pain. Acta Odontol Scand 49:153-8, Han JS, Terenius L. Neurochemical basis of acupuncture analgesia. Am Rev Pharmacol toxicol.22:63:393-6, 24.Chapman CR, Chen AC, Bonica JJ. Effects of intrasegmental electrical acupuncture on dental pain: Evaluation by thresold estimation and sensory by thresold estimation and sensory decison theory. Pain 3:213-27, Mayer DJ, Price DD,Rajii A. Antagonism of acupuncture analgesia in man by the narcotic antagonist naloxone. Brain Res. 191:368-72, Jensen LB, Tallgren A, Troest T., Jensen S.B. Effect of acupuncture on myogenic headache Scand J Dent Res. 85:456-70, 27.Raustia A.M., Pohjola RT, Virtanen K.K. Acupuncture compared with stomatognathic treatment for T.M.J. dysfunction. Part I: A randomized study. J. Prosther Dent. 54:581-5, List J, Helkimo M, Andersson, Carlsson GE. Acupuncture and occlusal splint therapy, in the creatment of craniomandibular disorders. I Swed Dent J. 16:125-41, List T. Acupuncture in the treatment of patients with craniomandibular disorders. Thesis Goteborg Golcea D., Pruna S., Karavis M., Ionescu T.: Study of the deep electric resistance in the Zusanli point (St 36). Bucharest Karavis M.: Relationships between elecrical skin potentials, limited perception of an electrical stimulus and the vibrated sensitivity to patients with or without diabetic neuropathy. Bucharest Καράβης Μ.: Πρώϊµη διάγνωση της διαβητικής πολυνευρίτιδος και µέθοδοι ελέγχου του ηλεκτρικού δυναµικού στα σηµεία βελονισµού. 5ο Παν. Συν. Βελονισµού, Αθήνα Pruna S., Tirgoviste I., Bajenaru O., Gheta O., Mota M., Karavis M., Golcea D.,: Neurovegetative responce recorded by a reactometry as indicator of receptivity to acupuncture. Bucharest

15 34.Pomeranz B., Stux G.,: Scientific Bases of Acupuncture, Ed. Springer-Verlag, Berlin Rosental, S.R. and Sonnenschein, R.R.: Histamine as a possible chemical mediator for cutaneous pain. Am. J. Physiol,. 155: , Charmay Y., Paulin C., Chauvialle J.A., Dubois P.M.: Distribution of substance P like immunoreactivity in the spinal cord and dorsal root ganglia of the human foetus and infant. Neuroscience 10: Rudolf Nieuwenhuys: Chemoarchitecture of the Brain. Ed. Springer-Verlag, Berlin, Akil H., Watson S.J., Young B., Lewis ME.: Endogenous opioids: biology and function. Ann Rev Neurosci 7: , Fox EJ, Meltzack R: Transcutaneous electrical stimulation and acupuncture: comparison of treatment for low back pain. Pain 2: Long DM,: Electrical stimulation for the control of pain. Arch. Surg. 112: 884, Meltzak R, Wall PD,: Pain mechanisms: a new theory. Science 150: 971, Αναγνωστοπούλου Σοφία, Συνοπτική ανατοµική του ανθρώπου. Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα. σελ Αθήνα, Αγγελόπουλος Α., Σπυρόπουλος Ν.,: ιαγνωστική του στόµατος. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας, Bossy, J.: Implication of the spinal nucleus of the trigeminal nerve in acupuncture. 45.Cailliet, R.: Department of Physical Medicine and Rehabilitation, Head and Face pain syndromes. F.A. Davis Company Philadelphia: 159, Helkimo M. Studies on function and dusfunction of the masticatory system II. Index for anamnestic and clinical dusfunction and occlusal state. Swed Dent J. 67:101-21,1974. Corresponding author: Droukas V. 54, Vas. Sophias ave , Athens, Greece. ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΕΙΚΟΝΑ 1: Σχηµατική παράσταση εφαρµογής ηλεκτροβελονισµού στο βελονιστικό σηµείο Π.Ε.4 15

16 ΕΙΚΟΝΑ 2: Εφαρµογή ηλεκτροβελονισµού στα τοπικά σηµεία βελονισµού που αφορούν αποκλειστικά την κροταφογναθική διάρθρωση. ιακρίνεται και ο ενδοστοµατικός νάρθηκας. ΕΙΚΟΝΑ 3: Οι συνθήκες εφαρµογής του Βελονισµού. Η χρήση της οδοντιατρικής έδρας δεν µας επέτρεπε την παράλληλη χρήση σηµείων βελονισµού αυχένος και ράχεως. ΕΙΚΟΝΑ 4: Τα βασικότερα τοπικά και περιοχικά σηµεία του προσώπου που αφορούν την κροταφογναθική διάρθρωση. ΕΙΚΟΝΑ 5: Χρήση των τοπικών και περιοχικών βελονιστικών σηµείων χωρίς την χρησιµοποίηση µηχανήµατος ηλεκτροβελονισµού. ΕΙΚΟΝΑ 6: Βελονιστικά σηµεία της κάτω ινιακής και της αυχενικής µοίρας της σπονδυλικής στήλης. ιακρίνονται τα σηµεία Χ.Κ.20, Χ.Κ.21, Ο.Κ.10. ΕΙΚΟΝΑ 7: Τα βασικότερα βελονιστικά και ωτοβελονιστικά (κατά Nogier) σηµεία µε γενική και ειδική δράση στις παθήσεις της κροταφογναθικής διάρθρωσις. ΕΙΚΟΝΑ 8: Χρήση ηµιµόνιµων βελονών σε ειδικά ωτοβελονιστικά σηµεία (shen-men και σηµείο κροταφογναθικής διάρθρωσις). Οι ειδικές βελόνες (καλυµένες µε leucoplast) παραµένουν στα σηµεία για 10,15 ή 20 ηµέρες. 16