ΘΕΜΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ, ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΕΙΡΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης ΘΕΜΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ, ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΕΙΡΑΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ Γεωλόγος Ιούνιος 2013

2 «Η φύσις μηδέν μήτε ατελές ποιεί μήτε μάτην.» Αριστοτέλης, π.χ.

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν τεύχος αποτελεί την μεταπτυχιακή διατριβή ειδίκευσης με θέμα «Περιβαλλοντική μελέτη της λεκάνης του Θολοποτάμου ποταμού, Δήμου Αιγείρας», η οποία εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Υδρογεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον». Η ανάθεση του θέματος έγινε από την Λέκτορα του Τμήματος Γεωλογίας κ. Ζαγγανά Ελένη και η μελέτη ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του Μετά την περάτωση της εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Ζαγγανά για την άψογη συνεργασία μας, την πολύτιμη βοήθειά της, αλλά και την υπομονή της καθ όλη τη διάρκεια του έργου. Ευχαριστώ θερμά τον Καθηγητή κ. Λαμπράκη καθώς και τον Αναπληρωτή καθηγητή κ. Σαμπατακάκη, για την συμμετοχή τους στην τριμελή επιτροπή και για την κριτική ανάγνωση της μεταπτυχιακής μου εργασίας. Ευχαριστώ επίσης τον Επ. Καθηγητή κ. Νικολακόπουλο για τη βοήθεια του σε θέματα GIS. Επιπλέον, ευχαριστώ όλους τους καθηγητές που συμμετείχαν στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα, καθώς μου παρείχαν τις απαραίτητες γνώσεις για την υλοποίηση του έργου αυτού. Ευχαριστώ τους υπεύθυνους της τοπικής κοινωνίας και συγκεκριμένα τον κ. Ι. Παναγιωτόπουλο, αντιδήμαρχο του Δήμου Αιγείρας, τον κ. Μ. Μυλωνά και τον κ. Δ. Μυλωνά, πρώην Δήμαρχο Αιγείρας. Επίσης, τους ιδιοκτήτες των γεωτρήσεων και τους υπόλοιπους κατοίκους της μελετηθείσας περιοχής για την ζεστή τους φιλοξενία και συνεργασία. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους φίλους και συναδέλφους μεταπτυχιακούς φοιτητές, Ρουμελιώτη Περσεφόνη, Αθανασόπουλο Νικόλαο και Αγγελή Γιώργο για την άριστη συνεργασία μας στο εργαστήριο και τις εργασίες υπαίθρου, αλλά και για την αμέριστη βοήθεια τους. Επιπλέον, στον υποψήφιο διδάκτορα Τσερόλα Παναγιώτη, για την βοήθεια και καθοδήγηση του στα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και τις πολύτιμες συμβουλές του σε όποια δυσκολία παρουσιάστηκε. Τέλος, δε θα μπορούσα να ξεχάσω τα μέλη της οικογένειάς μου και τους ευχαριστώ θερμά για όλη την συμπαράσταση και βοήθεια που μου παρείχαν μέχρι την τελική διεκπεραίωση της εργασίας μου.

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή ειδίκευσης εκπονήθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστήμιου Πατρών, στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με γενικό θέμα «Γεωεπιστήμες και περιβάλλον». Σκοπός της εργασίας είναι η περιβαλλοντική και υδρογεωλογική μελέτη της λεκάνης του Θολοποτάμου ποταμού, Δήμου Αιγείρας, ενώ η ευρύτερη περιοχή έρευνας περιλαμβάνει επίσης τις υδρολογικές λεκάνες των ποταμών Κράθι και Κριού. Προκειμένου να εξαχθούν τα κατάλληλα αποτελέσματα, προηγήθηκε επεξεργασία και μελέτη των γεωλογικών, υδρογεωλογικών και μετεωρολογικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, ύστερα από την απαραίτητη συλλογή δεδομένων. Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται ως επί το πλείστον από πρόσφατους Πλειο- Πλειστοκαινικούς και Τεταρτογενείς σχηματισμούς στο πεδινό και ημιορεινό της τμήμα, ενώ στις πιο ορεινές τοποθεσίες οι σχηματισμοί είναι αλπικοί και συγκαταλέγονται κυρίως στη γεωτεκτονική ζώνη Ωλονού Πίνδου. Πιο συγκεκριμένα, στην πεδινή περιοχή, εμφανίζονται σε μεγάλη έκσταση μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή, συνιστώντας έτσι το κύριο υδροφόρο στρώμα της περιοχής, ενώ στα μεγαλύτερα υψόμετρα διακρίνουμε ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου αλλά και της ζώνης Τριπόλεως. Από τεκτονικής άποψης, η περιοχή είναι ιδιαίτερα ενεργή, γεγονός που έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην μεταλπική ιζηματογένεση, στη διαμόρφωση της γεωμορφολογίας αλλά και στην ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου. Η εκφόρτιση του συστήματος της περιοχής πραγματοποιείται μέσω ενός πλήθους πηγών, σχηματίζοντας έτσι τις υπό μελέτη υδρολογικές λεκάνες. Όσον αφορά τον Θολοπόταμο, οι πηγές του βρίσκονται σε Πλειο-Πλειστοκαινικό γεωλογικό υπόβαθρο μαργαϊκής σύστασης, σε αντίθεση με τους ποταμούς Κράθι και Κριό, των οποίων οι πηγές εμφανίζονται στην επώθηση της ζώνης Πίνδου με την Τριπόλεως. Σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν, τα νερά της υπό έρευνα περιοχής ομαδοποιούνται σε τέσσερις κύριους υδροχημικούς τύπους: Τα νερά με χημικό τύπο Ca- Mg-HCO 3 τα οποία αποτελούν το επικρατέστερο τύπο υδάτων της περιοχής, τα νερά με χημικό τύπο Ca-Mg-HCO 3 -SO 4 που έχουν σχετικά μεγάλη εμφάνιση, τα νερά με τύπο Ca-HCO3 που εμφανίζονται ελάχιστα και τέλος αυτά με χημικό τύπο Ca-Na-HCO 3 -Cl-S που αποτελούν τμήμα της περιοχής και συναντήθηκαν μόνο σε μια τοποθεσία. ii

5 Επιπλέον, οι τιμές των ιοντικών λόγων Na + /K + και (Ca 2+ +Mg 2+ )/(Na + +K + ) δείχνουν τη διαφοροποίηση μεταξύ των σημείων εμπλουτισμού του υδροφόρου και των σημείων στα κατάντη τμήματα του υδροφόρου, δηλαδή στις περιοχές εκφόρτισης του υδροφόρου. iii

6 ABSTRACT The purpose of this Master Thesis is to deal with the environmental and hydrochemical conditions of the basin of the river Tholopotamos, in Aigeira, Achaia. The study area also includes the neighboring basins of the rivers Krios and Krathis. In order to export the final results, firstly the necessary data were gathered and then they were appropriately elaborated. The lower and plain regions of the study area consist of recent Pleio-Pleistocene and Quaternary formations, whereas the higher and mountainous regions are comprised of the alpine formations of the Olonos Pindos geotectonic Zone. Specifically, the plain areas are covered by marls, conglomerates and sandstones which appear in a great scale, comprising the main aquifer bed of the basin of Tholopotamos. On the other hand, the alpine bedrock of the mountainous areas consists of limestone of the Olonos Pindos or the Tripoli s Zone. The aquifer discharges through numerous springs that are located on the marls formations, in contrast to the springs of Krathis and Krios basins, which occur on the overthrust of the Olonos zone over the Tripoli s one. Αccording to the chemical analysis, the study areas waters can be classified in three categories: waters with hydrochemical type Ca-Mg-HCO 3, which are the most common for the study area, waters with hydrochemical type Ca-Mg-HCO 3 -SO 4 which appear in a rather great scale, waters with type Ca-HCO 3 that appear in one area and lastly, those with chemical type Ca- Na-HCO 3 -Cl-S which were found only in one place. iv

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... v 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΘΕΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΝΙΔΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ Ζώνη Ωλονού - Πίνδου Ζώνη Γαβρόβου - Τριπόλεως ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αλπικοί σχηματισμοί Μετα αλπικοί σχηματισμοί ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αλπικοί σχηματισμοί Μετα αλπικοί σχηματισμοί v

8 2.5 ΣΕΙΣΜΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Υδρολογικές λεκάνες Υδρογραφικό δίκτυο α) Κράθις.. 49 β) Κριός γ) Θολοπόταμος Ποσοτική ανάλυση αναγλύφου ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 59 α) Ανεμολογικά χαρακτηριστικά β) Υγρασία γ) Ηλιακή ακτινοβολία.. 64 δ) Θερμοκρασία το αέρα ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα (Ρ) Επεξεργασία βροχομετρικών παρατηρήσεων Ομογενοποίηση βροχομετρικών παρατηρήσεων Προσδιορισμός βροχοβαθμίδας Εξατμισοδιαπονή (Ε) Κατείσδυση (Ι) Επιφανειακή απορροή (R) vi

9 4.3.5 Προσεγγιστικό ισοζύγιο περιοχής μελέτης ΚΛΙΜΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ Φυσικοχημικές παράμετροι (in situ μετρήσεις) Μετρήσεις κύριων στοιχείων Μετρήσεις ιχνοστοιχείων ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ Φυσικοχημικές παράμετροι Θερμοκρασία υδάτων (σε ο C) ph Ηλεκτρική αγωγιμότητα (Ε C ) Συνολικά διαλελυμένα στερεά (TDS) Κύρια στοιχεία (κατιόντα και ανιόντα) Ασβέστιο (Ca 2+ ) Μαγνήσιο (Μg 2+ ) Νάτριο (Na 2+ ) και Κάλιο (Κ + ) Θειϊκή ρίζα (SO 2-4 ) Όξινα ανθρακικά ιόντα (HCO3 - ) vii

10 Νιτρικά (NO - 3 ), Νιτρώδη ανιόντα (NO - 2 ) και Αμμωνία (ΝΗ + 4 ) Χλώριο (Cl - ) Φθόριο (F - ) και Φωσφορικά ιόντα (PO 3-4 ) Ιχνοστοιχεία ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 129 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 1.1: Γεωγραφική θέση της περιοχής έρευνας : Άποψη της παράκτιας περιοχής της Αιγείρας : Υδατικό διαμέρισμα βόρειας Πελοποννήσου : Άποψη από το αρχαίο θέατρο της Αιγείρας : Το αρχαίο θέατρο της Αιγείρας : Το μικτό δάσος ελάτων και πλατάνων στον Χελμό : Τοπίο στο δάσος Περιθωρίου (Ζαρούχλα) : Καστανιά που συναντάται στην ορεινή Αχαΐα : Χαρακτηριστικές κερασιές στην ορεινή Αχαΐα : Χρυσαετός και σπάνιο είδος όρνιου που συναντάται στην Αχαΐα : Απεικόνιση των κινήσεων των λιθοσφαιρικών πλακών στον Ελλαδικό χώρο : Στρωματογραφικές στήλες ορισμένων ενοτήτων των εξωτερικών Ελληνίδων : Γεωτεκτονική διάταξη των Ελληνίδων ζωνών (Mountrakis et al. 1983) : Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη αντιπροσωπευτική της ζώνης Ωλονού Πίνδου (από Μουντράκης, 1985, τροποποιημένη) : Διαδοχικές λιθοστρωματογραφικές στήλες που δείχνουν την παλαιογεωγραφική viii

11 διαίρεση της ζώνης Πίνδου σε τρεις υποζώνες κατά AUBUIN (1959) : Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη της ζώνης Γαβρόβου Τρίπολης (από Μουντράκης, 1985, τροποποιημένη) : Γεωλογικός χάρτης της περιοχής (από ΙΓΜΕ) : Διάρθρωση αλπικών σχηματισμών περιοχής μελέτης (τροποποιημένη από φύλλο χάρτη ΙΓΜΕ Δερβένι, 1:50.000) : Διάρθρωση μετα-αλπικών σχηματισμών περιοχής μελέτης και η μεταξύ τους συσχέτιση (τροποποιημένη από φύλλο χάρτη ΙΓΜΕ Δερβένι, 1:50.000) : Τεκτονικός χάρτης περιοχής : Γεωτεκτονικός χάρτης περιοχής Χάρτης με τις κυριότερες νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις του Ελληνικού χώρου (Κατά Rondogianni 1984) : Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου (ΟΑΣΠ, 1989) : Κατανομή επικέντρων επιφανειακών και ενδιαμέσου βάθους σεισμών : Όρος Εβροστίνα Αχαίας : Βραχώδες τοπίο στην Ξεροβούνα (τοποθεσία Βουνάκι) : Τοπογραφικός χάρτης περιοχής : Γεωμορφολογικός χάρτης περιοχής : Χάρτης κλίσεων περιοχής : Ψηφιακό Υψομετρικό Μοντέλο περιοχής με το υδρογραφικό δίκτυο σε υπέρθεση : Υδρολογικές λεκάνες ευρύτερης περιοχής : Απεικόνιση κύριου υδρογραφικού δικτύου περιοχής μελέτης : Τεκτονικός χάρτης σε συνδυασμό με το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής : Φαράγγι του Περιστεριώνα, απ όπου διέρχεται ο Κράθις : Τα Ύδατα της Στυγός και άποψη της κοιλάδας του Κράθι : Ποταμός Κράθις : Πηγή του ποταμού Κριού.. 51 ix

12 3.14: Καταρράκτης του Κριού στην τοποθεσία Μοναστήριον : Εκβολή του Θολοποτάμου στη θάλασσα της Αιγείρας : Κατάταξη κλάδων ποταμών περιοχής κατά Strahler (1964) : Ο κύκλος του νερού σύμφωνα με την Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, USGS : Ονομασίες του ανέμου σε σχέση με την διεύθυνσή του (σε μοίρες) : Ετήσιο ανεμολογικό ακτινωτό διάγραμμα για τον σταθμό Άνω Ακράτας : Διάγραμμα κατανομής εμφάνισης ανέμων με βάση τη διεύθυνσή τους : Διακύμανση μέσης ετήσιας σχετικής υγρασίας (%) : Κατανομή μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας (%) : Κατανομή μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας ( C) : Διακύμανση μέσης ετήσιας θερμοκρασίας ( C) : Ετήσια κατανομή βροχοπτώσεων για την περίοδο : Διπλές αθροιστικές καμπύλες των βροχομετρικών δεδομένων των σταθμών : Γραφική απεικόνιση μεταβολής ύψους βροχής συναρτήσει του υψομέτρου : Βροχομετρικός χάρτης της περιοχής μελέτης : Βροχομετρικός χάρτης με το υδρογραφικό δίκτυο σε υπέρθεση : Σχηματική κατανομή του υδρολογικού ισοζυγίου για τη λεκάνη του Θολοποτάμου : Διάγραμμα κατάταξης κλιμάτων για την Ελλάδα : Υδρολιθολογικός χάρτης της περιοχής μελέτης : Σημεία δειγματοληψίας στην περιοχή έρευνας : Γεωλογικός χάρτης με σημεία δειγματοληψίας : Πηγή στη θέση Μάρμαρα (δείγμα ΧΡ1) : Υδρομαστευτικό έργο στη θέση Ζευγολατιό (δείγμα ΧΡ4) : Υδρευτική Γεώτρηση Αγ. Βασιλείου ΙΓΜΕ ΑΓ114 (δείγμα ΧΡ6) : Πηγές Γουλά (παραπόταμος Κριού) (δείγμα ΧΡ7) : Υδρομαστευτικό έργο πηγής Παλαιοκάτουνα (δείγμα ΧΡ8). 97 x

13 6.8: Θολοπόταμος (δείγμα ΧΡ10) : Εκβολές Θολοποτάμου στον Κορινθιακό : Επικάθιση αλάτων εντός της δεξαμενής : Κρούστα αλάτων στην διατομή των σωληνώσεων : Συσκευή μεθόδου τιτλοδότησης της Hach : Φασματοφωτόμετρο μοριακής απορόφησης Hach (DR/4000) : Χωρική κατανομή θερμοκρασίας στην περιοχή δειγματοληψίας ( C) : Χωρική κατανομή ηλεκτρικής αγωγιμότητας (μs/cm) : Χωρική κατανομή TDS : Χωρική κατανομή ασβεστίου : Χωρική κατανομή μαγνησίου : Ιοντικός λόγος Mg/Ca για τα δείγματα των υδάτων της περιοχής : Χωρική κατανομή Νατρίου (mg/lt) : Χωρική κατανομή Καλίου (mg/lt) : Ιοντικός λόγος Na/K για τα δείγματα των υδάτων της περιοχής : Ιοντικός λόγος (Mg+Ca)/(Na+K) για τα δείγματα των υδάτων της περιοχής : Διάγραμμα καταλληλότητας άρδευσης υπόγειων νερών : Χωρική κατανομή θειϊκών ιόντων : Χωρική κατανομή όξινων ανθρακικών ιόντων : Χωρική κατανομή νιτρικών ανιόντων : Χωρική κατανομή νιτρωδών ανιόντων : Χωρική κατανομή αμμωνίας : Χωρική κατανομή χλωρίου : Χωρική κατανομή Στροντίου : Χωρική κατανομή Μολύβδου : Διάγραμμα απεικόνισης των χημικών αναλύσεων του νερού κατά Piper (1944) xi

14 6.34: Διάγραμμα Durov για απεικόνιση των χημικών αναλύσεων του νερού (1950) : Ημιλογαρθιμικό διάγραμμα για τις χημικές αναλύσεις, κατά Schoeller (1962) : Ακτινωτά διαγράμματα για τα δείγματα υδάτων της περιοχής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 3.1: Κατάταξη κλάδων ποταμών περιοχής, κατά Strahler (1964) : Μορφολογικές παράμετροι υδρογραφικού δικτύου περιοχής : Μέσες τιμές ετήσιας θερμοκρασίας ( C) για τα έτη : Υδρομετεωρολογικοί σταθμοί περιοχής έρευνας : Συγκεντρωτικά στοιχεία βροχομετρικών σταθμών για τα έτη : Αντιστοιχία υψομέτρου ύψους υετού : Συντελεστές κατείσδυσης ανά γεωλογικό σχηματισμό (Νίκας, 2004) : Όγκος νερού που κατεισδύει στην λεκάνη απορροής για την περιοχή (Νίκας, 2004) : Προσεγγιστικό ισοζύγιο ύδατος της υπό μελέτη περιοχής : Φυσικοχημικές παράμετροι για τα δείγματα της περιοχής : Ταξινόμηση των νερών με βάση τα TDS, κατά Davis and De Wiest (1966) : Συγκεντρωτικές τιμές κατιόντων και ανιόντων για τα δείγματα (σε mg/lt) : Ταξινόμηση νερών με βάση των ολική σκληρότητα κατά Sawyer McCarty (1967) : Συγκεντρωτικές τιμές για τις συγκεντρώσεις των ιχνοστοιχείων για τα δείγματα : Οι υδροχημικοί τύποι των υδάτων της υπό μελέτη περιοχής. 125 xii

15 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1

16 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.1 ΘΕΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η περιοχή που μελετάται στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία, είναι η ευρύτερη περιοχή της Αιγείρας και συγκεκριμένα η υδρολογική λεκάνη του Θολοποτάμου ποταμού. Βρίσκεται στην Βορειοανατολική πλευρά της Πελοποννήσου, στο ΒΑ τμήμα του νομού Αχαΐας, στα σύνορα με τον νομό Κορινθίας (Εικ. 1.1). Σύμφωνα με το Ελληνικό Σύστημα Προβολής (Ε.Γ.Σ.Α. 87) οι συντεταγμένες των γεωγραφικών ορίων που ορίζουν την υπό μελέτη περιοχή είναι από ανατολικά έως και από βόρεια έως Εικόνα 1.1: Γεωγραφική θέση της περιοχής έρευνας 2

17 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Γεωμορφολογικά, η περιοχή έρευνας οριοθετείται στα βόρεια από τον Κορινθιακό Κόλπο, ενώ στα νότια ορίζεται από τους ορεινούς όγκους Μαύρον Όρος, Ξεροβούνα (πρόποδες Χελμού) και στα ανατολικά από την Εβροστίνα, απαρτίζοντας έτσι τις πιο σημαντικές υδρολογικές λεκάνες, των ποταμών Κριού, Κράθη και Θολοποτάμου Αιγείρας. Για την μελέτη της περιοχής χρησιμοποιήθηκε γεωλογικός χάρτης του ΙΓΜΕ κλίμακας 1: και συγκεκριμένα το φύλλο Δερβένι (Τσόφλιας Π., και ), αλλά και τοπογραφικός χάρτης της ΓΥΣ 1: Εικόνα 1.2: Άποψη της παράκτιας περιοχής της Αιγείρας ( 1.2 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Όπως ορίζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής (Υ.Π.Ε.Κ.Α.) η περιοχή έρευνας συμπεριλαμβάνεται στο Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (GR02) (Εικ.1.3). Η Αιγείρα διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και συγκεκριμένα στην Περιφερειακή Ενότητα Αχαΐας. Στο παρελθόν ανήκε στον καποδιστριακό Δήμο Αιγείρας, ο οποίος είχε συσταθεί από τη συνένωση των παλαιότερων κοινοτήτων που στη συνέχεια αποτέλεσαν τα δημοτικά διαμερίσματά του. Όμως το 2010, το σχέδιο αυτό καταργήθηκε και εφαρμόστηκε το πρόγραμμα «Καλλικράτης», με συνέπεια να ενταχθεί πλέον η Αιγείρα στον δήμο Αιγιαλείας. 3

18 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εικόνα 1.3: Υδατικό διαμέρισμα βόρειας Πελοποννήσου (Υ.Π.Ε.Κ.Α.) Τα δημοτικά διαμερίσματα από τα οποία αποτελείτο ο Δήμος Αιγείρας ήταν τα εξής: Αιγείρα, Αιγές, Αλμυρός, Λαμπινός, Αμπελόκηποι, Παλαιοκάτωνα, Βελάς, Πιμπαίϊκα, Μοναστήρι, Όαση, Περιθώριο, Σελιάνα, Σινεβρό, Κασάνεβα και Χρυσάνθιον. Στον Δήμο Αιγιαλείας, όπως διαμορφώθηκε μετά το σχέδιο «Καλλικράτης», συμπεριλαμβάνονται πλέον όλοι οι οικισμοί και οι πόλεις των πρώην δήμων Αιγείρας, Αιγίου, Ακράτας, Διακοπτού, Ερινεού και Συμπολιτείας. Η συνολική έκταση του δήμου είναι 729,42 km 2 και με βάση τα αποτελέσματα της απογραφής του μόνιμου πληθυσμού της Ελλάδος (Ελληνικής Στατιστικής Αρχής Ε.Σ.Υ.Ε.) για το έτος 2011, προέκυψε ότι έχει πληθυσμό κατοίκους, με πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού 68,79 ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. 1.3 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η αρχαία πόλη της Αιγείρας βρισκόταν στη νότια ακτή του κορινθιακού κόλπου, στον λόφο Παλαιόκαστρο, ανατολικά της σημερινής Αιγείρας. Αναφέρεται επίσης από τον Όμηρο, με το όνομα Υπηρεσία, και μάλιστα λέγεται ότι αποτελούσε τμήμα του βασιλείου του Αγαμέμνονα, με το οποίο συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο. Κατά την μυκηναϊκή εποχή άρχισε να αναπτύσσεται σημαντικά, μέχρι που εξελίχθηκε σε μια πόλη που ήκμασε ιδιαίτερα 4

19 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μελέτες, φαίνεται ότι η πόλη καταστράφηκε κατά τον 4 ο αιώνα μ.χ. πιθανότατα λόγω κάποιου ισχυρού σεισμού ή παλιρροϊκού κύματος. Σήμερα με τη βοήθεια του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και του επικεφαλής Dr. Walter Gauss, έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφές σε ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας Αιγείρας και πολλά σημαντικά μνημεία έχουν έρθει στην επιφάνεια. Συγκεκριμένα έχουν βρεθεί τμήματα πολλών κτιρίων, δύο Ναοί, το Γυμνάσιο, η Ακρόπολη καθώς και το αρχαίο Θέατρο της πόλης (Εικόνες 1.4, 1.5.). Το θέατρο της αρχαίας Αιγείρας είναι ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Βρίσκεται σε υψόμετρο 350μ πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βόρεια της Ακρόπολης. Η κατασκευή του χρονολογείται στο πρώτο μισό του 3 ου αι. π.χ., γύρω στα π.χ. Το κοίλο του αντικρίζει τον Κορινθιακό κόλπο και έχει θέα μέχρι τις ακτές της Στερεάς Ελλάδας. Αυτό που κάνει πρωτότυπο και ιδιαίτερο το συγκεκριμένο αρχαίο θέατρο, είναι ότι έχει λαξευτεί πάνω στον φυσικό βράχο και συγκεκριμένα πάνω σε κροκαλοπαγές πέτρωμα. Στις μέρες μας το θέατρο αυτό έχει συντηρηθεί και χρησιμοποιείται για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις και παραστάσεις. Εικόνα 1.4: Άποψη από το αρχαίο θέατρο της Αιγείρας ( 5

20 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εικόνα 1.5: Το αρχαίο θέατρο της Αιγείρας ( Ο ρωμαϊκός λιμένας της αρχαίας Αιγείρας βρισκόταν στους πρόποδες του Παλαιοκάστρου, στον μυχό του οικισμού Μαύρα Λιθάρια. Πρόκειται για μια περιοχή με το πλεονέκτημα της πολύ καλής διαμόρφωσης φυσικού λιμανιού, που προστάτευε τα πλοία από τους ισχυρούς ανατολικούς και βορειοανατολικούς ανέμους. Τα κατάλοιπα του αρχαίου λιμανιού εκτείνονται σε μήκος 100μ. στην ακτή και έχει σωθεί καλύτερα το ανατολικό του τμήμα. Έτσι έχουν εντοπιστεί, στην ξηρά πλέον, οι εγκαταστάσεις του λιμένα, υπολείμματα κυματοθραύστη και μόλου. Τα ευρήματα χρονολογούνται πιθανώς κατά τον 2 ο -3 ο αιώνα μ.χ. Δυστυχώς όμως, η συνολική τοπογραφία του αρχαίου λιμένα έχει αλλοιωθεί σημαντικά, εξαιτίας διάφορων γεωλογικών παραγόντων, κυρίως λόγω διάβρωσης και ανύψωσης της ακτής αλλά και λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης (οικοδόμηση κτλ). Αυτό αποτελεί κιόλας αντικείμενο μελέτης για τις δραματικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα γεωλογικά φαινόμενα στην τοπογραφία και την ιστορία μιας περιοχής. 6

21 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.4 ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Αχαΐας χαρακτηρίζεται από ως επί το πλείστον βουνά με έντονο ανάγλυφο, δηλαδή με απότομες κορυφές, πλαγιές, κοιλάδες και φαράγγια, με συνέπεια να δημιουργείται σε συνδυασμό με το κλίμα ένα περιβάλλον πλούσιο σε δασική βλάστηση. Συγκεκριμένα, έχουμε την παρουσία πολλών ελάτων που καλύπτουν και το μεγαλύτερο μέρος της ορεινής περιοχής, μαυρόπευκα, πλατύφυλλες βελανιδιές, κυπαρίσσια κτλ. Αυτά δημιουργούν συστάδες ή ολόκληρα αμιγή δάση, αλλά και μικτά δάση. Χαρακτηριστικό μικτό δάσος είναι αυτό που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της περιοχής όπου περιβάλλει την λίμνη Τσιβλού και συνεχίζεται στην κοιλάδα του ποταμού Κράθι (Εικ. 1.6). Εικόνα 1.6: Το μικτό δάσος ελάτων και πλατάνων στον Χελμό ( Μεγάλης χλωριδικής αξίας είναι το δάσος του Περιθωρίου, που βρίσκεται στο Δήμο Αιγείρας και απ όπου πηγάζει ο Κριός. Καταλαμβάνει έκταση στρέμματα και ενώνεται με το δάσος της Ζαρούχλας, δημιουργώντας έτσι το μεγαλύτερο σε έκταση δάσος από πεύκα, έλατα, καστανιές και πουρνάρι στην Αχαΐα (Εικ. 1.7). 7

22 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εικόνα 1.7: Τοπίο στο δάσος Περιθωρίου (Ζαρούχλα) ( Επίσης στην χλωρίδα της ορεινής ανατολικής Αχαΐας περιλαμβάνονται πολλά ποώδη φυτά, και μάλιστα συναντώνται τα περισσότερα είδη θάμνων και αυτοφυών δέντρων που υπάρχουν στην Ελλάδα. Τα είδη βλάστησης που κυριαρχούν στην περιοχή είναι τα αείφυλλαπλατύφυλλα που καλύπτουν πάνω από το 50% της περιοχής, το πουρνάρι, οι χαρουπιές, η δάφνη κτλ. Στα νοτιοδυτικά όρια της περιοχής μελέτης, στο όρος του Χελμού και στα Ύδατα της Στυγός απ όπου πηγάζει ο Κράθις, υπάρχει η μεγαλύτερη ποικιλία σπάνιων φυτών (κυκλάμινα, τουλίπες, σπάνιες ορχιδέες), γεγονός που καθιστά την περιοχή Ζώνη Ειδικής Προστασίας, σύμφωνα με το Δίκτυο «Natura 2000». Αξίζει να σημειωθεί πως ο Χελμός αποτελεί μοναδικό μέρος εμφάνισης σε Ευρωπαικο έδαφος για τα σπάνια ασιατικά φυτά Arnebia densiflora και Solenantus stamineus. Επίσης στις λιγότερο ορεινές περιοχές ευδοκιμούν αμυγδαλιές, καστανιές, πολλές κερασιές και αμπέλια (Εικ. 1.8, 1.9). 8

23 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εικόνα 1.8: Καστανιά που συναντάται στην ορεινή Αχαΐα ( Εικόνα 1.9: Χαρακτηριστικές κερασιές στην ορεινή Αχαΐα 9

24 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.5 ΠΑΝΙΔΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η πλούσια φυτοκάλυψη που προαναφέραμε αποτελεί καταφύγιο και τροφή για την πανίδα της περιοχής, η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από άγρια ζώα. Δεν κυριαρχούν πολύ μεγάλα θηλαστικά, εκτός βέβαια από το αγριογούρουνο. Επίσης έχουμε την εμφάνιση της βίδρας, ένα μικρό θηλαστικό που αποτελεί προστατευόμενο είδος λόγω της σπανιότητάς του. Από τα μικρότερα σαρκοφάγα, σημαντική είναι η εμφάνιση της αλεπούς, του ασβού και της σπάνιας αγριόγατας. Επίσης, συναντώνται σε μεγάλο αριθμό και κουνάβια και νυφίτσες. Όσον αφορά τα πτηνά που συναντάμε στην ευρύτερη περιοχή της ορεινής Αχαΐας, έχουν παρατηρηθεί περίπου 150 διαφορετικά είδη πουλιών. Τα κυριότερα είναι οι δρυοκολάπτες, η φάσσα, ο κότσυφας, ο σπίνος, ο κοκκινολαίμης, οι κουρούνες και η τσίχλα, ενώ στα ποτάμια καταδύεται και τρέφεται ο νεροκότσυφας. Από τα αρπακτικά πτηνά, κυριαρχεί ο χρυσαετός (Εικ. 1.10) και ο πετρίτης. Επίσης, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι στα ορεινά της περιοχής είναι η μοναδική αποικία σε ολόκληρη την Πελοπόννησο που απαντάται το αρπακτικό όρνιο (Εικ. 1.10). Αξίζει να προσθέσουμε πως στις κορυφές του Χελμού έχουν παρατηρηθεί να πετούν τα σπανιότερα είδη πεταλούδας σε όλη την Ελλάδα. Τέλος, ο κατάλογος της πανίδας συμπληρώνεται με την σημαντική παρουσία της πέστροφας, αλλά και των ερπετών και αμφιβίων. Εικόνα 1.10: Χρυσαετός (αριστερά) και σπάνιο είδος όρνιου που συναντάται στην Αχαΐα (δεξιά) ( 10

25 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.6. ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Στην περιοχή μελέτης, η ανθρώπινη δραστηριότητα και οικονομία επικεντρώνεται στην αγροτική καλλιέργεια των διαφόρων ειδών που ήδη προαναφέραμε, όπως για παράδειγμα κερασιές, αμπέλια (απ όπου πήρε και το όνομά του ο οικισμός Αμπελόκηποι) και ελαιώνες. Παράγεται επίσης σταφίδα καθώς και μέλι (στις ορεινές περιοχές συναντάμε αρκετά μελίσσια). Τέλος, στην παράκτια περιοχή της Αιγείρας αλλά και στις ορεινές λίμνες δραστηριοποιείται το ψάρεμα. Όσον αφορά τις εποχιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα, η περιοχή ενδείκνυται για διάφορα είδη σπορ, και γενικά αποτελεί τουριστικό προορισμό για πεζοπορία, ορειβασία στις ορεινές περιοχές, κατάβαση στα φαράγγια, κανόε καγιάκ στα ποτάμια κτλ. 11

26 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 12

27 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ- ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Η δράση πολλών τεκτοορογενετικών διεργασιών που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της γεωλογικής ιστορίας, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της γεωλογικής δομής της Ελλάδας. Η γεωτεκτονική θέση της Ελλάδας στο παρελθόν, βρισκόταν στον χώρο όπου γίνονταν οι τεκτονικές διεργασίες στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών Λαυρασίας και Γκοντβάνας. Συνεπώς, η γεωτεκτονική εξέλιξη της Ελλάδας συνδέεται στενά με τη γεωτεκτονική εξέλιξη της ευρύτερης αυτής περιοχής του ορίου των δύο λιθοσφαιρικών πλακών, που θα μπορούσε γενικά να ταυτισθεί με τον χώρο των Μεσογειακών χωρών. Στην Εικόνα 2.1 φαίνονται οι κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών στον Ελληνικό χώρο, όπως γίνονται σήμερα. Εικόνα 2.1: Απεικόνιση των κινήσεων των λιθοσφαιρικών πλακών στον Ελλαδικό χώρο ( 13

28 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 2.2 ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ Η μελετηθείσα περιοχή, εκτός από τους μετα-αλπικούς σχηματισμούς, περιέχει και αρκετούς αλπικούς σχηματισμούς που ανήκουν στις γεωτεκτονικές ζώνες Ωλονού Πίνδου και Γαβρόβου Τριπόλεως, οι οποίες ανήκουν στις Εξωτερικές Ελληνίδες (Μουντράκης, 1985). Οι Ελληνίδες οροσειρές διαχωρίζονται σε δύο μεγάλες δομικές περιοχές, τις Εσωτερικές και τις Εξωτερικές Ελληνίδες. Ο διαχωρισμός αυτός έγινε με βάση τις ηλικίες παραμόρφωσης ή μεταμόρφωσης των πετρωμάτων, τα πετρογραφικά-πετρολογικά χαρακτηριστικά καθώς και τη γεωμετρία και κινηματική των τεκτονικών δομών. Ως τμήμα του ευρύτερου Αλπικού χώρου, οι οροσειρές αυτές οφείλουν τη γένεσή τους στη σύγκρουση της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας, με ταυτόχρονη καταβύθιση του ωκεανού της Τηθύος (Δούτσος, 2002). Οι «Εσωτερικές Ελληνίδες» αποτελούν δομικές περιοχές πολυσύνθετων τεκτονικά κρυσταλλικών πετρωμάτων Κρητιδικής-Παλαιοκαινικής ηλικίας. Τα πετρώματα αυτά συνήθως περιλαμβάνουν υλικά από τον ωκεάνιο φλοιό της Τηθύος, ενώ εμφανίζονται τοπικά μεταμορφωμένα, κάτω από συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών και πιέσεων. Οι «Εξωτερικές Ελληνίδες» είναι περιοχές «πτυχών και επωθήσεων» Ολιγο-Μειο- Πλειοκαινικής ηλικίας. Συνίστανται από Μεσοζωικά-Καινοζωικά ιζηματογενή πετρώματα και αμεταμόρφωτα πετρώματα του ηπειρωτικού υποβάθρου. Ο σχηματισμός των Εξωτερικών Ελληνίδων οφείλεται στο κλείσιμο του ωκεανού της Πίνδου και της επακόλουθης ηπειρωτικής σύγκρουσης μεταξύ της Απούλιας μικροπλάκας και μιας προεκβολής της Ευρασιατικής πλάκας, γνωστή ως Πελαγονική, κατά τη διάρκεια του Τριτογενούς. Οι Ζώνες αυτές υποδιαιρούνται σε μικρότερες γεωτεκτονικές ενότητες, η κάθε μία από τις οποίες συνίσταται από ορισμένη στρωματογραφική διαδοχή των ιζημάτων της, από τους ιδιαίτερους λιθολογικούς χαρακτήρες της και από την ιδιαίτερη τεκτονική της συμπεριφορά, στοιχεία γενικά που εξαρτώνται από την παλαιογεωγραφική της θέση. 14

29 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Εικόνα 2.2: Στρωματογραφικές στήλες ορισμένων ενοτήτων των εξωτερικών Ελληνίδων. Ι:Ιόνια, G:Γάβροβο, T:Τρίπολη, PO:Πίνδος, P:Παρνασσός, B:Βοιωτία (από FLEURY, 1980). Στην Εικόνα 2.3 διακρίνουμε τις «Ελληνίδες Ζώνες», οι οποίες από τα Ανατολικά προς τα Δυτικά είναι οι εξής (από Μουντράκης, 1985): 1) Η μάζα της Ροδόπης 2) Η Σερβομακεδονική μάζα 3) Η Περιροδοπική ζώνη 4) Η ζώνη Παιονίας 5) Η ζώνη Πάικου 6) Η ζώνη Αλμωπίας 7) Η Πελαγονική ζώνη 8) Η Αττικοκυκλαδική ζώνη 9) Η Υποπελαγονική ζώνη ή ζώνη Ανατολικής Ελλάδας 10) Η ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας 11) Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου 12) Η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης 13) Η Αδριατικοϊόνιος ζώνη 14) Η ζώνη Παξών ή Προαπουλία 15

30 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Εικόνα 2.3: Γεωτεκτονική διάταξη των Ελληνίδων ζωνών Rh: Μάζα της Ροδόπης, Sm: Σερβομακεδονική μάζα, CR: Περιροδοπική ζώνη, Pe: Ζώνη Παιονίας, Ρα: Ζώνη Πάικου, Αl: Ζώνη Αλμωπίας, Pl: Πελαγονική ζώνη, Ac: Αττικο Κυκλαδική ζώνη, Sp: Υποπελαγονική ζώνη, Pk: Ζώνη Παρνασσού Γκιώνας, Ρ: Ζώνη Πίνδου, G: Ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης, Ι: Ιόνιος ζώνη, Ρx: Ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au: Ενότητα πλακωδών ασβεστολίθων (Plattencalk) (Mountrakis et al. 1983). Εκτός από τις παραπάνω δεκατέσσερις ζώνες, αναφέρονται ακόμη σαν διακριτές γεωτεκτονικές μονάδες η Ενότητα «Ταλέα όρη πλακώδεις ασβεστόλιθοι» που πιθανώς ανήκει στην Αδριατικοϊόνιο ζώνη, καθώς και η Ενότητα Βοιωτίας, που μάλλον είναι τμήμα της Υποπελαγονικής ζώνης. Επίσης, οι μάζες Ροδόπης και Σερβομακεδονικής θεωρούνται ότι αποτελούν την «Ελληνική Ενδοχώρα», οι ζώνες Περιροδοπική, Παιονίας, Πάικου, Αλμωπίας, Πελαγονική, Αττικοκυκλαδική και Υποπελαγονική ανήκουν στις «Εσωτερικές Ελληνίδες» και οι ζώνες Παρνασσού-Γκιώνας, Ωλονού-Πίνδου, Γαβρόβου-Τρίπολης, Αδριατικοϊόνιος και Παξών στις «Εξωτερικές Ελληνίδες». 16

31 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Όπως προκύπτει από τον ανωτέρω χάρτη, όσον αφορά την περιοχή έρευνας, οι αλπικοί γεωλογικοί της σχηματισμοί ανήκουν ως επί το πλείστον στην Ζώνη Ωλονού Πίνδου, αλλά και νοτιοδυτικά στην Γαβρόβου Τριπόλεως. Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου, έχει επωθηθεί με την μορφή καλύμματος και λεπιοειδή δομή επάνω στην ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως και στην περιοχή έρευνας καταλαμβάνει την μεγαλύτερη έκταση. Η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως εμφανίζεται σε μικρότερη έκταση και συγκεκριμένα αναπτύσσεται με την μορφή τεκτονικού παραθύρου, σε ένα μικρό σχετικά τμήμα της περιοχής (όρος Χελμός ΝΔ άκρο), όπου μαζί με τη φυλλιτική σειρά, αποτελεί και το αυτόχθονο υπόβαθρο ΖΩΝΗ ΩΛΟΝΟΥ ΠΙΝΔΟΥ Η ζώνη αυτή αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά από τον Philippson (1898) και ονομάστηκε έτσι από τους ορεινούς όγκους της οροσειράς Πίνδου και του Ωλονού. Πιο συχνά χρησιμοποιείται και ο απλός όρος «Ζώνη Πίνδου» που δόθηκε από τον Aubouin (1959). Η ζώνη Ωλονού Πίνδου ξεκινά από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα, κατεβαίνει προς τον κορμό της Ηπειρωτικής Ελλάδας στα βουνά Πίνδος, Άγραφα, Αιτωλικό, Βαρδούσια και μετά συνεχίζει στην Πελοπόννησο στα βουνά Παναχαϊκό και Ωλονό. Επίσης, τμήματά της εμφανίζονται στην Κρήτη και στη Ρόδο. Στην Εικόνα 2.4 παρουσιάζεται η στρωματογραφική στήλη της ζώνης Ωλονού Πίνδου, (από τους παλαιότερους προς τους νεότερους) και συγκεκριμένα οι σχηματισμοί που την αποτελούν σύμφωνα με τον Μουντράκη (1985) διακρίνονται σε: Μέσο Τριαδικό: δολομίτες και ασβεστόλιθοι Άνω Τριαδικό: πελαγικοί πλακώδεις ασβεστόλιθοι με παρενστρώσεις κερατολίθων, αργιλοψαμμιτικών και ηφαιστειοϊζηματογενών υλικών. Ιουρασικό: συνεχής απόθεση ιζημάτων βαθιάς θάλασσας δηλαδή ραδιολαρίτες, κερατόλιθοι, άργιλοι, ψαμμίτες, ασβεστόλιθοι κτλ. «σχιστοκερατολιθική διάπλαση» με χαρακτηριστικά κοκκινοπράσινα χρώματα. Κατωτ. Κρητιδικό: ανάπτυξη μια σειράς ρυθμικών εναλλαγών από πηλίτες, ψαμμίτες, μάργες, μικρολατυποπαγή, ραδιολαρίτες, πελαγικούς και λατυποπαγείς ασβεστόλιθους, η οποία είναι γνωστή ως «πρώτος φλύσχης της Πίνδου». 17

32 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Η ιζηματογένεση συνεχίστηκε κανονικά και χωρίς καμία ασυμφωνία έως το Άνω Κρητιδικό, με την απόθεση πελαγικών πλακωδών ασβεστολίθων (συνολικό πάχος 500μ). Τέλη Κρητιδικού (Ανωτ. Μαιστρίχτιο): η ιζηματογένεση γίνεται πιο ασβεστομαργαϊκή, μεταβατική προς τον φλύσχη που ακολουθεί. Ο φλύσχης αυτός αποτελείται από εναλλασσόμενα στρώματα κροκαλοπαγών, ασβεστολίθων, ψαμμιτών και μαργών. Η απόθεσή του συνεχίζει μέχρι το Άνω Ηώκαινο Κάτω Ολιγόκαινο και είναι γνωστός ως «δεύτερος φλύσχης της Πίνδου». Χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι οι έντονες πτυχώσεις που παρουσιάζει. Κάτω Ολιγόκαινο Άνω Μειόκαινο 2 ος φλύσχης Άνω 9 Κρητιδικό Μέσο 8 7 Κάτω 1 ος φλύσχης 6 Ιουρασικό Σχιστοκερατολιθική διάπλαση 5 4 Τριαδικό Άνω Μέσο Εικόνα 2.4: Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη, αντιπροσωπευτική της ζώνης Ωλονού Πίνδου (με σειρά από κάτω προς τα πάνω) 1:δολομίτες, 2:πλακώδεις ασβεστόλιθοι, 3:αργιλοψαμμίτες, 4:ηφαιστειοϊζηματογενή υλικά, 5:κερατόλιθοι, 6:ασβεστόλιθοι με πυριτικές ενστρώσεις, 7:λατυποπαγή, 8:ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι, 9:σχηματισμός φλύσχη (από Μουντράκης, 1985, τροποποιημένη) 18

33 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Η Πινδική αύλακα στο τέλος του Ανωτ. Ηωκαίνου άρχισε να πτυχώνεται και στη συνέχεια να επωθείται προς τα δυτικά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η ζώνη Ωλονού Πίνδου να είναι επωθημένη προς τα δυτικά πάνω στη ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης και μοιάζει με ένα τεράστιο τεκτονικό κάλυμμα που σε κάποια σημεία φτάνει μέχρι την Ιόνια Ζώνη. Ο Aubouin (1959) την υποδιαίρεσε σε τρεις παλαιογεωγραφικές υποζώνες, οι οποίες είναι οι εξής (Εικόνα): Η ανατολική πλευρά της αύλακας που ονομάστηκε «Υπερπινδική υποζώνη» και περιέχει ιζήματα μεταβατικά μεταξύ της ζώνης Πίνδου και της Υποπελαγονικής ζώνης. - Η αξονική υποζώνη με ιζήματα της πιο βαθιάς θάλασσας. - Η δυτική πλευρά που ονομάστηκε «Εξωτερική Πίνδος». Εικόνα 2.5: Διαδοχικές λιθοστρωματογραφικές στήλες που δείχνουν την παλαιογεωγραφική διαίρεση της ζώνης Πίνδου σε τρεις υποζώνες κατά AUBUIN (1959). 1:ασβεστόλιθοι πελαγικοί, 2:ασβεστόλιθοι πελαγικοί με ενστρώσεις, 3,4,5:ασβεστόλιθοι μικρολατυποπαγείς με απολιθώματα ρουδιστών και ραδιολαριτών, 6:ασβεστόλιθοι μικροκροκαλοπαγείς, 7:ασβεστόλιθοι με Orbitoides, 8:ψαμμίτες, 9:μάργες και αργιλικοί σχιστόλιθοι, 10:ραδιολαρίτες, 11:οφειόλιθοι (από Μουντράκης, 1985). 19

34 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΖΩΝΗ ΓΑΒΡΟΒΟΥ ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ Η ζώνη Γαβρόβου Τρίπολης βρίσκεται δυτικά της ζώνης Πίνδου και προεκτείνεται από την Ήπειρο προς την Πελοπόννησο, με διεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ, και εκεί εμφανίζεται να περιβάλλεται από την ζώνη της Πίνδου. Στην Ήπειρο αποτελεί μια λωρίδα μήκους 250χλμ, σε αντίθεση με την Πελοπόννησο όπου καταλαμβάνει μια πολύ μεγαλύτερη έκταση. Επίσης συναντάται σε περιοχές της Κρήτης και της Ρόδου. Η ενότητα αυτή αποτελούσε ύβωμα με νηριτική ιζηματογένεση, το οποίο χώριζε το ευγεωσύγκλινο της ζώνης Ωλονού Πίνδου από το μειογεωσύγκλινο της Ιόνας ζώνης. Παλαιότερα θεωρούσαν πως ήταν δύο διαφορετικά υβώματα, το ύβωμα Γαβρόβου στην Ήπειρο (περιοχές ορέων Κλόκοβας και Βαράσοβας) και το ύβωμα Τρίπολης στην Πελοπόννησο (στα όρη Ταύγετος, Πάρνωνας, Χελμός και Μαίναλο). Αυτός που ένταξε τα δύο αυτά υβώματα σε μία ζώνη, ήταν ο DERCOURT (1964). Η στρωματογραφική στήλη της ενότητας Γαβρόβου Τρίπολης παρουσιάζεται στην Εικόνα 2.6 και αναλυτικότερα διαρθρώνεται ως εξής (από τους παλαιότερους προς τους νεότερους σχηματιμσούς): Μέσο Τριαδικό Ανωτ. Ηώκαινο: νηριτική ιζηματογένεση με ασβεστόλιθους και δολομίτες. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί είναι μαύροι και κατά τόπους λατυποπαγείς. Στο Μέσο Ηώκαινο πιθανώς συνέβη μια μικρή διακοπή της ιζηματογένεσης και εμφάνιση βωξίτη. Ολιγόκαινο: φλύσχης πάχους 2χλμ. Ο οποίος αποτελείται από μεγάλες κροκάλες που προέρχονται από τη ζώνη της Πίνδου. Αξίζει να σημειωθεί πως σε αυτή την γεωτεκτονική ζώνη κάνει την εμφάνισή του ένα είδος πλακωδών ανακρυσταλλωμένων ασβεστόλιθων, που είναι γνωστοί με το όνομα «ασβεστόλιθοι Plattenkalk». Τα πετρώματα αυτά έχουν συχνές εμφανίσεις στην Πελοπόννησο (Χελμός Αρκαδία Πάρνω νας Ταΰγετος) καθώς και στα Κύθηρα και στην Κρήτη. 20

35 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Ολιγόκαινο φλύσχης Ηώκαινο Ασυμφωνία? Βωξίτης Κρητιδικό 6 Ιουρασικό 5 4 Τριαδικό 3 Άνω Παλαιοζωϊκό??? ημιμιεταμορφωμένη σειρά πιθανό υπόβαθρο?? 2 1 Εικόνα 2.6: Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη της ζώνης Γαβρόβου Τρίπολης (με σειρά από κάτω προς τα πάνω. 1:μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι, 2:φυλλίτες, 3:χαλαζίτες, 4:ασβεστολιθικές ενστρώσεις 5:δολομίτες, 6:μαύροι ασβεστόλιθοι, 7:λατυποπαγείς ασβεστόλιθοι, 8:βωξιτική εμφάνιση, 9:φλύσχης (από Μουντράκης, 1985, τροποποιημένη). 21

36 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 2.3 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Όσον αφορά την περιοχή που μελετήθηκε για την παρούσα εργασία, δηλαδή την ευρύτερη περιοχή της Αιγείρας και τους ορεινούς όγκους που την περικλείουν, σε αυτήν εξαπλώνονται στο μεγαλύτερο μέρος της πρόσφατοι σχηματισμοί του Πλειο-Πλειστοκαίνου και του Τεταρτογενούς, ενώ εμφανίζονται επίσης αρκετοί σχηματισμοί της Ζώνης Πίνδου. Στα όρια της περιοχής συναντώνται επίσης και κάποιοι σχηματισμοί της Ζώνης Τριπόλεως. Αυτό συμβαίνει, διότι όπως ήδη προαναφέραμε, η ζώνη Ωλονού-Πίνδου, είναι επωθημένη επάνω στην ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως με την μορφή καλύμματος και στην περιοχή έρευνας καταλαμβάνει αρκετή έκταση. Αντίθετα, η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως εμφανίζεται σε μικρότερη έκταση, ως τεκτονικό παράθυρο, σε ένα μικρό σχετικά τμήμα της περιοχής (όρος Χελμός νότιο άκρο), όπου μαζί με τη φυλλιτική σειρά, αποτελεί και το αυτόχθονο υπόβαθρο της ευρύτερης περιοχής. Παρ όλα αυτά, πολύ μεγάλη έκταση στην περιοχή καταλαμβάνουν οι πρόσφατες Τεταρτογενείς (Πλειο-Πλειστοκαινικές) αποθέσεις Σύμφωνα με τον γεωλογικό χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε., Τσόφλιας Π. ( και ) φύλλο Δερβένι κλίμακας 1: (Εικ. 2.7), οι σχηματισμοί που απαντώνται εντός της περιοχής μελέτης περιγράφονται στη συνέχεια. 22

37 Εικόνα 2.7: Γεωλογικός χάρτης της περιοχής (από ΙΓΜΕ) 23

38 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΖΩΝΗ ΩΛΟΝΟΥ ΠΙΝΔΟΥ Μέσο Μαιστρίχιο Ηώκαινο Φλύσχης και μετάβαση προς φλύσχη: ο φλύσχης αποτελείται από πολύ μικρού πάχους αργιλικές παρεμβολές. Στους κατώτερους ορίζοντες οι ψαμμιτικές στρώσεις εναλλάσσονται με ασβεστολιθικές, πάχους 2 έως 10cm που περιέχουν ενστρώσεις πυριτικού υλικού, πάχους έως 2cm και χαρακτηρίζουν τη μετάβαση των λεπτοπλακωδών ασβεστολίθων προς το φλύσχη. Επίσης υπάρχει έντονη παρουσία απολιθωμάτων. (Πάχος σχηματισμού 50m) Κονιάσιο Κατ. Μαιστρίχιο (Αν. Κρητιδικό) Ασβεστόλιθοι: εναλλαγές λεπτοπλακωδών ασβεστολίθων, πάχους στρώσης μέχρι 10cm με ασβεστολιθικούς πάγκους έως 60cm, που περιέχουν πυριτικούς νεφροειδείς κονδύλους των οποίων η συχνότητα ελαττώνεται προοδευτικά προς τα ανώτερα μέλη. Οι λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθοι περιέχουν πελαγική μικροπανίδα ενώ οι πάγκοι περιέχουν θραύσματα Ρουδιστών. (Ορατό πάχος 500m) Κενομάνιο Τουρώνιο Κλαστικός ορίζοντας: εναλλαγές λεπτόκκοκων ψαμμιτών, χακί χρώματος και αργίλων ερυθρού και χακί χρώματος με αραιές παρεμβολές ασβεστολιθικών πλακών, που περιέχουν πυριτικές ενστρώσεις. Οι αργιλικές και οι ασβεστολιθικές ενστρώσεις περιέχουν Ακτινόζωα. (Πάχος σχηματισμού 80m) Ιουρασικό Κατ. Κρητιδικό Ραδιολαρίτες: εμφανίζονται σε δύο θέσεις στο νοτιοδυτικό τμήμα της ευρύτερης περιοχής. Λεπτές στρώσεις πράσινων και ερυθρών ιάσπιδων, ερυθρό αργιλικό υλικό και λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθοι πλούσιοι σε πυριτικό υλικό με λεπτές αργιλικές στρώσεις, ερυθρού χρώματος. Το αργιλικό υλικό είναι πλούσιο σε Ακτινόζωα. (Πάχος 80m) 24

39 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΖΩΝΗ ΓΑΒΡΟΒΟΥ ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ Ηώκαινο Ασβεστόλιθοι: τεφροί έως μαύροι, παχυστρωματώδεις, κλαστικοί και βιτουμενιούχοι. Μικρής έκτασης στα δυτικά της ευρύτερης περιοχής (θέση Πόρτες) εφιππευμένη πάνω στους κατώτερους σχηματισμούς της ζώνης. (Πάχος σχηματισμού 50m) Αν. Τριαδικό Κατ. Κρητιδικό Ασβεστόλιθοι και δολομίτες: μαύροι έως σταχτόχρωμοι, παχυστρωματώδεις, σε ακανόνιστες εναλλαγές. Στα νοτιοδυτικά της περιοχής (θέση της Στυγός) οι σταχτόχρωμοι ασβεστόλιθοι περιέχουν Megalodon ηλικίας Ανώτερου Τριαδικού, ενώ οι υπερκείμενοι αυτών μαύροι ασβεστόλιθοι περιέχουν φύκη. (Ορατό πάχος 300m) ΗΜΙΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟЇΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Αν. Παλαιοζωϊκό Κατ. Τριαδικό Ανώτερος ορίζοντας φυλλιτών σχιστολίθων: εναλλαγές μοσχοβιτικών, σερικιτικών, χλωριτικών σχιστολίθων και φυλλιτών με παρεμβολές ανθρακικών στρώσεων πάχους 2-5cm. Στα νότια της περιοχής παρατηρούνται στρώσεις μεταψαμμιτών και μετακροκαλοπαγών. Ο ανώτερος ορίζοντας φυλλιτών σχιστολίθων αποτελεί τη βαθμιαία μετάβαση προς τα υπερκείμενα ανωτριαδικά ανθρακικά πετρώματα. Μόνο στα ΝΔ της περιοχής (θέση Πόρτες) η σχέση του ορίζοντα με τον υπερκείμενο σχηματισμό είναι τεκτονική. Μεταμορφωμένα βασικά (εκρηξιγενή) πετρώματα: πρασινίτες από πορφυριτικές διαβασικές λάβες, συχνά σχιστοποιημένοι, με ασβεστολιθικούς και σχιστολιθικούς φακούς. Εναλλάσσονται κατά θέσεις με μαύρους ή τεφρούς ασβεστόλιθους και σχιστόλιθους. (Πάχος>400m) Κατώτερος ορίζοντας φυλλιτών σχιστολίθων: εναλλαγές μοσχοβιτικών και χλωριτικών σχιστολίθων, σερικιτικων χλωριτικών και γραφιτικών φυλλιτών με φακοειδείς παρεμβολές λευκών και μαύρων μαρμάρων πάχους έως 5m. Σε πολλές θέσεις μεταξύ των φυλλιτών και των σχιστολίθων παρεμβλαλονται χαλαζιτικές 25

40 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ στρώσεις. Παρατηρούνται επίσης χαλαζιακές φλέβες και αμυδγαλοειδείς συγκεντρώσεις με χρώμα υποπράσινο έως ερυθρωπό ΜΕΤΑ-ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Τεταρτογενές Ολόκαινο Σύγχρονοι σχηματισμοί: ασύνδετα υλικά από κροκάλες και λατύπες, στις κοίτες των χειμάρρων και χειμαρρώδεις αναβαθμίσεις πάχους έως 10m. Παράκτιοι και δελταϊκοί σχηματισμοί: ασύνδετα υλικά, όπως άργιλοι, άμμοι, κροκάλες, λατύπες ποικίλου μεγέθους και κατά θέσεις ερυθρογή παρατηρούνται επίσης προσχωσιγενείς σχηματισμοί ασύνδετοι, καστανού χρώματος. Σε ορισμένες θέσεις διακρίνονται αποθέσεις παλαιών ακτών. Λεπτομερή υλικά: άργιλοι, αργιλοαμμώδη υλικά και προϊόντα αποσάθρωσης των γύρω πετρωμάτων. Πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων: λατύπες, κροκάλες, χάλικες, άμμοι και άργιλοι. Στο Νοτιοδυτικό άκρο της περιοχής τα υλικά αυτά είναι κατά θέσεις ημιχαλαρά έως συνεκτικά. Στην Ανατολική πλευρά, στη θέση Σκουπέικα, πάνω στις μάργες εμφανίζονται κροκαλοπαγείς ογκόλιθοι, αραιά διασκορπισμένοι, με διάμετρο που ξεπερνά τα 10m. Ποτάμιες αναβαθμίδες: αδρομερή υλικά συνήθως συνεκτικά. Στις περιοχές Σύνεβρο, Βουνάκι και Αγρίδιο φτάνουν σε ύψος έως τα 50m Πλειστόκαινο Παλαιά πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων: συνεκτικά από λατύπες ανθρακικών πετρωμάτων προερχόμενες από προνεογενείς σχηματισμούς κυρίως της ζώνης Τριπόλεως. Ερυθρός μανδύας αποσάθρωσης: προϊόντα αποσάθρωσης του ανώτερου κυρίως ορίζοντα των υποκείμενων κροκαλοπαγών, ποικίλου πάχους έως 10m. Σε ορισμένες 26

41 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ θέσεις είναι χαρακτηριστική η αφθονία κερατολιθικών και η έλλειψη ασβεστολιθικών κροκαλών. Λατυποπαγή Ξεροβουνίου: καταλαμβάνουν σημαντική έκταση, αποτελουνται από ισχυρα συγκολλημένες λατύπες ανθρακικών πετρωμάτων που προέρχονται από σχηματισμούς της ζώνης Τριπόλεως, και μπορεί να παρουσιάζουν φαινόμενα καρστικοποίησης μικρής κλίμακας. Αν. Πλειοκαινο Κατ. Πλειστόκαινο Κροκαλοπαγή: με παρεμβολές κατά θέσεις οριζόντων ψηφιδοπαγών καθώς και ψαμμιτικών, μαργαϊκών και αργιλικών στρώσεων. Στα κατώτερα μέλη επικρατούν οι μαργαϊκές στρώσεις πάχους 3-5m. Μέσα σε αυτές, στα δυτικά όρια της περιοχής έχουν βρεθεί απολιθώματα θαλάσσιας φύσης. Τα κροκαλοπαγή έχουν πολύ μεγάλο πάχος στα κεντρικά της περιοχής, σε αντίθεση με τα ανατολικά που εμφανίζουν περιορισμένη έκταση και μικρό πάχος. (Πάχος μέχρι 800m) Μάργες, αμμούχες μάργες και ψαμμίτες: ενστρώσεις ψηφιοπαγιτών πάχους 0,30-1m, άμμων και αργίλων λιμναίας φάσης χρώματος καστανού και τεφρού, πάχους έως 2m. Έχουν χρώμα υποκίτρινο έως καστανό, με απολιθώματα κακώς διατηρημένα. Κάτω από τις αργίλους λιμναίας αναπτύσσεται αργιλομαργαικός ορίζοντας, τεφρόμαυρου χρώματος ο οποίος περιέχει κατά τόπους λιγνιτικές στρώσεις πάχους συνήθως 3-5cm, σε ορισμένες θέσεις των οποίων συναντάται πλούσια ποικιλόμορφη και καλοδιατηρημένη μικροχλωρίδα από γυρεόκοκκους Γυμνόσπερμων και Αγγειόσπερμων φυτών, σπόρους Πτεριδοφύτων, καθώς και άλλους μικροοργανισμούς φυτικής προέλευσης. Στις θέσεις Δερβένι, Μαύρα Λιθάρια, Καλαμιά, Ροζενά, Πύργος, Σκούπα, Ξανθοχώρι, Καρυά, Μικρό Όρος, Σαραντάπηχο και Περιθώριο το πάχος του λιγνίτη φτάνει τα 4m. (Πάχος σχηματισμού έως 500m) Μάργες και κροκαλοπαγή: επικρατούν στο δυτικό τμήμα της περιοχής, εναλλάσσονται μεταξύ τους και βρίσκονται κατά θέσεις σε επαφή με το προνεογενές υπόβαθρο. Σε ορισμένες περιοχές επικρατούν τα κροκαλοπαγή (Πύργος) και σε άλλες οι μάργες (Βαλιμή), κατά κανόνα όμως τις κορυφές των λόφων κατέχουν τα κροκαλοπαγή. Σε άλλες περιοχές (Αετοβούνι) η αναλογία μαργών και κροκαλοπαγών είναι η ίδια. Οι μαργαικές και κροκαλοπαγείς ενστρώσεις έχουν πάχος έως 5m. Οι 27

42 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ κροκάλες έχουν μέγεθος από λίγα χιλιοστά έως 5cm. Οι μάργες είναι υποκίτρινες έως υπόλευκες, συχνά αμμούχες με λεπτές παρεμβολές ψαμμιτικών ενστρώσεων. Κροκαλοπαγή βάσεως: συνιστούν τις πρώτες μεταλπικές αποθέσεις της περιοχής και βρίσκονται σε επαφή με το προνεογενές υπόβαθρο. Οι κροκάλες είναι κερατολιθικές, ασβεστολιθικές και σπανιότερα ψαμμιτικές, προέρχονται κυρίως από διάφορους στρωματογραφικούς ορίζοντες της σειράς Ωλονού Πίνδου και έχουν μέγεθος λίγων χιλιοστών έως μέχρι 3cm. Εντοπίστηκαν στο ανατολικό τμήμα της περιοχής στη θέση Πιτσά, στο νότιο στη θέση Μαύρα Λιθάρια καθώς και στο δυτικό τμήμα όπου έχουν την μεγαλύτερή τους εμφάνιση. (Πάχος <250) Για να κατανοηθεί καλύτερα η διάρθρωση των αλπικών και μετα-αλπικών γεωλογικών σχηματισμών στην περιοχή έρευνας, παρουσιάζονται οι στρωματογραφικές τους στήλες (από χάρτη ΙΓΜΕ, 1: τροποποιημένες) (Εικόνες 2.8 και 2.9 αντίστοιχα). 28

43 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Φλύσχης ΖΩΝΗ ΩΛΟΝΟΥ-ΠΙΝΔΟΥ Ασβεστόλιθοι Ωλονού-Πίνδου Κλαστικός ορίζοντας Ραδιολαρίτες Ασβεστόλιθοι Ασβεστόλιθοι και Ανώτερος ορίζοντας φυλλιτών-σχιστολίθων ΖΩΝΗ ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ Μεταμορφωμένα βασικά εκρηξιγενή πετρώματα Κατώτερος ορίζοντας φυλλιτών-σχιστολίθων Εικόνα 2.8: Διάρθρωση αλπικών σχηματισμών περιοχής μελέτης (τροποποιημένη από φύλλο χάρτη ΙΓΜΕ Δερβένι, 1:50.000) 29

44 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΔΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Κροκαλοπαγή Μάργες, αμμούχες μάργες και ψαμμίτες Μάργες με κροκαλοπαγή Κροκαλοπαγή βάσεως 400μ Ασβεστόλιθοι (Ωλονού-Πίνδου) 0 Ασβεστόλιθοι και δολομίτες Ασβεστόλιθοι (Τρίπολης) Εικόνα 2.9: Διάρθρωση μετα-αλπικών σχηματισμών περιοχής μελέτης και η μεταξύ τους συσχέτιση (τροποποιημένη από φύλλο χάρτη ΙΓΜΕ Δερβένι, 1:50.000) 2.4 ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκε έντονη τεκτονική δραστηριότητα και πλήθος ρηγμάτων που έχουν μάλιστα επηρεάσει τις επικρατούσες γεωλογικές, γεωμορφολογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες στην περιοχή, όπως είναι η ύπαρξη του έντονου αναγλύφου και η παρουσία υδρογραφικού δικτύου. Στους χάρτες που ακολουθούν (Εικ. 2.10, 2.11) παρουσιάζονται όλα τα τεκτονικά στοιχεία της περιοχής, σύμφωνα με το φύλλο χάρτη του ΙΓΜΕ Δερβένι, 1: (Τσόφλιας Π και ). Επίσης, μπορούμε στα Νοτιοδυτικά όρια του χάρτη, να διακρίνουμε μέρος της επώθησης της ζώνης Ωλονού Πίνδου πάνω στην Γαβρόβου Τριπόλεως. 30

45 Εικόνα 2.10: Τεκτονικός χάρτης περιοχής 31

46 Εικόνα 2.11: Γεωτεκτονικός χάρτης περιοχής 32

47 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Όσον αφορά την τεκτονική που επικρατεί στην περιοχή μελέτης, για τους αλπικούς σχηματισμούς, παρατηρούμε στα νοτιοδυτικά, την εμφανή γραμμή επώθησης ανάμεσα στη ζώνη της Πίνδου και της Τριπόλεως. Όπως ήδη προαναφέραμε, η ζώνη της Πίνδου επωθείται ως κάλυμμα πάνω στην Γαβρόβου Τριπόλεως, με αποτέλεσμα η δεύτερη να κάνει μικρή εμφάνιση ως τεκτονικό παράθυρο. Αυτή η κίνηση ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, όταν έγινε η διεύρυνση του Ατλαντικού ωκεανού, που διήρκησε ως το Άνω Τριαδικό. Τότε η Αφρική μετατοπίστηκε προς την Ευρασία και στη συνέχεια η θάλασσα της Τηθύος περιορίστηκε, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση των λιθοσφαιρικών πλακών και τη δημιουργία της Αλπικής ορογένεσης. Στη συνέχεια ακολούθησε καταβύθιση του φλοιού της Πίνδου προς τα ανατολικά και επώθησή της προς τα δυτικά, πάνω στη ζώνη της Τρίπολης. Το σύνολο όλων αυτών των διεργασιών δημιούργησε σε κάθε μια από τις γεωτεκτονικές ζώνες, σημαντικές και ιδιαίτερες τεκτονικές δομές, λόγω της διαφορετικής παλαιογεωγραφικής τους θέσης, της διαφοράς στη σύσταση αλλά και στην πλαστικότητα των σχηματισμών που τις αποτελούν. Πιο συγκεκριμένα, για τη ζώνη Ωλονού Πίνδου, τα ιζήματα λόγω της πλαστικότητας που παρουσιάζουν, είναι έντονα πτυχωμένα και λεπιωμένα. Η πλαστικότητα αυτή οφείλεται κυρίως στο σχετικά μικρό τους πάχος, ενώ η λεπίωση οφείλεται σε εξωτερικές ολισθήσεις. Κατά τη διάρκεια της πτύχωσης δημιουργήθηκε σε ολόκληρη την έκταση της ζώνης μεγάλος αριθμός εγκάρσιων ρηγμάτων οριζόντιας μετατόπισης, τα οποία διακόπτουν την συνέχεια των λεπίων ΜΕΤΑ-ΑΛΠΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Οι νεοτεκτονικές διεργασίες που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή της Ελλάδας, είχαν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό του Ελληνικού τόξου και είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την δημιουργία των μετα-αλπικών γεωλογικών σχηματισμών. Συγκεκριμένα, το Ελληνικό τόξο αποτελεί προϊόν της σύγκρουσης και κατάδυσης της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Όλη αυτή η δραστηριότητα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών τεκτονικών φάσεων συμπίεσης και εφελκυσμού στον Ελληνικό χώρο και συνεπώς την γένεση πλήθους κανονικών ρηγμάτων. Αυτή η διάρρηξη οδήγησε στην εισχώρηση της θάλασσας και την απόθεση πρόσφατων σχηματισμών του Νεογενούς και Τεταρτογενούς. Παράλληλα, στις περιοχές απόσυρσης της θάλασσας 33

48 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ αποτέθηκαν χερσαία και λιμναία ιζήματα. Στην Εικόνα 2.12 παρουσιάζονται οι κυριότερες Νεογενείς και Τεταρτογενείς αποθέσεις στον Ελληνικό χώρο (Rondogianni 1984). Εικόνα 2.12 Χάρτης με τις κυριότερες νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις του Ελληνικού χώρου (Κατά Rondogianni 1984) ( Όσον αφορά την Κορινθιακή τάφρο, εκεί δηλαδή που ανήκει η ευρύτερη περιοχή μελέτης, σύμφωνα με τον Πουλημένο (1991) υπάρχουν δύο ορθογώνια συστήματα ρηγμάτων: το πρώτο και πιο συχνό, που αποτελείται από ΔΒΔ κανονικά λιστρικά ρήγματα και ΒΒΑ ρήγματα μετασχηματισμού, και το δεύτερο αποτελούμενο από ΑΒΑ κανονικά ρήγματα και ΒΒΔ ρήγματα μετασχηματισμού. Συνοψίζοντας, παρατηρούμε πως όλες αυτές οι τεκτονικές διεργασίες και κινήσεις που εντοπίζονται μέσα στην τάφρο και γενικά στον χώρο της Β. Πελοποννήσου, είναι υπεύθυνες για την έντονη σεισμική δραστηριότητα και συγκέντρωση επικέντρων σεισμών μεγέθους 4,5<Μ<7 βαθμών της κλίμακας Richter. 34

49 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 2.5. ΣΕΙΣΜΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η περιοχή έρευνας, όπως ήδη αναφέρθηκε, χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερα ενεργή σεισμική δραστηριότητα, ειδικά στο Βόρειο τμήμα της, λόγω της έντονης ρηξιγενούς τεκτονικής που επικρατεί και που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την σεισμικότητα. Όπως παρουσιάζεται και στην Εικόνα 2.13, η Κορινθιακή Πατραϊκή τάφρος και ιδιαίτερα το δυτικό της τμήμα, είναι από τις πλέον σεισμογενείς περιοχές του Ελλαδικού χώρου. Επίσης, λόγω της υψηλής αυτής σεισμικότητας η περιοχή μελέτης κατατάσσεται στην Ζώνη ΙΙΙ στον χάρτη ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας στην Ελλάδα (από Οργανισμό Αντισεισμικού Σχεδιασμού & Προστασίας, 1989). Εικόνα 2.13: Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου (ΟΑΣΠ, 1989) 35

50 2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Επίσης, στον χάρτη που ακολουθεί (Εικ. 2.14) παρατίθεται η κατανομή των επικέντρων επιφανειακών και ενδιάμεσου βάθους σεισμών, που έγιναν κατά την περίοδο (Παπαζάχος Β., & Παπαζάχου Κ.,, 1989). Διακρίνεται καθαρά το πλήθος των σεισμών και η μεγάλη τους συχνότητα στην περιοχή του Ελληνικού τόξου και στην Κορινθιακή τάφρο. Εικόνα 2.14: Κατανομή επικέντρων επιφανειακών σεισμών (κύκλοι) και ενδιαμέσου βάθους σεισμών (τρίγωνα) οι οποίοι έγιναν στον Ελληνικό χώρο και στις γύρω περιοχές κατά την περίοδο (Παπαζάχος Β., & Παπαζάχου Κ., 1989) 36

51 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ3 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 37

52 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, μελετήθηκε η περιοχή μελέτης ως προς τα μορφολογικά της χαρακτηριστικά. Τα αποτελέσματα πάρθηκαν ύστερα από τη μελέτη και παρατήρηση στην ύπαιθρο αλλά και από την επεξεργασία με τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS). Επίσης λάβαμε υπόψη και δορυφορικές εικόνες μέσω της εφαρμογής του Google Earth για περαιτέρω παρατήρηση των δύσβατων και μη προσβάσιμων περιοχών. Προκειμένου να γίνει η επεξεργασία με το GIS, πραγματοποιήθηκε αρχικά σάρωση, γεωαναφορά και ψηφιοποίηση του τοπογραφικού φύλλου χάρτη ΔΕΡΒΕΝΙ, κλίμακας 1: του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.). Για την γεωαναφορά χρησιμοποιήσαμε το σύστημα αναφοράς συντεταγμένων ΕΓΣΑ 87. Στη συνέχεια ακολούθησε κατασκευή του χάρτη ισοϋψών καμπυλών, καθώς και του Ψηφιακού Υψομετρικού Μοντέλου Εδάφους (Ψ.Υ.Μ.Ε.-DEM) της ευρύτερης περιοχής. Επίσης, πραγματοποιήθηκε ψηφιοποίηση του υδρογραφικού δικτύου, των υδρολογικών λεκανών, αλλά και των υπόλοιπων στοιχείων της περιοχής (οδικό δίκτυο κ.ά.). Για την εκτέλεση όλων αυτών των ενεργειών χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα ArcGis ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΓΛΥΦΟ Η περιοχή έρευνας βρίσκεται στο Βορειοανατολικό τμήμα του νομού Αχαΐας, στα σύνορα με την Κορινθία. Αποτελεί μια περιοχή που στο βόρειο τμήμα της είναι πεδινή και καταλήγει στον Κορινθιακό κόλπο, ενώ στα Νότια αρχίζει και γίνεται αρκετά ορεινή αφού περικλείεται από ορεινούς όγκους. Συγκεκριμένα, στο νοτιοδυτικό τμήμα της βρίσκονται οι πρόποδες της Οροσειράς των Αροανίων (Χελμός), ενώ στο Νοτιοανατολικό το Όρος Εβροστίνα (Εικ. 3.1). Από τους πρόποδες των Αροανίων, η κορυφή που συναντάται εντός της περιοχής μας είναι η Ξεροβούνα, με μέγιστο υψόμετρο 1749μ (Εικ. 3.2). Ομοίως, στην Εβροστίνα το μεγαλύτερο υψόμετρο είναι στα 1300μ. Στις εικόνες που ακολουθούν παρουσιάζονται κάποιες χαρακτηριστικές φωτογραφίες των ορεινών όγκων που περικλείουν την περιοχή, καθώς και ο τοπογραφικός χάρτης της περιοχής μελέτης (Εικ. 3.3), ο γεωμορφολογικός (Εικ. 3.4), ο χάρτης κλίσεων (Εικ. 3.5) και το Ψηφιακού Υψομετρικού Μοντέλου Εδάφους (DEM) (Εικ. 3.6), όπως προέκυψαν μετά την κατάλληλη ψηφιοποίηση. 38

53 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Εικόνα 3.1: Όρος Εβροστίνα Αχαίας ( Εικόνα 3.2: Βραχώδες τοπίο στην Ξεροβούνα (τοποθεσία Βουνάκι) ( 39

54 Εικόνα 3.3: Τοπογραφικός χάρτης περιοχής 40

55 Εικόνα 3.4: Γεωμορφολογικός χάρτης περιοχής 41

56 Εικόνα 3.5: Χάρτης κλίσεων περιοχής (σε μοίρες) 42

57 Εικόνα 3.6: Ψηφιακό Υψομετρικό Μοντέλο (DEM) περιοχής με το υδρογραφικό δίκτυο σε υπέρθεση 43

58 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Παρατηρώντας λοιπόν τους ανωτέρω χάρτες προκύπτει ότι η περιοχή έρευνας παρουσιάζει σαφή γεωμορφολογική διαφοροποίηση, τόσο σε σχέση με το υψόμετρο (που κυμαίνεται από 0μ έως ~1750μ.) όσο και σε σχέση με τις κλίσεις. Αυτό συμβαίνει διότι όπως προαναφέραμε η περιοχή μπορεί να είναι κατά βάση πεδινή, σχηματίζοντας υδρολογικές λεκάνες που εκχύνονται στον Κορινθιακό, αλλά περικλείεται ευρύτερα από ορεινούς όγκους, οι οποίοι προσδίδουν αυτό το ποικιλόμορφο ισχυρό ανάγλυφο. Επίσης είναι εμφανείς οι επιδράσεις της διάβρωσης, της αποσάθρωσης και των τεκτονικών διεργασιών για την γεωμορφολογική αυτή διαφοροποίηση και τον σχηματισμό ενός πολύμορφου υδρογραφικού δικτύου. Μέρος της ενεργού τεκτονικής που επιδρά στην περιοχή είναι και το γεγονός της ανύψωσης που λαμβάνει χώρα στο νότιο τμήμα της ευρύτερης τοποθεσίας (Zelilidis, 2000). Το μέσο υψόμετρο που επικρατεί στην περιοχή είναι περίπου τα 880μ ενώ οι μέσες κλίσεις που επικρατούν είναι ~17,5 ο δηλαδή 31,6% επί της ανύψωσης, με τυπική απόκλιση ~12 ο (21,3%), τιμές οι οποίες επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός ισχυρού αναγλύφου στην ευρύτερη περιοχή μελέτης. Για την λεκάνη του Θολοποτάμου, που ουσιαστικά αποτελεί την υπό μελέτη λεκάνη, το μέσο υψόμετρο ανέρχεται στα ~400μ και οι κλίσεις είναι αρκετά μικρότερες. 3.3 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ Ως υδρολογική λεκάνη ή λεκάνη απορροής, χαρακτηρίζεται το τμήμα της επιφάνειας της γης στο οποίο υπάρχει ένα στραγγιστικό δίκτυο (υδατορρεύματα) και από το οποίο όλη η επιφανειακή απορροή διέρχεται από μια διατομή του κυρίου ρεύματος. Συγκεκριμένα τα ύδατα που ρέουν επιφανειακά φέρονται με το υδρογραφικό σύστημα στην κοίτη του υπ οψη ποταμού ο οποίος τα οδηγεί στην θάλασσα απευθείας ή μέσω ενός άλλου μεγαλύτερου ποταμού του οποίου είναι παραπόταμος. Η λεκάνη απορροής ορίζεται από μια κλειστή υψηλή κορυφογραμμή, που καλείται υδροκρίτης και ενώνει τα υψηλότερα σημεία της περιοχής τα οποία διαχωρίζουν τα ύδατα απορροής μεταξύ αυτής και γειτονικής λεκάνης. Στη περιοχή μελέτης, εμφανίζονται τρεις κύριες υδρολογικές λεκάνες: του Θολοποτάμου, του Κριού και του Κράθι (Εικ. 3.7), με την έρευνα να επικεντρώνεται στη λεκάνη του Θολοποτάμου. Η μεγαλύτερη σε έκταση λεκάνη είναι αυτή του Κράθι, και συγκεκριμένα καταλαμβάνει έκταση 145,2 km 2. Δεύτερη έρχεται η λεκάνη του Κριού, με έκταση 98,9 km 2 και τέλος του Θολοποτάμου Αιγείρας με επιφάνεια μόλις 13,7 km 2. 44

59 Εικόνα 3.7: Υδρολογικές λεκάνες ευρύτερης περιοχής 45

60 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Το υδρογραφικό δίκτυο μιας λεκάνης συνίσταται από το σύνολο των ποταμών και των χειμάρρων τα οποία διαρρέουν και αποστραγγίζουν τη λεκάνη αυτή. Η μορφή που παρουσιάζει κάθε δίκτυο, εξαρτάται άμεσα από τη μορφολογία της περιοχής, δηλαδή το ανάγλυφο, τις κλίσεις, αλλά και από τη σύσταση και διαβρωσιμότητα των γεωλογικών σχηματισμών, τις τεκτονικές διεργασίες και τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν. Σε γενικές γραμμές ο Νομός Αχαΐας δεν χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλα ποτάμια, καθώς οι ορεινοί όγκοι του βρίσκονται σε σχετικά κοντινή απόσταση από το σημείο εκβολής, δηλαδή τη θάλασσα, γεγονός που δεν ευνοεί την μεγάλη ανάπτυξή τους. Το κύριο υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής μελέτης αποτελείται από τρεις κύριους ποταμούς, τον Κριό και τον Κράθι που είναι αρκετά μεγάλοι και τον Θολοπόταμο ο οποίος είναι ο πιο μικρός (Εικ. 3.8). Όλοι τους πηγάζουν από τους ορεινούς όγκους στα νότια της περιοχής και εκχύνονται στο βόρειο τμήμα, στον Κορινθιακό κόλπο. Η επικρατούσα μορφή του συγκεκριμένου δικτύου είναι γωνιώδης, γεγονός που οφείλεται στην παρουσία πολλών ρηγμάτων και που επιβεβαιώνεται στον τεκτονικό χάρτη της Εικόνας 3.9. Όπως προκύπτει λοιπόν, η παρουσία των ρηγμάτων κατέστησε δυνατή την δημιουργία του υδρογραφικού δικτύου, γεγονός που φανερώνει ότι η γεωμορφολογική εξέλιξη της περιοχής έρευνας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την νεοτεκτονική δρατηριότητα. Συγκεκριμένα η νεοτεκτονική (Πλειο-Τεταρτογενούς ηλικίας) επέδρασε στο περιβάλλον της απόθεσης και στην διαμόρφωση του δικτύου. Όταν δημιουργήθηκε η Κορινθιακή τάφρος η τεκτονική ήταν ασθενής, το περιβάλλον λιμναίο λιμνοθαλάσσιο και ο ρυθμός ιζηματογένεσης χαμηλός, καθ ότι δεν ήταν ακόμη αναπτυγμένο το υδρογραφικό δίκτυο (Zelilidis 2000, 2003). Προοδευτικά αυξήθηκαν οι ρυθμοί ανύψωσης και δημιουργήθηκαν τα ρήγματα που ευθύνονται για τη δημιουργία του υδρογραφικού δικτύου. Τα ποτάμια της περιοχής, αναγκάστηκαν πολλές φορές να αλλάξουν πορεία, λόγω της τεκτονικής δραστηριότητας. Από πλευράς εξέλιξης, μόνο ο Θολοπόταμος θα μπορούσε να καταταχθεί στο στάδιο της νεότητας, στο οποίο επικρατεί η κατακόρυφη διάνοιξη των κοιλάδων, σε όλο το τμήμα του και εμφανίζει διαρκή εκβάθυνση της κοίτης του. Τα υπόλοιπα ποτάμια παρουσιάζουν τμήματα που μπορούν να καταταχθούν στο στάδιο της ωριμότητας και τμήματα που μπορούν να καταταχθούν στο στάδιο της νεότητας (Νίκας, 2004). Στη συνέχεια παρατίθενται αναλυτικές πληροφορίες για τους κύριους ποταμούς της περιοχής μελέτης, οι οποίοι απαρτίζουν το υδρογραφικό της δίκτυο. 46

61 Εικόνα 3.8: Απεικόνιση κύριου υδρογραφικού δικτύου περιοχής μελέτης 47

62 Εικόνα 3.9: Τεκτονικός χάρτης σε συνδυασμό με το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής 48

63 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ α) ΚΡΑΘΙΣ Ο ποταμός Κράθις βρίσκεται στα δυτικά της περιοχής μας και πηγάζει από τον Χελμό, ρέοντας από το Νότο προς το Βορρά. Οι πιο γνωστές πηγές του είναι τα Ύδατα της Στυγός και το Κρυονέρι στη Ζαρούχλα. Τα δυο κύρια ρεύματα ενώνονται σε ένα ενιαίο ρεύμα, που έχει μήκος 40 χιλιόμετρα και διασχίζει όλη την ορεινή περιοχή καταλήγοντας στον Κορινθιακό, στην περιοχή της Ακράτας (η οποία έλαβε το όνομά της από αυτόν à Krath, στον Κράθι). Μάλιστα, κατά τον Στράβωνα, το όνομα του Κράθι προέρχεται από το κίρνασθαι (=αναμιγνύω, ενώνω) λόγω αυτής της ένωσης των δυο ρευμάτων. Στην πορεία του σχηματίζει, λόγω του αναγλύφου, πολλές ελικώσεις στην κοίτη του και μάλιστα δημιουργεί αρκετούς καταρράκτες, κοιλάδες καθώς και ένα εντυπωσιακό φαράγγι (πλάτους μόλις 2μ. και βάθους 40μ,) γνωστό ως Φαράγγι του Περιστεριώνα. (Εικ. 3.10) Εικόνα 3.10: Φαράγγι του Περιστεριώνα, απ όπου διέρχεται ο Κράθις Ο Κράθις διασχίζει τη λίμνη του Τσιβλού, η οποία δημιουργήθηκε λόγω μιας μεγάλης κατολίσθησης όταν επιχειρήθηκε να φραχτεί η κοίτη του, το Το ποτάμι αυτό πλημμυρίζει πολύ συχνά κατά τους χειμερινούς μήνες, με αποτέλεσμα να προκαλεί πολλές καταστροφές κυρίως στην πόλη της Ακράτας. 49

64 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Από την αρχαιότητα αναφερόταν από τον Παυσανία, ο οποίος δήλωνε εντυπωσιασμένος από τον συγκεκριμένο ποταμό και λόγω των πηγών πίστευε πως υπήρχαν δύο ποταμοί, ένας υπόγειος και ένας υπέργειος. Εικόνα 3.11: Τα Ύδατα της Στυγός (αριστερά) και άποψη της κοιλάδας του Κράθι (δεξιά) ( Εικόνα 3.12: Ποταμός Κράθις ( 50

65 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ β) ΚΡΙΟΣ Ο ποταμός Κριός είναι ουσιαστικά ένας χείμαρρος, ο οποίος πηγάζει επίσης από τον ορεινό όγκο του Χελμού, κοντά στα ορεινά χωριά Περιθώριον και Σαραντάπηχο. Εκβάλλει στον Κορινθιακό κόλπο ρέοντας με κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά. Σύμφωνα με τον Παυσανία οφείλει το όνομά του στον Τιτάνα Κριό, που ήταν ο ένας από τους έξι γιούς του Ουρανού. Ο εν λόγω χείμαρρος λόγω των ορμητικών νερών του κάποιες εποχές του χρόνου, προξενεί και αυτός αρκετές καταστροφές στην γύρω περιοχή. Εικόνα 3.13: Πηγή του ποταμού Κριού ( 51

66 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Εικόνα 3.14: Καταρράκτης του Κριού στην τοποθεσία Μοναστήριον ( γ) ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΟΣ Ο Θολοπόταμος είναι ο μικρότερος ποταμός της περιοχής μελέτης. και βρίσκεται στην ενδιάμεση περιοχή μεταξύ Κράθι και Κριού. Πηγάζει από χαμηλότερα υψόμετρα συγκριτικά με τους άλλους ποταμούς, κοντά στα χωριά Αμπελόκηποι και Χρυσάνθιο. Ρέει και αυτός με κατεύθυνση από Νότο προς το Βορρά, όπου τελικά εκχύνεται στον Κορινθιακό κόλπο, στην περιοχή της Αιγείρας (Εικ. 3.15). Ο χείμαρρος Θολοπόταμος, όπως και ο Κριός, στα ορεινά τμήματα της λεκάνης του έχει καλά διαμορφωμένη κοίτη και δε δημιουργεί σοβαρά προβλήματα, σε αντίθεση με τις ημιορεινές και πεδινές περιοχές που διασχίζει, όπου λόγω της αύξησης της διατομής της κοίτης του προξενεί καταρρεύσεις εδαφών και πλημμύρες. Αξίζει να αναφέρουμε ότι έχουν δημιουργηθεί πολλά προβλήματα κατά καιρούς με την υπερχείλιση του Θολοποτάμου, με σημαντικότερες τις «βιβλικές» καταστροφές που προκλήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2012 λόγω των συνεχών και ισχυρών βροχοπτώσεων. 52

67 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Εικόνα 3.15: Εκβολή του Θολοποτάμου στη θάλασσα της Αιγείρας 53

68 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Για την αρίθμηση του υδρογραφικού δικτύου των λεκανών απορροής της περιοχής, χρησιμοποιήσαμε την μέθοδο του Strahler (1964). Σύμφωνα με μέθοδο αυτήν, κάθε μικρότερος κλάδος που δε δέχεται νερά άλλων μικρότερων ρευμάτων ονομάζεται κλάδος 1 ης τάξεως. Ο κλάδος που θα δέχεται τα νερά δύο κλάδων 1 ης τάξεως ονομάζεται 2 ης τάξεως κλάδος κ.τ.λ. Στην περίπτωση που συνδέονται δύο κλάδοι διαφορετικής τάξεως, ο νέος κλάδος που θα προκύψει, εξακολουθεί να έχει την αρίθμηση της μεγαλύτερης τάξης του ενός από τους δύο συνδεόμενους κλάδους. Η διαδικασία εξακολουθεί μέχρις ότου καταλήξουμε στον κεντρικό κλάδο που απορρέει και ο οποίος θα ανήκει στην μεγαλύτερη τάξη. Με βάση αυτήν την κατάταξη, οι μορφολογικές παράμετροι που μελετώνται είναι οι εξής: συντελεστής διακλάδωσης (R b ), ο οποίος αποτελεί τον λόγο του πλήθους (Ν) των κλάδων ορισμένης τάξης (u) προς το πλήθος των κλάδων της αμέσως επόμενης τάξης (u+1). Ο συντελεστής αυτός για φυσικά αναπτυσσόμενα δίκτυα λαμβάνει τιμές που κυμαίνονται μεταξύ 2 και 5, και παραμένει σταθερός για ολόκληρο το υδρογραφικό δίκτυο (Horton, 1932). Εκφράζεται με τον τύπο: R b = Όπου: R b ο συντελεστής διακλάδωσης u η ζητούμενη τάξη N u N u+1 Ν u ο αριθμός των ρευμάτων της τάξεως u υδρογραφική πυκνότητα (d), που ορίζεται ως ο λόγος του συνολικού μήκους των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου προς τη συνολική έκταση της λεκάνης d = L E Όπου: L το συνολικό μήκος των κλάδων του δικτύου E η συνολική έκταση της υδρολογικής λεκάνης 54

69 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ συχνότητα διακλάδωσης (v) που αποτελεί τον λόγο του συνολικού αριθμού των κλάδων του δικτύου προς την συνολική έκταση της λεκάνης απορροής v = N E Όπου: N ο συνολικός αριθμός των κλάδων του δικτύου E η συνολική έκταση της υδρολογικής λεκάνης Με βάση τα παραπάνω προκύπτει η κατάταξη των ποταμών της περιοχής μελέτης, όπως παρουσιάζεται στον κάτωθι πίνακα (Πιν. 3.1). Επίσης, στον χάρτης της Εικόνας 3.16 παρατίθενται ενδεικτικά οι κλάδοι των ποταμών για κάθε υδρολογική λεκάνη. Πίνακας 3.1: Κατάταξη κλάδων ποταμών περιοχής, κατά Strahler (1964) Τάξεις κλάδων ποταμών Κράθις Κριός Θολοπόταμος Κλάδοι 1 ης τάξης Κλάδοι 2 ης τάξης Κλάδοι 3 ης τάξης Κλάδοι 4 ης τάξης Κλάδοι 5 ης τάξης Κλάδοι 6 ης τάξης Πίνακας 3.2: Μορφολογικές παράμετροι υδρογραφικού δικτύου περιοχής Κράθις Κριός Θολοπόταμος Συνολικό μήκος κλάδων (m) Συντελεστής διακλάδωσης 4,9 3,6 4,8 Υδρογραφική πυκνότητα 2,413 2,318 3,393 Συχνότητα διακλάδωσης 0,49 0,67 1,01 55

70 Εικόνα 3.16: Κατάταξη κλάδων ποταμών περιοχής κατά Strahler (1964) 56

71 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ4 ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 57

72 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Με τον κύκλο του νερού ή αλλιώς υδρολογικό κύκλο εκφράζεται μια σειρά διαδικασιών μέσω των οποίων το νερό κυκλοφορεί στη φύση, δηλαδή πάνω στην επιφάνεια της Γης αλλά και κάτω από αυτήν (Εικ. 4.1). Η αρχή του κύκλου δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί, αλλά για πρακτικούς λόγους θεωρούμε πως οι διαδικασίες ξεκινούν από τη θάλασσα και τους ωκεανούς. Ο ήλιος θερμαίνει με την ακτινοβολία του το νερό των ωκεανών και των υπόλοιπων υδάτινων σωμάτων (ποτάμια, λίμνες, θάλασσες), το οποίο εξατμίζεται και ανυψώνεται στην ατμόσφαιρα με τη μορφή υδρατμών. Επίσης υδρατμοί παράγονται από τη βλάστηση, μέσω της διαπνοής των φυτών. Όλοι υδρατμοί αυτοί μεταφέρονται στην ατμόσφαιρα μέσω των αέριων μαζών, συμπυκνώνονται σχηματίζοντας τα νέφη και στη συνέχεια επανέρχονται στην επιφάνεια της γης με τη μορφή των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων, δηλαδή με τη μορφή της βροχής, του χαλαζιού ή του χιονιού. Από αυτή την ποσότητα νερού που πέφτει στη γη, ένα μέρος κατακρατείται από τη βλάστηση όπου στη συνέχεια διαπνέεται από τα φυτά, ένα μέρος διαπερνά την επιφάνεια και διηθείται στο υπέδαφος και τέλος, ένα μέρος του νερού απορρέει επιφανειακά στα ρεύματα και τους ποταμούς. Από εκεί καταλήγει στις λίμνες και τις θάλασσες απ όπου ανέρχεται ξανά στην ατμόσφαιρα. Έτσι, συμπληρώνεται ο υδρολογικός κύκλος, ο οποίος δεν έχει σταματήσει ποτέ εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια και διατηρεί τη ζωή στη Γη. Εικόνα 4.1: Ο κύκλος του νερού (σύμφωνα με την Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, USGS) 58

73 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 4.2 ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης συγκεντρώθηκαν και επεξεργάστηκαν δεδομένα μετεωρολογικών σταθμών, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων και αποτελεσμάτων όσον αφορά τα κλιματολογικά στοιχεία που επικρατούν στην περιοχή έρευνας. Συγκεκριμένα οι σταθμοί από τους οποίους συλλέξαμε όλα τα μετεωρολογικά δεδομένα είναι οι Υδρομεωρολογικοί Σταθμοί Άνω Ακράτας, Αιγίου και Δροσάτου από τον νομό Αχαίας καθώς και της Καστανιάς και των Καλυβίων του νομού Κορινθίας. Αυτοί καλύπτουν ικανοποιητικά την ευρύτερη περιοχή έρευνας, με τον σταθμό της Άνω Ακράτας να είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός λόγο θέσης και πλήθους δεδομένων. Κοντά στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν και κάποιοι άλλοι μετεωρολογικοί σταθμοί, όπως του Δερβενίου και των Καλαβρύτων κ.ά., όμως τους αποκλείσαμε, καθώς παρατηρήθηκε απώλεια παρατηρήσεων και ανεπαρκής συσχετισμός χρονολογικά και έτσι δεν κατέστη δυνατόν να συλλέξουμε τα απαραίτητα στοιχεία. Τα κλιματολογικά στοιχεία που επεξεργαστήκαμε αρχικά είναι η διεύθυνση του ανέμου, η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας και οι θερμοκρασίες που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή. α) ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ως άνεμος ορίζεται κάθε οριζόντια μετακίνηση μαζών ατμοσφαιρικού αέρα και είναι αποτέλεσμα τον διαφορετικών πιέσεων που επικρατούν στην ατμόσφαιρα από τόπο σε τόπο. Η διαφορά αυτών των ατμοσφαιρικών πιέσεων οφείλεται στη διαφορετική θερμοκρασία του αέρα στις εν λόγω περιοχές. Οι μεταβολές στην ατμοσφαιρική πίεση όπως είναι τα βαρομετρικά χαμηλά, τα βαρομετρικά υψηλά και οι αλλαγές της θερμοκρασίας, προκαλούν δύο είδη κίνησης στα μόρια του αέρος: την κατακόρυφο κίνηση των αερίων μαζών, δηλαδή τα ανοδικά και καθοδικά ρεύματα και την οριζόντια κίνηση των αερίων μαζών. Η οριζόντια κίνηση ή ροή των μορίων του αέρα είναι αυτή που μας δίνει την έννοια του ανέμου. Ο άνεμος χαρακτηρίζεται από δύο στοιχεία, την διεύθυνση και την ταχύτητά του. Η μέτρηση της ταχύτητας του ανέμου γίνεται με τα ανεμόμετρα και εκφράζεται σε μέτρα ανά δευτερόλεπτο ή χιλιόμετρα την ώρα. Όμως έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια, να υποδηλώνεται η ταχύτητα με βάση την κλίμακα Beaufort. Η διεύθυνση του ανέμου χαρακτηρίζεται από το σημείο του ορίζοντα από το οποίο πνέει ο άνεμος και όχι προς τα που κατευθύνεται. Συγκεκριμένα, προσδιορίζεται από τα κύρια 59

74 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ σημεία του ορίζοντα, δηλαδή Β βόρειος, Α ανατολικός, Ν νότιος, Δ δυτικός. Για περισσότερη ακρίβεια επίσης μπορεί να προσδιοριστεί και από τα ενδιάμεσα σημεία αυτών, όπως ΒΑ βόρειο-ανατολικός, ΝΑ νότιο-ανατολικός, ΝΔ νότιο-δυτικός, ΒΔ βόρειο-δυτικός. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι ονομασίες του ανέμου σε σχέση με τη διεύθυνσή του σε μοίρες. (Εικ. 4.2). Εικόνα 4.2: Ονομασίες του ανέμου σε σχέση με την διεύθυνσή του (σε μοίρες). Όσον αφορά την περιοχή μελέτης, για την ανάλυση της διεύθυνσης του ανέμου, επικεντρωθήκαμε στους σταθμούς του Νομού Αχαΐας. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήσαμε προσεγγιστικά τα δεδομένα του υδρομετεωρολογικού σταθμού της Άνω Ακράτας, καθώς ήταν ο πιο αντιπροσωπευτικός και πλήρης από μετρήσεις. Ύστερα λοιπόν από την στατιστική επεξεργασία, παρατίθεται το ακτινωτό διάγραμμα της μέσης ετήσιας κατανομής της διεύθυνσης του ανέμου για την περιοχή μας (Εικ. 4.3). Επίσης, παρουσιάζεται και η ποσοστιαία κατανομή των ανέμων με βάση την εμφάνιση τους όσον αφορά την διεύθυνση (Εικ. 4.4). 60

75 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ % ο ο ο % 225ο 135ο 180ο Εικόνα 4.3: Ετήσιο ανεμολογικό ακτινωτό διάγραμμα για τον σταθμό Άνω Ακράτας 14% 14% 34% B BA 34% 2% 2% NA N NΔ BΔ Εικόνα 4.4: Διάγραμμα κατανομής εμφάνισης ανέμων με βάση τη διεύθυνσή τους 61

76 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Συνεπώς συμπεραίνουμε, πως στην περιοχή επικρατούν άνεμοι Νότιας διεύθυνσης, με ποσοστό 34,3 %, και ακολουθεί το ποσοστό της άπνοιας που είναι εξίσου υψηλό (34 %). Στην συνέχεια ακολουθούν άνεμοι ΝΔ και ΒΔ διεύθυνσης με συμμετοχή 13,9% και 13,6% αντίστοιχα. Τέλος παρατηρούμε πως με το λιγότερο ποσοστό συμμετέχουν άνεμοι με ΒΑ και ΝΑ διεύθυνση (ποσοστό 2% έκαστος). β) ΥΓΡΑΣΙΑ Ως ατμοσφαιρική υγρασία ορίζεται η ποσότητα των υδρατμών που εμπεριέχονται στον ατμοσφαιρικό αέρα. Διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον υδρολογικό κύκλο, καθώς αποτελεί την βασική πηγή προέλευσης όλων των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Προέρχεται από την εξάτμιση των ωκεανών αλλά και την εξάτμιση και τη διαπνοή των φυτών (Σακκάς Ι., 2007). Με τον όρο απόλυτη υγρασία εννοούμε την ποσότητα υδρατμών (σε γραμμάρια) που περιέχονται σε δοσμένο όγκο υγρού ατμοσφαιρικού αέρα και έχει μετριέται σε gr/cm 2. Ως σχετική υγρασία ορίζεται η επί τοις εκατό (%) αναλογία της ποσότητας των υδρατμών που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα σε δεδομένη τιμή θερμοκρασίας και πίεσης, ως προς τη ποσότητα εκείνη των υδρατμών που θα μπορούσε να συγκρατήσει ο αέρας έως ότου κορεσθεί. Να συμπληρώσουμε πως ο κορεσμένος αέρας έχει σχετική υγρασία 100%, ενώ ο τελείως ξηρός αέρας έχει υγρασία 0%. Τέλος, ως σημείο δρόσου χαρακτηρίζουμε τη θερμοκρασία εκείνη κατά την οποία μια μάζα αέρα που ψύχεται υπό σταθερή πίεση, γίνεται κορεσμένη σε υδρατμούς. Σε γενικές γραμμές το σημείο δρόσου αυξάνει με την αύξηση της θερμοκρασίας, δηλαδή είναι μεγαλύτερο το καλοκαίρι απ ότι τον χειμώνα, και αυτό συμβαίνει διότι ο θερμός αέρας είναι ικανός να συγκρατεί περισσότερους υδρατμούς από τον ψυχρό. Όσον αφορά την περιοχή μελέτης, ύστερα από την επεξεργασία των κατάλληλων στοιχείων του σταθμού του Αιγίου (για τα έτη ) προσδιορίσαμε τις τιμές της μέσης ετήσιας και μηνιαίας σχετικής υγρασίας αέρα, όπως φαίνεται και στα παρακάτω διαγράμματα (Εικ. 4.5, 4.6). 62

77 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Μέση ετήσια σχετική υγρασία (%) Μέση ετήσια σχετική υγρασία (%) Εικόνα 4.5: Διακύμανση μέσης ετήσιας σχετικής υγρασίας (%) % 80,00 70,00 72,38 71,46 66,23 65,26 72,86 74,63 60,00 50,00 60,26 59,45 50,50 50,41 54,28 58,75 40,00 30,00 20,00 Μέση μηνιαία σχετική υγρασία (%) 10,00 0,00 Εικόνα 4.6: Κατανομή μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας (%) 63

78 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Προκύπτει λοιπόν από τα παραπάνω διαγράμματα, πως στην περιοχή έρευνας επικρατεί μια μέση ετήσια σχετική υγρασία αέρα ~ 62,3%. Επίσης, παρατηρούμε πως σημειώνεται άνοδος της τιμής της σχετικής υγρασίας με την πάροδο των ετών. Όσον αφορά τις τιμές της μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας, διακρίνουμε τις υψηλότερες τιμές (~ 74,5%) να σημειώνονται κατά την υγρή περίοδο και συγκεκριμένα τον μήνα Δεκέμβριο, ενώ οι χαμηλότερες τιμές (~ 50,4%) παρατηρούνται τον μήνα Ιούλιο, δηλαδή κατά την ξηρή περίοδο. γ) ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Η ακτινοβολία που δέχεται η Γη από τον Ήλιο αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας του συστήματος ατμόσφαιρα Γη και σε συνδυασμό με τη φύση και το ανάγλυφο της επιφάνειας, καθορίζουν το κλίμα και τον καιρό που επικρατεί σε μια περιοχή (Σακκάς Ι., 2007). Για την περιοχή έρευνας όμως, δεν κατέστη δυνατόν να υπολογιστεί η ηλιακή ακτινοβολία, καθώς δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία από τους κοντινούς μετεωρολογικούς σταθμούς. δ) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ Η θερμοκρασία του αέρα αποτελεί μια από τις πιο καθοριστικές κλιματολογικές παραμέτρους για τη διαμόρφωση του υδρολογικού ισοζυγίου μιας περιοχής, καθώς μαζί με την ηλιακή ακτινοβολία προσδιορίζουν την εξατμισοδιαπνοή. Η μέτρησή της επιτυγχάνεται με τα θερμόμετρα ή με τους θερμογράφους. Από τον σταθμό λοιπόν του Αιγίου έγινε συλλογή στοιχείων των θερμοκρασιών για την 15ετία , και ύστερα από την κατάλληλη επεξεργασία υπολογίστηκε η μέση μηνιαία θερμοκρασία, όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα της Εικόνας

79 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ,016 19,502 Μέση μηνιαία Θερμοκρασία (⁰C) ,955 7,259 9,81 13,706 17,208 17,601 13,826 9,883 7,293 Μέση μηνιαία Θερμοκρασία (⁰C) 5 5,782 0 Εικόνα 4.7: Κατανομή μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας ( ο C) Συμπεραίνουμε λοιπόν πως οι πιο θερμοί μήνες παρατηρούνται να είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος, με μέγιστες μηνιαίες θερμοκρασίες 20⁰C και 19,5⁰C αντίστοιχα. Αντιθέτως, οι ελάχιστες θερμοκρασίες παρατηρήθηκαν κατά τον Φεβρουάριο, με τιμή 5,7⁰C. Στον παρακάτω πίνακα (Πίν. 4.1) παρουσιάζονται οι μέσες ετήσιες τιμές της θερμοκρασίας για τη χρονική περίοδο που προαναφέραμε, ενώ στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται γραφικά η αντίστοιχη κατανομή (Εικ. 4.8). 65

80 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Πίνακας 4.1: Μέσες τιμές ετήσιας θερμοκρασίας ( ο C) για τα έτη ΕΤΗ Μέση ετήσια θερμοκρασία (Τ⁰C) , , , , , , , , , , , , , , ,32 Μέση ετήσια: 12,45 13,5 Μεση ετήσια θερμοκρασία Τ (⁰C) 13 12, ,5 Μεση ετήσια θερμοκρασία (Τ⁰C) 11 Εικόνα 4.8: Διακύμανση μέσης ετήσιας θερμοκρασίας ( ο C) 66

81 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως η μέση ετήσια θερμοκρασία για την 15ετία που ερευνήσαμε, ανέρχεται στους 12,5⁰C. Μελετώντας και το παραπάνω διάγραμμα, διακρίνουμε μια μικρή πτώση κατά τα έτη , αλλά σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως η ετήσια θερμοκρασία εμφανίζει συνολικά ελαφρά τάση ανόδου με το πέρασμα του χρόνου. 4.3 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Με την έννοια του υδρολογικού ισοζυγίου εκφράζεται ουσιαστικά η ισότητα εισροών και εκροών σε μια υδρολογική λεκάνη. Ποσοτικά δίνεται με την εξής σχέση: Όπου : P= R+ E + I P : το ποσό των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που δέχεται ετησίως η περιοχή (mm) R : το ποσό των ετήσιων επιφανειακών απορροών (mm) E : το ποσό της ετήσιας εξατμισοδιαπνοής (mm) I : το ποσό του νερού που κατεισδύει ετησίως στα υδροφόρα στρώματα (mm) Για την παρούσα εργασία, για να υπολογιστεί το υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής μελέτης, πραγματοποιήθηκε συλλογή μετεωρολογικών δεδομένων από σταθμούς περιμετρικά της περιοχής (ΒΑ Αχαΐα), με σκοπό την στατιστική επεξεργασία τους. Έπειτα ακολούθησε κατασκευή των κατάλληλων πινάκων και γραφικών παραστάσεων, για κάθε παράμετρο ξεχωριστά. Επίσης έγινε επεξεργασία των αποτελεσμάτων σε περιβάλλον GIS (με το πρόγραμμα ArcGIS 10.0) όπου κατασκευάστηκε ο βροχομετρικός χάρτης της περιοχής με τη μέθοδο των ισοϋετών καμπυλών ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΑ (Ρ) Με τον όρο ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα ορίζουμε τις διάφορες μορφές που λαμβάνει το νερό της ατμόσφαιρας όταν αποβάλλεται από αυτήν και επανέρχεται στην επιφάνεια της Γης. Συγκεκριμένα, στις κατακρημνίσεις υπό υγρή κατάσταση 67

82 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ περιλαμβάνονται η βροχή, η ομίχλη, το χιονόβροχο και η δροσιά, ενώ υπό στερεή κατάσταση το χαλάζι, το χιόνι και η πάχνη. Για τη δημιουργία των κατακρημνίσεων θα πρέπει να πληρούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Δηλαδή πρώτον, η ύπαρξη κορεσμένου σε υδρατμούς αέρα, δεύτερον, η μετατροπή των υδρατμών σε υγρή ή στερεή κατάσταση (δημιουργία νεφών) και τέλος, ικανοποιητική αύξηση του μεγέθους των υδροσταγόνων με αποτέλεσμα την πτώση τους στην επιφάνεια ως κατακρημνίσματα (Σακκάς Ι., 2007) ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΒΡΟΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας χρησιμοποιήσαμε τα διαθέσιμα δεδομένα από μετεωρολογικούς σταθμούς που καλύπτουν περιμετρικά την περιοχή μελέτης. Συγκεκριμένα συλλέξαμε στοιχεία από τους σταθμούς σε Αίγιο, Άνω Ακράτα, Δροσάτο, Καστανιά και Καλύβια (Πίν. 4.2) για τη χρονική περίοδο της 20ετίας Η περίοδος αυτή θεωρείται ικανοποιητική και κατά τη διάρκειά της λειτουργούσαν όλοι αυτοί οι σταθμοί. Από τους σταθμούς του Νομού Αχαΐας και Κορινθίας που βρίσκονταν κοντά στην περιοχή μελέτης, αποκλείσαμε κάποιους διότι είτε περιείχαν ελλιπείς παρατηρήσεις ή δεν συνέπιπταν χρονολογικά με την συγκεκριμένη περίοδο. Πίνακας 4.2: Υδρομετεωρολογικοί σταθμοί περιοχής έρευνας ΣΤΑΘΜΟΣ Χ Υ ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΛΕΚΑΝΗ ΦΟΡΕΑΣ Αίγιο Άνω Ακράτα Δροσάτο Καστανιά Κρίνη (107τ.χ.) Κράθις (154τ.χ.) Σελινους π. (375τ.χ.) Στυμφαλίας (216τ.χ.) ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Καλύβια (Αρχ. Φενεός) Φενεού (233τ.χ..) ΥΠ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. 68

83 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Στον πίνακα που ακολουθεί (Πιν. 4.3) παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα των βροχομετρικών σταθμών όσον αφορά τα ετήσια ύψη βροχής (σε mm) για την 20ετία που μελετήσαμε και στο επόμενο διάγραμμα (Εικ. 4.9) απεικονίζεται γραφικά η πορεία των βροχοπτώσεων για την εν λόγω χρονική περίοδο. Πίνακας 4.3: Συγκεντρωτικά στοιχεία βροχομετρικών σταθμών για τα έτη ΕΤΗ ΑΙΓΙΟ ΑΚΡΑΤΑ ΔΡΟΣΑΤΟ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΛΥΒΙΑ ,6 448,7 916, ,1 560,7 151,5 587, ,1 1141, , ,9 1763,2 1139,1 1232,3 1331, ,1 1471,2 990,1 1090,3 1252, ,1 909,4 1108,3 948, ,4 1422,2 795,7 1168,3 711, ,1 1097, ,6 710, ,4 649, ,3 985,1 629,6 841, ,7 764, ,7 938, ,1 537,4 737,2 1175, ,8 592, ,7 801, ,1 417,7 631,5 561,5 617, ,6 565,9 799,1 1134,3 911, ,1 593,3 722,2 930,1 699, ,1 322,3 514,6 681,9 514, ,6 790,5 971,4 565, ,9 515,7 720,5 997,6 657, ,4 630,3 785,2 1144,6 916,6 Μέση τιμή 660,01 884,05 784,14 918,57 815,285 (mm) 69

84 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ετήσιο ύψος βροχής (mm) ΑΙΓΙΟ ΑΚΡΑΤΑ ΔΡΟΣΑΤΟ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΛΥΒΙΑ Εικόνα 4.9: Ετήσια κατανομή βροχοπτώσεων για την περίοδο Μελετώντας το ανωτέρω διάγραμμα προκύπτει μια αρκετά ευρεία διακύμανση των τιμών του ετήσιου ύψους βροχόπτωσης. Πιο συγκεκριμένα, οι υψηλότερες τιμές ύψους κατακρημνισμάτων της 20ετίας παρατηρούνται στον σταθμό της Άνω Ακράτας κατά τα έτη 1976 και 1979, σε αντίθεση με τις χαμηλότερες που παρατηρούνται στον σταθμό της Καστανιάς το Σε γενικές γραμμές πάντως, διακρίνουμε μια συνολική ελαφρά αλλά διακριτή τάση μείωσης του ύψους βροχής με την πάροδο του χρόνου ΟΜΟΓΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΒΡΟΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ Προκειμένου να θεωρηθούν αξιόπιστα τα βροχομετρικά δεδομένα των σταθμών και να γίνει μετέπειτα σωστή επεξεργασία, είναι αναγκαίο να ελεγχθούν ως προς την ομοιογένεια τους. Είναι πιθανό κατά τη διάρκεια του χρόνου να προκύψουν διάφοροι παράγοντες, όπως η αλλαγή της μεθόδου παρατήρησης, της θέσης του σταθμού κτλ. που να επηρεάσουν την ομοιογένεια των μετρήσεων. Για το λόγο αυτό, κατασκευάστηκε η διπλή αθροιστική καμπύλη για το σύνολο των σταθμών, για τα δεδομένα της 20ετίας Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, τοποθετούνται στο σχετικό διάγραμμα τα αθροιστικά ετήσια ύψη βροχής 70

85 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ κάθε εξεταζόμενου σταθμού και συγκρίνονται με τα μέσα αθροιστικά μεγέθη των υπόλοιπων σταθμών της περιοχής. Αθροιστικό ύψος βροχής (mm) R² = 0,9859 R² = 0,992 R² = 0,9978 R² = 0,9993 R² = 0, ΑΙΓΙΟ ΑΚΡΑΤΑ ΔΡΟΣΑΤΟ ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΛΥΒΙΑ Αθροιστικό μέσο ύψος βροχής (mm) Εικόνα 4.10: Διπλές αθροιστικές καμπύλες των βροχομετρικών δεδομένων των σταθμών της περιοχής Στο διάγραμμα της Εικόνας 4.10 παρουσιάζεται η διπλή αθροιστική καμπύλη για τους σταθμούς Αίγιο, Άνω Ακράτα, Δροσάτο, Καστανιά και Καλύβια. Παρατηρούμε πως ο συντελεστής συσχέτισης για όλους τους σταθμούς έχει τιμές σχεδόν ίσο με ~1. Αυτό υποδηλώνει αξιοπιστία και ομοιογένεια των βροχομετρικών δεδομένων, συνεπώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν περαιτέρω χωρίς να απαιτείται διόρθωση ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΒΡΟΧΟΒΑΘΜΙΔΑΣ Η κατανομή των βροχοπτώσεων σε μια περιοχή επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, ο κυριότερος από τους οποίους είναι το υψόμετρο. Επίσης σημαντικές παράμετροι είναι το γεωγραφικό μήκος και πλάτος, η τοπογραφία της περιοχής αλλά και η τοποθεσία του σταθμού. Η βροχοβαθμίδα εκφράζει τη σχέση που συνδέει το υψόμετρο σε σχέση με το αντίστοιχο ύψος της βροχόπτωσης. Για τον προσδιορισμό της μαθηματικής έκφρασης της 71

86 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ βροχοβαθμίδας, εφαρμόζουμε τη μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων, με ανεξάρτητη μεταβλητή το υψόμετρο των σταθμών και εξαρτημένη μεταβλητή το μέσο ετήσιο ύψος βροχής. Συνεπώς, χρησιμοποιούμε μια συνάρτηση της μορφής y=f(x) και συγκεκριμένα: y=αx+β, Όπου: y το ύψος της βροχόπτωσης, x το απόλυτο υψόμετρο της περιοχής, α το ύψος βροχής σε υψόμετρο 0m και β ο συντελεστής διεύθυνσης της ευθείας. Ο έλεγχος αξιοπιστίας της εξίσωσης γίνεται με τον προσδιορισμό του συντελεστή συσχέτισης των δύο μεγεθών, και συγκεκριμένα κρίνουμε το αποτέλεσμα ως αξιόπιστο στην περίπτωση που ο συντελεστής συσχέτισης R 2 είναι μεγαλύτερος του 0, Μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης (mm) y = 0,2195x + 644,45 R² = 0, Υψόμετρο (m) Εικόνα 4.11: Γραφική απεικόνιση μεταβολής ύψους βροχής συναρτήσει του υψομέτρου 72

87 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Όπως παρατηρούμε στο παραπάνω διάγραμμα (Εικ. 4.11), για την περιοχή που ερευνάμε εφαρμόστηκε αυτή η μέθοδος και βρέθηκε πως η εξίσωση της βροχοβαθμίδας είναι της μορφής: y = 0,2195x + 644,45 Από αυτήν προκύπτει πως για κάθε 100m υψόμετρο, το ύψος βροχής αυξάνεται κατά 21,9mm και επίσης συμπεραίνουμε πως στο επίπεδο της θάλασσας (δηλαδή για υψόμετρο 0m) έχουμε μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων 644,45mm. Με βάση αυτή τη σχέση, προκύπτει και ο επόμενος πίνακας που παρουσιάζει την αντιστοιχία απόλυτου υψομέτρου μέσου ετήσιου ύψους βροχής (Πιν. 4.4). Πίνακας 4.4: Αντιστοιχία υψομέτρου ύψους υετού Απόλυτο υψόμετρο (m) Μέσο ετήσιο ύψος βροχής (mm) 0 644, , , , , , , , , , , , , , , , , ,55 73

88 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Επίσης, προέκυψε πως ο συντελεστής συσχέτισης είναι R² = 0,8086 που μας δείχνει ότι το υψόμετρο της περιοχής επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το μέσο ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την συγκεκριμένη εξίσωση βροχοβαθμίδας για την κατασκευή του βροχομετρικού χάρτη της περιοχής, με τη μέθοδο των ισοϋετών καμπυλών. Στις επόμενες εικόνες (Εικ. 4.12, 4.13) παρουσιάζονται οι βροχομετρικοί χάρτες της περιοχής μελέτης οι οποίοι προέκυψαν μετά από εφαρμογή της μεθόδου των ισοϋετών καμπυλών και της εξίσωσης της βροχοβαθμίδας πάνω στο ψηφιακό μοντέλο εδάφους (DEM) της περιοχής. Προκύπτει λοιπόν, με βάση τους χάρτες, πως τα μεγαλύτερα ύψη κατακρημνισμάτων (έως ~1040mm) όπως ήταν αναμενόμενο εμφανίζονται στο Νοτιοδυτικό και Νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής έρευνας. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι στα σημεία εκείνα λαμβάνουν χώρα οι δυο μεγαλύτεροι ορεινοί όγκοι της περιοχής. Αυτοί αποτελούνται από την Ξερουβούνα στα ΝΔ με μέγιστο υψόμετρο 1749μ και την Εβροστίνα στα ΝΑ, με 1300μ υψόμετρο αντίστοιχα. Συνεπώς, κατά μήκος της πορείας του υδρογραφικού δικτύου και όσο οδεύουμε προς τις εκβολές στον Κορινθιακό κόλπο (υψόμετρο από 0-20μ) το ύψος των βροχοπτώσεων μειώνεται αισθητά, φτάνοντας στα 644,5 χιλιοστά. Όσον αφορά την υπό μελέτη λεκάνη του Θολοποτάμου, με δεδομένο ότι η έκτασή της είναι m 2 και το μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων Ρ = 732,25 mm (από την εξίσωση βροχοβαθμίδας, για μέσο υψόμετρο λεκάνης 400m), ο όγκος νερού που προέρχεται από βροχόπτωση υπολογίστηκε στα 10,06 * 10 6 m 3. 74

89 Εικόνα 4.12: Βροχομετρικός χάρτης της περιοχής μελέτης 75

90 Εικόνα 4.13: Βροχομετρικός χάρτης με το υδρογραφικό δίκτυο σε υπέρθεση 76

91 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗ (E) Με τον όρο εξατμισοδιαπνοή ορίζουμε το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες γίνεται επιστροφή των κατακρημνισμάτων από το έδαφος στην ατμόσφαιρα, μέσω της εξάτμισης και της διαπνοής των φυτών. Πιο συγκεκριμένα πραγματοποιείται μετατροπή της υγρής ή στερεής φάσης του νερού σε υδρατμούς, με κατανάλωση της ηλιακής ακτινοβολίας (Σακκάς, 2007). Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εξατμισοδιαπνοή (είτε πραγματική ή δυνητική) είναι πολυάριθμοι και αυτό καθιστά σχετικά περίπλοκο τον υπολογισμό της. Συγκεκριμένα εκτιμάται πως η εξατισοδιαπνοή αποτελεί συνάρτηση της υγρασίας του εδάφους και εξαρτάται από την θερμοκρασία, την ηλιακή ακτινοβολία, την ταχύτητα του ανέμου, τη φυτοκάλυψη, τη διαθέσιμη προς εξάτμιση ποσότητα νερού, το είδος της εξατμίζουσας επιφάνειας, το είδος του εδάφους κά. Η εξατμισοδιαπνοή διακρίνεται σε πραγματική και δυνητική. Στην πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε στο ύψος του υδάτινου στρώματος που καταλήγει τελικά στην ατμόσφαιρα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση εκφράζεται η ποσότητα του νερού που θα εξατμιζόταν εάν υπήρχαν επαρκή αποθέματα σε νερό για να αντισταθμίσουν τις απώλειες. Για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης, χρησιμοποιήσαμε την πραγματική εξατμισοδιαπνοή, η οποία υπολογίστηκε με βάση τον τύπο του Turc (1951): P Ε = [ P 2] L Όπου: Ε: πραγματική ετήσια εξατμισοδιαπνοή (mm) Ρ: μέσο ετήσιο ύψος κατακρημνισμάτων (mm) L: η συνάρτηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με την σχέση L = T T 3, όπου Τ η μέση ετήσια θερμοκρασία ( ο C) Συνεπώς, με βάση τα δεδομένα που ήδη έχουμε συλλέξει από τους μετεωρολογικούς σταθμούς της περιοχής (σταθμός Αιγίου, βλ. αρχή Κεφαλαίου) και εφαρμόζοντας τον παραπάνω τύπο, μπορέσαμε να εκτιμήσουμε την τιμή της πραγματικής ετήσιας εξατμισοδιαπνοής για την λεκάνη του Θολοποτάμου. Συγκεκριμένα, προέκυψε ότι για μέση ετήσια θερμοκρασία Τ = 12,45 ( ο C) και μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων Ρ = 732,25 mm 77

92 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (από εξίσωση βροχοβαθμίδας, για μέσο υψόμετρο λεκάνης 400m), η πραγματική ετήσια εξατμισοδιαπνοή (Ε) της λεκάνης ανέρχεται στα 521,63 mm. Επίσης, με δεδομένο ότι η έκταση της υπό μελέτη λεκάνης είναι m 2, ο όγκος νερού που προέρχεται από εξατμισοδιαπνοή υπολογίστηκε στα 7,167 * 10 6 m ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ (Ι) Με τον όρο κατείσδυση εκφράζεται το μέγιστο ποσό νερού που μπορεί να απορροφήσει κάποιο έδαφος κάτω από δοσμένες συνθήκες και σε ορισμένο χρόνο (Horton, 1933). Αποτελεί μια πολύ σημαντική παράμετρο για την εκτίμηση των υδατικών αποθεμάτων σε μια περιοχή, καθώς συμβάλλει στην ανανέωση των αποθεμάτων των υπόγειων υδροφορέων. Ουσιαστικά πρόκειται για την διαδικασία με την οποία τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και οι επιφανειακές απορροές εισχωρούν στα ανώτερα στρώματα του εδάφους και κινούνται προς τα βαθύτερα. Αρχικά το νερό συμπληρώνει την εδαφική υγρασία και συνεχίζει την πορεία του προς τα κατώτερα στρώματα και τον υδροφόρο ορίζοντα. Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα για κατείσδυση σε ένα έδαφος, είναι η εδαφική υγρασία, η γεωμορφολογία της περιοχής και συγκεκριμένα οι κλίσεις που επικρατούν, η ένταση των βροχοπτώσεων, η υδροπερατότητα, η θερμοκρασία, η παρουσία χλωρίδας, αλλά επίσης η τεκτονική και η πιθανή παρουσία καρστικοποιημένων δομών. Μέτρο της κατείσδυσης αποτελεί ο συντελεστής κατείσδυσης, ο οποίος εκφράζει το ποσοστό του νερού που διαπερνά τους σχηματισμούς σε σχέση με την βροχόπτωση. Σε γενικές γραμμές, στον Ελλαδικό χώρο ο συντελεστής αυτός κυμαίνεται από 3% για πετρώματα όπως φλύσχης, φυλλίτες, σχιστόλιθοι, γνεύσιοι, ηφαιστειακα και φτάνει έως και 60% για τα ανθρακικά πετρώματα (ασβεστόλιθοι). Οι τεταρτογενείς αποθέσεις έχουν περίπου 15-30% συντελεστή και οι αλλουβιακες 3-10%. Στην περιοχή μελέτης, επικρατούν ως επί το πλείστον οι εξής γεωλογικοί σχηματισμοί: κροκαλοπαγή, (αμμούχες) μάργες και ψαμμίτες Πλειο-Πλειστοκαίνου, κροκαλοπαγή βάσεως, πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων Πλειστοκαίνου, παράκτιοι & δελταϊκοί σχηματισμοί και σύγχρονες αποθέσεις Ολοκαίνου. Συνοψίζοντας, μπορούμε να κατατάξουμε ενδεικτικά τους σχηματισμούς που εμφανίζονται στην υπό μελέτη λεκάνη σε σχέση με τον συντελεστή κατείσδυσης όπως παρουσιάζεται στον κάτωθι πίνακα (Πιν. 4.5). 78

93 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Πίνακας 4.5: Συντελεστές κατείσδυσης ανά γεωλογικό σχηματισμό (Νίκας, 2004) ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗΣ (%) Μάργες, κροκαλοπαγή & ψαμμίτες 7 Τεταρτογενή ιζήματα 15 Ολοκαινικές αποθέσεις 20 Επίσης, με δεδομένο τον όγκο βροχής που δέχεται κάθε γεωλογικός σχηματισμός, την έκταση που καταλαμβάνει και τους συντελεστές κατείσδυσης για κάθε σχηματισμό, εκτιμήθηκε ο όγκος του νερού που κατεισδύει στην λεκάνη του Θολοποτάμου (Νίκας, 2004). Τα αποτελέσματα παρουσιάζοντα στον επόμενο πίνακα (Πιν. 4.6), απ όπου προκύπτει πως ο όγκος νερού που προέρχεται από κατείσδυση μόνο για την λεκάνη του Θολοποτάμου, ανέρχεται στα 0,90 * 10 6 m 3. Πίνακας 4.6: Όγκος νερού που κατεισδύει στην λεκάνη απορροής για την περιοχή (Νίκας, 2004) Λεκάνη απορροής Έκταση λεκάνης (m 2 ) Κατείσδυση (%) Όγκος κατείσδυσης (m 3 *10 6 ) Θολοπόταμος Αιγείρας ,52 0, ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΑΠΟΡΡΟΗ (R) Ως επιφανειακή απορροή ορίζεται η ποσότητα των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που κινούνται σε επιφανειακά υδατορρεύματα (παροδικού ή μόνιμου χαρακτήρα) μέχρι να καταλήξουν στην έξοδο της λεκάνης απορροής (Σακκάς, 2007). Οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η επιφανειακή απορροή, είναι κλιματολογικοί αλλά και φυσιογραφικοί. Συγκεκριμένα η απορροή επηρεάζεται από το ύψος, την ένταση και τη διάρκεια της βροχόπτωσης, την υδροπερατότητα του εδάφους, το είδος της χλωρίδας, τη γεωμετρία του υδρογραφικού δικτύου, τις φυσιογραφικές παραμέτρους της λεκάνης απορροής, αλλά τις κλίσεις της περιοχής. Επίσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη τόσο με την εξατμισοδιαπονή όσο και με την κατείσδυση που παρατηρείται στη συγκεκριμένη λεκάνη. 79

94 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή που ερευνάμε χαρακτηρίζεται από τον κυριότερο ποταμό Θολοπόταμο (γειτονικά Κριός και Κράθις) ο οποίος είναι ο μικρότερος σε μήκος και τροφοδοτείται από μια σειρά πολυάριθμων υδατορρευμάτων, με πηγές από τα όρη που βρίσκονται ΝΔ της περιοχής. Στη συνέχεια ο ποταμός αυτός με τη σειρά του, απορρέει προς την έξοδο της λεκάνης του, δηλαδή στον Κορινθιακό κόλπο (Β-ΒΑ της περιοχής). Στην παρούσα μελέτη δεν κατέστη δυνατόν να εκτιμηθεί άμεσα η επιφανειακή απορροή της λεκάνης της περιοχής έρευνας, αλλά θα εκτιμηθεί με έμμεσο τρόπο μέσω του υδρολογικού ισοζυγίου, χρησιμοποιώντας τον τύπο: P = R+E+I R = P Ι Ε Συνεπώς, προκύπτει ότι ο όγκος νερού που απορρέει επιφανειακά στην λεκάνη του Θολοποτάμου ανέρχεται στα 1,993* 10 6 m ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΤΙΚΟ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη όλες τις παραπάνω παραμέτρους που αναλύσαμε, προκύπτει το προσεγγιστικό υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής μελέτης. Σύμφωνα με αυτό έχουμε τα εξής αποτελέσματα, τα οποία παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα (Πιν. 4.7) καθώς επίσης παρουσιάζεται και η ποσοστιαία κατανομή στην εικόνα (Εικ. 4.14). Πίνακας 4.7: Προσεγγιστικό ισοζύγιο ύδατος της υπό μελέτη περιοχής Έκταση Μέση ετήσια Όγκος Όγκος Όγκος Όγκος Λεκάνη λεκάνης βροχόπτωση βροχής εξατμισοδ. απορροής κατείσδυσης (m 2 ) (mm) (m 3 *10 6 ) (m 3 *10 6 ) (m 3 *10 6 ) (m 3 *10 6 ) Θολοποτάμου ,25 10,06 7,167 1,993 0,9 80

95 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 10% 5% 35% ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗ 50% ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΑΠΟΡΡΟΗ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ Εικόνα 4.14: Σχηματική κατανομή του υδρολογικού ισοζυγίου για τη λεκάνη του Θολοποτάμου 4.4 ΚΛΙΜΑ Το κλίμα μιας περιοχής αποτελεί συνδυασμό των μέσων όρων και των ακραίων τιμών των μετεωρολογικών φαινομένων που επικρατούν σε αυτήν. Η ταξινόμηση των κλιμάτων είναι γενικά πολύπλοκα και γι αυτό έχουν προταθεί κατά καιρούς πολλές μέθοδοι κατάταξης. Για τον προσδιορισμό του κλίματος που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή έρευνας, χρησιμοποιήσαμε την μέθοδο Emberger. Με την μέθοδο αυτή η μεσογειακή περιοχή χωρίζεται σε διάφορους βιοκλιματικούς ορόφους ανάλογα με το «ομβροθερμικό πηλίκο Q» (Μαυρομάτης, 1980), το οποίο προκύπτει από τον εξής τύπο: 2000 * P Q = 2 2 M + m όπου: Ρ η μέση ετήσια τιμή βροχοπτώσεων (mm) M η μέση τιμή μέγιστων θερμοκρασιών του θερμότερου μήνα σε Kelvin (273,15+ o C) m η μέση τιμή ελαχίστων θερμοκρασιών του ψυχρότερου μήνα σε Kelvin. 81

96 4. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με την κατάταξη του Μαυρομάτη (1980) διακρίνονται τρεις κύριοι βιοκλιματικοί όροφοι (υπόξηρος, ύφυγρος, υγρός) και τέσσερις υποόροφοι σε σχέση με τον χειμώνα που επικρατεί (θερμός για m>7 o C, ήπιος για 3 o C<m<7 o C, ψυχρός για 0 o C<m<3 o C και δριμύς για τιμές m<0 o C). Όσο πιο μικρή προκύψει η τιμή του πηλίκου Q, τόσο πιο ξηρό είναι το κλίμα της περιοχής και αντίστοιχα όσο πιο υψηλή, τόσο πιο υγρό το κλίμα. Με βάση τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή του τύπου αυτού για τιμές Ρ=660,01mm, Μ=306,09Kelvin και m=278,59kelvin, από τον σταθμό του Αιγίου, η τιμή του ομβροθερμικού πηλίκου για την περιοχή μελέτης είναι Q =82,1. Επίσης, για την κατάταξη του χειμώνα, λαμβάνεται η μέση θερμοκρασία του ψυχρότερου μήνα, η οποία είναι 5,44 o C. Συνεπώς, με βάση το σχετικό διάγραμμα κατάταξης (Εικ. 4.15) το κλίμα της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται ως ύφυγρο με μέτρια θερμό (ήπιο) χειμώνα. Εικόνα 4.15: Διάγραμμα κατάταξης κλιμάτων για την Ελλάδα. Διακρίνεται η ευρύτερη περιοχή μελέτης (κατά Μαυρομάτη, 1980, τροποποιημένο) (Πηγή: Μπαλαφούτης Μαχαίρας, 1985) 82

97 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ5 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 83

98 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 5.1 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Με τον όρο «υδρογεωλογική συμπεριφορά» των γεωλογικών σχηματισμών μιας περιοχής, εννοούμε την ικανότητά τους να αποθηκεύουν και να μεταβιβάζουν το νερό. Οι σχηματισμοί αυτοί, που ονομάζονται «υδροφόρα στρώματα» ή απλά «υδροφόροι» περιέχουν σημαντικές ποσότητες υλικού κορεσμένου σε νερό, τροφοδοτώντας έτσι με νερό τις γεωτρήσεις και τα πηγάδια της ευρύτερης περιοχής. Ο υδροφόρος συνεπώς, περιλαμβάνει ως έννοια τόσο τον γεωλογικό σχηματισμό καθεαυτό, όσο και το περιεχόμενο σε αυτόν νερό. 5.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Τα μέρη του πετρώματος που δεν κατέχονται από στερεά ορυκτή ύλη, μπορούν να καλυφθούν από νερό. Αυτοί οι κενοί χώροι ονομάζονται «πόροι» ή «διάκενα» και δρουν σαν αγωγοί και αποθήκες νερού. Χαρακτηρίζονται από το σχήμα τους, το μέγεθος, την κατανομή τους και τις ανωμαλίες τους. Μια έννοια που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους κενούς χώρους αυτούς και αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα που επηρεάζει την υδρογεωλογική συμπεριφορά των γεωλογικών σχηματισμών μιας περιοχής, είναι το πορώδες. Με τον όρο ενεργό πορώδες περιγράφουμε τον αριθμό των επικοινωνούντων διάκενων που διατίθενται για τη ροή του νερού. Το πορώδες διακρίνεται σε πρωτογενές και δευτερογενές, ανάλογα με τον χρόνο κατά τον οποίο δημιουργήθηκε. Συγκεκριμένα, πρωτογενές πορώδες έχουμε όταν οι πόροι δημιουργούνται κατά τη γένεσή των σχηματισμών, λόγω των γεωλογικών διεργασιών και απαντάται κυρίως στα ιζηματογενή και στα μαγματικά πετρώματα. Αντιθέτως, το δευτερογενές πορώδες δημιουργήθηκε λόγω των διάκενων που αναπτύχθηκαν μεταγενέστερα της γένεσης του σχηματισμού και συνήθως είναι αρμοί, ρωγμές, ανοίγματα ή διάφοροι τύποι κατακερματισμού των πετρωμάτων. Η δημιουργία τους οφείλεται κυρίως σε τεκτονικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή, αλλά ακόμα και λόγω διάλυσης ή επίδρασης φυτών και ζώων. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την υδρογεωλογική συμπεριφορά των γεωλογικών σχηματισμών, είναι η κοκκομετρική διαβάθμιση που τους χαρακτηρίζει. Δηλαδή τα εδάφη ταξινομούνται με βάση την κατανομή της κοκκομετρίας τους, και κατατάσσονται ως άργιλοι, ιλύες (λεπτομερές κλάσμα), άμμοι, ή χαλίκια (αδρομερές κλάσμα). 84

99 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 5.3 ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Οι υδατικοί πόροι μιας περιοχής είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τις γεωλογικές, υδρογεωλογικές και μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτήν. Συνεπώς, για να γίνει μια πλήρης υδρογεωλογική έρευνα σε μια περιοχή, είναι αναγκαίο να μελετηθούν οι γεωλογικοί σχηματισμοί που την αποτελούν, ως προς την υδροπερατότητά τους. Έτσι, θα μπορούμε να καθορίσουμε ποιοι σχηματισμοί αποτελούν σημαντικούς υδροφόρους ορίζοντες, ποιοι είναι λιγότερο υδροπερατοί και ποιοι θεωρούνται μικρής έως καθόλου πρακτικής σημασίας (υδατοστεγανοί). Στο παρελθόν οι υδρογεωλόγοι χρησιμοποιούσαν διάφορους τρόπους κατάταξης των σχηματισμών ως προς την υδρογεωλογική τους συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση λόγω της ανομοιομορφίας των υδρολιθολογικών χαρτών. Για το λόγο αυτό, τα τελευταία χρόνια έχει καθιερωθεί η πρόταση της Διεθνούς Ένωσης Υδρογεωλόγων (ΙΑΗ) και της UNESCO, σύμφωνα με την οποία οι γεωλογικοί σχηματισμοί διακρίνονται σε 6 μεγάλες κατηγορίες, και συγκεκριμένα σε 3 μεγάλες ενότητες με 2 υποενότητες έκαστη (Struckmeier and Margat 1995). Οι κατηγορίες αυτές είναι οι εξής: 1. Πορώδη Μη συνεκτικά πετρώματα 1α) Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι 1β) Τοπικοί ή μικρού πάχους υδροφόροι με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι αλλά μέτριας απόδοσης 2. Συνεκτικά πετρώματα με δευτερογενή υδροπερατότητα 2α) Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι 2β) Τοπικοί ή μικρού πάχους υδροφόροι με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι αλλά μέτριας απόδοσης 3. Συνεκτικά και πορώδη πετρώματα με περιορισμένη ή μη συγκέντρωση υπογείων υδάτων, άνευ πρακτικής σημασίας 3α) Τοπικής σημασίας υπόγεια νερά κυρίως σε ζώνες διάρρηξης και αποσάθρωσης συνεκτικών πετρωμάτων 3β) Υδροφόροι χωρίς πρακτική σημασία ή μη υδροφόροι σχηματισμοί 85

100 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Με βάση λοιπόν την παραπάνω κατηγοριοποίηση, μπορούμε να κατατάξουμε τους σχηματισμούς που βρίσκονται στο γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής έρευνας ως προς την υδροπερατότητά τους. Συγκεκριμένα, για τις υδρολογικές λεκάνες του Θολοποτάμου και του Κριού έχουμε: 1. Πορώδη Μη συνεκτικά πετρώματα 1α) Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι Παράκτιοι και δελταϊκοί σχηματισμοί: Αν και στην περιοχή μελέτης οι ποταμοί δεν σχηματίζουν τα τυπικά δέλτα, σε κάποιες παράκτιες θέσεις συναντάμε αποθέσεις ιζημάτων με τα χαρακτηριστικά των δελταϊκών αποθέσεων. Πρόκειται για σχηματισμούς του Ολοκαίνου, οι οποίοι περιέχουν ασύνδετα υλικά όπως άργιλοι, άμμοι, κροκάλες, λατύπες ποικίλου μεγέθους και κατά θέσεις ερυθρογή αποτελούν ασύνδετους προσχωσιγενείς σχηματισμούς και μπορούν να χαρακτηριστούν ως προσχωσιγενείς υδροφόροι του Ολοκαίνου. Μάργες, αμμούχες μάργες και ψαμμίτες. Καταλαμβάνουν πολύ μεγάλη έκταση στην περιοχή μελέτης και συγκεκριμένα το γεωλογικό υπόβαθρο του Θολοποτάμου συνίσταται ως επί το πλείστον από αυτόν τον σχηματισμό. Επίσης, στα παράκτια τμήματα των λεκανών έχουμε κατά τόπους λιγνιτικές εμφανίσεις. Η υδροφορία που παρουσιάζουν οφείλεται είτε σε πρωτογενείς παράγοντες, λόγω της ασβεστολιθικής της σύστασης, αλλά και των τεκτονικών διεργασιών που έχει υποστεί. 1β) Τοπικοί ή μικρού πάχους υδροφόροι με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι αλλά μέτριας απόδοσης Πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων: αποτελούνται από λατύπες, κροκάλες, χάλικες και άμμους. Στη λεκάνη του Κριού παρατηρούνται στις παράκτιες περιοχές σε μη συνεκτική μορφή. Παρόλο που παρουσιάζουν καλά υδραυλικά χαρακτηριστικά, λόγω της μικρής τους έκτασης θα τους χαρακτηρίζαμε ως περιορισμένης σημαντικής υδροφορίας. Σύγχρονοι σχηματισμοί: Χαρακτηρίζονται από καλή υδροπερατότητα, καθώς περιέχουν πλήθος αδρομερών υλικών (κροκάλες, λατύπες), αλλά τους κατατάσσουμε ως μικρής σημασίας υδροφόρους διότι παρουσιάζονται σε 86

101 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ πολύ μικρή έκταση, και συγκεκριμένα μόνο στις κοίτες των ποταμών της περιοχής. 2. Συνεκτικά πετρώματα με δευτερογενή υδροπερατότητα 2α) Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι Ασβεστόλιθοι Ωλονού Πίνδου: Εμφανίζονται στις νοτιοανατολικές πηγές του Κριού. Είναι ανωκρητιδικοί, και αποτελούνται από εναλλαγές λεπτοπλακωδών ασβεστολίθων πάχους έως 10cm, με ασβεστολιθικούς πάγκους πάχους έως 60cm. Παρουσιάζουν υδροφορία λόγω δευτερογενών παραγόντων, δηλαδή λόγω του δικτύου ασυνεχειών που έχουν αναπτύξει από την τεκτονική δραστηριότητα. Το νερό εισχωρεί σε αυτές τις ασυνέχειες και με διαλυτικές διεργασίες διευρύνει τη μάζα του ασβεστολιθικού πετρώματος. Όταν όμως συναντήσει πυριτικό υλικό, αυτή η διαδικασία διακόπτεται, εκτός και αν αυτό το υλικό εμφανίζεται με τη μορφή πυριτικών κονδύλων. Στην περιοχή μελέτης, όπου συναντάμε ασβεστόλιθους αυτοί περιέχουν πυριτικούς κονδύλους. Παρόλα αυτά βέβαια, στους σχηματισμούς των λεκανών που μελετάμε δεν παρατηρήθηκαν τυπικές φαινόμενα καρστικοποίησης. 3. Συνεκτικά και πορώδη πετρώματα με περιορισμένη ή μη συγκέντρωση υπογείων υδάτων, άνευ πρακτικής σημασίας 3α) Τοπικής σημασίας υπόγεια νερά κυρίως σε ζώνες διάρρηξης και αποσάθρωσης συνεκτικών πετρωμάτων Κροκαλοπαγή: παρουσιάζουν πολύ μεγάλο πάχος στην περιοχή και καταλαμβάνουν αρκετά μεγάλη έκταση στις υπό μελέτη λεκάνες. Επίσης εμπεριέχουν και ψαμμιτικές στρώσεις. Μπορεί να μην παρουσιάζουν τόσο μεγάλη πρωτογενή υδροπερατότητα, αλλά η υδροφορία τους πιθανώς να οφείλεται στην έντονη τεκτονική δραστηριότητα που επικρατεί στις θέσεις που εμφανίζονται, αλλά και στις διαδικασίες διάλυσης του συνδετικού τους υλικού. 3β) Υδροφόροι χωρίς πρακτική σημασία ή μη υδροφόροι σχηματισμοί Ερυθρός μανδύας αποσάθρωσης: πρόκειται για μανδύα αποσάθρωσης των γειτονικών και υποκειμένων πετρωμάτων, ο οποίος χαρακτηρίζεται από 87

102 5. ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ αφθονία κερατολιθικών και απουσία ασβεστολιθικών κροκαλών, και θεωρείται υδατοστεγανό πέτρωμα. Λεπτομερή υλικά: χαρακτηρίζονται πολύ περιορισμένη έως καθόλου υδροφορία, καθώς αποτελούνται ως επί το πλείστον από αργίλους και άλλα αργιλοαμμώδη υλικά. Σύμφωνα με την παραπάνω κατηγοριοποίηση των γεωλογικών σχηματισμών της περιοχής μελέτης ως προς την υδροπερατότητά τους, κατασκευάσαμε τον ακόλουθο υδρογεωλογικό χάρτη (Εικ. 5.1). Στον χάρτη αυτόν διακρίνουμε ενδεικτικά σε ποια τμήματα της περιοχής το γεωλογικό υπόβαθρο αποτελεί καλό υδροφόρο στρώμα, σε ποια μέτριο και σε ποια δεν υφίσταται καθόλου υδροφορία. 88

103 Εικόνα 5.1: Υδρολιθολογικός χάρτης της περιοχής μελέτης 89

104 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ6 ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 90

105 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 6.1 ΓΕΝΙΚΑ Η μελέτη της υδροχημικής συμπεριφοράς των υπόγειων υδάτων είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των υδρογεωλογικών συνθηκών της περιοχής έρευνας. Συνεπώς, μια υδροχημική έρευνα βοηθά στον καθορισμό της ποιότητας του νερού και στον εντοπισμό περιβαλλοντικών προβλημάτων, τα οποία πιθανώς οφείλονται σε φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία και χημική ανάλυση από υδροσημεία υπόγειου νερού αλλά και από τον Θολοπόταμο και τμήμα του Κριού, προκειμένου να μελετηθεί ο υδροχημικός χαρακτήρας του νερού της ευρύτερης περιοχής της Αιγείρας. Με βάση τα αποτελέσματα των υδροχημικών αναλύσεων, κατασκευάσθηκαν υδροχημικά διαγράμματα και χάρτες μέσω των οποίων εξήχθησαν συμπεράσματα, σχετικά με τις υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής έρευνας, την ποιότητα του νερού αλλά και όσον αφορά το είδος των προβλημάτων ποιοτικής υποβάθμισής του. 6.2 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Η δειγματοληψία που πραγματοποιήθηκε για την μελέτη της υδροχημικής συμπεριφοράς της περιοχής, εκτείνεται κυρίως κατά μήκος της υδρολογικής λεκάνης του Θολοποτάμου, αλλά και στο νοτιοδυτικό τμήμα της λεκάνης του Κριού. Η περιοχή αυτή αποτελείται κυρίως στο μεγαλύτερο μέρος της από μάργες, κροκαλοπαγή και ψαμμίτες, γενικότερα δηλαδή πρόσφατες αποθέσεις του Πλειο-Πλειστοκαίνου. Η επιτόπου έρευνα της περιοχής καθώς και η δειγματοληψία έγιναν την περίοδο του Ιουνίου Συνολικά ελήφθησαν 10 δείγματα, από τα οποία τα τρία πάρθηκαν από πηγές, ένα από τις εκβολές του Θολοποτάμου, ένα από αυλάκι (κανάλι) του Κριού και τα υπόλοιπα από αρδευτικές και υδρευτικές γεωτρήσεις. Προκειμένου να εξάγουμε όσο τον δυνατόν σωστότερα αποτελέσματα από τις επιτόπου και τις εργαστηριακές αναλύσεις, τηρήθηκαν οι περιβαλλοντικοί και τεχνικοί κανόνες ασφάλειας (Λαμπράκης, 2009) και τα διεθνή standards. Αρχικά, τα δείγματα νερού που προέρχονταν από γεωτρήσεις ελήφθησαν μετά από άντληση τουλάχιστον μισής ώρας, ούτως ώστε να είναι πλήρως ανανεωμένο το νερό της γεώτρησης. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε πως τόσο οι επιτόπου χημικές αναλύσεις όσο και η συλλογή δειγμάτων από τις γεωτρήσεις, έγινε μετά από συνεννόηση και με την άδεια των ιδιοκτητών. 91

106 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Τα δείγματα μετά τη λήψη τοποθετήθηκαν σε φιάλες πολυαιθυλενίου. Για κάθε δείγμα χρησιμοποιήσαμε δύο φιάλες, μια φιάλη όγκου ενός λίτρου για την ανάλυση των ανιόντων και μια όγκου 100ml, στην οποία το νερό είχε επιτόπου διηθεί και οξινιστεί. Αυτό το δείγμα χρησίμευσε στην χημική ανάλυση των κατιόντων και των ιχνοστοιχείων. Για την διήθηση των δειγμάτων η οποία έγινε στην ύπαιθρο, χρησιμοποιήσαμε την ειδική αντλία κενού και φίλτρα μεμβράνης των 0,45μm (Millipore ). Για την οξίνιση του κάθε δείγματος το αναμίξαμε με 0,5ml υπερκάθαρου νιτρικού οξέος (ΗΝΟ3) (Carlo Erba ), ούτως ώστε το ph να είναι μικτότερο του 2 (Appelo and Postma, 1994), για να αποτραπεί η ανάπτυξη βακτηρίων, η δημιουργία οξειδωτικών αντιδράσεων και η καθίζηση ή προσρόφηση κατιόντων (Lloyd and Heathcote, 1985). Για την εξαγωγή όσο το δυνατόν πιο σωστών αποτελεσμάτων από τις χημικές αναλύσεις, η όλη διαδικασία της δειγματοληψίας δεν ξεπέρασε τις 24 ώρες και συγκεκριμένα ο χρόνος που μεσολάβησε από την ημέρα της δειγματοληψίας μέχρι το πέρας των εργαστηριακών μετρήσεων δεν ξεπέρασε τη μία βδομάδα. Ειδικά οι αναλύσεις των ριζών του αζώτου (νιτρικά, νιτρώδη, αμμωνία) πραγματοποιήθηκαν εντός 24αώρου. Επιπλέον, για τον έλεγχο αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων των χημικών αναλύσεων χρησιμοποιήσαμε τον τύπο του σφάλματος ισοζυγίου, σύμφωνα με την εξής σχέση: Σφάλμα Ισοζυγίου = Σ κατιόντων Σ ανιόντων Σ κατιόντων + Σ ανιόντων 100 Για τα δείγματα της έρευνας το σφάλμα ισοζυγίου κυμάνθηκε από 0 έως 5%. Τέλος, πραγματοποιήθηκε επεξεργασία των χημικών αναλύσεων και κατασκευάστηκαν οι χωρικές κατανομές για κάθε στοιχείο με τη μέθοδο Kriging του προγράμματος GIS. Επίσης, κατασκευάσαμε τα διαγράμματα Piper, Durov και διαγράμματα των ιοντικών σχέσεων, για τα δείγματα που ελήφθησαν. 92

107 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 6.3 ΣΗΜΕΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Όπως αναφέρθηκε ήδη τα σημεία δειγματοληψίας επικεντρώθηκαν στην λεκάνη του Θολοποτάμου, αλλά και στο ορεινό τμήμα της λεκάνης του Κριού. Προσπαθήσαμε όσο ήταν δυνατόν να συλλέξουμε δείγματα τόσο από τις ορεινές περιοχές, δηλαδή τις πηγές του Θολοποτάμου, όσο και από το πεδινό και χαμηλό τμήμα της λεκάνης, ακόμα και δίπλα από την εκβολή του στον Κορινθιακό. Στον χάρτη της Εικόνας 6.1 διακρίνονται οι θέσεις των σημείων δειγματοληψίας στο υδρογραφικό δίκτυο, και στον χάρτη 6.2 παρουσιάζονται τα σημεία σε συνδυασμό με την γεωλογία που επικρατεί στην υπό μελέτη λεκάνη. Επιπλέον, στις εικόνες που ακολουθούν παρουσιάζονται κάποιες ενδεικτικές φωτογραφίες των θέσεων αυτών. Εικόνα 6.1: Σημεία δειγματοληψίας στην περιοχή έρευνας 93

108 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.2: Γεωλογικός χάρτης περιοχής με το υδρογραφικό δίκτυο και τα σημεία δειγματοληψίας 94

109 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.3: Πηγή στη θέση Μάρμαρα (δείγμα ΧΡ1) Εικόνα 6.4: Υδρομαστευτικό έργο στη θέση Ζευγολατιό (δείγμα ΧΡ4) 95

110 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.5: Υδρευτική Γεώτρηση Αγ. Βασιλείου ΙΓΜΕ ΑΓ114 (δείγμα ΧΡ6) 96

111 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.6: Πηγές Γουλά (παραπόταμος Κριού) (δείγμα ΧΡ7) Εικόνα 6.7: Υδρομαστευτικό έργο πηγής Παλαιοκάτουνα (δείγμα ΧΡ8) 97

112 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.8: Θολοπόταμος (δείγμα ΧΡ10) Εικόνα 6.9: Εκβολές Θολοποτάμου στον Κορινθιακό 98

113 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Στις θέσεις ΧΡ2 (περιοχή Χρυσάνθιον) και ΧΡ4 (Αμπελόκηποι) το νερό συλλέγεται σε δύο μεγάλες δεξαμενές και έπειτα χρησιμοποιείται για την ύδρευση των εν λόγω οικισμών. Αξίζει να σημειωθεί, πως μέσα σε αυτές δεξαμενές εντοπίστηκε απόθεση αλάτων (πουρί). Πρόκειται για ένα είδος επικάθισης αλάτων κυρίως Ca και Mg, τα οποία συμπαγοποιήθηκαν και επικάθονται στις δεξαμενές αλλά και στις εσωτερικές σωληνώσεις του δικτύου (Εικ. 6.10, 6.11). Αυτή η κρούστα φράζει το εσωτερικό της διατομής των σωλήνων, με αποτέλεσμα να προκαλείται σοβαρότατο πρόβλημα στην ύδρευση της περιοχής, δηλαδή απαιτείται συχνή διακοπή της υδροδότησης σε ολόκληρο το δίκτυο μέχρι να γίνει αλλαγή σε τμήματα των φραγμένων σωληνώσεων. Εικόνα 6.10: Επικάθιση αλάτων εντός της δεξαμενής 99

114 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.11: Κρούστα αλάτων στην διατομή των σωληνώσεων 100

115 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 6.4 ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ (in situ μετρήσεις) Για την παρούσα εργασία μετρήθηκαν επιτόπου στην ύπαιθρο οι ευαίσθητες φυσικοχημικές παράμετροι των δειγμάτων του νερού, και συγκεκριμένα με τις ειδικές φορητές συσκευές έγιναν μετρήσεις για τα εξής: Το ph, η θερμοκρασία ( ο C) και η ειδική ηλεκτρική αγωγιμότητα (Ε c, μs/cm) μετρήθηκαν με τη φορητή συσκευή YSI 63. Η αλκαλικότητα, η σκληρότητα CaCO 3 και το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) έγιναν σύμφωνα με τη μέθοδο τιτλοδότησης της Hach (Εικ. 6.12) Εικόνα 6.12: Συσκευή μεθόδου τιτλοδότησης της Hach ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΥΡΙΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Οι μετρήσεις που χρειάστηκαν για να προσδιοριστούν τα κύρια στοιχεία των δειγμάτων νερού, πραγματοποιήθηκαν στο Εργαστήριο Υδρογεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών χρησιμοποιώντας τον εργαστηριακό εξοπλισμό που αυτό διαθέτει. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν τα δείγματα και προσδιορίστηκαν τα εξής: 101

116 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Τα ιόντα του χλωρίου (Cl - ) προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο τιτλοδότησης της Hach που ήδη προαναφέραμε. Τα κατιόντα Ca 2+, Mg 2+, K +, και Na + προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας ατομικής απορρόφησης, με τη συσκευή Avanta GBC. Οι ρίζες του αζώτου δηλαδή τα νιτρικά (ΝΟ - 3 ), τα νιτρώδη (ΝΟ - 2 ) και τα αμμωνιακά (ΝΗ + 4 ), όπως επίσης τα θειικά (SO 2-4 ) ιόντα, τα φωσφορικά (PO 3-4 ) και το φθόριο (F - ). Όλες αυτές οι αναλύσεις έγιναν με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας μοριακής απορρόφησης, χρησιμοποιώντας το φασματοφωτόμετρο της Hach (DR/4000) (Εικ. 6.13). Εικόνα 6.13: φασματοφωτόμετρο μοριακής απορρόφησης Hach (DR/4000) ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Οι αναλύσεις για τον προσδιορισμό των ιχνοστοιχείων στα δείγματα, πραγματοποιήθηκαν στο βιογεωχημικό Εργαστήριο του ΕΛΚΕΘΕ, με τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας με επαγωγικά συζευγμένο πλάσμα σε φασματογράφο μάζας (ICP MS ThermoX Series 2). Συγκεκριμένα έγιναν μετρήσεις για τις συγκεντρώσεις σε Χρώμιο, Μαγγάνιο, Κοβάλτιο, Νικέλιο, Χαλκό, Αρσενικό, Στρόντιο, Μολυβδαίνιο, Μόλυβδο, Κάδμιο και Σίδηρος. 102

117 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ 6.5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ Στον παρακάτω Πίνακα 6.1 παρατίθενται τα συνολικά αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων όσον αφορά τις φυσικοχημικές παραμέτρους. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι χωρικές κατανομές των παραμέτρων όπως κατασκευάστηκαν με τη μέθοδο Kriging του προγράμματος GIS. Πίνακας 6.1: Φυσικοχημικές παράμετροι για τα δείγματα της περιοχής ΔΕΙΓΜΑ ph T ( ο C) Αγωγιμότητα (μs/cm) Αγωγιμότητα (μs/cm 25 ο C) CO 2 Αλκαλικότητα CaCO 3 (mg/lt) Σκληρότητα CaCO 3 (mg/lt) ΧΡ1 7,51 19,9 312,6 346, ΧΡ2 7,03 23, , ΧΡ3 7,79 15,2 227, , ΧΡ4 7,33 19,0 428, ΧΡ5 7,3 11,3 410, ΧΡ6 7,52 15,2 153,7 189, ΧΡ7 7,64 16, , ΧΡ8 7,72 16,2 285,3 342, ΧΡ9 7,1 23, ΧΡ10 8,41 28,9 362, Θερμοκρασία Υδάτων (σε ο C) Η θερμοκρασία των υδάτων σε μια περιοχή διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο καθώς μας δίνει πολλές πληροφορίες ως προς την προέλευσή τους. Στην περιοχή μελέτης η θερμοκρασία που μετρήθηκε κυμαίνεται από 11,3 ο C έως και 28,9 ο C. Το συγκεκριμένο 103

118 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ δείγμα στο οποίο η θερμοκρασία ήταν τόσο υψηλή, πάρθηκε από της εκβολές του Θολοποτάμου στη θάλασσα, συνεπώς όντας επιφανειακό, δικαιολογεί αυτή τη μέτρηση. Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα και με την παρακάτω χωρική κατανομή (Εικ. 6.14), παρατηρούμε μια πτώση της θερμοκρασίας του νερού προς τις πηγές του Θολοποτάμου και του Κριού, εκεί δηλαδή που βρίσκεται η περιοχή τροφοδοσίας του υδροφόρου. Εικόνα 6.14: Χωρική κατανομή θερμοκρασίας στην περιοχή δειγματοληψίας ( ο C) ph Το ph ορίζεται ως ο αρνητικός λογάριθμος της ενεργότητας των ιόντων υδρογόνου. Αποτελεί πολύ σημαντική παράμετρο για την ποιότητα των υδάτων, καθώς επηρεάζει τις βιολογικές και χημικές διαδικασίες σε ένα υδάτινο σώμα. Στην υπό μελέτη περιοχή, οι τιμές του ph κυμάνθηκαν μεταξύ 7,03 έως 8,41 γεγονός που φανερώνει πως τα δείγματα ποικίλουν από ελαφρώς αλκαλικά έως αλκαλικά. Η μέγιστη τιμή του ph (8,41) εμφανίζεται στο επιφανειακό δείγμα που λήφθηκε από τις εκβολές του Θολοποτάμου. 104

119 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Ηλεκτρική αγωγιμότητα (Ε c ) Η ηλεκτρική αγωγιμότητα αποτελεί την ικανότητα του νερού να μεταφέρει ηλεκτρικό ρεύμα. Το ηλεκτρικό ρεύμα άγεται στο νερό λόγω της κίνησης των ιόντων, συνεπώς όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ιόντων, τόσο πιο μεγάλη η τιμή της αγωγιμότητας. Για την περιοχή μελέτης, η αγωγιμότητα παρουσιάζει τιμές από 153,7 έως 1856 (μs/cm) και από 520 έως 1926 (μs/cm) για τους 25 C. Οι υψηλές τιμές που συναντήθηκαν στη γεώτρηση ΧΡ9 οφείλονται στις υψηλές συγκεντρώσεις Cl-, SO42- και HCO3-. Στην εικόνα που ακολουθεί (Εικ. 6.15) παρουσιάζεται η χωρική κατανομή της ηλεκτρικής αγωγιμότητας για την περιοχή δειγματοληψίας. Εικόνα 6.15: Χωρική κατανομή ηλεκτρικής αγωγιμότητας (μs/cm) Συνολικά διαλελυμένα στερεά (TDS) Τα συνολικά διαλελυμένα στερεά ή αλλιώς TDS (Total Dissolved Solids) αποτελούν δείκτη της αλατότητας των νερών. Διάφορες ταξινομήσεις έχουν προταθεί όσον αφορά την περιεκτικότητα των νερών σε συνολικά διαλελυμένα στερεά, και συγκεκριμένα η κατάταξη κατά Davis and De Wiest (1966) είναι η εξής: 105

120 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Πίνακας 6.2: Ταξινόμηση των νερών με βάση τα TDS, κατά Davis and De Wiest (1966) Νερό TDS (mg/lt) Γλυκό (fresh) Yφάλµυρο (brackish), Aλµυρό (salt or saline) Yπεραλµυρό (brine) > Τα δείγματα από τα νερά της περιοχής μελέτης έδωσαν τιμές TDS που κυμαίνονται μεταξύ 290,46 και 1082,54 mg/lt. Συνεπώς, με βάση την παραπάνω ταξινόμηση, τα νερά της υπό μελέτη περιοχής κατατάσσονται ως γλυκά ενώ ένα δείγμα (ΧΡ9) χαρακτηρίζεται ελαφρώς υφάλμυρο. Επίσης, παρατηρήθηκε πως στα υπόγεια νερά παρουσιάστηκαν περισσότερα διαλελυμένα στερεά απ ότι στα επιφανειακά, και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα υπόγεια νερά φορτίζονται με άλατα λόγω διάλυσης των πετρωμάτων. Γενικά, η αλατότητα αυξάνεται σε σχέση με το βάθος. Το σημείο που παρουσίασε τις πιο υψηλές τιμές σε TDS ήταν αυτό στο οποίο έχει την υψηλότερη ηλεκτρική αγωγιμότητα. Εικόνα 6.16: Χωρική κατανομή των TDS (mg/lt) 106

121 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΚΑΤΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΝΙΟΝΤΑ) Στον συγκεντρωτικό πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι τιμές των ανιόντων και των κατιόντων για τα δείγματα νερού που ελήφθησαν στην υπό μελέτη περιοχή (Πιν. 6.3). Πίνακας 6.3: Συγκεντρωτικές τιμές κατιόντων και ανιόντων για τα δείγματα (σε mg/lt) ΔΕΙΓ ΜΑ Ca Mg Na K HCO3 - SO 4 2- Cl - NO 3 - NO 2 - NH 4 + PO 4 3- F- ΧΡ1 42,4 20,5 6,6 0,9 190,3 44,5 5,7 1,3 0,0034 0,154 0,102 0,11 ΧΡ2 65,6 29,8 8,2 1,2 287,9 18,8 11,9 0,2 0,0047 0,005 0,101 0,17 ΧΡ3 47,2 5,9 8,5 1,3 195,2 0,3 7 0,5 0,0061 0,01 0,047 0,09 ΧΡ4 85,2 19,5 9,9 0,8 366,0 13,8 7 0,6 0,0019 0,035 0,055 0,14 ΧΡ5 87,6 22,7 11,1 0,7 378,2 19,8 11 0,3 0,0038 0,032 0,096 0,12 ΧΡ ,7 6,9 0,9 226,9 10,8 8,3 1,5 0,0053 0,028 0,12 0,09 ΧΡ ,7 6,7 0,8 242,8 12,2 9 1,8 0,0033 0,03 0,102 0,06 ΧΡ ,2 4,5 0,9 209,8 0,3 7,5 0,2 0,005 0,003 0,066 0,09 ΧΡ , ,9 461, ,7 0,0298 0,04 0,144 0,47 ΧΡ10 43,6 14,9 11,4 1,5 169,6 45,7 7,9 0,8 0,021 0,049 0,064 0, Ασβέστιο (Ca 2+ ) Το ασβέστιο βρίσκεται σε πολλά ορυκτά στον φλοιό της Γης, όπως είναι για παράδειγμα τα ανθρακικά, και απαντούν με τη μορφή του ασβεστίτη ή του δολομίτη σε ασβεστιτικής σύστασης εδάφη. Η αποδόμηση των ορυκτών του αυτών συνδέονται με τη δημιουργία όξινου περιβάλλοντος, καθώς τα ιόντα Η + προσβάλλουν το ασβέστιο του ορυκτού και το διαλυτοποιούν. 107

122 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Οι συγκεντρώσεις ασβεστίου στα ύδατα της περιοχής κυμαίνονται μεταξύ 42,4 έως 134 mg/lt. Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι ως επί το πλείστον γεωγενούς προέλευσης, λόγω του ασβεστιτικής σύστασης γεωλογικού υποβάθρου της λεκάνης. Εικόνα 6.17: Χωρική κατανομή ασβεστίου Μαγνήσιο (Μg 2+ ) Το μαγνήσιο βρίσκεται σε αφθονία στα πετρώματα, καθώς συναντάται σε πολλά πρωτογενή (βιοτίτης, κεροστίλβη, ολιβίνης κ.ά.) και δευτερογενή ορυκτά (αργιλικά, δολομίτης κ.ά.). Συγκεκριμένα ο δολομίτης καθιστά την πιο κοινή μαγνησίου στα περισσότερα εδάφη και η διαλυτοποίησή του αποτελεί συχνό φαινόμενο. Η κατανομή του μαγνησίου στα νερά της περιοχής μελέτης παρουσιάζεται στην παρακάτω χωρική κατανομή (Εικ. 6.18). Όπως προκύπτει, το μαγνήσιο παρουσιάζει τιμές που κυμαίνονται από 5,9 έως 29,8 mg/lt. Οι συγκεντρώσεις που παρατηρούνται είναι κυρίως γεωγενούς προέλευσης λόγω της έκπλυσης του υποβάθρου. 108

123 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.18: Χωρική κατανομή μαγνησίου Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις Mg παρατηρήθηκαν στο σημείο ΧΡ2 και κοντά στο ΧΡ4, τα οποία, όπως προαναφέραμε, βρίσκονται στις θέσεις που εμφανίστηκε η κρούστα αλάτων. Επιπλέον, στο σημείο δειγματοληψίας ΧΡ4, το νερό που ελήφθη ως δείγμα, περιείχε πάρα πολλά αιωρούμενα συστατικά και ήταν πολύ δύσκολο να διηθεί. Επίσης, παρατηρήθηκε πως στα σημεία αυτά (ΧΡ2, ΧΡ4, ΧΡ5) παρουσιάστηκαν στα δείγματα υψηλές τιμές σκληρότητας. Αυτό είναι λογικό, μιας και η παροδική σκληρότητα εξαρτάται από τα ιόντα Ca και Mg, προσδίδει σκληρή υφή στο νερό και με την πάροδο του χρόνου δημιουργεί ιζήματα αλάτων. Συγκεκριμένα, για την περιοχή μελέτης η ολική σκληρότητα των νερών κυμάνθηκε από 142 έως 412mg/lt ισοδυνάμου CaCO 3 και παρατηρείται αύξηση λόγω αυξημένων συγκεντρώσεων Ca και Mg. Σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης κατά Sawyer McCarty (1967) (Πιν. 6.4), τα νερά της περιοχής χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον σκληρά έως πολύ σκληρά. 109

124 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Πίνακας 6.4: Ταξινόμηση νερών με βάση των ολική σκληρότητα κατά Sawyer McCarty (1967) Μαλακό 0-75 mg/lt Μέτρια σκληρό mg/lt Σκληρό mg/lt Πολύ σκληρό >300 mg/lt Σύμφωνα με τον ιοντικό λόγο Mg/Ca για τα δείγματα της υπό μελέτη περιοχής (Εικ. 6.19), τα νερά μπορούν να χαρακτηριστούν κυρίως ως ασβεστολιθικών και δολομιτικών υδροφόρων (Λαμπράκης, 2012). Εικόνα 6.19: Ιοντικός λόγος Mg/Ca για τα δείγματα των υδάτων της περιοχής 110

125 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Νάτριο (Νa 2+ ) και Κάλιο (Κ + ) Το κάλιο βρίσκεται σε πολλά ορυκτά μέσα στο φλοιό της Γης, όπως είναι οι καλιούχοι άστριοι (ορθόκλαστο, μικροκλινής), αλλά και αργιλικά ορυκτά. Στην περιοχή μελέτης η συγκέντρωση του καλίου κυμαίνεται από 0,7 έως 2,9 mg/lt. Το νάτριο συναντάται επίσης σε πολλά ορυκτά, και συγκεκριμένα σε αστρίους, όπως είναι ο αλβίτης. Η συγκέντρωσή του στην περιοχή μελέτης έχει τιμές από 4,5 έως 131 mg/lt. Οι συγκεντρώσεις των Νa 2+ και Κ + παρουσιάζονται τις κάτωθι χωρικές κατανομές (Εικ. 6.20, 6.21). Εικόνα 6.20: Χωρική κατανομή Νατρίου (mg/lt) 111

126 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.21: Χωρική κατανομή Καλίου (mg/lt) Η προέλευσή των ιόντων αυτών στην περιοχή μας είναι ως επί το πλείστον γεωγενής. Παρ όλα αυτά χρησιμοποιήσαμε τον ιοντικό λόγο, Νa/ Κ για να προσδιορίσουμε καλύτερα την προέλευση του νερού (Βουδούρης, 2009). Ο λόγος Νa/ Κ για τα περισσότερα νερά της περιοχής έχει τιμές κοντά στο 15 και έως 25, που υποδηλώνει πως προέρχονται από υδροφόρο συνεχούς τροφοδοσίας, άρα βρίσκονται στην περιοχή εμπλουτισμού του υδροφόρου. Παρ όλα αυτά, παρατηρήθηκε σε ένα σημείο (ΧΡ9) αρκετά υψηλή τιμή (~70) που υποδηλώνει νερό που βρίσκεται στα κατάντη τμήματα του υδροφόρου, δηλαδή αποτελεί περιοχή εκφόρτισης. Στην επόμενη εικόνα παρουσιάζεται ο λόγος αυτός, για τα δείγματα της περιοχής, με σειρά από το μεγαλύτερο υψόμετρο προς το χαμηλότερο (Εικ. 6.22). 112

127 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Na/K ΧΡ5 ΧΡ4 ΧΡ8 ΧΡ7 ΧΡ3 ΧΡ6 ΧΡ2 ΧΡ9 ΧΡ1 ΧΡ10 Εικόνα 6.22: Ιοντικός λόγος Νa/ Κ για τα δείγματα της περιοχής Na/K Επίσης, όσον αφορά τον ιοντικό λόγο (Ca+Mg)/(Na+K) υπολογίσαμε πως σχεδόν για όλα τα δείγματα παρουσιάζει τιμές από 6,5 έως 17 που υποδηλώνει νερά υδροφόρου στρώματος συνεχούς τροφοδοσίας, ενώ για το συγκεκριμένο σημείο ΧΡ9 ο λόγος έχει τιμή ~1, δηλαδή επιβεβαιώνεται το ότι πρόκειται για νερό στα κατάντη του υδροφόρου, στην περιοχή εκφόρτισης του υδροφόρου. 18 (Ca+Mg)/(Na+K) (Ca+Mg)/(Na+K) ΧΡ5 ΧΡ4 ΧΡ8 ΧΡ7 ΧΡ3 ΧΡ6 ΧΡ2 ΧΡ9 ΧΡ1 ΧΡ10 Εικόνα 6.23: Ιοντικός λόγος (Ca+Mg)/(Na+K) για τα δείγματα της περιοχής 113

128 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Συντελεστής προσρόφησης Νατρίου SAR Ένα κριτήριο που μας δείχνει την καταλληλότητα των υπόγειων υδάτων για αρδευτική χρήση, είναι ο Συντελεστής προσρόφησης Νατρίου (Sodium Adsorption Ratio, SAR). Είναι ένας λόγος ο οποίος εκφράζει το κατά πόσο υπάρχει ή όχι κίνδυνος προσρόφησης Νa από το έδαφος. Ο συντελεστής αυτός εκφράζεται με την εξής σχέση: S. A. R. = Na Ca + Mg 2 όπου οι συγκεντρώσεις των ιόντων είναι εκφρασμένες σε meq/lt. Μία μέθοδος για να υπολογίσουμε τον κίνδυνο προσρόφησης (χαμηλός, μέτριος, υψηλός, πολύ υψηλός) είναι το διάγραμμα Richards, το οποίο προτάθηκε από το U.S. Salinity Laboratory. Σύμφωνα με αυτό, τοποθετούμε τα αποτελέσματα του SAR και τις αντίστοιχες ηλεκτρικές αγωγιμότητες στους 25 o C (σε μs/sec) στο λογαριθμικό διάγραμμα και προκύπτει η ταξινόμηση των αρδευτικών υδάτων. Για την υπό μελέτη περιοχή, υπολογίστηκε ο συντελεστής SAR και με βάση το διάγραμμα Richards (Εικ. 6.24) βρέθηκε ότι τα υπόγεια νερά της περιοχής ανήκουν ως επί το πλείστον στις κλάσεις S1-C1 και S1-C2, δηλαδή παρουσιάζουν χαμηλή επικινδυνότητα Νa και χαμηλό έως μέτριο κίνδυνο αλατότητας. Βέβαια, εξαιρείται ένα συγκεκριμένο σημείο (ΧΡ9) το οποίο κατατάσσεται στην κλάση S1-C3, δηλαδή παρουσιάζει χαμηλή επικινδυνότητα Νa αλλά υψηλό κίνδυνο αλατότητας. Σε γενικές γραμμές πάντως, μπορούμε να πούμε πως τα υπόγεια νερά της υπό μελέτης περιοχής έχουν καλή ποιότητα όσον αφορά την άρδευση. 114

129 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.24: Διάγραμμα καταλληλότητας άρδευσης των υπόγειων νερών της περιοχής κατά U.S. Salinity Laboratory Θειϊκή ρίζα (SO 2-4 ) Τα θειϊκά ιόντα βρίσκονται σε αφθονία σε ορυκτά όπως η γύψος και ο ανυδρίτης, και κύρια προέλευσή τους στα ύδατα μια περιοχής είναι η διάλυση των ορυκτών αυτών. Στα δείγματα της περιοχής μας οι συγκεντρώσεις των ιόντων SO 2-4 κυμαίνονται μεταξύ 0,3 και 171 mg/lt, με τη μέγιστη τιμή να εμφανίζεται στη γεώτρηση της θέσης ΧΡ9, που υποδηλώνει πιθανή χρήση θειϊκών λιπασμάτων. Παρ όλα αυτά δεν ξεπερνά τα όρια καταλληλότητας για πόση, που είναι για τιμές >250 mg/lt. 2- Στη συνέχεια παρουσιάζεται η χωρική κατανομή των ιόντων SO 4 περιοχής. για τα νερά της 115

130 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.25: Χωρική κατανομή θειϊκών ιόντων Όξινα ανθρακικά ιόντα (HCO3 - ) Τα όξινα ανθρακικά ιόντα βρίσκονται άφθονα στη φύση, και κύρια προέλευσή τους είναι η διάλυση των ανθρακικών πετρωμάτων αλλά και η διαλυτοποίηση του ατμοσφαιρικού CO 2 στο νερό. Οι συγκεντρώσεις της όξινης ανθρακικής ρίζας στα νερά της περιοχής κυμαίνονται μεταξύ 169,6 έως 461,2 mg/lt και η κατανομή παρουσιάζεται στην εικόνα που ακολουθεί (Εικ. 6.26). Η πλειοψηφία των τιμών δικαιολογείται από το ανθρακικό γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής. 116

131 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.26: Χωρική κατανομή όξινων ανθρακικών ιόντων Νιτρικά (NO - 3 ), Νιτρώδη ανιόντα (NO - 2 ) και Αμμωνία (ΝΗ + 4 ) Οι ενώσεις του Αζώτου εμφανίζονται πολύ συχνά στη φύση, καθώς προέρχονται από τη φυσική αποσύνθεση οργανικών αζωτούχων ενώσεων φυτικής ή ζωικής πρωτεΐνης. Επίσης μπορεί να προέρχονται από ζωικά περιττώματα και γεωργικά λιπάσματα. Στην περιοχή μελέτης, οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ιόντων κυμαίνονται από 0,2 έως 13,7 mg/lt, των νιτρωδών ιόντων από 0,0019 έως 0,0298 mg/lt και της αμμωνίας από 0,003 έως 0,154 mg/lt. Οι τιμές αυτές δεν υπερβαίνουν το ανώτατο όριο συγκέντρωσης για το πόσιμο νερό (που είναι για τα νιτρικά ~50 mg/lt και για τα νιτρώδη 0,1 mg/lt). Πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων σε υδάτινα σώματα προκαλούν φαινόμενα ευτροφισμού. Οι κατανομές των ενώσεων του αζώτου παρουσιάζονται στις παρακάτω εικόνες (Εικ. 6.27, 6.28, 6.29). 117

132 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.27: Χωρική κατανομή νιτρικών ανιόντων Εικόνα 6.28: Χωρική κατανομή νιτρωδών ανιόντων 118

133 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.29: Χωρική κατανομή αμμωνίας Χλώριο (Cl - ) Το χλώριο εντοπίζεται σε πολλά ιζηματογενή πετρώματα που περιέχουν ορυκτά θαλάσσιας προέλευσης, κυρίως αργιλικά αλλά και σε εβαπορίτες. Συνεπώς, η διάλυσή προκαλεί την αύξηση της συγκέντρωσης του Cl - στα υπόγεια ύδατα. Άλλος ένας σημαντικός λόγος προέλευσής του χλωρίου είναι η διείσδυση θαλασσινού νερού (NaCl) στους παράκτιους υδροφόρους. Επίσης, στα επιφανειακά νερά, το χλώριο εισέρχεται λόγω των ατμοσφαιρικών αποθέσεων ωκεάνιων και θαλάσσιων σταγονιδίων. Για την περιοχή μελέτης, τα νερά εμφανίζουν συγκέντρωση σε Cl - που λαμβάνει τιμές από 5,7 έως 150 mg/lt. Η υψηλότερη συγκέντρωση παρατηρείται στο σημείο ΧΡ9. 119

134 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Εικόνα 6.30: Χωρική κατανομή χλωρίου Σύμφωνα με τον ιοντικό λόγο Cl/SO 4 μπορούμε να ταξινομήσουμε τα νερά των δειγμάτων ως προς την αλατότητα των υδροφόρων (Λαμπράκης, 2012) και συγκεκριμένα έχουμε θειικό-χλωριούχα νερά, χλωριοθειικά και σε κάποιες περιπτώσεις θαλασσινό νερό Φθόριο (F - ) και Φωσφορικά ιόντα (PO 3-4 ) Το φθόριο απαντάται σε ορυκτά όπως είναι ο φθορίτης. Σε συγκεντρώσεις μέχρι 1 mg/lt στο νερό, είναι ωφέλιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς προλαμβάνει από την τερηδόνα και βοηθά στην καλή κατάσταση των δοντιών. Σε πιο μεγάλες όμως συγκεντρώσεις δημιουργεί προβλήματα καθώς επικάθεται στα δόντια προκαλώντας βλάβες και παραμόρφωση. Νερό με συγκεντρώσεις πάνω από 5 mg/lt θεωρείται ακατάλληλο προς πόση. Στην περιοχή έρευνας, τα ιόντα F - εμφανίζουν συγκέντρωση με τιμές μεταξύ 0,06 και 0,47 mg/lt, βρίσκονται δηλαδή εντός του ορίου ποσιμότητας. 120

135 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Όσον αφορά τα φωσφορικά ιόντα (PO 3-4 ), αυτά βρίσκονται σε διάφορα φωσφορικά λιπάσματα καθώς και επίσης σχετίζονται με ρύπανση λόγω αστικών λυμάτων. Αυτά τα ιόντα σε συνδυασμό με τα νιτρικά αποτελούν τους την σπουδαιότερη αιτία για τη δημιουργία φαινομένων ευτροφισμού. Στην υπό μελέτη περιοχή οι τιμές που λαμβάνουν τα φωσφορικά ιόντα κυμαίνονται από 0,047 έως 0,144 mg/lt, όπου η μέγιστη τιμή δεν υπερβαίνει το 1 mg/lt ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Στην παρούσα εργασία μελετήθηκαν επίσης τα δείγματα ως προς την περιεκτικότητά τους σε ιχνοστοιχεία μετάλλων και αμετάλλων. Στον πίνακα που παρατίθεται στη συνέχεια, (Πιν. 6.5) παρουσιάζονται οι τιμές των ιχνοστοιχείων για τα δείγματα των νερών της υπό μελέτη περιοχής. Πίνακας 6.5: Συγκεντρωτικές τιμές για τις συγκεντρώσεις των ιχνοστοιχείων στα υπό μελέτη δείγματα Δείγμα Cr Mn Fe Co Ni Cu As Sr Mo Cd Pb (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) (ppb) ΧΡ1 0,279 0,200 7,450 0,068 0,213 0,655 0, ,2 0,669 0,014 0,051 ΧΡ2 0,562 0,178 3,577 0,117 0,347 1,309 0, ,7 0,671 0,016 0,125 ΧΡ3 0,531 0,701 23,360 0,073 0,230 0,733 0, ,2 0,166 0,017 0,060 ΧΡ4 0,392 0,263 3,725 0,135 0,664 0,844 0, ,6 0,556 0,025 0,089 ΧΡ5 0,613 0,220 2,189 0,127 0,397 0,376 0, ,0 0,631 0,009 0,073 ΧΡ6 0,479 1,213 15,410 0,094 0,385 0,779 0, ,9 0,164 0,007 0,056 ΧΡ7 0,407 0,386 5,101 0,098 0,318 0,540 0, ,2 0,152 0,007 0,056 ΧΡ8 0,397 0,170 1,843 0,092 0,242 0,358 0, ,4 0,102 0,009 0,108 ΧΡ9 0,319 1,483 9,712 0,271 1,161 1,112 1, ,0 0,238 0,018 0,063 ΧΡ10 0,195 0,000 0,000 0,071 0,218 0,324 0, ,0 1,012 0,003 0,

136 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ Σε γενικές γραμμές, τα ιχνοστοιχεία εάν εμφανιστούν σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις είναι ακίνδυνα και πολλές φορές ευεργετικά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Αντιθέτως, σε μεγάλες συγκεντρώσεις είναι αρκετά επιβλαβή και επικίνδυνα και είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση πολλών παθήσεων (πχ. Alzheimer, καρκίνος, βλάβες στον εγκέφαλο, νεφροπάθειες, παθήσεις του ήπατος, αποχρωματισμός του δέρματος κ.ά.) Για το Στρόντιο (Sr), το οποίο περιέχεται σε πολλά ασβεστολιθικά πετρώματα με τη μορφή του ορυκτού στροντιανίτη (SrCO3) ή του σελεστίτη (SrSO4), οι συγκεντρώσεις του σε φυσικά νερά κυμαίνονται από mg/l (Λαμπράκης, 2012). ενώ στην περιοχή μελέτης οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 0,1314 και 1,238 mg/lt, δηλαδή σχετικά εντός του επιθυμητού ορίου. Εικόνα 6.31: Χωρική κατανομή Στροντίου Το Νικέλιο (Νi) εμφανίζεται σε πολλά υπερβασικά πετρώματα στη φύση και η συγκέντρωση του μειώνεται με την αύξηση της οξύτητας των πετρωμάτων. Υποκαθιστά τον Σίδηρο στις ενώσεις διάφορων σιδηρομαγνησιούχων ορυκτών και απομακρύνεται με το νερό, καθιζάνοντας μαζί με οξείδια Fe και Mn. Για τα δείγματα της περιοχής μελέτης, το νικέλιο εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις από 0,213 έως 1,161 ppb, που είναι εντός των επιτρεπτών ορίων. Παρόμοια συμπεριφορά παρουσιάζει και το Κοβάλτιο (Co), το οποίο μπορεί επίσης να υποκαταστήσει τον σίδηρο στα σιδηρομαγνησιούχα ορυκτά και αφού καθιζάνει μαζί με 122

137 6. ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ οξείδια Fe και Mn, απομακρύνεται από τα νερά. Οι τιμές των συγκεντρώσεων του κοβαλτίου που μετρήθηκαν για τα δείγματα της περιοχής κυμάνθηκαν από 0,068 έως 0,271 μg/lt, δηλαδή κάτω του ανώτατου ορίου (1μg/lt). Το Μολυβδαίνιο (Μο) συναντάται ως συνοδευτικό στοιχείο σε πολλά κοιτάσματα μετάλλων, όπου κάτω από οξειδωτικές συνθήκες μπορεί να διαλυθεί και να εμφανιστεί σε υπόγεια και επιφανειακά νερά. Επίσης μπορεί να απαντηθεί σε κοιτάσματα πετρελαίου. Η πιο συνήθης μορφή του είναι ο μολυβδαινίτης. Οι συγκεντρώσεις του Μολυβδαινίου για τα νερά της περιοχής είναι πολύ χαμηλές, δηλαδή 1μg/lt. Αυτό σημαίνει πως κυμαίνονται σε φυσιολογικά και επιτρεπτά όρια. Το Κάδμιο (Cd) το συναντάμε σε μεταλλικά ορυκτά του ψευδαργύρου, όπως είναι ο σφαλερίτης (FeZnS). Έχει τη δυνατότητα να καθιζάνει με οξείδια του Mn ή να προσροφάται στην επιφάνεια αιωρούμενων στο νερό στερεών σωματιδίων. Οι συγκεντρώσεις του στα δείγματα είναι εξίσου χαμηλές, ενώ δεν ξεπερνούν τα 0,018μg/lt. Το ίδιο ισχύει και για τον Μόλυβδο (Pb) που έχει τιμές από 0 έως 0,125 μg/lt, δηλαδή εντός των επιτρεπτών ορίων. Εικόνα 6.32: Χωρική κατανομή Μολύβδου 123