Unit 2.1.: Κατανόηση, Συμπλήρωση και Χρήση ενός Ιστορικού, αρχικού και σε βάθος χρόνου

Transcript

1 MODULE 2 ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Unit 2.1.: Κατανόηση, Συμπλήρωση και Χρήση ενός Ιστορικού, αρχικού και σε βάθος χρόνου Τι είναι και σε τι χρησιμεύει ένα ιστορικό, γενικά - ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος anamnesis, προερχόμενος από την ελληνική λέξη ανάμνηση (ανα και μνήμη= memorisation) περιγράφει ουσιαστικά την επανάκληση στη μνήμη, γεγονότων που έχουν λάβει χώρα στο παρελθόν. Ιστορικό (anamnesis report) αποκαλούμε την αναφορά η οποία περιέχει πληροφορίες για το άτομο, σε βάθος χρόνου. Ο όρος είναι συνδεδεμένος με την ιατρική και την ψυχολογία, τον συναντάμε, ωστόσο, στις κοινωνικές επιστήμες και το πεδίο (field) ως μέσο συλλογής πληροφοριών που αφορούν στην ζωή του ατόμου. Οι πληροφορίες που ανακαλούνται και καταγράφονται σε αναφορά, αποτελούν σημαντικό εργαλείο για τον εργαζόμενο των κοινωνικών επιστημών και όχι μόνο, διότι του προσφέρουν γενική, και συνήθως πλήρη, εικόνα του ατόμου που έχει μπροστά του και καλείται να εργαστεί με αυτό ή για αυτό. Το ιστορικό είναι απαραίτητο τόσο στην εκπόνηση μιας διάγνωσης και της νοσολογικής πρόγνωσης που ακολουθεί, όσο και στην γενική εκτίμηση (evaluation) του ατόμου. Ο ειδικός, γιατρός, ψυχολόγος ή κοινωνικός λειτουργός, έχει με συνοπτικό τρόπο, πρόσβαση στα στοιχεία που μπορούν άμεσα αλλά και στη συνέχεια, να τον βοηθήσουν στο έργο του. Η λήψη ιστορικού δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του επιστημονικού προσωπικού (γιατρός, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός) ενός ιδρύματος. Πρόκειται ουσιαστικά για μία συνέντευξη του ατόμου, στην περίπτωση των ιδρυμάτων του ανήλικου, κατά τη διάρκεια της οποίας συλλέγονται οι πληροφορίες μέσω ερωτήσεων και στη συνέχεια καταγράφονται. Οποιοσδήποτε εργαζόμενος μπορεί να το κάνει, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η προετοιμασία του και η εκπαίδευσή του σε αυτό. Ωστόσο, το ιστορικό δεν περιορίζεται σε μία μόνο φορά, με την πρώτη επαφή με τον ανήλικο. Όσο πλήρες και αν είναι, ένα αρχικό ιστορικό είναι βοήθεια για την συνεχόμενη εκτίμηση του ανηλίκου, αλλά δεν είναι αρκετό. Η εκτίμηση του ανηλίκου είναι μία καθημερινή διαδικασία η οποία ακολουθεί και τα δύο, ανάπτυξη (γνωστική. συναισθηματική, σωματική) και κοινωνικές επαφές και δραστηριότητες. Έτσι, μπορούμε να 1

2 μιλάμε για το ιστορικό σε βάθος χρόνου, το οποίο εμπλουτίζεται από τις πληροφορίες που το επιστημονικό προσωπικό και οι φροντιστές καταθέτουν. Αυτές οι πληροφορίες προστίθενται στο φάκελο του ανηλίκου. Τι είδους πληροφορίες περιέχει συνήθως ένα ιστορικό για έναν ανήλικο 13/18 Το αρχικό ιστορικό δεν έχει ενιαία μορφή. Διακρίνουμε ήδη το ιατρικό και ψυχολογικό ιστορικό τα οποία συλλέγουν διαφορετικού τύπου πληροφορίες, εξειδικευμένες, για τις ανάγκες του κάθε επαγγελματία, αλλά και το κοινωνικό ιστορικό. Διαφέρει επίσης από ίδρυμα σε ίδρυμα, από επαγγελματία σε επαγγελματία. Ωστόσο, υπάρχει κοινός τόπος μεταξύ αυτών, κοινά στοιχεία που συναντώνται: Δημογραφικά στοιχεία: Οικογενειακή κατάσταση: Οικογενειακές σχέσεις: Εκπαίδευση: Ιατρικό ιστορικό Φιλικές σχέσεις Συμπεριφορά Χρήση ουσιών Δραστηριότητες, Λόγοι που οδήγησαν στην τοποθέτηση στο ίδρυμα όνομα, ηλικία, φύλο, τόπος γέννησης, θρησκεία, τόπος διαμονής Γονείς, αδέρφια, σειρά στην οικογένεια, λοιποί συγγενείς (παππούδες, θείοι/ θείες, ανάδοχοι κλπ) περιγραφή από τον ίδιο τον ανήλικο: γονείς μαζί, χωρισμένοι, ορφανός από τον ένα από τους δύο τάξη, επιδόσεις, προτιμήσεις/δυσκολίες στα μαθήματα κατάσταση υγείας, εγχειρήσεις, φαρμακευτική αγωγή, προβλήματα που αντιμετώπισε στο παρελθόν Ηλικία των φίλων, ομάδες τις οποίες χαρακτηρίζουν ως φίλους Με την οικογένεια και τους φίλους του, στο σχολείο, μόνος του ή με σύνολα (επιθετική, παθητική, κτλ) στο παρελθόν και τώρα (είδη ουσιών που καταναλώθηκαν) Hobbies, ενασχολήσεις Εισαγγελική απόφαση, δικαστική κοινωνική αναφορά, προσωπική γνώμη του ανηλίκου Table 1. Το ιστορικό δύναται να περιλαμβάνει διασταυρωμένες πληροφορίες από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, όταν αυτό υπάρχει, ιατρικές διαγνώσεις και νοσοκομειακές αναφορές, εκπαιδευτικές αναφορές (από σχολείο, δασκάλους, λογοθεραπευτές), το ψυχολογικό/ ψυχιατρικό προφίλ του ατόμου. Όλες αυτές οι πληροφορίες προστίθενται και ενισχύουν τα στοιχεία της προσωπικής συνέντευξης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στο ίδρυμα, ένα σύνολο πληροφοριών συλλέγονται και συμπληρώνουν το αρχικό ιστορικό : αλλαγές, προβλήματα π ου παρουσιάζονται στην καθημερινή ζωή του ανηλίκου στο ίδρυμα κ.τ.λ. Η Λειτουργία του Κέντρου Προστασίας Ανηλίκων: Η χρήση του Ιστορικού στα πλαίσια του ιδρύματος αλλά και σε συνεργασία με άλλα. Στην Ελληνική νομοθεσία, το άρθρο 1532 του οικογενειακού δικαίου του ΑΚ για τις σχέσεις των ανηλίκων με τους γονείς τους ορίζει ότι αν διαπιστωθεί ότι η επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου δεν ασκείται προς όφελος του ανηλίκου, δεν ασκείται καθόλου ή ασκείται 2

3 καταχρηστικά από τους γονείς, τότε η επιμέλεια αφαιρείται δικαστικά και η πραγματική φροντίδα του ανηλίκου ανατίθεται εκ νέου με δικαστική απόφαση σε τρίτο. Καθορίζει δε, την τοποθέτηση του ανηλίκου σε ίδρυμα όταν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν την παραμονή του ανηλίκου στην οικογένεια του ή σε συγγενικό περιβάλλον. Με το άρθρο 1609 του ίδιου κώδικα, όταν η κατάσταση του ανηλίκου, ψυχική και σωματική, ή η πνευματική του κατάσταση, επιβάλλει την τοποθέτηση του σε ειδικό ίδρυμα, αυτή απαιτεί μία σειρά αξιολογήσεων από το δικαστήριο ώστε να επιβεβαιώνεται αυτή η ανάγκη. Γνώμονα αποτελεί πάντοτε η εισαγγελική κοινωνική αναφορά - ιστορικό, οι ιατρικές και ψυχιατρικές γνωματεύσεις, η ψυχολογική γνωμοδότηση προερχόμενες από κρατικά νοσοκομεία. Ως ειδικά ιδρύματα θεωρούνται οι ψυχιατρικές κλινικές ανηλίκων, τα ιδρύματα με ειδικό ρόλο στην υποδοχή διαφορών παθολογιών (όπως η νοητική υστέρηση, διάφορες μορφές αναπηρίας, κα). Ειδικά καταστήματα είναι τα αναμορφωτήρια, και απευθύνονται σε ανήλικους οι οποίοι έχουν διαπράξει αξιόποινες πράξεις και έχουν συμπληρώσει το 15 ο έτος της ηλικίας τους (άρθρο126, ΠΚ). Με αυτή την ιδιότητα, το ίδρυμα διαθέτει την επιμέλεια κατά συνέπεια έχει πρόσβαση και μπορεί να επεξεργαστεί τα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου. Η ελληνική νομοθεσία σε θέματα ανηλίκων ακολουθεί τους κανονισμούς και οδηγίες της ΕΕ. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε πως τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ χειρίζονται αυτά τα θέματα. Εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας: Κάθε ίδρυμα διαθέτει το δικό του τρόπο λειτουργίας και δεοντολογίας (charte). Έτσι καθορίζονται εκ των προτέρων ο αριθμός των φιλοξενούμενων παιδιών, το φύλο τους, όπου υπάρχει η διάκριση, οι ηλικίες, τα προβλήματα που μπορεί να αναλάβει ένα ίδρυμα και αυτά που παραπέμπει ex officio σε άλλους φορείς ή άλλα ιδρύματα. Συναντάμε ιδρύματα τα οποία δέχονται αποκλειστικά κορίτσια ή αγόρια. Εκείνα που δέχονται μόνο ασυνόδευτους ανηλίκους. Άλλα τα οποία έχουν ως περιορισμό την ηλικία, παιδιά κάτω των δεκατριών χρόνων ή παιδιά/ εφήβους άνω των δεκατριών. Ιδρύματα που αρνούνται να αναλάβουν ανήλικους κοντά στην ενηλικίωση. Ή, ιδρύματα που δε δέχονται ανηλίκους με κάποιο πρόβλημα υγείας, σωματικό ή ψυχιατρικό/ ψυχολογικό. Η επιλογή γίνεται με βάση τις δυνατότητες κάθε ιδρύματος να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ανηλίκου. Αυτές καθορίζονται τόσο από το καταστατικό λειτουργίας του ιδρύματος, όσο και από την παρούσα στιγμή, δηλαδή την σύνθεση του συνόλου των παιδιών. Ο φροντιστής, 3

4 γνωρίζει εκ του καταστατικού το είδος των ομάδων ανηλίκων με τους οποίους καλείται να ασχοληθεί. Ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας ενός ιδρύματος ορίζει επίσης τη λειτουργία των δομών, τη συντήρησή τους και την ίδια τη διοίκηση. Ορίζει επίσης το αντικείμενο εργασίας των εργαζομένων, τις σχέσεις μεταξύ τους καθώς και τη χρήση των βοηθητικών εργαλείων. Η λήψη και διάθεση του ιστορικού ενός ανηλίκου υπόκειται στους περιορισμούς που το ίδιο το ίδρυμα θέτει μέσω του κανονισμού του. Συναντάμε λοιπόν, ιδρύματα τα οποία φυλάσσουν το ιστορικό στον Προσωπικό Φάκελο του φιλοξενούμενου ανηλίκου. Σε αυτόν έχουν πρόσβαση μόνο τα μέλη της επιστημονικής ομάδας. Η λήψη του ιστορικού πραγματοποιείται από την ψυχολόγο ή την κοινωνική λειτουργό ανάλογα με τη διαθεσιμότητα, και η συμβουλευτική πρόσβαση παραμένει προνόμιο των ιδίων. Δεν υπάρχει ξεχωριστό ψυχολογικό ιστορικό. Σε άλλα πάλι, η λήψη ιστορικού είναι υποχρέωση της κοινωνικής λειτουργού. Φυλάσσεται στον Προσωπικό φάκελο του ανηλίκου φιλοξενούμενου και έχουν πρόσβαση σε αυτό εκτός από τα μέλη της επιστημονικής ομάδας, η διεύθυνση και η πρόεδρος του ιδρύματος. Η ψυχολόγος διατηρεί ξεχωριστό αρχείο με το ψυχολογικό ιστορικό, στο οποίο έχει πρόσβαση μόνο η ίδια και δεν περιλαμβάνεται στο γενικό ιστορικό. Το νομικό πλαίσιο το οποίο προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου Το ιστορικό είναι μία έγγραφη αναφορά η οποία περιέχει προσωπικά στοιχεία του ατόμου και περιγράφει την προσωπικότητά του μέσα από πληροφορίες του συνόλου της ζωής του. Με αυτή την ιδιότητα, διέπεται από αυστηρό νομικό πλαίσιο. Στο άρθρο 16, 1 της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, δηλώνεται ότι «κανένα παιδί δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αυθαίρετης ή παράνομης επέμβασης στην ιδιωτική του ζωή, στην οικογένεια του, στην κατοικία του ή στην αλληλογραφία του, ούτε παράνομων προσβολών της τιμής και της υπόληψής του». Στην Ελλάδα, η προστασία της προσωπικότητας καθιερώνεται στη διάταξη του άρθρου 57 του ΑΚ και έχει λάβει συνταγματική κατοχύρωση στο άρθρο 2, 1 με το οποίο προβλέπει ότι «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας». Ο Νόμος 2472/ 1997 για την «προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα», σύννομος με την ευρωπαϊκή οδηγία 95/46/ΕΚ για την προστασία προσωπικών δεδομένων, αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα για την προστασία των πληροφοριών που καταγράφονται και αρχειοθετούνται. Ο παρόν νόμος εξαιρεί από τις 4

5 διατάξεις του με το άρθρο 5, δ την επεξεργασία όταν αυτή είναι αναγκαία για την εκτέλεση έργου δημόσιου συμφέροντος ή έργου που εμπίπτει στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και εκτελείται από δημόσια αρχή ή έχει ανατεθεί από αυτή είτε στον υπεύθυνο επεξεργασίας. Νέα ευρωπαϊκή οδηγία 2016/ 680 Πραγματοποίηση ενός Ιστορικού, με σεβασμό στις ειδικές συνθήκες μιας πιθανής κατάστασης κρίσης (αρχικό και σε βάθος χρόνου) Η λήψη ιστορικού/ συνέντευξη Η λήψη ιστορικού και η συλλογή των πληροφοριών μέσω της προσωπικής συνέντευξης απαιτεί ορισμένες συνθήκες: - Το πλαίσιο: Ο Χώρος στον οποίο διεξάγεται η συνέντευξη είναι άνετος για τον συνεντευξιαζόμενο, οικείος και ήσυχος. Διασφαλίζει την μεταξύ των δύο επαφή. - Η διάρκεια: Ο χρόνος είναι μικρός ώστε να μην κουράζει τον συνεντευξιαζόμενο. Μία μακρά σε διάρκεια συνέντευξη μπορεί να κάνει τον συνεντευξιαζόμενο να βαρεθεί ή να κουραστεί. Συνήθως διαρκεί όσο και μία θεραπευτική συνεδρία, μεταξύ λεπτών με ενδιάμεσο διάλειμμα 10 λεπτών. - Ικανότητες εργαζόμενου: Η συνέντευξη/ ιστορικό είναι πράξη που συμβαίνει μεταξύ δύο ατόμων. Είναι μια δυαδική σχέση, άνιση ωστόσο, όσον αφορά το ρόλο του καθενός. Ο συνεντευξιαστής έχει ως σκοπό τη συλλογή πληροφοριών άρα να πάρει ενώ ο συνεντευξιαζόμενος να δώσει. Απαιτείται λοιπόν: o κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας o εχεμύθεια o αποδοχή: ο συνεντευξιαζόμενος δεν πρέπει να νιώθει ότι κρίνεται. o Αυτοδιάθεση : Ο συνεντευξιαστής δε δίνει συμβουλές, δεν κάνει σχόλια. o Ενσυναίσθηση (empathy) o Προσοχή στην εξωλεκτική συμπεριφορά του συνεντευξιαστή (μιμήσεις, εκφράσεις του προσώπου, εχθρική στάση πχ σταυρωμένα χέρια, βλέμμα διερευνητικό και άγριο) - Είδος και τρόπος ερωτήσεων: η Συνέντευξη είναι δομημένη εκ των προτέρων είτε με τη μορφή πρωτοκόλλου είτε με τη μορφή ανοιχτών ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις δεν είναι κατευθυνόμενες αλλά αφήνουν το χώρο και το χρόνο στον ανήλικο να απαντήσει όπως θέλει και μπορεί. - Στις περιπτώσεις όπου ο ανήλικος είναι ταραγμένος ή δεν καταλαβαίνει, οι ερωτήσεις μπορεί να είναι κατευθυνόμενες για την καλύτερη κατανόηση από το 5

6 παιδί. - Στις περιπτώσεις όπου ο ανήλικος δεν εκφράζεται στη γλώσσα του συνεντευξιαστή, η χρήση ενός μεταφραστή είναι απαραίτητη. Αυτή μπορεί να είναι o άμεση, με τη φυσική παρουσία του μεταφραστή στο χώρο o έμμεση, με τη χρήση τηλεπικοινωνιακού μέσου (τηλέφωνο, skype etc). Ο μεταφραστής γνωρίζει τον εμπιστευτικό χαρακτήρα της συνέντευξης, ο ρόλος του διευκρινίζεται και δεν παρεμβαίνει περεταίρω. Καλό είναι να πρόκειται για επαγγελματία μεταφραστή. Καταγραφή των πληροφοριών Η καταγραφή των πληροφοριών είναι λιτή. Αν το ιστορικό είναι δομημένο με τις ερωτήσεις ορισμένες, ο συνεντευξιαστής το συμπληρώνει. Αν δεν είναι δομημένο, καταγράφει τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις. Πρόκειται για απλή και μόνο καταγραφή των γεγονότων, χωρίς ύπαρξη προσωπικής γνώμης από την πλευρά του συνεντευξιαστή, χωρίς αφορισμούς και κριτική. Ευθύνες και Πεδίο Δράσης Με το όρο Ομάδα εννοούμε το επιστημονικό προσωπικό και τους φροντιστές/ ειδικούς εκπαιδευτές. Όλοι έρχονται σε επαφή με τους φιλοξενούμενους ανήλικους. Οι πληροφορίες του ιστορικού είναι πολλές και εμπιστευτικές. Σκοπός της κοινοποίησης μιας πληροφορίας είναι η προσοχή της ομάδας σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του ανηλίκου τα οποία εν δυνάμει μπορούν να προκαλέσουν καταστάσεις κρίσης, η κατανόηση της συμπεριφοράς του, η ομαδική δράση για την αντιμετώπισή της. Έτσι, δεν κοινοποιείται το σύνολο του ιστορικού αλλά μέρος αυτού, πολλές φορές μία και μόνο, για παράδειγμα η τάση φυγής και παλαιότερες φυγές του ανηλίκου, αυτοκτονικές διαθέσεις κλπ. Το επιστημονικό προσωπικό και κυρίως ο ψυχολόγος και ο κοινωνικός λειτουργός είναι οι πάροχοι αυτής της πληροφορίας στους φροντιστές. Όταν πρόκειται για άλλο ίδρυμα ή μέλη επιστημονικής ομάδας, και πάλι η κοινοποίηση του ιστορικού εμπίπτει στον κανονισμό του ιδρύματος. Έτσι, κάποια ιδρύματα διαθέτουν το σύνολο του ιστορικού με το σκεπτικό να αποφύγει ο ανήλικος τις επανειλημμένες συνεντεύξεις οι οποίες μπορεί να έχουν και τραυματικό χαρακτήρα για τον ίδιο. Κάποιες άλλες δεν διαθέτουν το ιστορικό σε κανένα, διατηρώντας το ως απόρρητο. Εξωτερικοί συνεργάτες δεν είναι μόνο οι εργαζόμενοι προς το συμφέρον του ανηλίκου (γιατροί, εκπαιδευτές κλπ) αλλά και φορείς οι οποίοι λειτουργούν εθελοντικά προς το 6

7 ίδρυμα (εθελοντές, οικονομικοί χορηγοί, καλλιτεχνικοί υποστηρικτές της δράσης του ιδρύματος), επιστημονικοί φορείς που ενδιαφέρονται για έρευνα (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα), κρατικοί φορείς (υπουργεία) κα. Η κοινοποίηση του ιστορικού των ανηλίκων και η αρχειοθέτησή τους απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση (νόμος Αν κάποια στοιχεία δοθούν, απαραίτητη είναι η συμφωνία του ανηλίκου και η ξεκάθαρη ενημέρωσή του. Πραγματοποίηση κα ι καταγραφή ενός Ιστορικού για έναν ανήλικο 13/18 επικοινωνία με τον ανήλικο. Συμπλήρωση ενός ιστορικού κατά τη παραμονή του ανηλίκου στο ίδρυμα. Ο εργαζόμενος είναι σε θέση να πραγματοποιήσει τη λήψη ιστορικού, να κάνει την συνέντευξη. - Γνωρίζει την ύπαρξη ή όχι πρωτοκόλλου ιστορικού του ιδρύματος. Αν δεν υπάρχει, προετοιμάζει το σύνολο των ερωτήσεων. - Οι ερωτήσεις εκφέρονται με τρόπο κατανοητό, προσαρμοσμένο στην ηλικία και τις ανάγκες του παιδιού. - Δημιουργεί το πλαίσιο της συνέντευξης σε συγκεκριμένο χώρο (ήσυχο, χωρίς διακοπές από τηλέφωνα και εξωτερικούς παράγοντες) - Παρουσιάζει τον εαυτό του και το λόγο για τον οποίο έχει ανάγκη αυτές τις πληροφορίες - Δείχνει σεβασμό στον ανήλικο, χωρίς να τον πιέζει, να τον κρίνει, να τον συμβουλεύει - Διακόπτει όποτε αντιληφθεί ότι η προσοχή του ανηλίκου διασπάται Ο συνεντευξιαστής του ιστορικού μπορεί να συντάξει την αναφορά του ιστορικού. Χρησιμοποιεί λόγο απλό και κατανοητό. Αποφεύγει την εξειδικευμένη ορολογία και παραμένει στα γεγονότα. 7

8 Unit 2.2. : Λήψη και Κατανόηση μιας διαγνωστικής αναφοράς για έναν ανήλικο 13/18 Τι είναι και ποιον σκοπό εξυπηρετεί μία Διαγνωστική Αναφορά Η διάγνωση είναι το αποτέλεσμα συγκριτικής ανάλυσης τόσο του ιστορικού ενός ασθενούς όσο και της αντικειμενικής εξέτασης του, από έναν γιατρό ή ψυχολόγο. Αφορά στην αναγνώριση της νόσου από την οποία πάσχει ο ασθενής, μέσω των νοσολογικών της ευρημάτων. Τέτοια είναι οι νοσολογικές εκδηλώσεις, τόσο οι κλινικές όσο και τα εργαστηριακά ευρήματα (π.χ. αιματολογικές εξετάσεις). Οι κλινικές εκδηλώσεις διακρίνονται σε συμπτώματα και σημεία. Σύμπτωμα είναι η νοσολογική εκδήλωση η οποία γίνεται αντιληπτή από τον ασθενή, υποκειμενικά (π.χ. πόνος), ή αντικειμενικά (π.χ. παρουσίαση εξανθήματος). Σημείο ή φυσικό σημείο είναι η νοσολογική εκδήλωση την οποία αποκαλύπτει ο γιατρός κατά τη διάρκεια αντικειμενικής εξέτασης (π,χ. μεγαλοκαρδία). Η διάγνωση μπορεί να είναι διαφορική. Η τελευταία παραπέμπει στη διάκριση μεταξύ νόσων που παρουσιάζουν κοινές κλινικές εκδηλώσεις. Δια του αποκλεισμού μερικών εξ αυτών, ο ειδικός οδηγείται σε μία διάγνωση, η οποία εξηγεί όλα τα συμπτώματα και σημεία του ασθενούς. Η διάγνωση της νόσου είναι απαραίτητη για την εκτίμηση της πρόγνωσης, της πρόβλεψης δηλαδή της φυσικής πορείας της νόσου έτσι όπως αυτή καταγράφηκε μέσα από την μελέτη. Παράλληλα, συμβάλλει στη χορήγηση της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής για την εξάλειψη της. Ο όρος διάγνωση, κατ επέκταση, χρησιμοποιείται και στις κοινωνικές επιστήμες. Πρόκειται για την εκτίμηση των στοιχείων που διαθέτει ο κοινωνικός επιστήμονας με βάση τα οποία μπορεί να προγνώσει την εξέλιξη μιας κατάστασης. Συνεπώς να την προλάβει και να οδηγήσει προς την εξυγίανσή της πχ εκδήλωση βίας. Ποιες πληροφορίες, ενδεικτικές για μία κατάσταση κρίσης, μπορούμε να βρούμε σε μία διαγνωστική αναφορά διάφορες ειδικότητες Ως ιατρικό και ψυχολογικό/ψυχιατρικό εργαλείο, η διάγνωση, τόσο η διαφορική όσο και η τελική, ακολουθεί πάντα το ιστορικό. Σε μία διαγνωστική αναφορά λοιπόν, πέρα από το όνομα της ασθένειας που εύλογα περιμένουμε να δούμε, υπάρχει το ιστορικό έτσι όπως αυτό καταγράφηκε από τον ειδικό και μπορεί να διαφέρει από τον ένα ειδικό στον άλλο. Ο λόγος της συγκεκριμένης διαφοροποίησης είναι γιατί στη διάγνωση, ο κάθε ειδικός ερευνά όλα τα πιθανά στοιχεία που ενδεχομένως θα εξηγήσουν τα συμπτώματα και τα σημεία του ασθενούς. 8

9 Πληροφορίες διαγνωστικών αναφορών: Ψυχιατρική διάγνωση Ψυχολογική διάγνωση Ιατρική διάγνωση Επικουρικές στην ιατρική επιστήμες Assessment and evaluation of the psycho-mental state: Face expressions, attitude, appearance, Body care/ alimentation, Concentration, Attention/ focusing, Memory, Judgment and perception, Emotion, Hospitalization in psychiatric clinic, Suicidal ideation / Suicidal attempts, Self-harm, self-destructive behavior, Scarifications, Depression, Borderline disorder, Anxiety disorder, Aggressiveness/ use of violence, Other mental health disorder. Recommendations and medical therapy Background information Medical and development history, Family and social history, Previous evaluations (if they are exists) Behavior information Observation, Behavior rating scales, interview Testing: standardized assessment targeted the domain of Cognitive-intellectualexecutive functioning, attention/ concentration, memory, sensorymotor/perception processing, speech/language, academic achievement, emotional personality Using WEIS-III, CAS, Trial Making Test A and B, Stroop Color Word Interface, MMIP-A, brown attention deficit scales, Wisc, CAT, house tree person projective test, raven test, etc. Using also PTSD Test, Depressions Scales, etc: Recommendations Explanations and recommendations for the evolutions and the areas that may be targeted for intervention ex. Managing the depression and anxiety symptoms, establishing structure and boundaries with school teacher etc. Family history, medical family history Family diseases, psychiatric problems, heredity Personal history Birth history, Previous state of health, Psychomotor Development, Vaccinations, Medications, (hobbies, pets, habits, exposition to dangerous for the health environment) Objective examination general and special examination Diagnosis Recommendations Λογοθεραπευτής φυσιοθεραπευτής Table 4. Πολύ σημαντικό σε αυτό το τμήμα είναι η κοινωνική διάγνωση. Πρόκειται ουσιαστικά για προσεγγίσεις που αφορούν στη διάγνωση και τη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών αποτελεσμάτων σε παιδιά και εφήβους. Η κοινωνική διάγνωση αναγνωρίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ των κοινωνικών δομών και εκδηλώσεων ασθένειας / συμπτώματα. Δεοντολογικά και νομικά όρια που εμποδίζουν την κοινοποίηση της πληροροφορίας εχεμύθεια Η υγεία κατοχυρώνεται συνταγματικά στην Ελλάδα με το άρθρο 5, 5 ως έννομο αγαθό και το δικαίωμα των ασθενών για τήρηση επαγγελματικής εχεμύθειας με το άρθρο 9. O νόμος 2472/1997 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων εξαιρεί στο άρθρο 7 1, υποπαράγραφος δ όταν «η επεξεργασία αφορά θέματα υγείας και εκτελείται από 9

10 πρόσωπο που ασχολείται κατ επάγγελμα με την παροχή υπηρεσιών υγείας και υπόκειται σε καθήκον εχεμύθειας ή σε συναφείς κώδικες δεοντολογίας, υπό τον όρο ότι η επεξεργασία είναι απαραίτητη για την ιατρική πρόληψη, διάγνωση, περίθαλψη ή τη διαχείριση υπηρεσιών υγείας». Οι διαγνώσεις ωστόσο, αποτελούν ιατρικές πράξεις και ως τέτοιες υπόκεινται στο ιατρικό απόρρητο. Την υποχρέωση εχεμύθειας κάθε ιατρικής πράξης, επιβάλλει στον ιατρικό κόσμο ο ιατρικός κώδικας δεοντολογίας στο άρθρο 23. Σε εθνικό επίπεδο το ιατρικό απόρρητο κατοχυρώνεται με το άρθρο 212 του κώδικα ποινικής δικονομίας το οποίο δηλώνει ξεκάθαρα πως «ότι δηλώθηκε μεταξύ γιατρού και ασθενούς κατά την διάρκεια της ιατρικής πράξης» παραμένει απόρρητο. Το αυτό υποδηλώνεται με το άρθρο 371 του ποινικού κώδικα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το ιατρικό απόρρητο προστατεύεται με το άρθρο 7 της διακήρυξης αρχών της ευρωπαϊκής ιατρικής δεοντολογίας (1987) The different diagnosis reports : medical, psychological, psychiatric and testing Στα πλαίσια ενός ιδρύματος φιλοξενίας νέων, η διάγνωση προέρχεται από δύο βασικές πήγες: από τον ιατρικό κόσμο και αναφερόμαστε σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες (παθολόγος, καρδιολόγος κλπ) και από τον ψυχολογικό/ ψυχιατρικό όπου την διάγνωση εκφέρει ο ψυχίατρος και ο ψυχολόγος. Στον ιατρικό κόσμο συνυπολογίζουμε και τις επικουρικές επιστήμες όπως είναι η φυσιοθεραπεία, η λογοθεραπεία κα. Οι διαγνωστικές αναφορές είναι αναπόσπαστο μέρος του προσωπικού φακέλου του φιλοξενούμενου ανηλίκου. Σπάνια όμως τα συγκεκριμένα έγγραφα θα έρθουν στο φως. Το νομικό καθεστώς που τα προστατεύει, απαγορεύει τη πρόσβαση οποιουδήποτε σε αυτά. Συνήθως, οι μόνοι που έχουν πρόσβαση και συμβουλεύονται τα συγκεκριμένα έγγραφα είναι αποκλειστικά η επιστημονική ομάδα του εκάστοτε ιδρύματος (ψυχολόγος, κοινωνική λειτουργός, γιατρός, νοσοκόμα, διεύθυνση). Στις ψυχολογικές αναφορές δε, η πρόσβαση μπορεί να είναι απαγορευμένη για οποιοδήποτε άλλο εκτός του ψυχολόγου. He/ she can: Ποιες είναι οι διαγνωστικές αναφορές (ιατρική, ψυχολογική, ψυχιατρική, κοινωνική) χρειάζονται για έναν ανήλικο σε Κέντρο Προστασίας Ανηλίκων. Η αναγνώριση των στοιχείων που εν δυνάμει μπορούν να προκαλέσουν καταστάσεις κρίσης στα πλαίσια του ιδρύματος, δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη και να βασίζεται αποκλειστικά στη διάγνωση και το ιστορικό του φιλοξενούμενου ανηλίκου. Η καθημερινή 10

11 παρατήρηση και εργασία με τον ανήλικο υποδεικνύει αν και πότε μια κατάσταση κρίσης εμφανίζεται, σε συνάρτηση με το ιστορικό και την/τις διαγνώσεις. Στοιχεία ωστόσο, που μπορεί να είναι ενδεικτικά μιας τέτοιας κατάστασης είναι ο λόγος απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον: o Ιστορικό οικογενειακό (ενδοοικογενειακή βία, απουσία ή αμέλεια των γονέων) o Κακοποίηση (φυσική/ ψυχολογική, παραμέληση) o Σεξουαλική κακοποίηση, θυματοποίηση του ανηλίκου o trafficking and smuggling, modern slavery o Παθολογία (ψυχιατρικά προβλήματα, ιατρικά προβλήματα τόσο της οικογένειας όσο και του ίδιου του ανηλίκου) o Παραβατική συμπεριφορά Όλες οι διαγνωστικές αναφορές περιέχουν εν δυνάμει μιας κατάστασης κρίσης στοιχεία και είναι σημαντικά. Αναγνώριση Στοιχείων της διαγνωστικής αναφοράς που είναι χρήσιμα/ βοηθητικά για τη δουλειά με ανήλικο και Στοιχείων που λείπουν. Οι διαγνωστικές εκθέσεις είναι στη διάθεση της επιστημονικής ομάδας. Αυτή έχει την ευθύνη να φιλτράρει τις πληροφορίες και να δώσει σε όλους τους εργαζόμενους, προκειμένου να κατανοήσουν τη συμπεριφορά και τις δυσκολίες που ένας ανήλικος έχει. Η επιστημονική ομάδα είναι αυτή που ξεχωρίζει τις σημαντικές πληροφορίες. Χωρίζει όλα τα στοιχεία που δείχνουν ότι το παιδί μπορεί να αναπτύξει επικίνδυνη και κρίσιμη συμπεριφορές. Η προσέγγιση είναι ολιστική. Η διάγνωση πρέπει να είναι ολιστική, με άλλα λόγια, θα πρέπει να περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες που προέρχονται από διάφορους ειδικούς να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα της έκπληξης. Έτσι, ψάχνουμε για οικογενειακά προβλήματα, ιατρικά και ψυχιατρικά προβλήματα, προβλήματα ανάπτυξης, τις κοινωνικές σχέσεις, την κοινωνική αλληλεπίδραση. 11

12 Unit 2.3.: Εκτίμηση Των πληροφοριών ου Ιστορικού και της Διάγνωσης και πραγματοποίηση της Πρόγνωσης και του πλάνου Επέμβασης στο Κέντρο Προστασίας Ανηλίκων recognize the information (symptoms, behaviors) as relevant for a future crisis situation as team and α single Το ιστορικό και οι διαγνώσεις προσφέρουν ένα πλήρες προφίλ του ανηλίκου, ωστόσο, το προφίλ αυτό μεταφράζεται στην καθημερινή ζωή ως ένα σύνολο συμπεριφορών, καθώς και συμπτωμάτων, απόρροια πιθανών παθολογιών, ψυχικών και σωματικών. Οι εργαζόμενοι γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες της αναπτυξιακής εφηβικής ηλικίας, περίοδος ιδιαίτερα ξεχωριστή εξαιτίας των ραγδαίων βιοσωματικών αλλαγών και των νέων εξελίξεων, τόσο στις νοητικές ικανότητες των εφήβων όσο και στη σεξουαλικότητάς τους. Είναι συνοπτικά μια αγωνιώδης αναζήτηση απάντησης στο ερώτημα «ποιος είμαι;», με άλλα λόγια, αναζήτηση ταυτότητας. Ταυτότητα της παιδικής ηλικίας Αρχή/ μέση της εφηβείας (εποχή του πειραματισμού για τη λήψη της τελικής απόφασης) Τέλος της εφηβείας/ αρχή της ενήλικης ζωής: απόκτηση της έννοιας της ταυτότητας Table5. Υγιής/ φυσιολογική ανάπτυξη κατά E.H.Erikson in Herbert, M., Η παθολογική ανάπτυξη του ανηλίκου στην εφηβεία διακρίνεται από διάφορες συμπεριφορές, δείγμα αποτυχίας στην αναζήτηση της ταυτότητας τους: Αμυντικές Τάσεις/ Τάσεις Φυγής Δουλική μίμηση ή υποταγή σε αρχηγό ομάδας ή λατρεία Επαναστάτης, εγκατάλειψη σχολείου, παραπτωματική συμπεριφορά, εγκληματική συμπεριφορά, bulling Ναρκωτικά/ αλκοόλ, κατάχρηση ουσιών Πρώιμη κοινωνική ωριμότητα. Ψυχαναγκασμός με τις κοινωνικές σχέσεις (πχ πρώιμος γάμος, πρώιμες σεξουαλικές σχέσεις) Κατάθλιψη Ναρκωτικά/ αλκοόλ, κατάχρηση ουσιών Σύγχυση ταυτότητας, αδιαφορία Υποβάθμιση του εαυτού/ αίσθηση κενού Απόπειρα/ επιτυχημένη αυτοκτονία Table4. Υγιής/ φυσιολογική ανάπτυξη κατά E.H.Erikson, in Herbert, M., Παράλληλα, είναι ικανοί να αναγνωρίσουν τους μηχανισμούς άμυνας που ενεργοποιεί ο ανήλικος στην εφηβεία, μηχανισμοί οι οποίοι βοηθούν στην εξομάλυνση του άγχους και των αποτυχιών και στην προστασία της ακεραιότητας του Εγώ του ανηλίκου. Μηχανισμοί άμυνας 12

13 Συναισθηματική απομόνωση Απόμακρη στάση και κυνισμός στην αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Φυγή (άρνηση της Αποφυγή εμπλοκής στην πραγματικότητα με σκοπό την αποφυγή του πραγματικότητας) άγχους που δημιουργεί η αντιμετώπιση της. Ονειροπόληση Δημιουργία ενός φανταστικού κόσμου με σκοπό την αποφυγή της πραγματικότητας Εκλογίκευση Χρησιμοποίηση ορθολογικών εξηγήσεων για μη αποδεκτές συμπεριφορές ή συμπεριφορές αποτυχίας. Πχ ο ανήλικος έφηβος που θεωρεί τον εαυτό του πολύ έξυπνο ωστόσο η αποτυχία του στις εξετάσεις οφείλεται στο «αναξιόπιστο και άδικο σύστημα. Προβολή Προβολή στους άλλους συναισθημάτων και σκέψεων προς αποφυγήν εσωτερικών συγκρούσεων. Πχ η ανήλικη που λέει ότι η συνομήλικη της δεν την συμπαθεί και είναι κακιά μαζί της ενώ στην πραγματικότητα η ίδια νιώθει ζήλια και αντιπάθεια για εκείνη. Μετάθεση/ Μετατόπιση Μετατόπιση των συναισθημάτων οι προσχεδιασμένες ενέργειες από το άτομο στο οποίο προορίζονταν αρχικά σε κάποιο άλλο πχ. Ο ανήλικος που χτυπά και βασανίζει τους συνομηλίκους ενώ θα ήθελε να απευθύνει τις πράξεις του στο βίαιο πατέρα του. Table 5. Υγιής/ φυσιολογική ανάπτυξη κατά E.H.Erikson in Herbert, M., Ψυχολογικά προβλήματα Εφηβικής Ηλικίας (επιμέλεια Καλαντζή-Αζίζι) Αθήνα, 1994 Πέραν των κοινών συμπεριφορών, παθολογικών ή μη, της εφηβείας, οι εργαζόμενοι γνωρίζουν ότι ένα βίαιο γεγονός (κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση, βίαιη απώλεια των γονέων, κα) προκαλεί ένα σύνολο συμπτωμάτων, απόρροια του ψυχοτραυματισμού. Το CIM-10 περιγράφει τον ψυχοτραυματισμό ως μία μετατροπή της προσωπικότητας, συνέπεια μιας καταστροφικής εμπειρίας. Η μετατροπή συνοδεύεται από την εγκατάσταση μίας σειράς συμπτωμάτων και περίπλοκων συμπεριφορών: - Καχύποπτη και εχθρική στάση απέναντι στον κόσμο και τους ανθρώπους - Κοινωνική απομάκρυνση, απομόνωση - Συναισθήματα «κενού» και απουσία ελπίδας - Το άτομο νιώθει ότι βρίσκεται διαρκώς σε κίνδυνο και απειλείται. - Αποκοπή από τον κοινωνικό ιστό, συναίσθημα ότι «τίποτα δε με αγγίζει, τίποτα δε με ενδιαφέρει» Η καταστροφική εμπειρία είναι τέτοιας μορφής και έντασης ώστε δεν αφήνει τα περιθώρια να κάνουμε λόγο για ευάλωτο άτομο και ευαίσθητη προσωπικότητα. Οι αλλαγές είναι μόνιμες και διαρκούν για περισσότερο από δύο χρόνια. Παραβατικές συμπεριφορές, πρόβλημα με την κοινωνία, κοινωνικός αποκλεισμός είναι απόρροια του ψυχοτραυματισμού και αγγίζουν κατά προτεραιότητα πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν ήδη ιατρικο-ψυχολογικά προβλήματα, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, δικαστικά προβλήματα. Την αλλαγή της προσωπικότητας, προηγείται συνήθως το PTSD, αντίδραση η οποία προκαλείται από ένα βίαιο και απρόσμενο γεγονός, περιορισμένο τόσο στο χρόνο 13

14 όσο και στη διάρκεια του (τραυματισμός τύπου Ι σύμφωνα με τον Terr): PTSD (post traumatic stress disorder) Εκδηλώνεται μετά από μακρά περίοδο, συνήθως αρκετούς μήνες μετά το γεγονός Παρεισφρήσεις Ο ανήλικος έχει την εντύπωση ότι ξαναζεί τον ίδιο τον τραυματισμό ή μέρη αυτού (Intrusions) Αποφυγή (avoiding) Αποφυγή ερεθισμάτων που θυμίζουν τον τραυματισμό, ανάπτυξη φοβιών Νευροφυτικές δυσκολίες Υπερδραστηριότητα, αϋπνία, ταχυκαρδία, ιδρώτας, θυμός προς τους άλλους και (neurovegetative προς τον εαυτό ο οποίος εκδηλώνεται με βία. Troubles) Σύνδρομο επανάληψης/ παρείσφρησης (intrusion syndrom) Συμπτώματα σχετικά με τον τραυματισμό Ο ανήλικος ξαναζεί τον τραυματισμό του μέσα από σκέψεις, εικόνες, σωματικές αισθήσεις, εφιάλτες. Όλα είναι επαναλαμβανόμενα και καταλαμβάνουν χώρο στη σκέψη και τη ζωή του θύματος. Άγχος, χρήση φαρμάκων και αλκοόλ, ναρκωτικά, κατάθλιψη, αυτοκτονικές τάσεις, ψυχοσωματικά προβλήματα Table 6. Η διάρκεια και η ένταση του τραυματισμού, παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση συμπτωμάτων. Ψ/Τ άπαξ Εκδήλωση PTSD Ψ/Τα κατ επανάληψη και σε βάθος χρόνου: (βιασμοί κατ επανάληψη, βασανιστήρια, κακοποίηση καθημερινή, πόλεμος και φυλάκιση - πρόκειται για τραυματισμό τύπου ΙΙ, σύμφωνα με τον Terr Εκρήξεις θυμού και οργής ως μηχανισμός άμυνας και αντιμετώπισης του στρες που δημιουργεί ο τραυματισμός, Προβλήματα διατροφής (βουλιμία ανορεξία), Αυτοκτονικές τάσεις, passage à l acte, Παραβατικές συμπεριφορές (κλοπές κα), χρήση αλκοόλ και άλλων τοξικών παρασκευασμάτων, αυτοτραυματισμούς (χαρακιές, πληγές κα), συμπεριφορές υπερ-σεξουαλικότητας με διαρκή αλλαγή συντρόφων όταν η κακοποίηση είναι σεξουαλικής φύσης, διάφορες μορφές εκπόρνευσης με έντονο το στοιχείο της γοητείας του ενηλίκου, προτείνοντας ως ανταπόδοση/ αμοιβή τη χρήση του σώματοςοι σωματικοί πόνοι και τα ιατρικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, κοιλόπονος κα), Στον αντίποδα, συμπεριφορές απόλυτης παθητικότητας, διατήρησης σχέσεων εξάρτησης με τον θύτη (έντονη διάθεση να βρίσκονται μαζί του και να υπακούν σε ότι αυτός λέει), έλλειψη διάθεσης αυτονόμησης και πρωτοβουλίας Table 7 Χαρακτηριστικό αυτών των ψυχο-τραυματισμών είναι ότι τα παιδιά αποφεύγουν να μιλούν τόσο για τον εαυτό τους και το τι ένιωσαν όσο και για την ίδια επίθεση/ επιθέσεις που υπέστησαν. Κρατούν για πολύ καιρό, πολλές φορές και για πάντα, το μυστικό, εφαρμόζοντας τον «νόμο της σιωπής». Σε αυτές τις περιπτώσεις εντοπίζουμε όχι πια την αποφυγή(avoiding) αλλά την ολοκληρωτική άρνηση (deny) του γεγονότος η οποία συνοδεύεται από διανοητική παρεμπόδιση, συναισθηματική άμβλυνση, αποκοπή ή/και μείωση των ενδιαφερόντων και λοιπών δραστηριοτήτων. Σημαντικό κοινωνικό φαινόμενο αποτελεί το bulling, η χρήση δηλαδή βίας, σωματικής ή/και 14

15 ψυχολογικής από έναν ή περισσότερους ανήλικους προς άλλους ή έναν μόνο. Διακρίνεται από τον κοινό καυγά διότι ο ανήλικος θύμα δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, βρισκόμενος σε ασθενέστερη θέση και συνήθως αποσιωπά το γεγονός βιώνοντάς το ως κάτι εξαιρετικά ταπεινωτικό. Εμφανίζεται κυρίως σε σχολικό περιβάλλον, δεν είναι όμως σπάνιο να παρατηρηθεί στα πλαίσια ενός ιδρύματος προς ένα νεοφερμένο. Οι ευθύνες και το Πεδίο δράσης των σχετικών προσώπων με το βλέμμα στον Ανήλικο Κάθε ομάδα έχει συναντήσεις με τα μέλη της για να συζητήσει τα τρέχοντα προβλήματα που κάθε ανήλικο πρόσωπα ξεχωριστά. Εντός της επιστημονικής ομάδας, η κοινωνική λειτουργός δημιουργεί το πρόγραμμα της ζωής του ανηλίκου εντός του οργάνου και παρακολουθεί την υλοποίηση και την εξέλιξή της. Ο ψυχολόγος παρακολουθεί την ψυχική κατάσταση του ανηλίκου και συνταγογραφεί θεραπείες όταν χρειάζεται. Ο γιατρός επιβλέπει τη θεραπευτική πορεία, όπου χρειάζεται. Ο δάσκαλος / εκπαιδευτής επιβλέπει τις επιδόσεις του ανηλίκου στο σχολείο και να εντοπίζει πιθανές αδυναμίες. Η ομαδική συζήτηση αφορά την πρόοδο του παιδιού στο σύνολό της, την ένταξη του στο ίδρυμα, εκπαιδευτική πορεία του και τα επιτεύγματά του, και την πορεία των ιατρική θεραπεία του. Οι πληροφορίες που συλλέγονται με το ιστορικό και τη διάγνωση αξιολογούνται από την επιστημονική ομάδα στο σύνολό τους και συνδυάζονται με τις πληροφορίες οι οποίες προέρχονται από την καθημερινή επαφή με τον ανήλικο, στα πλαίσια του ιδρύματος. Οι φροντιστές, σε καθημερινή επαφή και αυτοί με τους ανηλίκους, φροντίζουν τις ανάγκες τους και παρατηρούν τις συμπεριφορές τους. Στην εκπαιδευτική ομάδα ανήκει η υποχρέωση της αξιολόγησης του ιστορικού και των διαγνώσεων καθώς και η πρόγνωση για την πορεία του ανηλίκου. Στους εκπαιδευτές/ φροντιστές ανήκει η υποχρέωση της καθημερινής φροντίδας των ανηλίκων, και της μεταφοράς κάθε πληροφορίας στο επιστημονικό προσωπικό, είτε πρόκειται για προϊόν παρατήρησης είτε για εξομολόγηση/συζήτηση του ίδιου του ανηλίκου. Η σύνθεση αυτών των πληροφοριών υπό το πρίσμα της θεωρητικής γνώσης οδηγεί στην εκτίμηση των ικανών να προκαλέσουν καταστάσεις κρίσεις. Όλα τα μέλη και οι εταίροι έχουν ένα κομμάτι των πληροφοριών που εκφράζεται ως συμπεριφορά, συναίσθημα, πράξη, επιλογή, κλπ..., και όλα αυτά τα κομμάτια συμβάλουν στη δημιουργία του ιστορικού. Ως εκ τούτου, τα ιστορικά εξαρτώνται από το σύνολο των πληροφοριών των συνεργάτων και εργαζόμενων. Είναι σημαντικό να κρατήσουμε ότι το ιστορικό διαμορφώνεται και εμπλουτίζεται καθ όλη την παραμονή του ανηλίκου στο κέντρο 15

16 προστασία. Έτσι, μπορεί να εξελιχθεί, να συγκριθεί με το παρελθόν και το παρόν, και δίνει στους εργαζόμενους ένα πλήρη φάκελο σχετικά με το ανήλικο ο οποίος περιγράφει τις αδυναμίες του και επιτρέπει στους εργαζόμενους να αναπτύξουν μεθόδους και στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων. Συστάσεις οι οποίες προστατεύουν και βοηθούν τον ανήλικο, άλλους ανηλίκους, τους εργαζόμενους και το ίδρυμα. Ο φροντιστής αντιμετωπίζει το πρόβλημα στο πεδίο. Βρίσκεται μόνος του με τον ανήλικο. Η εκτίμηση μιας κατάστασης απαιτεί γρήγορα αντανακλαστικά και πολλές φορές άμεση επέμβαση, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε συλλογικό, όταν χρειάζονται περισσότεροι φροντιστές (πχ καυγάς). Η πρόγνωση μέσω του ιστορικού, των διαγνώσεων και της άμεσης παρατήρησης, δίνει χώρο στη πρόβλεψη συμπεριφορών. Έτσι, ο κάθε φροντιστής είναι ικανός να εφαρμόσει τις οδηγίες που η επιστημονική ομάδα δίνει και να καλέσει τη συνδρομή των συναδέλφων του όταν κρίνεται απαραίτητο. Στις περιπτώσεις των ανηλίκων οι οποίοι βίωσαν ένα ή περισσότερα τραυματικά γεγονότα οι εργαζόμενοι είναι αντιμέτωποι με πιο ευαίσθητες μορφές αντιμετώπισης: o o o Προσωποποίηση της υποδοχής και των συναντήσεων με τον ανήλικο: κάθε πράξη η οποία μπορεί να ενισχύσει το αίσθημα της ταυτότητας είναι καλή. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας δεσμός όχι μόνο με τον εργαζόμενο αλλά και με την ίδια την ανθρωπότητα. Ενίσχυση της εμπιστοσύνης, επανασύνδεση: Τα παιδιά έζησαν εμπειρίες απομόνωσης, με έντονο στο συναίσθημα του «μη ανήκειν» στην οικογένεια τους, την κοινότητα. Το τραυματικό γεγονός τους απομόνωσε τόσο μέσα στο χρόνο και στο χώρο όσο και στην ίδια τη ζωή. Το ίδρυμα και οι εργαζόμενοι του είναι εκεί για να δημιουργήσουν έναν δεσμό μεταξύ του «πριν» και του «μετά» τον τραυματισμό. Η διαθεσιμότητα λοιπόν, η προσαρμογή στις ανάγκες του ανηλίκου καθώς και η προσοχή είναι απαραίτητα στοιχεία που επιτρέπουν στον ανήλικο να επανατοποθετηθεί στο χρόνο και στο χώρο, να έρθει σε επαφή με την πραγματικότητα η οποία του ξεφεύγει. Εξασφάλιση της φροντίδας τους: τα θύματα έχουν ανάγκη από ένα περιβάλλον ασφαλές, από ένα χώρο ο οποίος είναι στο σύνολό του θετικός ο οποίος να 16

17 εξασφαλίζει το σεβασμό, την καλή διάθεση και την δυνατότητα επανασύνδεσης με την οικογένεια όπου είναι δυνατό. o Εξασφάλιση της προστασίας από το εξωτερικό περιβάλλον: Μεσολαβητής μεταξύ του ανηλίκου και του εξωτερικού περιβάλλοντος (αστυνομία, δικαστικές αρχές, οικογένεια θύτες), το ίδρυμα λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας και φίλτρου το οποίο εξηγεί και καθησυχάζει τον ανήλικο για την συνέχεια. Οι εργαζόμενοι φροντιστές γνωρίζουν το σύνολο των συνεργατών, στους οποίους απευθύνονται για την επίλυση ενός προβλήματος/ κατάσταση κρίσης που αφορά στους ανηλίκους, γνωρίζουν επίσης την ιεραρχία της ομάδας και το βαθμό ευθύνης του καθενός. Συνεπώς, ανάλογα με την περίπτωση και την πολυπλοκότητά της ή τη σπανιότητά της απευθύνεται o Στο σύνολο εργαζομένων ομάδα φροντιστών και την επιστημονική ομάδα o Διευθυντή, υπεύθυνο του ιδρύματος o Επόπτης : εξωτερικός συνεργάτης, συνήθως ψυχίατρος ή ψυχολόγος, ο οποίος έχει την επίβλεψη της επιστημονικής και εκπαιδευτικής ομάδας. Μπορεί να συμβουλευτεί o Γονείς, οικογένεια o Σχολείο, δάσκαλοι/ καθηγητές o Φίλους o Εξωτερικούς συνεργάτες Ωστόσο, όταν υπάρχει πρόβλημα το οποίο ξεπερνά όχι μόνο τις ικανότητες του ιδρύματος έτσι όπως ορίζονται από το καταστατικό, αλλά και τις ικανότητες του προσωπικού για την αντιμετώπιση του, ο φροντιστής, γνωρίζει ποιοι είναι οι φορείς στους οποίους θα απευθυνθεί, ανάλογα πάντα με το πρόβλημα. Σύνθεση και Ανάλυση όλης της πληροφορίας του Ιστορικού και της Διάγνωσης Οι πληροφορίες που συλλέγονται μέσω του ιστορικού και της διάγνωσης αξιολογούνται στο σύνολό τους από την επιστημονική ομάδα, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που συλλέγονται από την καθημερινή επαφή με τον ανήλικο εντός της δομής. Οι φροντιστές οι οποίοι βρίσκονται σε καθημερινή επαφή με τους ανηλίκους νοιάζονται για τις ανάγκες τους και να παρατηρούν τη συμπεριφορά τους. Οι εκπαιδευτικοί έχουν την υποχρέωση να αξιολογήσει την ιστορία και τη διάγνωση των ανηλίκων, και να κάνει την πρόγνωση της πορείας του ανηλίκου. Οι εκπαιδευτές / φροντιστές έχουν το καθήκον να αναλάβουν τη 17

18 φροντίδα των ανηλίκων, και να ανακοινώνουν όλες τις πληροφορίες στο επιστημονικό προσωπικό, είτε πρόκειται για μια παρατήρηση ή μια ομολογία / συζήτηση με τον ανήλικο. Η προσθήκη αυτών των πληροφοριών για τις θεωρητικές γνώσεις μπορούν να βοηθήσουν να εκτιμηθεί αν μια κατάσταση κρίσης πρόκειται να συμβεί. Αναγνώριση της Πληροφορίας (συμπτώματα, συμπεριφορές) ως ενδεικτικής μιας κατάστασης Κρίσης, ως ομάδα και ως μονάδα. Κάθε πληροφορία είναι σημαντική ωστόσο κάποιες από αυτές είναι ενδεικτικές στην εκδήλωση συμπεριφορών η οποίες να χαρακτηρίζονται ως κρίσιμες: - Η περίοδος άφιξης στο ίδρυμα: οι πρώτες μέρες είναι δύσκολες - Η συμπεριφορά του ανηλίκου o Μη λεκτική (non verbal)(κλεισμένος στον εαυτό του, αρνητικός σε κάθε μορφή επικοινωνίας με το περιβάλλον του) o Επιθετική (άρνηση συμμετοχής και εναντίωση) o Καταστροφική (καταστρέφει αντικείμενα, πράγματα) o Επικίνδυνη(αυτοτραυματίζεται, τραυματίζει άλλους) o Αυτοκτονική ή δολοφονική(αυτοκτονικός ιδεασμός, δολοφονικές τάσεις που στρέφονται εναντίον ανθρώπων ή και ζώων) - Κακοποίηση του ανήλικου, σωματική ή/και σεξουαλική - Επιθετικό/ βίαιο οικογενειακό περιβάλλον - Χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων - Κακές επιδόσεις στο σχολείο - Διατήρηση σχέσεων με επικίνδυνο φιλικό περιβάλλον - Συλλήψεις για μικρο-παραβάσεις (κλοπές κα) ή/και επιθέσεις, βίαιη συμπεριφορά - Απόπειρα αυτοκτονίας - Ασθένειες που χρήζουν μακροχρόνια θεραπεία - Λήψη ψυχοτρόπων παράνομων ουσιών στο παρελθόν - Θύματα σωματεμπορίας (trafficking and smuggling, modern slavery) - Ιδιαίτερο πολιτιστικό περιβάλλον, διαφορετική γλώσσα από την ομιλούμενη: o Ασυνόδευτοι ανήλικοι o Ρομά o Παιδιά από αγροτικές κυρίως περιοχές με έντονο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα 18

19 Χρησιμοποίηση της πληροφορίας του Ιστορικού και της Διάγνωσης ως μέσο ανάπτυξης ενός πλάνου επέμβασης σε περίπτωση καταστάσεων κρίσης ώστε να αποφευχθούν/ μειωθούν οι καταστάσεις κρίσεις και διάκριση του ρόλου το καθενός. Κάθε κατάσταση κρίσης έχει το δικό της τρόπο αντιμετώπισης. Η επιστημονική ομάδα, διαθέτοντας όλα τα στοιχεία αναπτύσσει τον τρόπο αντιμετώπισης και τον κοινοποιεί στους φροντιστές. Οι φροντιστές έχουν την αιτιολόγηση της συμπεριφοράς του ανηλίκου και μπορούν να το αντιμετωπίσουν με: o Συζήτηση: ο φροντιστής συζητά με τον ανήλικο, προσπαθεί να καταλάβει το λόγο της συμπεριφοράς του και να εξομαλύνει το άγχος. Να βοηθήσει να καταλάβει το πρόβλημα και να το αποδεχτεί. o Ενθάρρυνση: Ο φροντιστής ενθαρρύνει τον ανήλικο να πάρει πρωτοβουλία, να συμμετέχει στη ζωή του ιδρύματος, να εκφράσει τα συναισθήματα του. o Απομόνωση : όταν ο ανήλικος γίνεται επικίνδυνος για τον εαυτό του και τους άλλους (θυμός, οργή, καυγάς, καταστροφή υλικού κα) o Ανταμοιβή στέρηση : ο φροντιστής ανταμείβει με προνόμια τον ανήλικο όταν τελεί τις υποχρεώσεις του εντός του ιδρύματος (χρήση τηλεφώνου υπολογιστή, έξοδος κλπ) ή στερεί προνόμια όταν η συμπεριφορά του καταλύει τις υποχρεώσεις του (στέρηση εξόδου, χρήσης υπολογιστή, διάφορες δραστηριότητες) o Χειρισμός και επίλυση συγκρούσεων μεσάζων (mediator): Ο φροντιστή διαθέτει γνώσεις διαμεσολαβητικές μεταξύ δύο ή και περισσότερων ατόμων. Με την παρέμβασή του, αποφορτίζει την ένταση συζητώντας με όλες τις πλευρές και προσπαθώντας να βρει κοινό τόπο στις διαφορές τους. o Μελέτη και γνώση των ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών του ανηλίκου (διαφορετική χώρα, θρησκεία, γλώσσα, ενδυματολογικές συνήθειες, διατροφικές συνήθειες, κοινωνικές συνήθειες πριν από την τοποθέτηση του ανηλίκου στο ίδρυμα πχ εργασία) με σκοπό την εξήγηση των διαφορών τόσο στον ίδιο τον ανήλικο όσο και στο σύνολό των φιλοξενούμενων παιδιών. o Ψυχοθεραπεία: στον ψυχολόγο του ιδρύματος ή εξωτερικό συνεργάτη, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. o Ψυχιατρική θεραπεία: Όταν τα συμπτώματα δεν αντιμετωπίζονται ψυχολογικά o Ιατρική θεραπεία: όταν ο ανήλικος παρουσιάζει σημαντικά σωματικά συμπτώματα o Διδασκαλική ενίσχυση: Όταν ο ανήλικος παρουσιάζει δυσκολίες στις μαθητικές του υποχρεώσεις. 19

20 Στις περιπτώσεις όπου η γλώσσα στην οποία εκφράζεται ο ανήλικος δεν είναι εκείνη των φροντιστών, η χρήση ενός μεταφραστή είναι απαραίτητη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Bricaud, J., Accueillir les Jeunes Migrants, Chroniques Sociales, Lyon, 2012 Γιωτάκος, Ο., Πρεκατέ, Β., (επιμ) Σεξουαλική κακοποίηση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, Herbert, M., Ψυχολογικά προβλήματα Εφηβικής Ηλικίας, επιμέλεια Καλαντζή-Αζίζι) Αθήνα, 1994 Jehel, L., Lopez, G. et al). Psycho-traumatologie, Dunod, Pqris, 2006 Lopez, G. et Tzitzis, S. (dir). Dictionnaire des sciences criminelles, Dalloz, Paris, Τσιάντης, Γ, Μανωλόπουλος, Σ., Σύγχρονα Θέματα παιδοψυχιατρικής: προσεγγίσεις στην ταξινόμηση και διάγνωση. Εκδ, Καστανιώτη. Αστικός Κώδικας, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 2013 Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, εκδ. Σακκουλα, Θεσσαλονίκη 2013 Ποινικό Κώδικας, εκδ. Σακκουλα, Θεσσαλονίκη, 2013 American Psychiatric Association. MINI DSM-IV-TR. Critères diagnostiques (Washington DC, 2000). Traduit en français par Guelfi et al., Masson, Paris CIM-!0/ ICD- 10. Classification internationale des troubles mentaux et des troubles du comportement, OMS, Masson, Paris, Sites : www. apa. org 20