ΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΉ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Transcript

1 ΟΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΉ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ηµητρόπουλος Ανδρέας - Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου Σπηλιωτόπουλος Επαµεινώδας - Εγχειρίδιο ιοικητικού ικαίου Σπυριδάκης Ι. Σ. - Γενικές Αρχές Γεωργιάδης - Σταθόπουλος - Αστικός Κώδικας Κεραµέας Κ.. - Αστικό ικονοµικό ίκαιο Μπέης Κωνσταντίνος - Μαθήµατα Πολιτικής ικονοµίας, Θεµελιακές Έννοιες Καρράς Αργύρης - Ποινικό ικονοµικό ίκαιο Ανδρουλάκης Νικόλαος Γενικό Μέρος του Ποινικού ικαίου ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Γενικά Σύµφωνα µε την «παραδοσιακό» διαχωρισµό της νοµικής θεωρίας το δίκαιο διακρίνεται σε ιδιωτικό και δηµόσιο. Ο διαχωρισµός αυτός έχει τις ρίζες του στο

2 αρχαίο ελληνικό και ρωµαικό δίκαιο. Η κλασική νοµική επιστήµη έδωσε στην διάκριση αυτή ένα νέο περιεχόµενο, διαφορετικό από αυτό που είχε αρχικά. Η διάκριση σε δηµόσιο και ιδιωτικό δίκαιο θεµελιωνόταν πλέον στην αντίθεση κράτους και κοινωνίας. Το δηµόσιο δίκαιο ρυθµίζει τις σχέσεις υποκειµένων, από τα οποία το ένα, το Κράτος, βρίσκεται σε θέση υπεροχής, ενώ το ιδιωτικό ρυθµίζει τις σχέσεις υποκειµένων που είναι ισοδύναµα µεταξύ τους. Αυτό ακριβώς το στοιχείο έδινε στο δηµόσιο δίκαιο τον καταναγκαστικό του χαρακτήρα. Η ελευθερία που αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό του ιδιωτικού δικαίου, αποτέλεσε κατάκτηση της αστικής τάξης και αξίωνε την αποχή του Κράτους από παρεµβάσεις στις ιδιωτικές σχέσεις. Νοείται σαν ελευθερία απέναντι στην κρατική εξουσία, όχι σαν ελευθερία απέναντι στην κοινωνία. Τα ατοµικά δικαιώµατα είχαν δηµόσιο χαρακτήρα και δεν ίσχυαν στο ιδιωτικό δίκαιο. Προστατεύονταν συνταγµατικά έναντι του κράτους αλλά η προστασία τους στο ιδιωτικό δίκαιο επαφιόταν στον κοινό νοµοθέτη. Η ζωή και η ιδιοκτησία προστατεύονταν από τον κοινό νοµοθέτη µε διάφορες ρυθµίσεις όχι όµως και οι ατοµικές ελευθερίες. Έτσι τα θεµελιώδη δικαιώµατα δεν περιείχαν αρχές καθολικές και απαραβίαστες και η ανθρώπινη αξία δεν είχε απόλυτο χαρακτήρα. Το ιδιωτικό δίκαιο επέτρεπε την παραβίαση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και την επικράτηση του δικαίου του ισχυρότερου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσµα να ασκηθεί δριµύτατη κριτική κατά του ιδιωτικού δικαίου από τους γάλλους νοµικούς που κατηγόρησαν τον γαλλικό αστικό κώδικα για ανεπάρκεια και αντιδηµοκρατικότητα. Η εξέλιξη των κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών και η επικράτηση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος είχαν σαν αποτέλεσµα την µετατροπή του ιδιωτικού δικαίου. Ο εκδηµοκρατισµός του πολιτεύµατος είχε σαν συνέπεια την σταδιακή επέκταση των θεµελιωδών δικαιωµάτων και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όπως τονίζει ο Γ. Κασιµάτης, η ιστορικοπολιτική αυτή διαδικασία οδήγησε µεταξύ άλλων στην διεύρυνση των αρχών της καλής πίστης, των χρηστών ηθών, της απαγόρευσης κατάχρησης δικαιώµατος, στην διαµόρφωση ιδιωτικού δικαίου συµφύτων ορίων, στην άσκηση της ελευθερίας (κοινωνική στροφή του ιδιωτικού δικαίου), την διαµόρφωση των θεσµών του εργατικού δικαίου για την προστασία των εργαζοµένων κατά του εργοδότη και ιδιαίτερα θεσµών, όπως η απεργία ως έκφραση διευρυµένης ελευθερίας κατά τρίτου κλπ. Το 1945 δηµοσιεύτηκε η µελέτη του Γάλλου νοµικού R.M. Savatie. Από τότε γίνεται λόγος για δηµοσιοποίηση του ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή για παρέµβαση του νοµοθέτη στις διαπροσωπικές σχέσεις και ρύθµιση τους µε αναγκαστό δίκαιο. Έτσι η εξουσία ρύθµισης, κυρίως κατά το µέτρο που θίγεται η ανθρώπινη αξία, φεύγει πλέον από τα συµβαλλόµενα µέρη. Ως δηµοσιοποίηση του ιδιωτικού δικαίου χαρακτηρίζεται η εισαγωγή του στοιχείου του καταναγκασµού, χαρακτηριστικό στοιχείο του δηµοσίου δικαίου κατά την κλασική νοµική θεωρία, στο ιδιωτικό δίκαιο στο δίκαιο δηλαδή της ελευθερίας. Η εξέλιξη αυτή του ιδιωτικού δικαίου, ήταν µια συνεχής επέκταση της αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας και των θεµελιωδών δικαιωµάτων στις σχέσεις µεταξύ των ανθρώπων. Η αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας διαχέεται σε όλο το ιδιωτικό δίκαιο, και η στενή σχέση της µε την εξέλιξη του ιδιωτικού δικαίου επιβάλλει τον όρο όχι δηµοσιοποίηση αλλά εξανθρωπισµός του ιδιωτικού δικαίου. Αλλά η εξέλιξη των κοινωνικοοικονοµικών και πολιτικών συνθηκών, είχε σαν αποτέλεσµα την µεταβολή και του δηµοσίου δικαίου. Η µεταβολή του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, η δηµοκρατικοποίηση της δηµοκρατίας, είχε σαν αποτέλεσµα την αλλαγή του συνταγµατικού δικαίου, τόσο στο οργανωτικό του µέρος στον τοµέα που

3 αναφέρεται στην δοµή και στην λειτουργία του πολιτεύµατος, όσο και στο µέρος που αναφέρεται στα θεµελιώδη δικαιώµατα. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα θεσµοποιούνται, αντικειµενοποιούνται. Η προσθήκη των κοινωνικών δικαιωµάτων, η αναγωγή των θεµελιωδών δικαιωµάτων σε προγραµµατικές αρχές του Κράτους, η τεράστια εξέλιξη της κοινωνικής νοµοθεσίας αποτελούν τις χαρακτηριστικότερες πλευρές αυτής της µορφής αντικειµενικοποίησης. Η επέκταση της αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας στο δηµόσιο δίκαιο και η προστασία από αυτό των θεµελιωδών δικαιωµάτων, οδήγησαν στον εξανθρωπισµό του δηµοσίου δίκαιου στην ιδιωτικοποίηση του. Ιδιωτικοποίηση σηµαίνει εισχώρηση του στοιχείου της ελευθερίας στο δηµόσιο δίκαιο, το δίκαιο του καταναγκασµού. Ελευθερία για το κράτος, αφού δεν δεσµεύεται πια να απέχει από την σφαίρα της ιδωτικής ζωής, αλλά αντίθετα µπορεί να επεµβαίνει για να προστατεύει τα θεµελιώδη δικαιώµατα. Ελευθερία και για τους πολίτες στο πεδίο των σχέσεων τους µε το κράτος, που οφείλεται στην δηµοκρατικοποίηση του κράτους. Η δηµοκρατικοποίηση του κράτους είχε σαν αποτέλεσµα την δηµοκρατικοποίηση του δηµοσίου δικαίου που έχασε µε αυτό τον τρόπο τον καταναγκαστικό του χαρακτήρα. Η δηµοσιοποίηση του ιδιωτικού και η ιδιωτικοποίηση του δηµοσίου οδήγησαν στην αποσηµασιοποίηση της διάκρισης σε ιδιωτικό και δηµόσιο δίκαιο και στην δηµιουργία ενός κοινού δικαίου το οποίο βασίζεται στην ανθρωπιστική αρχή. Η αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου, αποτελεί την καταστατική αρχή της έννοµης τάξης, από την οποία απορρέουν όλες οι θεµελιώδεις αρχές. Στο Σύνταγµα µας κατοχυρώνεται στο άρθρο 2παρ1 «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Πέρα από την καταστατική αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου, άλλες θεµελιώδεις αρχές του Συντάγµατος είναι η ελευθερία και η ισότητα που αποτελούν το περιεχόµενο της καταστατικής αρχής και η αρχή της λαικής κυριαρχίας που αποτελεί την βάση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Θεµελιώδεις αρχές του Συντάγµατος είναι οι διατάξεις που έχουν γενικότερο περιεχόµενο και µεγαλύτερη αξία από τις άλλες. Παρόλο που έχει γίνει δεκτό ότι όλες οι διατάξεις του Συντάγµατος έχουν την ίδια τυπική δύναµη, οι θεµελιώδεις αρχές είναι τόσο σηµαντικές που µπορούµε να µιλάµε για ένα Σύνταγµα µέσα στο Σύνταγµα. Αντανάκλαση των θεµελιωδών αρχών του Συντάγµατος στην περιοχή του κοινού δικαίου, είναι οι γενικές αρχές του δικαίου το περιεχόµενο των οποίων, διαπλάθεται και οριοθετείται από τις επιταγές των θεµελιωδών αρχών. Με τον όρο γενικές αρχές του δικαίου, νοούνται οι κανόνες που εφαρµόζονται σε όλο το δίκαιο, τόσο στο ιδιωτικό όσο και στο δηµόσιο. Αυτό αποδεικνύει την ενότητα του δικαίου και τον προσανατολισµό του στην προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων, έχοντας σαν καταστατική αρχή, την αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας.. 1. Η αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας Α. Έννοια και περιεχόµενο Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας θεµελιώνεται στο άρθρο 2παρ1 του Συντάγµατος Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας Ανθρώπινη αξία ως έννοια γένους είναι το σύνολο των γενικών υλικών,πνευµατικών

4 και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους. Πολλά διεθνή συµβατικά κείµενα όπως το Προοίµιο του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών, η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το Καταστατικό της ιεθνούς Οργανώσεως Εργασίας, το ιεθνές Σύµφωνο των Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων κλπ, όπως και πολλοί συγγραφείς ταυτίζουν την ανθρώπινη αξία µε την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Όµως αυτές οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται. Η ανθρώπινη αξία ταυτίζεται µε τον άνθρωπο. Η ανθρώπινη φύση είναι τρισδιάστατη, σωµατική κοινωνική και πνευµατική. Αρα τρισδιάστατη είναι και η ανθρώπινη αξία. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αναφέρεται κυρίως στην κοινωνική διάσταση της ανθρώπινης φύσης. Η ανθρώπινη αξία ως έννοια είδους ταυτίζεται µε την προσωπικότητα. Προσωπικότητα είναι ο ειδικός συνδυασµός των γενικών υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους σε συγκεκριµένο άτοµο. Η ανθρώπινη αξία δίνει ουσιαστικό περιεχόµενο στην προσωπικότητα και την οριοθετεί. Το ότι η αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα δεν υπάρχει αµφιβολία. Το µαρτυρά και η θέση του στο κείµενο του Συντάγµατος. Ανήκει στις βασικές διατάξεις που ρυθµίζουν την µορφή του πολιτεύµατος. Μαζί µε την αρχή της λαικής κυριαρχίας η οποία και αποτελεί το απαραίτητο πλαίσιο µέσα στο οποίο µπορεί να υπάρξει προστασία και σεβασµός του ανθρώπου και της ζωής του, η αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου αποτελεί την βάση, το θεµέλιο της έννοµης τάξης.. εν υπάρχει διάταξη που να µπορεί να ισχύσει, εφόσον αντίκειται στην αρχή αυτή.ακόµα και η αρχή της λαικής κυριαρχίας χωρίς τον σεβασµό και την προστασία του ανθρώπου µπορεί να οδηγήσει στον ολοκληρωτισµό, αφήνοντας τον λαό απροστάτευτο µπροστά στους ηγέτες που ο ίδιος έχει επιλέξει. Καταλαβαίνουµε λοιπόν ότι η αρχή αποτελεί όχι µόνο την θεµελιώδη αλλά την καταστατική αρχή του Συντάγµατος. Χαρακτηρίζει το πολίτευµα µας ως ανθρωποκεντρικό µε θεµέλιο την αξία του ανθρώπου. εν είναι απλή διακήρυξη, αλλά διάταξη συνταγµατικού επιπέδου και υποχρεώνει όλα τα πολιτειακά όργανα να σέβονται και να προστατεύουν την αξία αυτή από προσβολές προερχόµενες από τρίτους. Καθιερώνει αντικειµενική συνταγµατική αρχή από την οποία απορρέουν ατοµικά δικαιώµατα, και αποτελεί αυτοτελές και µάλιστα το ανώτατο µητρικό δικαίωµα. Αν µπορούσαµε να περιλάβουµε την πεµπτουσία των δικαιωµάτων σε µια φράση θα λέγαµε ότι αυτή είναι το δικαίωµα στην ζωή και στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Σαν αυτοτελές δικαίωµα δεν έχει µόνο αµυντικό χαρακτήρα αλλά θεµελιώνει αξίωση για προστασία από την πολιτεία µε τρόπο ώστε να εµποδίζεται ο κοινός νοµοθέτης να υποβιβάσει σε συγκεκριµένη περίπτωση το επίπεδο προστασίας. Επίσης προστατεύει τον άνθρωπο όχι µόνο σαν άτοµο αλλά και σαν µέλος του κοινωνικού συνόλου και για αυτό ισχύει όχι µόνο στις σχέσεις ατόµου και πολιτείας αλλά και στις διαπροσωπικές σχέσεις.γι αυτό απαγορεύεται η κατάχρηση δικαιώµατος Β. Η αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας στο ηµόσιο και στο Ιδιωτικό ίκαιο Η αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας αποτελεί όπως είπαµε την καταστατική αρχή της έννοµης τάξης. Είναι η ανώτατη δικαιοπολιτική αρχή πάνω στην οποία στηρίζεται η ενότητα της εννιαίας πλέον έννοµης τάξης. Τόσο το δηµόσιο όσο και το ιδιωτικό δίκαιο αποσκοπούν µε τις ρυθµίσεις τους να προστατεύσουν την ανθρώπινη αξία δηλαδή τον ίδιο τον άνθρωπο.

5 Κύρια επιδίωξη του δηµοσίου δικαίου, σύµφωνα µε την ετατιστική ή ατοµικιστική αρχή ήταν η ικανοποίηση του δηµοσίου συµφέροντος. Σύµφωνα µε την αρχή αυτή το δηµόσιο συµφέρον ερχόταν σε αντίθεση µε το ιδιωτικό συµφέρον. Σε αυτή την αντίθεση των δύο συµφερόντων στηριζόταν και ο ανάλογος διαχωρισµός του δηµοσίου και του ιδιωτικού δικαίου. Σηµέρα κατά την παρούσα Συνταγµατικοπολιτική πραγµατικότητα, το ιδιωτικό συµφέρον, δηλαδή η ευηµερία του ατόµου, αποτελεί την κύρια επιδίωξη του Κράτους.Ταυτόχρονα και το ιδιωτικό συµφέρον δεν πρέπει να ξεπερνά τα όρια που θέτει το Σύνταγµα.Το κοινό συµφέρον περιλαµβάνει όλα τα προσωπικά συµφέροντα των κοινωνών. Ο κανόνας δικαίου είτε ιδιωτικού είτε δηµοσίου δικαίου, σύµφωνα µε την αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας, που είναι η καταστατική αρχή της έννοµης τάξης, δεν µπορεί παρά να έχει σαν επιδίωξη τον συγκερασµό του κοινού και του ιδιωτικού συµφέροντος Όσον αφορα το διοικητικό δίκαιο τα δικαιώµατα και τα συµφέροντα των διοικουµένων µπορεί να θιγούν από την δράση της ιοίκησης. Η προστασία του διοικουµένου έχει καταρχήν αρνητικό χαρακτήρα που συνίσταται στην αδυναµία των οργάνων των δηµοσίων νοµικών προσώπων να βλάπτουν τα έννοµα συµφέροντα ή τα δικαιώµατα του διοικουµένου. Επίσης έχει και θετικό χαρακτήρα µε την έννοια ότι έχουν την υποχρέωση να αναπτύσσουν ορισµένη δραστηριότητα για την εξυπηρέτηση συγκεκριµένου έννοµου συµφέροντος ή για την ικανοποίηση ορισµένου δηµόσιου δικαιώµατος του διοικούµενου. Έτσι οι διαδικασίες που προβλέπονται στον Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας, δίνουν στους διοικούµενους την ευχέρεια να διαφωτίσουν την ιοίκηση για τα ζητήµατα που τους αφορούν, µε την υποβολή αιτήσεων, να πληροφορούνται τα σχετικά µε την υπόθεση που τους ενδιαφέρει από τις δηµόσιες υπηρεσίες και έχοντας το δικαίωµα της ακρόασης να διατυπώνουν τις απόψεις τους. Επίσης έχουν το δικαίωµα να ζητούν επανεξέταση της υπόθεσης µε τις διοικητικές προσφυγές. Σηµαντικός θεσµός είναι και η ανεξάρτητη διοικητική αρχή ο Συνήγορος του Πολίτη. Αρµοδιότητα της αρχής είναι η έρευνα ατοµικών διοικητικών πράξεων ή παραλείψεων ή υλικών ενεργειών των δηµοσίων υπηρεσιών που παραβιάζουν δικαιώµατα ή προσβάλλουν νόµιµα συµφέροντα φυσικών ή νοµικών προσώπων. Στο Ποινικό ίκαιο η αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας εκφράζεται µε τις διατάξεις για την άµυνα και την κατάσταση ανάγκης. Σύµφωνα µε τις διατάξεις αυτές, ο άδικος χαρακτήρας µιας πράξης αίρεται εφόσον διακυβεύονται αγαθά αυτού που δέχεται επίθεση όπως η ζωή, η ελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η σωµατική ακεραιότητα. Την άµυνα προβλέπει και το άρθρο 2παρ2 της ΕΣ Α, που αποδέχεται και την θανάτωση προσώπου λόγω άµυνας, εφόσον είναι απολύτως αναγκαία για την υπεράσπιση προσώπου από παράνοµη βία. Η ΕΣ Α, δεν συγχωρεί την θανάτωση προσώπου για την υπεράσπιση περιουσιακών αγαθών. Το άρθρο 22 του Ποινικού Κώδικα προβλέπει 1. εν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άµυνας. 2. Άµυνα είναι η αναγκαία εναντίον τους.3. Το αναγκαίο µέτρο της άµυνας, κρίνεται από τον βαθµό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις. Όσον αφορά την κατάσταση ανάγκης, ο Ποινικός Κώδικας διακρίνει δύο είδη. Εκείνη του άρθρου 25 παρ.1 εν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο µε άλλα µέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλο είναι σηµαντικά κατώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητα από την

6 βλάβη που απειλήθηκε. Αυτή είναι κατάσταση ανάγκης που αίρει το άδικο. Η άλλη είναι κατάσταση ανάγκης που αίρει τον καταλόγισµο, και προβλέπεται στο άρθρο 32παρ.1 εν καταλογίζεται στο δράστη η πράξη, που τελεί για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο µε άλλα µέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί χωρίς δική του υπαιτιότητα το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή συγγενούς του, ανιόντος ή κατιόντος ή αδελφού ή συζύγου του, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλον από την πράξη είναι κατά το είδος και τη σπουδαιότητα άνάλογη µε αυτήν που απειλήθηκε. Στην κατάσταση ανάγκης υπάρχει αναλογία ανάµεσα στο αγαθό που θυσιάζεται και σε αυτό που διασώζεται. Υπάρχουν δύο θεµελιώδεις διαφορές ανάµεσα στην άµυνα και στην κατάσταση ανάγκης. Σε αντίθεση µε την κατάσταση ανάγκης η άµυνα δικαιολογεί την υπερασπιστική ενέργεια ακόµη και αν ασκείται χαριν ατοµικών αγαθών µικρότερης αξίας από τα θυσιαζόµενα αγαθά του επιτιθέµενου. Επίσης σε αντίθεση µε την κατάσταση ανάγκης η άµυνα επιτρέπεται και δικαιολαγείται ακόµα και αν ο κίνδυνος που αντιµετωπίζεται µε αυτή δεν είναι αλλιώς αναπότρεπτος. Στην άµυνα και την κατασταση ανάγκης εφαρµόζεται η θεµελιώδης αρχή του υπέρτερου συµφέροντος, σύµφωνα µε την οποία η βλάβη ενός αγαθού υπερκαλύπτεται από το ότι µε την άδικη συµπεριφορά συντηρείται ένα υπέρτερο κοινωνικό συµφέρον. Υπάρχει λοιπόν στην συγκεκριµένη περίπτωση µια στάθµιση αξιών που συγκρούονται µεταξύ τους. Η υπέρτατη αξία της ζωής ή της σωµατικής ακεραιότητας ή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που τη δεδοµένη στιγµή βρίσκονται σε κίνδυνο ή δέχονται άδικη επίθεση. Στο Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας από τα κρατικά όργανα, δεν πρέπει να γίνεται µε οποιοδήποτε τίµηµα. Αντίθετα πρέπει να υποχωρεί ή να περιορίζεται όταν αυτό το επιβάλλει η αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου και οι γενικότερες αρχές που απορρέουν από αυτή. Αυτό σηµαίνει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να υποβαθµίζεται σε αντικείµενο της ποινικής δίκης, ακόµα και όταν χρειάζεται να εξετασθεί ως αποδεικτικό µέσο ή να υποβληθεί σε κάποιο προβλεπόµενο δικονοµικό καταναγκασµό. Γενική αρχή που απορρέι από την αρχή του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου είναι το τεκµήριο αθωότητας. Το τεκµήριο αθωότητας κατοχυρώνεται ρητά και στα άρθρα 6παρ.2 του Πρωτοκόλλου της ΕΣ Α και 14παρ.2 του.σ.α.π.. Επιβάλλει να αντιµετωπίζεται ο κατηγορούµενος σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας σαν ύποπτος και όχι σαν ένοχος µέχρι την έκδοση αµετάκλητης δικαστικής απόφασης ή βουλεύµατος. Περιλαµβάνει µεταξύ άλλων τις εξής αρχές 1. Κανένας δεν µπορεί να καταδικασθεί ή να κηρυχθεί ένοχος αν δεν έχει δικασθεί σύµφωνα µε τον νόµο, και ύστερα από µια νόµιµη δικαστική διαδικασία. 2. Καµµιά ποινή ή άλλη ανάλογη κύρωση δεν µπορεί να επιβληθεί σε βάρος προσώπου, εφόσον η ενοχή του δεν έχει απαγγελθεί σύµφωνα µε τους τύπους που προβλέπει ο νόµος. 3. Κανένας δεν µπορεί να υποχρεωθεί να αποδείξει την αθωότητα του. 4. Η αµφιβολία είναι πάντοτε υπέρ του κατηγορουµένου. 5. Ο νοµοθέτης πρέπει να προσανατολίζεται κατά την θέσπιση των διαφόρων δικονοµικών ρυθµίσεων στην ενδεχόµενη µεταγενέστερη απαλλαγή του κατηγορούµενου. Πάντως γενικά σε όλο το δικονοµικό δίκαιο και όχι µόνο στην Ποινική ικονοµία, ισχύουν οι γενικές αρχές της δίκαιης διεξαγωγής της δίκης, της δηµοσιότητας της διαδικασίας, της ακρόασης όλων των µερών και η αρχή της δικαστικής βοήθειας µια

7 και οι αρχές αυτές εξασφαλίζουν την προστασία των δικαιωµάτων του πολίτη από την κρατική αυθαιρεσία και αποτελούν εφαρµογή της αρχής του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας. Στο Αστικό δίκαιο η αναγνώριση του δικαιώµατος του ανθρώπου να αξιώνει από τους άλλους κοινωνούς το σεβασµό της ζωής της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας και η ταυτόχρονη υποχρέωση του να σέβεται τα αντίστοιχα δικαιώµατα των άλλων επιτυγχάνεται µε το άρθρο 34 Κάθε άνθρωπος είναι ικανός να έχει δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Ικανότητα δικαίου, δηλαδή προσωπικότητα µε στενή έννοια, είναι η ιδιότητα του προσώπου να είναι γενικά υποκείµενο εννόµων σχέσεων και εποµένως να είναι φορέας δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Το πρόσωπο µπορεί να είναι επιπλέον και υποκείµενο εννόµων καταστάσεων από τις οποίες απορρέουν δικαιώµατα και υποχρεώσεις λχ. συγγένεια. Η ικανότητα δικαίου σε κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία, φύλο, τάξη κλπ. Εποµένως καλύπτει τόσο τους ηµεδαπούς όσο και τους αλλοδαπούς. Ο νόµος αναγνωρίζει την ικανότητα δικαίου και στα νοµικά πρόσωπα και µε κάποιους περιορισµούς και στο κυοφορούµενο. Παράλληλα µε την γενική ικανότητα δικαίου υπάρχει και ειδική ικανότητα δικαίου δηλαδή η ικανότητα να είναι κάποιος υποκείµενο µιας έννοµης σχέσης ορισµένου τύπου πχ γάµου. ηλαδή υπάρχουν τόσες ειδικές ικανότητες όσες είναι και οι σχέσεις. Η διάκριση έχει πρακτική σηµασία. Η γενική ικανότητα δικαίου είναι αναφαίρετη, αναπαλλοτρίωτη και δεν µπορεί να περιοριστεί από τον νοµοθέτη γιατί αλλιώς η υποχρέωση σεβασµού και η προστασία της ανθρώπινης αξίας θα σχετικοποιούνταν. Αντίθετα είναι δυνατός ο περιορισµός των ειδικών ικανοτήτων µε την προυπόθεση να µην αντίκειται στο νόµο και στα χρηστά ήθη και να µην περιορίζει υπέρµετρα την ελευθερία του προσώπου. Αρθρο 57 Όποιος προσβάλλεται στην προσωπικότητα του, έχει δικαιώµα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να µην επαναληφθεί στο µέλλον. Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωµα αυτό το έχουν ο συζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόµοι του από διαθήκη. Προσωπικότητα είναι ο ειδικός συνδυασµός των γενικών υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους σε συγκεκριµένο άτοµο. Όπως είπαµε η προσωπικότητα ως έννοια είδους ταυτίζεται µε την ανθρώπινη αξία. Τα κύρια προστατευόµενα αγαθά που εµπίπτουν στην έννοια της προσωπικότητας είναι 1. Τα σωµατικά αγαθά δηλαδή η ζωή η υγεία και η σωµατική ακεραιότητα.στην τελευταία περιλαµβάνεται και η όψη καθώς και τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του προσώπου. 2. Τα ψυχικά αγαθά. Εδώ ανήκουν η ψυχική υγεία και ο συναισθηµατικός κόσµος. 3. Η τιµή. Εδώ προστατεύεται η τιµή ως ηθικό και κυρίως ως κοινωνικό αγαθό δηλαδή ως αξία που αποδίδεται σε κάθε άνθρωπο από την κοινωνία. 4. Η ελευθερία, δηλαδή η δυνατότητα να πράττει ελευθερα και να αναπτύσσει την προσωπικότητα του. 5. Το απόρρητο δηλαδή καθετι που αφορά το άτοµο και επιθυµεί να το κρατα µυστικό. 6. Η εικόνα του προσώπου. Συνιστά προσβολή η χωρίς την άδειά του αποτύπωση του προσώπου του σε φωτογραφία, γραφικά κλπ 7. Το άσυλο της κατοικίας. Αυτό προστατεύεται επίσης µε τις διατάξεις για την νοµή και την κυριότητα.

8 εν είναι απαραίτητο να υπάρχει υπαιτιότητα αυτού που προσβάλλει. Υπαιτιότητα απαιτείται εφόσον ζητείται αποζηµίωση µε τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες. Άρθρο 59 Στις περιπτώσεις των δύο προηγούµενων άρθρων το δικαστήριο µε απόφαση του ύστερα από αίτηση αυτού που έχει προσβληθεί και αφού λάβει υπόψη το είδος της προσβολής µπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον υπαίτιο να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη αυτού που έχει προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωµή χρηµατικού ποσού σε δηµοσίευµα ή σε οτιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις. Η ΑΚ59 θεσπίζει αξίωση για ικανοποίηση ηθικής βλάβης σε περίπτωση παράνοµης προσβολής του δικαιώµατος της προσωπικότητας. Ηθική είναι η βλάβη η οποία επέρχεται µε προσβολή µη περιουσιακών αγαθών όπως η τιµή η ελευθερία η υγεία κλπ. Τα άρθρα 58ΑΚ και 60ΑΚ δηλαδή το δικαίωµα στο όνοµα και το δικαίωµα στο προιόντα της διάνοιας αντίστοιχα, αποτελούν ειδικές εκδηλώσεις της προσωπικότητας, και η προσβολή τους επιφέρει τις ίδιες συνέπειες µε αυτές που αναφέρονται στο άρθρο 57ΑΚ, δηλαδή δυνατότητα απαίτησης άρσης της προσβολής και παράλειψης αυτής στο µέλλον και αξίωση αποζηµίωσης σύµφωνα µε τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες. Απόρροια της αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας στο Αστικό ίκαιο είναι η υποχρεωτική εφαρµογή των κανόνων της δηµόσιας τάξης. Ως κανόνες δηµόσιας τάξης θεωρούνται οι κανόνες αναγκαστικού δικαίου, αυτοί δηλαδή που ρυθµίζουν κατά αποκλειστικό τρόπο µια σχέση, και δεν µπορούν να µεταβληθούν µε την βούληση των ενδιαφεροµένων. Η εισαγωγή αναγκαστικών κανόνων δικαίου στο ιδιωτικό δίκαιο, ήταν αποτέλεσµα, των πολιτιοικονοµικών αλλαγών που συντελέστηκαν σε µια εποχή, που το δίκαιο του ισχυρότερου, το ατοµικιστικό ιδιωτικό δίκαιο, επέτρεπε την παραβίαση των δικαιωµάτων των ασθενέστερων µερών. Αποτελούν παρέµβαση του κράτους στο ιδιωτικό δίκαιο, και αποτελούν περιορισµό της ελευθερίας των συµβάσεων. Η εισαγωγή αναγκαστικών κανόνων δηλαδή κανόνων δηµοσίου δικαίου στο ιδιωτικό δίκαιο, οδήγησε την επιστήµη στην υιοθέτηση του όρου δηµοσιοποίηση του ιδιωτικού δικαίου. Εδικότερα ο χαρακτήρας µιας διάταξης, σαν διάταξης δηµόσιας τάξης προκύπτει από ρητή επιταγή της διάταξης, από τον επιτακτικό ή απαγορευτικό της χαρακτήρα, από το γεγονός ότι για κάποιο θέµα που ρυθµίζεται από το νόµο δεν υπάρχουν συµπληρωµατικοί κανόνες και όταν η διάταξη εξυπηρετεί γενικότερο σκοπό ή συµφέρον. 2. Η αρχή της λαικής κυριαρχίας Η αρχή της λαικής κυριαρχίας θεµελιώνεται στο άρθρο 1 του Συντάγµατος «1. Το πολίτευµα της Ελλάδας είναι η Προεδρευόµενη Κοινοβουλευτική ηµοκρατία. 2. Θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαική κυριαρχία. 3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγµα» Όπως ορίζεται στο άρθρο 1 θεµέλιο της ηµοκρατίας είναι η αρχή της λαικής κυριαρχίας, κατά την οποία ο λαός είναι το ανώτατο και κυρίαρχο όργανο, από το οποίο πηγάζει κάθε εξουσία που ασκείται µέσα στο Κράτος. Η αρχή της λαικής κυριαρχίας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, έτσι ώστε η δηµοκρατία και η λαική κυριαρχία να παρουσιάζονται σαν έννοιες αδιαχώριστες.

9 Η αρχή της λαικής κυριαρχίας διατυπώθηκε σαν δόγµα από την Γαλλική Επανάσταση και σήµαινε το τέλος της µοναρχίας, αφού από το µονάρχη η εξουσία περνούσε στο λαό που ήταν και ο µόνος κυρίαρχος. Κυριαρχία του λαού, σηµαίνει την ανάδειξη των αντιπροσώπων του µε καθολική ψηφοφορία, από τους ώριµους και ικανούς προς ενέργεια πολίτες, αλλά και η θέσπιση σε ορισµένες περιπτώσεις κανόνων δικαίου µε την διαδικασία του δηµοψηφίσµατος. Όµως η θέληση των πολιτών που εκδηλώνεται µε την ψήφο τους, δεν αποτελεί τη θέληση ολόκληρου του λαού, αλλά µόνο τη θέληση µιας πλειοψηφίας πολιτών που έχουν δικαίωµα ψήφου και που απαρτίζεται από αριθµό ατόµων, σηµαντικά µικρότερο από το σύνολο του λαού. Έτσι η λαική κυριαρχία είναι µόνο η κυριαρχία της πλειοψηφίας των εκλογέων, µε αποτέλεσµα να αποφασίζει κάθε φορά, η θέληση των περισσότερων από τους ψηφοφόρους. Συνέπεια της αρχής της λαικής κυριαρχίας και του αντιπροσωπευτικού συστήµατος και συνακόλουθα του τεκµηρίου της αρµοδιότητας του νοµοθετικού σώµατος, είναι µια γενικότερη αρχή του δικαίου, η αρχή της νοµιµότητας. 3.Η αρχή της νοµιµότητας Α. Έννοια και περιεχόµενο Η αρχή της νοµιµότητας, όσον αφορά τους ιδιώτες έχει την έννοια ότι υπόκεινται στους κανόνες δικαίου και πρέπει να σέβονται τις επιταγές και τις απαγορεύσεις του. Όσον αφορά την ιοίκηση η αρχή της νοµιµότητας έχει δύο έννοιες. Πρώτον η συναλλακτική ιοίκηση υπάγεται στους κανόνες δικαίου. εύτερον για την κυριαρχική ιοίκηση η αρχή της νοµιµότητας έχει καταρχήν αρνητικό χαρακτήρα δηλαδή το δίκαιο ορίζει όρια και φραγµούς στην διοικητική δραστηριότητα. Αλλά στο πεδίο των ατοµικών δικαιωµάτων έχει και µια θετική έννοια δηλαδή η ιοίκηση δεν δικαιούται να περιορίσει τα ατοµικά δικαιώµατα παρά µόνον βάσει νόµου. Η δέσµευση αυτής της διοίκησης από την αρχή της νοµιµότητας, γίνεται έντονη µε τον κοινοβουλευτικό και τον δικαστικό έλεγχο. Η νοµολογία αναγνώρισε την ελευθερία της ιοίκησης σχετικά µε τις λεγόµενες κυβερνητικές πράξεις, πράξεις δηλαδή που έχουν πολιτική σηµασία, αλλά η ελευθερία αυτή δεν ήταν από την αρχή της νοµιµότητας, αλλά από τον δικαστικό έλεγχο. Η αρχή της νοµιµότητας, αποτελεί έκφραση της σχέσεως νοµοθετικής εξουσίας και διοικήσεως και έχει τις ρίζες της στο φιλελεύθερο κράτος. Σύµφωνα µε τις αντιλήψεις που κυριαρχούσαν στο φιλελεύθερο κράτος, η ελευθερία του ατόµου είναι βασικά απεριόριστη ενώ η ελευθερία του κράτους είναι βασικά περιορισµένη. Αυτό αφορούσε την εκτελεστική εξουσία και όχι την Βουλή που ήταν λαικό όργανο γιατί η ελευθερία των ατόµων που αντιπροσωπεύει είναι βασικά απεριόριστη. Εποµένως η λαική αντιπροσωπία δηλαδή η Βουλή είναι το όργανο που καθορίζει τις αρµοδιότητες των κρατικών οργάνων δηλαδή και των δικαστηρίων. Η αρχή της νοµιµότητας θεµελιώνεται στο Σύνταγµα, στα παρακάτω άρθρα 1. 7παρ1 «Εγκληµα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόµο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της.» 2. 26παρ.2 «Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας και την Κυβέρνηση.» «1.Ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας εκδίδει τα διατάγµατα που είναι αναγκαία για την εκτέλεση των νόµων και δεν µπορεί ποτέ να αναστείλει την εφαρµογή τους ούτε να εξαιρέσει κανένα από την εκτέλεση τους. 2. Ύστερα από πρόταση του αρµόδιου

10 Υπουργού, επιτρέπεται η έκδοση των κανονιστικών διαταγµάτων µε ειδική εξουσιοδότηση νόµου και µέσα στα όριά της. Εξουσιοδότηση για έκδοση κανονιστικών διαταγµάτων από άλλα όργανα της ιοίκησης επιτρέπεται, προκειµένου να ρυθµιστούν άλλα θέµατα, ή θέµατα µε τοπικό ενδιαφέρον ή µε χαρακτήρα τεχνικό ή λεπτοµερειακό. 3. Καταργήθηκε. 4. Με νόµους που ψηφίζονται στην Ολοµέλεια της Βουλής, µπορεί να παρέχεται εξουσιοδότηση για την έκδοση κανονιστικών διαταγµάτων, για την ρύθµιση θεµάτων, που καθορίζονται σε αυτούς σε γενικό πλαίσιο. Με τους νόµους αυτούς χαράσονται οι γενικές αρχές της ρύθµισης που πρέπει να ακολουθηθεί και τίθενται γενικά όρια για τη χρήση της εξουσιοδότησης. 5. Τα κατά άρθρο 72παρ1 θέµατα της αρµοδιότητας της Ολοµέλειας της Βουλής, δεν µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο εξουσιοδότησης κατά την προηγούµενη παράγραφο.» «Ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας δεν έχει άλλες αρµοδιότητες παρά µόνο αυτές που του απονέµουν ρητά το Σύνταγµα και οι νόµοι» «Η Κυβέρνηση καθορίζει και κατευθύνει την γενική πολιτική της Χώρας σύµφωνα µε τους ορισµούς του Συντάγµατος και των νόµων. 2. Ο Πρωθυπουργός κατευθύνει την ενότητα της Κυβέρνησης και κατευθύνει τις ενέργειες της καθώς και των δηµοσίων υπηρεσιών για την εφαρµογή της κυβερνητικής πολιτικής µέσα στο πλαίσιο των νόµων.» «1. Κάθε υπουργός ασκεί τις αρµοδιότητες που ορίζει ο νόµος. Οι χωρίς χαρτοφυλάκιο ασκούν τις αρµοδιότητες που ορίζει ο Πρωθυπουργός µε απόφαση του. 2. Οι υφυπουργοί ασκούν τις αρµοδιότητες που τους αναθέτει ο Πρωθυπουργός και ο οικείος υπουργός.» Β. Η αρχή της νοµιµότητας στο ηµόσιο ίκαιο Η νοµιµότητα των ενεργειών της ιοίκησης, κρίνεται βάσει του νοµικού καθεστώτος που ισχύει κατά τον χρόνο διενέργειας τους. Σύµφωνα µε την αρχή της νοµιµότητας, όπως καθορίσθηκε πιο πάνω, τη δράση της ιοίκησης διέπουν οι κανόνες του Ευρωπαικού ικαιου, οι κανόνες των συνταγµατικών διατάξεων, οι κανόνες των διεθνών συνθηκών που έχουν κυρωθεί µε νοµοθετικές πράξεις και µε διοικητικές κανονιστικές πράξεις που έχουν εκδοθεί βάσει νοµοθετικής εξουσιοδότησης ή βάσει του 83Σ. Γενικά σηµαίνει την υπαγωγή της διοίκησης στο σύνολο των κανόνων δικαίου από όποια πηγή και αν προέρχονται. Σε αυτούς περιλαµβάνονται οι γενικά παραδεδεγµένοι κανόνες διεθνούς δικαίου, οι γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου, οι νοµολογιακοί κανόνες, καθώς και οι κανόνες που θεσπίζονται µε κανονιστικές πράξεις που εκδίδονται σύµφωνα µε το άρθρο 43παρ1 του Συντάγµατος. Οι κανόνες αυτοί διέπουν την οργάνωση τη λειτουργία και γενικά τη δράση της. Όσον αφορά την περιοριστική διοίκηση, αυτή δρα αποκλειστικά βάσει κανόνων δικαίου. Χρειάζεται ρητή παραχώρηση εκ µέρους του νοµοθέτη για τον περιορισµό της ελευθερίας ή της ιδιοκτησίας. Τα διοικητικά δικαστήρια ελέγχουν την ύπαρξη της εξουσιοδοτήσεως αυτής και την τήρηση των ορίων της και η ιοίκηση οφείλει να συµµορφώνεται στις αποφάσεις τους. Η αρχή της νοµιµότητας περιορίζεται στο πλαίσιο των ειδικών κυριαρχικών σχέσεων. Πάντως και εδώ η περιοριστική διοίκηση δεσµεύεται από την αρχή της νοµιµότητας και τα ατοµικά δικαιώµατα. Και στις σχέσεις όπου ο περιορισµός γίνεται εκούσια όπως στους δηµοσίους υπαλλήλους δεν µπορεί να γίνει δεκτή γενική συγκατάθεση στον περιορισµό των ατοµικών δικαιωµάτων.

11 Στην παροχική διοίκηση η αρχή της νοµιµότητας ισχύει µε την έννοια της υπαγωγής της στο νόµο αλλά δεν είναι αναγκαία η νοµοθετική βάση της δραστηριότητας της. Άµεση απόρροια του χαρακτήρα του διοικητικού οργάνου ως δηµοσίου οργάνου που ασκεί δηµόσια εξουσία είναι το τεκµήριο αρµοδιότητας. Το τεκµήριο αρµοδιότητας, είναι γενική αρχή του διοικητικού δικαίου, σύµφωνα µε την οποία, η ατοµική διοικητική πράξη από την έναρξη της ισχύος της εως την ακύρωση της µε δικαστική απόφαση, ή την παύση της µε οποινδήποτε τρόπο, παράγει όλα τα έννοµα αποτελέσµατα της, ανεξάρτητα από το αν έχει νοµική πληµµέλεια. Ο κανόνας δικαίου που θεσπίζουν, επιφέρει αµέσως από την ισχύ του τη σκοπούµενη µεταβολή, και ο διοικούµενος ή το διοικητικό όργανο δεν µπορεί να θεωρήσει την πράξη άκυρη ή ανίσχυρη πριν την ανάκληση, κατάργηση ή ακύρωση της. Όσον αφορά το Ποινικό ίκαιο, η αρχή της νοµιµότητας του εγκλήµατος και της ποινής, θεµελιώνεται στο άρθρο 7παρ1 του Συντάγµατος. Στον ποινικό κώδικα έκφραση της διάταξης του Συντάγµατος, αποτελεί το άρθρο 1. «Ποινή δεν επιβάλλεται παρά µόνο για τις πράξεις εκείνες για τις οποίες ο νόµος την είχε ρητά ορίσει πριν από την τέλεση τους.» και το άρθρο 14. «1. Έγκληµα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιµωρείται από το νόµο. 2. Στις διατάξεις των ποινικών νόµων ο όρος πράξη περιλαµβάνει και τις παραλείψεις.» Απόρροια της αρχής της νοµιµότητας, εκτός από τον γενικό κανόνα ότι δεν υπάρχει έγκληµα χωρίς νόµο, είναι και οι παρακάτω αρχές 1. Αποκλείεται το έθιµο ως πηγή κανόνων δικαίου που θεµελιώνουν ή επαυξάνουν το αξιόποινο. 2. Αποκλείεται η θεµελίωση ή επαύξηση του αξιοποίνου κατά ανάλογη εφαρµογή ενός ποινικού νόµου. 3. Απαγορεύονται οι αόριστοι νόµοι. Οι απαγορεύσεις αυτές ισχύουν µόνο σε περίπτωση επαύξησης του αξιοποίνου και όχι σε περίπτωση µείωσης του. Όσον αφορά την αρχή κανένα έγκληµα χωρίς νόµο, όταν λέµε νόµο εννοούµε γραπτό νόµο, δηλαδή κανόνα δικαίου που ψηφίζεται από την Βουλή και εκδίδεται κατά την νόµιµη διαδικασία και µε τους νόµιµους τύπους. Γίνεται όµως δεκτό, ότι η ποινική πρόβλεψη είναι δυνατό να υπάρχει και σε νόµο υπό ουσιαστική έννοια, που εκδίδεται βάσει νοµοθετικής εξουσιοδότησης από τα όργανα της διοίκησης. Η ποινή ενδέχεται να προβλέπεται και σε κανονιστικές πράξεις, όπως είναι οι αστυνοµικές διατάξεις και οι υπουργικές αποφάσεις. Η κανονιστική αρµοδιότητα των οργάνων της ιοίκησης, πρέπει να στηρίζεται σε εξουσιοδότηση που παρέχεται µε τυπικό νόµο και µάλιστα σαν νόµος που περιορίζει τις ατοµικές ελευθερίες, δεν µπορεί να είναι νόµος πλαίσιο, ούτε να έχει ψηφιστεί από το τµήµα διακοπών της Βουλής, παρά µόνον από την Ολοµέλεια. Είναι φανερό ότι δεν µπορούν να θεµελιώνουν ή να επαυξάνουν το αξιόποινο οι κανόνες του «φυσικού δικαίου», οι γενικές αρχές του δικαίου και το έθιµο. Συστατικό στοιχείο του εθίµου είναι η λαική άποψη για το τι είναι δίκαιο, σε συνδυασµό µε την µακρά εφαρµογή. Εφόσον ισχύει η αρχή καµµιά ποινή χωρίς δίκη, τότε η µακρά εφαρµογή θα είναι δικαστική και όχι λαική. Εποµένως το έθιµο, θα είναι η εκβιασµένη εκ των υστέρων αναγνώριση µιας δικαστικής παρανοµίας, που θα εγκυµονεί κινδύνους για τις ατοµικές ελευθερίες. Μόνο έµµεσα το έθιµο µπορεί να οδηγήσει σε θεµελίωση ή επαύξηση του αξιοποίνου. Αυτό συµβαίνει στις περιπτώσεις που οι κατά νόµο προυποθέσεις του ποινικού κολασµού, συγκροτούνται επί τη βάσει αυτών που ισχύουν σε άλλους κλάδους του δικαίου, στους οποίους το έθιµο αναγνωρίζεται απεριόριστα πχ στο

12 έγκληµα της φθοράς της ξένης ιδιοκτησίας, στοιχείο του εγκλήµατος είναι η φθορά σε ξένο πράγµα. Ο όρος ξένο καθορίζεται από το εµπράγµατο δίκαιο, που οι κανόνες του µπορεί να είναι εθιµικής προέλευσης. Από το έθιµο µπορούµε να αντλήσουµε απεριόριστα κανόνες που καταλύουν το αξιόποινο. Η δεύτερη αρχή απαγορεύει την αναλογική εφαρµογή νόµου για την θεµελίωση ή την επαύξηση του αξιόποινου. Η υπέρβαση του γλωσσικού νοήµατος του ποινικού κανόνα είναι απαράδεκτη. Ετσι θα άφηνε δίοδο στην λεγόµενη δικαστική αυθαιρεσία. Το ιδανικό θα ήταν ο νόµος να όριζε ρητά τα διάφορα περιστατικά που συνιστούν την εγκληµατική συµπεριφορά. Αφού αυτό δεν µπορεί να γίνει, είναι απαραίτητη η ερµηνεία από τον δικαστή, αρκεί αυτός να λαµβάνει υπόψη του την ερµηνεία του νοµοθέτη πρωτίστως. ιασταλτική ή συσταλτική ερµηνεία δηλαδή αναλογία στα πλαίσια του λεκτικού-γλωσσικού νοήµατος του κανόνα είναι επιτρεπτή. Η τήρηση της αρχής της νοµιµότητας, αξιώνει την απαγόρευση αόριστων νόµων. Στο 7παρ1Σ αξιώνεται η ύπαρξη νόµου που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της. Εποµένως πρέπει να υπάρχουν σαφείς διατάξεις που να περιγράφουν σταθερά και µε λεπτοµέρεια την οικεία εγκληµατική συµπεριφορά. Αν ο νόµος είναι αόριστος µένει ανεφάρµοστος ως αντισυνταγµατικός. Τέτοιος είναι ένας νόµος όταν υπάρχει αοριστία όχι µόνο στην νοµική περιγραφή και εξειδίκευση της εγκληµατικής συµπεριφοράς, αλλά και όταν οι αξίες που καλείται να προστατεύσει δεν είναι καθορισµένες µε σαφήνεια. Στην Ποινική ικονοµία αναφορικά µε την αρχή της νοµιµότητας ισχύουν οι ίδιες αρχές που ισχύουν και στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο και απορρέουν από το 7παρ1Σ. 4. Η αρχή της ισότητας Α. Έννοια και περιεχόµενο Η αρχή της ισότητας θεµελιώνεται στο άρθρο 4παρ1Σ. «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου.» Ανάµεσα στην αρχή του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας και στην αρχή της ισότητας, υπάρχει στενότατη σχέση. Η µια προσδιορίζει την άλλη. Η αρχή της ισότητας µαζί µε την αρχή της ελευθερίας, αποτελούν περιεχόµενο της αρχής του σεβασµού της ανθρώπινης αξίας.ανθρώπινη αξία είναι και ισότητα και ελευθερία. Η ισότητα διακρίνεται σε τυπική, δηλαδή οι πολίτες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου, και σε ουσιαστική, που σηµαίνει ότι υπάρχει ισότητα του νόµου έναντι των πολιτών, ισότητα δικαίου. Η τυπική ισότητα, δηλαδή η ισότητα ενώπιον του νόµου, σηµαίνει ιστορικά την κατάργηση των προνοµίων των κοινωνικών τάξεων.η ουσιαστική ισότητα, δηλαδή η ισότητα δικαίου, σηµαίνει ότι ο νοµοθέτης οφείλει να θεσπίζει νόµους που δεν έρχονται σε αντίθεση µε την αρχή της ισότητας. Η αρχή της ισότητας στο Σύνταγµα, δεν έχει µόνο την έννοια της ισότητας των πολιτών απέναντι στο νόµο, αλλά και την ισότητα του νόµου απέναντι στους πολίτες. Η υποχρέωση του νοµοθέτη να θεσπίζει νόµους που δεν έρχονται σε αντίθεση µε την αρχή της ισότητας, δεν συνεπάγεται την υποχρέωση του να ρυθµίζει µε τον ίδιο τρόπο ανόµοιες καταστάσεις. Η ίση µεταχείρηση επιτάσσει την όµοια µεταχείρηση των οµοίων καταστάσεων και ανόµοια των ανοµοίων. Η όµοια µεταχείρηση ανόµοιων καταστάσεων θα οδηγούσε σε ανισότητα. Η αρχή της ισότητας αποτελει και αντικειµενική αρχή και θεµελιώδες δικαίωµα. Από την αρχή αυτή πηγάζουν ατοµικά δικαιώµατα και εµφανίζεται µε ειδικότερες µορφές

13 σε όλες τις περιοχές του δικαίου. εν υπάρχει µερικότερος δικαιικός κλάδος που να µην εµφανίζεται ζήτηµα εφαρµογής της αρχή της ισότητας. Β. Η αρχή της ισότητας στο ηµόσιο και στο Ιδιωτικό ίκαιο Στο δικονοµικό δίκαιο καταρχήν από την αρχή της ισότητας, απορρέει η γενική αρχή της ισότητας των όπλων των διαδίκων. Σύµφωνα µε την αρχή αυτή, οι διάδικοι έχουν τα ίδια δικαιώµατα και υποχρεώσεις καθ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Στο διοικητικό δίκαιο µια από τις γενικές αρχές που εφαρµόζονται για την προστασία του διοικούµενου, είναι η αρχή της ισότητας των διοικουµένων ενώπιον των δηµοσίων υπηρεσιών µε τη λειτουργική έννοια, βάσει της οποίας οι οργανικές µονάδες του ηµοσίου και των άλλων νοµικών προσώπων που ασκούν τέτοιες υπηρεσίες, έχουν την υποχρέωση να παρέχουν τις υπηρεσίες τους ή τα παραγόµενα αγαθά σε κάθε διοικούµενο. Στο ποινικό δίκαιο, η αρχή της αναδροµικής εφαρµογής του ηπιότερου νόµου που κατοχυρώνεται στο άρθρο 2ΠΚ, απορρέει από την αρχή της ισότητας. Επίσης και στο αστικό δίκαιο,, που ισχύει γενικά η αρχή της µη αναδροµικότητας του νόµου, όταν κάµπτεται η αρχή αυτή, στις περιπτώσεις που εξαιρούνται, γίνεται γιατί το επιβάλλει η αρχή της ισότητας. Η αναδροµικότητα του νόµου, επιβάλλεται για να αποφεύγονται οι δυσµενείς διακρίσεις. Επίσης σύµφωνα µε την αρχή της ισότητας, τα συµβαλλόµενα µέρη, έχουν τα ίδια δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Γιαυτό και επιβάλλονται περιορισµοί στην ελευθερία των µερών, για την προστασία του ασθενέστερου µέρους, γιατί χωρίς ισότητα των µερών δεν υπάρχει δικαιοπρακτική ελευθερία. 5. Η αρχή της ελευθερίας Α. Έννοια και περιεχόµενο Η αρχή της ελευθερίας µαζί µε την αρχή της ισότητας αποτελεί περιεχόµενο της αρχής του σεβασµού και της προστασίας της αξίας του ανθρώπου.στην εποχή του φιλελευθερισµού η ελευθερία, αίτηµα της αστικής τάξης, κατέληξε να είναι ελευθερία των λίγων µια και η επικράτηση του ανταγωνισµού χωρίς την προστασία των πιο αδύναµων από το κράτος, µετέβαλλε την ελευθερία σε προνόµιο που το είχε αυτός που µπορούσε. Στο κράτος του κοινωνικού ανθρωπισµού, η καταστατική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, βάζει όρια σε αυτή την άκρατη ελευθερία. Η ελευθερία βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση µε την αρχή της ισότητας. Το κράτος εφαρµόζοντας την αναλογική ισότητα, επεµβαίνει µε ρυθµίσεις που εξασφαλίζουν την προστασία των αδυνάτων και των δικαιωµάτων τους και εξασφαλίζει την ελευθερία όλων. Το Σύνταγµα καθιερώνει την ελευθερία όλων των πολιτών στο άρθρο 5 1. Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην κοινωνική οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. 2.Οσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής της τιµής και της ελευθερίας τους χωρίς διάκριση εθνικότητας φυλής γλώσσας και θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις

14 περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο.απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού για την δράση του υπέρ της ελευθερίας. Το άρθρο 5παρ1 κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας αποτελεί το µητρικό δικαίωµα όλων των µερικότερων ελευθεριών στον κοινωνικό, πολιτικό και οικονοµικό τοµέα. Στις τρείς διαστάσεις της προσωπικότητας όπως και της ανθρώπινης αξίας την υλική την πνευµατική και την κοινωνική αντιστοιχούν και οι τρείς διαστάσεις της ελευθερίας. Η αναφορά στο Σύνταγµα της οικονοµικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής κατοχυρώνει την ελευθερία σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Ελευθερία όµως δεν σηµαίνει και ασυδοσία. Οι οριοθετήσεις του δικαιώµατος αναφέρονται ρητά και είναι το Σύνταγµα, τα δικαιώµατα των άλλων, και τα χρηστά ήθη. Τα δικαιώµατα των άλλων και τα χρηστά ήθη είναι γενικές αρχές που ισχύουν σε κάθε τοµέα του δικαίου. Το 5παρ2 προστατεύει την ζωή την τιµή και την ελευθερία όλων όσων βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια χωρίς διακρίσεις. Β. Η αρχή της ελευθερίας στο ηµόσιο και στο Ιδιωτικό ίκαιο Από την αρχή της ελεύθερης ανάπτυξης προσωπικότητας απορρέουν δύο αρχές του ιδιωτικού δικαίου, η αρχή της αυτονοµίας της βούλησης και η αρχή της ευθύνης. Αυτονοµία της βούλησης σηµαίνει, τη φυσική ικανότητα του προσώπου για ελεύθερη διαµόρφωση της βουλήσεως του, ώστε η σκοπούµενη µε τη δήλωση βουλήσεως επιλογή µιας έννοµης σχέσης, να εµφανίζεται ως αποτέλεσµα ελεύθερης και ενσυνείδητης στάθµισης της συγκεκριµένης καταστάσεως. Αυτονοµία της ιδιωτικής βούλησης ως θεµέλιο της δικαιοπραξίας, σηµαίνει ελεύθερη αυτοδιάθεση του προσώπου. Τέτοια ελεύθερη αυτοδιάθεση δεν είναι δυνατό να υπάρξει, αν το πρόσωπο δεν έχει την απαιτούµενη ψυχική και πνευµατική ωριµότητα. Έτσι λογική συνέπεια της αναγνώρισης της αυτονοµίας της ιδιωτικής βούλησης, ως θεµελιώδους αρχής του δικαίου των δικαιοπραξιών, εµφανίζονται οι διατάξεις για την δικαιοπρακτική ικανότητα και ανικανότητα. Η δικαιοπρακτική ικανότητα, δηλαδή η ικανότητα προς το πράττειν που πηγάζει από την προσωπικότητα και µπορούµε να πούµε ότι πρόκειται για φυσική ελευθερία, εκφράζεται στο άρθρο 127ΑΚ. «Οποιος συµπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του είναι ικανός για κάθε δικαιοπραξία.» Η ανικανότητα για δικαιοπραξία, εκφράζεται στα άρθρα 128 εποµ του Αστικού Κώδικα. Όµως αυτονοµία της βούλησης δεν σηµαίνει µόνο ικανότητα για δίκαιες πράξεις, αλλά και για άδικες. Έπειδη το αδίκηµα προυποθέτει υπαιτιότητα του πράξαντος, και υπάγεται στην υπερκείµενη έννοια της αδικοπραξίας, η ικανότητα αυτή ονοµάζεται ικανότητα για καταλογισµό ή ικανότητα για αδικοπραξία. Η δέσµευση του προσώπου από τις πράξεις του, συνέχεται µε την αρχή της αυτονοµίας της βούλησης, που απορρέει από την συνταγµατική αρχή της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Η δέσµευση αυτή, οδηγεί σε ευθύνη του προσώπου, που σηµαίνει ότι το πρόσωπο οφείλει να σεβαστεί τις δικαιοπρακτικές του υποχρεώσεις, να αποκαταστήσει τη ζηµία που προκάλεσαν οι άδικες πράξεις του. Αυτό είναι και το περιεχόµενο της αρχής της ευθύνης. Εκδήλωση της αρχής της αυτονοµίας της βούλησης, είναι και η αρχή του ατύπου των

15 δικαιοπραξιών, που προβλέπεται στο άρθρο 158ΑΚ «Η τήρηση του τύπου για την δικαιοπραξία απαιτείται µόνο όπου το ορίζει ο νόµος.». Η τήρηση τύπου, µπορεί να επιβάλλεται από τον νόµο ή επειδή το επέλεξαν οι συµβαλλόµενοι, µόνο για να διευκολυνθεί η απόδειξη κατάρτισης της δικαιοπραξίας. Επίσης µε την τήρηση τύπου, επιτυγχάνεται και η προφύλαξη των συµβαλλοµένων από απερίσκεπτες ενέργειες και εκφράζεται καθαρά και πλήρως η δήλωση βούλησης. Εκδήλωση επίσης της αρχής της αυτονοµίας της βούλησης είναι και η αρχή της ελεύθερης διάθεσης του αντικειµένου της δικαστικής προστασίας που ισχύει στην πολιτική δικονοµία. Σύµφωνα µε την αρχή αυτή η έναρξη της δίκης προυποθέτει πρωτοβουλία του ενδιαφερόµενου προσώπου. Αφού η άσκηση δικαιώµατος είναι προαιρετική τότε και η προστασία του δικαιώµατος αυτού θα είναι προαιρετική. Επίσης το δικαστήριο δεν µπορεί να επιδικάσει στον διάδικο άλλο από αυτό που ζήτησε. Η δικαστική προστασία περιορίζεται στα όρια που έχει καθορίσει ο διάδικος που τη ζήτησε. Αυτή η αυστηρή οριοθέτηση δεν περιορίζεται στην έναρξη της δίκης αλλά επεκτείνεται και σε όλη τη διάρκεια της. Η αρχή της ελεύθερης διάθεσης του αντικειµένου της δίκης ισχύει και στην ιοικητική ικονοµία. 6. Η αρχή της µη αναδροµικότητας του νόµου. Α. Έννοια και περιεχόµενο Αναδροµικότητα του νόµου, είναι η αναγωγή του ρυθµιστικού του περιεχοµένου, σε χρόνο, πριν από την δηµοσίευση του, στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Στην ελληνική έννοµη τάξη, κατά κανόνα ισχύει η αρχή της µη αναδροµικότητας του νόµου. Η αρχή της µη αναδροµικότητας, δεν θεµελιώνεται στο Σύνταγµα σε ρητή διάταξη, αλλά γίνεται αναφορά σε αυτήν, σε δύο διατάξεις, στην 7παρ1 που απαγορεύει την αναδροµική ισχύ των δυσµενών ποινικών νόµων, και στην 78παρ2 που απαγορεύει την αναδροµική ισχύ των φόρων και άλλων οικονοµικών βαρών. Η αρχή της µη αναδροµικότητας, απορρέει από την αρχή του Κράτους ικαίου και από την δηµοκρατική αρχή.όµως η αρχή της µη αναδροµικότητας των νόµων, σαν γενική αρχή του δικαίου, εκφράζεται στο άρθρο 2ΑΚ «Ο νόµος ορίζει για το µέλλον, δεν έχει αναδροµική δύναµη και διατηρεί την ισχύ του εφόσον άλλος κανόνας δικαίου, δεν τον καταργήσει ρητά ή σιωπηρά.» Η αρχή αυτή επιβάλλεται, από την ανάγκη ασφάλειας και σταθερότητας του δικαίου. εσµεύει τον δικαστή και τον υποχρεώνει να εφαρµόσει κάποιο νέο νόµο, κατά κανόνα, µόνο επί σχέσεων που έχουν δηµιουργηθεί, µετά από την θέση του σε ισχύ. Αντίθετα, για σχέσεις που έχουν δηµιουργηθεί στο παρελθόν, οφείλει να εφαρµόσει το παλαιό δίκαιο. Υποστηρίχθηκε η άποψη, ότι η αρχή της µη αναδροµικότητας, έχει αυξηµένη τυπική δύναµη, και έτσι δεσµεύει όχι µόνο τον δικαστή, αλλά και τον κοινό νοµοθέτη. Εποµένως αυτός, δεν µπορεί µε νεότερο αναδροµικό νόµο, να αφαιρέσει από την δικαστική εξουσία σχέσεις, που έχουν ήδη ρυθµιστεί από αυτή, εφόσον από αυτές έχει δηµιουργηθεί κεκτηµένο δικαίωµα. Κατά την κρατούσα άποψη όµως, η αρχή της µη αναδροµικότητας, δεν έχει αναδροµική δύναµη και άρα δεν δεσµεύει τον νοµοθέτη, ο οποίος µπορεί να προσδώσει σε νόµο αναδροµική ισχύ, µε την επιφύλαξη των περιορισµών που υπάρχουν. Από την αρχή της µη αναδροµικότητας των νόµων, απορρέουν οι εξής κανόνες:

16 1. Ότι η αναδροµικότητα δεν τεκµαίρεται, αλλά πρέπει να προκύπτει σαφώς. 2. Ότι οι αναδροµικοί νόµοι κατά κανόνα, ερµηνεύονται στενά. Εξάλλου ο νοµοθέτης, όταν δίνει σε νόµο αναδροµική ισχύ, δεν είναι αδέσµευτος αλλά υπόκειται σε περιορισµούς. Έτσι αποκλείεται καταρχήν η αναδροµική εφαρµογή του νόµου, στις διατάξεις που αναφέρονται ρητά στο Σύνταγµα δηλαδή στην 7παρ1 «Έγκληµα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται, χωρίς νόµο, που να ισχύει πριν την τέλεση της πράξης και να ορίζει ρητά τα στοιχεία της. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη, από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης.» και στην 78παρ2 «Φόρος ή άλλο οικονοµικό βάρος, δεν µπορεί να επιβληθεί µε νόµο αναδροµικής ισχύος, που εκτείνεται πέρα από το οικονοµικό έτος, το προηγούµενο εκείνου κατά το οποίο επιβλήθηκε.» Αποκλείεται επίσης, η προσβολή ή ανατροπή µε νόµο, δικαιωµάτων που αποκτήθηκαν υπό το καθεστώς του παλαιού νόµου, που προστατεύονται από το Σύνταγµα.Τέλος αποκλείεται η µε νέο νόµο ανατροπή σχέσεων, οι οποίες τερµατίστηκαν µε τον παλαιό νόµο. Αναδροµική δύναµη έχουν οι ερµηνευτικοί νόµοι, δηλαδή οι νόµοι, µε τους οποίους καθορίζεται η έννοια και το περιεχόµενο προγενέστερου νόµου ή διάταξης αυτού Β. Η αρχή της µη αναδροµικότητας στο ηµόσιο και Ιδιωτικό ίκαιο Στο ιοικητικό ίκαιο, οι κανονιστικές και οι ατοµικές πράξεις, δεν έχουν αναδροµική ισχύ. Εξαιρούνται οι εξής περιπτώσεις: 1. Εάν επιτρέπεται ρητά από τις σχετικές διατάξεις. 2. Όταν πρόκειται για ατοµικές πράξεις, που εκδίδει η ιοίκηση, για να συµµορφωθεί σε απόφαση του ΣΕ ή των διοικητικών δικαστηρίων. 3. Σε περίπτωση ανάκλησης παράνοµης διοικητικής πράξης. 4. Σε περίπτωση που µετά την ακύρωση της πράξης για λόγους τυπικούς, εκδίδεται µέσα σε εύλογο χρονικό διάστηµα, νέα ατοµική πράξη, µε το ίδιο περιεχόµενο µε εκείνη που ακυρώθηκε, βάσει των ίδιων περιστατικών και νοµικών διατάξεων. Όπως είπαµε, στο Ποινικό ίκαιο, η απαγόρευση της αναδροµικότητας, θεµελιώνεται στο 7παρ1 του Συντάγµατος. Όµως επιβάλλεται η αναδροµική εφαρµογή του ευµενούς νόµου. Αυτό µπορεί να µην θεµελιώνεται στο 7Σ, αλλά δεν απαγορεύεται όµως. Επιβάλλεται από το κοινό περί δικαίου αίσθηµα, και από την κοινή λογική, αφού η Πολιτεία δεν µπορεί να εφαρµόζει νόµο για συµπεριφορά που δεν την θεωρεί αξιόποινη. Η αναδροµική ισχύς του ευµενούς νόµου, εκφράζεται στο άρθρο 2ΠΚ «1. Αν από την τέλεση της πράξης ως την αµετάκλητη εκδίκαση της ίσχυσαν δύο ή περισσότεροι νόµοι, εφαρµόζεται αυτός, που περιέχει τις ευµενέστερες για τον κατηγορούµενο διατάξεις. 2. Αν ο µεταγενέστερος νόµος χαρακτήρισε την πράξη όχι αξιόποινη, παύει και η εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε, καθώς και τα ποινικά επεκόλουθα της.» Η αναδροµική εφαρµογή ευµενέστερου νόµου, δεν καταλαµβάνει τα µέτρα ασφαλείας, που επιβάλλονται σύµφωνα µε τον νόµο που ισχύει κατά την εκδίκαση της πράξης, σύµφωνα µε το άρθρο 4παρ2. Αυτό ισχύει, ακόµα και αν η πράξη χαρακτηρίστηκε ως µη αξιόποινη, µε τον µεταγενέστερο νόµο. ικαιολογείται, από το ότι, τα µέτρα ασφαλείας, δεν έχουν τον χαρακτήρα ποινής. Αυτό όµως εγκυµονεί κινδύνους καταχρήσεως.

17 Όσον αφορά την Ποινική ικονοµία, στο άρθρο 546ΚΠ, επιβάλλεται η εφαρµογή του ηπιότερου νόµου, εφόσον επήλθε πριν από την αµετάκλητη καταδίκη του κατηγορουµένου. Ο ευµενέστερος νόµος, εφαρµόζεται ακόµα και αν η υπόθεση εκκρεµεί στον Άρειο Πάγο. Μάλιστα ο Άρειος Πάγος, οφείλει να τον λάβει υπόψη του αυτεπάγγελτα και να τον εφαρµόσει, ακόµα και αν δεν προβλήθηκε σχετικός λόγος αναίρεσης καθώς και η ανατροπή των τελεσιδίκων δικαστικών αποφάσεων, εκτός αν ο νέος νόµος είναι γενικού χαρακτήρα και δεν αφορά σε ορισµένη υπόθεση. Στην Πολιτική ικονοµία, απαγορεύεται µε νεότερο νόµο,η ανατροπή των τελεσιδίκων δικαστικών αποφάσεων, εκτός αν ο νέος νόµος είναι γενικού χαρακτήρα και δεν αφορά σε ορισµένη υπόθεση. Ο νεότερος νόµος, δεν δεσµεύει το δευτεροβάθµιο δικαστήριο, το οποίο εφαρµόζει το νόµο που ίσχυε, όταν εκδόθηκε η πρωτόδικη απόφαση. Κατ εξαίρεση, αυτός εφαρµόζεται και στις εκκρεµείς υποθέσεις, που δικάζονται σε δεύτερο βαθµό, όταν προβλέπεται ρητά και ειδικά από τον νόµο αυτό. Στο Αστικό ίκαιο, ισχύουν αναφορικά µε την αρχή της µη αναδροµικότητας του νόµου, όσα αναλύθηκαν ανωτέρω, στις σελίδες Η αρχή της απαγόρευσης της καταχρηστικής άσκησης δικαιώµατος Γενική αρχή του δικαίου και οριοθέτηση των θεµελιωδών δικαιωµάτων είναι η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώµατος. Κατάχρηση δικαιώµατος είναι η νοµότυπη πλην όµως υπερβολική και για τούτο µη ανεκτή από την έννοµη τάξη άσκηση του δικαιώµατος. Η απαγόρευση της κατάχρησης δικαιώµατος κατοχυρώνεται στο άρθρο 25παρ3 του Συντάγµατος και σαν γενική αρχή ισχύει και στο ιδιωτικό και στο δηµόσιο δίκαιο. Αφορά όλα τα δικαιώµατα, αλλά πέρα από αυτό επειδή απαγορεύει την κατάχρηση στην άσκηση των δικαιωµάτων απαγορεύει και την κατάχρηση εξουσίας. Έτσι απαγορεύεται η κατάχρηση δικαιώµατος τόσο από τους φορείς του δικαιώµατος όσο και από την δηµόσια εξουσία. Κατάχρηση δικαιώµατος έχουµε όταν γίνεται κακή χρήση του δικαιώµατος. Η άσκηση του δικαιώµατος είναι σύµφωνη µε τους κανόνες δικαίου, αλλά η συµπεριφορά του φορέα είναι υπερβολική µε αποτέλεσµα η συµπεριφορά να γίνεται παράνοµη. Κατάχρηση εξουσίας έχουµε όταν το διοικητικό όργανο που θέσπισε την ατοµική διοικητική πράξη προέβη σε αυτή την ενέργεια µε σκοπό να εξυπηρετήσει άλλο συµφέρον από αυτό που ορίζει η πράξη ή που καταδεικνύει η εξυπηρέτηση του δηµοσίου συµφέροντος. Αντίστοιχη διάταξη στο κοινό δίκαιο µε αυτή του 25παρ3Σ είναι η 281ΑΚ Η άσκηση του δικαιώµατος απαγορεύεται αν υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη και τα χρηστά ήθη ή ο οικονοµικός και κοινωνικός σκοπός του δικαιώµατος. Εποµένως η κακόπιστη και ανήθικη άσκηση του δικαιώµατος είναι καταχρηστική. Επειδή η έννοµη τάξη είναι εννιαία επιβάλλεται η ταυτόχρονη εφαρµογή της διάταξης του αστικού κώδικα. 8.Η αρχή της αναλογικότητας Α. Έννοια και περιεχόµενο Σύµφωνα µε την αρχή της αναλογικότητας, οι επιβαλλόµενοι περιορισµοί, στα

18 ατοµικά δικαιώµατα από µέρους του νοµοθέτη και της ιοίκησης,απαιτείται να είναι αναγκαίοι και να συνάπτονται προς τον επιδιωκόµενο από το νόµο σκοπό. Η αρχή αυτή αναγνωρίσθηκε ρητά από την νοµολογία του ΣΕ από το 1984, ενώ υπονοούνταν και σε παλαιότερες αποφάσεις. Η προέλευσή της εντοπίζεται στο γερµανικό και γαλλικό αστυνοµικό δίκαιο, και χρησιµοποιείται κατά κόρον από το γερµανικό Οµοσπονδιακό Συνταγµατικό ικαστήριο. Τόσο το δικαστήριο των Ευρωπαικών Κοινοτήτων όσο και το Ευρωπαικό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, εφαρµόζουν την αρχή της αναλογικότητας. Ειδικότερα το ΕΚ δέχεται ότι η αρχή αυτή απαιτεί, οι πράξεις των κοινοτικών οργάνων να ενδείκνυνται για την πραγµατοποίηση του προβλεπόµενου σκοπού και να µην βαίνουν πέρα από ότι είναι αναγκαίο για την επίτευξη του. Η αρχή της αναλογικότητας, κατοχυρώνεται πια, µετά την αναθεώρηση του 2001, ρητά στο Σύνταγµα στο άρθρο 25παρ1. «..Οι κάθε είδους περιορισµοί που µπορούν κατά το Σύνταγµα να επιβληθούν στα δικαιώµατα αυτά, πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγµα είτε από τον νόµο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού, και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας. Όµως µέχρι τώρα, ο επιδιωκόµενος από τον νόµο σκοπός, επειδή θεωρείται ότι δεν έρχεται σε αντίθεση µε το Σύνταγµα, δεν ελέγχεται από τον δικαστή, δηλαδή δεν ελέγχεται η κατάχρηση νοµοθετικής εξουσίας. Με την έννοια αυτή θα µπορούσε να γίνει λόγος για ένα είδος τεκµηρίου της συνταγµατικότητας των νόµων. Αυτό που εξετάζεται είναι αν ο περιορισµός είναι κατάλληλος και αναγκαίος. Μάλιστα έχει γίνει δεκτό ότι η ιοίκηση µεταξύ επάλληλων περιορισµών, τους οποίους προβλέπει ο νόµος, πρέπει να εφαρµόζει τους καταρχήν ηπιότερους. Ο έλεγχος της αναλογικότητας υπό στενή έννοια, δηλαδή η σχέση µεταξύ της βαρύτητας της προσβολής του δικαιώµατος και της δικαιολογητικής της βάσης, δεν έχει διενεργηθεί µέχρι τώρα στο πλαίσιο της ελληνικής έννοµης τάξης. Ο έλεγχος αυτός είναι προβληµατικός και επισφαλής γιατί λείπουν σταθερά νοµικά κριτήρια πάνω στα οποία µπορεί να βασισθεί. Είναι περισσότερο έλεγχος σκοπιµότητας παρά συνταγµατικότητας. Β. Η αρχή της αναλογικότητας στο ηµόσιο ίκαιο Στο ιοικητικό ίκαιο, η αρχή της αναλογικότητας αποτελεί στοιχείο της αρχής της νοµιµότητας που διέπει την δράση της ιοίκησης. Σύµφωνα µε αυτήν, το επαχθές µέτρο που επιβάλλεται στον διοικούµενο µε την διοικητική πράξη πρέπει να είναι ανάλογο προς το εξυπηρετούµενο δηµόσιο συµφέρον ή ιδιωτικό προστατευόµενο συµφέρον. Στο Ποινικό ίκαιο, η ποινική λειτουργία της Πολιτείας βρίσκει το όριο της όχι µόνο στην αναγκαιότητα αλλά και στην δικαιότητα της απειλούµενης και επιβαλλόµενης τιµώρησης. Η επιβολή του κακού της ποινής, σε ένδειξη ιδιαίτερης αποδοκιµασίας, τότε µόνο είναι δίκαιη, όταν η ποινή συνιστά ανταπόδοση ενός ανάλογου κακού σε βάρος τρίτου ή της κοινωνικής ολότητας, το οποίο διέπραξε ο δράστης. Στην Ποινική ικονοµία, η αρχή της αναλογικότητας, που ισχύει στο στάδιο της ανάκρισης, επιβάλλει το µέτρο που επιλέγεται από τον ανακρίνοντα να είναι ανάλογο µε την βαρύτητα της διωκόµενης αξιόποινης πράξης. Η αρχή αυτή λειτουργεί µέσα στα πλαίσια της διακριτικής ευχέρειας του ανακρίνοντα, ο οποίος πρέπει να επιλέγει τα µέσα που είναι κατάλληλα για την επίτευξη των σκοπών της ανάκρισης. 9. Η αρχή του σεβασµού των δικαιωµάτων των άλλων

19 Ο νοµοθέτης θέτει βασική αρχή της έννοµης τάξης, τον σεβασµό των δικαιωµάτων των άλλων. Η αρχή αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 5παρ1 Σ «Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη.» Με την αρχή αυτή κατοχυρώνεται η απόλυτη αµυντική ενέργεια των ατοµικών δικαιωµάτων. Το άτοµο κατά την δράση του, οφείλει να µην προσβάλλει δηλαδή να σέβεται τα δικαιώµατα των άλλων. Η αρχή έχει τον χαρακτήρα της γενικής οριοθέτησης της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας µαζί µε το Σύνταγµα και την αρχή των χρηστών ηθών. Οι δύο πρώτες οριοθετήσεις τέµνονται, αφού δικαιώµατα καθιερώνει και το ίδιο το Σύνταγµα. Άρα θα πρέπει να συµπεράνουµε ότι και στις δύο περιπτώσεις η οριοθέτηση εκτείνεται πέρα από το σηµείο τοµής, πέρα δηλαδή από τα συνταγµατικά δικαιώµατα. Έτσι η αναφορά στα δικαιώµατα των άλλων περιλαµβάνει και τα δικαιώµατα που κατοχυρώνονται µε την κοινή νοµοθεσία. Η αναγωγή όλων των δικαιωµάτων σε συνταγµατικό επίπεδο, θα αναιρούσε την διάκριση µεταξύ Συντάγµατος και κοινού δικαίου, και θα περιόριζε την άσκηση της νοµοθετικής αρµοδιότητας της πολιτείας. Ο σεβασµός των δικαιωµάτων των άλλων, δεν σηµαίνει ότι δίνεται σε αυτά απόλυτη προτεραιότητα όταν συγκρούονται µε το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται είναι η πρακτική εναρµόνιση τους, µε την έννοια ότι θα ικανοποιηθούν καταρχήν τα δικαιώµατα των τρίτων, όχι όµως µέχρι το σηµείο εκείνο που θα είχαµε µια οιονεί ισοπέδωση της προσωπικότητας του υποχρέου. 10. Το δηµόσιο συµφέρον Συµφέρον, είναι η χρησιµότητα ή η ωφέλεια που έχουν για ένα πρόσωπο για διάφορους λόγους, είτε οι υπηρεσίες άλλων ανθρώπων, είτε οι σχέσεις µε αυτούς ή ορισµένα πράγµατα είτε νοµικές ρυθµίσεις ή πραγµατικές καταστάσεις ή δραστηριότητες. ηµόσιο είναι το συµφέρον, όταν υποκείµενο του είναι ο λαός, που έχει οργανωθεί µε την έννοµη τάξη σε κράτος. Συνεπώς το δηµόσιο συµφέρον έχει κοινωνικό χαρακτήρα και συνδέεται µε την έννοµη τάξη. Το δηµόσιο συµφέρον µπορεί να διακριθεί σε γενικό, όταν αφορά αµέσως το σύνολο των µελών µιας κοινωνίας, ή σε ειδικό, όταν αφορά αµέσως ορισµένα τµήµατα της, τα οποία καθορίζονται βάσει γενικών κριτηρίων. Το δηµόσιο συµφέρον συµπίπτει µε το συµφέρον των µελών µιας κοινωνίας, γιατί αφορά την ικανοποίηση βασικών αναγκών που µπορεί να έχουν τα µέλη αυτά πχ εθνική άµυνα, τάξη, υγεία, παιδεία κλπ. Μερικές φορές το δηµόσιο συµφέρον βλάπτει τα ατοµικά συµφέροντα ορισµένων µελών, όπως στην περίπτωση της απαλλοτρίωσης. Αλλά και στις περιπτώσεις αυτές, τα ευρύτερα συµφέροντα των ατόµων που τυχόν βλάφθηκαν, συµπίπτουν µε το δηµόσιο συµφέρον. Το δηµόσιο συµφέρον είναι νοµική έννοια, γιατί καθορίζεται από τους κανόνες δικαίου, είτε ως σκοπός των νοµικών πράξεων ή υλικών ενεργειών του δηµοσίου είτε ως σκοπός των υλικών πράξεων ή ενεργειών των δηµοσίων νοµικών προσώπων. Στην πρώτη περίπτωση ο καθορίσµος του δηµοσίου συµφέροντος µε συνταγµατικές διατάξεις, είτε συνιστά περιορισµό ενός ατοµικού δικαιώµατος, είτε ιδρύει δέσµευση

20 του νοµοθετικού οργάνου για την ρύθµιση ορισµένων θεµάτων. Στην ελληνική έννοµη τάξη ο προσδιορισµός του δηµοσίου συµφέροντος, µέσα στο γενικότερο πλαίσιο που καθορίζει το Σύνταγµα, ανήκει στο νοµοθετικό όργανο. 11. Η αρχή των χρηστών ηθών. Α. Έννοια και περιεχόµενο Χρηστά ήθη, είναι οι αντιλήψεις περί ηθικής, που ισχύουν σε µια κοινωνία, σε ορισµένο τόπο και χρόνο. Η ρήτρα των χρηστών ηθών, αποσκοπεί στην αποτροπή, κάθε ανήθικής άσκησης δικαιώµατος. Είναι αόριστη αξιολογική έννοια που διαχέεται σε όλη την έννοµη τάξη. Τα χρηστά ήθη, σύµφωνα µε την διάταξη 5παρ1 του Συντάγµατος, αποτελούν οριοθέτηση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και περιέχουν την απόλυτη αµυντική ενέργεια των ατοµικών δικαιωµάτων. Β. Η αρχή των χρηστών ηθών στο ηµόσιο και Ιδιωτικό ίκαιο Στο Αστικό ίκαιο, η ρήτρα των χρηστών ηθών,εκφράζεται στο άρθρο 178ΑΚ ικαιοπραξία που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη είναι άκυρη., καθώς και στο 179ΑΚ Άκυρη ως αντίθετη προς τα χρηστά ήθη είναι ιδίως η δικαιοπραξία µε την οποία δεσµεύεται υπερβολικά η ελευθερία του προσώπου ή η δικαιοπραξία µε την οποία εκµεταλλεύεται κάποιος την ανάγκη την κουφότητα και την απειρία του άλλου και πετυχαίνει έτσι να συνοµολογήσει ή να πάρει για τον εαυτό του ή για τρίτο για κάποια παροχή περιουσιακά ωφελήµατα που κατά τις περιστάσεις βρίσκονται σε φανερή δυσαναλογία προς την παροχή Ανηθική δικαιοπραξία δεν είναι η παράνοµη δικαιοπραξία. Η δικαιοπραξία είναι ανήθικη όταν αντιστρατεύεται παραδεδεγµένους ηθικούς κανόνες και όχι όταν είναι αντίθετη µε τον νόµο. Εκτός από τις περιπτώσεις που ορίζονται στο άρθρο 179ΑΚ µια δικαιοπραξία είναι ανήθικη όταν το περιεχόµενο είναι ανήθικο ή όταν προωθεί ανήθικο αποτέλεσµα.πχ δικαιοπραξία για τέλεση παράνοµης πράξης. Στην Πολιτική ικονοµία, η αρχή των χρηστών ηθών κατοχυρώνεται στο άρθρο 116 «Οι διάδικοι, οι νόµιµοι αντιπρόσωποι τους και οι πληρεξούσιοι οφείλουν να τηρούν τους κανόνες των χρηστών ηθών και της καλής πίστης.» Στην Ποινική ικονοµία, η αρχή των χρηστών ηθών ισχύει και εφαρµογή τους αποτελεί το άρθρο 173παρ3 «Εκτός από την απόλυτη ακυρότητα του άρθρου 171 η ακυρότητα που προήλθε από ενέργεια ή από παράλειψη του εισαγγελέα ή του διαδίκου ή που έγινε δεκτή ρητά από αυτούς δεν µπορεί να προταθεί από τους ίδιους.» Τέλος και στην ιοικητική ικονοµία κατοχυρώνεται η αρχή των χρηστών ηθών στο άρθρο 42Κ /µίας«οι διάδικοι οι νόµιµοι αντιπρόσωποι και οι δικαστικοί πληρεξούσιοι οφείλουν να ενεργούν σύµφωνα µε τους κανόνες της καλής πίστης και των χρηστών ηθών Η αρχή της χρηστής ιοίκησης Η αρχή της χρηστής ιοίκησης, επιβάλλει στα διοικητικά όργανα, να ασκούν τις αρµοδιότητες τους, σύµφωνα µε το αίσθηµα δικαίου που επικρατεί, ώστε κατά την εφαρµογή των σχετικών διατάξεων, να αποφεύγονται οι ανεπιεικείς και δογµατικές