ΠΡΟΤΥΠΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ Η περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πυθαγορείου Σάμου.

Transcript

1 ΠΡΟΤΥΠΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ Η περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πυθαγορείου Σάμου. Ευαγγελία Παπαθωμά είναι συντηρήτρια αρχαιοτήτων & έργων τέχνης και εργάζεται στο ΥΠΠΟΤ από το Έχει σχεδιάσει εργαστήρια συντήρησης, τη μόνιμη φωτογραφική έκθεση «Ανάδειξη - διαμόρφωση αρχαιολογικού χώρου Ηραίου Σάμου», ενώ έχει επιμεληθεί το κατασκευαστικό μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος στο μουσείο της Δήλου. epath4@gmail.com Η κατασκευή κτιρίων 1 σχεδιασμένων εξαρχής για να λειτουργούν ως μουσεία, που προέκυψε τα τελευταία χρόνια με βάση τις νέες μουσειολογικές επιταγές, καθώς και η ολοένα αυξανόμενη τάση για στελέχωση της αρχαιολογικής υπηρεσίας με ειδικούς επιστήμονες (συντηρητές αρχαιοτήτων & έργων τέχνης, μουσειολόγους κλπ.), είναι δύο μόνο από τους παράγοντες που συνετέλεσαν στην επαναδιαμόρφωση του τρόπου κατάρτισης των κτιριολογικών προγραμμάτων των μουσείων, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι ανάγκες τους. Οι ειδικοί επιστήμονες (αρχαιολόγοι, συντηρητές αρχαιοτήτων & έργων τέχνης, μουσειολόγοι κλπ.) που εμπλέκονται στη δημιουργία ενός μουσείου δεν εστιάζουν πλέον μόνο στους εκθεσιακούς χώρους, αλλά η προσοχή και το ενδιαφέρον τους έχει στραφεί εξίσου και στις αποθήκες. Καθώς πρόκειται για τους χώρους που υποδέχονται τα ανασκαφικά ευρήματα, φιλοξενώντας τα μέχρι να συντηρηθούν, και δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος τους ενδέχεται τελικά να μην καταστεί δυνατό να εκτεθεί, οι αποθήκες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως η «καρδιά» του σύγχρονου μουσείου. Ζητούμενο πλέον, λοιπόν, είναι κάθε αποθηκευτικός χώρος να σχεδιάζεται και να εξοπλίζεται κατάλληλα, προκειμένου να πληροί τις προδιαγραφές προστασίας, φύλαξης και διατήρησης του συνόλου των ευρημάτων στο πέρασμα του χρόνου. Στο πλαίσιο αυτής της σύγχρονης αντίληψης περί αποθηκευτικών χώρων, εντάσσεται το έργο 2 σχεδιασμού και οργάνωσης των αποθηκών γλυπτικής και κεραμικής του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πυθαγορείου Σάμου. Σημειωτέον ότι το μουσείο βρίσκεται σε μια περιοχή με έντονη ανασκαφική δραστηριότητα, που έχει φέρει στο φως πολυάριθμα και ποικίλα ευρήματα, η αποθήκευση των οποίων αντιμετωπιζόταν μέχρι πρότινος με τη χρήση διαφόρων κτιρίων που συχνά δεν πληρούσαν τις προδιαγραφές (συστήματα αποθήκευσης, συσκευές ελέγχου περιβαλλοντικών παραμέτρων κ.α.) για τη συγκεκριμένη λειτουργία. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται στοιχεία της μελέτης και του σχεδιασμού πρότυπων ειδικών εφαρμογών στην αποθήκη κεραμικής και γλυπτικής του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πυθαγορείου Σάμου, με βάση τους εξής άξονες: Ορθή διαχείριση των διαθέσιμων αποθηκευτικών χώρων για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του εμβαδού τους. Χρήση ευέλικτων συστημάτων αποθήκευσης, που μπορούν να υπόκεινται σε μετατροπές, προσαρμογές και επεμβάσεις επέκτασης προκειμένου να 1 MUSEUMS International seminar on Energy Efficiency and Sustainability in Retrofitted and New Museum Buildings, Συνέδριο που οργανώθηκε από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ύδρα Το σχετικό έργο ανατέθηκε στη γράφουσα τον Οκτώβριο του 2005 από την υπεύθυνη αρχαιολόγο του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πυθαγορείου Σάμου Μ. Βιγλάκη 1

2 ανταπεξέρχονται σε τυχόν νέες ή διαφορετικές ανάγκες που θα παρουσιαστούν στο μέλλον. Σχεδιασμός ειδικών κατασκευών και τροποποίηση ήδη τυποποιημένων συστημάτων αποθήκευσης, με στόχο να διασφαλίζονται οι κατάλληλες συνθήκες φύλαξης των ευρημάτων και να απαλείφονται πιθανοί κίνδυνοι φθοράς κατά τη διαδικασία μελέτης τους. Εφαρμογή προληπτικής αντισεισμικής προστασίας, με την τοποθέτηση μεταλλικού stop σε κάθε ράφι και κεντρικού κλειδώματος σε κάθε συστοιχία, ώστε τα ερμάριά της να συναποτελούν ένα ενιαίο σύνολο άκαμπτο κατά τη σεισμική ταλάντωση. ΑΠΟΘΗΚΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ Δεδομένου ότι τα κεραμικά αποτελούν το μεγαλύτερο όγκο ευρημάτων σε ένα αρχαιολογικό μουσείο, απαιτούν και τον αντίστοιχο χώρο αποθήκευσης. Εξάλλου, η ποικιλομορφία των τύπων και των μεγεθών τους υπαγορεύει τη μελέτη και το σχεδιασμό ειδικών εφαρμογών, προκειμένου να διασφαλίζονται οι ενδεδειγμένες συνθήκες αποθήκευσης και προστασίας τους, δίχως αυτό να καθιστά δύσκολη και επισφαλή την προσέγγιση των κεραμικών κατά τη διάρκεια εργασιών όπως η μελέτη, η σχεδίαση, η φωτογράφιση κλπ. Με βάση τα ανωτέρω, στην αποθήκη κεραμικής του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Σάμου σχεδιάστηκαν τρεις περιοχές αποθήκευσης (Σχ. 1), καθεμιά από τις οποίες καλύπτει διαφορετικές αποθηκευτικές ανάγκες. Αναλυτικότερα, στην περιοχή Α αποθηκεύονται αγγεία μέτριου μεγέθους έως και όστρακα, ενώ στην περιοχή Β φυλάσσονται μεγάλου μεγέθους αντικείμενα, πίθοι καθώς και ευρήματα με μεγάλο βάρος. Η περιοχή Γ οργανώθηκε για την τοποθέτηση σταθερών συστημάτων σχεδιασμένων έτσι ώστε να περιλαμβάνουν συρταριέρες και ράφια για την αποθήκευση έργων μικροτεχνίας (μικρά αγγεία, γυάλινα και μετάλλινα ευρήματα). 2

3 3,36 3,00 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΜΟΥ Α Π Ο Θ Η Κ Η Κ Ε Ρ Α Μ Ι Κ Η Σ ΚΑΤΟΨΗ ΚΛ.: 1:100 2,80 Περιοχή Α Περιοχή Β Περιοχή Γ Σχ.1Κάτοψη της αποθήκης κεραμικής του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Σάμου. 3

4 Προτάχθηκε η επιλογή ερμαρίων κινούμενων πάνω σε ράγες ως η πλέον ενδεδειγμένη. Πρόκειται για ένα τυποποιημένο σύστημα που χρησιμοποιείται επί σειρά ετών στην οργάνωση αρχειακού υλικού -που επίσης απαιτεί τη χρήση συστημάτων ικανών να παραλάβουν μεγάλα φορτία- και ως εκ τούτου έχει δοκιμαστεί στην πράξη. Το συγκεκριμένο σύστημα αναπτύσσεται στις περιοχές (Α, Β) μέσα στην αποθήκη (Εικ. 1,2),είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε κάθε ερμάριο να παραλαμβάνει μεγάλα φορτία. Ως σύστημα είναι εύκολα διαχειρίσιμο και προσβάσιμο από κάθε χρήστη καθώς δεν απαιτεί δύναμη δεδομένου ότι κινείται πάνω σε ράγες. Εικ. 1. Η συστοιχία ερμαρίων της περιοχής Α. Εικ. 2. Η συστοιχία ερμαρίων της περιοχής Β. Διακρίνεται το τιμόνι κύλισης, η κεντρική κλειδαριά της συστοιχίας, καθώς και οι επάλληλες πόρτες στην όψη του πρώτου ερμαρίου. Τα ράφια σε όλα τα ερμάρια είναι «θηλυκωτά», ώστε να πυκνώνουν ή να αραιώνουν με μεγάλη ευκολία και χωρίς τη χρήση κάποιου βοηθητικού εργαλείου. Κάθε ράφι στην ελεύθερη εξωτερική πλευρά του φέρει μεταλλικό stop, επενδεδυμένο με ελαστικό για ενίσχυση της αντισεισμικής προστασίας. Κάθε ερμάριο διαθέτει τιμόνι κύλισης και αυτόνομη κίνηση. Το πρώτο ερμάριο κάθε συστοιχίας, εκτός από το τιμόνι κύλισης και την κεντρική κλειδαριά ασφάλισης όλης της συστοιχίας, φέρει στην όψη του δύο επάλληλες πόρτες, οι οποίες κλειδώνουν επίσης. Η δυνατότητα κεντρικού κλειδώματος εξασφαλίζει επιπλέον προστασία και σε περίπτωση σεισμού, καθώς τα ερμάρια που συναποτελούν κάθε συστοιχία λειτουργούν ως ένα σώμα όταν βρίσκονται σε πύκνωση και είναι κλειδωμένα. Η περιοχή Α απαρτίζεται από εννέα ερμάρια διαστάσεων 3,36 Χ 1,00 Χ 3,00 μ. Στα κατώτερα ράφια των πέντε ερμαρίων κατασκευάστηκαν οπές κατάλληλες για τη στήριξη και αποθήκευση των οξυπύθμενων αμφορέων. Ο αριθμός των οπών σε κάθε ράφι ορίστηκε με βάση τις δυνατότητες του υλικού κατασκευής τους και λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των ευρημάτων. Οι οπές επενδύθηκαν με ελαστικό υλικό στην περιφέρειά τους, προκειμένου να αποφευχθεί πιθανός τραυματισμός της επιφάνειας των αντικειμένων 4

5 από την επαφή τους με το υλικό κατασκευής του ραφιού (μέταλλο), αλλά και για επιπλέον προστασία από κραδασμούς σε ενδεχόμενη μετακίνησή τους (Εικ. 3,4). Τα υπόλοιπα τμήματα των εν λόγω ερμαρίων καθώς και τα άλλα τέσσερα ερμάρια της συστοιχίας αποτελούνται μόνο από ράφια. Εικ. 3 & 4. Οι οπές που κατασκευάστηκαν στα κατώτερα ράφια των ερμαρίων της περιοχής Α. Επενδεδυμένες στην περιφέρειά τους με ελαστικό, έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την ασφαλή αποθήκευση οξυπύθμενων αμφορέων. 5

6 Η περιοχή Β απαρτίζεται από επτά ερμάρια διαστάσεων 3,00 Χ 1,50 Χ 3,00 μ. Τα ερμάρια αυτής της συστοιχίας σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να μπορούν να δεχτούν ευρήματα πολύ μεγάλων διαστάσεων και βάρους. Καθώς τα τελευταία καταλαμβάνουν σημαντικό χώρο στις αποθήκες και είναι δύσκολα διαχειρίσιμα, λόγω του μεγάλου όγκου και βάρους τους, καθίσταται συχνά δυσχερής η μελέτη, η φωτογράφιση και η σχεδίασή τους. Στόχος του σχεδιασμού σε αυτό το σημείο ήταν να επιτευχθεί η κατά το δυνατό καλύτερη αποθήκευση των μεγάλων αγγείων, καθώς το Μουσείο διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό των εν λόγω ευρημάτων. Συγκεκριμένα, σχεδιάστηκε ειδική τροχήλατη βάση (Σχ. 2) διαστάσεων 1,00 Χ 1,00 Χ 0,15 μ, με ρόδες βαρέως τύπου, αποτελούμενη από ανοξείδωτο πλαίσιο με κάθετες νευρώσεις, το οποίο επενδύθηκε με κόντρα πλακέ θαλάσσης. Στο κέντρο του πλαισίου τοποθετήθηκε ρουλεμάν όπου προσαρμόστηκε περιστρεφόμενος δίσκος, επενδεδυμένος επίσης με κόντρα πλακέ θαλάσσης, ο οποίος αποτελεί την επιφάνεια έδρασης του ευρήματος. Στις τέσσερις γωνίες του πλαισίου προσαρτήθηκαν αρθρωτοί τηλεσκοπικοί βραχίονες που διασφαλίζουν την πάκτωση του αντικειμένου πάνω στη βάση.(εικ.5) Έτσι, η βάση μαζί με το εύρημα, ως ένα ενιαίο σύνολο, τοποθετούνται στο κάτω τμήμα των ερμαρίων με τη βοήθεια χειροκίνητου ανυψωτικού μηχανήματος (Σχ. 3). Το άνω τμήμα των ερμαρίων αποτελείται από ράφια βαρέως τύπου που μπορούν να δεχτούν αντικείμενα είτε τμήματά τους με μεγάλο βάρος. 1,30μ 1,70μ 1,50μ Σχ. 2. Σχεδιαστική αναπαράσταση της τροχήλατης Σχ. 3. Τομή-όψη. Η τροχήλατη βάση μαζί με το βάσης αποθήκευσης των αντικειμένων μεγάλου Σχ.3 αντικείμενο, : Όψη-τομή των τοποθετημένα ερμαρίων στην στο περιοχή κάτω Β. τμήμα μεγέθους. των ερμαρίων της περιοχής Β. 6

7 Εικ. 5. Οι τροχήλατες βάσεις για την αποθήκευση των αντικειμένων μεγάλου μεγέθους μετά την κατασκευή τους. Η περιοχή Γ σχεδιάστηκε με άξονα επίσης την ευελιξία και την προσαρμογή στις εκάστοτε ανάγκες αποθήκευσης. Εδώ αναπτύχθηκε ένα σταθερό σύστημα με ράφια και συρταριέρες (Εικ.6, 7), για την αποθήκευση οστράκων, μικροτεχνίας, μετάλλινων και υάλινων ευρημάτων. Σημειώνεται ότι αφέθηκε εσκεμμένα ελεύθερος χώρος στην αποθήκη (όπως φαίνεται και στην κάτοψη), Σχ.1 προκειμένου να παρέχεται η δυνατότητα διαμόρφωσής του στο μέλλον ανάλογα με τις ανάγκες. Παράλληλα, υπήρξε πρόβλεψη και για χώρο μελέτης. 7

8 Εικ.6,7. Το σταθερό σύστημα με ράφια και συρταριέρες της περιοχής Γ. ΑΠΟΘΗΚΗ ΓΛΥΠΤΩΝ Η αποθήκη της γλυπτικής φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία ευρημάτων, από έργα μικρογλυπτικής έως και αρχιτεκτονικά μέλη ή αγάλματα, ακέραια είτε σε τμήματα, που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το μεγάλο βάρος. Ως εκ τούτου ο σχεδιασμός της έγινε με βασικό κριτήριο τη δυνατότητα κίνησης εντός του χώρου παλετοφόρου ανυψωτικού μηχανήματος, προκειμένου να επιτυγχάνεται φόρτωση των ραφιών και με παλέτες. (Σχ. 5) Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνεται η τοποθέτηση ευρημάτων με μεγάλο βάρος και όγκο στα ράφια και διασφαλίζεται η προστασία τους από φθορές που μπορεί να συμβούν σε πιθανές μετακινήσεις τους. Συγκεκριμένα, το σύστημα στην αποθήκη γλυπτών αποτελείται από: Διάτρητες δοκούς τετράγωνης διατομής που στο ένα άκρο τους φέρουν αρθρωτό πέλμα για την καλύτερη δυνατή έδρασή τους. Συνδεόμενες ανά δύο με μεταλλικά στοιχεία, σχηματίζουν τα κάθετα πλαίσια στήριξης του συστήματος. Οριζόντιες δοκίδες, οι οποίες προσαρτώνται κάθετα στις διάτρητες δοκούς, ορίζοντας το κάθε ράφι. Κάθετα στις δοκίδες αυτές και παράλληλα προς την επιφάνεια έδρασης τοποθετούνται μεταλλικές λωρίδες, οι οποίες σχηματίζουν την επιφάνεια φόρτωσης κάθε ραφιού. Οι μεταλλικές λωρίδες αποτελούν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του συστήματος, καθώς στην κάτω επιφάνεια καθεμιάς από αυτές διαμορφώνεται κατά μήκος νεύρωση, η οποία πολλαπλασιάζει την ικανότητα φόρτωσης για κάθε ράφι, με ελάχιστο φορτίο τον έναν τόνο. 8

9 0,60 1,50 1,00 1,00 1,00 1,00 4,10 0,60 Α Π Ο Θ Η Κ Η Γ Λ Υ Π Τ Ω Ν Α Π Ο Θ Η Κ Η Γ Λ Υ Π Τ Ω Ν 1,50 1,50 1,50 1,50 0,60 ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50 3,00 0,60 6,80 ΗΗ ΑΑ ΖΖ ΕΕ ΔΔ ΓΓ ΒΒ 2 9

10 Η δυνατότητα του συστήματος να πυκνώνει ή να αραιώνει ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν χωρίς να χρειάζεται να ξεβιδωθεί ούτε μία βίδα, σε συνδυασμό με τη μεγάλη ικανότητα φόρτωσης που παρέχει, αποτέλεσαν τα κριτήρια που οδήγησαν στην επιλογή του.(εικ.8,9) Εικ.8, 9. Μέρος του συστήματος αποθήκευσης των γλυπτών. Τελειώνοντας, επισημαίνεται ότι στην πορεία των ετών από το 2007, οπότε και ολοκληρώθηκε η εφαρμογή του εν λόγω συστήματος αποθήκευσης, φαίνεται να 10

11 έχει ανταποκριθεί με επιτυχία στις ανάγκες του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Σάμου, εκπληρώνοντας τους στόχους που τέθηκαν κατά το σχεδιασμό του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ /