ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΕΜΑ: «ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Επιβλέπων καθηγητής: Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΕΜΑ: «ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Επιβλέπων καθηγητής: Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος Επιμέλεια Επώνυμο Όνομα Α.Μ. : Μπίθα : Γεωργία : slw ΑΘΗΝΑ, 2005

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Συντομογραφίες... 1 Α. Εισαγωγή... 2 Β. Κεφάλαιο 1: Παιδεία Παιδεία και συνταγματική κατοχύρωσή της Μονοπώληση παιδείας από το κράτος Συγκριτικό δίκαιο... 6 Κεφάλαιο 2: Ακαδημαϊκή ελευθερία Περιεχόμενο και εννοιολογικός προσδιορισμός της ακαδημαϊκής ελευθερίας Φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας... 9 Κεφάλαιο 3: Ακαδημαϊκή ελευθερία του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού Περιεχόμενο Καθηγητές Λοιπό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό Νομολογία Κεφάλαιο 4: Ακαδημαϊκή ελευθερία των φοιτητών Περιεχόμενο Φοιτητικοί σύλλογοι Κεφάλαιο 5: Πανεπιστημιακό άσυλο Κεφάλαιο 6: Όρια και πεδίο άσκησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας Περιορισμοί της ακαδημαϊκής ελευθερίας Το καθήκον «υπακοής» στο Σύνταγμα Η νομική θέση του ακαδημαϊκού διδασκάλου ως δημοσίου λειτουργού Ακαδημαϊκή ελευθερία και πολιτική Αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι Γ. Συμπερασματική κρίση Βιβλιογραφία Νομολογία Περίληψη Summary... 35

3 1 Συντομογραφίες ΑΕΔ Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο Α.Ε.Ι. Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ΑΠ Άρειος Πάγος ΔΕΠ Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό ΕΔΔΔ Επιθεώρηση Δημοσίου και Διοικητικού Δικαίου ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΘΝ Θεμελιώδης Νόμος (της Γερμανίας) ν. νόμος ΟλΣτΕ Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας παρ. παράγραφος σελ. σελίδα ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας

4 2 Α. Εισαγωγή Η σπουδαιότητα της παιδείας και της επιστήμης έγινε από νωρίς αντιληπτή στο χώρο του δικαίου. Ήδη από το Σύνταγμα του 1864/1911/1952 εντοπίζονται διατάξεις που αναφέρονται στην ελευθερία της παιδείας και την ακαδημαϊκή ελευθερία. Υπάρχουν σαφώς σημαντικές διαφορές όμως είναι εμφανής η ανάγκη μιας πρώτης και έστω υποτυπώδους προστασίας της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου. Η προστασία πλέον είναι πιο ολοκληρωμένη και εκτείνεται σε κάθε εκδήλωση του ανθρωπίνου πνεύματος. Το Σύνταγμα του 1975 καθιερώνει την ελευθερία της γνώμης στο άρθρο 14 παρ. 1. Η βασικότερη και με ευρεία πρακτική εφαρμογή εκδήλωση είναι η παιδεία στην οποία περιλαμβάνεται και η επιστήμη. Η προστασία της κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος το οποίο εξειδικεύεται με μια σειρά από νόμους και δικαστικές αποφάσεις. Προστατεύεται ειδικότερα η ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της έρευνας και διδασκαλίας, της επιστήμης. Μετά την αναθεώρηση του 2001 η προστασία είναι πιο ολοκληρωμένη από ποτέ.

5 3 Β. Κεφάλαιο 1: Παιδεία 1.1.Η παιδεία και η συνταγματική κατοχύρωσή της. Η παιδεία κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος. Προστατεύεται τόσο αντικειμενικά, ως θεσμός, όσο και υποκειμενικά, ως δικαίωμα. Είναι μητρικό δικαίωμα μερικότερων δικαιωμάτων. Με τον όρο παιδεία νοείται κάθε καλλιέργεια του ανθρωπίνου πνεύματος 1. Συγκεκριμένα το Σύνταγμα ανάγει την παιδεία σε βασική αποστολή του κράτους, στο άρθρο 16 παρ. 2, και καθορίζει τους σκοπούς της παιδείας που είναι «η ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, η ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και η διάπλαση τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Η σπουδαιότητα της παιδείας και η σημασία που της δίνει το δίκαιο φαίνεται από τον περιορισμό στην αρνητική της ελευθερία, δηλαδή στην ελευθερία του ατόμου να επιλέξει αν θα εκπαιδευθεί και ποιο θα είναι το αντικείμενο σπουδών του, με τα εννέα χρόνια υποχρεωτικής φοίτησης που θεσπίζει στην παρ.3 του άρθρου 16 του Συντάγματος. Ως παιδεία νοείται και προστατεύεται τόσο η ύλη που διδάσκεται (ουσιαστική έννοια) όσο και η διδακτική διαδικασία (τυπική έννοια) ενώ ενίοτε στην έννοια περιλαμβάνεται και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ιδιαίτερες εκδηλώσεις της παιδείας συνιστούν, οι αναφερόμενες στην παρ.1 του άρθρου 16, τέχνη, επιστήμη, έρευνα και διδασκαλία, των οποίων κατοχυρώνεται η ελευθερία, και κυρίως η ακαδημαϊκή ελευθερία. Από τις παραγράφους του άρθρου 16 προκύπτει εμμέσως το δικαίωμα στη μόρφωση. Αρχικά από την υποχρεωτική εννεαετή φοίτηση(παρ.3) που υποχρεώνει όχι μόνο το κράτος και το άμεσα ενδιαφερόμενο άτομο αλλά και αυτούς που έχουν την επιμέλειά του. Η παρ.4 εδάφιο α` αναφέρεται στο δικαίωμα δωρεάν παιδείας τόσο ως προς την πρόσβαση στο εκπαιδευτήριο όσο και ως προς τη διανομή 1 Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας, Συνταγματικά δικαιώματα. Ειδικό μέρος, Παραδόσεις συνταγματικού δικαίου, τόμος Γ`- ημίτομος ΙΙ, Αθήνα 2005 σελ.97.

6 4 βιβλίων. Η παρ.4 εδάφιο β` αποτελεί θεσμική εγγύηση εφόσον προστατεύει το θεσμό των κρατικών υποτροφιών και της ενίσχυσης των μαθητών που έχουν ανάγκη από βοήθεια. Στην παρ. 5, 6 και 8 εδάφιο β` υπάρχει μια άλλη θεσμική εγγύηση και προστατεύεται η ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. και θεσπίζεται το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση. Στην παρ.7 το δικαίωμα για επαγγελματική ή άλλη ειδική εκπαίδευση και τέλος στην παρ.8 επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων που να βρίσκονται υπό την εποπτεία του κράτους 2. Το δικαίωμα στην παιδεία έχει αμυντικό, προστατευτικό και διασφαλιστικό περιεχόμενο. Ως προς το αμυντικό περιεχόμενο υπάρχει αξίωση από κάθε παράγοντα της έννομης τάξης να μην προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και συνίσταται σε αξίωση αποχής από επιθετική ενέργεια που εκδηλώνεται τόσο σε πράξη όσο και παράλειψη. Η αξίωση αυτή στρέφεται κατά του κράτους αρχικά, δηλαδή το κράτος οφείλει να απέχει από κάθε ενέργεια ικανή να προσβάλλει το δικαίωμα. Η αξίωση αυτή δεν στρέφεται μόνο κατά του κράτους, όπως υποστήριζε η παραδοσιακή θεωρία, αλλά κατά οποιουδήποτε επιχειρεί να προσβάλλει το δικαίωμα είτε είναι φορέας δημόσιας είτε ιδιωτικής εξουσίας. Ισχύουν επομένως erga omnes. Ως προς το προστατευτικό περιεχόμενο υπάρχει αξίωση που στρέφεται προς το κράτος προκειμένου να προστατέψει το δικαίωμα από κάθε απειλητική ενέργεια προερχόμενη από τους συνανθρώπους. Η αξίωση είναι αξίωση προς πράξη χωρίς να αποκλείεται και αξίωση προς παράλειψη. Δεν απορρέει προστατευτική υποχρέωση των ιδιωτών από το Σύνταγμα, αλλά μόνο του κράτους. Οι ιδιώτες οφείλουν να τα σέβονται(άρθρο 25 παρ.4) όχι όμως και να τα προστατεύουν. Συγκεκριμένα στην παιδεία αυτό προκύπτει από την παρ.2 του άρθρου 16 όπου αυτή ανάγεται σε βασική αποστολή του κράτους, οπότε παρέχονται πρόσθετες εγγυήσεις για την προστασία της. 2 Μουαμελετζή Ευτυχία Κ, Η επίδραση του κοινοτικού δικαίου στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Ελεύθερη κυκλοφορία των εκπαιδευτικών και των σπουδαστών. Αναγνώριση διπλωμάτων. Ιδιωτικά πανεπιστήμια, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Σάκκουλα 1996, σελ

7 5 Το διασφαλιστικό περιεχόμενο στρέφεται προς το κράτος και όχι προς τους ιδιώτες και συνίσταται σε αξίωση για παροχή των απαραίτητων υλικών μέσων και υπηρεσιών για την άσκηση του δικαιώματος. Στην παρ.4 του άρθρου 16 του Συντάγματος κατοχυρώνεται ρητώς το διασφαλιστικό περιεχόμενο της παιδείας με το δικαίωμα δωρεάν παιδείας και τη βοήθεια που παρέχεται στους μαθητές που διακρίνονται και σε εκείνους που χρειάζονται βοήθεια ή ειδική προστασία 3. Συνεπώς η παιδεία είναι ένα κοινωνικό δικαίωμα το οποίο προστατεύεται ολοκληρωμένα στο Σύνταγμα. Δεν είναι ένα δικαίωμα που μπορεί να θεμελιώσει αγώγιμη αξίωση κατά του κράτους εντούτοις, ως θεσπιζόμενη από το Σύνταγμα, υποχρεώνει το κράτος να ακολουθεί πολιτική που να πραγματοποιεί τις συνταγματικές επιταγές. Επιπλέον αναγνωρίζεται στο κράτος η δυνατότητα να παρεμβαίνει, όχι όμως ανεξέλεγκτα στην οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Τέλος ο αθλητισμός αποτελεί ειδική εκδήλωση της παιδείας και από το Σύνταγμα κατοχυρώνεται και η προστασία της επαγγελματικής και άλλης ειδικής εκπαίδευσης Μονοπώληση της παιδείας από το κράτος Στο Σύνταγμα θεσπίζεται «κρατικό μονοπώλιο» όσον αφορά στην ανώτατη εκπαίδευση. Αυτή παρέχεται αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου που έχουν ιδρυματική μορφή και είναι πλήρως αυτοδιοικούμενα. Στο άρθρο 16 παρ.8 εδάφιο β` θεσπίζεται απαγόρευση σύστασης ανωτάτων σχολών από ιδιώτες. Στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση το Σύνταγμα παρέχει τη δυνατότητα ίδρυσης και παράλληλης λειτουργίας εκπαιδευτηρίων που δεν ανήκουν στο κράτος(άρθρο 16 παρ.8 εδάφιο α`)στα οποία όμως ασκείται εποπτεία από αυτό. Παρά το γεγονός ότι μόνο στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης απαγορεύεται η ίδρυση πανεπιστημίων, με τον προσδιορισμό από το Σύνταγμα των σκοπών της παιδείας στην παρ.2 3 Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας, Συνταγματικά δικαιώματα, Ειδικό μέρος, Παραδόσεις συνταγματικού δικαίου, τόμος Γ`- ημίτομος ΙΙ, Αθήνα 2005, σελ.190. του ιδίου, Συνταγματικά δικαιώματα, Γενικό μέρος, Σύστημα συνταγματικού δικαίου, τόμος Γ`- ημίτομος Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη,σελ.105,

8 6 του άρθρου 16, επιδιώκεται η διαμόρφωση του ανθρώπου όπως θέλει το κράτος. Άλλωστε το συνταγματικό δίκαιο δεν στοχεύει μόνο στην οργάνωση της κρατικής εξουσίας αλλά και στη διαμόρφωση του συνταγματικού προτύπου του πολίτη, μέσω των συνταγματικών δικαιωμάτων. Βασική, λοιπόν, αποστολή του κράτους είναι να επιτύχει, μέσω της παιδείας, να δημιουργήσει έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο στον οποίο θα έχει εμφυσήσει τις δημοκρατικές αρχές που επιθυμεί και που είναι και απαραίτητες για την επιβίωση του πολιτεύματος. Επομένως από οπουδήποτε και αν προέρχεται η παροχή των γνώσεων αυτές έχουν ως απώτερο στόχο την επίτευξη των σκοπών της παιδείας, δηλαδή «την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες» Συγκριτικό δίκαιο Η παιδεία και η προστασία της αποτέλεσαν και αποτελούν πρωτεύουσα φροντίδα όλων των ευρωπαϊκών και όχι μόνο Συνταγμάτων. Το άρθρο 16 αποτελεί καινοτομία του Συντάγματος του 1975 και εκεί κατοχυρώνεται με ολοκληρωμένο τρόπο η προστασία της ελευθερίας της παιδείας, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, εν ολίγοις της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ο Θεμελιώδης Νόμος (ΘΝ) της Γερμανίας (1949) στο άρθρο 5 παρ.3 ορίζει ότι: «Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Η ελευθερία της διδασκαλίας δεν αποδεσμεύει από την πίστη στο Σύνταγμα». Το Ιταλικό Σύνταγμα (1948) στο άρθρο 9 πρότ. 1 ορίζει ότι: «Η Δημοκρατία προάγει την ανάπτυξη της γενικότερης παιδείας και την επιστημονική και τεχνική έρευνα», και στο άρθρο 33 πρότ.1 ότι: «Η τέχνη και η επιστήμη είναι ελεύθερες, εξίσου δε ελεύθερη είναι η διδασκαλία τους». Το Ισπανικό Σύνταγμα (1978) στο άρθρο 20 παρ.1β και 2 προβλέπει ότι: «Αναγνωρίζονται και προστατεύονται τα δικαιώματα της φιλολογικής, καλλιτεχνικής, επιστημονικής και τεχνικής παραγωγής και δημιουργίας Η άσκησή τους δεν μπορεί να περιορισθεί από οποιαδήποτε μορφή προληπτικής λογοκρισίας». Στο Πορτογαλικό Σύνταγμα (1976) στο άρθρο 77 παρ.1 και 2 προβλέπεται ότι: «Η

9 7 επιστημονική δημιουργία και έρευνα ενισχύεται και προστατεύεται από το Κράτος. Η επιστημονική και τεχνολογική πολιτική αποβλέπει στην προώθηση της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, με προτεραιότητα στα ζητήματα κρατικής ανάπτυξης και σκοπό τόσο την προοδευτική απαγκίστρωση της χώρας από την ξένη εξάρτηση όσο και την συνεργασία και ανταλλαγή μεταξύ των λαών». Το Σχέδιο του Πολωνικού Συντάγματος (1991) στο άρθρο 44 ορίζει ότι: «Διασφαλίζεται η ελευθερία της δημιουργίας, της επιστημονικής έρευνας και της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων της» 4. Εκτός από το Σύνταγμα του 1975 και παλαιότερα Συντάγματα έλαβαν υπόψη τους την ανάγκη να κατοχυρωθεί η ελευθερία της παιδείας. Με πρόταση του Αλ. Παπαναστασίου περιλήφθηκε παρόμοια διάταξη στο Σύνταγμα του 1927, εμπνευσμένη από το άρθρο 142 του Συντάγματος της Γερμανικής Δημοκρατίας του 1919 (Βαϊμάρης) 5 η οποία έτυχε ευρείας αποδοχής. Συγκεκριμένα επρόκειτο για το άρθρο 21 του Συντάγματος του 1927 το οποίο ίσχυσε μέχρι το Ορίζεται συγκεκριμένα ότι: «Η τέχνη, και η επιστήμη και η διδασκαλία αυτών είναι ελεύθεραι, διατελούν δε υπό την προστασία του κράτους, το οποίον συμμετέχει εις την επιμέλειαν και εξάπλωσιν αυτών» 6. 4 Παπαδημητρίου Γ. Σύνταγμα και ελευθερία της επιστήμης, ΤοΣ, 1992, σελ Στασινόπουλος Μ., Η ελευθερία γνώμης των καθηγητών των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Η ακαδημαϊκή ελευθερία),εδδδ,1957,νομικαί μελέται,1972,σελ Μάνεσης Αρ., Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Αθήνα 1977, Ο πολίτης (Συνταγματική θεωρία και πράξη) σελ.675.

10 8 Κεφάλαιο 2: Ακαδημαϊκή ελευθερία 2.1. Περιεχόμενο και εννοιολογικός προσδιορισμός της ακαδημαϊκής ελευθερίας Ακαδημαϊκή ελευθερία είναι η ελευθερία ακαδημαϊκής έρευνας και διδασκαλίας στα πλαίσια του αυτοδιοικούμενου πανεπιστημίου 7. Καθιερώνεται από το Σύνταγμα ως ειδικότερη έκφραση της ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας. Η επιστήμη παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη και προαγωγή της κοινωνίας, γνωρίζοντας ακριβώς αυτό το ρόλο, της επιφυλάσσεται αυξημένη προστασία. Η ακαδημαϊκή ελευθερία κατοχυρώνεται στο άρθρο 16 παρ.1. Οι περαιτέρω ρυθμίσεις του άρθρου καθορίζουν το περιεχόμενο του δικαιώματος. Στο άρθρο κατοχυρώνεται η ελευθερία της έρευνας και διδασκαλίας. Η πρώτη συνίσταται στην προσέγγιση και τη διαδικασία με την οποία φτάνουμε στη γνώση και η δεύτερη τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται η γνώση που αποκτήθηκε με την έρευνα. Έρευνα και διδασκαλία ταυτίζονται με την ακαδημαϊκή ελευθερία. Το Σύνταγμα καθορίζει το αν είναι ελεύθερες καθώς και το βαθμό ελευθερίας τους. Το δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας είναι μικτό και παρουσιάζει δυο όψεις. Αφενός θεσπίζεται μια ατομική ελευθερία, δηλαδή δημιουργείται αξίωση απέναντι στο κράτος να φροντίσει ώστε να μην τίθενται φραγμοί κανενός είδους φραγμοί στην έρευνα και την διδασκαλία. Η προστασία είναι αυτοτελής. Η ελευθερία έρευνας του επιστήμονα δεν προστατεύεται μόνο στο πλαίσιο του αυτοδιοικούμενου πανεπιστημίου. Αντιθέτως ο επιστήμονας είναι ελεύθερος να διεξάγει την έρευνά του ακόμη και αν δεν την πραγματοποιεί ως ακαδημαϊκός διδάσκαλος. Την άλλη όψη αποτελεί η θεσμική εγγύηση που θεσπίζει το Σύνταγμα. Η ακαδημαϊκή ελευθερία προστατεύεται στο πλαίσιο, κυρίως, του θεσμού των πανεπιστημίων, τα οποία είναι ιδρύματα κρατικά, πλήρως αυτοδιοικούμενα και βρίσκονται υπό την εποπτεία του κράτους από το οποίο ενισχύονται οικονομικά (άρθρο16 παρ.5 εδάφιο β`). 7 Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό δίκαιο, Ατομικά δικαιώματα, τόμος Α`, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 1991,σελ.582. Δημητρόπουλος Γ.Α., Συνταγματικά δικαιώματα, Ειδικό μέρος, τόμος Γ`, ημίτομος ΙΙ, Αθήνα 2005 σελ.105.

11 9 Τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν το περιεχόμενο του δικαιώματος είναι το καθήκον υπακοής στο Σύνταγμα, που ρυθμίζει και την έκταση του δικαιώματος, η πλήρης αυτοδιοίκηση και το ότι οι καθηγητές και το λοιπό διδακτικό προσωπικό ασκούν δημόσιο λειτούργημα. Το περιεχόμενο του δικαιώματος της ακαδημαϊκής ελευθερίας είναι ευρύ. Είναι μάλιστα ευρύτερο και από το γενικότερο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και διάδοσης των ιδεών του άρθρου 14 του Συντάγματος η οποία κατοχυρώνεται και στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Σε αυτό καθορίζεται ως όριο εφαρμογής όχι μόνο η υπακοή στο Σύνταγμα, που εξυπακούεται, αλλά και τους νόμους του κράτους. Η ακαδημαϊκή ελευθερία προστατεύεται και έναντι του νομοθέτη Φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας Το άρθρο 16 του Συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα στην παιδεία προσδιορίζει με ακρίβεια και τους φορείς της. Φορείς της είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, νομικά πρόσωπα και ενώσεις προσώπων. Επίσης το δικαίωμα στην παιδεία και συνεπώς το δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας αναγνωρίζεται υπέρ των Ελλήνων όμως με νόμο επεκτείνεται και στους αλλοδαπούς. Από την παρ.1 προκύπτει ως φορέας οποιοσδήποτε ασχολείται με την έρευνα και τη διδασκαλία. Αυτό είναι αποτέλεσμα της αυτοτελούς προστασίας της ακαδημαϊκής ελευθερίας, δηλαδή της προστασίας του ερευνητή ακόμα και αν αυτός δεν έχει την ιδιότητα του ακαδημαϊκού διδασκάλου. Οι φορείς προσδιορίζονται καλύτερα στο πλαίσιο του θεσμού του πανεπιστημίου. Εφόσον το κράτος αναθέτει την ανώτατη εκπαίδευση σε πλήρως αυτοδιοικούμενα πρόσωπα δημοσίου δικαίου, όλοι όσοι μετέχουν σε αυτά είναι φορείς. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι καθηγητές, το λοιπό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό και οι φοιτητές. Οι διδάσκοντες και το έργο τους προστατεύεται εξίσου από το Σύνταγμα ακόμα και αν δεν είναι καθηγητές αλλά υφηγητές ή βοηθοί. 8 Στασινόπουλος Μ., Η ελευθερία γνώμης των καθηγητών των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Η ακαδημαϊκή ελευθερία), ΕΔΔΔ,1957,Νομικαί μελέται,1972, σελ.14.

12 10 Εφόσον το έργο τους είναι ποιοτικά ισότιμο δεν λαμβάνεται υπόψη η ιεραρχική βαθμίδα του ερευνητή προκειμένου να προστατευτεί. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ακαδημαϊκή ελευθερία για όλους τους διδάσκοντες στα Α.Ε.Ι. ακόμη και αν αυτοί υφίστανται περιορισμούς της ελευθερίας της έκφρασης της γνώμης λόγω άλλης ιδιότητας π.χ. δικαστικής 9. Οι φοιτητές αποτελούν μεγάλη μερίδα της πανεπιστημιακής κοινότητας, συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην προαγωγή της επιστήμης και δεν είναι μόνο δέκτες των γνώσεων. Οι φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας προέρχονται κατά κύριο λόγο από το χώρο του πανεπιστημίου. Αυτοί απολαμβάνουν ιδιαίτερα προνόμια όπως αυτά που απορρέουν από την ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού, για τους διδάσκοντες, και το πανεπιστημιακό άσυλο και τους φοιτητικούς συλλόγους για τους διδασκόμενους. Κεφάλαιο 3: Η ακαδημαϊκή ελευθερία του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού 3.1.Περιεχόμενο Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία της έρευνας και της διδασκαλίας και είναι φυσικό να αναφέρεται κατά κύριο λόγο στους διδάσκοντες, δηλαδή σε αυτούς που ερευνούν και διδάσκουν στα πανεπιστήμια, εφόσον αυτά αποτελούν «φυτώρια ανάπτυξης και καλλιέργειας της επιστήμης» κατά το Στασινόπουλο. Η ανεξαρτησία τους κατοχυρώνεται στην παρ.6 εδάφιο α` του άρθρου 16. ο νόμος διακρίνει τους καθηγητές από το λοιπό διδακτικό προσωπικό. Όταν μιλάμε για ακαδημαϊκή ελευθερία εννοούμε την ελευθερία του φορέα του συγκεκριμένου δικαιώματος να ερευνά και να μην υφίσταται ανεξέλεγκτες παρεμβάσεις στη διδασκαλία του. Επίσης δεν πρέπει να περιορίζεται ούτε στη δραστηριότητα του και εκτός πανεπιστημίου, όπως η συγγραφή που δεν αποβλέπει στη δημιουργία πανεπιστημιακών συγγραμμάτων αλλά και άρθρων, κριτικής που αφορά 9 Μάνεσης Αρ., Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Αθήνα Ο πολίτης (Συνταγματική θεωρία και πράξη),σελ.699.

13 11 σε πολιτικές αποφάσεις κάτι το οποίο συνιστά και υποχρέωσή τους διότι η αξία της επιστήμης φαίνεται στην εκτός πανεπιστημίου εφαρμογής της. Η ελευθερία του δικαιώματος περιορίζεται από τις διατάξεις του Συντάγματος. 3.2.Καθηγητές Οι καθηγητές είναι οι φορείς που προστατεύονται πιο ολοκληρωμένα. Αποτελούν το κύριο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό. Αποτελούνται από τρεις καθηγητικές βαθμίδες: τους επίκουρους καθηγητές, τους δευτεροβάθμιους ή αναπληρωτές καθηγητές και τους πρωτοβάθμιους καθηγητές. Σε αυτούς, σύμφωνα με την απόφαση 2786/1984 του ΣτΕ οι λέκτορες δε συγκαταλέγονται στο ενιαίο καθηγητικό προσωπικό διότι αυτό θίγει την ακαδημαϊκή ελευθερία, τη διακεκριμένη θέση των καθηγητών και την αρχή της ισότητας. Οι τακτικοί ή πρωτοβάθμιοι καθηγητές βρίσκονται στην ανώτατη βαθμίδα και έχουν σαφώς μεγαλύτερη λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία από τους διδάσκοντες των άλλων βαθμίδων. Γι αυτό το λόγο άλλωστε το Σύνταγμα προβλέπει ότι οι τακτικοί καθηγητές μπορούν να μετέχουν στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, στο Δικαστήριο Κακοδικίας και στο Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο. Οι καθηγητές είναι ελεύθεροι να καθορίσουν το περιεχόμενο, το αντικείμενο, τη μέθοδο της διδασκαλίας και έρευνας και να εκφράζουν και διαδίδουν τις επιστημονικές τους απόψεις και ερευνητικές διαπιστώσεις 10. Η νομική θέση του ακαδημαϊκού διδασκάλου είναι διφυής: αφενός έχει την ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού και του μέλους του αυτοδιοικούμενου ιδρύματος και αφετέρου το ιδιώνυμο ατομικό δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας 11.Οι ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι έχουν την ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού (άρθρο 16 παρ.6 του Συντάγματος). Αυτό σημαίνει ότι τους παρέχονται πρόσθετες εγγυήσεις λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας, παρόμοιες με αυτές που παρέχονται στους δικαστικούς λειτουργούς. Τα σχετικά με 10 Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό δίκαιο, Ατομικά δικαιώματα, τόμος Α`, Εκδ. Αντ. Σάκκουλα,1991.σελ Μάνεσης Αρ., Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, (Συνταγματική θεωρία και πράξη) Αθήνα,1977,σελ.688.

14 12 την υπηρεσιακή τους κατάσταση ρυθμίζονται από τους οργανισμούς των οικείων ιδρυμάτων. Η ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού δίνει ιδιαίτερη θέση στους καθηγητές. Στο άρθρο 16 παρ.6 εδάφιο δ` ορίζεται ότι: «οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δεν μπορούν να παυθούν προτού λήξει σύμφωνα με το νόμο ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά μόνο με τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παράγραφος 4 και ύστερα από απόφαση συμβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, όπως νόμος ορίζει». Διαφέρουν, επομένως, από τους υπόλοιπους δημοσίους υπαλλήλους, δεν υπάγονται στον Υπαλληλικό Κώδικα και δεν ανήκουν οργανικά στο κράτος διότι τα πανεπιστήμια είναι πλήρως αυτοδιοικούμενα και βρίσκονται υπό κρατική εποπτεία. Παύονται μόνο κατόπιν δικαστικής απόφασης. Επιπλέον στο επόμενο εδάφιο της ίδιας παραγράφου παρέχεται εξουσιοδότηση στο νόμο να καθορίσει όριο ηλικίας για την παύση τους και μέχρι την έκδοσή του ορίζεται ότι παύονται αυτοδικαίως στο εξηκοστό έβδομο έτος της ηλικίας τους. Σύμφωνα με το άρθρο 56 παρ.2 ορίζεται ότι οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δεν υπόκεινται στα κωλύματα εκλογιμότητας των βουλευτών, δηλαδή απλώς αναστέλλεται η άσκηση των αρμοδιοτήτων των σχετικών με την ιδιότητα του καθηγητή που εκλέχθηκε και δεν εμποδίζεται η ερευνητική και διδακτική τους δραστηριότητα. Οι καθηγητές απολαμβάνουν όλα τα προνόμια που απορρέουν από την αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. Σε αυτά περιλαμβάνεται η δυνατότητα να εκλέγουν οι ίδιοι το διδακτικό προσωπικό καθώς και τα όργανα που διοικούν (στη διαδικασία μετέχουν και οι διδασκόμενοι) και από την άλλη καταρτίζουν τα προγράμματα σπουδών και δεν υπάρχει εξάρτηση από το κράτος. Η ακαδημαϊκή ελευθερία των διδασκόντων αφορά κυρίως το περιεχόμενο και το αντικείμενο της έρευνας και της διδασκαλίας. Είναι ελεύθεροι να επιλέξουν το περιεχόμενο της έρευνάς τους, εφόσον όλα υπόκεινται σε έρευνα, και να υποστηρίξουν τα πορίσματα στα οποία οι ίδιοι θα καταλήξουν. Άλλωστε δεν υπάρχει μια αλήθεια που προστατεύεται αλλά, σύμφωνα με την ελευθερία των ιδεών (άρθρο 14 του Συντάγματος), όλες οι ιδέες συνιστούν ανθρώπινα δημιουργήματα και προστατεύονται εξίσου, ανεξάρτητα με το αν αποτελούν την

15 13 κρατούσα ή θεωρούνται «αλήθειες». Επιπλέον προστατεύεται και η ελευθερία της διδασκαλίας, δηλαδή μετάδοσης των πορισμάτων στα οποία κατέληξαν. Άλλωστε αυτό είναι το σημαντικό, διότι ο περιορισμός δεν τίθεται στην σκέψη όταν δεν εξωτερικεύεται αλλά κατά τη διδασκαλία. Τότε το περιεχόμενο της διδασκαλίας αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να περιοριστεί. Το αντικείμενο της έρευνας και της διδασκαλίας δεν υφίσταται περιορισμούς. Ο διδάσκων είναι ελεύθερος να καθορίσει το αντικείμενο, αρκεί φυσικά αυτό να ανήκει στον τομέα στον οποίο ο διδάσκων έχει αρμοδιότητα διδασκαλίας. Ενδέχεται να υφίσταται κάποιους μικρότερης σημασίας περιορισμούς οι οποίοι απορρέουν από την αιτιώδη συνάφεια όπως το πρόγραμμα σπουδών, το ωράριο διδασκαλίας κ.λπ. Επιπλέον δεν υπάρχουν περιορισμοί ως προς τη μέθοδο έρευνας και διδασκαλίας, τουλάχιστον ως προς τη διανοητική διαδικασία που θα ακολουθήσει και τον τρόπο που θα οργανώσει τη σκέψη του. Τέλος δεν υφίσταται περιορισμούς και δεν υπόκειται σε διαταγές ως προς το γλωσσικό επίπεδο και γενικά στη μορφή και τον τρόπο άσκησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας διότι αυτό θα κατέληγε σε ουσιαστική περικοπής. Δεν είναι υποχρεωμένος να συμμορφωθεί και να χρησιμοποιήσει συγκεκριμένη γλώσσα. Η απαγόρευση κάποιας γλώσσας αντίκειται στο Σύνταγμα. Αν και παλαιό είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της απόφασης 355/1943 του ΣτΕ για τη λεγόμενη «δίκη των τόνων» όπου έγινε προσφυγή από τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών κατά της απόφασης του Πειθαρχικού Συμβουλίου που υποστήριζε ότι τα συγγράμματα που απευθύνονται σε φοιτητές έπρεπε να είναι στην καθαρεύουσα. Το ΣτΕ δέχθηκε την ακαδημαϊκή ελευθερία επεκτεινόμενη και στο θέμα της γλώσσας αλλά με κάποιους περιορισμούς. Αν και δεν αναγνωρίστηκε απόλυτη ελευθερία στο γλωσσικό, αυτή η αναγνώριση συνιστούσε μια καλή αρχή Κόρσος Δ.,Η ελευθερία της τέχνης, της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας κατά το σχέδιο του νέου Συντάγματος,ΕΔΔΔ,1975,σελ

16 Λοιπό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό Ερευνητικό και διδακτικό έργο δεν ασκούν μόνο οι καθηγητές, που αποτελούν και το κύριο προσωπικό, αλλά και το λοιπό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό. Και αυτοί αναγνωρίζονται ως φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας από το άρθρο 16 παρ.6 εδάφιο β` του Συντάγματος. Αυτό δε σημαίνει ότι αυτές οι δύο ομάδες επιτρέπεται να συγχωνευθούν διότι αναιρείται η ιδιαίτερη θέση των καθηγητών. Σύμφωνα με το ν. 1566/1985 ορίζεται ότι στο ΔΕΠ, το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, περιλαμβάνονται εκτός του ενιαίου καθηγητικού προσωπικού και οι λέκτορες, των οποίων τα προσόντα έχουν αναβαθμιστεί. Ορίζεται στο Σύνταγμα ότι το λοιπό διδακτικό προσωπικό ασκεί δημόσιο λειτούργημα. Από τη διατύπωση του Συντάγματος προκύπτει η ανωτερότητα που απονέμει ο νομοθέτης στους καθηγητές, για τους οποίους αναφέρει ότι είναι δημόσιοι λειτουργοί, σε σχέση με το λοιπό διδακτικό προσωπικό για το οποίο αναφέρεται ότι ασκεί δημόσιο λειτούργημα. Επομένως και αυτοί απολαμβάνουν τη λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία που απορρέει από αυτή την ιδιότητα. Είναι ελεύθεροι να καθορίσουν το περιεχόμενο της έρευνας και της διδασκαλίας. Το περιεχόμενο του δικαιώματος της ακαδημαϊκής ελευθερίας του λοιπού προσωπικού περιλαμβάνει, όπως και των καθηγητών, ελευθερία να καθορίσουν το περιεχόμενο και τη μέθοδο της έρευνας και της διδασκαλίας αρκεί το μάθημα να υπάγεται στον τομέα στον οποίο ανήκει και ο διδάσκων. Το λοιπό διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό συμμετέχει και στην επιλογή του διδακτικού προσωπικού, στην εκλογή των οργάνων που διοικούν, ως απόρροια του συστήματος αυτοδιοίκησης των πανεπιστημίων, και στην κατάρτιση του προγράμματος σπουδών. Επειδή ασκούν δημόσιο λειτούργημα έχουν πρόσθετες εγγυήσεις ανεξαρτησίας σε σχέση με τους δημοσίους υπαλλήλους. Σε αυτό περιλαμβάνονται και οι λέκτορες οι οποίοι δεν ανήκουν στο ενιαίο καθηγητικό προσωπικό σύμφωνα με την απόφαση 2786/1984 του ΣτΕ. Άλλωστε από εκεί θα προέλθουν στο μέλλον και οι καθηγητές του ενιαίου καθηγητικού προσωπικού.

17 Νομολογία 13 Τα δικαστήρια έχουν επανειλημμένα αποφανθεί για ζητήματα που αφορούν στην έκταση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Πολλές αποφάσεις στηρίζονται στον έλεγχο συνταγματικότητας διαφόρων νόμων που ρυθμίζουν το ζήτημα. Πάνω στο νόμο 1268/1982 το ΣτΕ με την απόφαση 2786/1984 αντιτίθεται στο άρθρο 13 του νόμου, το οποίο εντάσσει τους λέκτορες στο ΔΕΠ κατατάσσοντάς τους στην τέταρτη βαθμίδα και παρέχει σε αυτούς υποχρεώσεις και δικαιώματα που ανήκουν στους καθηγητές όπως τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη συνέλευση για την κατάρτιση του προγράμματος σπουδών, τον καθορισμό των μελών της εισηγητικής επιτροπής επί κρίσεως νέου καθηγητικού προσωπικού και την εκλογή καθηγητικού προσωπικού ανώτερου από αυτούς. Η απόφαση υποστηρίζει ότι είναι αντισυνταγματικές οι διατάξεις και ότι θίγεται η ίδια η ακαδημαϊκή ελευθερία, τη διακεκριμένη κατά το Σύνταγμα θέση των καθηγητών και παραβιάζει την αρχή της ισότητας. Ο ΑΠ δέχθηκε τη συνταγματικότητα του άρθρου. Το ΑΕΔ αποφάνθηκε με την 30/1985 ότι ο νόμος θίγει την ακαδημαϊκή ελευθερία και παραβιάζει τη διακεκριμένη θέση των τριών ανωτάτων καθηγητικών βαθμίδων. Καθιερώνει την αρχή της ομοιογένειας υποστηρίζοντας ότι η συγκρότηση του κύριου καθηγητικού πρέπει να γίνεται «από πρόσωπα που παρουσιάζουν ομοιογένεια από απόψεως τυπικών και ουσιαστικών καθηκόντων και ευθύνης στην όλη λειτουργία του πανεπιστημίου». Αυτή δεν υπάρχει όταν περιληφθούν και οι λέκτορες. Με νεότερη απόφαση (2805/1984) το ΣτΕ υποστηρίζει ότι μπορούν να συμμετάσχουν στο εκλεκτορικό σώμα, για την ανάδειξη κοσμήτορα σύμφωνα με τα άρθρα 10 παρ.4 και 8 παρ.4. Προσθέτει επίσης ότι καμιά από αυτές τις ομάδες δε μπορεί εκ των προτέρων και για κάθε θέμα να διεκδικήσει θέση υπεροχής με ένα αυξημένο ποσοστό ψήφων και ότι οι καθηγητές δεν απαιτείται στο εκλεκτορικό αυτό σώμα να έχουν προέχουσα θέση με αυξημένο έναντι των άλλων ομάδων 13 Ιωάννου Δ. Σαρμά, Η διοικητική νομολογία του ΣτΕ. Εξελικτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων, Νομικές εκδόσεις, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα- Κομοτηνή,1990.σελ

18 16 ποσοστό ψήφων. Εντούτοις δεν μπορούν οι λέκτορες, σύμφωνα με την ΣτΕ 3909/1985, να συμμετάσχουν ισότιμα στο εκλεκτορικό σώμα ως μέλη του ενιαίου καθηγητικού προσωπικού με ταυτότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων προς το καθηγητικό προσωπικό των τριών πρώτων βαθμίδων που προβλέπονται στο άρθρο 13 παρ.1 του ν.1268/1982. Σύμφωνα με την απόφαση ΣτΕ 1854/1990 υποστηρίζεται ότι ο ν.1566/1985 αναβαθμίζει τα προσόντα των λεκτόρων και ορίζει ότι αυτοί ισότιμα με τα άλλα μέλη μετέχουν του ΔΕΠ η συμμετοχή τους αυτή δεν προσκρούει στο άρθρο 16 του Συντάγματος. Διαπιστώνουμε μια σημαντική διεύρυνση των προσόντων των λεκτόρων σε βαθμό που να καταστρατηγείται η αρχή της ομοιογένειας για την οποία κάνει λόγο το ΑΕΔ στην απόφαση 30/1985. Κεφάλαιο 4: Ακαδημαϊκή ελευθερία των φοιτητών 4.1.Περιεχόμενο Στο άρθρο 16 παρ.4 εδάφιο β` του Συντάγματος ο συντακτικός νομοθέτης κατοχυρώνει την ακαδημαϊκή ελευθερία των φοιτητών. Οι φοιτητές είναι ένα σημαντικό και πολυάριθμο τμήμα της πανεπιστημιακής κοινότητας. Οι φοιτητές συνδέονται με το πανεπιστήμιο με σχέση δημοσίου δικαίου η οποία ιδρύεται με την εγγραφή του φοιτητή στο πανεπιστήμιο και λύεται με την αποφοίτησή του από αυτό. Από εκεί απορρέει το δικαίωμα των φοιτητών για φοίτηση και μάθηση ενός συγκεκριμένου αντικειμένου. Τα δικαιώματά τους υφίστανται θεσμική εφαρμογή προκειμένου να εφαρμοστούν στο πλαίσιο του πανεπιστημίου και περιορίζονται μόνο όπου υπαγορεύει η αιτιώδης συνάφεια. Τα δικαιώματά τους είναι μικτά και συνίστανται στην ελεύθερη επιλογή της επιστήμης που θα σπουδάσουν και στη δυνατότητα να αποκομίσουν γνώσεις, να ερευνήσουν και να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα. Άλλα δικαιώματα που απορρέουν από την ακαδημαϊκή ελευθερία είναι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, μέσα και έξω από τους πανεπιστημιακούς χώρους, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, με τους φοιτητικούς συλλόγους και το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης. Δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις φύλου, θρησκείας, εθνικότητας, φυλής,

19 17 γλώσσας και πολιτικών πεποιθήσεων εις βάρος του και πρέπει να είναι ελεύθερος να αναπτύξει την προσωπικότητά του 14. Οι φοιτητές δεν είναι απλά και μόνο οι διδασκόμενοι αλλά είναι και «παράγοντες» της επιστημονικής έρευνας και βρίσκονται σε σχέση συνεργασίας και όχι εξουσίας με τους διδάσκοντες 15. Δεν είναι μόνο δέκτες γνώσεων αλλά συμβάλλουν και στην επίτευξη του σκοπού του πανεπιστημίου. Βεβαίως ο φοιτητής παίρνει περισσότερα από αυτά που δίνει. Αυτός είναι και ο σκοπός του πανεπιστημίου και το βασικό δικαίωμα του φοιτητή, η προσκόμιση γνώσεων. Γι αυτό και δεν υπάρχει ισότητα διδασκόντων και διδασκομένων ως προς την ευρύτητα του περιεχομένου. Ο φοιτητές δεν έχουν αξίωση στην ελευθερία της έρευνας, διότι άλλωστε δεν την ασκούν αυτοτελώς, ούτε στην ελευθερία της διδασκαλίας. Τους προσφέρονται αρκετά προνόμια με το ν.1268/1982, όπως υπερέχουσα θέση έναντι των καθηγητών στην κατάρτιση και αναθεώρηση του προγράμματος σπουδών και στην εκλογή, σύνθεση και λήξη των αποφάσεων των πανεπιστημιακών οργάνων με συμμετοχή 50%. Επιπλέον έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν τη διδακτική ικανότητα των μελών του ΔΕΠ. Ο ν. 1268/1982 στο άρθρο 2 παρ.3 ορίζει ότι οι εκπρόσωποι των φοιτητών μπορούν να συμμετάσχουν στο εκλεκτορικό σώμα για την ανάδειξη των πρυτανικών αρχών η απόφαση όμως του ΣτΕ 2808/1984 κρίνει ως αντισυνταγματική τη διάταξη 16. Ο ν.2083/1992 «Εκσυγχρονισμός της ανώτατης εκπαίδευσης» στο άρθρο 3 προβλέπεται η διαδικασία για την εκλογή των πρυτανικών αρχών και τις αρμοδιότητες του πρυτάνεως. Τέλος ο ν.1268/1982, σε αντίθεση με τους περισσότερους νόμους των αναπτυγμένων χωρών, ιδρύει μόνο δικαιώματα και όχι υποχρεώσεις ή πειθαρχική ευθύνη των φοιτητών. Αυτό δε σημαίνει ότι απαλλάσσονται από το καθήκον υπακοής στο Σύνταγμα εφόσον αυτό 14 Δημητρόπουλος Α.Δ., Συνταγματικά δικαιώματα, Ειδικό μέρος, τόμος Γ`, ημίτομος ΙΙ, Αθήνα 2005,σελ Μάνεσης Αρ., Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Αθήνα 1977.Ο πολίτης. (Συνταγματική θεωρία και πράξη),σελ Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό δίκαιο. Ατομικά δικαιώματα, τόμος Α`, Εκδ. Αντ. Σάκκουλα 1991,σελ Ιωάννου Δ. Σαρμά, Η διοικητική νομολογία του ΣτΕ. Εξελικτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων, Νομικές εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1990,σελ

20 18 αφορά όλους τους φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Επιπλέον οι φοιτητές δεν περιορίζονται ως προς την επιλογή ορισμένων επιστημονικών θεωριών, όπως ορίζει και ο νόμος στο άρθρο 2 παρ.2 και δεν πρέπει να αξιολογούνται με βάση την επιλογή μιας συγκεκριμένης διδασκαλίας. 4.2.Φοιτητικοί σύλλογοι Το Σύνταγμα θεσπίζει στο άρθρο 16 παρ.5 εδάφιο δ` την λειτουργία φοιτητικών συλλόγων και τη συμμετοχή των φοιτητών σύμφωνα με ειδικό νόμο. Η δημιουργία των φοιτητικών συλλόγων αποτελεί εκδήλωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας των φοιτητών και παίρνει, στα πλαίσια του πανεπιστημίου, μεγάλη δύναμη ενώ μέσω αυτών και επιτυγχάνεται η συμμετοχή των φοιτητών στη ζωή της πανεπιστημιακής κοινότητας. Οι σύλλογοι αυτοί εκπροσωπούν τους φοιτητές, υπερασπίζονται δικαιώματά τους και εκλέγονται από τους φοιτητές. Με τους φοιτητικούς συλλόγους, οι φοιτητές συμμετέχουν στην εκλογή και την λειτουργία των πανεπιστημιακών οργάνων. Σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτόν που απαιτεί η ανάπτυξη και η προαγωγή της επιστήμης και γενικώς οι σκοποί που πρέπει να εκπληρώσει η συμμετοχή αυτή των φοιτητών. Οι φοιτητικοί σύλλογοι είναι παρακολουθήματα των κομμάτων με αποτέλεσμα να κομματικοποιείται πλήρως η εκλογή και η λειτουργία των πανεπιστημιακών οργάνων, ώστε έναντι των επιστημονικών κριτηρίων να εφαρμόζονται εξωεπιστημονικά κριτήρια 17. Το δικαίωμα των φοιτητών στη δημιουργία φοιτητικών συλλόγων είναι ιδιαίτερη έκφανση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι. Οι φοιτητές αποκτούν πλέον, με τη συμμετοχή τους ενεργό ρόλο στην πανεπιστημιακή ζωή. Παρατηρείται ότι η διάταξη του άρθρου 16 που κατοχυρώνει τους φοιτητικούς συλλόγους υποβάλλεται σε όρους διαφορετικούς από εκείνους του άρθρου 12 και της σχετικής αστικής νομοθεσίας. 17 Δαγτόγλου Π.Δ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, τόμος Α`, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 1991,σελ.591.

21 19 Πάνω στο θέμα των φοιτητικών συλλόγων νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και συγκεκριμένα στις αποφάσεις που εκδόθηκαν βάσει του ελέγχου συνταγματικότητας στο ν.1268/1982. Συγκεκριμένα με την απόφαση 2808/1984 του ΣτΕ ορίζει ότι το άρθρο 2 παρ.3 του ν.1268/1982 κατά το μέρος που ορίζει ότι οι εκπρόσωποι των φοιτητών στα πανεπιστημιακά όργανα εκλέγονται από ένα φοιτητικό σύλλογο σε κάθε τμήμα και ότι ο σύλλογος αυτός έχει τη μορφή νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου και κρίνει τη διάταξη σύμφωνη με το άρθρο 16 παρ.5 εδάφιο β` Συντάγματος. Η νομοθετική αυτή ρύθμιση είναι ατελής διότι δεν καθορίζεται ο τρόπος λειτουργίας του μοναδικού σε κάθε τμήμα φοιτητικού συλλόγου, ως προς το θέμα εκπροσώπησης των φοιτητών στα ακαδημαϊκά όργανα, ούτε θεσπίζονται κριτήρια εξασφαλιστικά της ευρύτερης συμμετοχής των φοιτητών, ούτε διευκρινίζεται ο τρόπος αναδείξεως των εκπροσώπων με υπόδειξη από τη διοίκηση του συλλόγου ή με άμεση εκλογή από τη γενική συνέλευση των μελών. Αυτή η ατέλεια δε θεραπεύεται με το να αναθέσουμε την εκλογή των εκπροσώπων στους φοιτητικούς συλλόγους που ήδη υπάρχουν. Αυτοί οι παλαιοί φοιτητικοί σύλλογοι έχουν συγκροτηθεί με βάση το παλαιό οργανωτικό πλαίσιο του πανεπιστημίου και δεν είναι προσαρμοσμένο με το άρθρο 16 παρ.5 εδάφιο β`. Μέχρι να ολοκληρωθεί η ρύθμιση η εκλογή των εκπροσώπων γίνεται άμεσα από όλους τους εγγεγραμμένους φοιτητές που συγκαλούνται από τον Πρόεδρο του Τμήματος για το λόγο αυτό. Επομένως δεν επιτρέπεται η εκλογή των πρυτανικών αρχών από εκλεκτορικό σώμα στο οποίο έλαβαν μέρος εκπρόσωποι των φοιτητών που επελέγησαν από τη διοίκηση των φοιτητικών συλλόγων που ήδη λειτουργούν. Στην απόφαση επιπλέον ΣτΕ 3909/1985 ορίζεται ότι είναι αντισυνταγματική η στο ίδιο εκλεκτορικό σώμα συμμετοχή των εκπροσώπων των φοιτητών οι οποίοι επιλέγονται από τον ήδη υφιστάμενο φοιτητικό σύλλογο και επιβάλλεται, εκτός από την άμεση εκλογή των εκπροσώπων από όλους τους εγγεγραμμένους φοιτητές, και έμμεση εκλογή τους από τον ή τους συλλόγους στους οποίους ανήκουν προκειμένου να εξασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των φοιτητών στους φοιτητικούς συλλόγους και την αντιπροσωπευτικότητα της εκπροσωπήσεώς τους στη

22 20 διοίκηση και λειτουργία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κάτι που δεν επιτυγχάνεται με τον ν.1268/ Κεφάλαιο 5: Πανεπιστημιακό άσυλο Από το δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας προκύπτει και η αξίωση ακώλυτης διεξαγωγής της έρευνας και της διδασκαλίας. Το πανεπιστημιακό άσυλο συνίσταται στην απαγόρευση οποιασδήποτε δημόσιας ένοπλης δύναμης να εισέλθει στο χώρο του πανεπιστημίου διότι πρόκειται για ένα χώρο ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Το πανεπιστημιακό άσυλο καλύπτει όλους τους χώρους του πανεπιστημίου και συνιστά, εκτός από εκδήλωση της ελευθερίας της έρευνας και διδασκαλίας, εκδήλωση της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. Η είσοδος των οργάνων αυτών επιτρέπεται μόνο μετά από άδεια ή πρόσκληση του αρμοδίου οργάνου για το πανεπιστημιακό άσυλο, το οποίο είναι τριμελές και αποτελείται από τον πρύτανη, ή τον νόμιμο αναπληρωτή του, και ανά ένα εκπρόσωπο του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) και των φοιτητών. Για την απόφασή του πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προστασίας της ελευθερίας της διδασκαλίας. Το όργανο αυτό αποφασίζει μόνο εφόσον υπάρχει ομοφωνία όλων των μελών. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ομοφωνία επεμβαίνει η Σύγκλητος, η οποία συγκαλείται εκτάκτως προκειμένου να αποφασίσει σχετικά. Επέμβαση της αστυνομίας χωρίς προηγούμενη άδεια ή πρόσκληση του αρμοδίου για το άσυλο οργάνου επιτρέπεται μόνο όταν διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή αυτόφωρα εγκλήματα κατά της ζωής. 18 Ιωάννου Δ. Σάρμα, Η διοικητική νομολογία του ΣτΕ. Εξελικτική μελέτη των μεγάλων θεμάτων. Νομικές εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας. Αθήνα-Κομοτηνή, 1990.σελ

23 21 Κεφάλαιο 6: Όρια και πεδίο άσκησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας 6.1.Περιορισμοί της ακαδημαϊκής ελευθερίας Η ακαδημαϊκή ελευθερία υπόκειται σε περιορισμούς, όπως και κάθε δικαίωμα, που προκύπτουν από την αιτιώδη συνάφεια. Οι περιορισμοί είναι απλοί διότι πρόκειται για επιτρεπόμενες από το δίκαιο και με ενέργεια κρατικού οργάνου ή ιδιώτη (ανθρώπινη ενέργεια) προκαλούμενη συρρίκνωση του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος κατά την εφαρμογή της στο πλαίσιο της ειδικής σχέσεως 19. Η ακαδημαϊκή ελευθερία υφίσταται περιορισμούς ως προς το αντικείμενο και τη μέθοδο. Το αντικείμενο δηλαδή η εξεταστέα ή διδακτέα ύλη καθορίζεται από τον οργανισμό της σχολής και πρέπει οι διδάσκοντες να συμμορφώνονται με το πρόγραμμα σπουδών και το ωράριο διδασκαλίας. Επιπλέον οι καθηγητές υποχρεούνται να γράψουν και να δημοσιεύσουν σε τακτή προθεσμία τις παραδόσεις του μαθήματός τους αν και αυτό έχει ως συνέπεια πολλές φορές τα συγγράμματα να είναι πρόχειρα και κακής ποιότητας και οι φοιτητές καταλήγουν να μελετούν προχείρως ένα σύγγραμμα με αποτέλεσμα να προετοιμάζονται μόνο για τις εξετάσεις και όχι για να επιτύχουν τη σε βάθος γνώση της επιστήμης τους. Ως προς τα θέματα έρευνας υπάρχουν περιορισμοί μόνο εφόσον η έρευνα διεξάγεται από περισσότερους ερευνητές και πρέπει να έρθουν σε συνεννόηση προκειμένου να φέρου σε πέρας την συλλογική εργασία. Επιπλέον περιορισμούς υφίσταται η έρευνα όταν υπάρχει έλλειψη τεχνικών και υλικών μέσων, η παροχή των οποίων αποτελεί υποχρέωση του κράτους σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ.5 εδάφιο β`. Η ακαδημαϊκή ελευθερία υφίσταται περιορισμούς και στη μέθοδο έρευνας και διδασκαλίας. Υπάρχουν δυο είδη έρευνας και δυο είδη διδασκαλίας: η νοητική και η οργανωτική. Όσον αφορά την έρευνα, η νοητική μορφή της δεν υφίσταται περιορισμούς και ελέγχους από αρμόδια ή αναρμόδια αρχή. Η οργανωτική μορφή όμως της έρευνας υφίσταται περιορισμούς. Αυτοί οι 19 Δημητρόπουλος Γ.Α., Συνταγματικά δικαιώματα, Γενικό μέρος, τόμος Α`ημίτομος Ι, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη,σελ.204.

24 22 περιορισμοί επιβάλλονται συνήθως από κανονισμούς του πανεπιστημίου όπως αυτοί των εργαστηρίων όπου γίνονται πειράματα κ.λπ. Και οι περιορισμοί που υφίσταται η διδασκαλία αφορούν στην οργανωτική και όχι στην νοητική, δηλαδή στον τρόπο ανάπτυξης ενός θέματος, στη δομή του λόγου, τη μορφή και το ύφος διότι αυτά περιλαμβάνονται στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Όταν αναφερόμαστε στη οργανωτική μέθοδο διδασκαλίας εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο θα οργανωθεί η διδασκαλία στο πλαίσιο του χώρου διδασκαλίας, την μορφή με την οποία θα πραγματοποιηθεί, τον τρόπο εξέτασης (γραπτές-προφορικές), τις εργασίες των φοιτητών, τα οποία ρυθμίζονται δεσμευτικά από τον οργανισμό του Α.Ε.Ι., τον κανονισμό της σχολής, του τμήματος ή του τομέα. Οι περιορισμοί είναι εντονότεροι στο χώρο της διδασκαλίας διότι η κρατική εξουσία ενδιαφέρεται για τη μετάδοση των πορισμάτων της επιστήμης, κυρίως εφόσον τα πορίσματα είναι αντίθετα με την κρατούσα ιδεολογία 20. Η έρευνα και η διδασκαλία περιορίζονται και ως προς τον τρόπο με τον οποίο ασκούνται. Τίθενται επομένως περιορισμοί λειτουργικής, τεχνικής και δεοντολογικής φύσης ή περιορισμοί που απορρέουν από την ιδιότητα του διδάσκοντος ως δημοσίου λειτουργού. Επιπλέον υπάρχουν περιορισμοί που απορρέουν από διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Η διοίκηση, εκτός από τους περιορισμούς που επιτρέπονται από το Σύνταγμα, δεν επιτρέπεται να επιβάλλει και άλλους παρότι αυτοί θα αφορούν ανώδυνες περιοχές όπως τον τρόπο ή τη μορφή. Σε περίπτωση αμφιβολίας το δικαίωμα της έρευνας και διδασκαλίας τεκμαίρεται ότι υπερισχύει. Και η ακαδημαϊκή ελευθερία των φοιτητών υπόκειται σε περιορισμούς που απορρέουν από το ίδιο το Σύνταγμα. Υφίστανται περιορισμούς στο αντικείμενο της έρευνας, ανάλογους με εκείνους των καθηγητών, όχι όμως και στη διδασκαλία, όπως είναι αυτονόητο, στη μέθοδο και γενικά ό,τι περιορισμοί ισχύουν για τους διδάσκοντες ανάλογοι ισχύουν για τους διδασκόμενους. 20 Μάνεσης Αρ., Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Αθήνα,1977, Ο πολίτης, (Συνταγματική θεωρία και πράξη),σελ

25 23 Εκτός από τους περιορισμούς που θέτει το Σύνταγμα, ο νομοθέτης δεν μπορεί να θέσει άλλους περιορισμούς, προληπτικούς ή κατασταλτικούς, στο περιεχόμενο της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Είναι αυτονόητο ότι οι φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας δεν πρέπει να χρησιμοποιούν το δικαίωμα προκειμένου, λόγω του ότι δεν υφίστανται περιορισμό στο περιεχόμενο, να διενεργούν κομματική προπαγάνδα. Εκτός πανεπιστημίου οι φορείς υπόκεινται στους περιορισμούς που υπόκειται και ο κοινός πολίτης Το καθήκον «υπακοής» στο Σύνταγμα Στο άρθρο 16 παρ.1 εδάφιο β` τίθενται όρια στην εφαρμογή του άρθρου με το καθήκον «υπακοής» στο Σύνταγμα. Πρόκειται για ρήτρα που είναι ασαφής. Διαπιστώνεται ότι δεν αναφέρεται η λέξη «πίστη». Σκοπός είναι η τήρηση του Συντάγματος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε με τη χρήση του όρου «υπακοή» είτε με τη χρήση του όρου «πίστη» από τον συντακτικό νομοθέτη. Όταν μιλούμε για υπακοή, εννοούμε την εξωτερική συμπεριφορά η οποία ακολουθεί την συνταγματική επιταγή και η οποία είναι εύκολο να εξακριβωθεί και να ελεγχθεί. Με την πίστη εννοείται το ενδιάθετο φρόνημα, η συνείδηση, η οποία συνεπάγεται μια ένθερμη τήρηση του Συντάγματος, η οποία προέρχεται από το εσωτερικό του ανθρώπου και δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί. Επιπλέον πρόκειται και για μια αξίωση που δεν περιορίζεται στη ρύθμιση της εξωτερικής συμπεριφοράς αλλά απαιτεί και εσωτερική συμμόρφωση του ατόμου η οποία είναι πιο ισχυρή. Το Σύνταγμα δεν είναι δυνατό να απαιτεί πίστη διότι ενδιαφέρει κυρίως η ρύθμιση της εξωτερικής συμπεριφοράς και όχι το να κατευθύνει το δίκαιο και τα πιστεύω των φορέων. Επιπλέον η ελευθερία της επιστήμης και της έρευνας ερείδεται στην αμφισβήτηση δεν είναι δυνατό να απαιτείται από το Σύνταγμα οποιαδήποτε πίστη. Το γεγονός ότι δεν απαιτείται ενδιάθετο φρόνημα δε σημαίνει ότι πρέπει να οδηγούμαστε στην άρνηση του Συντάγματος αλλά η υπακοή σε αυτό αποδεικνύει επιστημονικότητα. Η υπακοή στο Σύνταγμα δε σημαίνει ότι απαγορεύεται η επιστημονική κριτική στις διατάξεις και τους θεσμούς του Συντάγματος αλλά και στην ουσία και τη δομή του

26 24 Συντάγματος αρκεί να μην πρόκειται για προσπάθεια ανατροπής της κρατικής εξουσίας. Καθήκον υπακοής δε σημαίνει ότι οι φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας πρέπει να υπακούν σε εντολές και να συμφωνούν με τις γνώμες της κρατικής εξουσίας αλλά ούτε με διοικητική πράξη ή δικαστική απόφαση να υποχρεωθούν να συμμορφωθούν στην έρευνα ή διδασκαλία τους ως προς το περιεχόμενο που θα τους υποδείξουν. Το Σύνταγμα ορίζει ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν απαλλάσσει από το καθήκον υπακοής σε αυτό αλλά δεν υπάρχει επιφύλαξη νόμου. Αυτό δε σημαίνει ότι οι φορείς της μπορούν να παραβιάσουν τους γενικούς νόμους, όχι όμως και τους νόμους που στρέφονται κατά ορισμένου προσώπου ή ορισμένης επιστημονικής θεωρίας και που εμποδίζουν τη διεξαγωγή της έρευνας και διδασκαλίας. Επομένως τίθενται περιορισμοί και έναντι του νομοθέτη. Το ΣτΕ αποφαίνεται ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία, ως προς το περιεχόμενο και τη μέθοδο της έρευνας και της διδασκαλίας είναι απόλυτη και έναντι πάντων και δεν επιδέχονται άλλους περιορισμούς εκτός από την υποχρέωση σεβασμού του Συντάγματος Η νομική θέση του ακαδημαϊκού διδασκάλου ως δημόσιου λειτουργού Οι πανεπιστημιακοί διδάσκαλοι δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά όπως ορίζει το Σύνταγμα, είναι δημόσιοι λειτουργοί (άρθρο 16 παρ.6). Για τα υπόλοιπα μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού το Σύνταγμα ορίζει ότι ασκούν δημόσιο λειτούργημα. Αυτοί απολαμβάνουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία, όπως και οι δικαστές, μόνο που για τους τελευταίους υπάρχει καθήκον υπακοής όχι μόνο στο Σύνταγμα αλλά και στους νόμους. Οι δημόσιοι υπάλληλοι βρίσκονται σε υπηρεσιακή σχέση υποταγής και ιεραρχικής εξάρτησης και είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις διαταγές των ανωτέρων τους. Οι δημόσιοι λειτουργοί δεν υποχρεούνται να υπακούν σε διαταγές ανωτέρων και να συμμορφώνονται με διοικητικές πράξεις ή δικαστικές αποφάσεις. Για αυτούς, επομένως, δεν εφαρμόζεται το άρθρο 103 παρ.1 του

27 25 Συντάγματος και η δράση τους δεν ρυθμίζεται από τον Υπαλληλικό Κώδικα αλλά από την ειδική νομοθεσία για τα Α.Ε.Ι. Η ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού συνεπάγεται πρόσθετες εγγυήσεις ανεξαρτησίας. Αυτό βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με το Σύνταγμα το οποίο ορίζει ότι το η προαγωγή της επιστήμης αποτελεί βασική αποστολή του κράτους. Επομένως οι διδάσκοντες ως δημόσιοι λειτουργοί δεν λαμβάνουν οδηγίες ή ιεραρχικές διαταγές που να περιορίζουν την ακαδημαϊκή τους ελευθερία. Η νομική θέση των ακαδημαϊκών διδασκάλων είναι ιδιόρρυθμη. Από τη μια μεριά έχουν την ιδιότητα του δημοσίου λειτουργού και του μέλους του αυτοδιοικούμενου ιδρύματος και από την άλλη έχουν ένα ιδιώνυμο ατομικό δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ως δημόσιοι λειτουργοί οι ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι δεν μπορούν να παυθούν προτού λήξει ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά μόνο με τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παρ.4 και ύστερα από απόφαση δικαστικού συμβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από δικαστικούς λειτουργούς, όπως νόμος ορίζει (άρθρο16 παρ.6 εδάφιο β ). Επομένως η μονιμότητα, και όχι η ισοβιότητα όπως στους δικαστικούς, συνιστά μια πρόσθετη εγγύηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ως προς την πειθαρχική ευθύνη οι δικαστικοί λειτουργοί δεν απολύονται, όπως οι δημόσιοι υπάλληλοι, με απόφαση του πειθαρχικού συμβουλίου παρά κατόπιν δικαστικής απόφασης, όπως και οι δικαστικοί λειτουργοί. Επιπλέον στο άρθρο 103 του Συντάγματος ορίζεται ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι οφείλουν πίστη στο Σύνταγμα ενώ για τους ακαδημαϊκούς διδασκάλους αναφέρεται ο όρος υπακοή. Οι δημόσιοι υπάλληλοι χαρακτηρίζονται ως εκτελεστές της θελήσεως του κράτους. Αυτό δε συμβαίνει με τους ακαδημαϊκούς διδασκάλους, οι οποίοι ως δημόσιοι λειτουργοί έχουν ως μόνη υποχρέωση την τήρηση του Συντάγματος. Οι ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι δεν ανήκουν οργανικά στο κράτος παρά σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, πλήρως αυτοδιοικούμενα ιδρύματα τα οποία βρίσκονται υπό κρατική εποπτεία. Δεν έχουν και εξ αυτού του γεγονότος την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου διότι δεν βρίσκονται σε άμεση εξάρτηση από το κράτος.

28 Ακαδημαϊκή ελευθερία και πολιτική Ο επιστήμονας δεν είναι απλώς ερευνητής και διδάσκαλος στο πλαίσιο του πανεπιστημίου. Έργο του είναι να εφαρμόσει τα πορίσματά του στην πράξη. Μέσα από τον επιστημονικό διάλογο προσπαθεί να συμβάλλει στην κοινωνικοπολιτική πρόοδο. Ο επιστήμονας έχει καθήκον να κρίνει την κρατική εξουσία και να συμβάλλει στη μετάδοση των γνώσεων. Στο άρθρο 16 παρ.1 εδάφιο α` ορίζεται ότι η παιδεία και συνεπώς η επιστήμη αποτελούν υποχρέωση του κράτους. Επομένως η κρατική εξουσία δεν πρέπει να επιβάλλει τη θέσπιση ενός συγκεκριμένου ιδεολογικού προσανατολισμού και την παρεμπόδιση της μετάδοσης διαφορετικών απόψεων. Ο ακαδημαϊκός διδάσκαλος δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τη διδασκαλία για κομματική προπαγάνδα. Η θεωρία της «απολιτικότητας» της επιστήμης σημαίνει ότι ο επιστήμων πρέπει να είναι σε θέση να κρίνει τους κυβερνώντες ώστε να μην ασκεί πολιτική υπέρ του κατεστημένου. Ο ακαδημαϊκός διδάσκαλος πρέπει να παίρνει θέση σε πολιτικά ζητήματα και να κρίνει πολιτικές επιλογές διότι εάν σωπαίνει απέναντι στη θέληση της κρατικής εξουσίας τότε συμμορφώνεται με τις θέσεις της εκάστοτε κυβέρνησης και τότε είναι βέβαιο ότι κάνει πολιτική. Οι φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας δεν απαλλάσσονται από το καθήκον υπακοής στο Σύνταγμα. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν τους επιτρέπεται να κρίνουν διατάξεις του ή ότι απαγορεύεται να αντιτίθενται σε απόψεις των κρατούντων επειδή αυτοί εκφράζουν τις απόψεις της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Στο δημοκρατικό πολίτευμα υπάρχει και μειοψηφία της οποίας η γνώμη πρέπει να γίνεται σεβαστή. Οι επιστήμονες όπως και όλοι οι πολίτες είναι ελεύθεροι να εκφράζουν και να διαδίδουν τους στοχασμούς τους και βάσει του άρθρου 14 του Συντάγματος. Οι επιστήμονες, μέσω της διάδοσης των πορισμάτων τους, προσπαθούν να συμβάλλουν στην κοινωνικοπολιτική πρόοδο. Ως φορείς της επιστημονικής γνώσης δεν μπορούν να προσαρμόζουν τις θεωρίες