Αυτό το βοήθημα αποτελεί ένα ακόμα συνοπτικό αρχείο διαβάσματος για το μάθημα της Εμβρυολογίας Ι, σύμφωνα με την ύλη του μαθήματος Ιστολογία

Transcript

1

2 Αυτό το βοήθημα αποτελεί ένα ακόμα συνοπτικό αρχείο διαβάσματος για το μάθημα της Εμβρυολογίας Ι, σύμφωνα με την ύλη του μαθήματος Ιστολογία Εμβρυολογίας Ι (3 ο Εξάμηνο) της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Δημιουργήθηκε από συμφοιτητή μας και επιθυμία του δημιουργού είναι η διανομή του να γίνεται μέσω του my-smd.gr. Δημιουργός: Νίκος Θεοδωράκης

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 Περίοδος βλαστοκύστης - αυλάκωση - εμφύτευση: 1η - 2η εβδομάδα Αυλάκωση Aυλάκωση: σειρά μιτωτικών διαιρέσεων και σχηματισμός βλαστομεριδίων Bράχυνση των S και M φάσεων Bράχυνση της S φάσης λόγω ενεργοποίησης ταυτοχρόνως πολλαπλών θέσεων έναρξης αντιγραφής του DNA Η διάρκεια των κυτταρικών κύκλων μπορεί να περιοριστεί ως και τις 4 ώρες Σύμπυξη Στο στάδιο των 2 και των 4 κυττάρων ομοιόμορφη κατανομή της Ε-καδερίνης στις επιφάνειες των βλαστομεριδίων, η επαφή των κυττάρων χαλαρή Στο στάδιο των 8 κυττάρων: πολικότητα από έσω προς τα έξω για μεγιστοποίηση διακυτταρικών επαφών. Η κατανομή της Ε-καδερίνης περιορίζεται στις περιοχές της διακυτταρικής επαφής Αναδιοργάνωση των βλαστομεριδίων αναδιοργάνωση του κυτταροσκελετού - διαφορική προσκόλληση (Ε-καδερίνη) - διαχωρισμός βλαστομεριδίων σε έσω και έξω κυτταρική μάζα Βλαστομερίδια της έξω κυτταρικής μάζας συνδέονται με αποφρακτικές συνδέσεις, συνδέσεις πρόσφυσης και δεσμοσώματα (εντοπισμένη έκφραση των Ε-καδερινών) και χασματικές συνδέσεις Βλαστομερίδια της έσω κυτταρικής μάζας συνδέονται με χασματικές συνδέσεις Η θέση των βλαστομεριδίων καθορίζει την τελική τους αναπτυξιακή οδό Μετά τη σύμπηξη οι αυλακώσεις γίνονται είτε ακτινωτά, παράγοντας δύο πολικά κύτταρα, είτε παράλληλα προς την επιφάνεια παράγοντας κύτταρα με πολικότητα (τροφοβλάστη) και κύτταρα χωρίς πολικότητα (εμβρυοβλάστη) Εμφύτευση Εκκριτική φάση του γεννητικού κύκλου-έκκριση ιντερλευκίνης -2 από τα λευκοκύτταραεμποδίζει την αναγνώριση του εμβρύου ως ξένο σώμα από τη μητέρα κατά την εμφύτευση Εμφύτευση διαμέσου του εμφυτευτικού κώνου από κύτταρα της τροφοβλάστης προς την πλευρά του εμβρυϊκού πόλου στο οπίσθιο ή πρόσθιο τοίχωμα της μήτρας (κοντά στον πυθμένα της παρά στον τράχηλο) Απαραίτητη η φθαρτοποίηση. Στάδια εμφύτευσης Αρχική ασταθής προσκόλληση (παράθεση) Σταθερή προσκόλληση (adhesion) Διείσδυση (invasion) > έχει προηγηθεί η ωρίμανση της τροφοβλάστης Τα υψηλά ποσά προγεστερόνης επιτρέπουν την επιβίωση της βλαστοκύστης, αλλά όχι την εμφύτευση. Παραγωγή οιστρογόνων (4η ημέρα της κύησης) από την ωοθήκη μετάπτωση του ενδομητρίου εντός 24 ωρών σε κατάσταση υποδεκτικότητας. Η υποδεκτική φάση του ενδομητρίου αποκαλείται παράθυρο εμφύτευσης (implantation window).

13 Οι διαδικασίες εμφύτευσης που συμβαίνουν μέχρι και την 8η ημέρα: Έκφραση HB-EGF από κύτταρα ενδομητρίου, καθώς και θειϊκής ηπαράνης και EGFR από τροφοεξώδερμα. Επίσης τα πινοπόδια αλληλεπιδρούν με τις μικρολάχνες. Σχηματίζεται η πρωτογενής ζώνη του φθαρτού (εντοπισμένη αγγειακή διαπερατότητα στην περιοχή της διείσδυσης). Οι αποφυάδες των κυττάρων του τροφοεξωδέρματος διεισδύουν ανάμεσα στα προσαύλια κύτταρα της μήτρας που υφίστανται απόπτωση (μείωση δεσμοσωμάτων βοηθά στη διείσδυση). Μια δευτερογενής ζώνη του φθαρτού αντικαθιστά την πρωτογενή. Έπεται η διαφοροποίηση της τροφοβλάστης σε κυτταροτροφοβλάστη και συγκυτιοτροφοβλάστη. Η τροφοβλάστη συμπεριφέρεται ένας ψευδονεοπλασματικός ιστός που διηθεί στο ενδομήτριο. Η συγκυτιοτροφοβλάστη εκκρίνει πρωτεολυτικά ένζυμα και παράγοντες που προκαλούν την απόπτωση των επιθηλιακών κυττάρων. Επίσης επιτυγχάνεται διάβρωση των ενδοθηλιακών κυττάρων των μητρικών αγγείων > αγγειακή διείσδυση. Έκφραση διαφόρων άλλων παραγόντων (π.χ. μεταλλοπρωτεϊνασών) και παραγόντων από το ενδομήτριο που διευκολύνουν τη διάβρωση και τη διείσδυση της βλαστοκύστης στο ενδομήτριο και στο έσω τμήμα του μυομητρίου. Η εμφύτευση της βλαστοκύστης ολοκληρώνεται στα τέλη της 2ης εβδομάδας Δίδυμα Διζυγωτικά δίδυμα: προέρχονται από διαφορετικά γονιμοποιημένα ωάρια Μονοζυγωτικά δίδυμα: προέρχονται από ένα γονιμοποιημένο ωάριο, το οποίο διαχωρίζεται πρώιμα, στο στάδιο των δύο κυττάρων. Διαχωρισμός μπορεί να συμβεί στο στάδιο της πρώιμης βλαστοκύστης, η έσω κυτταρική μάζα χωρίζεται σε δύο ανεξάρτητες ομάδες εμβρυϊκών κυττάρων. Ανάπτυξη δύο εμβρύων με κοινό πλακούντα, κοινή χοριακή κοιλότητα, ανεξάρτητες αμνιακές κοιλότητες Διαχωρισμός στο στάδιο του δίστιβου εμβρυϊκού δίσκου: δύο έμβρυα με κοινή αμνιακή και χοριακή κοιλότητα και κοινό πλακούντα Γονίδια: Έκφραση της Oct4 και Nanog (μεταγραφικός παράγοντας με ομοιοπεριοχή) στην έσω κυτταρική μάζα και καταστολή τους στην τροφοβλάστη. Sox 2/Oct4 ρυθμίζουν την έκφραση του Fgf4 στην έσω κυτταρική μάζα. Η Fgf4 απαραίτητη για τη διαφοροποίηση της τροφοβλάστης. Επισκόπηση της περιόδου: Ως χρόνο 0 θεωρούμε τη στιγμή της γονιμοποίησης, που συμβαίνει περίπου ώρες (περίπου μία 1ημέρα) μετά την ωορρηξία ώρες μετά τη γονιμοποίηση > ζυγώτης > totipotent ώρες (περίπου 1 ημέρα): έναρξη αυλάκωσης > στάδιο 2 κυττάρων (totipotent) ώρες (περίπου 2 ημέρες): στάδιο 4 κυττάρων (totipotent) και ο ακτινωτός στέφανος έχει εξαφανιστεί εντελώς Στο ενδιάμεσο > στάδιο 8 κυττάρων > totipotent > αρχίζει η διαδικασία της σύμπτυξης 3 ημέρες: στάδιο κυττάρων (πρώιμο μορίδιο) > έσω και έξω κυτταρική μάζα

14 Την 4η ημέρα το μορίδιο εισέρχεται από τον ωαγωγό στην κοιλότητα της μήτρας και 4 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση > στάδιο κυττάρων (όψιμο μορίδιο) > έσω και έξω κυτταρική μάζα Μετά αρχίζει η δημιουργία της κοιλότητας της βλαστοκύστης, οπότε έχουμε πρώιμη βλαστοκύστη με έσω κυτταρική μάζα και τροφοεξώδερμα. Χαρακτηριστικό στάδιο της βλαστοκύστης αυτό με 100 κύτταρα τροφοβλάστης + 12 κύτταρα εμβρυοβλάστης. 5 ημέρες: η βλαστοκύστη εκκολάπτεται από τη διαφανή ζώνη Βλαστοκύστη (όψιμη) την 6η-7η ημέρα που αρχίζει την διαδικασία της εμφύτευσης: Τροφοβλάστη (πολική τροφοβλάστη και τοιχωματική τροφοβλάστη, προέρχεται από το τροφοεξώδερμα) Εμβρυοβλάστη (βρίσκεται στη θέση που ονομάζεται εμβρυϊκός πόλος, προέρχεται από την έσω κυτταρική μάζα) Βλαστοκύστη την 8η ημέρα: Μερικώς εμφυτευμένη στο χορίο του ενδομητρίου Δημιουργία δίστιβου βλαστικού δίσκου: επιβλάστη (άνω στιβάδα κυλινδρικών κυττάρων, από αυτήν θα προκύψει το έμβρυο, έκφραση Nanog), υποβλάστη (κάτω στιβάδα κυβοειδών κυττάρων, αποτελεί το εξωεμβρυϊκό ενδόδερμα, έκφραση Gata 6). Τα κύτταρα της υποβλάστης σχηματίζονται μέσω της διεργασίας του διαχωρισμού τους (delamination, διαχωρισμός σε στιβάδες) από την έσω κυτταρική μάζα. Αμνιακή μεμβράνη ή αμνιακό επιθήλιο (αποτελείται από αμνιοβλάστες που προέρχονται από την επιβλάστη, αποτελεί το έσω τοίχωμα του δίστιβου αμνίου) Αμνιακή κοιλότητα Κυτταροτροφοβλάστη (έσω κείμενη, με μονοπύρηνα κύτταρα που πολλαπλασιάζονται και μεταναστεύουν προς την συγκυτιοτροφοβλάστη) Συγκυτιοτροφοβλάση (έξω κείμενη, με πολυπύρηνα κύτταρα που δεν εμφανίζουν μιτωτικό δυναμικό) Κοιλότητα βλαστοκύστης Βλαστοκύστη την 9η ημέρα: Πιο βαθιά εμφυτευμένη στο χορίο του ενδομητρίου και το άνοιγμα λόγω της διείσδυσης στο επιθήλιο της επιφάνειας φράσσεται από πήγμα ινώδους (επιπωματικό πήγμα). Η βλαστοκύστη περιβάλλεται από συγκυτιοτροφοβλάστη εκτός στην περιοχή του πήγματος ινώδους του αντεμβρυϊκού πόλου. Επιβλάση Υποβλάστη (εξωεμβρυϊκό ενδόδερμα) Αμνιακή μεμβράνη Αμνιακή κοιλότητα Κυτταροτροφοβλάστη Συγκυτιοτροφοβλάση (με τροφοβλαστικές - συγκυτιακές κοιλότητες που δημιουργούνται ως και τη 12η ημέρα) Eξωεμβρυϊκό ενδόδερμα λεκιθικού ασκού (προέρχεται από την υποβλάστη, στη φάση αυτή αποκαλείται μεμβράνη του Hauser, αποτελεί το έσω πέταλο του τοιχώματος του λεκιθικού ασκού, το έξω πέταλο δεν έχει σχηματιστεί ακόμα) Αρχέγονος λεκιθικός ασκός ή αρχέγονο ομφαλικό κυστίδιο (στην ουσία η πρώην κοιλότητα της βλαστοκύστης που καλύπτεται από εξωεμβρυϊκό ενδόδερμα) Βλαστοκύστη την 11η-12η ημέρα

15 Πλήρως εμφυτευμένη στο χορίο του ενδομητρίου και το επιθήλιο της επιφάνειας έχει επουλωθεί σχεδόν πλήρως Επιβλάση Υποβλάστη (εξωεμβρυϊκό ενδόδερμα) Αμνιακή κοιλότητα Κυτταροτροφοβλάστη Συγκυτιοτροφοβλάση (με τροφοβλαστικές - συγκυτιακές κοιλότητες που γεμίζουν μαι αίμα από τα μητρικά κολποειδή) Eξωεμβρυϊκό ενδόδερμα λεκιθικού ασκού (μεμβράνη του Hauser) Αρχέγονος λεκιθικός ασκός ή αρχέγονο ομφαλικό κυστίδιο Εξωεμβρυϊκό σωματοπλευρικό μεσόδερμα (έξω πέταλο - προέρχεται από υποβλάστη, στην ουσία είναι η εσωτερική μεμβράνη του τρίστιβου χοριακού πετάλου) Εξωεμβρυϊκό σπλαγχνοπλευρικό μεσόδερμα (έσω πέταλο - προέρχεται από υποβλάστη, στην ουσία είναι η εξωτερική μεμβράνη του τοιχώματος του δίστιβου αρχέγονου ομφαλικού κυστιδίου) Συνδετικός μίσχος (περιοχή όπου το σωματοπλευρικό και το σπλαγχνοπλευτικό μεσόδερμα συνδέουν την επιβλάστη με την κυτταροτροφοβλάστη - πρόδρομος ομφάλιου λώρου) Εξωεμβρυϊκό κοίλωμα Βλαστοκύστη την 12η-14η Πλήρως εμφυτευμένη στο χορίο του ενδομητρίου και το επιθήλιο της επιφάνειας της μήτρας συνήθως έχει επουλωθεί πλήρως. Επιβλάση Υποβλάστη (εξωεμβρυϊκό ενδόδερμα) Αμνιακή μεμβράνη Αμνιακή κοιλότητα Κυτταροτροφοβλάστη Συγκυτιοτροφοβλάση (με τροφοβλαστικές - συγκυτιακές κοιλότητες με μητρικό αίμα - αυξημένη αιματική κυκλοφορία ( ψεύτικη περίοδος)) Αρχή διαμόρφωσης πρωτογενών λαχνών > δακτυλιοειδείς προβολές των κυτταροτροφοβλαστικών κυττάρων ανάμεσα στις τροφοβλαστικές (συγκυτιακές) κοιλότητες και τη 12η ημέρα έναρξη μητροπλακουντιακής κυκλοφορίας Eξωεμβρυϊκό ενδόδερμα λεκιθικού ασκού γίνεται πιο κυτταροβριθές - μεταναστεύουν και άλλα κύτταρα από υποβλάστη Δευτερογενής λεκιθικός ασκός ή ομφαλικό κυστίδιο (προέρχεται από τον αρχέγονο λεκιθικό ασκό ο οποίος γίνεται λιγότερο ευρύς λόγω του σχηματισμού της χοριακής κοιλότητας ενώ η μεβράνη του γίνεται πιο κυτταροβριθής) > λειτουργικός ως την 4η εβδομάδα Εξωεμβρυϊκό σωματοπλευρικό μεσόδερμα Εξωεμβρυϊκό σπλαγχνοπλευρικό μεσόδερμα Συνδετικός μίσχος (καλύτερα σχηματισμένος) Χοριακή κοιλότητα (προέρχεται από τη διεύρυνση του εξωεμβρυϊκού κοιλώματος) και περιέχει εξωκοιλωματικές κύστες (έχουν αποκοληθεί από τον αρχέγονο λεκιθικό ασκό κατά το σχηματισμό του δευτερογενούς λεκιθικού ασκού) Το εξωεμβρυϊκό μεσόδερμα συνεχίζει να σχηματίζεται από τη μετανάστευση κυττάρων από την αρχική ταινία κατά τη γαστριδίωση Κατά τη 2η εβδομάδα της ανάπτυξης (αλλά και κατά την 3η εβδομάδα της πρώιμης εμβρυϊκής περιόδου):

16 Ο κυτταρικός πολλαπλασιασμός, χρονική διάρκεια των κυτταρικών κύκλων έως και 4 ώρες, αύξηση του αριθμού των κυττάρων έως και 32 φορές στη διάρκεια ενός 24ώρου. Οι φάσεις αυτές του κυτταρικού πολλαπλασιασμού ευαίσθητες σε βλαπτικούς παράγοντες. Η κυτταρική μετανάστευση. Μετακίνηση των κυττάρων στην τελική τους θέση εντός των διαφόρων οργάνων, ευαίσθητη περίοδος σε βλαπτικούς παράγοντες. Η κυτταρική διαφοροποίηση, τα κύτταρα αποκτούν τον τελικό τους φαινότυπο, ελάττωση του κυτταρικού πολλαπλασιασμού, η περίοδος αυτή λιγότερο ευαίσθητη σε βλαπτικούς παράγοντες. Μεταγραφή γονιδίων που ενεργοποιούνται από την hedgehog: Πρόσδεση SHH στην patched (ένας αναστολέας) και αναστολή της Κανονικά η patched αναστέλει την smoothened Έτσι χάρη στην SHH γίνεται αναστολή της αναστολής και δρα η smoothened

17 Πρώιμη (embryonic) εμβρυϊκή περίοδος: 3η έως 8η εβδομάδα, από τη στιγμή αυτή και έπειτα αρχίζουμε να μιλάμε για έμβρυο και όχι βλαστοκύστη Μεταξύ 4ης έως 8ης εβδομάδας αναπτύσσονται τα οργανικά συστήματα (περίοδος οργανογένεσης) ελάχιστη λειτουργική δραστηριότητα 56η ημέρα το έμβρυο έχει ανθρώπινη όψη 3η εβδομάδα Γαστριδίωση (ΕΜΤ): εκτεταμένες μορφογενετικές κινήσεις για το σχηματισμό των τριών βλαστικών δερμάτων όλοι οι ιστοί και τα όργανα του εμβρύου Έκκριση υαλουρονικού οξέος από την επιβλάστη > μετανάστευση μεσοδερματικών κυττάρων διαμέσου της ινονεκτίνης του βασικού υμένα της επιβλάστης Ανάπτυξη καρδιαγγειακού συστήματος: αρχέγονη καρδιά, αρχέγονα μεγάλα αγγεία από μεσεγχυματικά κύτταρα στην καρδιογόνο χώρα (καρδιογόνο πέταλο του σπλαγχνικού μεσοδέρματος) κεφαλικά της στοματοφαρυγγικής μεμβράνης (όχι περάτωσή της) Έναρξη της νευριδίωσης στο τέλος της 3ης εβδομάδας (όχι περάτωσή της) Γαστριδίωση Δημιουργία τρίστιβου έμβρυϊκού δίσκου (τρία πρωτογενή βλαστικά δέρματα) Αναγνώριση των τριών εμβρυϊκών αξόνων με την εμφάνιση της αρχικής ταινίας (ωστόσο έχουν καθοριστεί σε πιο πρώιμα αναπτυξιακά στάδια) Κεφαλοουριαίου (προσθιοπίσθιου) που καθορίζεται από τη θέση του δεύτερου πολικού σωματίου (το πρόσθιο είναι στην μεριά του δεύτερου πολικού σωματίου, καθορίζεται από τη φάση των δύο κυττάρων και διέρχεται μεταξύ των δύο βλαστομεριδίων τέμνοντας το δεύτερο πολικό σωμάτιο) Ραχιαιοκοιλιακού που καθορίζεται σε σχέση με τον εμβρυϊκό (ράχη) και αντιεμβρυϊκό (κοιλιά) πόλο Πλαγίου (δεξιάς - αριστερής πλευράς) Κατά τη γαστριδίωση ο κεφαλουραίος διέρχεται κατά μήκος του επίπεδου τρίστιβου εμβρυϊκού δίσκου, ενώ ο ραχιαίος-κοιλιακός εκτείνεται από το άμνιο διαμέσου του εμβρυϊκού δίσκου προς το λεκιθικό ασκό Μετασχηματισμός δίστιβου εμβρυϊκού δίσκου σε τρίστιβο με τη διεργασία της γαστριδίωσης. Έναρξη γαστριδίωσης (16η-28η μέρα / 2 εβδομάδες με κεφαλο-ουραία ανάπτυξη). Η γαστριδίωση ξεκινάει με το σχημτισμό της αρχικής τανίας στην επιφάνεια της (αρχικής) επιβλάστης (ουραία περιοχή εμβρυϊκού δίσκου). Πρόκειται για αύλακα με ένα βοθρίο (αρχικό βοθρίο) στο κεφαλικό άκρο. Τα κύτταρα της αρχικής ταινίας είναι πολυδύναμα. Η αρχική ταινία αρχικά τριγωνικό σχήμα, σταδιακά επιμηκύνεται κεφαλοουριαία με κυτταρική αναδιοργάνωση μέσω της διεργασίας της συγκλίνουσας επέκτασης. Τα κύτταρα της επιβλάστης πολλαπλασιάζονται μεταναστεύουν διαμέσου της αρχικής ταινίας (συνεχίζεται ακόμα και όταν έχουν σχηματιστεί η κεφαλική και η ουριαία περιοχή του εμβρύου). Μόλις σταματήσει η μετανάστευση η αρχική ταινία εκφυλίζεται. Κατά την επιμήκυνση της αρχικής ταινίας τα μεταναστεύοντα κύτταρα της επιβλάστης ενώνονται με το αρχικό βοθρίο και σχηματίζεται μια δυναμική δομή, ο αρχικός κόμβος που δρα ως εμβρυϊκός οργανωτής της βασικής δομής του σωματικού άξονα.

18 Τα πρώτα κύτταρα της επιβλάστης που μεταναστεύουν διαμέσου του αρχικού κόμβου και της αρχικής ταινίας αντικαθιστούν τα κύτταρα της υποβλάστης και σχηματίζουν τα οριστικά ενδοδερμικά κύτταρα (οριστικό ενδόδερμα) Άλλα κύτταρα μεταναστεύουν επίσης κοιλιακά και καταλήγουν μεταξύ του σχηματιζόμενου ενδοδέρματος και της επιβλάστης και τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν το μεσόδερμα. Από τα κύτταρα αυτά, εκείνα που μεταναστεύουν μέσω των πιο οπίσθιων τμημάτων της αρχικής ταινίας συνεισφέρουν στο σχηματισμό του εξωεμβρυικού μεσοδέρματος Από τα κύτταρα αυτά, εκείνα που μεταναστεύουν μέσω των πιο πρόσθιων τμημάτων της αρχικής ταινίας σχηματίζουν Το παραξονικό μεσόδερμα Το διάμεσο μεσόδερμα Tο πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος που διακρίνεται σε σπλαγχνική και σωματική στιβάδα Τα κύτταρα που παραμένουν στην επιβλάστη χωρίς να έχουν μεταναστεύσει σχηματίζουν το εξώδερμα Τα κύτταρα της επιβλάστης μεταναστεύουν διαμέσου της αρχικής ταινίας και του αρχικού κόμβου με ειδικό πρότυπο μετακίνησης: η κυτταρική τύχη τους καθορίζεται από την περιοχή της αρχικής ταινίας διαμέσου της οποίας διέρχονται. Ωστόσο, η απόκτηση του τελικού τους φαινότυπου εξαρτάται από τις κυτταρικές αλληλεπιδράσεις κατά τη μετανάστευσή τους ή μετά την άφιξή τους στον τελικό προορισμό τους. Από το εξώδερμα προκύπτει: Kεντρικό νευρικό σύστημα Περιφερικό νευρικό σύστημα Αισθητικό επιθήλιο του ωτός, της ρινός και του οφθαλμού Επιδερμίδα, όνυχες, τρίχες Υποδόριοι αδένες, μαζικούς αδένες Υπόφυση,αδαμαντίνη ουσία των οδόντων Από το μεσόδερμα προκύπτει: Iνοκολλαγονώδης ιστός Χονδρικός και οστίτης ιστός Mυϊκός ιστός Kύτταρα του αίματος Τοιχώματα της καρδιάς, των αιμοφόρων αγγείων και λεμφαγγείων

19 Οι νεφροί, οι γονάδες και οι αντίστοιχοι πόροι τους Η φλοιώδης μοίρα των επινεφριδίων Ο σπλήνας Συγκεκριμένα: Παραξονικό μεσόδερμα: αξονικό σκελετό, γραμμωτούς μυς, μέρος του χορίου του δέρματος Διάμεσο μεσόδερμα: ουρογεννητικό σύστημα Πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος Σωματική (τοιχωματική ή περίτονη) στιβάδα συνεχόμενη με το μεσόδερμα που καλύπτει το άμνιο (επενδύει την εσωτερική επιφάνεια του σωματικού τοιχώματος) Σπλαγχνική στιβάδα συνεχόμενη με το μεσόδερμα που καλύπτει το λεκιθικό ασκό (επενδύει το εντερικο σωληνα και τα παραγωγα του και από το καρδιόγονο πέταλό της σχηματίζεται η αρχέγονη καρδιά και τα αρχέγονα μεγάλα αγγεία) Από το ενδόδερμα προκύπτει: Επιθηλιακή επένδυση του αρχέγονου εντέρου και τα ενδοεμβρυϊκά τμήματα της αλλαντοϊδας και του λεκιθικού ασκού Επιθηλιακή επένδυση του αναπνευστικού συστήματος Το παρέγχυμα του θυρεοειδούς, των παραθυρεοειδών αδένων, του ήπατος και του παγκρέατος Το δικτυωτό στρώμα των αμυγδαλών και του θύμου αδένα Το επιθήλιο της ουροδόχου κύστεως και της ουρήθρας Το επιθήλιο της τυμπανικής κοιλότητας και της ευσταχιανής σάλπιγγας Παράλληλα με τη μετανάστευση κυττάρων για το σχηματισμό του ενδοδέρματος, κύτταρα που μεταναστεύουν μέσω της πιο πρόσθιας περιοχής του αρχικού κόμβου και κατευθύνονται προς την κεφαλική περιοχή σχηματίζουν την προχορδιαία πλάκα του μεσοδέρματος και τη νωτιαιοχορδική απόφυση (κοίλος μεσοδερμικός σωλήνας που θα μετατραπεί σε συμπαγή ράβδο, τη νωτιαία χορδή) H προχορδιαία πλάκα: Τα κύτταρά της παρεμβάλλονται στα κύτταρα του πρόσθιου σπλαγχνικού ενδοδέρματος και αποτελούν τον οργανωτή της κεφαλής. Τα κύτταρα της προχορδιαίας πλάκας συνεισφέρουν στο σχηματισμό της στοματοφαρυγγικής μεμβράνης (δίστιβη μεμβράνη από εξώδερμα και ενδόδερμα στην μελλοντική περιοχή του στόματος). Μέρος των κυττάρων της προχορδιαίας πλάκας (προχορδιαίο μεσόδερμα) υφίστανται ΕΜΤ και σχηματίζουν το μεσέγχυμα της κεφαλής, εντοπίζονται κεφαλικά της νωτιαίας χορδής και κάτω από τη περιοχή του προσεγκεφάλου (πρόσθιου εγκεφάλου). Η νωτιαία χορδή: Αποτελεί τον αρχέγονο άξονα του εμβρύου. Είναι μια παροδική εμβρυϊκή δομή για να καθορίσει τον τρόπο σχηματισμού της σπονδυλικής στήλης, του εγκεφάλου και του ΝΜ. Νωτιαία χορδή ως επαγωγικός ιστός: Επαγωγή του υπερκείμενου εξωδέρματος σε νευρικό ιστό (νευρική επαγωγή) Επαγωγή σχηματισμού νευρικού σωλήνα (δεν επάγει τον σχηματισμό των προσθίων τμημάτων του εγκεφάλου και της κεφαλής, αυτό είναι δουλειά της προχορδιαίας πλάκας και του σπλαγχνικού ενδοδέρματος) Καθορισμός των κυτταρικών τύπων στο εδαφιαίο πέταλο του νευρικού σωλήνα Επαγωγή των σπονδυλικών σωμάτων (μετασχηματισμός του παραξονικού μεσοδέρματος σε σωμίτες) Επάγει την πρώιμη ανάπτυξη του ραχιαίου τμήματος του παγκρέατος Αποτελεί τον πηκτοειδή πυρήνα των μεσοσπονδυλίων δίσκων σε έμβρυα-βρέφη

20 Στον ενήλικα ο πηκτοειδής πυρήνας από παρακείμενα μεσοδερματικά κύτταρα Αποτυχία εκφύλισης της νωτιαίας χορδής Χορδώματα στην ιεροκοκκυγική και σφηνοϊνιακή περιοχή Το ένα τρίτο των χορδωμάτων δημιουργούνται στη βάση του κρανίου και εκτείνονται προς το ρινοφάρυγγα. Αναπτύσσονται αργά και οι κακοήθεις μορφές διηθούν τα οστά Στο ραχιαίο τμήμα του εμβρύου σχηματίζεται η μεμβράνη της αμάρας (δίστιβη μεμβράνη από εξώδερμα και ενδόδερμα) από την οποία θα σχηματιστεί ο πρωκτός. Ρύθμιση από γονίδια: Πρόσθιο σπλαχνικό ενδόδερμα (τμήμα υποβλάστης) ρύθμιση ανάπτυξη κεφαλής: OTX2, LIM1, HESX1. (LIM1 mutant > ποντίκια χωρίς κεφαλή) Η εγκαθίδρυση της αρχικής ταινίας και η διατήρησή της οφείλονται στην έκφραση της nodal στην περιοχή του αρχικού κόμβου Η συμμετοχή του αρχικού κόμβου στην έκφραση των παραπάνω γονιδίων και η συμμετοχή του και σε άλλες αναπτυξιακές διεργασίες τον καθιστούν ως <<οργανωτή>> Οι κροσσοί των κυττάρων στον αρχικό κόμβο δημιουργούν μια ροή υγρού από τα δεξιά προς τα αριστερά και τη συγκέντρωση της SΗΗ (Sonic hedghog, για πτηνά) και FGF-8 (fibroblast growth factor, για θηλαστικά) προς την αριστερή πλευρά του εμβρύου. FGF-8 > επάγει την έκφραση του nodal στο πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος μεσόδερμα στην ΑΡΣΤΕΡΗ πλευρά του αρχικού κόμβου, και αυτό στη συνέχεια προκαλεί έκφραση μιας γονιδιακής αλληλουχίας συμπεριλαμβανομένου του lefty2, lefty1 και του PTX2. Η έκφραση του lefty1 στην αριστερή πλευρά της αρχικής ταινίας σε συνδυασμό με την έκφραση του FGF-8 στην αριστερή πλευρά της νωτιαίας χορδής αναστέλλει την έκφραση των παραπάνω γονιδίων στη ΔΕΞΙΑ πλευρά του εμβρυϊκού δίσκου. Η αρχική ταινία και αρχικός κόμβος > καθορισμός πλευρικής ασυμμετρίας (δεξιά / αριστερή ασυμμετρία των εσωτερικών οργάνων). 3η και 4η εβδομάδα της ανάπτυξης Σχηματίζονται: Ο νευρικός σωλήνας (ραχιαία) Ο αρχέγονος πεπτικός σωλήνας (κοιλιακά) Μετατροπή του επίπεδου τρίστιβου βλαστικού δίσκου σε τρισδιάστατο κυλινδρικό έμβρυο με μορφολογικά γνωρίσματα σπονδυλωτού Νευριδίωση: Αποτελεί τη διαδικασία σχηματισμού του νευρικού σωλήνα. Επαγωγή σχηματισμού από την νωτιαία χορδή:

21 Αναπτύσσεται κεντρικά η νευρική αύλακα και στα περιφερικά χείλη οι νευρικές πτυχές (μελλοντικές νευρικές ακρολοφίες) Οι νευρικές πτυχές πλησιάζουν και ενώνονται στη μέση γραμμή, έτσι η νευρική αύλακα μετατρέπεται σε νευρικό σωλήνα. Η συνένωση των νευρικών πτυχών συνεχίζει και προς το κεφαλικό και προς το ουριαίο άκρο μέχρι την πλήρη σύγκλιση του νευρικού σωλήνα Υποδιαίρεση σε επιμέρους τμήματα του κεντρικού νευρικού συστήματος Η νωτιαία χορδή δεν επάγει το σχηματισμό των πρόσθιων τμημάτων του εγκεφάλου και των δομών της κεφαλής. Η δράση αυτή αποδίδεται στη προχορδιαία πλάκα και στο πρόσθιο σπλαγχνικό ενδόδερμα Την 20η ημέρα αρχίζει η νευριδίωση (σχηματισμός νευρικού σωλήνα) Σχηματισμός του νευρικού σωλήνα στο μέσον της 3ης εβδ. υπό την επαγωγική επίδραση του προχορδιαίου μεσοδέρματος και της νωτιαίας χορδής Νευρική πλάκα: πάχυνση εξωδέρματος σε κρανιακή θέση ως προς τον αρχικό κόμβο Νευρικές πτυχές, νευρικός σωλήνας - καταβολή ΚΝΣ Παρατηρήστε το ψευδοπολύστιβο κυλινδρικό επιθήλιο του νευροεξωδέρματος Συνένωση των νευρικών πτυχών, αρχίζει στην αυχενική περιοχή και προχωρεί με κεφαλική και ουραία κατεύθυνση μέχρι την πλήρη σύγκλειση του νευρικού σωλήνα. Παραμονή πρόσθιου και οπίσθιου νευροπόρου Σύγκλειση του πρόσθιου νευροπόρου την 25η ημ., του οπίσθιου την 28η ημ. (αντικατοπτρίζει το κεφαλουραίο πρότυπο της ανάπτυξης) Συνένωση των νευρικών πτυχών, αρχίζει στην αυχενική περιοχή και προχωρεί με κεφαλική και ουραία κατεύθυνση μέχρι την πλήρη σύγκλειση του νευρικού σωλήνα. Νευρική ακρολοφία Ανάπτυξη νευρικής ακρολοφίας από το νευροεξώδερμα Τα κύτταρα στα πλάγια χείλη της νευρικής πλάκας σχηματίζουν μια λωρίδα μεταξύ του νευρικού σωλήνα και του επιφανειακού εξωδέρματος, την νευρική ακρολοφία. Στη νωτιαία μοίρα του νευρικού σωλήνα (μελλοντικός νωτιαίος μυελός) τα κύτταρα της νευρικής ακρολοφίας αποσπώνται και μεταναστεύουν μετά τη συνένωση των νευρικών πτυχών Στην κεφαλική μοίρα αποσπώνται και μεταναστεύουν πριν τη σύγκλειση των νευρικών πτυχών Απώλεια των επιθηλιακών χαρακτηριστικών τους και μετατροπή τους σε μεσεγχυματικά κύτταρα Με τον όρο μεσέγχυμα αναφέρεται ο χαλαρός συνδετικός ιστός ανεξάρτητα της προέλευσής του, ενώ το μεσόδερμα αναφέρεται σε μια από τις αρχικές βλαστικές στιβάδες Μερικά από τα κύτταρα της νευρικής ακρολοφίας αποκτούν πάλι τον επιθηλιακό τους φαινότυπο (γάγγλια), ενώ άλλα παραμένουν ως μεσεγχυματικά και δίνουν γένεση σε παράγωγα χαρακτηριστικά του ιστού στον οποίο ανήκουν (συνδετικό ιστό και οστά προσώπου) Τι προκύπτει από τη νευρική ακρολοφία; ωτιαία (αισθητικά γάγγλια) ραχιαίων ριζών Γάγγλια συμπαθητικής αλυσίδας και προαορτικά γάγγλια Παρασυμπαθητικά γάγγλια του γαστρεντερικού σωλήνα Οδοντινοβλάστες C κύτταρα θυρεοειδούς αδένα Δερμίδα του προσώπου και αυχένα

22 Μυελός των επινεφριδίων Νευρογλοιακά κύτταρα γαγγλίων Γάγγλια εγκεφαλικών νεύρων Κύτταρα του Schwann Χοριοειδής και αραχνοειδής μήνιγγα Μελανινοκύτταρα Οστά και συνδετικός ιστός των κρανιοπροσωπικών δομών Αορτοπνευμονικό διάφραγμα στην καρδιά (κύτταρα των προσκεφαλαίων του αρτηριακού κορμού και καρδιακού κώνου) Ομοιωτικά γονίδια - μεταμερισμός Ως ομοιωτικό γονίδιο χαρακτηρίζεται το γονίδιο που οι μεταλλάξεις του οδηγούν στο μετασχηματισμό ενός τμήματος του σώματος σε ένα άλλο, παρόμοιο με αυτό Μετά τη συμπλήρωση της σύγκλεισης του νευρικού σωλήνα και της κεφαλουραίας κάμψης και της πλάγιας πτύχωσης του εμβρυικού δίσκου το μεγαλύτερο μέρος του εμβρύου παρουσιάζει μεταμέρεια (= υποδιαίρεση του εμβρύου σε διακριτά τμήματα) Η κατάτμηση του εμβρύου σε μεταμερή τμήματα είναι ειδικά αναγνωρίσιμη κατά την οργάνωση των σωμιτών γύρω από τον νευρικό σωλήνα, τα φαρυγγικά τόξα και τον ρομβοειδή εγκέφαλο. Το πρότυπο αυτό της μεταμερούς οργάνωσης εμφανίζεται υπό τη μορφή τμημάτων με αλληλοδιαδοχική διάταξη κατά μήκος του κεφαλουραίου εμβρυϊκού άξονα. Η μεταμέρεια (μεταμερισμός) εκφράζεται στο έμβρυο κατά το σχηματισμό των εγκεφαλικών νεύρων, των νωτιαίων νεύρων, της σπονδυλικής στήλης, των πλευρών, τη πρώϊμη ανάπτυξη του μυϊκού ιστού και κατά το πρότυπο σχηματισμού των αγγείων. Τα φαρυγγικά τόξα είναι τα πλέον εμφανή στην περιοχή της κεφαλής. Ένας οργανισμός θεωρείται ότι παρουσιάζει μεταμερισμό όταν κύρια τμήματα του σώματός του αποτελούνται από επαναλαμβανόμενες δομές, παρόμοιες ή πανομοιότυπες μεταξύ τους στις οποίες συμμετέχουν παράγωγα όλων των βλαστικών δερμάτων Τα γονίδια Hox είναι μια οικογένεια γονιδίων που ενεργοποιούνται στα πρώιμα στάδια σχηματισμού του αρχιτεκτονικού σχεδίου του σώματος ελέγχουν την ανάπτυξη κατά μήκος του πρόσθιου-οπίσθιου άξονα του σώματος Τα ομοιωτικά γονίδια της οικογένειας Hox (και άλλα γονίδια) παίζουν κύριο ρόλο στην ανάπτυξη των φαρυγγικών τόξων και η επίδρασή τους εκτείνεται στους κρανιακούς σωμίτες και στα μεταμερή του ρομβεγκεφάλου (ρομβομερίδια). Τα ομοιωτικά γονίδια είναι απαραίτητα για τον καθορισμό της αναπτυξιακής τύχης των μεταμεριδίων (τα ομοιωτικά γονίδια ελέγχουν την εξειδίκευση ορισμένων περιοχών του σώματος). Υπό την επίδραση των γονιδίων μεταμερισμού (krox 20, kreisler) τα διάφορα Hox παραομόλογα γονίδια εκφράζονται με αυστηρά καθορισμένη σειρά κατά μήκος του κεφαλουραίου εμβρυϊκού άξονα στην περιοχή του ρομβεγκεφάλου και νωτιαίου μυελού Τα γονίδια Hox αποκρίνονται στη δράση του ρετινοϊκού οξέος, όπου τα γονίδια στο 3 άκρο πιο ευαίσθητα στη ουσία αυτή σε σύγκριση με αυτά στο 5 άκρο Σε κάθε νευρομερίδιο εκφράζονται ειδικά γονίδα (και Hox). Tα ομοιωτικά γονίδια καθορίζουν την ταυτότητα των αντίστοιχων νευρομεριδίων και τους απογόνους τους. Μεταμερισμός εγκεφάλου

23 Προσθεγκέφαλος/μεσεγκέφαλος: έκφραση του Otx-2 (μεταγραφικός παράγοντας) Ρομβεγκέφαλος: έκφραση του Gbx-2 (μεταγραφικός παράγοντας) Όριο μεσεγκεφάλου/ρομβεγκεφάλου = οργανωτικό κέντρο σηματοδότησης = ισθμικός οργανωτής Πρόσθια του ισθμικού οργανωτή: - Προσθεγκέφαλος/Μεσεγκέφαλος Noggin, Chordin, Wnt 1 Οπίσθια του ισθμικού οργανωτή- Ρομβεγκέφαλος/νωτιαίος μυελός (FGF-8) παραγωγή FGF8 Καρδιά - αγγεία Η αρχέγονη καρδιά και τα αρχέγονα μεγάλα αγγεία αναπτύσσονται από μεσεγχυματικα κύτταρα στην καρδιογόνο χώρα (του σπλαγχνικου μεσοδερματος), που εντοπίζεται κρανιακά της προχορδιαίας πλάκας. Ο σχηματισμός των κυττάρων του αίματος και των αιμοφόρων αγγείων αρχίζει στο εξωεμβρυϊκό σπλαγχνοπλευρικό μεσόδερμα του λεκιθικού ασκού και στο τοίχωμα του χορίου υπό την επαγωγική επίδραση του ενδοδέρματος. 4η εβδομάδα Κατά το μέσο: Σχηματίζεται δεξιά και αριστερά οι πλάγιες πτυχές, που κινούνται προς το μέσον και σχηματίζουν ένα περίπου κυλινδρικό έμβρυο Κεφαλουραία: Η κάμψη οφείλεται στην ταχυτάτη ανάπτυξη του εμβρύου και κυρίως του κεντρικού νευρικού συστήματος, του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Εμφανίζεται έτσι η κεφαλική και η ουραία καμπή και το κεφαλικό και το ουραίο άκρο στρέφονται κοιλιακά. Συνένωση των νευρικών πτυχών για το σχηματισμό του νευρικού σωλήνα στη ραχιαία επιφάνεια του εμβρύου Ταυτόχρονη πτύχωση των πλαγίων χειλέων του εμβρυϊκού δίσκου (πλάγιες πτυχές) με κοιλιακή κατεύθυνση για το σχηματισμό του εντερικού σωλήνα Συμμετοχή στην παραπάνω διεργασία ο πολλαπλασιασμός του μεσοδέρματος και η αναδιοργάνωσή του σε παραξονικό μεσόδερμα, διάμεσο μεσόδερμα και πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος Το πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος στα πλάγια χείλη του εμβρυϊκού δίσκου διαχωρίζεται σε σωματική στιβάδα που επενδύει την εσωτερική επιφάνεια του σωματικού τοιχώματος και σε σπλαγχνική στιβάδα που επενδύει τον εντερικό σωλήνα και τα παράγωγά του Ο χώρος μεταξύ των δύο στιβάδων αποτελεί τo ενδοεμβρυϊκό κοίλωμα από το οποίο σχηματίζονται οι σωματικές κοιλότητες (θώρακα,κοιλίας και πυέλου) Οι δύο στιβάδες του πλαγίου πετάλου γίνονται λεπτές και αποτελούν τους ορογόνους υμένες

24 28η ημ. Η κεφαλουραία κάμψη και πλάγια πτύχωση του εμβρύου και η σύγκλειση του νευρικού σωλήνα έχουν ως αποτέλεσμα: τη μετατροπή του επίπεδου εμβρυϊκού ενδοδέρματος σε σωληνοειδή δομή, τον αρχέγονο εντερικό σωλήνα την έλξη του άμνιου -που είναι συνδεδεμένο με τα πλάγια χείλη του εμβρυϊκού δίσκουκοιλιακά ώστε να επικαλύπτει ολόκληρο το έμβρυο το άμνιο μαζί με την κεφαλική και ουραία πτυχή προκαλούν τη σύγκλειση του κοιλιακού σωματικού τοιχώματος γύρω από το δακτύλιο του ομφαλού η καρδιά μετατοπίζεται όλο και πιο κοιλιακά και ουραία για να καταλήξει εκεί που θα σχηματιστεί ο θώρακας. Το μεσόδερμα ουραία ως προς την καρδιά πολλαπλασιάζεται και σχηματίζει ένα πέταλο το εγκάρσιο διάφραγμα. Δεν φτάνει όμως ως το οπίσθιο σωματικό τοίχωμα. Παραμένουν δυο περικαρδιο- περιτοναικοί πόροι που αργότερα με την ανάπτυξη των πλευρο- περιτοναικών μεμβρανών αποφράσσονται. Η κεφαλική και ουραία πτυχή δημιουργούνται λόγω της αύξησης του εγκεφάλου και της επιμήκυνσης του εμβρυϊκού άξονα. Το έμβρυο αποκτά κυρτό σχήμα > σύνδεση αρχέγονου εντερικού σωλήνα και λεκιθικού ασκού μέσω του στενού μίσχου που αποκαλείται λεκιθικός πόρος. Στο συνδετικό μίσχο σχηματίζονται αιμοφόρα αγγεία και η δομή αυτή καθίσταται ομφάλιος λώρος. Ομφαλικός δακτύλιος: Περισφικτικό κορδόνι πορτοφολιού που τραβάει το κοιλιακό σωματικό τοίχωμα σε μια στενή περιοχή γύρω από το λεκιθικό ασκό και το συνδετικό μίσχο. Επικοινωνία του αρχέγονου εντέρου με το λεκιθικό ασκό ως την 12η εβδομάδα που εκφυλίζεται. Σωμίτες Στο τέλος της τρίτης εβδομάδας τα κρανιακά άκρα των παραξονικών στύλων του μεσοδέρματος αρχίζουν να διαιρούνται σε δύο ή τρία ζεύγη κυβοειδών δομών εκατέρωθεν της μέσης γραμμής = σωμίτες (παράγουν μέγιστο μέρος αξονικού σκελετού). Η εμφάνισή τους αρχίζει (3η εβδομάδα) στην αυχενική μοίρα και προχωρά προς το κεφαλικό και το ουριαίο άκρο. Διαδοχικά στάδια στην ανάπτυξη του σωμίτη, 4η εβδομάδα Διαφοροποίηση των στιβάδων των ιστών για το σχηματισμό των καταβολών των περισσότερων οργανικών συστημάτων κάμψη του εμβρυϊκού δίσκου- βασικό σχήμα του σώματος

25 Σωμίτες-μυοτόμια, δερματόμια, σκληροτόμια Μυοτόμια-σε μεταμερώς διαταγμένο μυϊκό στοιχείο της ράχης και προσθιοπλαγίου σωματικού τοιχώματος Δερματόμια-μέρος του χορίου του δέρματος του τριχωτού της κεφαλής, του αυχένα και του κορμού Σκληροτόμια-σπονδυλικά σώματα και τόξα, μέρος της βάσης του κρανίου. Η sonic hedghog (SHH) εκφράζεται στο εδαφιαίο πέταλο του νευρικού σωλήνα και στη νωτιαία χορδή και επάγει την έκφραση του μεταγραφικού παράγοντα PAX1 στα κύτταρα του σωμίτη που θα διαφοροποιηθούν σε κύτταρα σκληροτομίου Υπερκείμενο εξώδερμα έκφραση της BMP4 και επαγωγή της έκφρασης των αυξητικών παραγόντων της WNT οικογένειας από τη ραχιαία περιοχή του νευρικού σωλήνα. Οι WNT αυξητικοί παράγοντες προκαλούν την έκφραση του MYF5 στο ραχιαίο έσω τοίχωμα του σωμίτη > ανάπτυξη μυών του επιμερίου (μύες της ράχης) Η έκφραση των WNT από το υπερκείμενο εξώδερμα και της BMP4 από το πλάγιο πέταλο του μεσοδέρματος επάγουν την έκφραση του MYOD στο ραχιαίο έξω τμήμα του σωμίτη > ανάπτυξη του υπομερίου (μύες των άκρων και του πρόσθιου και πλάγιου σωματικού τοιχώματος) Ζεύγη σωμιτών 8 αυχενικά ζεύγη 1ο ζεύγος -ανάπτυξη ινιακού οστού Τα άλλα: αυχενικούς σπονδύλους, μύες, μέρος του χορίου του δέρματος και τραχήλου 12 θωρακικά ζεύγη > θωρακικούς σπονδύλους, μύες και οστά θωρακικού τοιχώματος, μέρος του χορίου του δέρματος του θώρακα και μέρος του κοιλιακού τοιχώματος Κύτταρα από τους αυχενικούς και θωρακικούς σωμίτες > σκελετικούς μύες των άνω άκρων 5 οσφυϊκά ζεύγη > χόριο δέρματος της κοιλίας, κοιλιακούς μύες, οσφυϊκούς σπονδύλους, μύες κάτω άκρων 5 ιερά ζεύγη > ιερόν οστούν, χόριο δέρματος και μύες της ιερής χώρας 3 κοκκυγικά ζεύγη > κόκκυγα

26 Όψιμη (fetal) εμβρυϊκή περίοδος: 9η εβδομάδα έως τη γέννηση 12 η εβδομάδα (τέλος 3 ου μήνα): ο τοιχωματικός φθαρτός συνενώνεται με το λείο χόριο και το άμνιο εξάλειψη χοριακής κοιλότητας. 4 ος -5 ος μήνας: σχηματισμός διαφραγμάτων «κοτυληδόνες» από το φθαρτικό πέταλο το αίμα ρέει λόγω μη επαρκής αύξησης των διαφραγμάτων: κοτυληδόνες μεσολάχνιοι χώροι (ελικοειδείς αρτηρίες) μητρικό σύστημα (ενδομητρικές φλέβες). Δημιουργία λαχνωτού δέντρου.! Παραγωγή: προγεστερόνη, οιστρογονικές ορμόνες, χοριακή γοναδοτροπίνη και σωματομαμοτροπίνη (γαλακτογόνος). Αποβολή πλακούντα 30 λεπτά μετά τη γέννηση. Έμβρυο Μέτρηση ηλικίας: 3ο-5ο μήνα μέτρηση βρεγματουραίου μήκους. Αύξηση βάρους: τρεις τελευταίοι μήνες (+50%). Αντιληπτές κινήσεις: 5ος μήνας. Ακοή: 6ος μήνας, ευαισθησία στο φως: 7ος μήνας. Φυσιολογική περίοδος κύησης: 40 εβδομάδες μετά την τελευταία φυσιολογική εμμηνορρυσιακή περίοδο ή 38 εβδομάδες μετά τη γονιμοποίηση. 36η-38η εβδομάδα: πάχυνση μυομητρίου λέπτυνση κατώτερης μοίρας τραχήλου. Στάδια τοκετού Εξαφάνιση τραχήλου και διαστολή τραχήλου (10 λεπτά μεσοδιαστήματα) δημιουργία σάκου των νερών. Εξώθηση εμβρύου. (1 λεπτό μεσοδιαστήματα, 60-90s διάρκεια) Εκβολή πλακούντα και εμβρυϊκών υμένων. Συγγενείς ανωμαλίες Πρόωρος τοκετός: κύηση λιγότερο από 34 εβδομάδες. Σιαμαία δίδυμα: Α. ατελής διαχωρισμός έσω κυτταρικής μάζας ή εμβρυϊκού δίσκου ή Β. συνένωση δύο εμβρυϊκών δίσκων. Περίοδος περισσότερων δυσπλασιών: 2η-8η εβδομάδα (περίοδος οργανογένεσης). Αγγειακά ατυχήματα ατρησία εντέρων. Αμνιακές ταινίες ακρωτηριασμοί. Μηχανικές επιδράσεις π.χ. στρεβλοποδία (μικρή κοιλότητα μήτρας). Θαλοδομίδη > κοντά άκρα Προγεννητική διάγνωση Υπερηχογραφία Υπολογίζεται ηλικία: μέτρηση βρεγματουραίου μήκους, αμφιβρεγματικής διαμέτρου και περιμέτρου κρανίου. Βαθμός οστεοποίησης. Αμνιοπαρακέντηση (συνήθως 12η - 16η εβδομάδα της κύησης) Εισαγωγή βελόνας μέσω του κοιλιακού τοιχώματος και του τοιχώματος της μήτρας στην αμνιακή κοιλότητα - συλλογή αμνιακού υγρού.

27 Α-εμβρυϊκή πρωτεΐνη: δυσπλασίες νευρικού σωλήνα (εξέταση ορού μητέρας). Βιοψία χοριακής λάχνης (συνήθως 9η - 12η εβδομάδα της κύησης) Εισαγωγή βελόνας στον πλακούντα αναρρόφηση κυττάρων χοριακών λαχνών κυτταρογενετική ανάλυση.

28 Ανάπτυξη του πλακούντα κατά την πρώιμη και την όψιμη εμβρυϊκή περίοδο Ήδη αναφέραμε ότι τη 2η εβδομάδα της εμβρυϊκής ανάπτυξης σχηματίζονται οι πρωτογενείς λάχνες. Ήδη αναφέραμε τον σχηματισμό των τριών εξωεμβρυϊκών μεμβρανών. 3η εβδομάδα: διείσδυση κυττάρων του εξωεμβρυϊκού σωματοπλευρικού μεσοδέρματος στο κέντρο των πρωτογενών λαχνών και μέχρι τα τέλη της 3ης εβδομάδας > δευτερογενείς λάχνες 4η εβδομάδα: Τα κύτταρα του εξωεμβρυϊκού σωματοπλευρικού μεσοδέρματος διαφοροποιούνται σε τριχοειδή αγγεία (παρουσία τριχοειδών αγγείων εντός των δευτερογενών λαχνών) > τριτογενείς λάχνες (εξωτερικά: συγκυτιο- και εσωτερικά: τροφο-) Παράλληλα, την 4η εμβδομάδα γίνεται διαμόρφωση εξωτερικού κυτταροτροφοβλαστικού ελύτρου μέσω του οποίου αγκυροβολεί η εμβρυϊκή μοίρα του πλακούντα στη μητρική μοίρα του πλακούντα. Οι περισσότερες τροφοβλαστικές κοιλότητες περικυκλώνονται πλήρως από την συγκυτιοτροφοβλάστη (και περιφερικά καλύπτονται από την κυτταροτροφοβλάστη) και δημιουργούν έγκλειστα συγκύτια που περιέχουν μητρικό αίμα. 5η εβδομάδα: Εγκαθιδρύεται η κυκλοφορία του αίματος στον πλακούντα.

29 Πλακουντιακός φραγμός: συγκυτιοτροφοβλάστη + κυτταροτροφοβλάστη με βασικό υμένα + ενδοθηλιακά κύτταρα εμβρυικών αγγείων με βασικό υμένα Δομή της οριστικής (τριτογενούς) λάχνης) (5η - 20η εβδομάδα): Συγκυτιοτροφοβλάστη Κυτταροτροφοβλάστη Μεσεγχυματικός κεντρικός άξονας (συνδετικός ιστός άξονα λάχνης) Ινοβλάστες Λεία μυϊκά κύτταρα Κύτταρα Hofbauer (φαγοκύτταρα) πινοκυττάρωση - πέψη πρωτεϊνών Αρτηρίδια και τριχοειδή αγγεία Οι λάχνες επιμηκύνονται και διακλαδίζονται σε μεγάλο βαθμό > λαχνικό δένδρο, ιδίως στην περιοχή του εμβρυϊκού πόλου. Τοίχωμα λάχνης 20η εβδ-τέλος κύησης: Λέπτυνση τοιχώματος Συγκυτιοτροφοβλάστη > σχηματισμός κόμβων Κυτταροτροφοβλάστη > έντονη μείωση αριθμού, σποραδικά κύτταρα Κύτταρα Hofbauer > μείωση αριθμού Άμεση επαφή συγκυτιοτροφοβλάστης με ενδοθήλιο τριχοειδικών αγγείων Τέλος κύησης: Μετατροπή συνδετικού ιστού σε υαλοειδή ουσία

30 Φθαρτοί: Φθαρτός: η λειτουργική στιβάδα του ενδομητρίου της εγκύου γυναίκας Φθαρτικά κύτταρα: τα κύτταρα του συνδετικού ιστού του φθαρτού. Μέσω προγεστερόνης > διογκώνονται αραιοχρωματικά. Τα στρωματικά κύτταρα του χορίου του ενδομητρίου αυξάνουν σε μέγεθος και αποθηκεύουν λιπίδια και γλυκογόνο ως απάντηση στα υψηλά επίπεδα προγεστερόνης. Επίσης αυξημένη εκκριτική δραστηριότητα αδένων -οιδηματώδες, αγγειοβριθές ενδομήτριο. Φθαρτικά κύτταρα μέσω προγεστερόνης > διογκώνονται αραιοχρωματικά Φθαρτοποίηση: οι κυτταρικές και αγγειακές αλλαγές του ενδομητρίου κατά την εμφύτευση της βλαστοκύστης. Βασικός φθαρτός: το ενδομήτριο πάνω από τη θέση εμφύτευσης της βλαστοκύστης (μητρική μοίρα πλακούντα) > φθαρτικό πέταλο Θυλακοειδής φθαρτός: το λεπτό στρώμα του ενδομητρίου που καλύπτει το αναπτυσσόμενο κύημα και έρχεται σε επαφή με το εξωτερικό κυτταροτροφοβλαστικό έλυτρο (θα εκφυλιστεί τη 12η εβδομάδα) Τοιχωματικός ή γνήσιος φθαρτός: το ενδομήτριο που καλύπτει την υπόλοιπη επιφάνεια της κοιλότητας της μήτρας πλιν του τραχήλου Αποβολή του φθαρτού (κυοφόρο ενδομήτριο) κατά τον τοκετό

31 Μέχρι την 8η εβδ.: οι χοριακές λάχνες καλύπτουν όλη την έκταση του χοριακού πετάλου Στον αντεμβρυϊκό πόλο, οι χοριακές λάχνες συμπιέζονται από τον θυλακοειδή φθαρτό > εκφύλιση > λείο χόριο (άλαχνο χορίο) = μόνο χοριακό πέταλο Στον εμβρυϊκό πόλο, οι χοριακές λάχνες αυξάνονται σε αριθμό, μέγεθος και διακλαδώσεις > λαχνωτό χόριο (εμβρυϊκή μοίρα πλακούντα) = χοριακό πέταλο + χοριακές λάχνες 12η εβδ. (τέλος 3ου μήνα): ο θυλακοειδής φθαρτός έρχεται σε επαφή με τον τοιχωματικό φθαρτό > αποδόμηση θυλακοειδούς φθαρτού > συνένωση λείου χορίου με τοιχωματικό φθαρτό Μέχρι 22η εβδ.: διεύρυνση αμνιακής κοιλότητας > συνένωση αμνίου με λείο χόριο και τοιχωματικό φθαρτό > εξάλειψη χοριακής κοιλότητας και δημιουργία αμνιοχοριακής μεμβράνης Μέχρι 18η εβδ.: πλήρη ανάπτυξη πλακούντα 4ο-5ο μήνα: διαμόρφωση φθαρτικών ή πλακουντιακών διαφραγμάτων ανάπτυξη κοτυληδόνων ή λοβών (10 ή περισσότερες) 1 κοτυληδόνα: περιέχει 10 ή περισσότερες στελεχιαίες λάχνες με τις διακλαδώσεις τους Πλακουντιακή κυκλοφορία: η εμβρυική κυκλοφορία του αίματος είναι κλειστή (εντός αιμοφόρων αγγείων)

32 η μητρική κυκλοφορία του αίματος είναι ανοιχτή (δεν σχετίζεται με αιμοφόρα αγγεία) η ομφαλική φλέβα μεταφέρει οξυγονωμένο αίμα στο έμβρυο οι ομφαλικές αρτηρίες (x 2) επιστρέφουν αποξυγονωμένο αίμα στον πλακούντα Ανανέωση αίματος στους μεσολάχνιους χώρους του ώριμου πλακούντα: 3-4 φορές/λεπτό Θρέψη εμβρύου: 1η εβδομάδα κύησης > διάχυση 2η εβδομάδα κύησης > μητροπλακουκουντική κυκλοφορία - διάχυση Τέλος 3ης εβδομάδας κύησης > αρχέγονο καρδιαγγειακό σύστημα - τριτογενείς λάχνες πλακούντα Εκκρίσεις ορμονών από πλακούντα: Κυτταροτροφοβλάστη: σωματοστατίνη, ανασταλτίνη Συγκυτιοτροφοβλάστη: Προγεστερόνης από μητρική χοληστερόλη και οιστρογόνων Χοριακή γοναδοτροπίνη (HCG) > συντήρηση ωχρού σωματίου κυήσεως Χοριακή σωματομαμοτροπίνη (HCS) > (πλακουντική γαλακτογόνος ορμόνη) γαλακτογόνος δράση (προετοιμασία μαζικού αδένα) και ενίσχυση ανάπτυξης του εμβρύου Χοριακή θυρεοτροπίνη, χοριακή κορτικοτροπίνη Παρεμπόδιση απόρριψης του πλακούντα/εμβρύου από το ανοσοποιητικό σύστημα της μητέρας Φθαρτός: εξασφάλιση ανοσοπροστατευτικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του εμβρύου Φθαρτικά κύτταρα: παραγωγή ανοσοκατασταλτικών ουσιών (προσταγλαδίνες) > αναστολή ενεργοποίησης των ΝΚ cells της μητέρας ιείσδυση στο ενδομήτριο λεμφοκυττάρων που παράγουν IL-2 > παρεμπόδιση απόρριψης του πλακούντα/εμβρύου ως ετερομόσχευμα Οι συγκυτιοτροφοβλάστες δεν εκφράζουν αντιγόνα του μείζονος συμπλέγματος ιστοσυμβατότητας (MHC) τάξης ΙΙ > δεν ενεργοποιείται αντίδραση απόρριψης