2. Οικονομική Επιστήμη και Οικονομία της Αγοράς (Καπιταλισμός)

Transcript

1 2. Οικονομική Επιστήμη και Οικονομία της Αγοράς (Καπιταλισμός) Κεντρικό ερώτημα: Γιατί όλοι οι μεγάλοι οικονομολόγοι έζησαν τους 3 τελευταίους αιώνες; Εισαγωγή στην Οικονομική 1

2 Παραδείγματα Το βιβλίο που θεμελιώνει την οικονομική επιστήμη, Ο πλούτος των Εθνών του Adam Smith, δημοσιεύτηκε για 1η φορά το 1776 Η αρχαιο-ελληνική σημασία της λέξης οικονομία (διαχείριση των υποθέσεων του οίκου # αγοράς και χρήματος) Ο Αριστοτέλης στις 2 περί κοινωνίας πραγματείες του (Ηθικά Νικομάχεια, Πολιτικά) δεν θεωρεί άξια λόγου την ενασχόληση με την οικονομική Εισαγωγή στην Οικονομική 2

3 2.1 Κοινωνικά συστήματα και συντονισμός των οικονομικών δραστηριοτήτων Ερώτηση: Ποιά κοινωνικά συστήματα ξέρετε; Τι σημαίνει συντονισμός των οικονομικών δραστηριοτήτων; = Αποφάσεις για το τι, πως, πόσο και από ποιους θα παραχθεί, θα διανεμηθεί και θα καταναλωθεί Εισαγωγή στην Οικονομική 3

4 Τρόποι συντονισμού των οικονομικών δραστηριοτήτων 1. Παράδοση (ήθη κι έθιμα, άγραφοι κανόνες, θρησκεία, ) 2. Πολιτική εξουσία ή Διαταγή (Command) 3. Αγορά ( όλα είναι προσφορά και ζήτηση ) Παραδείγματα (οι κάστες στην Ινδία, οι Φαραώ, η υψηλή τιμή του εμβολίου κατά του AIDS) Με βάση τα παραπάνω ποιά είναι η απάντηση στο κεντρικό ερώτημα που τέθηκε στην αρχή; Εισαγωγή στην Οικονομική 4

5 Απάντηση στο κεντρικό ερώτημα Η οικονομική επιστήμη έχει λόγο ύπαρξης (ακμάζει) μόνο σε μία κοινωνία όπου η αγορά έχει κυρίαρχο ρόλο Οι κοινωνίες στις οποίες η αγορά έχει κυρίαρχο ρόλο ονομάζονται καπιταλιστικές (κεφαλαιοκρατικές => από τη δεσπόζουσα θέση του κεφαλαίου) Σημασία της αγοράς: Διάκριση των ανθρωπίνων κοινωνιών σε προ-καπιταλιστικές και καπιταλιστικές Εισαγωγή στην Οικονομική 5

6 Πιθανές (λανθασμένες) αντιρρήσεις (1) Αντίρρηση 1: Το άτομο δρα πάντοτε με γνώμονα το προσωπικό του συμφέρον Η επινόηση του Ροβινσώνα Κρούσου Το άτομο, με τη σημερινή έννοια, συναντάται μόνο στις καπιταλιστικές κοινωνίες Το κοινωνικό σύστημα ορίζει σε ποιο πεδίο θα ασκηθεί η επιθυμία διάκρισης (π.χ. πλουτισμός ή απόκτηση δόξας) Εισαγωγή στην Οικονομική 6

7 Πιθανές (λανθασμένες) αντιρρήσεις (2) Αντίρρηση 2: Η αγορά υπήρχε στις περισσότερες ανθρώπινες κοινωνίες Όπου υπήρχε αγορά, κηδεμονευόταν από την παράδοση και την πολιτική εξουσία (π.χ. Μεσαίωνας: δίκαια τιμή [justum pretium]) Εξαιρέσεις: Εμπόριο μεγάλων αποστάσεων + εμπορικοί λαοί Εισαγωγή στην Οικονομική 7

8 2.2 Γη, εργασία και κεφάλαιο στον καπιταλισμό Αυτό που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό είναι ότι όχι απλώς υπάρχει ανεπτυγμένη αγορά (με την έννοια της ανταλλαγής των αγαθών), αλλά ότι η γη, η εργασία και το κεφάλαιο μετατρέπονται σε εμπορεύματα Η γη, η εργασία και το κεφάλαιο ως «συντελεστές» της παραγωγής, ως απρόσωπες οικονομικές οντότητες, είναι τόσο σύγχρονες επινοήσεις όσο και ο μαθηματικός λογισμός (Heilbroner, p. 38) Εισαγωγή στην Οικονομική 8

9 Ειδικότερα Η γη (συγκρίνετε με Ινδιάνους και Μεσαίωνα) Η εργασία (Αγορά εργασίας υπάρχει μόνο στον καπιταλισμό) Το κεφάλαιο σε φυσική μορφή (σύγκρινε με την απαγόρευση των καινοτομιών στις μεσαιωνικές συντεχνίες) Το κεφάλαιο σε χρηματική μορφή (σύγκρινε με την απαγόρευση του τόκου στον Αριστοτέλη και στους θεολόγους του Μεσαίωνα) Εισαγωγή στην Οικονομική 9

10 Εφαρμογή: Τα ψευδο-εμπορεύματα του καπιταλισμού (Karl Polanyi) Karl Polanyi (1944), The Great Transformation (ελληνική μετάφραση: Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός, από τις εκδόσεις Νησίδες, 2001) Βασική Θέση: Η απόδοση της ιδιότητας του εμπορεύματος στην εργασία, τη γη και το χρήμα είναι ολότελα πλασματική. Κανένα από τα παραπάνω δεν παράγεται για πώληση. Συνέπεια της παραπάνω θέσης: Οι βασικές αντιφάσεις του καπιταλισμού πηγάζουν από την προσπάθεια εμπορευματοποίησης της γης-φύσης (περιβαλλοντικά προβλήματα), της εργασίας (εργατικές εξεγέρσεις) και του χρήματος (χρηματοπιστωτικές κρίσεις). Εισαγωγή στην Οικονομική 10

11 2.3 Πιθανές αιτίες σχετικά με τη γέννηση του καπιταλισμού Η δημιουργία του απολυταρχικού κράτους (οικονομική ενοποίηση + ανακαλύψεις + προώθηση του εμπορίου και της βιοτεχνίας) Τα τεχνολογικά και οικονομικά επιτεύγματα του Μεσαίωνα Η αποδυνάμωση του θρησκευτικού συναισθήματος (Αναγέννηση) και η άνοδος του Προτεσταντισμού (νομιμοποίηση της ενασχόλησης με τα εγκόσμια) Η αφύπνιση της επιστημονικής και τεχνολογικής περιέργειας (πειραματισμός + καινοτομία) Ειδικά για την Μ. Βρετανία, οι περιφράξεις (enclosures) Εισαγωγή στην Οικονομική 11

12 2.4 Adam Smith ( ) Καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας (Θεολογία της Φύσης, Ηθική, Δίκαιο, Πολιτική Οικονομία) στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης 1759: The Theory of Moral Sentiments : Ταξίδι στη Γαλλία. Επαφές με τους Φυσιοκράτες (τη γαλλική εκδοχή του οικονομικού φιλελευθερισμού: laissez faire, laissez passer) 1776: An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations: υπέρ της ελεύθερης αγοράς κι επομένως ενάντια στον παρεμβατισμό των μερκαντιλιστών οικονομολόγων Εισαγωγή στην Οικονομική 12

13 Αγορά και κοινωνική συνοχή Ερώτημα: Τι εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή σε μία κοινωνία της αγοράς όπου το κάθε άτομο νοιάζεται μόνο για το οικονομικό του συμφέρον (Hobbes[1650]: homo homini lupus); Πριν από τον Smith: Οι θεωρητικοί του κοινωνικού συμβολαίου (Hobbes, Locke) προτείνουν ως λύση το κράτος (απολυταρχικό ή δημοκρατικό). Η λύση του Smith της Θεωρίας των Ηθικών Συναισθημάτων: η (ηθική) ικανότητα του ανθρώπου να μπαίνει στη θέση ενός τρίτου αντικειμενικού παρατηρητή [πολύ αισιόδοξη λύση για να γίνει πιστευτή] Εισαγωγή στην Οικονομική 13

14 Αγορά και κοινωνική συνοχή στον Πλούτο των Εθνών Η λύση του Πλούτου των Εθνών: Το αόρατο χέρι της αγοράς χρησιμοποιεί τους προσωπικούς εγωισμούς για να επιτύχει το κοινό συμφέρον Ο ανταγωνισμός ρυθμίζει και πειθαρχεί τα αντικρουόμενα ιδιοτελή συμφέροντα => δεν χρειάζεται οι άνθρωποι να είναι ενάρετοι (να έχουν ηθικά συναισθήματα) για να υπάρξει κοινωνική συνοχή: δεν περιμένουμε το φαγητό μας να προέλθει από την καλοσύνη του χασάπη, του ζυθοποιού, ή του φούρναρη Εισαγωγή στην Οικονομική 14

15 Η αγορά ως σύστημα αυτόρυθμιζόμενο Τιμές: Ο ανταγωνισμός οδηγεί τις τιμές κοντά στο κόστος παραγωγής (δεν επιτρέπει στον πωλητή να εκμεταλλευτεί τον αγοραστή) Ποσότητες: Οι παραγωγοί συμμορφώνονται με τις προτιμήσεις της κοινωνίας (υψηλή ζήτηση => αύξηση των τιμών => αύξηση της παραγωγής) Εισοδήματα: Ο ανταγωνισμός εγγυάται ότι δεν μπορούν να υπάρξουν μακροχρόνια υψηλοί μισθοί για ένα είδος εργασίας, ή υψηλά ποσοστά κέρδους σε ένα κλάδο. Εισαγωγή στην Οικονομική 15

16 2.5 Από τον χασάπη και τον φούρναρη του Smith στον homo economicus της σύγχρονης οικονομικής Καπιταλισμός => απεριόριστες ανάγκες => σπανιότητα των πόρων => Οικονομικό πρόβλημα: Η βέλτιστη κατανομήδιαχείριση των σπάνιων πόρων. Τα βασικά αξιώματα για τη συμπεριφορά του homo economicus: Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αντισταθμιστικές σχέσεις (tradeoffs) Το κόστος ενός αγαθού είναι αυτό που θυσιάζουμε για να το αποκτήσουμε (κόστος ευκαιρίας) Οι ορθολογικοί άνθρωποι σκέφτονται οριακά Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε κίνητρα. Βλέπε το εγχειρίδιο των Mankiw & Taylor, σελ. 1-5 Εισαγωγή στην Οικονομική 16