ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΘΕΟΦΑΝΗΣ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ Πτυχιούχου Φυσικής Αγωγής Η ΑΘΛΗΣΗ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2005

2 ΘΕΟΦΑΝΗΣ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ Η ΑΘΛΗΣΗ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Υποβλήθηκε στο Τµήµα Επιστηµών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού Ηµεροµηνία Προφορικής Εξέτασης: 16 εκεµβρίου, 2005 Εξεταστική επιτροπή Καθηγητής Ε. Κιουµουρτζόγλου, Επιβλέπων Επικ. Καθηγητής Ι. ιακογιάννης, Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Κ. Φωκάς, Μέλος Τριµελούς Συµβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Ι. Θεοδωράκης, Εξεταστής Αν. Καθ. Γ. ογάνης, Εξεταστής Αν. Καθ. Α. Ιακωβίδης, Εξεταστής Επικ. Καθ. Γ. Λαυρεντιάδης, Εξεταστής

3 Θεοφανή Α. Βλαχοπούλου Α.Π.Θ Τίτλος ιδακτορικής ιατριβής ISBN «H έγκριση της παρούσης ιδακτορικής ιατριβής από το Τµήµα Επιστηµών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωµών της συγγραφέως» (Ν /1932, άρθρο 202, παρ.2)

4 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα κοινωνικά γεγονότα τα οποία διαµορφώνουν το κοινωνικό γίγνεσθαι, δεν µπορούν να νοηθούν ανεξάρτητα από την συνολική πραγµατικότητα, ούτε µπορούν να θεωρηθούν "εξωτερικά " περιστατικά ανεξάρτητα από το κοινωνικό σύνολο, αλλά έχουν πάντα νόηµα σε σχέση µ' αυτό. Η χρήση και η κατάχρηση των ουσιών αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό γεγονός που "εµπλέκει ένα ευρύ φάσµα πληθυσµού ώστε δεν παρουσιάζεται πια µόνο ως κοινωνικό πρόβληµα (κάτι που έχει ενδιαφέρον για το κοινωνικό σύνολο) αλλά και ως πολιτικό" (Αrnao,1985). Η δηµοκρατική κοινωνία οφείλει να σκύψει πάνω στο πρόβληµα της εξάρτησης από ψυχότροπες ουσίες και να το αντιµετωπίσει κατάµατα και µε ευαισθησία λέει ο Γάλλος υφυπουργός Υγείας και Κοινωνικής ράσης στον πρόλογο του βιβλίου του Bernard Roques(1999). Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έφερε µαζί του εκτός από την τεχνολογική επανάσταση και την µεγάλη κατανάλωση ουσιών στις οποίες εκτός των άλλων συγκαταλέγονται και τα φάρµακα. Είναι γνωστό από τα πανάρχαια χρόνια ότι οι άνθρωποι σε κάθε κοινωνία και σε όλους τους πολιτισµούς έκαναν χρήση ψυχοτρόπων ουσιών στις οποίες συγκαταλέγονται τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο (Μαρσέλος, 1981), όµως αυτό που άλλαξε στην σύγχρονη κοινωνία είναι ο τρόπος χρήσης αυτών. Σε κάθε κοινωνία η χρήση αλλά και ο τρόπος χρήσης των ψυχοτρόπων ουσιών απότελούσε συστατικό στοιχείο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, είχε πάντα ένα ιδιαίτερο, κοινωνικό και πολιτιστικό νόηµα, είχε µια συµβολική διάσταση για την οµάδα των ανθρώπων που τη χρησιµοποιεί αλλά και για ολόκληρο το κοινωνικό σύστηµα στο οποίο αυτή η οµάδα ανήκει, και παραπέρα είχε µια ιερή διάσταση, αφού η χρήση της συνυφαίνεται µε το στοιχείο του ιερού (Μάτσα, 2001). Οι βαθιές κοινωνικές και οικονοµικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί αρχικά µε την βιοµηχανική και αργότερα µε την τεχνολογική επανάσταση έφεραν αλλαγές ακόµα και στον τρόπο χρήσης των ουσιών, µε αποτέλεσµα η σύγχρονη κοινωνία να βρίσκετε αντιµέτωπη µε την πρόκληση να απαντήσει στα επιτακτικά ερωτήµατα που τίθενται από αυτή τη νέα κατάσταση που προέκυψε µε την ταχεία εξάπλωση της κατανάλωσης παράνοµων συνθετικών ουσιών, στις οποίες συγκαταλέγονται και τα φάρµακα, σε συνδυασµό µε την ταυτόχρονη δυσδιάκριτη διαχωριστική γραµµή µεταξύ φαρµάκου και ναρκω- 1

5 τικού. Το φαινόµενο της κατανάλωσης χηµικών ουσιών και φαρµάκων, και η νοµι- µοποίηση της χρήσης µιας ουσίας δεν συνεπάγεται την έλλειψη κινδύνου για τον οργανισµό, πράγµα που διαπιστώσαµε µε το αλκοόλ και το καπνό (Roques, 1999). Οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται αντιµέτωπες µε τα νέα επιστηµονικά δεδοµένα που θέτουν από την αρχή νέους όρους για τη αντιµετώπιση του προβλήµατος των ψυχοτρόπων ουσιών, και αναγκαστικά ωθούν στην επανατοποθέτηση των όρων µε τους οποίους παρέχετε η πρωτογενής δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη. Αυτές οι αλλαγές των τελευταίων χρόνων σχετίζονται µε µια σειρά ζητηµάτων που έχουν να κάνουν µε το είδος των χρησιµοποιούµενων ουσιών, µε τα χαρακτηριστικά των χρηστών (φύλο, ηλικία, κοινωνική τάξη, µορφωτικό επίπεδο, κα.), µε τους τρόπους αντιµετώπισης του προβλήµατος, και µε τους τρόπους καταστολής. Οι πρόοδοι στη γνώση της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήµατος, στα πεδία της νευροχηµείας, της ψυχιατρικής και της πειραµατικής ψυχολογίας έδωσαν τη δυνατότητα να επαναπροσδιοριστούν τα προβλήµατα που θέτει η επανειληµµένη χρήση µεγάλων ποσοτήτων µιας ή περισσότερων ουσιών και η δηµιουργία εθισµού σε ορισµένους χρήστες (Roques, 1999). Σήµερα όταν µιλούµε για ουσίες εντάσσουµε σ αυτό τον όρο τα οπιοειδή όπως η ηρωίνη, ψυχοδιεγερτικά όπως η κοκαίνη, αλλά και τις αµφεταµίνες, το αλκοόλ, τον καπνό, την κάνναβη, τις βενζοδιαζεπίνες και άλλες πολλές ουσίες που εισέρχονται καθηµερινά στο νόµιµο και παράνοµο εµπόριο (Γρίβας, 2002; Roques, 1999). Αυτό που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια είναι ο διαρκώς αυξανόµενος αριθµός χρηστών µε ταυτόχρονη µείωση του ορίου ηλικίας έναρξης της χρήσης (Ζαφειρίδης, 89;Μιχαλοδηµητράκης, Τζατζάκης & Τσατσάκη 1997; Παπαδηµητρίου, Αναγνώστου, Καραϊωσήφ, Χατζηδηµητρίου, Κυφωνίδης 1997; Roques 1999), κάτι που οφείλεται σε πολλούς λόγους που είτε έχουν να κάνουν µε την εισαγωγή στο εµπόριο και στην κατανάλωση διαρκώς νέων ουσιών, είτε έχουν να κάνουν µε αυτή καθεαυτή τη διαχείριση από την πλευρά των δυτικών κυβερνήσεων του µεγάλου αυτού προβλήµατος και µε το καθεστώς απαγόρευσης που υπάρχει γύρω από αυτές (Γρίβας, 1997). Ενδεικτικά µπορεί να αναφερθεί ότι στις Η.Π.Α το 1992 έκαναν συστηµατική χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών 14 εκατοµµύρια άτοµα ( ηρωίνη, άλλα οποιούχα , κοκαίνη , και βαρβιτουρικά και υπνωτικά (Γρίβας,1997), ενώ σήµερα µιλούµε για 18,5 εκατοµµύρια (5,5 εκατοµµύρια τοξικοµανείς και 13 εκατοµµύρια αλκοολικούς), και αναφέρονται ανάλογοι αριθµοί για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσµο (Μάτσα, 2001). Για την Ελλάδα η ετήσια έκθεση για τα 2

6 ναρκωτικά που εκδίδει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και την Τοξικοεξάρτηση την χρονιά 1999 τοποθετεί την χώρα µας δεύτερη στην τάση θανάτων από χρήση ουσιών (Καλαρρύτης, 2000). Η αύξηση του αριθµού των χρηστών και κατά συνέπεια και αυτών που οδηγούνται στην κατάχρηση µε την παράλληλη µείωση του ορίου έναρξης της χρήσης θέτουν σε δοκιµασία και διαρκή κρίση τις µεθόδους που επιστρατεύει κάθε φορά η κοινωνία για να απαντήσει στα καινούργια δεδοµένα στο χώρο των εξαρτήσεων. Με βάση τα παραπάνω τίθενται επιτακτικά ερωτήµατα στο αν µπορεί να υπάρξει πρόληψη, θεραπεία και αποφυγή της υποτροπής, των ατόµων που αποπερατώνουν κάποιο πρόγραµµα θεραπείας, µε τις απαντήσεις τις περισσότερες φορές να είναι αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόµενες. Στο χώρο της δευτερογενούς πρόληψης, δηλαδή στο χώρο της θεραπείας των τοξικοεξαρτηµένων το κυρίαρχο ερώτηµα αφορά την ιασιµότητα του τοξικοµανούς. Για να γίνει καλά ο τοξικοµανής λέει η Μάτσα (2001)πρέπει να βρει το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραµµα που του ταιριάζει και να πάρει ο ίδιος την απόφαση να ενταχθεί και να λειτουργήσει ενεργητικά µέσα σ αυτό µε πίστη στη φιλοσοφία και τις αρχές του. Όµως γύρω από τον τοµέα της θεραπείας αναπτύχθηκε ένας σκεπτικισµός που έχει σαν αφετηρία ιδεολογικές, κοινωνικές, και πολιτικές αντιλήψεις και στάσεις, που µοιραία οδηγούν σε συγκεκριµένες πρακτικές γύρω από τον χώρο της θεραπείας του τοξικοµανούς. Μια από τις πολλές απαντήσεις ως αναφορά στη θεραπεία των εξαρτηµένων είναι οι θεραπευτικές κοινότητες, µε την πρώτη να ιδρύετε από τον οργανισµό Synanon στην Καλιφόρνια στα τέλη της δεκαετίας του 50. Μια από τις πρώτες θεραπευτικές κοινότητες είναι αυτή του Daytop που η τρίχρονη λειτουργία της σφράγισε ένα παγκόσµιο κίνηµα αυτοθεραπευτικών κοινοτήτων, που εξαπλώθηκε σταδιακά σε πάρα πολλές χώρες. Η εµπειρία του Daytop, παρ όλες τις διαφορές ενέπνευσε το ελληνικό κίνηµα των θεραπευτικών κοινοτήτων, που εγκαινιάστηκε µε την «Ιθάκη» στη Θεσσαλονίκη το 1983 και γνωρίζει από τότε µεγάλη επέκταση (Καραµπελιάς, 1990). Το κίνηµα των θεραπευτικών κοινοτήτων σχηµατικά χωρίζεται σε τρεις «γενιές», την πρώτη, που αποτελείται από την εµπειρία του Synanon, που ιδρύθηκε το 1958, τη δεύτερη, στην οποία ανήκουν το Daytop, πολλές κοινότητες της Αµερικής όπως το Marathon House, και της Ευρώπης, και η τρίτη γενιά στην οποία ανήκουν κάποιες από τις ελληνικές θεραπευτικές κοινότητες όπως αυτή της «Παρέµβασης» (Ζαφειρίδης, 1990). Γύρω από τον χώρο και την φιλοσοφία των θεραπευτικών κοινοτήτων αναπτύχθηκε µια σειρά προβληµατισµών που έχει κυρίως να κάνει µε τον τρόπο 3

7 διαχείρισης τους (αν για παράδειγµα έχουν ιδρυθεί από πρώην χρήστες, αν είναι ενταγµένες σε κάποιο κρατικό σύστηµα οικονοµικής διαχείρισης και επιχορηγήσεων, αν εργάζονται σε αυτές πρώην χρήστες ουσιών ή όχι, κ.α.). Ένας άλλος προβληµατισµός που αναπτύχθηκε γύρω από τις θεραπευτικές κοινότητες είναι η σχέση των χρηστών που είναι ενταγµένοι προς θεραπεία σε αυτές µε το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αρχικά στο Synanon η ένταξη των τοξικοµανών σε αυτή σήµαινε την εφ όρου ένταξη του σε αυτή, στο Daytop ο χρήστης έµενε για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα έως ότου να θεραπευτεί και να επιστρέψει υγιής στην κοινωνία, ενώ στην τρίτη γενιά θεραπευτικών κοινοτήτων υπάρχει εξαρχής µια αλληλοεπίδραση του χρήστη από την αρχή της ένταξης του στη θεραπευτική κοινότητα µε το κοινωνικό σύνολο µέσα όµως από ένα σ ένα προστατευόµενο περιβάλλον. Βασική φιλοσοφία των θεραπευτικών κοινοτήτων που ήταν οργανωµένες στη µορφή του Daytop ήταν να στηριχτούν σε παραδοσιακές αξίες όπως ειλικρίνεια, εντιµότητα, καθαρότητα στις σχέσεις και να τις συνδέσουν µε µια ευρύτερη ιδεολογική και φιλοσοφική πλατφόρµα (Ζαφειρίδης, 1990). Σήµερα στον ελλαδικό χώρο υπάρχουν θεραπευτικές κοινότητες που είναι ενταγµένες στο σύστηµα ψυχικής υγείας, και επιχορηγούνται από το Υπουργείο Υγείας (Poγκότης, 1994), και αν θέλουµε να δούµε σφαιρικά τη πολιτική γύρω από την αντιµετώπιση των ναρκωτικών µπορούµε αν πούµε ότι ενώ στη δεκαετία του 80 είχε υιοθετηθεί η πολιτική της «µείωσης της χρήσης» και της «απεξάρτησης», στα µέσα της δεκαετίας του 90 αυτή αλλάζει και δίνει τη θέση της στην πολιτική της «µείωσης της βλάβης» από τη χρήση, κατάχρηση και εξάρτηση. Αυτή η πολιτική έχει εφαρµοστεί σε διάφορες χώρες, κυρίως της Βόρειας Ευρώπης αρχικά αλλά και στην Νότια πρόσφατα(καλαρρύτης, 2000). Για να µπορεί η απεξάρτηση να είναι αποτελεσµατική οφείλει να είναι πολυεστιακή και να λαµβάνει σοβαρά υπ όψη όλες τις παραµέτρους του προβλήµατος. Η θεραπεία ως διαδικασία ανάγεται στη δηµιουργία όλων εκείνων των όρων που θα κάνουν ικανό το εξαρτηµένο άτοµο να επεξεργαστεί µε λειτουργικό τρόπο τις αλλαγές του στη σχέση του µε τον εαυτό του και µε τον κόσµο (Μάτσα, 2001). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και στη προσπάθεια από την πλευρά του χρήστη δηµιουργίας της προσωπικότητας του και της διαµόρφωσης µιας νέας ταυτότητας εντάσσεται και η ανάπτυξη νέων σχέσεων, νέων ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων. Τα προγράµµατα των θεραπευτικών κοινοτήτων είναι πλούσια σε δραστηριότητες (εκµάθηση υπολογιστών, κηπουρική, σχολείο κά), και µια από αυτές είναι δυνατότη- 4

8 τα που δίνεται στα µέλη να συµµετάσχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Το 1995 δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Substance Abuse Treatment η εργασία των Κremer, Malkin, και Bebshoff που αφορούσε στην αξιολόγηση 50 θεραπευτικών προγραµµάτων εξαρτηµένων ατόµων και έγινε για να καταγραφούν ποια προγράµ- µατα άθλησης εφαρµόζονταν στα θεραπευτικά κέντρα αλλά και για δουν τον βαθµό εξειδίκευσης των γυµναστών που τα εφήρµοζαν, και αυτό πάντα προς την κατεύθυνση και την λογική ότι, όπου υπάρχει εξειδίκευση υπάρχει και αποτελεσµατικότητα. Η µελέτη που αφορούσε τα προγράµµατα άθλησης είχε δύο κατευθύνσεις, µε την µια να αξιολογεί το έργο των καθηγητών φυσικής αγωγής και του έργου που αυτοί προσέφεραν, και η άλλη αφορούσε τις αθλητικές προτιµήσεις των εξαρτηµένων.τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι στο 80% των θεραπευτικών προγραµµάτων συµπεριλάµβαναν την άθληση στο πρόγραµµα τους. Παρόµοιο είναι και το ποσοστό στον ελλάδικό χώρο, οπου στις µεγάλες νοµαρχίες στις οποίες υπήρχαν µονάδες απεξάρτησης κατά το χρονικό διάστηµα λειτουργούσαν παράλληλα προγράµµατα µαζικού αθλητισµού που γινόταν στο χώρο των κοινοτήτων (Ετήσιος Απολογισµός Γ.Γ.Α, 1998). Σήµερα υπάρχει τουλάχιστον ένας διορισµένος καθηγητής φυσικής αγωγής σε όλες τις θεραπευτικές δοµές που λειτουργούν στην Ελλάδα υπό την αιγίδα του Ο.ΚΑ.ΝΑ, είτε αυτές είναι κλειστά συστήµατα απεξάρτησης όπως είναι οι θεραπευτικές κοινότητες, είτε είναι µονάδες απεξάρτησης που λειτουργούν µέσα στα µεγάλα ψυχιατρικά νοσοκοµεία. Τα ερευνητικά δεδοµένα σε ότι αφορά στην επίδραση της άθλησης στους χρήστες, όπως επίσης και ως προς την πρωτογενή δευτερογενή - και τριτογενή πρόληψη είναι λίγα. Οι Taylor, Sallis και Needle (1985) σε µια αντίστοιχη µελέτη παρέπεµψαν σε τέσσερις µη σταθµισµένες ως προς την εγκυρότητα τους έρευνες, το ίδιο και ο Collinwood µε τους συνεργάτες του (1991) οι οποίοι θεωρούν θετική την επίδραση της άθλησης σε εξαρτηµένα άτοµα αλλά, λένε ότι τα ερευνητικά δεδοµένα είναι πολύ λίγα. Το συµπέρασµα που προκύπτει µέσα από την µελέτη µιας σειράς επιστηµονικών άρθρων είναι ότι ο αθλητισµός αποτελεί µια από τις δραστηριότητες σχεδόν των περισσοτέρων θεραπευτικών προγραµµάτων απεξάρτησης από την χρήση ουσιών (O'Brien, Vincent & Biase,1998; Kremer, Malkin & Benshoff, 1995). Αναλυτικότερα το ερευνητικό πεδίο που αφορά στην επίδραση της άσκησης σε άτοµα χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών έχει σαν αφετηρία την δεκαετία του 70 όπου αρχίζουν να εµφανίζονται οι πρώτες µελέτες που διερευνούν την επίδραση της άσκησης σε χρήστες κυρίως αλκοόλ, και µε σκοπό κυρίως την επίδραση της φυσικής δραστηριό- 5

9 τητας στην φυσική κατάσταση των χρηστών (Μurphy, 1970; Τsukue, & Shohoji, 1981). Τα επόµενα χρόνια αρχίζουν να εµφανίζονται οι πρώτες µελέτες που αφορούν όχι µόνον στην επίδραση της άσκησης στη φυσική κατάσταση αλλά και σε κάποια στοιχεία της προσωπικότητας (Frankel & Murphy,1974), στο άγχος (Whiting, 1981), αλλά αρχίζει να διερευνάται στο αν µπορεί η βελτίωση της φυσικής κατάστασης των χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών να επιφέρει µεταβολές στην κατάθλιψη και να µειώσει το άγχος τους (Palmer, Vacc & Epstein, 1988) ή να βελτιώσει την αυτοεκτίµηση τους (True, 1990). Σταδιακά µε το πέρασµα των χρόνων οι µελέτες που αφορούν στην επίδραση της άσκησης σε χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών εξειδικεύτηκαν, και αρχίζει να µελετάται η επίδραση διαφορετικών µορφών άσκησης (αερόβιας αναερόβιας - κυκλικής προπόνησης) σε ψυχολογικές παραµέτρους που φέρονται ότι σχετίζονται µε την χρήση και κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών όπως είναι η κατάθλιψη(palmer, Palmer, Michiels & Thigpen, 1995), ή το άγχος (Kunstler, 1985) ή και των δυο µαζί (Caplan, 1991; Collinwood, 1991; Franklin, 1988). Ενδιαφέρον στοιχείο των µελετών αποτελεί η πιθανή σύνδεση µεταξύ άσκησης και προσκόλλησης στο θεραπευτικό πρόγραµµα (Burling, et al., 1992) ή τα ευρήµατα ότι η άσκηση πιθανόν να αποτελεί πρόσθετο µέσο θεραπείας (Κυρκούλης, 1998; Collinwood, et al., 1991). Το ερευνητικό τοπίο στην Ελλάδα για την επίδραση που µπορεί να έχει η άσκηση σε ειδικές κατηγορίες ατόµων όπως οι χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών περιορίζεται σε ένα µικρό αριθµό εργασιών που πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια λειτουργίας διαφορετικών θεραπευτικών κοινοτήτων(vlachopoulou, Diakogiannis, Fokas, Doganis & Kioumourtzoglou, 2005b; Κυρκούλης,1998;Γεωργάκας, Χαριτοπούλου, Αναστασιάδης & Χατζούδη, 1993) και σε µια µονογραφία που αφορούσε την κατάχρηση φαρµάκων από αθλητές (Παραδέλλης, 1993). Στόχος της µελέτης της Vlachopoulou, και συνεργατών (2005), ήταν η σχέση των σωµατικών αυτοαξιολογήσεων χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών µε την κατάθλιψη και το άγχος, ενώ στη µελέτη του Γεωργάκα και των συνεργατών του (1993),στόχο αποτέλεσε η διερεύνηση της δυνατότητας ενίσχυσης της υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας των χρηστών διαµέσου της συµµετοχής τους σε αθλητικές δραστηριότητες. Στη µελέτη του Κυρκούλη (1998), διερευνήθηκε στο αν η συµµετοχή των χρηστών σε οµάδα µπάσκετ τους βοηθάει στην ολοκλήρωση του θεραπευτικού τους προγράµµατος. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Olievenstein και το υπενθυµίζει η Μάτσα (2001), η εγκατάσταση της τοξικοµανίας είναι το προϊόν της συνάντησης µιας ουσίας µε µια 6

10 συγκεκριµένη ελλειµµατική προσωπικότητα σε µια δεδοµένη κοινωνικοπολιτιστική στιγµή. Αυτό που έχει φανεί από την έρευνα είναι ότι η χρήση και η κατάχρηση ουσιών καθορίζεται από ένα πλέγµα κοινωνικών περιβαλλοντικών οικογενειακών - ψυχολογικών και βιολογικών - γενετικών παραγόντων (Cadoret, Troughton, O Gorman, Heywood, 1986; Kokkevi, 1992). Έρευνες για την χρήση και την κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών έδειξαν ότι στην Ελλάδα οι καθοριστικοί παράγοντες είναι περισσότερο ενδοατοµικοί όπως είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η ψυχοπαθολογία (Αλεκτορίδης, Παρίση, Τσα- µουρτζή, Γεωργάκας & Ρογκότης, 1993; Kokkevi, Madianou, Madianos, Stefanis, 1985),διαταραχές συναισθηµάτων όπως µοναξιά, ψυχοσωµατικά συµπτώµατα, κατάθλιψη(kokkevi & Stefanis,1995;Madianos,Gefou-Madianou & Stefanis,1994; Μadianos, Gefou-Madianou, Richardson & Stefanis,1995;Stefanis & Kokkevi,1994) αλλά και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που έχουν να κάνουν µε την εικόνα εαυτού, (Κοκκέβη, Μοστριού, Τερζίδου, αρβίρη, Λεντάκη & Στεφανής, 1988; Κοκκέβη,1991) όπως επίσης σηµαντικός παράγοντας για την χρήση και κατάχρηση ουσιών είναι το οικογενειακό περιβάλλον και οι σχέσεις του χρήστη µ' αυτό (Αγοραστίδης, 1985; Donavan, Marlatt, Allan, 1988; Koutras, Hyphantis, Kafetzopoulos, Liacos & Marselos,1990; Hyphantis, Koutras, Liacos & Marselos, 1991; Χείλαρη, 1992). Λαµβάνοντας υπ όψη τα ευρήµατα που προέκυψαν από τον χώρο της φυσικής αγωγής για τον τρόπο που επιδρά η άσκηση σε κάποιους από τους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την χρήση και κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών η παρούσα µελέτη θέλησε να διερευνήσει και να επεκτείνει παλαιότερα ευρήµατα άλλων µελετών του Palmer, Vacc και Epstein(1988) και των Palmer, Palmer, Michiels και Thigpen (1995). Στην πρώτη µελέτη φάνηκε βελτίωση της κατάθλιψης του άγχους προδιάθεσης και του άγχους κατάστασης, µετά από την συµµετοχή σε πρόγραµµα αερόβιας άσκησης οµάδας αλκοολικών που παρακολουθούσαν κλειστό πρόγραµµα απεξάρτησης (Palmer, et al., 1988). Ενώ στη δεύτερη ο Palmer και οι συνεργάτες του (1995) µελέτησαν τα αποτελέσµατα της επίδρασης τριών τύπων άσκησης (aerobic, bodybuilding,και κυκλικής προπόνησης) στα συµπτώµατα της κατάθλιψης, 45 χρηστών που παρακολουθόυσαν πρόγραµµα απεξάρτησης. Αξιοση- µείωτα αποτελέσµατα σ αυτή την µελέτη έδωσε το πρόγραµµα του bodyduilding, (άσκηση µε αυξανόµενη αντίσταση),όπου τα άτοµα που συµµετείχαν έδειξαν µείωση των συµπτωµάτων της κατάθλιψης, αύξηση της µυϊκής µάζας, και της ευλυγισίας. 7

11 Όπως προαναφέρθηκε η άσκηση και ο αθλητισµός αποτελούν βασικό στοιχείο των καθηµερινών δραστηριοτήτων των µελών των µονάδων απεξάρτησης. Η οργάνωση κατάλληλων αθλητικών προγραµµάτων και η επιστηµονική διερεύνηση για την αποτελεσµατικότερη αθλητική δραστηριότητα, που στοχεύει στην βελτίωση κάποιων από τους ψυχικούς παράγοντες που µοιάζει να ενοχοποιούνται για την χρήση και κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών πρέπει να αποτελεί το στόχο της επιστηµονικής διερεύνησης τα επόµενα χρόνια, για να µπορεί η άσκηση και ο αθλητισµός να αποτελούν ένα ακόµα εργαλείο στην κατεύθυνση της θεραπείας και της κοινωνικής επανένταξης ατόµων που παρακολουθούν προγράµµατα απεξάρτησης. Σκοπός της µελέτης ήταν να διερευνηθεί η επίδραση που έχει ένα πρόγραµµα άσκησης µε αυξανόµενη αντίσταση που εφαρµόστηκε για οκτώ εβδοµάδες στην κατάθλιψη, στο άγχος (προδιάθεσης κατάστασης) και στην αυτοεκτίµηση χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών που βρισκόταν σε περίοδο αποχής και παρακολουθούσαν κλειστό πρόγραµµα απεξάρτησης σε θεραπευτική κοινότητα. 1.2 Όριοθετήσεις και περιορισµοί της µελέτης Τα όρια και οι περιορισµοί της παρούσας µελέτης που αφορούν στην εγκυρότητα και αξιοπιστία των ευρηµάτων της είναι οι ακόλουθοι: Το µικρό δείγµα πλήττει την αξιοπιστία των ευρηµάτων της µελέτης και για αυτό τα αποτελέσµατα αφορούν µόνο τα ερευνητικά υποκείµενα της παρούσης µελέτης. Τα ευρήµατα της µελέτης αφορούν µόνο άτοµα τα οποία βρίσκονται και παρακολουθούν «κλειστά» και «στεγνά» προγράµµατα απεξάρτησης και όχι όσων ατόµων παρακολουθούν άλλα προγράµµατα απεξάρτησης. Η εθελοντική συµµετοχή των ερευνητικών υποκειµένων στην παρούσα µελέτη και όχι όλων των µελών που εκείνη την χρονική περίοδο παρακο- 8

12 λουθούσαν το πρόγραµµα της θεραπευτικής κοινότητας κάνει τα ευρήµατα να αφορούν µόνο τα άτοµα που εκδήλωσαν το ενδιαφέρον να συµµετάσχουν στην µελέτη και όχι όλα τα µέλη της θεραπευτικής κοινότητας. Το γεγονός ότι τα µέλη της πειραµατικής οµάδας και της οµάδας ελέγχου βρισκόταν και συµβιούσαν στον ίδιο χώρο, πιθανόν πλήττει την αξιοπιστία και την εγκυρότητα των ευρηµάτων της µελέτης. 1.3 Ορισµοί και συντοµογραφίες «Κλειστά - Στεγνά» προγράµµατα απεξάρτησης: Θεραπευτικά προγράµµατα απεξάρτησης που στηρίζονται στη φιλοσοφία του Daytop. Ο χρήστης παρακολουθεί για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα το πρόγραµµα µιας θεραπευτικής κοινότητας, όπου δεν του δίνετε η δυνατότητα για µεγάλο χρονικό διάστηµα να έχει επαφή µε τον έξω κόσµο. Στο πρόγραµµα των θεραπευτικών κοινοτήτων δεν περιλαµβάνεται η δυνατότητα χρήσης υποκατάστατων (µεθαδόνη κ. ά). Πρώην χρήστες σε περίοδο αποχής: Άτοµα χρήστες οπιοειδών και άλλων ουσιών που βρίσκονται σε περίοδο µη χρήσης. Αντιλαµβανόµενη ικανότητα (perceived competence): η αίσθηση της ικανότητας που έχει ένα άτοµο πάνω σε συγκεκριµένους τοµείς της καθηµερινής του ζωής (εργασία, αθλητισµός κ.ά). Έννοια του Εαυτού (self-concept): Σύνθετη εννοιολογική κατασκευή η οποία περιλαµβάνει γνωστικές, συναισθηµατικές και συµπεριφορικές πτυχές, µε δυο βασικές συνιστώσες την αυτοαντίληψη (self-perception) ή αυτοεικόνα (self-image) και την αυτoεκτίµηση (self-esteem) ή σφαιρική αυτοαξία (global self-worth) Αυτοαποτελεσµατικότητα (self-efficacy): Αποτελεί τις εκτιµήσεις του ατόµου αναφορικά µε την ικανότητα του να οργανώσει και να εκτελέσει ένα σχέδιο δράσης για την επίτευξη προκαθορισµένων επιπέδων επίδοσης (Μακρή-Μπότσαρη, 2001, σελ.24). Αυτοεκτίµηση (self esteem): Ο Coopersmith ορίζει την αυτοεκτίµηση ως την 9

13 αξιολόγηση που το άτοµο κάνει και συνήθως διατηρεί σε σχέση µε τον εαυτό του (Μακρή Μπότσαρη,2001,σελ.23). BDI.: Beck Depression Inventory (Κλίµακα Κατάθλιψης Beck) STAI.: State - Trait Anxiety Inventory (Κλίµακα Άγχους Προδιάθεσης Κατάστασης ). P.S.P.P.: Physical Self-Perception Profile (Προφίλ Σωµατικής Αυτοαντίληψης). SPORT.: Perceived sport competence(αντιλαµβανόµενη αθλητική ικανότητα) COND.: Perceived physical condition (Αντιλαµβανόµενη φυσική κατάσταση) BODY.: Perceived attractive body (Αντιλαµβανόµενο ελκυστικό σώµα) STREN.: Perceived physical strength (Αντιλαµβανόµενη σωµατική δύναµη) PSW.: Physical self-worth (Σωµατική Αυταξία). 1.4 Μηδενικές υποθέσεις Οι µηδενικές υποθέσεις της παρούσας µελέτης είναι οι παρακάτω. Μετά το πρόγραµµα παρέµβασης δεν θα υπάρχει διαφορά µεταξύ αρχικής και τελικής µέτρησης στον παράγοντα της κατάθλιψης. Μετά από το πρόγραµµα παρέµβασης δεν θα υπάρχει διαφορά µεταξύ αρχικής και τελικής µέτρησης στον παράγοντα του άγχους. Μετά το πρόγραµµα παρέµβασης δεν θα υπάρχει διαφορά µεταξύ αρχικής και τελικής µέτρησης στον παράγοντα της αυτοεκτίµησης. 10

14 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1 Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ Επίδραση της άσκησης στην κατάθλιψη µη κλινικών πληθυσµών Η ψυχική διάθεση εµπεριέχει µια σειρά συναισθηµατικές καταστάσεις που ορίζονται τόσο από φυσιολογικές παραµέτρους (κούραση, εξάντληση, ενεργητικότητα), όσο και από ψυχολογικές (άγχος, στρες, κατάθλιψη). Το συναίσθηµα αποτελεί εξωτερική έκφραση της συναισθηµατικής διάθεσης. Η κατάθλιψη δεν περιορίζεται σε συγκεκριµένο χρόνο και χώρο, γιατί αποτελεί βασικά αντίδραση στην ένταση. Η κατάθλιψη είναι µια διάθεση που µπορεί να παρουσιαστεί οποτεδήποτε σε οποιονδήποτε (Flach,1974). Κάτω από καταστάσεις έντασης κατάθλιψη µπορεί να παρουσιάσει ο οποιασδήποτε, χωρίς όµως να νοσήσει από αυτή. Στον χώρο της φυσικής αγωγής έχουν γίνει πολλές έρευνες που αφορούσαν στην επίδραση της άσκησης στην κατάθλιψη σε φυσιολογικούς πληθυσµούς. Η άσκηση χρησιµοποιήθηκε για την βελτίωση της ψυχολογικής λειτουργικότητας και της ευεξίας ανάµεσα σε ανθρώπους µε ήπια ή µέτρια ψυχική ένταση χωρίς όµως αυτοί να πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια µιας ψυχιατρικής διαταραχής. Πολλοί συγγραφείς σηµείωσαν ότι η συµµετοχή σε προγράµµατα αερόβιας άσκησης ανάµεσα σε µη ψυχιατρικούς ασθενείς ίσως µπορεί να προλάβει µελλοντικές ψυχικές διαταραχές (Plante,1993). Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αφορούσε στην επίδραση και τον ρόλο που παίζει η άσκηση στην ψυχική υγεία µη κλινικών πληθυσµών πραγµατοποίησαν οι Plante και Robin (1990), και οδηγήθηκαν στο συµπέρασµα ότι η άσκηση βελτιώνει την ήπια κατάθλιψη. Σε έρευνα που πραγµατοποίησαν οι Roberts και Morgan (1971) µελέτησαν κατά πόσο µεταβάλλεται το επίπεδο της κατάθλιψης σε άτοµα που δεν νοσούσαν. Μετά από άσκηση 6 εβδοµάδων οι συµµετέχοντες που ήταν κατανεµηµένοι σε οκτώ οµάδες άσκησης και σε µια οµάδα ελέγχου έδειξαν να ωφελούνται από την άσκηση σε σχέση µε την οµάδα ελέγχου και τέσσερις από τις οκτώ οµάδες είχαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές. Σε µελέτη που πραγµατοποίησαν οι Morgan, Roberts Brand και Feinerman (1970) σε δείγµα ατόµων που δεν νοσούσαν από κατάθλιψη, µετά από πρόγραµµα 11

15 άσκησης 6 εβδοµάδων δεν φάνηκε µείωση των επιπέδων κατάθλιψης, και παρόµοια ήταν τα συµπεράσµατα και άλλης µελέτης που πραγµατοποίησαν οι Morgan και Pollock (1978). Την δεκαετία του 1970 ξεχωρίζουν η εργασία του Blue (1979), και δυο άλλες ερευνητικές προσπάθειες των Brown, Ramizer και Taub (1978), και των Kavanagh, Shephard, Tuck και Qureshi (1977). Στην µελέτη του Brown και των συνεργατών του (1978) κύριος σκοπός ήταν η επίδραση της άσκησης στη κατάθλιψη, και το ερευνητικό δείγµα το αποτελούσαν φοιτητές. Για τις µετρήσεις οι ερευνητές χρησιµοποίησαν το Zung Self Rating Depression Scale, το Activation Deactivation Check List, και το Lorr Mood Check List. Μετά το τέλος της τα αποτελέσµατα έδειξαν βελτίωση της κατάθλιψης. Κοινά στοιχεία των τριών µελετών των Kavanagh και συν., (1977), του Brown και συν. (1978), και του Blue (1979) ήταν ότι στερούντo οµάδων ελέγχου, και ότι κατέληγαν σε βελτίωση της κατάθλιψης µετά από την συµ- µετοχή των υποκειµένων σε αερόβια προγράµµατα άσκησης (τρέξιµο) (Folkins & Sime, 1981). Η άσκηση µοιάζει να επιδρά µειώνοντας την κατάθλιψη που εµφανίζεται σε άτοµα που εµφανίζουν προβλήµατα καρδιάς ( Taylor, Sallis & Needle,1985;Stern & Cleary, 1981;1982; Κavangh et.al., 1977). Σε άλλες µελέτες δεν έχουµε κάποια επίδραση της άσκησης στην µείωση της κατάθλιψης µετά από µετακαρδιακό έµφραγµα (Willis & Campell,1992). Φαίνεται πιθανό ότι οι ενήλικες που είναι φυσικά δραστήριοι είναι λιγότεροι επιρρεπείς στην κατάθλιψη από τους αντίστοιχους που κάνουν καθιστική ζωή (Stephens, 1988). Οι Ruuskanen και Ruoppila (1995) πραγµατοποίησαν έρευνα µε ηλικιωµένους, και οι Norris, Carroll και Cochrane (1992) µε εφήβους, και τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι η άσκηση συνδέεται µε χαµηλότερα επίπεδα κατάθλιψης τα οποία όµως είναι δύσκολο να τεκµηριωθούν γιατί έλλειπαν από τις µελέτες οι οµάδες ελέγχου. Ο Steptoe και ο Butler το 1996 πραγµατοποίησαν έρευνα µε δείγµα ατόµων, και των οποίων η συµµετοχή σε έντονη φυσική δραστηριότητα συσχετίστηκε µε χαµηλότερα επίπεδα κατάθλιψης. Σε παρόµοια έρευνα και σε παρόµοια συµπεράσµατα οδηγήθηκε ο Steptoe και οι συνεργάτες του (1997) µε ένα πολύ µεγάλο δείγµα φοιτητών. Ο Weyerer (1992) και ο Stephens (1988) σε δείγµα 1536 και ενηλίκων αντίστοιχα συσχέτισαν την καλύτερη ψυχική υγεία και τα χαµηλότερα επίπεδα κατάθλιψης µε την φυσική δραστηριότητα. Οι µεταβλητές που συνυπολογίστηκαν ήταν το φύλο, η ηλικία, η κοινωνικοοικονοµική κατάσταση και οι παθήσεις των συµ- µετεχόντων. 12

16 Σε αυτού του τύπου τις µελέτες στις οποίες γίνεται σύνδεση της φυσικής δραστηριότητας µε την καλύτερη συναισθηµατική κατάσταση είναι δύσκολο να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα, γιατί επεισέρχονται µια σειρά από άλλους παράγοντες που µπορεί να έχουν θετική επίδραση στη συναισθηµατική κατάσταση των υποκειµένων, και αυτή η βελτίωση µονοµερώς να αποδοθεί στην άσκηση Η επίδραση της άσκησης στην κατάθλιψη σε κλινικούς πληθυσµούς Υπάρχει δυσκολία να τεκµηριωθεί ερευνητικά η επίδραση της άσκησης σε καταθλιπτικά υποκείµενα που είτε βρίσκονται σε προγράµµατα εσωτερικής διαµονής (ιδιωτικές ή κρατικές κλινικές) είτε σε προγράµµατα εξωτερικής παρακολούθησης (νοσοκοµεία ηµέρας) και αυτό γιατί οι καταθλιπτικοί ασθενείς είναι δύσκολο να κινητοποιηθούν κινητικά. Σε δυο µετααναλύσεις που πραγµατοποιήθηκαν αποδείχτηκε ότι η άσκηση επιδρά θετικά στην κατάθλιψη, η συγκέντρωση όµως των στοιχείων προέκυψε από µελέτες οι οποίες παρουσίαζαν προβλήµατα εγκυρότητας (North, Mc Cullagh & Vu Tran,1990; Craft & Landers,1998). Οι Lawlor και Hopker (2001) σε µεταανάλυση που πραγµατοποίησαν δεν µπόρεσαν να τεκµηριώσουν την αποτελεσµατικότητα της άσκησης στην διαχείριση της κατάθλιψης, ωστόσο όµως δεν αποκλείουν την περίπτωση ότι σε ορισµένα άτοµα η φυσική δραστηριότητα µπορεί να προκαλέσει µείωση των συµπτωµάτων της κατάθλιψης. Τα περισσότερα προγράµµατα άσκησης που σχεδιάστηκαν για να µελετηθεί η επίδραση της στα συµπτώµατα της κατάθλιψης αφορούσαν την θεραπεία της κλινικής κατάθλιψης των ενηλίκων, των εφήβων και των παιδιών (Conroy, Smith & Felthouse, 1982; Doyne et al., 1987; Greist, Klein Eischens, Faris, Gurman & Morgan,1979a; Kavanagh, Shephard, Tuck & Oureshi,1977; Klein, et.al., 1985),την αερόβια άσκηση και κυρίως το τρέξιµο (Kostrubala,1976;Rueter,1979; Greist, Eischens, Klein & Faris, 1979b; Fremot,1983), την επίδραση της αναερόβιας άσκησης στην µείωση της κατάθλιψης (Doyne et al., 1987; Mutrie,1988; Singh, Clements & Fiatrone,1997), όπως επίσης στην επίδραση της σε άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας (Lampinen, Heikkinen & Ruoppila, 2000). 13

17 Ο Kostrubala (1976) ένας ψυχαναλυτικός ψυχαναλυτής και ένας ενθουσιώδης δρο- µέας, πίστευε ότι το τρέξιµο αποτελεί µια καλή µέθοδο για να έρθει σε καλύτερη σχέση ο θεραπευτής µε τον ασθενή του. Ο Rueter (1979) πραγµατοποίησε έρευνα µε οµάδα 18 φοιτητών οι οποίοι παρακολουθούντο για κατάθλιψη, και χωρίστηκαν τυχαία σε δυο οµάδες, όπου στην πρώτη τα άτοµα δεχόταν συµβουλευτική ψυχοθεραπεία για δέκα εβδοµάδες και στην δεύτερη δεχόταν ίδιου τύπου ψυχοθεραπεία και παράλληλα έτρεχαν τρεις φορές την εβδοµάδα µε την ενθάρρυνση ενός αρχηγού. Η µέτρηση της κατάθλιψης έγινε µε την κλίµακα ΒDI (Beck Depression Inventory), και µε την πάροδο δέκα εβδοµάδων τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι η οµάδα που δεχόταν ψυχοθεραπεία παράλληλα µε το τρέξιµο έδειξε µεγαλύτερη βελτίωση στην κατάθλιψη. Το γεγονός όµως ότι η οµάδα τρεξίµατος είχε καλύτερα αποτελέσµατα δεν µπορεί να αποδοθεί ευθέως στην επίδραση της άσκησης και όχι στο γεγονός ότι δεχόταν περισσότερο χρόνο θεραπείας απ ότι η πρώτη οµάδα. Παρόµοια έρευνα µε αυτή του Rueter (1979) πραγµατοποίησε ο Fremot (1983), ο οποίος χώρισε 49 εθελοντές σε τρεις οµάδες, µια οµάδα δεχόταν γνωστική ψυχοθεραπεία για µια ώρα την εβδοµάδα, µια δεύτερη οµάδα έκανε τρέξιµο τρεις φορές την εβδοµάδα για 20 λεπτά κάθε φορά και µε την παρουσία ενός ειδικού, και µια τρίτη οµάδα που συνδύαζε ότι οι δυο παραπάνω, δηλαδή έκανε µια ώρα γνωστική ψυχοθεραπεία την εβδοµάδα και τρεις φορές τρέξιµο για 20 λεπτά. Για τη µέτρηση της κατάθλιψης χρησιµοποιήθηκε η κλίµακα BDI, και τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι υπήρξε ισοδύναµη µείωση στην κατάθλιψη και των τριών οµάδων. Μια από τις καλύτερα σχεδιασµένες µελέτη πραγµατοποιήθηκε από τον Greist και τους συνεργάτες του (1979a), µε στόχο να διερευνηθεί η επίδραση της άσκησης και συγκεκριµένα του τρεξίµατος σε καταθλιπτικά υποκείµενα. Οι ερευνητές τυχαία τοποθέτησαν 28 καταθλιπτικά υποκείµενα σε τρεις οµάδες. Η χρονική διάρκεια της παρέµβασης ήταν δέκα εβδοµάδες. Η πρώτη οµάδα δέχθηκε δέκα συνεδρίες ψυχοθεραπεία συµπεριφορικού τύπου, η δεύτερη οµάδα δέχτηκε ψυχοθεραπεία χωρίς χρονικό περιορισµό προσανατολισµένη σε µεγαλύτερη ενδοσκόπηση (insight) και η τρίτη οµάδα συµµετείχε σε τρέξιµο µε την επίβλεψη υπευθύνου για λεπτά για τρεις φορές την εβδοµάδα. Από τα 28 υποκείµενα της µελέτης τα 13 ήταν άνδρες και τα 15 γυναίκες και ήταν ασθενείς ιδιωτικής κλινικής. Η αξιολόγηση της κατάθλιψης έγινε µε την SCL-90 (Symptom Checklist-90)κλίµακα για την κατάθλιψη. Μετά την πάροδο των δέκα εβδοµάδων η τρίτη οµάδα είχε την ίδια βελτίωση στην κατάθλιψη που είχαν οι δυο άλλες οµάδες που δεχόταν ψυχοθεραπεία. Τα ευρήµατα της µελέτης 14

18 αµφισβητούνται γιατί υπήρχαν µεθοδολογικά προβλήµατα τα οποία επέδρασαν στην εσωτερική και εξωτερική εγκυρότητα των αποτελεσµάτων. Ως αναφορά στην εσωτερική εγκυρότητα υπήρχε το πρόβληµα ότι ο υπεύθυνος της οµάδας τρεξίµατος ήταν ένας απλός δροµέας σε σχέση µε τους θεραπευτές των άλλων δυο οµάδων οι οποίοι ήταν ειδικοί ψυχοθεραπευτές, και ότι η οµάδα τρεξίµατος είχε µεγαλύτερη χρονική διάρκεια επαφή µε το θεραπευτή της. Επίσης δεν ήταν ξεκάθαρο σε τι οφειλόταν η βελτίωση της οµάδας τρεξίµατος, αν δηλαδή αυτή σχετιζόταν µε το αίσθηµα υπεροχής και της τοποθέτησης στόχου, µε την κοινωνική διαντίδραση των µελών ή ήταν αποτέλεσµα της βελτίωσης της φυσικής κατάστασης. Τα ευρήµατα της προηγούµενης µελέτης ότι πιθανόν το τρέξιµο να αποτελεί αποτελεσµατικότερη θεραπεία απ ότι οι παραδοσιακές θεραπείες οδήγησε τον Greist και τους συνεργάτες του σε µια παραπλήσια µελέτη (Klein, et al., 1985). Σε αυτή την µελέτη οι ερευνητές εξίσωσαν τον χρόνο επαφής των υποκειµένων της έρευνας µε τους θεραπευτές. Στην µελέτη αυτή 75 καταθλιπτικά χωρίστηκαν τυχαία κατανοµή σε τρεις οµάδες, µια οµάδα ψυχοθεραπείας, µια οµάδα διαλογισµού, και µια τρίτη οµάδα τρεξίµατος. Μετά από παρέµβαση 12 εβδοµάδων και επανεξέταση µετά από εννέα µήνες, όλα τα ερευνητικά υποκείµενα των τριών οµάδων παρουσίασαν παρόµοια µείωση των επιπέδων της κατάθλιψης. Τα αποτελέσµατα της µελέτης συµφωνούν µε εκείνα της προηγούµενης έρευνας του Greist et al., (1979a), ωστόσο δεν φάνηκε σε αυτή την δεύτερη µελέτη κάποια µεγαλύτερη επίδραση στην κατάθλιψη κάποιας µεθόδου σε σχέση µε τις δυο άλλες. Ερευνητικοί σχεδιασµοί µε λίγα υποκείµενα έδειξαν θετικά αποτελέσµατα στην κατάθλιψη µετά από συµµετοχή των ασθενών σε πρόγραµµα άσκησης (τρέξιµο) (Blue,1979; Doyne,Chambless & Beutler,1983;Buffone,1981). Ο Blue (1979) επέλεξε το τρέξιµο για δυο ασθενείς του όταν η προηγούµενη παραδοσιακή θεραπευτική παρέµβαση µε την χρήση φαρµάκων απέτυχε. Οι δύο ασθενείς έδειξαν µείωση της κατάθλιψης µετά από εννέα βδοµάδες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα τρεξίµατος. Ο Doyne και οι συνεργάτες του (1983) πραγµατοποίησαν µελέτη µε τρεις ασθενείς που είχαν διάγνωση µείζονος κατάθλιψης και χρησιµοποίησαν για άσκηση εργοποδήλατα µαζί µε την χρήση placebo. Τα αποτελέσµατα της µελέτης έδειξαν βελτίωση της ψυχικής διάθεσης των υποκειµένων µε διάρκεια κάτι που φάνηκε σε επανεξέταση που πραγµατοποιήθηκε τρεις µήνες µετά. Μια άλλη έρευνα µε λίγα κατάθλιπτικά υποκείµενα πραγµατοποιήθηκε από τον Buffone (1981). Οι συµµετέχοντες στην έρευνα αξιολογήθηκαν 4 εβδοµάδες πριν τους δοθεί ένα συνδυασµένο πρόγραµ- 15

19 µα γνωστικής ψυχοθεραπείας µε τρέξιµο. Οι µετρήσεις έγιναν µε την κλίµακα BDI και έδειξαν µια αρχική µείωση της κατάθλιψης, όµως σε επανεξέταση που έγινε δυο µήνες µετά αποκάλυψε αύξηση των αρχικών επιπέδων της κατάθλιψης, και µη προσκόλληση των υποκειµένων στην άσκηση. Οι Hartz, Wallace και Cayton (1982) διερεύνησαν την επίδραση της αερόβιας άσκησης σε 7 καταθλιπτικούς ασθενείς που παρακολουθούσαν πρόγραµµα εξωτερικής περίθαλψης. Ο ερευνητικός τους σχεδιασµός περιελάµβανε δύο φάσεις θεραπείας και δυο µη θεραπευτικές φάσεις. Βελτίωση παρατηρήθηκε σε τρεις ασθενείς µετά την συµµετοχή τους στο της πρόγραµµα αερόβιας άσκησης. Στην επανεξέταση κατά την φάση που δεν παρεχόταν θεραπεία η κατάθλιψη δεν επανήλθε στα αρχικά επίπεδα για τους συµµετέχοντες. Ο Morgan διερεύνησε την επίδραση της κατάθλιψης στο ψυχοκινητικό επίπεδο των ασθενών µε κατάθλιψη (Morgan,1968;Morgan,1969;Morgan,1970). Τα συµπεράσµατα στα οποία κατέληξε είναι παρόµοια µε αυτά άλλων ερευνών που υποστηρίζουν ότι το χαµηλότερο επίπεδο µυϊκής αντοχής είναι συνδεδεµένο µε µέγιστη ψυχοπαθολογία. Σε κάθε περίπτωση η απουσία διαφορών στο λίπος του σώµατος, στο χρόνο αντίδρασης και στη µυϊκή δύναµη συνεπάγεται ότι ψυχοκινητική επιβράδυνση στους καταθλιπτικούς ασθενείς, και ίσως είναι καθρέφτης της συναισθηµατικής τους κατάστασης (Morgan, 1994). Σε βελτίωση της κατάθλιψης µετά από την συµµετοχή σε αθλητικά προγράµµατα αερόβιας άσκησης αποτιµήθηκε σε ασθενείς µε διάγνωση κατάθλιψης που βρισκόταν σε ψυχιατρικές κλινικές (Conroy, Smith & Felthouse,1982; Martinsen, Medhus & Sandvik,1985; Taylor, Sallis & Needle,1985; Mutrie,1988; Martinsen,2000; Mayer & Brooks 2000). Ο Martinsen και οι συνεργάτες του (1985) µελέτησαν 49 ασθενείς που βρισκόταν σε πρόγραµµα εσωτερικής διαµονής και σύµφωνα µε το DSM-III έπασχαν από µείζονα κατάθλιψη, χωρίς άλλες ψυχωτικές διαταραχές, και µε µέσο όρο ηλικίας τα 40 χρόνια. Με τυχαία κατανοµή τα υποκείµενα χωρίστηκαν σε δυο οµάδες, η µια οµάδα συµµετείχε σε πρόγραµµα αερόβιας άσκησης και η άλλη αποτέλεσε την οµάδα ελέγχου. Η οµάδα άσκησης για 6-9 εβδοµάδες, τρεις φορές την εβδοµάδα, και για 1 ώρα την κάθε φορά συµµετείχε σε πρόγραµµα γρήγορου περπατήµατος ή τρεξίµατος. Όση ώρα η οµάδα άσκησης εκτελούσε το πρόγραµµα της η οµάδα ελέγχου συµµετείχε σε πρόγραµµα εργοθεραπείας. Οι δυο οµάδες βρισκόταν υπό την επίβλεψη ειδικών µε παράλληλη ψυχοθεραπεία οµαδική η ατοµική και οι περισσότεροι ασθενείς βρισκόταν σε φαρµακευτική αντικαταθλιπτική αγωγή. Οι ερευνητές για την εκτίµηση της κατά- 16

20 θλιψης χρησιµοποίησαν την κλίµακα CPRS και την κλίµακα BDI. Τα αποτελέσµατα έδειξαν βελτίωση της φυσικής κατάστασης των ατόµων της οµάδας άσκησης και καµιά µεταβολή στην οµάδα ελέγχου. Ως αναφορά στην κατάθλιψη φάνηκε αξιοσηµείωτη µείωση στις τιµές των δύο οµάδων µε µεγαλύτερη αυτή της οµάδας άσκησης, και τα αποτελέσµατα ήταν καλύτερα για τους άνδρες και ως προς την φυσική κατάσταση και ως προς την κατάθλιψη. Ο Mutrie (1988) χρησιµοποίησε δείγµα 24 ασθενών, χωρίς όµως να έχει αρχική επίσηµη διάγνωση, κάτι που θεωρήθηκε αδυναµία της µελέτης του, και για την µέτρηση της κατάθλιψης χρησιµοποιήθηκε η κλίµακα BDI. Ο ερευνητής δηµιούργησε τρεις οµάδες, µια οµάδα άσκησης µε βάρη και διατάσεις, µια οµάδα αερόβιας άσκησης, και µια οµάδα ελέγχου, µε συχνότητα άσκησης τρεις φορές την βδοµάδα. Μετά από τέσσερις εβδοµάδες οι δυο οµάδες άσκησης παρουσίασαν µεγαλύτερη µείωση στις τιµές της BDI, µε µεγαλύτερη εκείνη της αερόβιας άσκησης. Την ίδια χρονιά (1988) ο Farmer και οι συνεργάτες του παρουσίασαν έρευνα που αφορούσε 1900 άτοµα µε πρoϋπάρχουσα κατάθλιψη. Στην επανεξέταση που τους έγινε µετά από 8 χρόνια και αφού ελήφθησαν υπ όψη δηµογραφικές και ιατρικές µεταβλητές, φάνηκε ότι υπήρξε αποφυγή της κατάθλιψης των ατόµων µετά από συνηθισµένη φυσική δραστηριότητα, και το µέγεθος της επίδρασης είχε να κάνει µε το φύλο και το αρχικό επίπεδο της κατάθλιψης. Παρόλα τα προβλήµατα που υπάρχουν στην προσπάθεια αξιολόγησης των επιδράσεων της άσκησης στην κατάθλιψης από τις µετα-αναλύσεις που έχουν γίνει φάνηκε µείωση των επιπέδων κατάθλιψης σε ένα αριθµό µελετών µε ποικιλία εξαρτηµένων µεταβλητών και µε µια ποικιλία συνθηκών ελέγχου (Craft & Landers 1998; McDonald & Hogdon, 1991; North, McCullagh & Tran,1990). Γενικά έχει αποδειχτεί ότι η άσκηση επιδρά θετικά στην µείωση της ήπιας και µέτριας κατάθλιψης των κλινικά καταθλιπτικών ασθενών (Plante,1993;Martinsen, 2000), και όπως έχει φανεί ερευνητικά, µεγαλύτερες ποσότητες άσκησης και αφιέρωσης του ελεύθερου χρόνου σ αυτή, είναι συνδεδεµένη µε µείωση των συµπτωµάτων της κατάθλιψης. 17

21 2.1.3 Βιολογικοί µηχανισµοί ερµηνείας της ανακουφιστικής δράσης της άσκησης στην κατάθλιψη Ένας αριθµός βιολογικών και ψυχολογικών µηχανισµών προτάθηκαν προκειµένου να βρεθεί και να ερµηνευθεί η σχέση που συνδέει την άσκηση και την ψυχική υγεία (Plante, 1993). Ο άνθρωπος σαν ένας σωµατικός και ψυχολογικός οργανισµός, στον οποίο η κληρονοµικότητα, οι εµπειρίες της παιδικής ηλικίας, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας,η σχέση του µε το περιβάλλον,, τα διάφορα γεγονότα της ζωής του, και η φύση του κεντρικού νευρικού του συστήµατος και των ορµονικών αδένων αλληλοεπιδρούν κάθε στιγµή (Flach, 1974). Η σύνδεση µυαλού-σώµατος έγινε από τον 3 ο και 4 αιώνα π.χ από τον Ιπποκράτη, τον Πλάτωνα, και τον Αριστοτέλη, όµως µόλις πρόσφατα βλέπουµε µια τεράστια αύξηση της ψυχοσωµατικής ιατρικής σαν Ολιστική Ιατρική, όπου η σωµατική και η ψυχική αρρώστια αντιµετωπίζονται και κατανοούνται µέσα από αυτό το ολιστικό σύστηµα. Έχουν προταθεί διάφορες βιολογικές θεωρίες που διερευνούν την σχέση ψυχικής υγείας και άσκησης. Στα πρώτα χρόνια διατυπώθηκε από τους Von Euler και Soderberg (1956) (1957) η θεωρία της αύξησης της θερµοκρασίας στο εγκεφαλικό στέλεχος που έχει σαν συνέπεια αυτό να οδηγεί σε µια κατάσταση χαλάρωσης. Οι έρευνες τα τελευταία χρόνια στον τοµέα της κατάθλιψης έχουν στραφεί στην βιολογική της πλευρά. Αν και οι βιολογικοί µηχανισµοί µε τους οποίους εκδηλώνεται η κατάθλιψη είναι περίπλοκοι, σήµερα θεωρείται ότι στην εκδήλωση της εµπλέκονται κυρίως οι νευροδιαβιβαστές (δηλαδή µόρια που µεταφέρουν χηµικά και ηλεκτρικά µηνύµατα των κυττάρων του εγκεφάλου). Οι διαταραχές στην έκκριση των τριών µονοαµινών νευροδιαβιβαστών, της σεροτονίνης της ντοπαµίνης και της νορεπινεφρίνης συνδέθηκε µε την κατάθλιψη και µε άλλες ψυχολογικές διαταραχές (Dunn & Dishman,1991), ενώ σε πειράµατα που έγιναν µε ποντίκια φάνηκε βελτίωση της νορεπινεφρίνης του εγκεφάλου τους µετά από αύξηση της δραστηριότητας τους (Brown & van Huss,1973). ιάφορες υποθέσεις έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της σύνδεσης της µείωσης της κατάθλιψης µε την αύξηση του µεταβολισµού των αµινών, που πιθανόν να προέρχεται από την άσκηση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι µετά από έντονη άσκηση βρέθηκε αύξηση της ντοπαµίνης και νορεπινεφρίνης σε διάφορα µέρη του εγκεφάλου, όπως είναι µεσοεγκέφαλος, ο εγκεφαλικός φλοιός και ο υποθάλαµος(mazzeo,1991). Tρεις µονοαµίνες νευροδιαβιβαστές έχει υποτεθεί ότι πιθανόν να παίζουν ρόλο στην αντικατα- 18

22 θλιπτική επίδραση της άσκησης, η νορεπινεφρίνη (Sime,1984;Ransford,1982),η ντοπαµίνη (Lipton,1974), και η σεροτονίνη (Barchas & Freedman,1963). Τα ερευνητικά δεδοµένα σε σχέση µε την επίδραση της άσκησης στο επίπεδο της νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο είναι αντιφατικά. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το επίπεδο της αυξάνεται µε την κολύµβηση (Chaouloff,1989), ενώ άλλοι λένε ακριβώς το αντίθετο ότι η κολύµβηση (Barchas & Friedman, 1963) και το γρήγορο τρέξιµο (Gordon, Spector, Sjoerdsma & Udenfriend,1966) εξαντλούν τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο.ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η άσκηση µακράς διάρκειας όπως κολύµβηση (Ostman & Nyback,1976) ή το τρέξιµο (Brown & van Huss, 1973; Brown et al.,1979, Dishman et al.,1997) διατηρούν ή αυξάνουν το επίπεδο της νορεπινεφρίνης. Οι προηγούµενες ανασκοπήσεις των (Ransford,1982; Morgan,1985) έδειξαν ότι η υπόθεση των αµινών είναι υποστηρίξιµη αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα,και το ίδιο υποστηρίζει ο Nieman(1995) στο βιβλίο του Fitness and Sports Medicine, µε την πρόταση να διερευνηθούν οι σοβαρές ενδείξεις που υπάρχουν σχετικά µε την υπόθεση των αµινών. Μια άλλη υπόθεση που σχετίζεται µε την επίδραση της άσκησης στους βιολογικούς µηχανισµούς είναι αυτή των ενδορφινών (North et al., 1990). Οι ενδορφίνες παράγονται στην υπόφυση του εγκεφάλου και σε άλλους ιστούς του σώµατος και έχουν παρόµοια δράση µε την µορφίνη στην µείωση του πόνου και στην δηµιουργία ευφορικής κατάστασης (Νοrth et al., 1990; Morgan, 1985; Markoff, Ryan & Young,1982; Farrell, 1981).Aν και η υπόθεση της επίδρασης των οποιούχων ήταν η επικρατούσα την δεκαετία του 70 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 80, µόλις τα τελευταία χρόνια συνδέθηκαν µε την µείωση της αρνητικής διάθεσης, αλλά όχι µε την αύξηση της θετικής διάθεσης (Plante,1993; Farrell et al., 1982; Haier, Quaid & Mills, 1981; Hughes, 1984). Σε µελέτη µε ποντίκια βρέθηκε ότι άσκηση είναι συνδεδεµένη θετικά µε την αύξηση των οπιούχων (ενδορφινών στον εγκέφαλο). Από τα οποιούχα το µεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η β-ενδορφίνη η οποία και συνεισφέρει στην ρύθµιση της πίεσης του αίµατος, στην αίσθηση του πόνου και στον έλεγχο της θερµοκρασίας του σώµατος. Η β-ενδορφίνη εκκρίνεται στον υποθάλαµο και στο µεταιχµιακό σύστηµα του εγκεφάλου περιοχές που σχετίζονται µε το συναίσθηµα και την συµπεριφορά (Nieman,1995). Κατά την διάρκεια έντονης άσκησης η σχετικά µε την υπόφυση παραγωγή της β-ενδορφίνης αυξάνεται οδηγώντας την αύξηση της συγκέντρωσης της στο αίµα. Ερευνητές βρήκαν ότι η β-ενδορφίνη δεν αυξάνεται όταν η ένταση της 19

23 άσκησης δεν ξεπερνά το 75% της µέγιστης πρόσληψης του οξυγόνου (VO 2 max) και η διάρκεια της δεν ξεπερνά την µία ώρα (Schwarz & Kindermann,1992). Παρατείνοντας την υποµέγιστης ένταση άσκηση βρέθηκαν τα επίπεδα των β-ενδορφινών στον εγκέφαλο των ποντικών αυξηµένα και βελτιωµένη την αντοχή στον πόνο (Nieman, 1995). Αν και υπάρχει η πλατιά διαδεδοµένη άποψη ότι οι ενδορφίνες που παράγονται κατά την διάρκεια της άσκησης προκαλούν ευφορία οι ερευνητές διαφωνούν µε βάση τα στοιχεία των ερευνών. Στο επίκεντρο αυτής της διαφωνίας βρίσκεται ο τρόπος µέτρησης των β-ενδορφινών (North et al., 1990; Nieman, 1995). Ο τρόπος µέτρησης τους πραγµατοποιείται µε την αλλαγή της συγκέντρωσης που έχουν στο ορό του αίµατος (North, et al., 1990; Farell, et. al.,1982) ή µπλοκάροντας τους υποδοχείς των ενδορφινών µε ναλαξόνη (North, et.al., 1990). Αυτές οι τεχνικές δεν µετρούν τις αλλαγές των ενδορφινών στο Κ.Ν.Σ (Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα), αλλά µόνον επιφανειακές αλλαγές και ο Μοrgan (1985) δηλώνει ότι η σχέση ανάµεσα στα επίπεδα των ενδορφινών του εγκεφάλου και του πλάσµατος του αίµατος είναι µικρή (North, et.al., 1990). Όµως οι έρευνες που έχουν γίνει µε ζώα έδειξαν ότι η συγκέντρωση των β-ενδορφινών στον εγκέφαλο αυξάνεται κατά την διάρκεια της άσκησης (Nieman 1995;Thoren, Floras, Hoffmann & Seals,1990). Σε άλλες έρευνες φάνηκε ότι η επαναλαµβανόµενη δραστηριοποίηση του ενδογενούς συστήµατος των οποιούχων από την άσκηση οδηγεί σε ανάκληση του φαινοµένου και σε ανθεκτικότητα παρόµοια αυτής που προκαλεί η παρατεταµένη χρήση ναρκωτικών (Salmon, 2001; Christie & Chesher, 1982; Christie, Trisdikoon & Chesher, 1982). Η µέχρι τώρα έρευνα δεν έχει διερευνήσει επαρκώς την σχέση ανάµεσα στην άσκηση και την ψυχική υγεία. Για παράδειγµα τα ίδια ψυχολογικά κέρδη επιφέρει η αερόβια και η αναερόβια άσκηση (Doyne et al., 1987), και θα πρέπει πάντοτε να έχουµε κατά νου ότι τα ψυχολογικά κέρδη συνδέονται µε την αντιλαµβανόµενη φυσική κατάσταση συγκριτικά µε την ακριβή φυσική κατάσταση (Plante,1993; King et al., 1989). Όλοι οι ερευνητές στα τελικά τους συµπεράσµατα συµφωνούν ότι ο τοµέας της βιολογικής επίδρασης της άσκησης πάνω στην κατάθλιψη πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω. 20

24 2.1.4 Ψυχολογικοί µηχανισµοί ερµηνείας της ανακουφιστικής δράσης της άσκησης στην κατάθλιψη Πολλές ψυχολογικές θεωρίες διατυπώθηκαν στην προσπάθεια να ερµηνευτεί η αντικαταθλιπτική δράση της άσκησης. Ένας από τους πιο συχνά προτεινόµενους µηχανισµούς για την αντικαταθλιπτική επίδραση της άσκησης είναι η θετική γνωστική - συµπεριφορική αλλαγή των υποκειµένων, που αποτελεί συχνή εµπειρία των ασκουµένων(greist et al.,1979a, Griest et al., 1979b; Huges, 1984, Ransford,1982). O γνωστικός - συµπεριφορικός µηχανισµός της αντικαταθλιπτικής επίδρασης της άσκησης στηρίζεται σε θεωρητικό µοντέλο του Beck το οποίο είναι δοµηµένο πάνω σε τρία στοιχεία. Στις αυτοµατοποιηµένες αρνητικές σκέψεις, στα συστηµατοποιηµένα λογικά σφάλµατα, και στην παρουσία καταθλιπτικογενών σχηµάτων (North et al., 1990). Ο Weinstein και Μayers (1983) υποστήριξαν ότι η αντικαταθλιπτική επίδραση της άσκησης γίνεται σε δύο επίπεδα, το ένα έχει να κάνει µε τις αλλαγές που είναι φανερές στο επίπεδο της συµπεριφοράς, και το άλλο στις αλλαγές που γίνονται στο γνωστικό process.οι ίδιοι υποστήριξαν ότι το τρέξιµο πιθανόν να προκαλεί µία διακοπή ή ένα µετασχηµατισµό σ ένα δυσπροσάρµοστο γνωστικό µοντέλο. Η αλλαγή σ αυτό το δυσπροσάρµοστο γνωστικό µοντέλο πιθανόν να οφείλεται σε µια σειρά άλλων µεταβλητών που επηρεάζονται από την αθλητική δραστηριότητα, όπως είναι η συµµετοχή σε µια δύσκολη δραστηριότητα, η αυξανόµενη αίσθηση αυτοαποτελεσµατικότητας,το συναίσθηµα της επιτυχίας, η αυξανόµενη αίσθηση εσωτερικού ελέγχου. Ο Sonstroem (1982) υποστήριξε ότι πιθανόν ένας τρόπος που η άσκηση βοηθάει την βελτίωση της κατάθλιψης είναι µέσα από την βελτίωση της αυτοεκτίµησης που αποκτάται µέσα από την εκτέλεση καθηκόντων που αναλαµβάνουν οι συµµετέχοντας σε αυτή. Ο Greist και οι συνεργάτες του (1981) κάνουν ειδική αναφορά στην αίσθηση της κυριαρχίας που αισθάνονται οι δροµείς και υποστηρίζουν ότι σ αυτή την αίσθηση οφείλεται η αντικαταθλιπτική δράση της άσκησης. Ο Seligman (1975) διατύπωσε µια θεωρία που συνοψίζεται στην έκφραση learned helplessness που αργότερα επεκτάθηκε από τους Abramson,Seligman, και Teasdale (1978). Αυτοί υποστήριξαν την άποψη ότι, η κατάθλιψη αποτελεί την φυσική συνέπεια επανειληµµένων εµπειριών, όπου το άτοµο δεν έχει έλεγχο πάνω σ αυτά που συµβαίνουν στην ζωή του. Πιστεύουν ότι οι άνθρωποι θέλουν να έχουν την αίσθηση του ελέγχου πάνω τα θετικά και αρνητικά γεγονότα της ζωής τους, και αυτό 21

25 αποτελεί άµυνα εναντίον της κατάθλιψης. Όταν οι άνθρωποι που ασκούνται έχουν ένα εξατοµικευµένο πρόγραµµα µε ατοµικούς στόχους που είναι ταυτόχρονα ενδιαφέροντες και ρεαλιστικοί, η εκπλήρωση αυτών των στόχων δίνει την αίσθηση της κυριαρχίας και της υπεροχής. Την ίδια άποψη διατύπωσαν οι Robbins, και Joseph (1985), και την συνέδεσαν µε το αρνητικό συναίσθηµα που έχουν όσοι για κάποιο λόγο σταµατούν την άσκηση. Μια από τις ποιο αξιόλογες θεωρίες που αφορούν στο γνωστικό συµπεριφορικό µοντέλο είναι αυτή που διατυπώθηκε από τον Bandura (1977), και η οποία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι όταν κυριαρχούν σε κάτι που το αντιλαµβάνονται σαν δύσκολο, αυτό επιδρά θετικά στην ψυχολογική τους κατάσταση και έχει σαν συνέπεια να αυξάνεται η αυτοπεποίθηση, η αποτελεσ- µατικότητα, και η ικανότητα τους να λύνουν τα προσωπικά τους προβλήµατα. Μια άλλη κατεύθυνση στην προσπάθεια ερµηνείας της αντικαταθλιπτικής δράσης της άσκησης αφορά στην κοινωνική διαντίδραση σύµφωνα µε την οποία το άτοµο αντλεί ευχαρίστηση από την κοινωνική διαντίδραση του µε τους άλλους ασκούµενους. Ο North και οι συνεργάτες του (1990) υποστήριξαν ότι η κοινωνική διαντίδραση µοιάζει περισσότερο ενδιαφέρουσα κατά την εκκίνηση ενός προγράµµατος άσκησης (λειτουργεί δηλαδή σαν εξωτερικός παρακινητής), ενώ ο Sachs (1981) εξηγεί την αντικαταθλιπτική επίδραση της άσκησης µε την έννοια του περισπασµού, και του ελεύθερου χρόνου, και υποστηρίζει ότι η άσκηση αποσπά το άτοµα από τα καθηµερινά του προβλήµατα που πιθανόν να του δηµιουργούν την αρνητική διάθεση Όργανα µέτρησης της κατάθλιψης Για την αποτίµηση της κατάθλιψης εξετάστηκαν τρία ερωτηµατολόγια αυτόαξιολόγησης που κρίθηκαν τα πιο κατάλληλα για την παρούσα έρευνα, και τα οποία χρησιµοποιήθηκαν σε προηγούµενες µελέτες για την επίδραση της άσκησης (αερόβιας και αναερόβιας ) στην κατάθλιψη υγιών και κλινικών πληθυσµών. Οι κλίµακες που εξετάστηκαν ήταν το SDS (Self-Depression Scale) του Ζung (1965), το BDI-ΙΙ (Βeck Depression Inventory) του Βeck και των συνεργατών του (1961), και το ΡΟΜS(Profile of Mood States) του McNair, et al.,(1971).η κλίµακα του Zung SDS, και η κλίµακα ΒDI-ΙΙ έχουν λίγες διαφορές µεταξύ τους, και σε µελέτη των Meites, Lovallo,και Pishkin (1980) βρέθηκε ότι η συσχέτιση µεταξύ τους ήταν.60, ενώ υπάρχει επικάλυψη των περιεχοµένων τους σε ποσοστό 75%. Οι δυο κλίµακες περιγράφουν την κατάθλιψη των ατόµων την στιγµή που τις συµπληρώνουν, και έτσι 22