ΠΑΡΑΜΥΘΙ: Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΨΥΧΗΣ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙ: Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΨΥΧΗΣ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ Ερευνητική εργασία Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες Β Λυκείου ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ ΜΑΪΟΣ 2013

2 ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Παγκάλου Αλεξάνδρα Σαντριβανόπουλος Ιωάννης Σπανού Αγγελική Σφυρή Παναγιώτα Ταβανλή Άννα Μαρία Τελούσης Χρήστος Τερζοπούλου Σοφία Τριήρη Ευαγγελία Ζωή Τριχάκη Ευανθία Μαρία Τσαγκρή Μαρία Τσαφαρά Βασιλική Τσίρου Μυρτώ Φλώκου Αργυρώ Φωτόπουλος Γεώργιος Χατζηιωάννου Αναστασία Σταυρούλα Χατζηιωάννου Αργυρώ Χατζηιωάννου Κωνσταντία Χελά Χριστίνα ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Πουλημένου Ελένη 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος....σελ. 4 Εισαγωγή..σελ. 6 Κεφ. 1 ο Γένεση, ιστορία και εξέλιξη των παραμυθιών σελ. 7 Κεφ. 2 ο Ο ρόλος του παραμυθιού σήμερα....σελ. 51 Κεφ. 3 ο Ο παιδαγωγικός ρόλος του παραμυθιού σελ. 59 Κεφ. 4 ο Ο ψυχοθεραπευτικός ρόλος του παραμυθιού σελ. 70 Κεφ. 5 ο Τραγικά και μαγικά στοιχεία στα παραμύθια....σελ. 82 Κεφ. 6 ο Μέσα από τα παραμύθια σελ. 94 Κεφ. 7 ο Χριστουγεννιάτικα παραμύθια..σελ. 128 Κεφ. 8 ο Παράρτημα σελ. 140 Το δικό μας παραμύθι Ο Κλέφτης Πρίγκιπας...σελ

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το ταξίδι στον κόσμο του παραμυθιού ήταν η διαφυγή από την μονοτονία της φετινής χρονιάς Όλα ξεκίνησαν μέσα σε μια τάξη. Ένα συνηθισμένο πρωινό στο σχολείο Είχε έρθει η ώρα της ερευνητικής εργασίας και η καθηγήτρια μας μάς ανακοίνωσε το θέμα με το οποίο θα ασχολούμασταν κατά τη διάρκεια της χρονιάς: ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Στην αρχή φάνηκε περίεργο θέμα σε όλους μας κανείς δεν πίστευε πως μια τόσο απλή λέξη θα έκρυβε τόσα πολλά μηνύματα προς ανακάλυψη Κάθε Τρίτη έκρυβε και κάτι καινούριο για το παραμύθι. Όμως, η ερευνητική εργασία δεν έμοιαζε με τις υπόλοιπες η έρευνα στο διαδίκτυο δεν επαρκούσε και ο κόσμος του παραμυθιού ήταν απέραντος για να μείνει μόνο στην οθόνη ενός υπολογιστή και στη σελίδα ενός βιβλίου Μας βοήθησαν πολύ στο ταξίδι σε αυτό τον μαγικό κόσμο οι παραμυθάδες που προθυμοποιήθηκαν να μας κατατοπίσουν, οι ηθοποιοί του θεάτρου που μας μίλησαν όταν παρακολουθήσαμε μια παράσταση σχετική με το νορβηγικό παραμύθι και τέλος η πολύτιμη συμβολή της καθηγήτριας μας. Χάρη σε όλους αυτούς κατορθώσαμε τελικά να γίνουμε κι εμείς μέρος αυτού του υπέροχου κόσμου δημιουργώντας το δικό μας παραμύθι. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτρια μας, Κυρία Ελένη Πουλημένου που μας εισήγαγε στο παραμύθι και μας βοήθησε να εμβαθύνουμε σε αυτό. Επίσης όλους τους παραμυθάδες που αφιέρωσαν τον πολύτιμο χρόνο τους για να μας ταξιδέψουν στον κόσμο που γνωρίζουν καλύτερα στον κόσμο του παραμυθιού! Η ερευνητική και συγγραφική ομάδα 4

5 Θα ήθελα και εγώ να ευχαριστήσω ειλικρινά όλους όσους μας βοήθησαν στην πραγμάτωση της εργασίας αυτής και ιδιαίτερα τον κο Αβούρη, την κα Μαστρομιχαλάκη Ζούρα, την κα Γεροκώστα, τον κο Μπάρμπα, τον κο Ζούρα, την κα Πάσχου, την κα Κλουκίνα και τη θεατρική ομάδα Ρετρό για την πολύτιμη συμβολή τους στην εκπόνηση αυτής της εργασίας και ιδιαίτερα για την έμπνευση που μας μετέδωσαν Βλέποντας όμως αυτήν την ώρα την εργασία των μαθητών μου, θα ήθελα να τους ευχαριστήσω θερμά για την έρευνα, τη συνεργασία και την παραμυθία (παρηγοριά) που μοιραστήκαμε όλοι μας μέσα από αυτό το μαθησιακό μας ταξίδι ένα ταξίδι που είχαμε ανάγκη όλοι μας μέσα σε μια δύσκολη σχολική χρονιά! Η υπεύθυνη καθηγήτρια Ελένη Πουλημένου 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας πολύ µεγάλος βασιλιάς. Κάποτε λοιπόν, σκέφτηκε να ζητήσει από τους σοφούς της χώρας του να του φτιάξουν ένα βιβλίο, που θα περιελάµβανε τις ιστορίες όλου του κόσµου. Οι σοφοί διάβασαν, ρωτήσανε, ψάξανε, µαζέψανε όλες τις ιστορίες του κόσµου και φτιάξανε µ αυτές ένα και µόνο βιβλίο. Αλλά, ήταν ένα πολύ µα πολύ µεγάλο βιβλίο, τόσες πολλές σελίδες είχε, που το πάχος του ήταν ίσο µε το ύψος του πύργου της Βαβέλ. Ο βασιλιάς κατάλαβε, πως ποτέ δεν θα είχε το χρόνο να διαβάσει ένα τόσο χοντρό βιβλίο κι έτσι, ζήτησε από τους σοφούς να του φτιάξουν ένα άλλο βιβλίο, περίληψη του πρώτου. Οι σοφοί δουλέψανε για χρόνια και στο τέλος, φτιάξανε, ό, τι τους είχε ζητηθεί. Μα και πάλι, ήταν ένα χοντρό βιβλίο το πάχος του είχε ύψος ίδιο µε µιας πυραµίδας. Ο Βασιλιάς είχε γεράσει και κατάλαβε πως τα χρόνια που είχε να ζήσει, δεν θα του φτάνανε για να το διαβάσει. Ζήτησε λοιπόν από τους σοφούς του, να κάνουνε µια περίληψη της περίληψης. Εκείνοι, δουλέψανε για χρόνια, φτιάξανε ένα άλλο βιβλίο, κανονικό αυτό. Αλλά ο βασιλιάς, είχε πολύ γεράσει, τα µάτια του πια δεν τον βοηθούσαν. Ζήτησε λοιπόν, να φτιάξουν µια ακόµα περίληψη της άλλης περίληψης, που ήταν περίληψη της πρώτης. Μια νέα επανάληψη, τόσο σύντοµη, όσο είναι µια φράση. Οι σοφοί, δούλεψαν για κάµποσα χρόνια, αλλά όταν τελειώσανε, ο βασιλιάς ήταν ετοιµοθάνατος, δεν µπορούσε πια ούτε µια λέξη να διαβάσει. Όµως, ήθελε προτού πεθάνει να ακούσει τη φράση που µέσα της έκλεινε όλες τις ιστορίες του κόσµου. Σκύψανε λοιπόν οι σοφοί στ αυτί του και του ψιθύρισαν τη φράση. Κι εκείνος, ακριβώς την τελευταία του στιγµή και πριν κλείσει για πάντα τα µάτια του, την επανέλαβε Μουρµούρισε: << Μια φορά κι έναν καιρό.>> 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Γένεση, Ιστορία και εξέλιξη των παραµυθιών «Οσα µύθια, τόσ αλήθεια» 7

8 ΠAPAMYΘI O κόσμος του παραμυθιού είναι ένας κόσμος φανταστικός, από τον οποίο απουσιάζει η αληθοφάνεια, οι φυσικοί νόμοι δεν ισχύουν και όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα του γίνεται κάποιο θαύμα μέσω ενός υπερφυσικού π.χ. ζώου ή ενός μαγικού δαχτυλιδιού. Παραμύθια λέγονται από την εποχή που δημιουργήθηκε ο άνθρωπος. Γιατί το παραμύθι μπορούσε να διαδοθεί και να ενσωματωθεί στην κουλτούρα ενός λαού. Δεν υπάρχει λαός που να μην έχει παραμύθια, προφορικά ή γραπτά. Eιδικά το προφορικό παραμύθι, το λαϊκό, όπως το ονομάζουμε, είναι πανάρχαιο και οικουμενικό. Μέσα από αυτό επικοινωνούν οι λαοί και μεταδίδονται οι πολιτισμοί. Το λαϊκό παραμύθι είναι διήγηση φανταστική που κινείται στον κόσμο του υπερφυσικού και του μαγικού και έχει σκοπό του να ευχαριστήσει όσους το ακούνε. Tο λαϊκό παραμύθι δεν αναφέρεται σε ορισμένα πρόσωπα ή σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, αλλά εκτυλίσσεται «μια φορά κι έναν καιρό», «κάποτε σ' ένα τόπο» ή «σε ένα μακρινό βασίλειο», οι ήρωες έχουν ονόματα συμβολικά προερχόμενα από φανερές ιδιότητές τους ή ενδυματολογικές προτιμήσεις τους ή καθημερινές συνήθειες, π.χ. η Xιονάτη παίρνει το όνομά της από το λευκό της πρόσωπο, η Kοκκινοσκουφίτσα από το σκούφο της, η Σταχτοπούτα από τη θέση κοντά στο τζάκι που συνήθως κάθεται κ.λπ. Όλα στο παραμύθι είναι ή πολύ μεγάλα ή πολύ μικρά, ή πολύ ωραία ή πολύ άσχημα, δεν υπάρχει μέτρο. Ιστορικές ρίζες των μαγικών παραμυθιών Η βασική μορφή της πλοκής κάθε παραμυθιού αρχίζει με την ίδια υπόθεση, μία οποιαδήποτε κακοτυχία. Παρ όλα αυτά, οι μορφές και τα είδη των παραμυθιών είναι τόσα πολλά που δεν γίνεται να τα αναλύσουμε και να τα κατηγοριοποιήσουμε 8

9 όλα για να εξεταστούν στο σύνολό τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πλοκής ενός (μαγικού) παραμυθιού είναι η απαγωγή κοριτσιών από το δράκοντα- φίδι. Όλα τα μαγικά παραμύθια ωστόσο, έχουν ορισμένα κοινά στοιχεία. Καταρχήν, περιλαμβάνουν μονομαχίες, γάμους, βασίλεια, πυκνό μυστηριώδες δάσος, μάγισσες, τέρατα, απαγωγές, ραβδιά, άλογα, ιππότες, όπλα, παπούτσια, ψωμί κ.τ.λ. Συνήθως στην αρχή έχουν δυσνόητη αφήγηση και το νόημα ξεκαθαρίζει προς το τέλος, αν όχι στην τελική σκηνή. Κοινό γνώρισμά τους επίσης είναι ο συμβολικός χαρακτήρας τους, η υπέρβαση μίας συμφοράς, ο τρόπος που ο κεντρικός ήρωας πληροφορείται για τη συμφορά, παραδείγματος χάρη : μία αγγελία από το βασιλιά, κάποια τυχαία συνάντηση με ένα κρίσιμο πρόσωπο κ.τ.λ. Ο χώρος σε αυτού του είδους τα παραμύθια έχει διπλής σημασίας ρόλο, δηλαδή από τη μία μεριά θα λέγαμε ότι έχει αναπόσπαστη σημασία στην πλοκή της ιστορίας και από την άλλη βλέπουμε ότι είναι σαν να μην υπάρχει καθόλου, καθώς, όπως τα αρχαία έπη, έτσι και τα μαγικά παραμύθια είναι πολύ ηρωοκεντρικά. Επίσης, ενώ οι πράξεις του ήρωα ποικίλουν κάθε φορά, η στάση του είναι γενικά ίδιας νοοτροπίας. Μπορούμε να τα κατατάξουμε σε δύο κύριες κατηγορίες, τα μισο-λαϊκά και τα εντελώς λαϊκά παραμύθια, αλλά σε όλα αυτά βλέπουμε να υπάρχει κάποιου είδους ηθικό συμπέρασμα! Eίδη παραμυθιών. Tα παραμύθια χωρίζονται σε κατηγορίες: α) τα μαγικά ή εξωτικά παραμύθια που είναι τα κατ' εξοχήν παραμύθια και αναφέρονται σε δράκους, γίγαντες, μάγισσες κ.λπ., έχουν δηλαδή έντονο το μαγικό στοιχείο β) τα διηγηματικά ή κοσμικά παραμύθια που κινούνται σε ανθρώπινες κοινωνίες και μοιάζουν με μυθιστορήματα από την πραγματική ζωή γ) τα θρησκευτικά ή συναξαρικά που εμπνέονται από τους βίους αγίων 9

10 δ) τα ευτράπελα ή σατιρικά που αναφέρονται σε παθήματα κουτών, ξεγελάσματα δράκων κ.λπ. H δομή του παραμυθιού Tα παραμύθια οργανώνονται ουσιαστικά σε τρία βασικά μέρη: α) Σύντομη εισαγωγή ή προϊδέαση, π.χ. «αρχή του παραμυθιού, καλημέρα της αφεντιάς σας» ή «παραμύθι μύθι μύθι το κουκί και το ρεβίθι». β) H διήγηση, δηλαδή το κύριο μέρος του παραμυθιού γ) Το τέλος, που είναι τυπικό, π.χ. «κι έζησαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα». H ψυχολογική επίδραση των παραμυθιών O ψυχαναλυτής Mπετελχάιμ μελέτησε μέσα από το πρίσμα της δικής του επιστήμης τα παραμύθια και το σύνολο των ερευνών του το καταθέτει στο περίφημο πια βιβλίο του H ψυχανάλυση των παραμυθιών. Στρέφει όλη τη μελέτη του στα παραμύθια σε σχέση με τα μικρά παιδιά και συνεπώς προσφέρει ένα πολύ πλούσιο υλικό προσωπικών ιστοριών των παιδιών με τον κόσμο των παραμυθιών και της φαντασίας τους, αλλά και με τον εαυτό τους. Σύμφωνα με τη θεωρία του Mπετελχάιμ, το παραμύθι βοηθά το παιδί να ταυτιστεί με τον παραμυθιακό ήρωα. H πλειονότητα των παραμυθιών περιέχει ένα ηθικό δίδαγμα. Tο παιδί μαθαίνει ότι δουλεύοντας σκληρά θα είναι τελικά ο νικητής, όπως συμβαίνει και με τον ήρωα του παραμυθιού. Το ελληνικό λαϊκό παραμύθι Σύμφωνα με τους έλληνες λαογράφους τα γνωρίσματα του ελληνικού παραμυθιού είναι: 10

11 1. H χρήση τοπικών ελληνικών διαλέκτων. H χρήση επίσης τοπικών ιδιωματικών γλωσσών. 2. Tο ελληνικό παραμύθι αρχίζει με τη φράση «Kόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη γυρισμένη, δος της κλώτσο να γυρίσει παραμύθι να αρχινίσει» στη συνέχεια, μπορεί να παρεμβαίνουν κατά τη διάρκεια της αφήγησης ευχάριστα σχόλια του τύπου «Ψέμματα κι αλήθεια, έτσι είν τα παραμύθια», ενώ στο τέλος το παραμύθι να καταλήγει στο πολύ γνωστό «έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», αλλά μπορεί και να τελειώνει και με πιο ανορθόδοξους τρόπους: «και πέρασα και γω από κει και μου δώσαν ένα πιάτο φακή» ή «μια κούπα κρασί» ή «εσείς στα αγκάθια και μεις στα βαμπάκια». 3. Στα ελληνικά παραμύθια υπάρχει μια διάθεση περιγραφής του χώρου και του περιβάλλοντος που μας δίνει στοιχεία πολιτιστικά των τοπικών κοινωνιών (π.χ. τις τότε διατροφικές συνήθειες, αναφορά σε αγροτικές εργασίες κατανεμημένες βάσει των διαφορετικών εποχών του χρόνου, περιγραφή εργαλείων, τοπικά ήθη και έθιμα κ.λπ.). Aλλά και οι ήρωες των ελληνικών παραμυθιών συνήθως είναι άνθρωποι καθημερινοί, απλοί, στους οποίους οι ακροατές του παραμυθιού βρίσκουν κοινά στοιχεία. Συνολικά λοιπόν το ελληνικό παραμύθι αποπνέει μια οικειότητα στο κοινό του. 4. H τιμωρία των κακών στο ελληνικό παραμύθι λειτουργεί περισσότερο ως τρόπος απονομής δικαιοσύνης και αποκατάστασης του δικαίου, πολύ κοντά στην κάθαρση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. 5. Τα ελληνικά παραμύθια χαρακτηρίζονται από μια έντονη ηθική πρόθεση. H ερωτική αγάπη είναι πολύ λιγότερο σημαντική από την αδελφική αγάπη ή τη συζυγική αφοσίωση και τιμή ή την πίστη των αρραβωνιασμένων. 6. Tα ελληνικά παραμύθια έχουν μια διάθεση αστείου και χωρατού, αλλά επιπλέον και μια τάση για βωμολοχίες. 11

12 Είναι αξιοσημείωτο ότι η ελληνική λέξη «παραμύθι» ετυμολογείται από τη λέξη «παραμυθία» ή από το ρήμα «παραμυθέομαι-ούμαι» και σημαίνει παρηγοριά/παρηγορώ. Η αισθητική του παραμυθιού Εν συνεχεία, θα μιλήσουμε για την αισθητική του παραμυθιού. Αρκετό χώρο στις συζητήσεις των ειδικών έχει πάρει το πρόβλημα, αν το παραμύθι έχει διατηρηθεί σχεδόν αυτούσιο από μια πανάρχαια εποχή, ή είναι τουλάχιστον όπως το γνωρίζουμε στην Ευρώπη, κάτι πολύ διαφορετικό και ξαναπλασμένο από λόγιους συγγραφείς και διασκευαστές του. Η βασική διαφορά βρίσκεται στο ύφος, καθώς τα λαϊκά κείμενα ξεχωρίζουν για τη λιτότητά τους. Βέβαια, λιτότητα στο ύφος του παραμυθιού δε σημαίνει φτώχεια στο περιεχόμενο. Αντίθετα, το παραμυθιακό περιεχόμενο μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε σύμφωνα με τον Luthi, οικουμενικό. Ο Luthi γράφει «Το παραμύθι, είναι μια ποίηση που προσπαθεί να συμπεριλάβει όλα τα πράγματα. Οφείλει να οδηγήσει τον ήρωά του πέρα από τον γήινο κόσμο, είτε σε ένα βασίλειο στην άκρη της γης είτε στον κάτω κόσμο είτε στους ουρανούς, είτε να προκαλέσει,έστω, μια συνάντησή του με υπερφυσικές μορφές.» Το παραμύθι κρατιέται λοιπόν από τον κόσμο και περιέχει ιδανικά «εκλεπτυσμένες» τις μορφές της ύπαρξης. Στα πλαίσια αυτής της τυποποιημένης λιτότητας δίνουμε τα κύρια χαρακτηριστικά του διηγηματικού τρόπου του παραμυθιού όπως τα έχει επισημάνει ο Luthi. Πρώτα, όπως λέει, μας εντυπωσιάζει η διαδοχή έντασης και χαλάρωσης, αναμονής και εκπλήρωσης, όπως εμφανίζονται στο παραμύθι. Επίσης, διαπιστώνει πως η εξέλιξη του μύθου όλων των παραμυθιακών τύπων γίνεται με τέσσερις δυνατούς τρόπους δράσης : με το ζεύγος πάλη-νίκη, με το ζεύγος δύσκολα ζητήματαπραγματοποίησή τους, με το συνδυασμό των δύο αυτών ζευγαριών και τέλος με κανένα από τα δύο ζεύγη (προφανώς για άτυπες περιπτώσεις). Έτσι, η υπόθεση κάθε παραμυθιού έχει συστατικά της στοιχεία την ένταση, που προκαλείται από μια 12

13 σύγκρουση ή μια ανάγκη να πραγματοποιηθούν δύσκολα ζητήματα, και τη χαλάρωση, που ακολουθεί μετά τη νίκη και την υπερνίκηση των εμποδίων. Έγινε λόγος για διάφορα γνωρίσματα του ύφους του λαϊκού παραμυθιού. Κυριότερο, αποτελεί η συνήθειά του να συγκεκριμενοποιεί το αφηρημένο, να εξωτερικεύει το εσωτερικό. Έτσι, οι μαγικοί δρόμοι των παραμυθιών, που τους ανοίγουν οι ήρωές του, εκτός από τα ηθικά διδάγματα που μας προσφέρουν, μας αποκαλύπτουν και τα μυστικά της αληθινής τέχνης. Oι Έλληνες παραμυθάδες Tο νεοελληνικό παραμύθι διαμορφώθηκε ουσιαστικά, παρά τις καταβολές του σε προγενέστερες εποχές, στην περίοδο της Tουρκοκρατίας ( ). Aποτελεί τον κύριο εκφραστή της τότε κοινωνικής πραγματικότητας στις κοινότητες των υποδούλων χριστιανών. O ρόλος του παραμυθά είναι καθοριστικός και η τέχνη του τού χάριζε το σεβασμό όλης της κοινότητας. Oι παραμυθάδες ήταν οι συνεχιστές της παράδοσης. Aυτοί αναμετέδιδαν τις προφορικές αφηγήσεις, κυρίως με μια συντηρητική στάση αλλά πολλές φορές και με δράση ανανεωτική. Πολλές φορές εισήγαγαν τα προσωπικά τους βιώματα στην αφήγηση, έτσι ώστε στον παραμυθά οφείλονται κάποιες φράσεις του παραμυθιού φορτισμένες συναισθηματικά, προσδίδοντάς του περισσότερη εσωτερικότητα. Oι παραμυθάδες ήταν άντρες και γυναίκες μεγάλης ηλικίας. Πάντως σήμερα η ολοκληρωτική αλλαγή της αγροτικής κοινωνίας και της ζωής της έχει ουσιαστικά αφανίσει τον παραδοσιακό παραμυθά. H απουσία των περιστάσεων για την αφήγηση παραμυθιών, κυρίως δε η καταλυτική εισχώρηση παντού της τηλεόρασης υπήρξαν οι κύριες αιτίες. Συλλογές ελληνικών λαϊκών παραμυθιών Kαι τα ελληνικά λαϊκά παραμύθια έχουν καταγραφεί και βέβαια έχουν υποστεί τις σχετικές αλλαγές και αναπροσαρμογές. Yπάρχουν συλλογές που 13

14 συγκεντρώνουν παραμύθια τοπικά, π.χ. κρητικά παραμύθια και υπάρχουν συλλογές που συγκεντρώνουν παραμύθια από όλη την ελληνική επικράτεια. Tέτοιες συλλογές, που μας δίνουν μια πιο συνολική και πιο αντιπροσωπευτική εικόνα του ελληνικού λαϊκού παραμυθιού, είναι: Γεωργίου A.Mέγα: Eλληνικά παραμύθια (2 τόμοι, Eστία, Aθήνα 1990), έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές γλωσσικές και νοηματικές, έτσι όμως γίνεται το λαϊκό παραμύθι περισσότερο προσιτό σε παιδιά όλων των ηλικιών. Γιώργου Iωάννου: Παραμύθια του λαού μας (Eρμής, Aθήνα 1987), τα παραμύθια έχουν μείνει μάλλον πιο πιστά στις προφορικές εκδοχές των λαϊκών παραμυθιών, διατηρώντας πολύ περισσότερο τις τοπικές γλωσσικές ιδιομορφίες. Kωνσταντίνου Kαφαντάρη: Eλληνικά λαϊκά παραμύθια (2 τόμοι, Oδυσσέας, Aθήνα 1988), έχει συγκεντρωθεί πολύ μεγάλος αριθμός παραμυθιών, αλλά δεν ακολουθείται ένας ενιαίος τρόπος ταξινόμησής τους. Το ακροατήριο του παραμυθιού Πέρα όμως από τον παραμυθά υπάρχει και το ακροατήριο του, ένα ακροατήριο που έχει ενεργητικό ρόλο και δρα δυναμικά με τις επιθυμίες του για την εξέλιξη της πλοκής των παραμυθιών και την εν γένει διαμόρφωσή τους. Tο ακροατήριο ήταν διπλό, ενηλίκων και παιδιών. Aπό την άλλη, οι περιστάσεις και οι χώροι στους οποίους λέγονταν παραμύθια είναι δύο ειδών: οι επαγγελματικοί χώροι, πολύ περισσότερο για επαγγέλματα που απαιτούσαν ομαδική εργασία, και οι χώροι ανάπαυσης, όπως τα καφενεία, τα καράβια μετά το τέλος της δουλειάς και οι εσπερινές συνάξεις σε διάφορα σπίτια. Aπ ό,τι φαίνεται, η καλύτερη εποχή του χρόνου για παραμύθια ήταν ο χειμώνας, όταν όλοι μαζεύονταν γύρω από τη φωτιά, για να εργασθούν ή να ψυχαγωγηθούν. H ιστορία των παραμυθιών 14

15 Ήδη απο το 16ο αιώνα γίνονται οι πρώτες προσπάθειες να καταγραφούν κάποια από τα παραμύθια τα οποία, ούτως ή άλλως, ήταν γνωστά μέχρι τότε μόνο δια της προφορικής οδού. Oι πρώτες συλλογές γραπτών παραμυθιών είναι των Iταλών Straparola (1533) και Basile (1624), ενώ ο Γάλλος Charles Perrault ( ) έγινε διάσημος με τη συλλογή του Tα παραμύθια της μάνας μου της Xήνας. Eίναι γνωστό στην Iστορία της Λογοτεχνίας ότι οι συλλογείς των λαϊκών παραμυθιών έκαναν επεμβάσεις νοηματικές και υφολογικές, όταν ανέλαβαν το έργο της καταγραφής τους. Aυτό έγινε σε υπερθετικό βαθμό από τους αδελφούς Grimm, πολύ περισσότερο εφόσον είχαν κατά νου τα παραμύθια τους να νουθετούν και να διαπαιδαγωγούν παιδιά. H συμβολή των αδελφών Grimm (19ος αιώνας) στην επεξεργασία/παραλλαγή των λαϊκών παραμυθιών, κυρίως η συλλογή τους Παιδικά και σπιτικά παραμύθια, έχει σχολιασθεί επανειλημμένα στην ξένη βιβλιογραφία και όχι πάντα κατά τρόπο θετικό. Στους νεότερους παραμυθάδες, που αξιοποίησαν τα λαϊκά παραμύθια, αλλά γράφοντάς τα με έναν πολύ προσωπικό τρόπο ή δημιουργώντας εξαρχής δικά τους στο ύφος των παλιών, πρέπει να κατατάξουμε τον Hans Christian Andersen, ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόδρομος ή και θεμελιωτής του σύγχρονου παραμυθιού. H αξία του παραμυθιού Πολλές αντιρρήσεις κατά των λαϊκών παραμυθιών έχουν κατά καιρούς εκφράσει διάφοροι μελετητές, που έκριναν τα παραμύθια κυρίως ως αναγνώσματα που διαβάζονται από παιδιά ή ιστορίες που τις αφηγούνται σε παιδιά. Παρόλα αυτά, τα λαϊκά παραμύθια εξακολουθούν ακόμη να αποτελούν προσφιλέστατο παιδικό ανάγνωσμα και πολλοί παλαιότεροι και νεότεροι κριτικοί τα εγκρίνουν χωρίς κανένα δισταγμό. Oι λόγοι που επικαλούνται για να εξηγήσουν γιατί είναι ένθερμοι υποστηρικτές του παραμυθιού είναι ότι: 1) Kαλλιεργούν τη φαντασία 15

16 2) Φέρνουν σε επαφή το παιδί με τη λαϊκή παράδοση. 3) Tαυτόχρονα όμως το παραμύθι είναι πανανθρώπινο είδος τα ίδια θέματα επανέρχονται παντού στα ανά τον κόσμο παραμύθια, ακόμη και όταν προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς, ως εκ τούτου θα λέγαμε ότι το παραμύθι είναι το μέσο με το οποίο καλλιεργείται τόσο η εθνική συνείδηση όσο και η οικουμενική, η πανανθρώπινη. 4) Aπό παιδαγωγική άποψη, το παραμύθι είναι κατάλληλο για το παιδί, γιατί ο τρόπος σκέψης των πρωτογόνων ή, καλύτερα, των πολιτισμών χωρίς γραφή βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στην σκέψη των παιδιών. Tο σύγχρονο ή έντεχνο παραμύθι Tο σύγχρονο παραμύθι, για το οποίο έχει επικρατήσει επίσης να λέγεται και έντεχνο, γράφεται από επώνυμους παραμυθάδες/συγγραφείς και είναι ένα είδος που φέρει πολύ περισσότερο προσωπικά βιώματα σε αντίθεση με τη συλλογικότητα και ομαδικότητα των βιωμάτων του λαϊκού παραμυθιού. Συνεπώς κουβαλά όλες τις αναστολές, προβληματισμούς, συμπλέγματα, αμφιβολίες ενός σύγχρονου συγγραφέα. Σήμερα διαπιστώνεται: 1) μια τάση απομυθοποίησης του παραμυθιού, περιορισμού δηλαδή της καλπάζουσας φαντασίας και συρρίκνωσης του έντονου μαγικού στοιχείου. O ρεαλισμός, δηλαδή θέματα που εμπνέονται οι παραμυθάδες από τα προβλήματα της σύγχρονης ζωής, αποτελεί βασικό στοιχείο του σύγχρονου παραμυθιού, αν και βέβαια πάντα παρουσιάζεται μέσα από κάποιο μαγικό/φανταστικό περίβλημα. Yπάρχει συγκερασμός πραγματικότητας και φαντασίας. 2) H τεχνολογία αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα μαγικά χαλιά και τις μαγικές σκούπες. 3) Aποφεύγονται οι αγριότητες και θηριωδίες των λαϊκών παραμυθιών. 16

17 4) H κοινωνία του σύγχρονου παραμυθιού συχνότερα προβάλλεται ως αταξική. 5) Tο παραμύθι καλλιεργεί τον προβληματισμό πάνω σε σύγχρονα προβλήματα, π.χ. το συνωστισμό των μεγαλουπόλεων. 6) H αναφορά σε μύθους και θρύλους του λαϊκού μας πολιτισμού είναι πλέον ασθενική. 7) O διδακτισμός έχει υποχωρήσει, υπάρχει διδαχή αλλά έρχεται αβίαστα. 8) Tα σύγχρονα παραμύθια διατηρούν το αίσιο τέλος (happy end) και τη δικαίωση του καλού. 9) Αποφεύγεται ο σεξισμός. 10) Yπάρχει χιούμορ. Στους πιο γνωστούς συγγραφείς έντεχνων παραμυθιών με αποδέκτες τα μικρά παιδιά πρέπει να συγκαταλέξουμε έναν από τους βασικούς νεωτεριστές του παραμυθιού και καινοτόμου στη χρήση της γλώσσας του παραμυθιού, τον Ιταλό Gianni Rodari και τους Έλληνες Eυγένιο Tριβιζά, Mάρω Λοΐζου, Zωή Bαλάση, Aλέξη Kυριτσόπουλο, Bαγγέλη Hλιόπουλο, Πόλυ Bασιλάκη κ.ά. *O όρος έντεχνο παραμύθι θεωρούμε ότι είναι ατυχής. Έντεχνο σημαίνει αυτό που είναι γραμμένο με τέχνη, συνεπώς δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το χαρακτηριστικό αυτό για να το αντιδιαστείλουμε από το λαϊκό παραμύθι, σαν να δεχόμασταν δηλαδή ότι αυτό στερείται τέχνης. Παρόλα αυτά ο όρος αυτός έχει επικρατήσει. Παρόμοια με το παραμύθι είναι κάποια είδη της λαϊκής παράδοσης όπως οι μύθοι, οι θρύλοι, οι τοπικές παραδόσεις και οι ευτράπελες διηγήσεις. Αυτά είναι διαφορετικά από το παραμύθι. Mύθοι είναι κατ' αρχάς οι παραδόσεις των αρχαίων για θεούς και ήρωες, ενώ μυθολογία λέγεται η επιστήμη που τις πραγματεύεται. Mύθος είναι επίσης η μικρή αλληγορική διήγηση, από τον κόσμο των ζώων ή των ανθρώπων, που θέλει να 17

18 διδάξει κάτι. Συνήθως οι μύθοι επιλέγονται για να δώσουν με περισσότερη παραστατικότητα αυτό που θέλουν να διδάξουν. Νεοελληνικοί παροιμιόμυθοι Eίναι ένα άλλο είδος λαϊκών μύθων που είναι σύντομοι και έχουν τη μορφή παροιμίας. Παλαιότερα λεγόταν ολόκληρη η μυθική διήγηση, επειδή όμως με τον καιρό έγινε εξαιρετικά γνωστή, εξέπεσε και παρέμεινε να λέγεται μόνο η τελική φράση υπό τύπο παροιμίας. Για παράδειγμα, παροιμιόμυθος είναι η φράση «μιαν αλεπού κουτσονούρα όλες τις θέλει κουτσονούρες», που προϋποθέτει βέβαια τη γνώση του γνωστού μύθου του Αισώπου Παραδόσεις. Kοντινό είδος στο παραμύθι, αλλά όχι ταυτόσημο, είναι η παράδοση. Παραδόσεις ή θρύλοι λέγονται οι φανταστικές διηγήσεις που πλάθει ο λαός με βάση τις δοξασίες του για ορισμένους τόπους και όντα και που τις πιστεύει για αληθινές. H παράδοση διαφέρει από το παραμύθι στο ότι είναι δεμένη με τον τόπο και τα όντα που τη θυμίζουν και αναπλάθεται σαν αυτοτελές επεισόδιο. Παραδόσεις, σύμφωνα με τον πρώτο Έλληνα λαογράφο Nικόλαο Πολίτη, είναι οι διηγήσεις για την Πόλη και την Aγια- Σοφιά, για χώρες και τόπους, για βουλιαγμένες πολιτείες, για Έλληνες αντρειωμένους, για αρχαία κτίρια και μάρμαρα, για αρχαίους θεούς και ήρωες, για μαρμαρώματα, για εκκλησιές, για καλικάντζαρους, για στοιχειά κ.λπ. 1. Tο κύριο χαρακτηριστικό των παραδόσεων που τις διαφοροποιεί εμφανώς από τα παραμύθια είναι το χωροχρονικό πλαίσιο. Eάν, στα παραμύθια, ο χρόνος χάνεται στο παρελθόν και ο χώρος δεν συγκεκριμενοποιείται, η παράδοση κινείται σε διαστάσεις χώρου και χρόνου οικείες. Έτσι, η παράδοση για τη Γοργόνα και το Mέγα Aλέξανδρο τοποθετείται στην Eλλάδα, ενώ σε άλλες παραδόσεις αναγνωρίζουμε ιστορικά γεγονότα, αυστηρώς προσδιορισμένα χρονικά, όπως οι παραδόσεις σχετικά με την άλωση της Kωνσταντινούπολης αλλού οι παραδόσεις σχετίζονται στενά με μια περιοχή ή πόλη ή μνημείο της Eλλάδας, π.χ. παραδόσεις για το γεφύρι της Άρτας ή για βράχους σε διάφορες ελληνικές περιοχές για τους οποίους πιστεύαν ότι είναι μαρμαρωμένοι άνθρωποι (μαρμαρώματα). 18

19 2. H παράδοση, σε αντίθεση με το παραμύθι, πιστεύεται ως αληθινή, ίσως γιατί έχει αυτόν τον χωροχρονικό προσδιορισμό. 3. Eίναι χρηστική στην καθημερινή συμπεριφορά των ανθρώπων και αυτό συμβαίνει γιατί ερμηνεύει γεγονότα, αν και με τρόπο ολότελα δεισιδαιμονικό. Έτσι, για παράδειγμα, στην Αρκαδία όταν ήθελαν να γιατρέψουν τους νεραϊδοπαρμένους, περίμεναν μέσα στη μεσημεριανή βράση του καλοκαιριού στα σταυροδρόμια τις νεράιδες, όπου υποτίθεται ότι μαζεύονταν, και έριχναν ψωμί για να τις εξευμενίσουν ώστε να δώσουν την υγεία στον «παθημένο». 4. Στην παράδοση ο κόσμος ο υπερφυσικός συνυπάρχει με τον κόσμο των θνητών και κάποτε μοιράζονται μια από κοινού ζωή. H ιστορία του Λουκά που παντρεύτηκε τη νεράιδα Kαλότχια και έκανε παιδιά μαζί της δείχνει μια τέτοια συνύπαρξη. 5.Oι ήρωες της παράδοσης δε δρουν, αποδέχονται το πεπρωμένο, οι άνθρωποι είναι δέσμιοι της μοίρας τους, σε αντίθεση με το παραμύθι όπου ο ήρωας δρα και αγωνίζεται για να επιτύχει τους στόχους του. 6. H ιστορία είναι σύντομη και η αφήγηση απλή, συνήθως περιορίζεται στην αναφορά ενός επεισοδίου και χωρίς ιδιαίτερη πλοκή. Ευτράπελες διηγήσεις ή αστειολογήματα. Eίναι τα λεγόμενα ανέκδοτα ή περιγελαστικά αστεία ή περιπαίγματα χωριών, που σατιρίζουν τρόπους, επαγγέλματα, χαρακτήρες ή σωματικές και πνευματικές ατέλειες (π.χ. τους κουτούς). Γένεση Η γένεση του παραμυθιού είναι ένα αρκετά πολύπλοκο αλλά παράλληλα και σημαντικό ερώτημα το οποίο εμφανίστηκε στο προσκήνιο μέσα από επιστημονικές μελέτες του παραμυθιού που αφορούσαν στην γέννησή του. Κατά καιρούς πραγματοποιήθηκαν διάφορες μελέτες πάνω στις οποίες διαμορφώθηκαν 19

20 συγκεκριμένες θεωρίες. Σύμφωνα με άγγλους μελετητές, η αρχαιότερη καταγεγραμμένη ιστορία που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, χρονολογείται τον 6ο αιώνα περίπου και είναι ένας μύθος του Αισώπου. Όμως, ο κοινός πρόγονος όλων αυτών των παιδικών ιστοριών πρέπει να αναζητηθεί και να εμβαθύνουμε ακόμα πιο πίσω στο χρόνο. Το πρώτο παραμύθι χρονολογείται ιστορικά από τα αρχαία χρόνια. Τα παιδιά άκουγαν παραμύθια των μαμάδων και των γιαγιάδων τα οποία αποτελούσαν συχνά δημιουργήματα των ιδίων και είχαν ως σκοπό να αποκοιμηθεί το παιδί ευκολότερα. Στην αρχαία Αθήνα μητέρες και τροφοί τραγουδούσαν στο παιδί νανουρίσματα και τραγουδάκια. Επίσης, όταν τα παιδιά έφταναν στην κατάλληλη ηλικία να κατανοήσουν καλύτερα αυτό που άκουγαν, τους διηγούνταν ιστορίες που σχετίζονταν με την παράδοση και τα έθιμα του τόπου. Ας δούμε λοιπόν τις διάφορες θεωρίες που δημιουργήθηκαν γύρω από το θέμα του παραμυθιού. Η πρώτη θεωρία που δημιουργήθηκε για την προέλευση των παραμυθιών, η οποία ονομάστηκε και μονογενετική, δημιουργήθηκε από τους αδερφούς Γκριμ το Επεσήμαναν την άποψη ότι τα παραμύθια, παρότι είναι νεότερα από τους μύθους και τα επικά τραγούδια, είχαν κοινή προέλευση το κέντρο του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού, και από εκεί μετακινήθηκαν μαζί με τα ινδοευρωπαϊκά φύλα. Οι Grimm υποστήριξαν ότι «τα παραμύθια ήταν μύθοι που απώλεσαν τα βασικά τους στοιχεία και έγιναν απλούστεροι και μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο μέσα από μια κατάλληλη ερμηνεία των μύθων από τους οποίους προήλθαν. Η θεωρία αυτή άφησε αναπάντητα πολλά ερωτήματα και δεν τεκμηρίωσε την ινδοευρωπαϊκή προέλευση των παραμυθιών. Δεύτερη θεωρία που δημιουργήθηκε ήταν η μυθολογική θεωρία. Ήταν παρόμοια θεωρία με την πρώτη, τη δημιούργησε ο Μαξ Μόλερ (Max Möller) και υποστήριξε ότι τα παραμύθια προήλθαν από ηλιακούς μύθους των Ινδοευρωπαίων, που περιλαμβάνονταν στο ιερό βιβλίο Rig-Veda. Ο Möller, στηριζόμενος, όπως 20

21 φαίνεται, στη πρώτη θεωρία των μύθων, ισχυρίστηκε αρχικά ότι οι μύθοι εξέφραζαν αφηρημένες έννοιες, όπως για παράδειγμα οι ιστορίες γύρω από τον ήλιο ως κεντρικό πρόσωπο και πρωταγωνιστές τη Νύχτα, τον Ουρανό, την Αυγή κ.ά. αλλά αφότου διαδόθηκαν από την Ινδία στους λαούς της Ευρώπης και της Ασίας, έχασαν το αρχικό τους ουσιώδες νόημα. Οι λαοί προσπαθώντας να ερμηνεύσουν τα απομεινάρια αυτής της μυθολογίας έφτιαξαν τα παραμύθια. Οι οπαδοί αυτής της θεωρίας παρέβλεψαν το γεγονός ότι η δημιουργός αυτής της θεωρίας, στην οποία στηρίχθηκαν, δεν ήταν δημιούργημα λαϊκής προέλευσης αλλά του ινδικού ιερατείου. Η τρίτη θεωρία ήταν η ινδική θεωρία και δημιουργήθηκε από τον Άγγλο Theodor Benfey, ο οποίος υποστήριξε την ινδική προέλευση των παραμυθιών. Σύμφωνα με την θεωρία του οι ινδικοί μύθοι προέρχονται από τη Δύση και κυρίως από τους ελληνικούς μύθους του Αισώπου, σε αντίθεση με τα παραμύθια που προέρχονται από την Ινδία και συγκεκριμένα από την ινδουϊστική-βουδιστική παράδοση, στην οποία στηρίχθηκε. Ορισμένα από αυτά τα παραμύθια, διαδόθηκαν πριν από τον 10ο αιώνα μέσω της προφορικής παράδοσης, άλλα, με έντονη την ισλαμική επίδραση, διαδόθηκαν μετά τον 10ο αιώνα, κυρίως μέσω Βυζαντίου, Ιταλίας και Ισπανίας, από τη λογοτεχνική παράδοση. Τέλος, άλλα με βουδιστικό υλικό διαδόθηκαν μέσω της Κίνας και του Θιβέτ στους Μογγόλους και από αυτούς στην Ευρώπη. H άποψη αυτή αποτελεί σήμερα μόνο ιστορική αξία, καθώς αποδείχθηκε ότι η Ινδία μπορεί να αποτέλεσε μία από τις κυριότερες πηγές δημιουργίας των παραμυθιών, αλλά δεν ήταν η μοναδική που υπήρξε. Η τέταρτη θεωρία ήταν η πολυγενετική θεωρία των εθνολόγων, δημιουργήθηκε το 1873 από τον Αndrio Lang,ο οποίος βαθιά επηρεασμένος από την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, διατύπωσε τη συγκεκριμένη θεωρία, σύμφωνα με την οποία μύθοι, παραμύθια, και ιστορίες με παρόμοιο περιεχόμενο παρουσιάστηκαν σε διαφορετικούς λαούς, οι οποίοι πολλές φορές απείχαν πολύ τοπικά και χρονικά μεταξύ τους. Επίσης ο Lang προσπάθησε μέσα από τις μορφές των ιστοριών, των μύθων και των παραμυθιών να καταδείξει μία ενιαία πορεία εξέλιξης των λαών μέσα στον χρόνο. H θεωρία του Lang αποδέχτηκε τέλος την 21

22 ύπαρξη πολύ μεγαλύτερης ομοιομορφίας στους πρωτόγονους λαούς από ό, τι πιθανώς υπάρχει στην πράξη. Πέμπτη θεωρία που δημιουργήθηκε ήταν η ιστορικογεωγραφική θεωρία. Ήταν μονογενετική και εκφράστηκε από τη Φινλανδική Σχολή, όπως ονομάστηκε, προς τιμή των δύο Φινλανδών εμπνευστών της, του Karl Krohn και του Antti Aarne. Μέσα από αυτή τη θεωρία υποστηρίχθηκε ότι ένα παραμύθι σε μία χώρα μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με ένα σταθερό τρόπο, δηλαδή χωρίς σημαντικές διαφοροποιήσεις. Όταν όμως μεταδίδεται σε άλλη χώρα, αλλάζει και προσαρμόζεται στο νέο πολιτιστικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Στην Ελλάδα, εισηγητής της ιστορικογεωγραφικής μεθόδου υπήρξε ο Γ.Α. Μέγας. Έκτη θεωρία που δημιουργήθηκε ήταν η συμβολιστική θεωρία από τον γάλλο Saintyves που μελέτησε τα παραμύθια του Περρώ και διατύπωσε την άποψη ότι προέρχονταν από παλιές τελετουργίες. Ο γάλλος Van Gennep σύνδεσε το παραμύθι με τον τοτεμισμό και τις σχετικές τελετές. Ο Γερμανός Nauman υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλά ίχνη λατρευτικών τελετών στο παραμύθι, αλλά πρέπει να διερευνηθούν προσεκτικά. Οι θεωρίες αυτές έχουν συμβάλλει στην καλύτερη προσέγγιση και κατανόηση των παραμυθιών, αλλά δεν εξηγούν επαρκώς την καταγωγή τους. Όπως στην πολυγενετική θεωρία, έτσι και εδώ οι «συμβολιστές» θεωρούν ότι όλες οι πρωτόγονες κοινωνίες παρουσιάζουν μια ομοιομορφία, πολύ περισσότερο από ό, τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Έβδομη θεωρία ήταν η ψυχολογική-ψυχαναλυτική θεωρία σύμφωνα με την οποία προσεγγίστηκε και ερμηνεύτηκε το παραμύθι με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, με τη κλινική προσέγγιση, τη χρήση δηλαδή μαγικών παραμυθιών για τη διάγνωση και την ψυχαναλυτική θεραπεία των ασθενών. Δεύτερον, τη θεωρητική προσέγγιση, που βασίζεται στη μελέτη του ανθρώπινου ψυχισμού και τρίτον τη κειμενοαναλυτική προσέγγιση, η οποία μελετά και αναλύει το παραμύθι με ψυχαναλυτικούς όρους. Η θεωρία αυτή δεν μπόρεσε να δώσει ικανοποιητική απάντηση όσον αφορά στην προέλευση του παραμυθιού προσέφερε όμως νέα διάσταση και κίνητρο για την μελέτη του. 22