Καινοτόμες υπηρεσίες στην παροχή υπηρεσιών στους πρόσφυγες από τις δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ KAI ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ KAI ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Καινοτόμες υπηρεσίες στην παροχή υπηρεσιών στους πρόσφυγες από τις δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ευάγγελος Λάζος Ευγενία Βασιλακάκη Αθήνα, Νοέμβριος

2 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη... 3 Λέξεις κλειδιά... 3 Abstract... 4 Keywords Εισαγωγή Βιβλιογραφική Επισκόπηση Εισαγωγή Ιστορικό πλαίσιο Ιστορικά στοιχεία για την προσφυγική κρίση Το προσφυγικό ζήτημα Λαϊκές Βιβλιοθήκες και Προσφυγική Κρίση Λαϊκές Βιβλιοθήκες και Προσφυγική Κρίση στην Ελλάδα Συμπεράσματα Μεθοδολογία Εισαγωγή Ερωτηματολόγιο - Γενικά στοιχεία Ερωτηματολόγιο - Ειδικά στοιχεία για την πτυχιακή εργασία Ερωτηματολόγιο - Ανάλυση Συγκέντρωση Δεδομένων Ανάλυση Δεδομένων Συμπεράσματα Αποτελέσματα Συμπεράσματα Επίλογος Βιβλιογραφία Παράρτημα

3 Περίληψη Η συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία σκοπό έχει να πραγματοποιήσει έρευνα, να παρουσιάσει και να μελετήσει τις υπηρεσίες βιβλιοθηκών για πρόσφυγες που προσφέρονται σε Ελλάδα και εξωτερικό. Στην Ελλάδα μεταξύ των βιβλιοθηκών που παρέχουν ήδη υπηρεσίες για πρόσφυγες συγκαταλέγονται αυτές της Βέροιας, της Καβάλας, της Αταλάντης της Ναυπάκτου, της Νεάπολης και της Θέρμης (Το Ποντίκι, 2015). Σ αυτές τις υπηρεσίες περιλαμβάνονται η βραχύχρονη παροχή επιτραπέζιων παιχνιδιών, οι προσπάθειες συγκέντρωσης υλικών άμεσης ανάγκης και η στήριξη από σωματεία μηκυβερνητικού χαρακτήρα στο έργο τους (Το Ποντίκι, 2015). Ειδικότερα, η δημόσια βιβλιοθήκη της Βέροιας διενεργεί πρόγραμμα που περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες όπως είναι οι συναντήσεις Δημιουργικής Γραφής με πρόσφυγες σε εφηβική ηλικία (Ηλεκτρονική Εφημερίδα Ημαθίας, 2016). Ορισμένες δημοτικές βιβλιοθήκες στην Γερμανία υλοποιούν πρωτοβουλίες υποδοχής των προσφύγων. Συγκεκριμένα, στο Αμβούργο οι κάτοικοι προσφέρουν δωρεές για τους πρόσφυγες ώστε να αξιοποιούν τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες της βιβλιοθήκης (Detlefs, 2015). Στο Όσλο της Νορβηγίας βρίσκεται η Πολύγλωσση Βιβλιοθήκη η οποία αποτελεί κύρια πηγή πληροφόρησης για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με τη διανομή φυλλάδων για τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης (Nielsen, s.a.). Στη Δανία,. στην πόλη Aarhus, έχει ιδρυθεί μια ψηφιακή βιβλιοθήκη που διαθέτει πληροφοριακό σύστημα για πρόσφυγες και μετανάστες με πληροφορία κοινωνικού πλαισίου σε διάφορες γλώσσες και πρόσβαση σε πληροφορίες προερχόμενες από ένα σεβαστό αριθμό χωρών (Jackson, 2005). Η εν λόγω πτυχιακή εργασία συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση των επιστημόνων της πληροφόρησης σχετικά με την αναγκαιότητα για την παροχή των σχετικών υπηρεσιών. Πέραν τούτου συνεισφέρει στη δημιουργία προβληματισμού για ενδεχόμενη επέκταση των ήδη υπαρχόντων δράσεων. Λέξεις κλειδιά πρόσφυγες, καινοτόμες υπηρεσίες, υπηρεσίες βιβλιοθηκών / πληροφόρησης, λαϊκές βιβλιοθήκες, επισκεψιμότητα, εκπαιδευτικά προγράμματα, γλώσσες, πολιτισμός, δανεισμός, ερωτηματολόγιο 3

4 Abstract The specific thesis aims to conduct a survey, to present and to study the library services for refugees, which are offered in Greece and abroad. In Greece, the libraries of Veria, Kavala, Atalanti of Nafpaktos, Neapolis and Thermi are among the libraries that already provide services for refugees (To Pontiki, 2015). These services include: short-lived provision of board games, efforts to gather emergency material resources and support to their work by non-governmental associations (To Pontiki, 2015). Specifically, the public library of Veria conducts a programme which includes various activities such as Creative Writing forums with teenage refugees (Ilektroniki Efimerida Imathias, 2016). Certain public libraries in Germany actualize welcome initiatives for refugees. Namely, in Hamburg, residents offer refugee donations in order for them to make use of the electronic library services (Detlefs, 2015). In Norway, namely in Oslo, there is the Multilingual Library which is the main information source for immigrants and refugees, with the distribution of brochures for the library services (Nielsen, s.a.). In Aarhus, Denmark, a digital library has been founded which features an information system for refugees and immigrants with social context information in miscellaneous languages and access to information originated from a respectable number of countries (Jackson, 2005). The present thesis contributes to the awareness of information scientists regarding the necessity of the provision of relevant services. Besides, it contributes to the creation of concern for a potential extension of the actions that already exist. Keywords refugees, innovative services, library / information services, public libraries, footfall, education programmes, languages, culture, borrowing, questionnaire 4

5 1. Εισαγωγή Το θέμα της εργασίας είναι οι καινοτόμες υπηρεσίες βιβλιοθηκών για τους πρόσφυγες που προσφέρονται από λαϊκές βιβλιοθήκες. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη εργασία στοχεύει να διερευνήσει τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία σχετικά με τις υπηρεσίες που έχουν αναπτύξει και παρέχουν οι δημόσιες βιβλιοθήκες εντός και εκτός ελληνικών συνόρων και να παρουσιάσει και να μελετήσει τις δράσεις που έχουν πραγματοποιηθεί ως σήμερα. Η τρέχουσας πτυχιακή εργασία συνεισφέρει στο να διεγείρει το ενδιαφέρον όσων εντάσσονται στον κλάδο της Επιστήμης της Πληροφόρησης σχετικά με τις υπηρεσίες βιβλιοθηκών που προορίζονται ειδικά για το προσφυγικό κοινό. Βασική συνεισφορά της εργασίας είναι η πρόκληση προβληματισμού σχετικά με την παρούσα κατάσταση των υπηρεσιών βιβλιοθηκών στην Ελλάδα. Πέραν τούτου, ένα επιθυμητό αποτέλεσμά της είναι να δοθεί αφορμή για περαιτέρω έρευνα σ αυτό το θέμα και να οδηγήσει σε σκέψεις και συζητήσεις για ανάπτυξη σχετικών υπηρεσιών και βελτίωση των ήδη υπαρχόντων. Στην επόμενη ενότητα παρατίθενται τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από τη βιβλιογραφική επισκόπηση. Με λίγα λόγια περιλαμβάνονται οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν κατόπιν έρευνας που πραγματοποιήθηκε στη διεθνή και την ελληνική βιβλιογραφία. Η δομή που ακολουθείται αρχικά περιλαμβάνει ένα κείμενο με εισαγωγικά στοιχεία. Εν συνεχεία καταγράφονται πληροφοριακά στοιχεία για το ιστορικό πλαίσιο του θέματος, το οποίο χωρίζεται στις εξής υποενότητες: ιστορικά στοιχεία για την προσφυγική κρίση και το προσφυγικό ζήτημα.. Έπειτα γίνεται αναφορά παραδειγμάτων λαϊκών βιβλιοθηκών με υπηρεσίες για πρόσφυγες στο εξωτερικό, ενώ έπεται ανάλογη ενότητα για τις ελληνικές βιβλιοθήκες. Το κεφάλαιο της Βιβλιογραφικής Επισκόπησης ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα που διαμορφώθηκαν από τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν. Ακολουθεί η ενότητα της Μεθοδολογίας στην οποία, όπως δηλώνεται από τον τίτλο, γίνεται αποτίμηση των χαρακτηριστικών της μεθόδου έρευνας που επιλέχθηκε για τις ανάγκες της συγκεκριμένης εργασίας. Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόστηκε η μέθοδος του ερωτηματολογίου. Αρχικά δίνεται ένα εισαγωγικό κείμενο. Στη συνέχεια παρατίθενται γενικά στοιχεία για το ερωτηματολόγιο καθώς και εξειδικευμένα χαρακτηριστικά του για την πτυχιακή εργασία. Επίσης, περιλαμβάνεται λεπτομερής ανάλυση της δομής που εφαρμόστηκε στο 5

6 ερωτηματολόγιο. Η δομή του κεφαλαίου συμπληρώνεται από υποενότητες σχετικά με: τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τη διανομή του ερωτηματολογίου, την σύντομη ανάλυση δεδομένων για τις βιβλιοθήκες που συμμετείχαν και απείχαν από το ερωτηματολόγιο και τα συμπεράσματα που προήλθαν από την εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας. Η επόμενη θεματική ενότητα ασχολείται με τα αποτελέσματα της έρευνας. Σ αυτό το κεφάλαιο καταγράφονται αναλυτικά τα στατιστικά δεδομένα που προέκυψαν από τις ερωτήσεις που απαρτίζουν το σχετικό ερωτηματολόγιο. Στο κεφάλαιο των Συμπερασμάτων καταγράφονται οι διαπιστώσεις που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα σχετικά με τις υπηρεσίες που παρέχουν οι λαϊκές βιβλιοθήκες στους πρόσφυγες σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο. Η εργασία ολοκληρώνεται με τις παρακάτω ενότητες: τον επίλογο, τη βιβλιογραφία που αξιοποιήθηκε για την εκπλήρωση του σκοπού της εργασίας και το παράρτημα της δομής του ερωτηματολογίου που διανεμήθηκε σε επιλεγμένες ελληνικές λαϊκές βιβλιοθήκες. 6

7 2. Βιβλιογραφική Επισκόπηση 2.1. Εισαγωγή Το κεφάλαιο Βιβλιογραφική Επισκόπηση αναφέρεται στους ορισμούς της συγκεκριμένης εργασίας και στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το θέμα της. Εν συνεχεία εξετάζει τις λαϊκές βιβλιοθήκες του εξωτερικού και τις υπηρεσίες που παρέχουν στους πρόσφυγες αναλύοντας παράλληλα το θέμα της προσφυγικής κρίσης και πώς αντιμετωπίζεται απ αυτές. Έπειτα παρουσιάζονται οι λαϊκές βιβλιοθήκες της Ελλάδας με ανάλογες υπηρεσίες και η κατάσταση που επικρατεί σ αυτές όσον αφορά την προσφυγική κρίση. Στο κλείσιμο του κεφαλαίου παρατίθενται συμπεράσματα που προκύπτουν κατόπιν της βιβλιογραφικής επισκόπησης Ιστορικό πλαίσιο Ιστορικά στοιχεία για την προσφυγική κρίση Η προσφυγική κρίση βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με τον εμφύλιο πόλεμο που γίνεται στη Συρία. Η έναρξη του εμφυλίου πολέμου ουσιαστικά τοποθετείται κατά τον Μάρτιο του 2011 με εφαλτήριο σημείο τις διαδηλώσεις στη Δαμασκό και την Ντέρα με κύριο αίτημα να αποφυλακιστούν πολιτικοί αιχμάλωτοι (HistoricalQuest.com, 2013). Ακολούθησαν σκοτωμοί διαδηλωτών από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ως συνέπεια πραγματοποιήθηκε μια έκρηξη βίας, η οποία εντός ολίγων μηνών διαδόθηκε στην υπόλοιπη χώρα. Στον πόλεμο συγκρούστηκαν η κυβέρνηση Άσαντ με την οργανωμένη αντιπολίτευση επαναστατών (HistoricalQuest.com, 2013). Το 2015 η Κομισιόν δημοσίευσε μια επίσημη κάρτα η οποία απεικόνιζε τις μετακινήσεις των προσφύγων προς την Ευρώπη εντός των τελευταίων μηνών (Enikos.gr, 2015). Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία από τη Γερμανία έχουν περάσει πρόσφυγες που ξεπερνούν τους ενώ στην Ελλάδα ανέρχονται κοντά στους Η πλειοψηφία των προσφύγων επιδιώκει να φτάσει σε χώρες όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Αυστρία. Ωστόσο επειδή κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό συνήθως αρκετοί εξ αυτών αναγκάζονται να καταλύσουν στις χώρες εκ των οποίων διέρχονται μέχρις ότου να φτάσουν στον στοχευόμενο προορισμό. (Enikos.gr, 2015). 7

8 Το προσφυγικό ζήτημα Στον πόλεμο της Συρίας κρίσιμη εμπλοκή έχουν η Ρωσία, το Ιράν, οι ΗΠΑ και η Γαλλία, ενώ έμμεσα συμμετέχουν Τουρκία, Ιράκ και Ισραήλ (RedLineAgrinio.gr, 2015). Κατά τα λεγόμενα του Μπαν Κι Μουν, 60 εκατομμύρια άνθρωποι σε διεθνές επίπεδο είναι σήμερα πρόσφυγες, κάτι που δημιουργεί μια γιγάντια πρόκληση παγκοσμίως, ειδικά στις χώρες στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη (RedLineAgrinio.gr, 2015). Μεγάλη μάζα προσφύγων βρίσκεται σε χώρες όπως η Τουρκία, η Ιορδανία, το Ιράκ και η Αίγυπτος (RedLineAgrinio.gr, 2015). Πέρα από τη Συρία, σημαντικός αριθμός προσφύγων προέρχεται από χώρες όπως το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Σομαλία και η Ερυθραία (Ζυγούρη, 2015). Αρκετές είναι οι χώρες που καλωσορίζουν τους πρόσφυγες με προθυμία να τους βοηθήσουν. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην Αγγλία οι πολίτες βγήκαν στους δρόμους με πανό για να εκφράσουν την επιδοκιμασία τους για την κυβερνητική απόφαση για την υποδοχή προσφύγων (Ζυγούρη, 2015). Οι προορισμοί των προσφύγων στην Ευρώπη απαρτίζονται κυρίως από τις χώρες στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Πρώτη επιλογή αποτελεί σταθερά η Γερμανία όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα στην κάρτα της Κομισιόν, κυρίως λόγω της καλής οικονομίας της, ενώ ακολουθούν η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Σουηδία (Ζυγούρη, 2015). Όσον αφορά την Ελλάδα, έλευση μεταναστών πραγματοποιείται από τη δεκαετία του 80 ως επί το πλείστον από τη Ν.Α. Ασία κυρίως ελέω διακρατικών 8

9 συμβάσεων. Η πλειοψηφία των μεταναστών που καταφθάνει στα ελληνικά εδάφη πηγάζει από την κατάρρευση των καθεστώτων του ανατολικού μπλοκ και τη διάσπαση των συνόρων με την Αλβανία (Γκίκουρης, 2013) Λαϊκές Βιβλιοθήκες και Προσφυγική Κρίση Καθώς υπάρχει έντονος αντίκτυπος από την προσφυγική κρίση που έχει εξαπλωθεί στην Ευρώπη παρατηρούμε πολλά παραδείγματα βιβλιοθηκών που έχουν ανταποκριθεί στις συνθήκες αυτές με πρακτικές και εγκάρδιες μεθόδους (IFLA - Public Libraries Section, 2015). Παρά το υψηλό επίπεδο δυσκολίας που συναντούν οι πρόσφυγες στην προσπάθειά τους έστω να επιτραπούν να μπουν σε κάποια κράτη, οι λαϊκές βιβλιοθήκες της Ευρώπης είναι σχεδόν πάντα ικανές να προσφέρουν στους πρόσφυγες ένα έντονο αίσθημα ασφάλειας και να τους κάνουν να νιώθουν ευπρόσδεκτοι (Pyatetsky, 2015). Πέραν της εξασφάλισης πρόσβασης στην πληροφορία για τους πρόσφυγες, οι βιβλιοθήκες της Ευρώπης παρέχουν ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από υποστήριξη και ενδυνάμωση αυτών των ανθρώπων (Pyatetsky, 2015). Το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Βιβλιοθηκών, Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης (European Bureau of Library, Information, and Documentation Associations (EBLIDA)) αποτελεί μια ανεξάρτητη συλλογική ένωση αποτελούμενη από βιβλιοθήκες και ενώσεις πληροφόρησης, τεκμηρίωσης και αρχειοθέτησης στην Ευρώπη (Pyatetsky, 2015). Εκφράζοντας την άποψή της για το θέμα των προσφύγων, η EBLIDA δηλώνει ότι οι βιβλιοθήκες στην Ευρώπη πρέπει να αποτελούν πρεσβευτές δημοκρατικών και ανοιχτόμυαλων αξιών και ασφαλείς χώρους με προτεραιότητα την ευρύτητα δηλαδή τη δυνατότητα να μπορούν να εξυπηρετήσουν διάφορες ομάδες ανθρώπων. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες το έχουν εφαρμόσει ανάλογα και κατάλληλα (Pyatetsky, 2015). Μια δημόσια βιβλιοθήκη που εξυπηρετεί πρόσφυγες είναι η βιβλιοθήκη στο κέντρο της Salt Lake City (Downtown Salt Lake City Public Library) (Witteveen, 2015). Ανάμεσα στις υπηρεσίες που προσφέρει είναι η μάθηση Αγγλικών, πνευματική υποστήριξη, μαθήματα αγωγής του πολίτη, εργαστήρια απασχόλησης, εξωσχολικά και καλοκαιρινά προγράμματα και εκπαιδευτικούς πόρους (Witteveen, 2015). 9

10 Μια περίπτωση επιτυχημένης προσφοράς υπηρεσιών στους πρόσφυγες αποτελεί η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Αμβούργου (Lison et. al., 2016). Η βιβλιοθήκη έχει την εκστρατεία Refugees welcome μέσω της οποίας γίνεται ηλεκτρονική πώληση πουλόβερ και κοντομάνικων με το σλόγκαν της καμπάνιας. Τα λεφτά που εισπράττονται δωρίζονται στο πρόγραμμα Dialogue in German της βιβλιοθήκης (Lison et. al., 2016). Εναλλακτικές δράσεις για την προσφορά υπηρεσιών στους πρόσφυγες αποτελούν η συνεργασία της βιβλιοθήκης με το λογοτεχνικό φεστιβάλ στην προκυμαία του λιμανιού, η κοινωνική διαχείριση προσφυγικών κέντρων στην περιοχή των υποκαταστημάτων των βιβλιοθηκών και τα πάρτυ που οργανώνουν το καλοκαίρι για τη διάδοση πληροφοριών σχετικά με προγράμματα βιβλιοθηκών (Lison et. al., 2016). Επιπλέον, η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Αμβούργου διαθέτει στους πρόσφυγες on-line κάρτες βιβλιοθήκης υπό τη χορηγία ιδιωτικών δωρεών. Οι κάρτες αυτές προσφέρουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικά βιβλία διαφόρων γλωσσών, ροή μουσικής και ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης στα πλαίσια της βιβλιοθήκης (Lison et. al., 2016). Η Κοινοπραξία Δημοσίων Βιβλιοθηκών του Βερολίνου χορηγεί κάρτες βιβλιοθήκης σε πρόσφυγες χωρίς να απαιτεί επίσημο πιστοποιητικό ή άδεια (Bibliotheksportal.de, 2016). Η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Μπόχουμ προσκαλεί όσους διαμένουν σε προσφυγικά κέντρα στο χώρο της και τις ελεύθερές της δραστηριότητες με βασικό στοχευόμενο κοινό τα παιδιά, καθώς προσεγγίζει όλα τα νηπιαγωγεία και σχολεία της περιοχής προκειμένου τα προσφυγικά παιδιά να εξοικειωθούν με τη βιβλιοθήκη (IFLA - Public Libraries Section, 2015). Αξιόλογη είναι κι η παροχή υπηρεσιών στους πρόσφυγες στη βιβλιοθήκη του Tampere City της Φινλανδίας (IFLA - Public Libraries Section, 2015). Πιο αναλυτικά διατίθεται πρόσβαση σε λεπτομερή παρουσίαση σε PowerPoint για άτομα με έλλειψη γνώσης για τις βιβλιοθήκες. Παράλληλα στη διάθεση των προσφύγων βρίσκονται πολύγλωσσα φυλλάδια για τη βιβλιοθήκη (IFLA - Public Libraries Section, 2015). Μια άλλη παροχή που αξίζει ν αναφερθεί είναι η δυνατότητα πρόσβασης σε εφημερίδες και ξένα περιοδικά (IFLA - Public Libraries Section, 2015). Ανάλογες υπηρεσίες προσφέρονται έντονα και στη Δανία. Ενδεικτικά στην πόλη Aarhus έχει ιδρυθεί μια ψηφιακή βιβλιοθήκη που διαθέτει πληροφοριακό σύστημα για πρόσφυγες και μετανάστες με πληροφορία κοινωνικού πλαισίου σε 10

11 διάφορες γλώσσες και πρόσβαση σε πληροφορίες προερχόμενες από ένα σεβαστό αριθμό χωρών (Jackson, 2005). Στο Όσλο της Νορβηγίας βρίσκεται η Πολύγλωσση Βιβλιοθήκη η οποία αποτελεί κύρια πηγή πληροφόρησης για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με τη διανομή φυλλάδων για τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης, ενώ εκδίδονται ειδικές εφημερίδες και περιοδικά από άλλους φορείς. Παρέχεται πρόσβαση στους τίτλους της Πολύγλωσσης Βιβλιοθήκης με πληροφορία μεταφρασμένη σε διάφορες γλώσσες (Nielsen, s.a.). Σε μια άλλη περίπτωση, συγκεκριμένα στην πόλη Τρόμσο, οι πρόσφυγες που έχουν άδεια διαμονής εκεί συμμετέχουν σ ένα διετές πρόγραμμα μύησης στο Νορβηγικό πολιτισμό με μαθήματα για τη νορβηγική γλώσσα και κοινωνία (Vårheim, 2014). Κατόπιν υλοποίησης μιας σχετικής έρευνας για το ρόλο μιας τοπικής βιβλιοθήκης της πόλης στην ένταξη των προσφύγων, παρατηρήθηκε ότι μερικά από τα προγράμματα που διενεργήθηκαν εκεί περιλαμβάνουν ένα γκρουπ ανάγνωσης για γυναίκες, μια υπηρεσία εργασίας για το σπίτι οργανωμένη από το τοπικό παρακλάδι του Ερυθρού Σταυρού και αφηγήσεις παραμυθιών για τα παιδιά (Vårheim, 2014). Τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν ότι τα προγράμματα λαϊκών βιβλιοθηκών για πρόσφυγες οδηγούν στη δημιουργία κοινωνικής εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της κοινότητας της βιβλιοθήκης. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες παρέχεται πρόσβαση σε πληροφορίες που διευκολύνουν τους πρόσφυγες να ενταχθούν πιο ομαλά στην κοινωνία και να μπορούν να διαμορφώσουν τη ζωή τους ανάλογα και να συναναστρέφονται με άτομα του περιβάλλοντος όπου βρίσκονται (Vårheim, 2014). Στην Αγγλία μερικές βιβλιοθήκες λειτουργούν ως κέντρα δωρεών ώστε οι πρόσφυγες να δύνανται να λάβουν απαραίτητο εξοπλισμό όπως σκηνές, υπνόσακοι, ρούχα κτλ. (Pyatetsky, 2015). Επίσης προσφέρονται υπηρεσίες όπως πρόσβαση σε δίκτυο και Η/Υ, σε υλικά και άυλα βοηθήματα στα Αγγλικά κι άλλες γλώσσες καθώς και δραστηριότητες κι αναγνωστικό υλικό για παιδιά, γονείς κι άλλους συγγενείς (Vincent, 2015) Λαϊκές Βιβλιοθήκες και Προσφυγική Κρίση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα μεταξύ των βιβλιοθηκών που παρέχουν ήδη υπηρεσίες για πρόσφυγες συγκαταλέγονται αυτές της Βέροιας, της Καβάλας, της Αταλάντης της Ναυπάκτου, της Νεάπολης και της Θέρμης (Το Ποντίκι, 2015). Σ αυτές τις υπηρεσίες περιλαμβάνονται η βραχύχρονη παροχή επιτραπέζιων παιχνιδιών, οι προσπάθειες 11

12 συγκέντρωσης υλικών άμεσης ανάγκης και η στήριξη από σωματεία μηκυβερνητικού χαρακτήρα στο έργο τους (Το Ποντίκι, 2015). Ειδικότερα, η βιβλιοθήκη της Βέροιας διενεργεί πρόγραμμα που περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες όπως είναι οι συναντήσεις Δημιουργικής Γραφής με πρόσφυγες σε εφηβική ηλικία (Ηλεκτρονική Εφημερίδα Ημαθίας, 2016). Πρόσφατα συγκεντρώθηκε αξιόλογος αριθμός παιδικών βιβλίων στα Αραβικά και ελληνικών λογοτεχνικών βιβλίων σε αραβική μετάφραση από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, με στόχο την εξυπηρέτηση των αραβόφωνων προσφύγων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (News.gr, 2016). Η αντιδημαρχία Παιδείας και Πολιτισμού του Δήμου Βέροιας έχει αναλάβει μια σημαντική ενέργεια για την εκμάθηση Ελληνικών στα παιδιά στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων του στρατοπέδου "Αρματολού Κόκκινου" στη Βέροια (χ.ό., 2016). Τα παιδιά αρχικά μαθαίνουν κάποιες αγγλικές λέξεις και έπειτα επιδιώκουν τη μάθησή τους και στα ελληνικά προκειμένου να μπορούν να συνεννοηθούν και με όσους εθελοντές μένουν στο στρατόπεδο (χ.ό., 2016). Αξίζει να σημειωθεί ότι πέρσι εφαρμόστηκε ένα πρόγραμμα που λεγόταν πρόγραμμα "Οδυσσέας" σε όλους τους νομούς της χώρας το οποίο αποσκοπούσε στο να γίνουν οι μετανάστες γνώστες της γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισμού της χώρας (χ.ό., 2016). Στην Ελλάδα ορισμένες βιβλιοθήκες έχουν αναλάβει τη σχεδίαση ειδικών προγραμμάτων για πρόσφυγες που περιλαμβάνουν υπηρεσίες πληροφόρησης και φιλανθρωπικές συλλογές φαγητών, φαρμάκων και ρούχων (Novak, 2016). Το Νοέμβριο του 2015 οργανώθηκε ένα διεθνές σεμινάριο στην Ελλάδα με τίτλο Libraries Helping Refugees όπου συμμετείχαν έξι χώρες (Novak, 2016) Συμπεράσματα Κρίνοντας από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας παρατηρείται ότι οι βιβλιοθήκες έχουν αναπτύξει σε αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο υπηρεσίες πληροφόρησης και ικανοποίησης πρώτων αναγκών για τους πρόσφυγες. Πολλές χώρες έχουν αναγνωρίσει την κρισιμότητα που έχει επιφέρει η μεταναστευτική κρίση ειδικότερα στην Ευρώπη και οι βιβλιοθήκες είναι παραπάνω από πρόθυμες να υποδεχθούν τους πρόσφυγες και να τους διαθέσουν ένα ασφαλές περιβάλλον σε συνδυασμό με μια δεξαμενή πληροφοριών που θα τους βοηθήσει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα της καθημερινότητάς τους. 12

13 Οι βιβλιοθήκες δεν περιορίζονται στην προσφορά υπηρεσιών που σχετίζονται είτε με γνώση ή βιώσιμες ανάγκες. Αρκετές στοχεύουν στην ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο κατηγοριών αναγκών. Σε ελληνικό επίπεδο πρέπει να γίνει μεγαλύτερη πρόοδος υπολογίζοντας το γεγονός ότι η χώρα βρίσκεται στην κορυφή των κρατών που υποδέχονται πρόσφυγες. Σίγουρα οι συνθήκες είναι εξαιρετικά δύσκολες για την παροχή υπηρεσιών στις τεράστιες μάζες προσφύγων, ωστόσο οι βιβλιοθήκες καλούνται να το αντιμετωπίσουν περισσότερο σαν πρόκληση και ως μια ευκαιρία να εξελίξουν τις δυνατότητές τους και να πετύχουν ευρύτητα για το κοινό που εξυπηρετούν. 13

14 3. Μεθοδολογία 3.1. Εισαγωγή Το κεφάλαιο για τη μεθοδολογία επικεντρώνεται στη μελέτη του ερωτηματολογίου ως τη βασική μέθοδο που εφαρμόστηκε στην τρέχουσα εργασία. Αρχικά καταγράφονται κάποια στοιχεία γενικού πλαισίου για το ερωτηματολόγιο όπως ο ορισμός του και τα πλεονεκτήματα με τα μειονεκτήματά του. Έπειτα παρουσιάζονται οι λόγοι που επιλέχθηκε αυτή η μέθοδος και οι τρόποι που χρησίμευσε στη διεκπεραίωση της εργασίας. Στη συνέχεια γίνεται μια λεπτομερής έκθεση των ενοτήτων του ερωτηματολογίου και των επιμέρους ερωτήσεων ενώ αργότερα δίνεται η συγκέντρωση των δεδομένων του όπως η διάρκεια που παρέμεινε ενεργό και ο αριθμός των που στάλθηκαν στους συμμετέχοντες. Επίσης παρατίθεται η ανάλυση των δεδομένων του. Στο κλείσιμο του κεφαλαίου αναφέρονται τα συμπεράσματα που δημιουργήθηκαν για τη χρήση της μεθόδου με στοιχεία εξειδικευμένου χαρακτήρα Ερωτηματολόγιο - Γενικά στοιχεία Το ερωτηματολόγιο αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την πραγμάτωση έρευνας το οποίο εφαρμόζεται επιτυχώς κατά κύριο λόγο σε έρευνες που επιδιώκουν τη συλλογή στοιχείων από ένα ικανοποιητικό δείγμα συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας (Μαργαρά & Γουσέτη, 2009). Απαρτίζεται από ένα σύνολο ερωτήσεων στις οποίες ο συμμετέχων καλείται να δώσει απαντήσεις. Είναι μια μέθοδος η οποία επικεντρώνεται στη μέτρηση στοιχείων κυρίως κοινωνικού ή οικονομικού πλαισίου σχετικά με τη μερίδα ατόμων που ερευνάται (Μαργαρά & Γουσέτη, 2009). Το ερωτηματολόγιο ανήκει στην κατηγορία των ποσοτικών μεθόδων. Το βασικό όφελος αυτών των μεθόδων αποτελεί η συγκέντρωση δεδομένων που μπορούν να μετρηθούν και διαθέτουν αξιοπιστία και τις περισσότερες φορές δύνανται να αναχθούν σε ευρύτερες πληθυσμιακές μάζες. Το εντονότερο αρνητικό των ποσοτικών μεθόδων είναι η απομάκρυνση της ανθρώπινης συμπεριφοράς από τον περίγυρο όπου βρίσκεται κι έτσι το συμβάν αποστασιοποιείται από το πλαίσιο κι είναι αδύνατη η ολοκληρωμένη κατανόηση του φαινομένου που εξετάζεται (Μονιάρου, 2012). Οι ερωτήσεις που διαμορφώνουν το σύνολο ενός ερωτηματολογίου μπορούν να είναι κλειστού ή ανοιχτού τύπου. Οι πρώτες περιλαμβάνουν απαντήσεις που έχουν προσχεδιαστεί από αυτόν που διεξάγει την έρευνα. Στο δεύτερο τύπο ερωτήσεων 14

15 αυτός που δέχεται την ερώτηση είναι ικανός να διαμορφώσει την απάντησή του χωρίς περιορισμούς (Μονιάρου, 2012). Οι κλειστές ερωτήσεις βοηθούν στη γρηγορότερη και λιγότερο δύσκολη ολοκλήρωση του ερωτηματολογίου με επακόλουθο την άνοδο του αριθμού των ατόμων που ανταποκρίνονται. Ένα επιπλέον θετικό στοιχείο θεωρείται η ευκολότερη εξ αρχής κωδικοποίηση του ερωτηματολογίου ενώ ταυτόχρονα μειώνεται ο κίνδυνος να μην αναφερθούν θέματα με σημασία για την έρευνα (Μονιάρου, 2012). Οι ερωτήσεις ανοιχτού τύπου δίνουν τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να εκφράσει τη γνώμη του όπως επιθυμεί αυτός. Επίσης, μπορεί να ενταχθούν στο ερωτηματολόγιο προκειμένου ο ερευνητής να χρησιμοποιήσει αναφορές σε απαντήσεις των συμμετεχόντων που θα δικαιολογήσουν εντονότερα τα συμπεράσματα της έρευνας και θα ενισχύσουν τη στατιστική μελέτη. Ωστόσο προτιμούνται λιγότερο καθότι σ αρκετές περιπτώσεις δεν απαντώνται στο αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο, παρουσιάζεται δυσκολία στην κωδικοποίηση των απαντήσεων και συνήθως αποφεύγονται στη χρήση στατιστικών μεθόδων ανάλυσης (Μονιάρου, 2012). Η πιο διαδεδομένη μορφή ερωτηματολογίου θεωρείται το αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο το οποίο διανέμεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και στο πλαίσιο μιας ομάδας. Μ αυτόν τον τρόπο επιταχύνει τη διαδικασία συλλογής των ερωτηματολογίων και η έρευνα κοστίζει λιγότερο ωστόσο παρατηρείται κώλυμα στον προσδιορισμό του κατά πόσο το δείγμα αντιπροσωπεύει τον ευρύτερο πληθυσμό. Μερικά από τα θετικά στοιχεία ενός ερωτηματολογίου είναι ότι ελαττώνεται ο χρόνος και το κόστος μιας έρευνας και ότι δίνεται η ευκαιρία να συγκεντρωθούν στοιχεία από υπολογίσιμο αριθμό ατόμων σε ευρύ γεωγραφικό πλαίσιο. Επίσης, προσφέρεται η δυνατότητα για τα αποτελέσματα να συγκριθούν και να αναχθούν σε γενικότερο πλαίσιο ενώ παράλληλα είναι εφικτή η ποσοτικοποίηση και η στατιστική εξέταση των δεδομένων. Επιπλέον, οι απαντήσεις των συμμετεχόντων δεν διαμορφώνονται από τα στοιχεία των ερευνητών, καθώς οι ερωτώμενοι δύνανται να απαντήσουν όποτε και όπου θέλουν οι ίδιοι (Μονιάρου, 2012). Ωστόσο η συγκεκριμένη μέθοδος έχει και ορισμένα αρνητικά στοιχεία όπως το μικρό ποσοστό ανταπόκρισης των συμμετεχόντων. Πέραν τούτου υφίσταται η πιθανότητα να συμπληρωθεί ερωτηματολόγιο από άλλα πρόσωπα εκτός από όσους επιλέχτηκαν από αυτόν που υλοποιεί την έρευνα. Επιροσθέτως, δεν είναι δυνατό να 15

16 γίνουν διευκρινίσεις και να υποκινηθούν οι ερωτώμενοι κι αυτό συντελεί στην αύξηση του ποσοστού απώλειας δεδομένων σε σχέση με άλλες μεθόδους. Άλλα μειονεκτήματα της διαδικασίας είναι η πιθανότητα συνολικής ανάγνωσης του ερωτηματολογίου από τους ερωτώμενους πριν συμπληρωθεί, κι έτσι ενδέχεται να επηρεαστούν οι απαντήσεις τους. Είναι επίσης σημαντικό ν αναφερθεί ό,τι εκφράζονται ενδοιασμοί για τη χρήση του διότι η ακρίβειά τους επηρεάζεται κυρίως από τη δομή των ερωτήσεων, τις αναζητώμενες πληροφορίες και τα στοιχεία του υπό έρευνα πληθυσμού (Μονιάρου, 2012) Ερωτηματολόγιο - Ειδικά στοιχεία για την πτυχιακή εργασία Το ερωτηματολόγιο επιλέχθηκε ως μέθοδος έρευνας γι' αυτή την εργασία διότι διευκόλυνε πολύ στο να συγκεντρωθούν γρήγορα και χωρίς κάποιο κόστος τα αποτελέσματα για το θέμα της εργασίας. Αυτό βοήθησε πολύ στην ομαλή διεξαγωγή της έρευνας διότι η προθεσμία ήταν τέτοια που δεν επέτρεπε την εφαρμογή άλλων μεθόδων που πιθανότατα να ήταν πιο χρονοβόρες. Επίσης ήταν πολύ εξυπηρετικό διότι παρείχε τη δυνατότητα αποστολής και συμπλήρωσής του από συμμετέχοντες σε απόμακρες περιοχές προκειμένου να διαμορφωθεί ένα δείγμα όσο το δυνατόν περισσότερο αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού. Ως ένας άλλος λόγος για την επιλογή του κρίθηκε η δυνατότητα μετρησιμότητας των στοιχείων και σύγκρισής τους μεταξύ των συμμετεχόντων. Αυτή η μέθοδος βοήθησε πολύ στο να γίνει μια εξειδίκευση ως προς τις επιθυμητές πληροφορίες γι αυτή την εργασία. Επίσης ήταν αρκετά μεγάλος ο αριθμός των βιβλιοθηκών που συμμετείχαν με φυσικό συνεπακόλουθο την εκτενέστερη συγκομιδή δεδομένων. Το ότι σημαντικό ποσοστό των βιβλιοθηκών βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση σήμαινε πως μέθοδοι όπως η συνέντευξη θα ήταν ανέφικτο να εφαρμοστούν. Οι ερωτήσεις διαμορφώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι απολύτως ξεκάθαρες και να μπορούν να απαντηθούν εύκολα και σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η πλειοψηφία των ερωτήσεων ήταν κλειστού τύπου προκειμένου να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο ένταξής τους και να μην υπάρξει ο κίνδυνος να είναι αφηρημένες ή δυσνόητες. Επιλέχθηκε και λόγω του ότι είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος στο συγκεκριμένο είδος έρευνας κι ίσως η πιο απλή στη διεξαγωγή της. Ωστόσο υπήρχαν και κάποια προβλήματα κατά την εφαρμογή του ερωτηματολογίου. Ένα εξ αυτών ήταν ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα για εκτενότερη συλλογή πληροφοριών καθότι δεν υπήρξε προσωπική επαφή με τους ερωτώμενους. 16

17 Είναι σίγουρο ότι αν υπήρχε η δυνατότητα συνέντευξης με μέλη του προσωπικού των βιβλιοθηκών που συμμετείχαν θα ήταν εφικτό να συγκεντρωθούν περισσότερα στοιχεία για το θέμα. Επίσης το γεγονός ότι υπήρχαν αρκετές βιβλιοθήκες οι οποίες δεν ήταν εξοικειωμένες με την εξυπηρέτηση προσφύγων διότι δεν πρόσφεραν ανάλογες υπηρεσίες ήταν μια τροχοπέδη ως προς την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με το αν υπάρχει μέλλον στην εξυπηρέτηση προσφύγων από τις ελληνικές βιβλιοθήκες. Ως ένα άλλο μειονέκτημα κρίνεται η αναγκαιότητα που υπήρξε για να περιοριστεί ο αρχικός αριθμός ερωτήσεων προκειμένου να μην είναι εκτενές και μακρόχρονο στη συμπλήρωσή του και να αποφευχθεί ο κίνδυνος να μην απαντηθεί από τις επιλεγμένες βιβλιοθήκες. Έτσι όμως παραλείφθηκαν μερικές ερωτήσεις που θα εμπλούτιζαν τα στοιχεία που θα προέκυπταν δίνοντας επιπλέον αξιοσημείωτες πληροφορίες. Ένα ακόμη μειονέκτημα ήταν ότι οι ανοικτές ερωτήσεις χρειάστηκε να γίνουν προαιρετικές από υποχρεωτικές προκειμένου να μη μείνουν ασυμπλήρωτα τα ημερολόγια από τους συμμετέχοντες κι έτσι μερικοί απ αυτούς αγνόησαν αυτές τις ερωτήσεις με συνέπεια να είναι αδύνατο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το θέμα τους Ερωτηματολόγιο - Ανάλυση Ο αριθμός των ερωτήσεων ανέρχεται στις έντεκα. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε τρεις ενότητες: δείγμα, βιβλιοθήκη και πρόσφυγες και πρόσφυγες και υπηρεσίες. Η πρώτη ενότητα έχει ως στόχο να απαντηθούν ερωτήσεις που θα δώσουν χρήσιμα στοιχεία για το δείγμα που απαρτίζουν οι εκπρόσωποι των βιβλιοθηκών που στάλθηκε το ερωτηματολόγιο. Μ αυτόν τον τρόπο μπορεί να σχηματιστεί μια συνοπτική εικόνα για τα άτομα που εξυπηρετούν τους πρόσφυγες στις βιβλιοθήκες. Όλες οι ερωτήσεις σ αυτή την κατηγορία είναι κλειστού τύπου. Η πρώτη ερώτηση είναι απλής επιλογής και αφορά το φύλο του ερωτώμενου. Οι υπόλοιπες ερωτήσεις αυτής της κατηγορίας είναι πολλαπλής επιλογής με δυνατότητα μίας μόνο απάντησης. Η δεύτερη ερώτηση αναζητά να μαθευτεί η ηλικία του ατόμου περιλαμβάνοντας τις απαντήσεις: 18-24, 25-30, 31-40, 41-50, 51+. Η ερώτηση που ακολουθεί επικεντρώνεται στη γνωστοποίηση των σπουδαστικών τίτλων που διαθέτουν οι συμμετέχοντες. Σ αυτή την περίπτωση εμπεριέχονται ως επιλογές: το πτυχίο, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό σε άλλο αντικείμενο ή στη 17

18 βιβλιοθηκονομία, άρα έξι επιλογές προσθέτοντας ως τελευταία επιλογή το Άλλο με πλαίσιο για τη διευκρίνισή του. Μετέπειτα δίνεται μια ερώτηση για την ειδικότητα του εργαζομένου στη βιβλιοθήκη. Για την επίσπευση της απάντησης παρατίθενται οι εξής επιλογές: διοικητικός υπάλληλος, βιβλιοθηκονόμος, πληροφορικός και Άλλο με κουτί για τον προσδιορισμό του. Η πέμπτη ερώτηση της ενότητας καλεί το συμμετέχοντα να δηλώσει την ακριβή θέση εργασίας που διαθέτει στη βιβλιοθήκη που εργάζεται. Όπως και προηγουμένως για τη διευκόλυνση του ερωτώμενου προσφέρονται προκαθορισμένες απαντήσεις οι οποίες εδώ είναι: γραμματέας, βιβλιοθηκονόμος, διευθυντής/προϊστάμενος, πληροφορικός, εξυπηρέτηση, δανεισμός και Άλλο με δυνατότητα επεξήγησής του. Στο κλείσιμο αυτής της θεματικής ενότητας του ερωτηματολογίου καταγράφεται ερώτηση σχετικά με την προϋπηρεσία που διαθέτει ο εργαζόμενος της βιβλιοθήκης ο οποίος καλείται να επιλέξει ανάμεσα στις εξής απαντήσεις: 0-4, 5-10, και 16+ χρόνια. Στη δεύτερη κατηγορία το ζητούμενο των ερωτήσεων είναι να γίνει ανάκληση στοιχείων σχετικά με την ύπαρξη η όχι επισκεψιμότητας των προσφύγων στις βιβλιοθήκες προκειμένου να γνωστοποιηθεί κατά πόσο πηγαίνουν πρόσφυγες εκεί και κατά πόσο εξυπηρετούνται όταν βρεθούν σε αυτούς τους χώρους. Στην αφετηρία αυτού του κεφαλαίου τίθεται ερώτηση τύπου ΝΑΙ-ΟΧΙ για το αν επισκέπτονται την εκάστοτε βιβλιοθήκη πρόσφυγες. Εφόσον δοθεί θετική απάντηση εμφανίζεται ένα υποσύνολο ερωτήσεων που πρέπει επίσης ν' απαντηθούν. Η πρώτη απ' αυτές είναι μονής επιλογής από πολλαπλές απαντήσεις και ζητά απ' τον ερωτώμενο να εκθέσει τη συχνότητα επισκεψιμότητας των προσφύγων προσφέροντας τις εξής προδιαμορφωμένες απαντήσεις: καθημερινά, δύο φορές ανά βδομάδα, μία φορά ανά δεκαπενθήμερο, μία φορά το μήνα και μία φορά ανά εξάμηνο. Οι υπόλοιπες ερωτήσεις του υποσυνόλου είναι με δυνατότητα πολλαπλής επιλογής από σύνολο προεπιλεγμένων απαντήσεων. Η δεύτερη ζητά να δοθεί απάντηση όσον αφορά τις ηλικιακές ομάδες που κατατάσσονται όσοι πρόσφυγες επισκέπτονται τις βιβλιοθήκες των ερωτώμενων. Σε αυτή την ερώτηση καταγράφονται οι εξής επιλογές σε έτη ηλικίας: 0-12, 13-18, 19-30, 31-50, και 71+. Η τρίτη και τελευταία ερώτηση της υποενότητας αυτής αναζητά τους λόγους επίσκεψης της εκάστοτε βιβλιοθήκης από τους πρόσφυγες. Όπως πριν παρέχονται μερικές προκαθορισμένες επιλογές που είναι οι εξής: δανεισμός βιβλίων, χρήση υπολογιστών, χρήση αναγνωστηρίων, χρήση ηλεκτρονικών πηγών πληροφόρησης, 18

19 συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα (π.χ. καλοκαιρινή εκστρατεία, μάθηση ξένων γλωσσών), συμμετοχή σε ομάδες ανάγνωσης (π.χ. φιλαναγνωσία), χρήση των παιχνιδομηχανών, ανάγνωση περιοδικού τύπου (π.χ. εφημερίδες, περιοδικά), χρήση του ασύρματου δικτύου και η επιλογή Άλλο με κενό για τη συμπλήρωσή του. Παρόλαυτα αν δοθεί αρνητική απάντηση για την ύπαρξη επισκεψιμότητας στη βιβλιοθήκη ο ερωτώμενος καλείται ν αποκριθεί για τους λόγους που κρίνει ότι οι πρόσφυγες δεν έρχονται στη βιβλιοθήκη του. Η ερώτηση αυτή προσφέρει τη δυνατότητα ν απαντηθεί πολλαπλά. Οι επιλογές λόγων είναι οι ακόλουθες: δεν φιλοξενούνται πρόσφυγες στην ευρύτερη περιοχή, δεν ξέρουν ότι υπάρχει βιβλιοθήκη σε κοντινή απόσταση, η βιβλιοθήκη δεν είναι σε κοντινή απόσταση από την περιοχή που διαμένουν, δεν νιώθουν εμπιστοσύνη, δε γνωρίζουν το θεσμό της βιβλιοθήκης και η επιλογή Άλλο με πλαίσιο συμπλήρωσης. Η τρίτη και τελευταία θεματική ενότητα του ερωτηματολογίου εστιάζει σε δεδομένα που αφορούν τις προσφερόμενες υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Οι δύο πρώτες ερωτήσεις της είναι κλειστού τύπου με δυνατότητα πολλαπλής επιλογής. Η πρώτη έχει να κάνει με την επισήμανση των προσφερόμενων υπηρεσιών στο κοινό της βιβλιοθήκες. Οι προκαθορισμένες απαντήσεις διαμορφώνονται ως εξής: δανεισμός βιβλίων, χρήση υπολογιστών, αναγνωστήρια, ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης, εκπαιδευτικά προγράμματα (π.χ. καλοκαιρινή εκστρατεία, μάθηση ξένων γλωσσών), ομάδες ανάγνωσης (π.χ. φιλαναγνωσία), παιχνιδομηχανές, περιοδικός τύπος (π.χ. εφημερίδες, περιοδικά), ασύρματο δίκτυο και η επιλογή Άλλο με πλαίσιο συμπλήρωσης. Η επόμενη ερώτηση ζητά να μαθευτούν οι τρόποι γνωστοποίησης των υπηρεσιών στο κοινό της βιβλιοθήκης. Οι απαντήσεις που έχουν προκαθοριστεί είναι: διαφημιστικά φυλλάδια, ανακοινώσεις στη βιβλιοθήκη, κοινωνικά δίκτυα (π.χ. facebook, twitter), μέσω της ιστοσελίδας, τοπικός Τύπος, και Άλλο με πλαίσιο για τον προσδιορισμό του. Λίγο πριν το κλείσιμο του ερωτηματολογίου δίνεται ερώτηση ανοιχτού τύπου όπου ο ερωτώμενος καλείται να προσδιορίσει τις υποδομές που χρειάζονται οι ελληνικές βιβλιοθήκες για να προσφέρουν τις προαναφερθέντες υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Η τελική ερώτηση είναι επίσης ανοιχτού τύπου και ζητά από το συμμετέχοντα να εκφράσει τη γνώμη του για το τι θα μπορούσε να συμβεί προκειμένου να αναπτυχθούν οι υπηρεσίες για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο στη βιβλιοθήκη που βρίσκεται. 19

20 3.5. Συγκέντρωση Δεδομένων Το ερωτηματολόγιο της τρέχουσας εργασίας έμεινε ενεργό στο λογισμικό του LimeSurvey για συμπλήρωση από 18 Σεπτεμβρίου μέχρι και τις 29 Οκτωβρίου. Διανεμήθηκε μέσω , περιλαμβάνοντας τον σύνδεσμο για το ερωτηματολόγιο, σε 51 βιβλιοθήκες εντός του ελλαδικού χώρου εκ των οποίων 19 το συμπλήρωσαν ωστόσο τρεις εξ αυτών το άφησαν ημιτελές και 16 το ολοκλήρωσαν. Σ όλες τις βιβλιοθήκες στάλθηκε το σχετικό μήνυμα δύο φορές με εξαίρεση τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Νέας Ιωνίας, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Βέροιας και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης που στάλθηκε μία φορά. Ο λόγος που στάλθηκε δυο φορές μήνυμα στην πλειοψηφία των συμμετεχόντων βιβλιοθηκών είναι ότι υπήρξε ελλιπής ανταπόκριση από τη μεριά τους και γι αυτό αποφασίστηκε η επανάληψη της αποστολής του mail, μια ενέργεια που είχε εμφανώς βελτιωμένο αποτέλεσμα διότι υπερδιπλασιάστηκε ο αριθμός των ήδη υπαρχόντων απαντήσεων. Παρά ταύτα υπήρξε δυσκολία στη συγκέντρωση ικανοποιητικής μερίδας απαντημένων ερωτηματολογίων διότι αρκετές από τις βιβλιοθήκες δε διαθέτουν υπηρεσίες προς τους πρόσφυγες όπως τόνισαν ορισμένες απαντώντας στο μήνυμα που τους στάλθηκε. Καθότι το ποσοστό ανάκλησης των απαντημένων ερωτηματολογίων πλησίαζε στο ήμισυ του αρχικού δείγματος βιβλιοθηκών κρίθηκε πως ήταν επαρκές το σύνολο των απαντήσεων που συγκεντρώθηκαν Ανάλυση Δεδομένων Το ερωτηματολόγιο της τρέχουσας εργασίας μοιράστηκε σε 51 βιβλιοθήκες εντός του ελλαδικού χώρου εκ των οποίων 19 το συμπλήρωσαν ωστόσο τρεις εξ αυτών το άφησαν ημιτελές. Οι απαντήσεις που λήφθηκαν πλησιάζουν το 50% ανάκλησης σε σχέση με το αρχικό σύνολο βιβλιοθηκών γι αυτό δεν αναζητήθηκαν περαιτέρω απαντήσεις. Περαιτέρω λεπτομέρειες για τα δεδομένα του ερωτηματολογίου παρέχονται στην ενότητα για τα αποτελέσματα Συμπεράσματα Η μέθοδος αυτή βοήθησε πολύ στη φυσιολογική υλοποίηση τους εργασίας διότι η εφαρμογή τους συνοδεύτηκε από τη συγκομιδή σεβαστού συνόλου στατιστικών στοιχείων που συνέβαλλαν καθοριστικά στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για το θέμα τους εργασίας. Λόγω τους συνθήκης κατά την οποία αξιόλογος αριθμός βιβλιοθηκών βρισκόταν σε σημαντική απόσταση η χρήση του αυτοσυμοληρούμενου 20

21 ερωτηματολογίου βοήθησε στην κάμψη του γεωγραφικού κωλύματος. Παρά το δεδομένο τους έλλειψης συμμετοχής ορισμένων βιβλιοθηκών κατέστη δυνατό να παραχθεί πληροφοριακό υλικό που θα παρέχει τροφή για σκέψη σχετικά με την παρούσα κατάσταση των πραγμάτων τους βιβλιοθηκονομικές υπηρεσίες τους πρόσφυγες και για το μέλλον τους στον ελλαδικό χώρο. Έντονο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι λήφθηκαν απαντήσεις που δήλωναν την απουσία σχετικών υπηρεσιών από κάποιες βιβλιοθήκες, στοιχείο που δηλώνει την έλλειψη εξοικείωσης με την εξυπηρέτηση προσφύγων ή, εναλλακτικά, την παραμέληση και την υποβάθμιση τους εξυπηρέτησης προσφύγων στον ελλαδικό χώρο. Σε σχέση με το αρχικό σύνολο των επιλεγμένων βιβλιοθηκών για την έρευνα υπήρξε ποσοστό αποχής λίγο παραπάνω από το 50%. Ωστόσο τα αποτελέσματα που προέκυψαν από όσες βιβλιοθήκες συμμετείχαν παρέχουν ούτως ή άλλως χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την παρούσα κατάσταση που επικρατεί τους υπηρεσίες για τους πρόσφυγες και παρέχει τροφή για σκέψη σχετικά με το πώς πρέπει να διαμορφωθεί στο εγγύς μέλλον. 21

22 4. Αποτελέσματα Ο σκοπός που εξυπηρετεί η τρέχουσα εργασία είναι η έκθεση και η επισκόπηση των δράσεων που έχουν υλοποιηθεί μέχρι στιγμής καθώς και επικείμενων δράσεων των βιβλιοθηκών σε Ελλάδα και εξωτερικό για τους πρόσφυγες. Στόχος του ερωτηματολογίου είναι να μελετήσει τις υπηρεσίες πληροφόρησης και πρώτων αναγκών που προσφέρονται σε πρόσφυγες από λαϊκές βιβλιοθήκες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Στην πρώτη ερώτηση για το φύλο προέκυψε ότι συμμετείχαν 18 γυναίκες και δύο άντρες. Γράφημα 1. Φύλο Αναφορικά με την ηλικία, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (50%) είναι 41-50, ενώ ακολουθούν με ποσοστό 30% οι ηλικίες

23 Γράφημα 2. Ηλικία Στα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για τις σπουδές των συμμετεχόντων το μεγαλύτερο ποσοστό (65%) δήλωσε πως κατέχει πτυχίο στη Βιβλιοθηκονομία. Δόθηκαν μόλις δύο απαντήσεις για μεταπτυχιακό στη Βιβλιοθηκονομία, ενώ δηλώθηκε κατοχή ενός πτυχίου σε άλλο αντικείμενο και δύο μεταπτυχιακών σε άλλο αντικείμενο. 23

24 Γράφημα 3. Σπουδές Στην ερώτηση σχετικά με την ειδικότητα στη βιβλιοθήκη η μερίδα του λέοντος (15 συμμετέχοντες) δήλωσε ως ειδικότητα τον βιβλιοθηκονόμο. Τρεις από τους ερωτηθέντες απάντησαν πως έχουν το πόστο του διοικητικού υπαλλήλου ενώ από δύο άτομα που επέλεξαν το Άλλο, η μία δήλωσε πως είναι εθελόντρια και η άλλη απάντησε πως ασχολείται με όλα τα παραπάνω διότι στην υπηρεσία της βιβλιοθήκης που δουλεύει δεν διατίθεται άλλο προσωπικό. 24

25 Γράφημα 4. Ειδικότητα στη βιβλιοθήκη Εξετάζοντας τα στατιστικά για τη θέση εργασίας στη βιβλιοθήκη επιλέχθηκε ως απάντηση ο Βιβλιοθηκονόμος από οκτώ συμμετέχοντες και ο Διευθυντής / Προϊστάμενος από επτά συμμετέχοντες. Τέσσερις απάντησαν πως διαθέτουν διαφορετική θέση εργασίας και ειδικότερα δόθηκαν απαντήσεις όπως: Υπεύθυνη Γραφείου, Υλοποίηση δράσεων και εξυπηρέτηση και όλα τα παραπάνω. Γράφημα 5. Θέση εργασίας στη βιβλιοθήκη 25

26 Στην επισκόπηση των δεδομένων στην ερώτηση που αφορά την προϋπηρεσία η πλειοψηφία των συμμετεχόντων έδειξε ότι αποτελείται από έμπειρα άτομα στον κλάδο της βιβλιοθηκονομίας. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το 65% (13 συμμετέχοντες) απάντησε πως έχει 16+ χρόνια εμπειρίας ενώ τέσσερις ερωτηθέντες (20%) ισχυρίζονται πως διαθέτουν χρόνια πείρας. Οι υπόλοιποι εκπρόσωποι βιβλιοθηκών απάντησαν πως έχουν εμπειρία κάτω των 11 ετών. Γράφημα 6. Προϋπηρεσία Η κατηγορία ερωτήσεων για την επισκεψιμότητα στις βιβλιοθήκες από μεριάς προσφύγων ξεκινά με την ερώτηση για το αν υπάρχει επισκεψιμότητα από πρόσφυγες στην οποία δόθηκαν οκτώ θετικές και δώδεκα αρνητικές απαντήσεις. 26

27 Γράφημα 7. Επισκεψιμότητα Σχετικά με τους λόγους που οι πρόσφυγες δεν επισκέπτονται τις επιλεγμένες βιβλιοθήκες, από τους δώδεκα που απάντησαν ΟΧΙ προηγουμένως οι μισοί απ αυτούς παρουσίασαν ως λόγο το γεγονός ότι δεν φιλοξενούνται πρόσφυγες στην ευρύτερη περιοχή ενώ οι άλλοι μισοί ισχυρίστηκαν ότι η βιβλιοθήκη δεν είναι σε κοντινή απόσταση από τη περιοχή που διαμένουν. Γράφημα Λόγοι απουσίας προσφύγων από τις βιβλιοθήκες 27

28 Όσον αφορά τις οκτώ βιβλιοθήκες που δέχονται επισκέψεις από πρόσφυγες, το ένα δεύτερο απ αυτές αναφέρουν πως έρχονται μια φορά το μήνα, ενώ μόλις δύο εξ αυτών δέχονται επισκέψεις σε καθημερινή βάση. Γράφημα Συχνότητα διέλευσης προσφύγων στις βιβλιοθήκες Για την ηλικία των προσφύγων που επισκέπτονται τις βιβλιοθήκες προκύπτει ότι η πλειοψηφία των προσφύγων που τις επισκέπτονται συγκαταλέγεται σε νεανικές ηλικίες. Πέντε εκ των ερωτώντων αναφέρουν πως περιλαμβάνουν ηλικίες 0-12 ετών, ενώ ανάλογο ποσοστό ισχυρίζεται πως υπάρχουν επισκέπτες από 13 έως 18 ετών. Δύο απαντήσεις έχουν δοθεί για πρόσφυγες μεταξύ 19 και 30 χρονών. Πολύ μικρά ποσοστά προσφύγων επισκεπτών δηλώθηκαν για ηλικίες άνω των 30 ετών. 28

29 Γράφημα Ηλικιακές ομάδες προσφύγων στις βιβλιοθήκες Στην ερώτηση που ολοκληρώνει τη θεματική ενότητα της επισκεψιμότητας ζητούνται οι λόγοι που οι πρόσφυγες επισκέπτονται τις επιλεγμένες βιβλιοθήκες. Η πλειονότητα (7 βιβλιοθήκες) υποστηρίζει πως ένας εξ αυτών είναι ο δανεισμός βιβλίων. Στη δεύτερη θέση (6 βιβλιοθήκες) βρίσκεται η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα (π.χ. καλοκαιρινή εκστρατεία, μάθηση ξένων γλωσσών) ενώ την τριάδα συμπληρώνει η χρήση των υπολογιστών (5 βιβλιοθήκες). Η χρήση των αναγνωστηρίων και η χρήση του ασύρματου δικτύου είναι δυο επιπρόσθετοι λόγοι που δηλώθηκαν δύο φορές έκαστος. 29

30 Γράφημα Λόγοι επίσκεψης προσφύγων στις βιβλιοθήκες Στην ομάδα ερωτήσεων που αφορά τις προσφερόμενες υπηρεσίες στο κοινό των βιβλιοθηκών αρχικά γίνεται επισκόπηση των στοιχείων για τις γενικές υπηρεσίες που προσφέρουν οι βιβλιοθήκες στο κοινό τους. Ως κύρια υπηρεσία δηλώνεται ο δανεισμός βιβλίων από 18 συμμετέχοντες, ενώ παρατηρείται ισοβαθμία (17 συμμετέχοντες) μεταξύ των εξής υπηρεσιών: χρήση υπολογιστών, αναγνωστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα (π.χ. καλοκαιρινή εκστρατεία, μαθήματα εκμάθησης ξένων γλωσσών). Αξίζουν να αναφερθούν εναλλακτικές υπηρεσίες που απάντησαν πως προσφέρουν κάποιες βιβλιοθήκες (τρεις) όπως μουσικοκινητική για παιδιά 2-3 ετών με τους γονείς τους και θεατρικό εργαστήρι καθώς και εκπαιδευτικά πακέτα. 30

31 Γράφημα 8. Προσφερόμενες υπηρεσίες βιβλιοθηκών στο κοινό τους Στη συνέχεια οι ερωτώμενοι καλούνται να παρουσιάσουν τους τρόπους γνωστοποίησης των υπηρεσιών τους στο κοινό τους. Την πρωτιά καταλαμβάνουν τα κοινωνικά δίκτυα (π.χ. Facebook, twitter) (18 βιβλιοθήκες) ενώ την τριάδα συμπληρώνουν οι ανακοινώσεις στη βιβλιοθήκη (17 βιβλιοθήκες) και ο τοπικός Τύπος (16 βιβλιοθήκες). Σεβαστή μερίδα βιβλιοθηκών (14) ενημερώνει το κοινό για υπηρεσίες μέσω της ιστοσελίδας. Γράφημα 9. Τρόποι γνωστοποίησης υπηρεσιών βιβλιοθηκών 31

32 Η επόμενη ερώτηση ζητά από τους συμμετέχοντες να εκφράσουν τη γνώμη τους σχετικά με τις υποδομές που κρίνουν ότι είναι απαραίτητες για τις ελληνικές βιβλιοθήκες για να προσφέρουν τις παραπάνω υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Τη συγκεκριμένη ερώτηση την απάντησαν 13 συμμετέχοντες. Επειδή αρκετές από τις απαντήσεις παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρακάτω γίνεται ειδική αναφορά σε ορισμένες απ αυτές. Μια απάντηση υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητοι μεταφραστές καθώς και η δημιουργία συνεργασίας με τις Πρεσβείες των χωρών από όπου προέρχονται οι πρόσφυγες. Παράλληλα εμφανίζεται μια άποψη κατά την οποία πρέπει να υπάρξει καταρτισμένο προσωπικό σε θέματα μετανάστευσης και πιθανόν με πιστοποιημένη γλωσσομάθεια. Αξίζει να αναφερθεί η αναγκαιότητα υποδομών όπως το Δημόσιο Κέντρο Πληροφόρησης, η πρόσβαση σε αντίστοιχη Βιβλιογραφία στη μητρική γλώσσα των προσφύγων, καθώς και η ύπαρξη ειδικά διαμορφωμένου ωραρίου. Μια άλλη καινοτομία που προτείνεται είναι η δημιουργία παιδικών τμημάτων με παιχνίδια, χειροτεχνίες, ζωγραφική και γενικά για δημιουργική απασχόληση των παιδιών των μεταναστών ενώ άξια αναφοράς είναι και η ιδέα εμπλουτισμού του υλικού των βιβλιοθηκών με βιβλία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Στο τέλος του ερωτηματολογίου οι εκπρόσωποι των επιλεγμένων βιβλιοθηκών διερωτώνται σχετικά με πιθανές λύσεις για τη βελτίωση και την ανάπτυξη των υπηρεσιών για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο στη βιβλιοθήκη τους. Έχουν καταγραφεί δώδεκα απαντήσεις στη συγκεκριμένη ερώτηση καθότι έμεινε αναπάντητη από τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Μια θέση ισχυρίζεται πως κρίνεται σημαντικό να υπάρξει επιπλέον προσωπικό, επιμόρφωση προσωπικού και εμπλουτισμός βιβλίων στις διαφορετικές γλώσσες. Σύμφωνα με μια άλλη αξιοσημείωτη γνώμη θεωρείται αναγκαίο να οριστεί η βιβλιοθήκη ως σημείο επαφής με υπηρεσίες που εξασφαλίζουν την εξομάλυνση της διαμονής τους στη χώρα. Ένας άλλος συμμετέχοντας υποστηρίζει ότι τα βιβλία εκτός των λογοτεχνικών και ιστορικών θεμάτων θα πρέπει να αναφέρονται σε θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε θέματα ρατσισμού και ξενοφοβίας, σε θέματα επιμόρφωσής τους. Μια πιο εμπεριστατωμένη άποψη υποστηρίζει ότι κρίνεται ως βασική προϋπόθεση να προσδιορισθούν οι στόχοι αντίστοιχων προγραμμάτων για τους πρόσφυγες, ώστε να αναπτυχθούν ή να βελτιωθούν οι υπάρχουσες υπηρεσίες (ομαδικός δανεισμός, πρόσβαση στο διαδίκτυο, ευέλικτο ωράριο, συμμετοχή στα κοινωνικά δίκτυα κ.α.). 32

33 5. Συμπεράσματα Κάνοντας μια ανακεφαλαίωση όσων έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα στην τρέχουσα εργασία για τις ειδικά διαμορφωμένες υπηρεσίες για τους πρόσφυγες προκύπτουν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα. Ξεκινώντας από τα γενικότερο πλαίσιο του θέματος οι πρόσφυγες αποτελούν μια έντονα ταλαιπωρημένη μάζα ανθρώπων, οι οποίοι πλήττονται κατά κύριο λόγο από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, ενώ σημαντικός αριθμός προσφύγων προέρχεται κι από άλλες χώρες, μερικές εκ των οποίων είναι το Ιράκ, το Αφγανιστάν και η Σομαλία. Έχοντας εκδιωχθεί από την πατρίδα τους βρίσκονται σε αναζήτηση ασύλου, εμφανίζοντας μια προτίμηση σε χώρες της Ευρώπης όπως η Γερμανία και η Σουηδία. Κατόπιν επισκόπησης των ειδικότερων στοιχείων της έρευνας προκύπτει ότι ποικίλες λαϊκές βιβλιοθήκες στην Ευρώπη φροντίζουν ώστε οι πρόσφυγες να αισθάνονται έντονα προστατευμένοι και κοινωνικά αποδεκτοί. Παρουσιάζονται περιπτώσεις βιβλιοθηκών σε Γερμανία, Φινλανδία, Νορβηγία κ.α. όπου προσφέρονται μερικές αξιοσημείωτες υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Ενδεικτικά μερικές εξ αυτών είναι η συλλογή χρηματικών πόρων για τους πρόσφυγες με πρωτότυπα μέσα, η ενημέρωσή τους για τις υπηρεσίες πληροφόρησης με φυλλάδια ή μέσω PowerPoint και η ένταξη σε πρόγραμμα μύησης στον τοπικό πολιτισμό για την κοινωνική προσαρμογή των προσφύγων. Συνεπώς γίνεται εμφανές ότι σεβαστό ποσοστό των ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών έχουν προσαρμοστεί επιτυχώς στα δεδομένα που προκύπτουν από τις κινήσεις των διαφόρων ρευμάτων προσφύγων και αντεπεξέρχονται θετικά στην πρόκληση της εξυπηρέτησής τους. Σχετικά με την ελληνική πραγματικότητα παρατηρείται ότι ελάχιστες περιπτώσεις λαϊκών βιβλιοθηκών διαθέτουν ανάλογες υπηρεσίες με πιο τρανταχτό παράδειγμα τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας. Μερικές αξιοσημείωτες ενέργειες που έχουν υλοποιηθεί αποτελούν ένα πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικών, συγκέντρωση βιώσιμων αγαθών και ένα πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού. Ωστόσο η πλειοψηφία των δημόσιων βιβλιοθηκών εντός του ελλαδικού χώρου δεν παρέχει αντίστοιχες υπηρεσίες και συνεπώς δε διαθέτει ανάλογη εξοικείωση και ευαισθητοποίηση. Όσον αφορά την παρούσα έρευνα το ερωτηματολόγιο επιλέχθηκε ως η πιο αξιόπιστη μέθοδος συλλογής δεδομένων λαμβάνοντας υπόψη την εξοικονόμηση χρόνου και λεφτών καθώς και την παράκαμψη της δυσκολίας άμεσης πρόσβασης σε απομακρυσμένες βιβλιοθήκες. Οι ερωτήσεις που περιελάμβανε διατυπώθηκαν με 33

34 τέτοιο τρόπο ώστε να είναι απλές και σαφείς και η πλειοψηφία τους ήταν κλειστού τύπου για την εξαγωγή εγκυρότερων αποτελεσμάτων. Κατόπιν ανασκόπησης των στοιχείων που συλλέχθηκαν από τη συμπλήρωση του σχετικού ερωτηματολογίου από επιλεγμένες βιβλιοθήκες παρατηρήθηκε ένα ποσοστό ανάκλησης αρκετά κοντά στο μισό των επιλεγμένων βιβλιοθηκών για την έρευνα. Πιθανότατα πολλές βιβλιοθήκες να μην απάντησαν λόγω έλλειψης εξοικείωσης με το θέμα, κάτι το οποίο δήλωσαν ορισμένες βιβλιοθήκες ως απάντηση στο μήνυμα για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Εξετάζοντας αναλυτικότερα τα παραγόμενα δεδομένα του ερωτηματολογίου, αξίζει να αναφερθεί ότι η πλειοψηφία των ερωτώμενων αποτελούταν από γυναίκες, ηλικίας άνω των 40 ετών, με πτυχίο στη βιβλιοθηκονομία. Οι περισσότερες εξ αυτών δήλωσαν πως κατέχουν την ειδικότητα του βιβλιοθηκονόμου, ενώ η προϋπηρεσία της πλειονότητας ξεπερνά τα 15 χρόνια. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος των βιβλιοθηκών που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο δε δέχεται επισκέψεις από πρόσφυγες καθιστώντας εμφανή την έλλειψη σχετικών υπηρεσιών. Στις βιβλιοθήκες που παρέχουν ανάλογες υπηρεσίες η συχνότητα της επισκεψιμότητας από πρόσφυγες συνήθως είναι μηνιαία και οι περισσότεροι απ αυτούς βρίσκονται σε νεανικές ηλικίες. Οι κύριοι λόγοι που τις επισκέπτονται είναι για να δανειστούν βιβλία, να συμμετάσχουν σε ειδικά προγράμματα και για τη χρήση Η/Υ. Πιο ειδικά όσον αφορά τις απαραίτητες υποδομές για την υλοποίηση σχετικών υπηρεσιών αναφέρονται προτάσεις όπως η πρόσληψη μεταφραστών, η συνεργασία με πρεσβείες των χωρών των προσφύγων και η πρόσβαση σε πληροφοριακό υλικό σχετικά με τον ελληνικό πολιτισμό. Επιπροσθέτως, ως πιθανές λύσεις στη γενική άγνοια που επικρατεί στο τρέχον θέμα αναφέρονται οι εξής απόψεις: αύξηση και σχετική εκπαίδευση προσωπικού, δημιουργία συνθηκών ομαλής διαμονής για τους πρόσφυγες από τις βιβλιοθήκες και η πρόσβαση σε βιβλία που πραγματεύονται θέματα της Ε.Ε., ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ρατσισμού-ξενοφοβίας και εκπαίδευσης των προσφύγων. 34