ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι δεξιότητες είναι ζωτικής σημασίας για την ανταγωνιστικότητα και την απασχολησιμότητα, αφού οι διαρθρωτικές αλλαγές, όπως η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος, απαιτούν όλο και υψηλότερο βαθμό δεξιοτήτων που να έχουν μεγαλύτερη συνάφεια με την αγορά εργασίας, για την αύξηση της παραγωγικότητας και τη διασφάλιση καλών θέσεων εργασίας. Το παρόν ενημερωτικό δελτίο εστιάζει στις δεξιότητες που συνδέονται άμεσα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Για εκτενέστερες πληροφορίες σχετικά με τα υψηλότερα και χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης βλ. τα ενημερωτικά δελτία Ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και Πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. 2. ΠΡΟΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ αποτελέσματα του PISA 2015) 1 όσο και των ενηλίκων σε εργάσιμη ηλικία (όπως διαπιστώνεται από τα αποτελέσματα του PIAAC 2012) 2 δεν διαθέτουν αυτές τις βασικές δεξιότητες, γεγονός που παρεμποδίζει την ικανότητά τους να βρουν σταθερή απασχόληση και να συμμετέχουν στην οικονομική και κοινωνική ζωή γενικότερα. Σε πολλές χώρες της ΕΕ υπάρχει ακόμη ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ατόμων ηλικίας 15 ετών με χαμηλές επιδόσεις σε βασικές δεξιότητες 3. Οι μαθητές αυτοί είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσουν σοβαρές δυσκολίες στη μελλοντική τους εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας και στην καθημερινή ζωή. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων με χαμηλές επιδόσεις εντοπίζεται στα μαθηματικά, περίπου 22 % σε επίπεδο ΕΕ. Υπάρχουν μόνο τρία κράτη μέλη κάτω από το σημείο αναφοράς του 2.1. Βασικές δεξιότητες Η απόκτηση ικανοποιητικών επιπέδων βασικών δεξιοτήτων (γραμματισμού, αριθμητισμού, θετικών επιστημών και τεχνολογίας) είναι ζωτικής σημασίας για να έχουν οι νέοι εύκολη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και για να εξακολουθούν οι ενήλικες να απασχολούνται σε υψηλής ποιότητας και σταθερές θέσεις εργασίας. Ωστόσο, υψηλά ποσοστά (20 % έως 25 %) τόσο των νέων στην αρχική εκπαίδευση (όπως διαπιστώνεται από τα 1 PISA είναι το πρόγραμμα του ΟΟΣΑ για τη διεθνή αξιολόγηση των μαθητών. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον ορισμό αυτών των επιπέδων βλ. 2 PIAAC είναι το Πρόγραμμα διεθνούς αξιολόγησης των ικανοτήτων των ενηλίκων του ΟΟΣΑ. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον ορισμό αυτών των επιπέδων βλ. 3 Ως άτομα με χαμηλές επιδόσεις ορίζονται αυτά των οποίων τα αποτελέσματα ήταν κάτω από το επίπεδο επάρκειας 2 σε έναν από τους τομείς του τεστ αξιολόγησης του προγράμματος PISA (ανάγνωση, μαθηματικά ή θετικές επιστήμες). Σελίδα 1

2 15 % 4, αν και 12 κράτη μέλη κατάφεραν να μειώσουν τα ποσοστά τους στο διάστημα (γράφημα 1). Τα αποτελέσματα στην ανάγνωση και τις θετικές επιστήμες είναι ελαφρώς καλύτερα, όμως έχουν επιδεινωθεί σημαντικά και στους δύο τομείς τα τελευταία χρόνια. κάτω τεταρτημόριο και αυτούς που ανήκουν στο ανώτατο τεταρτημόριο του κοινωνικοοικονομικού δείκτη είναι πολύ υψηλή (γράφημα 2). Οι επιδόσεις της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Κύπρου είναι φτωχές και στους τρεις τομείς, ιδιαίτερα στα μαθηματικά, με το ποσοστό των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις να υπερβαίνει το 40 %. Γενικότερα, οι χώρες με τα σχετικά λιγότερα άτομα με χαμηλές επιδόσεις έχουν, επίσης, τα μεγαλύτερα ποσοστά ατόμων με κορυφαίες επιδόσεις στα τεστ του προγράμματος PISA, δηλαδή επιπέδου 5 και άνω, κάτι που οφείλεται μάλλον σε συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης που λειτουργούν αποτελεσματικά και όχι στην σκόπιμη επιλογή πρόκρισης της αριστείας έναντι της ισότητας. Τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν έχουν καταστεί ακόμη πλήρως αποτελεσματικά για τη μείωση των ανισοτήτων. Το ποσοστό αγοριών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση είναι πολύ υψηλότερο από αυτό των κοριτσιών (23,5 % έναντι 15,9 %), αν και οι διαφορές μεταξύ των φύλων όσον αφορά την ικανότητα ανάγνωσης τείνουν να εξαφανίζονται μεταγενέστερα (όπως δείχνουν τα στοιχεία του PIAAC σε άτομα 16 έως 24 ετών). Οι επιδόσεις αγοριών και κοριτσιών κατανέμονται πιο ισομερώς στους άλλους δύο τομείς βασικών δεξιοτήτων. Το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους καθοριστικούς παράγοντες για την απόκτηση δεξιοτήτων στα σχολεία. Η διαφορά του ποσοστού των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις στις θετικές επιστήμες ανάμεσα σε αυτούς που ανήκουν στο 4 Στο στρατηγικό πλαίσιο για τη συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης («ΕΚ 2020»), τα κράτη μέλη συμφώνησαν ότι το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 15 ετών με χαμηλές επιδόσεις στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες θα πρέπει να είναι χαμηλότερο από 15 % έως το Σελίδα 2

3 Γράφημα 1 Ποσοστά ατόμων με χαμηλές επιδόσεις στα μαθηματικά - PISA, επιλεγμένα έτη 50% 45% % 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% EE FI DK IE SI NL PL DE BE SE LV CZ AT UK ES EU IT FR PT LT LU SK HU MT HR EL RO BG CY Πηγή: ΟΟΣΑ (PISA). Γράφημα 2 Επίπτωση του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος στις επιδόσεις στα μαθηματικά, % Bottom quarter of ESCS Top quarter of ESCS Average low achievement in science 50% 40% 30% 20% 10% 0% BG CY RO SK EL MT HU LU FR LT IT CZ HR BE AT EU SE ES NL PT DE PL IE UK DK SI LV FI EE Πηγή: ΟΟΣΑ (PISA). Το γεγονός ότι το 20% των μαθητών δεν λαμβάνει βασικές δεξιότητες από τα ευρωπαϊκά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης δημιουργεί υψηλό κόστος ευκαιρίας. Αυτό δείχνει τη μεγάλη ανάγκη βελτίωσης των επιδόσεων των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης αλλά και το τεράστιο δυνητικό όφελος για την ανάπτυξη και την απασχόληση, αν μειωθεί το ποσοστό των μαθητών που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα απασχολησιμότητας. Στις χώρες της ΕΕ που συμμετείχαν στην έρευνα του PIAAC, μεταξύ των ενηλίκων σε εργάσιμη ηλικία (16-65 ετών) το 43%, κατά μέσο όρο, διαθέτει μέσο ή υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων γραμματισμού (επίπεδα 3 έως 5). Το ποσοστό αυτό είναι Σελίδα 3

4 πολύ χαμηλότερο από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ (49%). Επίσης, στις χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν, ένας στους πέντε ενήλικες διαθέτει χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων γραμματισμού. Για τον αριθμητισμό, ο αριθμός είναι ένας στους τέσσερις. Όσον αφορά τις δεξιότητες πολύ υψηλού επιπέδου, λίγα κράτη μέλη μπορούν να συγκριθούν με τις επιδόσεις των καλύτερων χωρών εκτός ΕΕ, όπως η Ιαπωνία. Άλλες μεγάλες οικονομίες εκτός Ευρώπης, όπως ο Καναδάς και οι ΗΠΑ, παρουσιάζουν παρόμοιες επιδόσεις με πολλές χώρες της ΕΕ. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην κατανομή των δεξιοτήτων στα κράτη μέλη της ΕΕ. Γενικά, υπάρχουν τρείς ομάδες χωρών: 1) αυτές με υψηλά ποσοστά ενηλίκων με μέσο ή ανώτατο επίπεδο επιδόσεων και μικρό ποσοστό ατόμων με χαμηλές επιδόσεις (όπως οι Κάτω Χώρες, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Φλάνδρα του Βελγίου) 2) οι χώρες με αποτελέσματα που δεν αποκλίνουν σημαντικά από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ και 3) οι χώρες με σχετικά μικρό ποσοστό ατόμων με μέσο ή ανώτατο επίπεδο επιδόσεων και πολύ υψηλό ποσοστό ατόμων με χαμηλές επιδόσεις (Ισπανία και Ιταλία). Ενώ σε ορισμένες χώρες πολύ χαμηλά επίπεδα δεξιοτήτων εντοπίζονται κυρίως σε ομάδες μεγαλύτερης ηλικίας, σε άλλες χώρες χαμηλές επιδόσεις εντοπίζονται και σε ομάδες νεότερης ηλικίας (π.χ. στην Κύπρο και το Ηνωμένο Βασίλειο). Επίσης, τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν ότι η επάρκεια συνδέεται στενά με το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων και το καθεστώς του μετανάστη, σε διαφορετικό, ωστόσο, βαθμό μεταξύ των χωρών. Τα αποτελέσματα του PIAAC δείχνουν επίσης σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά τα επίπεδα μέσων δεξιοτήτων ανάμεσα σε άτομα με συγκρίσιμους τίτλους εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, νέοι με τίτλο μόνο ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Φινλανδία, τις Κάτω Χώρες ή τη Σουηδία διαθέτουν υψηλότερο επίπεδο μέσων δεξιοτήτων από νέους με πανεπιστημιακό τίτλο στην Ισπανία ή την Κύπρο. Γράφημα 3 Ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας ετών σε κάθε επίπεδο επάρκειας στον γραμματισμό, % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Missing Level 5 Level 4 Level 3 Level 2 Level 1 Below Level 1 Πηγή: OΟΣΑ (PIAAC). Σημείωση: κατάταξη χωρών ανά ποσοστό στα επίπεδα 1 και κάτω, συνδυασμένα. Χωρίς στοιχεία: δεν συμμετείχε στο τεστ. Σελίδα 4

5 Μέση βαθμολογία Γράφημα 4 Μέση επάρκεια στον γραμματισμό (16-29 ετών) ανά μορφωτικό επίπεδο, 2012 Επίπεδο Επίπεδο Επίπεδο 2 Επίπεδο 1 FI NL SE BE nl AT EE DE CZ PL DK SK IE IT UK ES CY EU16 Lower secondary Upper secondary Tertiary Πηγή: OΟΣΑ (PIAAC). Σημείωση: οι χώρες κατατάσσονται κατά μέση βαθμολογία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Εγκάρσιες δεξιότητες Οι νέοι τρόποι εργασίας και οι πιο συχνές αλλαγές θέσεων εργασίας (από αναγκαιότητα ή ευκαιρία) απαιτούν ένα ευρύτερο φάσμα δεξιοτήτων. Εγκάρσιες 5 είναι οι δεξιότητες που χρειάζονται για την εύρεση θέσεων εργασίας και απασχόλησης σε διαφορετικούς τομείς από τον παρόντα ή από προηγούμενους τομείς. Σήμερα, το 40% των εργοδοτών αναφέρει δυσκολίες όσον αφορά την εξεύρεση ατόμων με τις κατάλληλες δεξιότητες, ενώ πολλοί από αυτούς επισημαίνουν την έλλειψη εγκάρσιων δεξιοτήτων 6 μεταξύ των αιτούντων εργασία. Πάνω από τους μισούς εργοδότες της ΕΕ ζητούν γνώσεις ξένων γλωσσών για τις θέσεις εργασίας τους (αν και οι δεξιότητες αυτές τείνουν να αφορούν ένα υποσύνολο θέσεων εργασίας). Ωστόσο, μόνο το 42% των εφήβων γνωρίζουν καλά την πρώτη ξένη γλώσσα τους 7. Μολονότι οι εργοδότες εκτιμούν τους εργαζομένους με αίσθημα πρωτοβουλίας και την ικανότητα να προσαρμόζονται σε προκλήσεις και μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα 8, το επίπεδο επιχειρηματικών δεξιοτήτων είναι ακόμη χαμηλό στον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Λίγα είναι τα κράτη μέλη στα οποία πάνω από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού πιστεύει ότι διαθέτει τις απαιτούμενες δεξιότητες και γνώσεις για να ξεκινήσει μια επιχείρηση 9. Επίσης, μόνο το ήμισυ του πληθυσμού ηλικίας άνω των 15 ετών στην ΕΕ συμφωνεί ότι η σχολική εκπαίδευση τους βοήθησε να αναπτύξουν αίσθημα 5 Οι δεξιότητες των ατόμων που σχετίζονται με θέσεις εργασίας και επαγγέλματα διαφορετικά από αυτά που ασκούν σήμερα ή που ασκούσαν στο παρελθόν. Οι δεξιότητες αυτές ενδέχεται επίσης να έχουν αποκτηθεί εκτός εργασίας ή σε δραστηριότητες ψυχαγωγίας ή με συμμετοχή στην εκπαίδευση ή κατάρτιση. Γενικότερα, πρόκειται για δεξιότητες που έχουν αποκτηθεί σε κάποιο πλαίσιο ή για τη διαχείριση μιας συγκεκριμένης κατάστασης ή προβλήματος, οι οποίες μπορούν να μεταφερθούν σε ένα άλλο πλαίσιο. 6 ΟΟΣΑ/Ευρωπαϊκή Ένωση, «The Missing Entrepreneurs 2015: Policies for Self- Employment and Entrepreneurship», δημοσίευση ΟΟΣΑ, Πανόραμα δεξιοτήτων της ΕΕ (2014), Foreign languages Analytical Highlight, συντάχτηκε από το ICF GHK και το Cedefop για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 8 ΟΟΣΑ/Ευρωπαϊκή Ένωση, «The Missing Entrepreneurs 2015: Policies for Self- Employment and Entrepreneurship», δημοσίευση ΟΟΣΑ, Kelley D., Singer S., Herrigton M., 2015/16 Global Report, Global Entrepreneurship Monitor. Σελίδα 5

6 πρωτοβουλίας και επιχειρηματικότητας (βλ. γράφημα 5) Αναντιστοιχία δεξιοτήτων Η αναντιστοιχία δεξιοτήτων αφορά την ανισορροπία ανάμεσα στη ζήτηση και τη διάθεση δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας. Μια κατάσταση όπου οι δεξιότητες που αναζητούν οι εργοδότες διαφέρουν από αυτές που προσφέρουν οι αναζητούντες εργασία ή οι εργαζόμενοι. Αν εξακολουθεί να υφίσταται, η αναντιστοιχία δεξιοτήτων, που μπορεί να λάβει πολλές μορφές, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροπρόθεσμες οικονομικές και κοινωνικές απώλειες για τους πολίτες, τους εργοδότες και την κοινωνία. 10 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 354, Entrepreneurs in the EU and beyond, Σελίδα 6

7 Τρεις κύριες διαστάσεις που έχουν λάβει την προσοχή των αρμόδιων για τη χάραξη πολιτικής και των επιστημόνων είναι οι εξής: 1) η μακροοικονομική αναντιστοιχία δεξιοτήτων, η οποία αφορά τις διαφορές μεταξύ των δεξιοτήτων που απαιτούνται από τις προσφερόμενες θέσεις εργασίας και αυτών που διαθέτουν οι άνεργοι, η οποία παρατηρείται σε πολλά επίπεδα επαγγελματικών προσόντων 2) οι ελλείψεις συγκεκριμένων δεξιοτήτων, που αφορούν την έλλειψη εργαζομένων με συγκεκριμένη δεξιότητα ή επάγγελμα και 3) η αναντιστοιχία δεξιοτήτων στην εργασία, η οποία αφορά τις διαφορές ανάμεσα στις δεξιότητες του εργαζομένου και αυτές που απαιτούνται για την εκτέλεση της εργασίας του 11. Οι μακροοικονομικοί δείκτες της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων μπορούν να είναι πιο χρήσιμοι στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, επειδή είναι πιο αξιόπιστοι και πιο συχνά διαθέσιμοι και επειδή συνδέονται περισσότερο με κύρια πολιτικά θέματα, όπως η μακροχρόνια ή η διαρθρωτική ανεργία. 11 Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. Kiss, A. and Vandeplas, A. (2015) Measuring Skills Mismatch. Analytical Webnote 7/2015, ΓΔ EMPL. Σελίδα 7

8 Ένας τρόπος μέτρησης της μακροοικονομικής αναντιστοιχίας δεξιοτήτων είναι να εξεταστεί η διαφορά των ποσοστών απασχόλησης των διαφορετικών ομάδων δεξιοτήτων (υψηλό, μέσο και χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων) σε σχέση με το ποσοστό απασχόλησης του συνολικού πληθυσμού για μια συγκεκριμένη χώρα και έτος. Όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά (σχετική διασπορά), τόσο υψηλότερη είναι η μακροοικονομική αναντιστοιχία δεξιοτήτων. Το γράφημα 6 παρέχει σχετική σύγκριση μεταξύ των κρατών μελών. Η διασπορά του ποσοστού απασχόλησης είναι πολύ υψηλή στο Βέλγιο, τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ιρλανδία και την Ιταλία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό οφείλεται στα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης των ατόμων με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων (ιδίως σε σχέση με τους εργαζομένους με υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων). Μολονότι χρειάζεται βαθύτερη ανάλυση ανά χώρα για να κατανοηθούν οι υποκείμενες συνιστώσες, η μελέτη των τάσεων για μια μακρά χρονική περίοδο είναι εξίσου χρήσιμη. Γράφημα 6 Σχετική διασπορά των ποσοστών απασχόλησης ανά επίπεδο εκπαίδευσης Πηγή: Ίδιοι υπολογισμοί βάσει στοιχείων της Eurostat. Ετήσιος μέσος όρος με βάση τον μέσο όρο τεσσάρων τριμήνων. Μολονότι κατά την περίοδο της κρίσης τα στοιχεία στην αγορά εργασίας επιδεινώθηκαν και για τα άτομα με επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η απόκτηση από τους νέους συναφών γνώσεων, δεξιοτήτων και αντιλήψεων εξακολουθεί να διευκολύνει τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην απασχόληση. Στο γράφημα 7 εμφαίνεται το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων που αποφοίτησαν πρόσφατα, έναντι του δείκτη αναφοράς που έθεσε το Συμβούλιο το 2012, σύμφωνα με τον οποίο τουλάχιστον το 82 % των ατόμων αυτών θα πρέπει να έχουν βρει απασχόληση έως το Σελίδα 8

9 Γράφημα 7 Απασχολησιμότητα: ποσοστά απασχόλησης ατόμων που αποφοίτησαν πρόσφατα ηλικίας ετών, 2016 Πηγή: Eurostat, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Στην ΕΕ συνολικά το ποσοστό απασχόλησης των νέων που αποφοίτησαν πρόσφατα αυξήθηκε περαιτέρω σε 78,2 % το 2016, επιβεβαιώνοντας τη σταδιακή ανάκαμψη των τελευταίων ετών. Από το 2013 και μετά, το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε κατά 3,2 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε κατά 2,1 ποσοστιαίες μονάδες. Έτσι, οι νέοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παρουσιάζουν ένα ποσοστό απασχολησιμότητας κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερο από αυτό των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το πλεονέκτημα ισχύει σε όλα τα κράτη μέλη, εκτός της Εσθονίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας. Όσον αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, τα στοιχεία έρευνας που διενήργησε το ΚΚΕρ 12 δείχνουν ότι σε πολλές χώρες της ΕΕ οι 12 JRC CRELL (2015): Education and youth labour market outcomes: the added value of VET. Τεχνική ενημέρωση, βάσει επιλεγμένων στοιχείων από την ΕΕΔ της Eurostat για το τρίτο τρίμηνο του απόφοιτοι της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από προγράμματα που είναι προσανατολισμένα στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε σχέση με αυτούς χωρίς ΕΕΚ. Παρουσιάζουν, επίσης, χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας και αεργίας 13. Η ανάλυση του ΟΟΣΑ 14 επιβεβαιώνει ότι στα επίπεδα της ανώτερης δευτεροβάθμιας και της μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η ΕΕΚ συνδέεται με μεγαλύτερες πιθανότητες απασχόλησης (γράφημα 9), αλλά ελαφρώς χαμηλότερες ωριαίες αποδοχές. Οι διαφορές είναι μικρές, ιδίως ανά φύλο. Σε επίπεδο ISCED 5 εμφανίζεται ισχυρό πλεονέκτημα της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης από πλευράς αποδοχών και απασχόλησης. 13 Ως αναλογία των απασχολουμένων ηλικίας ετών με υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης το επίπεδο της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή της μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 3-4). 14 ΟΟΣΑ (2015): The effects of vocational education and training on adult skills and wages. What can we learn from PIAAC? Σελίδα 9

10 3. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ Η επαρκής επένδυση στην εκπαίδευση και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης μπορούν να βελτιώσουν τις βασικές δεξιότητες. Για τη μείωση του ποσοστού των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις μεταξύ των νέων, πρέπει να θεσπιστούν πολιτικές ενσωμάτωσης που θα στοχεύουν στη βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών που προέρχονται από μειονεκτικό κοινωνικοοικονομικό ή διαφορετικό γλωσσικό περιβάλλον. Η αρχική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση έχει μεγάλη αξία για την ανάπτυξη συγκεκριμένων ανά επάγγελμα και εγκάρσιων δεξιοτήτων, διευκολύνοντας τη μετάβαση στην απασχόληση και συντηρώντας και επικαιροποιώντας τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού. Πάνω από 13 εκατομμύρια άτομα παρακολουθούν προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης κάθε χρόνο. Ωστόσο, σύμφωνα με προβλέψεις της αγοράς εργασίας, θα υπάρξει σύντομα έλλειψη αποφοίτων της ΕΕΚ σε πολλά κράτη μέλη 15. Η μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας για πρόσφατα αποφοιτήσαντες με τυπικά προσόντα ΕΕΚ σε επίπεδο ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης φαίνεται να είναι, γενικά, ευκολότερη. Επίσης, τα ποσοστά απασχόλησής τους είναι υψηλότερα σε σχέση με τους αποφοιτήσαντες από τη γενική εκπαίδευση με συγκρίσιμα επίπεδα φοίτησης. Παρ όλα αυτά, για πολλούς νέους και τους γονείς τους, η ΕΕΚ εξακολουθεί να μην είναι τόσο ελκυστική όσο η ακαδημαϊκή εκπαίδευση. 15 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2015), Labour market shortages in the European Union ( /home.html). Πράγματι, η ελκυστικότητα και η σύνδεση με την αγορά εργασίας των προγραμμάτων ΕΕΚ θα πρέπει να βελτιωθούν σημαντικά. Ο αριθμός των προγραμμάτων στα κράτη μέλη που αξιοποιούν πλήρως το δυναμικό της εκπαίδευσης στον χώρο εργασίας είναι ανεπαρκής. Επίσης, οι δυνατότητες μετάβασης από την ΕΕΚ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς. Από ποιοτική άποψη, κάθε σπουδαστής ΕΕΚ θα πρέπει να προετοιμάζεται να ζήσει και να εργαστεί σε μια όλο και πιο παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, μεταξύ άλλων, μαθαίνοντας ξένες γλώσσες. Περίπου το 50 % των σπουδαστών που εγγράφονται στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στη μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σύντομου κύκλου λαμβάνει ΕΕΚ. Το γεγονός αυτό καθιστά την ΕΕΚ βασική πηγή δεξιοτήτων και ικανοτήτων για τις οικονομίες της ΕΕ. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να παρέχουν τα συστήματα ΕΕΚ κατάλληλες βασικές, εγκάρσιες και επαγγελματικές δεξιότητες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εργοδοτών. Θα πρέπει, επίσης, να προετοιμάζουν τους σπουδαστές να συμμετέχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης σε μεταγενέστερο χρόνο στη ζωή τους και να διαχειρίζονται τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην κατάρτιση, όπως επίσης και από τη μία εργασία στην άλλη ή από την ανεργία στην απασχόληση. Η σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, τα ποσοστά απασχόλησης των νέων και η μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία αποτέλεσαν το επίκεντρο των οικονομικών και τομεακών πολιτικών κατά τα τελευταία έτη. Για τα άτομα που ολοκληρώνουν την αρχική τους εκπαίδευση στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας ή της μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και λαμβάνουν ΕΕΚ, η μετάβασή τους στην αγορά εργασίας είναι καλύτερη, σε σχέση με τα άτομα με τυπικά προσόντα ανώτερης δευτεροβάθμιας ή μεταδευτεροβάθμιας Σελίδα 10

11 μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που προέρχονται από τη γενική εκπαίδευση και δεν συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το 2016 τα άτομα που αποφοίτησαν πρόσφατα από την ΕΕΚ εμφάνιζαν συνολικό ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ της τάξης του 75 %. Επομένως, εμφάνισαν καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά την απασχόληση, σε σχέση με πρόσφατα αποφοιτήσαντες της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από προγράμματα γενικής κατεύθυνσης (62,9 %) (γράφημα 8). Γράφημα 8 Ποσοστό απασχόλησης ατόμων που αποφοίτησαν πρόσφατα από την ανώτερη δευτεροβάθμια ή τη μεταδευτεροβάθμια μη τριτοβάθμια εκπαίδευση 2016 Πηγή: Eurostat (LFS, 2016) Επιγραμμικός κωδικός δεδομένων: edat_lfse_24. Ο δείκτης αντιπροσωπεύει τα ποσοστά απασχόλησης των ατόμων ηλικίας 20 έως 34 ετών που έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευση 1-3 έτη πριν από την έρευνα και έχουν λάβει δίπλωμα ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 3) ή μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED 4), επί του συνόλου των ατόμων της ίδιας ηλικιακής ομάδας τα οποία δεν είναι επί του παρόντος εγγεγραμμένα σε καμία περαιτέρω τυπική και μη τυπική εκπαίδευση ή κατάρτιση. Σελίδα 11

12 Συνολικά, αυτό δείχνει ότι η ΕΕΚ αποτελεί καλή επιλογή για τους νέους που δεν προτίθενται να συνεχίσουν σπουδές σε προγράμματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι μέσες επιδόσεις αποκρύπτουν τις ανισότητες μεταξύ των χωρών και δείχνουν ότι υπάρχει πεδίο βελτίωσης της ΕΕΚ στις χώρες εκείνες που οι επιδόσεις της ΕΕΚ βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα τελευταία χρόνια, οι απόλυτοι αριθμοί των σπουδαστών στην ΕΕΚ και το ποσοστό τους στο σύνολο των σπουδαστών της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν μειωθεί στην ΕΕ. Ο συνολικός αριθμός σπουδαστών αρχικής ΕΕΚ στο επίπεδο της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ, από το 2013 και μετά, μειώθηκε κατά περίπου (4,7 %) σε το Αυτή η πτωτική τάση παρατηρήθηκε και στις τέσσερις χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό σπουδαστών ΕΕΚ, που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50 % όλων των σπουδαστών ΕΕΚ στην ΕΕ. Επομένως, το σχετικό ποσοστό των σπουδαστών ΕΕΚ μειώθηκε από 48,9 % το 2013 σε 47,3 % το Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των χωρών, από πλευράς απόλυτου και σχετικού μεγέθους των συστημάτων ΕΕΚ. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ποικιλία των προγραμμάτων ΕΕΚ που περέχονται στις διάφορες χώρες. Πολλά κράτη μέλη εμφανίζουν ένα σχετικά υψηλό ποσοστό νέων που επιλέγουν τη γενική ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά δεν συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (γράφημα 9). Σε ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των νέων διαπιστώνεται ότι υπάρχει περιθώριο παροχής ευκαιριών για την απόκτηση επαγγελματικής κατάρτισης - σε επίπεδο δευτεροβάθμιας, μεταδευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα κράτη μέλη μπορούν να προσεγγίσουν την αρχική ΕΕΚ με διάφορους τρόπους, λαμβάνοντας υπόψη τη ζήτηση για διάφορα επαγγελματικά προσόντα στην αγορά εργασίας. Η αύξηση της ελκυστικότητας και της παροχής ανώτερης δευτεροβάθμιας ΕΕΚ είναι ιδιαίτερα σημαντική για χώρες με μεγάλα ποσοστά ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο. Στις χώρες αυτές, η ΕΕΚ θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση της συμμετοχής στην εκπαίδευση. Για χώρες με μεγάλα ποσοστά αποφοίτων γενικής ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δεν συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η διεύρυνση της παροχής μεταδευτεροβάθμιας μη τριτοβάθμιας ή σύντομου κύκλου τριτοβάθμιας ΕΕΚ θα μπορούσε να είναι μια αξιόλογη επιλογή. Για την αντιμετώπιση της επίμονης ανεργίας των νέων, τα κράτη μέλη θα πρέπει, επίσης, να παρέχουν δυνατότητες εκπαίδευσης ενηλίκων, που θα επιτρέπουν την επιστροφή στην εκπαίδευση και την κατάρτιση των νέων που έχουν εγκαταλείψει την αρχική εκπαίδευση. Για παράδειγμα, η πιο στοχευμένη χρήση του ΕΚΤ θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση της πρόκλησης, πόσο μάλλον αφού η κατάρτιση ανέργων διαπιστώθηκε ότι αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τομείς παρέμβασης του ΕΚΤ την περίοδο (τμήμα 3.5). Σελίδα 12

13 Γράφημα 9 Συμμετοχή νέων ενηλίκων ηλικίας 30 έως 34 ετών στην εκπαίδευση, 2016 Πηγή: Eurostat, LFS, 2016 [edat_lfs_9914] Σημείωση: Ο δείκτης καταδεικνύει το υψηλότερο επίπεδο συμμετοχής στην εκπαίδευση που επιτεύχθηκε από άτομα ηλικίας ετών. Το πλεονέκτημα της ΕΕΚ είναι ότι μέσω αυτής το άτομο μπορεί να αναπτύξει δεξιότητες και ικανότητες που συνδέονται άμεσα με την αγορά εργασίας. Υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν ότι οι σχολές τεχνικής εκπαίδευσης και τα κέντρα κατάρτισης παρέχουν κατάλληλη και σύγχρονη κατάρτιση για συγκεκριμένα επαγγέλματα. Οι μηχανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στον σχεδιασμό και την αξιολόγηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης, σε επαγγελματικά πρότυπα και στη δοκιμή των σπουδαστών. Επιπλέον, ένας από τους πιο άμεσους τρόπους για να εξασφαλίζεται ότι οι δεξιότητες που αποκτούν οι σπουδαστές είναι κατάλληλες για την αγορά εργασίας είναι η παροχή κατάρτισης εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, για παράδειγμα με την τοποθέτηση σε θέση πρακτικής εξάσκησης. Οι μαθητείες αποτελούν ένα καλό παράδειγμα για την οργάνωση της ΕΕΚ κατ αυτόν τον τρόπο. Αποτελούν ένα επίσημο πρόγραμμα ΕΕΚ που συνδυάζει την εργασιακή εμπειρία (πρακτική επαγγελματική εμπειρία στον χώρο εργασίας) με τη σχολική εκπαίδευση (περίοδοι θεωρητικής/πρακτικής εκπαίδευσης σε σχολή ή κέντρο κατάρτισης) 16. Η επιτυχής ολοκλήρωση αυτής της κατάρτισης οδηγεί στην απόκτηση εθνικά αναγνωρισμένων επαγγελματικών προσόντων. Συχνά υπάρχει συμβατική σχέση ανάμεσα στον εργοδότη και τον μαθητευόμενο, όπου ο μαθητευόμενος λαμβάνει μισθό για την εργασία που εκτελεί. Οι μαθητείες δεν είναι το μόνο μέσο μάθησης στον χώρο εργασίας. Υπάρχουν άλλες, λιγότερο εντατικές προσεγγίσεις μάθησης στον χώρο εργασίας. Σε αυτές περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, η σχολική ΕΕΚ σε συνδυασμό με χρόνο κατάρτισης στον χώρο εργασίας, όπου ο χρόνος αυτός αποτελεί τουλάχιστον το 50 % της διάρκειας του προγράμματος κατάρτισης. 16 Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015) Apprenticeships a form of work-based learning (Μαθητείες - μέσο μάθησης στον χώρο εργασίας). Σελίδα 13

14 Υπάρχουν, επίσης, τρόποι παροχής μάθησης στον χώρο εργασίας στο πλαίσιο του σχολείου, με την παροχή σχολικών προγραμμάτων με επιτόπια εργαστήρια, κουζίνες, εστιατόρια, εταιρείες πρακτικής, προσομοιώσεις ή πραγματικές αναθέσεις έργων 17. Η διαθεσιμότητα συγκρίσιμων στοιχείων σχετικά με το ισχύον καθεστώς των προγραμμάτων μάθησης στον χώρο εργασίας, στο πλαίσιο της αρχικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στα κράτη μέλη, είναι περιορισμένη. Ωστόσο, από τα διαθέσιμα στοιχεία (γράφημα 10) καθίσταται σαφές ότι προγράμματα που συνδυάζουν την εργασία και τη σχολική εκπαίδευση είναι περισσότερο διαδεδομένα στη Λετονία, τη Δανία, την Ουγγαρία και τη Γερμανία. 17 Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2013), Μάθηση με βάση την εργασία στην Ευρώπη: Πρακτικές και προτεινόμενες πολιτικές nal-policy/doc/alliance/work-based-learningin-europe_en.pdf. Σελίδα 14

15 Γράφημα 10 Σπουδαστές αρχικής ΕΕΚ σε κατάρτιση που συνδυάζει την εργασία και τη σχολική εκπαίδευση, 2015 Πηγή: Eurostat (UOE, 2015 [educ_uoe_enrs04]). Στοιχεία για τη Μάλτα, την Ελλάδα και την Ιταλία δεν είναι διαθέσιμα. Δεδομένης της ευρείας συναίνεσης ως προς το ότι η ευρύτερη διαθεσιμότητα μαθητειών υψηλής ποιότητας θα αποτελούσε αποτελεσματικό εργαλείο για τη βελτίωση της βιώσιμης μετάβασης από το σχολείο στην εργασία, σε πολλά κράτη μέλη πρέπει να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες να πειστούν οι επιχειρήσεις, ιδίως οι ΜΜΕ, να επενδύουν χρόνο και χρήματα σε νέους μαθητευόμενους. Άλλες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι οι εξής: εξασφάλιση ικανού αριθμού ειδικευμένων εκπαιδευτών δημιουργία και λειτουργία κατάλληλων συστημάτων διασφάλισης της ποιότητας και προσέλκυση/οργάνωση χρηματοδότησης και άλλων τύπων υποστήριξης για τη συνεργασία μεταξύ ιδρυμάτων ΕΕΚ και επιχειρήσεων. Εκπαίδευση ενηλίκων και συνεχής επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση: στο ταχέως μεταβαλλόμενο επαγγελματικό περιβάλλον, οι ενήλικες πρέπει να επικαιροποιούν και να βελτιώνουν συνεχώς τις δεξιότητές τους για να παραμείνουν ανταγωνιστικοί και παραγωγικοί. Τα συστήματα εκπαίδευσης ενηλίκων πρέπει να ανταποκρίνονται στο μεγάλο φάσμα αναγκών των εκπαιδευόμενων, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας. Πρέπει να εξασφαλίζουν ότι όλοι διαθέτουν εύκολη και δίκαιη πρόσβαση σε ευκαιρίες εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, τα άτομα που έχουν εγκαταλείψει την αρχική εκπαίδευση ή κατάρτιση χωρίς να αποκτήσουν το ελάχιστο επίπεδο δεξιοτήτων που απαιτούνται από τη σύγχρονη οικονομία και το κοινωνικό περιβάλλον θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν αυτές τις δεξιότητες σε μεταγενέστερο χρόνο στη ζωή τους. Μέσω της αναβάθμισης των δεξιοτήτων τους και της επανεκπαίδευσης, οι ενήλικες μπορούν να εξασφαλίζουν ότι οι δεξιότητές τους παραμένουν κατάλληλες και επίκαιρες όχι μόνο στο εργασιακό περιβάλλον αλλά και για την ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία. Σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ οι ενήλικες που διαθέτουν ήδη ένα υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων διαθέτουν, συνήθως, και καλή πρόσβαση σε ευκαιρίες Σελίδα 15

16 εκπαίδευσης, έτσι ώστε να μπορούν να επικαιροποιούν και να ανανεώνουν διαρκώς τις δεξιότητές τους. Ωστόσο, αυτοί που διαθέτουν περιορισμένες δεξιότητες και, επομένως, έχουν μεγαλύτερη ανάγκη πρόσβασης σε εκπαίδευση και κατάρτιση, συνήθως αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα εμπόδια πρόσβασης στην εκπαίδευση. Για τους λόγους αυτούς, η υποστήριξη των ενηλίκων με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων ή χαμηλό επίπεδο επαγγελματικών προσόντων περιλαμβάνεται πλέον στις πολιτικές ατζέντες των κρατών μελών, συχνά ως μέρος των πολιτικών τους για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Σε όλη την Ευρώπη, οι χώρες χρηματοδοτούν ή συγχρηματοδοτούν ένα ευρύ φάσμα προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα προγράμματα αυτά συνοδεύονται από συστήματα επικύρωσης δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων της αρχικής αξιολόγησης βασικών δεξιοτήτων, της παροχής συμβουλών και της διεξαγωγής εκστρατειών προβολής. Σε πολλές περιπτώσεις, πολύ λίγοι ενήλικες έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας και κατάλληλα προγράμματα κατάρτισης, για να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους ή να επανεκπαιδευτούν. Το 2016, στο πλαίσιο της ατζέντας για τις δεξιότητες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη θέσπιση της εγγύησης δεξιοτήτων, ώστε να αντιμετωπιστούν κενά σε δεξιότητες, ανισότητες και αναδυόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας για τις οποίες απαιτούνται όλο και υψηλότερα επίπεδα δεξιοτήτων. Μέσω της εγγύησης δεξιοτήτων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι στους ενήλικες με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων παρέχεται η δυνατότητα αναβάθμισης, συγκεκριμένα η ευκαιρία: α) αξιολόγησης των δεξιοτήτων τους και εντοπισμού κενών β) παροχής εξατομικευμένης δέσμης εκπαίδευσης ή κατάρτισης και γ) επικύρωσης των δεξιοτήτων τους. Στο πλαίσιο της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού στην εκπαίδευση και την κατάρτιση (ΕΚ 2020), τα κράτη μέλη συμφώνησαν στον στόχο που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2020, ότι τουλάχιστον το 15 % των ενηλίκων ηλικίας ετών θα πρέπει να συμμετέχει στην εκπαίδευση. Ωστόσο, η μέση επίδοση το 2016 έφθανε μόλις το 10,8 %. Δυστυχώς, η συμμετοχή τείνει να είναι χαμηλότερη για τα άτομα που επιστρέφουν στην αγορά εργασίας ύστερα από μακρά περίοδο ανεργίας, τους ηλικιωμένους και όσους εργάζονται σε επαγγέλματα ημιειδίκευσης ή χαμηλής ειδίκευσης, δηλαδή τα άτομα που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη αναβάθμισης και βελτίωσης των δεξιοτήτων τους. Σελίδα 16

17 Γράφημα 11 Συμμετοχή στη διά βίου μάθηση ενηλίκων (ηλικίας ετών, %, 2016) Στόχος ΕΚ 2020 Πηγή: Eurostat, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Η πλήρης διαφάνεια και η συγκρισιμότητα των τυπικών προσόντων σε όλη την ΕΕ θα συμβάλλει στο να αυξηθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα επαγγελματικά προσόντα και θα διευκολύνει την κινητικότητα των εκπαιδευόμενων και των εργαζομένων. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη αντιστοιχούν τα εθνικά τους επίπεδα τυπικών προσόντων με τα οκτώ επίπεδα του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων (ΕΠΕΠ) και αναφέρουν τα επίπεδα του ΕΠΕΠ και τα επίπεδα των εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων σε νεοεκδιδόμενα πτυχία και διπλώματα. Συχνά, δεξιότητες που αποκτώνται εκτός του επίσημου συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης δεν πιστοποιούνται ή αναγνωρίζονται επίσημα. Τα κράτη μέλη έχουν συμφωνήσει να θεσπίσουν εθνικές ρυθμίσεις για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης έως το Συγκεκριμένα, συμφώνησαν να παρέχουν ελέγχους δεξιοτήτων σε όλους τους ανέργους, στην ιδανική περίπτωση, έξι μήνες μετά τον εντοπισμό της ανάγκης. Ο έλεγχος δεξιοτήτων συμβάλλει στην αξιολόγηση των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων ενός ατόμου, με σκοπό την επικύρωση των αποτελεσμάτων της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης και/ή για τον σχεδιασμό του επαγγελματικού αναπροσανατολισμού ή του προγράμματος κατάρτισης. Επομένως, ο έλεγχος δεξιοτήτων αφορά, ιδιαίτερα, άτομα με χαμηλό επίπεδο τυπικών προσόντων, άνεργους, άτομα που απειλούνται από ανεργία, μετανάστες, νέους και άτομα που αναζητούν αλλαγή σταδιοδρομίας. Οι πιο καλά σχεδιασμένες ευκαιρίες επικύρωσης δεξιοτήτων που έχουν αποκτηθεί εκτός της τυπικής 18 Σύμφωνα με τη σύσταση του Συμβουλίου για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (2012/C 398/01). Σελίδα 17

18 εκπαίδευσης είναι προσιτές και οδηγούν στην απόκτηση επαγγελματικών προσόντων ή μερικώς αποκτηθέντων επαγγελματικών προσόντων. Η ύπαρξη λειτουργικών συστημάτων διαχείρισης δεξιοτήτων μπορεί να συμβάλλει και να βελτιστοποιήσει τις δεξιότητες και τις ικανότητες του σημερινού και του μελλοντικού εργατικού δυναμικού. Τα αποτελεσματικά συστήματα βασίζονται σε σωστές πληροφορίες για τις δεξιότητες, οι οποίες προκύπτουν από ισχυρούς μηχανισμούς αξιολόγησης και πρόβλεψης. Οι πληροφορίες αυτές συμβάλλουν στη διαμόρφωση πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης και υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού. Η Επιτροπή αντιμετωπίζει τις προκλήσεις σχετικά με τις ψηφιακές δεξιότητες στην ΕΕ μέσω της πρωτοβουλίας «Μεγάλος Συνασπισμός για την ψηφιακή απασχόληση» 19 και ανέπτυξε ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο ψηφιακών ικανοτήτων (ΕΠΨΙ), περιγράφοντας τις ψηφιακές δεξιότητες που χρειάζονται σε όλους τους πολίτες σήμερα. Τα κράτη μέλη αξιοποιούν το ΕΠΨΙ και το συναφές μέσο αξιολόγησης για την ανάπτυξη δικών τους προγραμμάτων εκπαίδευσης, αποτελεσμάτων μάθησης και κατάρτισης εκπαιδευτικών. Παρόμοιες εργασίες εκτελέστηκαν για την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για την Επιχειρηματικότητα (EntreComp), το οποίο μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών και δραστηριοτήτων μάθησης για την ανάπτυξη της ικανότητας του επιχειρείν. Η Επιτροπή υποστηρίζει επίσης τη δημιουργία ευρωπαϊκών τομεακών συμμαχιών δεξιοτήτων για τον σχεδιασμό τομεακών στρατηγικών για τις δεξιότητες, την πρόβλεψη αναγκών σχετικά με τις δεξιότητες σε συγκεκριμένους τομείς και την ενίσχυση της ικανότητας ανταπόκρισης των συστημάτων ΕΕΚ στις ανάγκες αυτές. Οι τομεακές συμμαχίες δεξιοτήτων έχουν ως 19 Βλ. το ενημερωτικό δελτίο Ψηφιακές δεξιότητες και απασχόληση. στόχο την παροχή νέων δεξιοτήτων σε στρατηγικούς τομείς, οι οποίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη των στόχων της Ευρώπης όσον αφορά την ανάπτυξη και την απασχόληση, την ανταγωνιστικότητα, την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, η συμμαχία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις πράσινες τεχνολογίες αντιμετωπίζουν τα κενά και τις αναντιστοιχίες δεξιοτήτων με σκοπό να διασφαλιστεί ο παγκόσμια ηγετικός ρόλος της Ευρώπης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να υποστηριχθεί η μετάβαση σε μια σύγχρονη οικονομία με μειωμένες εκπομπές άνθρακα, που θα έχει στο επίκεντρό της την απαλλαγή του ενεργειακού τομέα από τις ανθρακούχες εκπομπές. 4. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ανάπτυξη δεξιοτήτων: Οι πολιτικές κατά της πρόωρης εγκατάλειψης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης [βλ. χωριστό ενημερωτικό δελτίο για τα άτομα που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο] υποστηρίζουν, επίσης, τον στόχο της ελάχιστης συμμετοχής στην εκπαίδευση για όλους τους νέους, ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη περαιτέρω δεξιοτήτων είτε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είτε για την αγορά εργασίας. Τα κράτη μέλη έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο όσον αφορά την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων: η Βουλγαρία βελτίωσε την πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση για τα άτομα από μειονεκτούσες ομάδες στην Πορτογαλία, οι τοπικές διοικητικές αρχές και τα σχολικά συγκροτήματα συνεργάζονται για την υλοποίηση του εθνικού σχεδίου για την προώθηση της σχολικής επιτυχίας η Ιρλανδία θέτει, για την περίοδο έως το 2025, συγκεκριμένους στόχους για δεξιότητες γραμματισμού και αριθμητισμού σε μειονεκτούντα σχολεία και σχετικά φιλόδοξους εθνικούς στόχους για τα άτομα με χαμηλές και τα άτομα με υψηλές επιδόσεις Σελίδα 18

19 η Τσεχική Δημοκρατία υποστηρίζει ιδρύματα προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε κοινωνικά αποκλεισμένες περιοχές, με τη θέσπιση και την υλοποίηση ατομικών σχεδίων ενσωμάτωσης και η Ρουμανία υλοποιεί ένα έργο του ΕΚΤ για την προσέλκυση εκπαιδευτικών υψηλής ποιότητας σε μειονεκτούντα σχολεία, ενώ έχει ξεκινήσει τη σταδιακή εισαγωγή στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση νέων προγραμμάτων σπουδών που αποσκοπούν στην απόκτηση ικανοτήτων. Αρχική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση: πρόσφατα αποφοιτήσαντες από την ΕΕΚ εμφάνισαν καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά την απασχόληση, σε σχέση με πρόσφατα αποφοιτήσαντες της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από προγράμματα γενικής κατεύθυνσης. Ωστόσο, οι μέσες επιδόσεις αποκρύπτουν τις ανισότητες μεταξύ των χωρών και δείχνουν ότι υπάρχει πεδίο βελτίωσης της ποιότητας της ΕΕΚ στις χώρες εκείνες που οι επιδόσεις της ΕΕΚ βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (Βέλγιο, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Λετονία και Ρουμανία). Αρκετά κράτη μέλη (Τσεχική Δημοκρατία, Ελλάδα, Ισπανία, Μάλτα και Πορτογαλία) εμφανίζουν ένα σχετικά υψηλό ποσοστό νέων που δεν διαθέτουν απολυτήριο ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή που επιλέγουν την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά δεν συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκπαίδευση και δεξιότητες ενηλίκων: σε επτά χώρες το ποσοστό συμμετοχής των ενηλίκων στην εκπαίδευση είναι κάτω από τον δείκτη αναφοράς της ΕΚ 2020 (15 %): Δανία, Εσθονία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Φινλανδία και Σουηδία. Η χαμηλότερη συμμετοχή παρατηρείται στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία. Διαφάνεια και αναγνώριση των δεξιοτήτων και των επαγγελματικών προσόντων: έως σήμερα, 24 κράτη μέλη αντιστοιχούν τα εθνικά τους πλαίσια επαγγελματικών προσόντων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων (ΕΠΕΠ) και 16 κράτη μέλη αναφέρουν, ή έχουν ορίσει ημερομηνία που θα αρχίσουν να αναφέρουν, τα επίπεδα του ΕΠΕΠ στα εθνικά πιστοποιητικά και διπλώματα. Επικύρωση μη τυπικής και άτυπης μάθησης: Τα κράτη μέλη προετοιμάζουν ρυθμίσεις για την επικύρωση δεξιοτήτων που αποκτώνται εκτός της τυπικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η πρόοδος ποικίλει και πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά έως την προθεσμία του Για παράδειγμα, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού καταλόγου επικύρωσης 2014, 15 κράτη μέλη (Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Κύπρος, Λιθουανία, Μάλτα, Αυστρία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία και Ηνωμένο Βασίλειο) ανέφεραν ότι δεν διέθεταν σύστημα ελέγχου των δεξιοτήτων, ενός στοιχείου των εθνικών ρυθμίσεων επικύρωσης. Διαχείριση δεξιοτήτων: είναι σημαντική η τακτική παρακολούθηση της ζήτησης στην αγορά εργασίας, ενώ η ύπαρξη ενός μηχανισμού παρακολούθησης των επαγγελμάτων που έχουν ζήτηση ή πλεόνασμα εργατικού δυναμικού αποτελεί βασικό στοιχείο του συστήματος πληροφόρησης για την αγορά εργασίας. Παρ όλα αυτά, τα περισσότερα κράτη μέλη δεν διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς παρακολούθησης. Μόνο το ένα τρίτο των κρατών μελών παρακολουθούν την εξέλιξη της ζήτησης στην αγορά εργασίας, ενώ άλλο ένα τρίτο διαθέτει μόνο επιμέρους στοιχεία 20. Ψηφιακές δεξιότητες: ο Πίνακας Αποτελεσμάτων του Ψηφιακού Θεματολογίου μετρά την πρόοδο της ευρωπαϊκής ψηφιακής οικονομίας μέσω του Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI), ο οποίος είναι ένας σύνθετος δείκτης που συνοψίζει συναφείς δείκτες σχετικά με την ψηφιακή επίδοση της Ευρώπης και καταγράφει την πρόοδο των κρατών μελών στον τομέα της 20 Ποιοτικά στοιχεία με βάση το έγγραφο της Επιτροπής: «Mapping and analysing bottleneck vacancies in EU labour markets, 2014». Σελίδα 19

20 ψηφιακής ανταγωνιστικότητας 21. Η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων καταγράφεται στο πλαίσιο της διάστασης του ανθρώπινου κεφαλαίου του δείκτη. Η Δανία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Φινλανδία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν τις υψηλότερες επιδόσεις όσον αφορά τις βασικές δεξιότητες και χρήσεις. Η Ιρλανδία, η Αυστρία, η Φινλανδία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν τις καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά το ανώτερο επίπεδο δεξιοτήτων και ανάπτυξης. Οι επιδόσεις της Βουλγαρίας, της Ελλάδας και της Ρουμανίας βρίσκονται σταθερά στις τελευταίες θέσεις και στις δύο κατηγορίες. Ημερομηνία: Σελίδα 20