Από τον Γουτεµβέργιο στα e-books

Transcript

1 Η λογοτεχνία µεταναστεύει στο διαδίκτυο Ανοικτά ερωτήµατα και νέα δεδοµένα Γιακουµάτου Τερέζα Φιλόλογος Επιµορφώτρια ΤΠΕ Από τον Γουτεµβέργιο στα e-books Καταξιωµένοι λογοτέχνες µεταναστεύουν στο διαδίκτυο Τι αλλαγές επιφέρει η ψηφιοποίηση των κειµένων στην παραγωγή και την πρόσληψη της λογοτεχνίας; 1

2 Ας ανιχνεύσουµε τον ορισµό ενόςνέουείδους λογοτεχνίας τις νέες δυνατότητες που εισάγει το υπερκείµενο τα προβλήµατα που συναντούν οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες κατά πόσον µεταβάλλεται η σχέση του αναγνώστη µε τοέργο; Ονοµάτων επίσκεψις Προβληµατικός ο όρος «λογοτεχνία» - έννοια σχετική και µεταβλητή Ανάδυση νέου είδους: ηλεκτρονική λογοτεχνία, e-literature, κυβερνολογοτεχνία cyber-literature, υπερλογοτεχνία, hyperliterature 2

3 Ονοµάτων επίσκεψις Υπερκείµενο Theodor Nelson 60 ένα ηλεκτρονικό κείµενο χωρίς ιεραρχηµένη δοµή πολυεπίπεδο επιτρέπει πολλαπλές αναγνώσεις Απόπειρα ορισµού Μία νέα µορφή τέχνης, η οποία προκύπτει από την τήξη εικόνας, κειµένου, βίντεο και ήχου σε ένα µάγµα µε στόχο να προκαλέσει εντυπώσεις που απευθύνονται σε πολλές αισθήσεις Bolter, 1991 Μήπως όµως πρόκειται για µία εικαστική µετατόπιση του πυρηνικού στοιχείου της λογοτεχνίας, που είναι η γλώσσα; 3

4 Τι γλαύκας κοµίζει η ηλεκτρονική λογοτεχνία; Ισχύουν µόνο οι περιορισµοί της φαντασίας του λογοτέχνη η ηλεκτρονική σελίδα δεν έχει όρια. Τα ψηφιακά κείµενα διακινούνται και δηµοσιεύονται σε δευτερόλεπτα σε όλον τον κόσµο, τροποποιούνται πολύ εύκολα, ευνοούν τη συνεργασία, συµπεριλαµβάνουν οπτικό και ηχητικό υλικό επιτρέπουν την ανάγνωση πολλαπλών κειµενικών διαδροµών ο αναγνώστης ως συνδιαµορφωτής Αναγνωστική ανορεξία Οι σηµερινοί αναγνώστες προσδοκούν υψηλότερη δυνατότητα αλληλεπίδρασης µε το λογοτεχνικό κείµενο Ευρωβαρόµετρο: 54,3% δεν έχουν διαβάσει ένα βιβλίο σε διάστηµα ενόςέτους 4

5 Κατά πόσον η ηλεκτρονική λογοτεχνία µπορεί να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για την ανάγνωση στο σύγχρονο πολιτισµό, ο οποίος βασίζεται στο θέαµα, µεταβάλλοντας ριζικά τις µορφές ανάγνωσης; Ανοικτά ερωτήµατα Ποια είναι η θέση του λόγου στο πολυµεσικό υπερκείµενο; Καταλαµβάνει ένα µέρος, ή το κυρίαρχο µερίδιο στην παρουσίαση του πολυµεσικού έργου; Κατάπόσοηπολυµεσική παρουσίαση «εικονοποιεί» τον λόγο του κειµένου; Καταργείται η σχέση του αναγνώστη µε τοβιβλίο; Αναγνώστες ή θεατές; 5

6 ποταµοίσι τοίσιν αυτοίσιν εµβαίνουσιν, έτερα και έτερα ύδατα επιρρεί Ηράκλειτος ιαφορετικά νερά βρέχουν αυτούς που µπαίνουν στα ίδια ποτάµια Κάθε πλοήγηση είναι µία µοναδική και ανεπανάληπτη εµπειρία, ένα έργο τέχνης µε πρωταγωνιστή και δηµιουργό τον ίδιο τον ταξιδιώτη σε αυτοσχεδιασµό. Οι λογοτέχνες προκαλούνται να αναδιαµορφώσουν τις µεθόδους γραφής, τους τρόπους επικοινωνίας µε τοκοινότους να πειραµατιστούν και να καινοτοµήσουν µε συγγραφή πολυεπίπεδων κειµένων 6

7 Από το υπερκείµενο στα υπερµέσα Εικόνες και ήχοι εισβάλλουν στα λογοτεχνικά υπερκείµενα Οι διαφορετικοί σηµειωτικοί τρόποι δεν συνυπάρχουν απλά, αλλά αλληλεπιδρούν. Γραπτός λόγος, εικόνα, ήχος και video αντικρίζονται και συνοµιλούν, υφαίνοντας ένα πολυµεσικό έργο τέχνης Πόσο καινούργια είναι όλα αυτά; Ρευστότητα και µεταβλητότητα οµηρικών επών Υπερκειµενικά στοιχεία ανιχνεύουµε στα έργα του Borges Λαβύρινθοι και Μυθοπλασίες (1986), στο Κουτσό του Cortazar (1988), στο Dictionary of the Khazars του Pavic (1988) πολύ πριν ασχοληθεί µε τη δικτυακή λογοτεχνία,στα έργα V και Gravity's Rainbow του Pynchon (1963,1995) και φυσικά στον Οδυσσέα του Joyce, (1990). 7

8 Dictionary of the Khazars (Pavic, 1988) οργανωµένο αλφαβητικά και όχι χρονολογικά κάθε αναγνώστης συνθέτει το έργο όπως ένα παιχνίδι ντόµινο δύο εκδόσεις: µία ανδρική και µία γυναικεία Το Κουτσό του Cortazar (1988) είναι οργανωµένο σε 155 αριθµηµένα κεφάλαια τα οποία µπορούν να διαβαστούν µε τη σειρά που επιθυµεί ο αναγνώστης. Συνάντηση εικόνας -κειµένου στην Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών, 8

9 σε κλασικούς αµφορείς σε µεσαιωνικούς τάπητες, 9

10 σε µοναστηριακές µικρογραφίες χειρογράφων. Συνάντηση µορφών τέχνης Η πάλη των καλλιτεχνών να ξεπεράσουν τα όρια του παραδοσιακού τους µέσου συναντάται και στους πειραµατισµούς των εικαστικών, που ήδη από τη δεκαετία του 1950 συνδυάζουν διαφορετικές µορφές έκφρασης, για να καταλήξουµε σε αλληλεπιδράσεις µορφών τέχνης, χάπενιγκ πολυµέσων (multimedia performances), video art, video installation art, interactive digital art. 10

11 Ηλεκτρονική Πεζογραφία Ηπλειοψηφίατων λογοτεχνικών υπερκειµένων Σταθµός θεωρείται το έργο του Michael Joyce, Afternoon, το οποίο γεννήθηκε το 1987 και συνεχίζει να πωλείται σε µορφή ψηφιακού δίσκου. Michael Joyce Afternoon Περιλαµβάνει 539 αποσπάσµατα και 951 υπερδεσµούς. Η πλοήγησηµέσα στο κείµενο επιτυγχάνεται µε απαντήσεις ναι / όχι, µε λέξεις κλειδιά, και η ιστορία ξεδιπλώνεται ανάλογα µε τηδιαδροµή που χαράσσει ο αναγνώστης µέσα από την εναλλαγή αφηγητών. Έχουµε να πραγµατευτούµε ένακείµενο δίχως αρχή και δίχως τέλος. 11

12 Άλλα έργα υπερλογοτεχνίας Frankenstein της Mary Shelley Patchwork Girl της Shelley Jackson Victory Garden του Stuart Moulthrop Grammatron Mark Amerika Water,water,water των Christy Sheffield Sanford και Reiner Strasser These waves of girls της Caitlin Fischer Ηλεκτρονική ποίηση Σε σύγκριση µε τους συγγραφείς πεζών έργων, υπάρχουν λιγότεροι ποιητές που χρησιµοποιούν τις δυνατότητες του υπερκειµένου για τη σύνθεση και την έκδοση ποίησης Ροµαντική καχυποψία; Το µέσο καθεαυτό άραγε ενθαρρύνει εκείνη την βαθύτερη σχέση µε τα τεχνάσµατα της γλώσσας, που είναι η καίρια ενασχόληση του ποιητή; 12

13 «Λογοτεχνία του δικτύου»: µια σύγχυση Μια απλή ηλεκτρονική προδηµοσίευση ενός λογοτεχνικού κειµένου προβάλλεται ως διαδικτυακή λογοτεχνία. Η περίπτωση των Χ.Α. Χωµενίδη και Α. Σταµάτη όπου στη διεύθυνση ζητούν από τους αναγνώστες να στείλουν τις δικές τους προτάσεις για ένα διήγηµα. Πλανήτης Πρέσπα 13

14 Πλανήτης Πρέσπα το λογοτεχνικό κείµενο στην κεντρική θέση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη καλείται η αίσθηση της ακοής µε στόχονα συσκοτισθεί η θέση του δεσµού αλλά και να προκληθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη στη συγκεκριµένη κοµβική λέξη πλανήτες : επτά εναλλακτικές αναγνωστικές διαδροµές αλληλοδιαπλέκονται σε έναν κειµενικό λαβύρινθο Αναγνώστες ή θεατές; Το γραφικό περιβάλλον, ηπαρουσία υπερδεσµών και οι περιορισµένες διαστάσεις της οθόνης µειώνουν δραστικά το χρόνο προσοχής. Το κείµενο δοκιµάζεται: µπορεί να εγκλωβίσει την προσοχή του ηλεκτρονικού αναγνώστη; 14

15 Απολογισµός τερπνών και ωφελίµων Ποιος έχει τον έλεγχο; Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες χρησιµοποιούν το µέσο ως µήνυµα ξεπερνώντας τα όρια του χωροχρόνου. Η τεχνολογία διευκολύνει πλέον τη σύνθεση διαφορετικών σηµειωτικών τρόπων επικοινωνίας στην ίδια επιφάνεια. Οι καλλιτέχνες πειραµατίζονται µε τη σύνθεση των δυνατοτήτων τους. Οι µεταµορφώσεις που συµβαίνουν στην οθόνη µας για µερικούς µελετητές επεκτείνουν τα όρια της λογοτεχνίας εκεί που καµία σελίδα χαρτιού δεν µπορεί να µας ταξιδέψει. Εκόµισαν εις την τέχνη Το υπερκείµενο ευαγγελίζεται την αποδέσµευση του αναγνώστη από τη γραµµικότητα της ανάγνωσης και τις κρατούσες κειµενικές νόρµες. Έχει τη δυνατότητα να απεικονίσει ή να παρακολουθήσει τον τρόπο σκέψης µας, µε τρόπους που είναι απαγορευµένοι για την τεχνολογία της τυπογραφίας. Οι δυνατότητες του νέου µέσου µόλις αρχίζουν να εξερευνώνται. 15

16 Προκλήσεις Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες προχωρούν ολοένα σε πιο προκλητικές φόρµες καλώντας όσο το δυνατόν περισσότερες αισθήσεις στο ταξίδι της λογοτεχνίας. Συναισθησία -G. Kress Eίµαστε πραγµατικά τυχεροί που ζούµε σεαυτήντηνεποχήως αναγνώστες και ως συγγραφείς. Προς το παρόν, τα βασικά ερωτήµατα παραµένουν ανοιχτά. Το θέµα βρίσκεταιυπό διαµόρφωση η φιλολογία δε διακινδυνεύει προβλέψεις. Παρατηρεί και περιµένει. Τι µας περιµένει στη στροφή, άδηλο. 16