ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑ, ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΔΠΜΣ «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑ, ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΔΠΜΣ «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ο ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ, Ο ΧΡΗΣΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ-ΧΡΗΣΤΗΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ: ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ» «THE TRAFFICKER, THE USER AND THE TRAFFICKER-DRUG USER: DEPENDENCY AND EXPERTISE» Της φοιτήτριας ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ Α. ΚΑΡΑΚΟΥΛΑ ΑΕΜ: ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΑΔΑΜ ΠΑΠΑΔΑΜΑΚΗΣ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Α. ΠΑΠΑΔΑΜΑΚΗΣ, Δ. ΣΟΡΒΑΤΖΙΩΤΗ, Θ.ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

2 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ- ΧΡΗΣΤΗΣ -ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΧΡΗΣΤΗΣ Α.1. ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Α.1.1. ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ Α. 1.2.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Α Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Α.1.4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Α.2.ΧΡΗΣΤΗΣ Α.2.1. ΕΝΝΟΙΑ ΧΡΗΣΤΗ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Α.2.2.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΧΡΗΣΤΗ Α.2.3.ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ΧΡΗΣΗΣ Α.2.4. Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Α.2.5. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Α.3. ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ - ΧΡΗΣΤΗΣ Α.3.1. ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ-ΧΡΗΣΤΗ Α.3.2.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ-ΧΡΗΣΤΗ Α.3.3. Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Α.3.4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Β.1. ΕΞΑΡΤΗΣΗ Β.1.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ-ΕΙΔΗ ΤΗΣ EΞΑΡΤΗΣΗΣ Β.1.2. Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Β.1.3. ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Β.1.4. ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟ Β.1.5 ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Β.1.6 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ - Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΝΑ Β.1.7 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Β.1.8 Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ - ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΚΑΣΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΝΑ 3

4 Β.1.9.ΧΡΟΝΟΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Β Η ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΜΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Β ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΕΣ, ΕΛΛΙΠΕΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΕΣ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ Γ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ, ΧΡΗΣΤΗΣ, ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ-ΧΡΗΣΤΗΣ Γ.1 ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ Γ.1.1 ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Γ.1.2. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Γ.2.1. Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Γ.2.2. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Γ.3. ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ ΔΡΑΣΤΗ Γ.4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ν. Αναγκαστικός Νόμος ΑΠ Άρειος Πάγος άρ. άρθρο Αρμ Αρμενόπουλος βλ. βλέπε δηλ. δηλαδή επ. επόμενα εδ εδάφιο ΕλΔικ. Ελληνική Δικαιοσύνη ΚΕΘΕΑ Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΚΝΝ Κώδικας Νόμων για τα Ναρκωτικά Ν. Νόμος ΝοΒ Νομικό Βήμα ΝΟΜΟS Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών Ο.ΚΑ.ΝΑ Οργανισμός Καταπολέμησης Ναρκωτικών ό.π. όπου παραπάνω παρ. παράγραφος περ. περίπτωση Π.Κ. Ποινικός Κώδικας Ποιν.Δικ. Ποινική Δικαιοσύνη Ποιν.Λογ. Ποινικός Λόγος Ποιν.Χρον. Ποινικά Χρονικά Σελ. Σελίδα/ες Στοιχ. στοιχείο Συμβ.Πλημμ Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Σ Σύνταγμα τεύχ. Τεύχος Υπερ. Υπεράσπιση Υ.Α Υπουργική Απόφαση 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ποινικοποίηση των παραβάσεων σχετικά με τα ναρκωτικά έγινε για πρώτη φορά στο άρθρο 5 Ν. 1681/1919 περί αλητείας και επαιτείας και φτάνοντας στο σήμερα, όπου ισχύων νόμος για τα ναρκωτικά είναι ο Ν. 4139/2013. Ωστόσο στον κόσμο των ναρκωτικών δεν υπάρχει μία απόλυτη κατανομή ρόλων και κυρίως δεν υπάρχει σαφής συμπεριφορολογική διάκριση μεταξύ θυτών και θυμάτων. Δεν υπάρχουν μόνο έμποροι και χρήστες που οι τελευταίοι μπορεί με την τυπικότητα του νόμου πολλές φορές να ταυτισθούν με τους εμπόρους, αλλά πολλά πρόσωπα με ποικίλους ρόλους. Και αυτό διότι οι πραγματικοί διακινητές μεγαλέμποροι ναρκωτικών χρησιμοποιούν ως διανομείς τους χρήστες ναρκωτικών εξαρτημένους, τα λεγόμενα βαποράκια, τους οποίους αμείβουν για την παροχή της εργασίας τους με την παραχώρηση ποσότητας για δική τους χρήση, γεγονός που τους εντάσσει σε μια ενδιάμεση κατηγορία μεταξύ διακινητών και χρηστών. Για τις κατηγορίες αυτές είναι ζητούμενη η επιεικέστερη μεταχείρισή τους αφού ακόμη κι αν πραγματώνουν τις αντικειμενικές υποστάσεις των εγκλημάτων της διακίνησης, όντας και εξαρτημένοι δεν διαχωρίζονταν μέχρι πρότινος στο πεδίο της ποινικής αξιολογήσεως τους ουσιαστικά από τους πραγματικούς διακινητές. Η ισχύουσα λοιπόν νομοθεσία περί ναρκωτικών με τον Ν.4139/2013 επιχειρεί να αντιμετωπίσει την προβληματική παλαιότερων ρυθμίσεων, να διακρίνει αυτούς τους συγκεχυμένους ρόλους και να διαμορφώσει σε πλαίσια αναλογικότητας την ποινική διάσταση της εμπλοκής τους και κατ επέκταση την δίκαιη ποινική μεταχείρισή τους. Σε γενικές γραμμές το ποινικό πλαίσιο κινείται στην αυστηρή καταστολή κατά του διακινητή και ήπια μεταχείριση του εξαρτημένου χρήστη. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη βασική μορφή διακίνησης όπως αυτή τυποποιείται στο άρθρου 20 του Ν. 4139/2013 (κι όχι τις ιδιαίτερες, διακεκριμένες και ιδιαίτερα διακεκριμένες περιπτώσεις διακίνησης των άρθρων 21,22 και 23 αντίστοιχα), τη χρήση η οποία τυποποιείται στο άρθρο 29 και τη διακίνηση μικροποσότητας ναρκωτικών ουσιών με σκοπό την εξασφάλιση της προσωπικής χρήσης η οποία αντιμετωπίζεται κατά το νόμο σαν ιδιαίτερη περίπτωση διακίνησης και αφορά τα λεγόμενα «βαποράκια» όπως τυποποιείται πλέον στο άρθρο 21 παρ. 1 εδ. α. σε συνδυασμό με το άρθρο 30 του Νόμου 4139/10 που αφορά την μεταχείριση των παραπάνω όταν αυτοί είναι εξαρτημένοι χρήστες από ναρκωτικές ουσίες. Επίσης επιχειρείται η παρουσίαση του αποδεικτικού μέσου της πραγματογνωμοσύνης ως προς τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών από έναν χρήστη, τη δύναμη και την εγκυρότητά 6

7 της, καθώς και τις μορφές που μπορεί να λάβει προκειμένου να διαλευκάνει μια νομική υπόθεση και να προσδώσει μια δικαστική απόφαση με δικαιοσύνη, απέναντι στον εκάστοτε τοξικομανή-κατηγορούμενο. Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α.ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ, ΧΡΗΣΤΗΣ,ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ- ΧΡΗΣΤΗΣ Α.1 ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Α.1.1. ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ Στην παράγραφο 2 του άρθρου 20 του Ν. 4139/2013 δίνεται η έννοια της διακίνησης όπου «με την επιφύλαξη του άρθρου 29, ως έγκλημα διακίνησης ναρκωτικών νοείται κάθε πράξη με την οποία συντελείται η κυκλοφορία ναρκωτικών ουσιών ή πρόδρομων ουσιών που αναφέρονται στους πίνακες της παραγράφου 2 του άρθρου 1». Η διακίνηση πρέπει να είναι παράνομη σύμφωνα με την παρ. 1 του ίδιου άρθρου. Κατά τη νομολογία η έννοια της εμπορίας ναρκωτικών είναι πλέον ταυτόσημη με την έννοια της διακίνησης του άρθρου 20 του Ν.4139/13. Σύμφωνα με την 34/1994 απόφαση της Ολομέλειας ΑΠ, ως εμπορία ναρκωτικών νοείται κάθε πράξη με την οποία συντελείται ή διευκολύνεται η κυκλοφορία ναρκωτικών ουσιών με οποιαδήποτε αιτία (εμπορική ή μη), επομένως και η καλλιέργεια ινδικής καννάβεως, όταν δεν γίνεται για αποκλειστική χρήση του καλλιεργητή. Και από την παραπάνω απόφαση διακρίνουμε ότι η νομολογία ταυτίζει την «εμπορία ναρκωτικών» με το «εμπόριο ναρκωτικών ουσιών», με αποτέλεσμα να καλύπτει αυτή ένα ευρύ περιεχόμενο 1. Η θεωρία από την άλλη πλευρά προσπαθεί να περιορίσει την έννοια της «εμπορίας». Έτσι, σύμφωνα με τον Παύλου 2, ως εμπορία νοείται η πώληση ναρκωτικών ουσιών, καθώς όλες οι λοιπές τυποποιούμενες πράξεις δεν συνεπάγονται αμέσως τη περιέλευση των ναρκωτικών σε άλλο πρόσωπο πέρα από το δράστη, ενώ όσες φέρουν το χαρακτηριστικό αυτό δεν γίνονται με αντάλλαγμα. 1 Ομοίως ΑΠ 327/2000, ΠοινΔικ Παύλου Στέφανος, Ναρκωτικά, Δογματικά & Ερμηνευτικά προβλήματα των ποινικών διατάξεων του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά ΚΝΝ, 3η έκδοση, Δίκαιο & Οικονομία,

8 Σύμφωνα με την Καϊάφα - Γκμπάντι 3, η οποία εξαίρει από την έννοια της εμπορίας τις υπαγόμενες στο άρθρο 12 Ν. 1729/1987 πράξεις, τη διακίνηση ναρκωτικών από αμέλεια, αλλά και πράξεις που γίνονται χωρίς αντάλλαγμα, καθώς αυτές δεν είναι συμβατές με την εμπορία, συστατικό στοιχείο της έννοιας της οποίας είναι το αντάλλαγμα, στη λήψη, εξάλλου, του οποίου αποβλέπουν. Έτσι, καταλαμβάνονται και τα πρόσωπα, δηλαδή, που «αποκομίζουν ουσιαστικά το κέρδος διοχετεύοντας τα ναρκωτικά στην αγορά, χωρίς να εκτίθενται καν οι ίδιοι τις περισσότερες φορές σε πράξεις άμεσης περιέλευσης του ναρκωτικού σε άλλον επ ανταλλάγματι, ενώ η δραστηριότητά τους φέρει συνήθως και αντικειμενικά στον κοινωνικό χώρο σαφή χαρακτηριστικά επιχειρηματικής δραστηριότητας». Η θέση προς κυκλοφορία μπορεί να τελεσθεί με περισσότερες επιμέρους πράξεις που έχουν το χαρακτηριστικό ότι «συντελούν» στην κυκλοφορία. Προς τούτο, ενδεικτικά, στην ίδια παράγραφο (και ιδίως..»), απαριθμεί ο νομοθέτης μια σειρά από επιμέρους πράξεις με τις οποίες μπορεί να τελεσθεί η θέση σε κυκλοφορία που συνιστά τη διακίνηση. Ως ενδεικτικές μορφές τέλεσης του εγκλήματος της διακίνησης των ναρκωτικών που περιγράφονται στην παρ. 2 του άρθρου 20 ν. 4139/13 είναι οι εξής: η εισαγωγή, η εξαγωγή, η διαμετακόμιση, η πώληση, η αγορά, η προσφορά, η διανομή, η διάθεση, η αποστολή, η παράδοση, η αποθήκευση, η παρακατάθεση η παρασκευή, η κατοχή, η μεταφορά, η νόθευση, η πώληση νοθευμένων ειδών μονοπωλίου ναρκωτικών ουσιών, η καλλιέργεια ή η συγκομιδή οποιουδήποτε φυτού του γένους της κάνναβης, του φυτού της μήκωνος της υπνοφόρου, οποιουδήποτε είδους φυτού του γένους ερυθρόξυλου, καθώς και οποιουδήποτε άλλου φυτού από το οποίο παράγονται ναρκωτικές ουσίες, η παραγωγή και η εκχύλιση ναρκωτικών ουσιών, η χορήγηση ουσιών για υποκατάσταση της εξάρτησης κατά παράβαση των σχετικών διατάξεων, η διεύθυνση καταστήματος στο οποίο γίνεται εν γνώσει του δράστη συστηματική διακίνηση ναρκωτικών, η χρηματοδότηση, η οργάνωση ή η διεύθυνση δραστηριοτήτων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, η νόθευση ή η κατάρτιση ή η χρησιμοποίηση πλαστής ιατρικής συνταγής για τη χορήγηση ναρκωτικών με σκοπό τη διακίνηση τους, καθώς και η μεσολάβηση σε κάποια από τις πράξεις αυτές. Κατά τη διάταξη του άρθρου 3 του άρθρου 20 Ν.4139/10 ορίζεται ότι εάν περισσότερες από τις παραπάνω πράξεις διακίνησης αφορούν την ίδια ποσότητα 3 Υπερ 1995, 393 «Σκέψεις για το αμετάτρεπτο της ποινής σε περίπτωση εμπορίας ναρκωτικών» 8

9 συντρέχει ένα μόνο έγκλημα διακίνησης και έχουμε στην περίπτωση αυτή συρροή φαινομενική δεδομένου ότι το συγκεκριμένο έγκλημα είναι υπαλλακτικά μικτό. Απόπειρα και συμμετοχή κάθε μορφής όπως και συναυτουργίας του εγκλήματος της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών είναι νοητή στις περισσότερες μορφές τέλεσης της. Α. 1.2.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Οι πράξεις που τυποποιούνται στο άρθρο 20 του Ν.4139/13, όντας κακουργηματικής διαστάσεως, τιμωρούνται μόνο όταν τελούνται με δόλο και μάλιστα οποιουδήποτε βαθμού. Για την κατάφαση του δόλου απαιτείται η επίγνωση της ναρκωτικής υφής της κρίσιμης ουσίας, οπότε η άγνοιά της κρινόμενη ως πραγματική πλάνη αποκλείει τη συνδρομή του δόλου κατά τους γενικούς κανόνες αφού δεν συντρέχει περίπτωση εξ αμελείας τελέσεως της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Επιπλέον πρέπει να συντρέχει επιδίωξη (σκοπός) διαπράξεως της περιγραφόμενης στον κυρωτικό κανόνα συμπεριφοράς. Γι αυτό άλλωστε τίθεται στο άρθρο 20 η διατύπωση «με την επιφύλαξη του άρθρου 29 «ως ρήτρα αλληλοαποκλεισμού» προκειμένου να διαφοροποιηθεί το πεδίο της υποκειμενικής υπόστασης του χρήστη του άρθρου 29 όπου απαιτείται σκοπός για αποκλειστικά προσωπική του χρήση από τον διακινητή ο οποίος έχει σκοπό περαιτέρω διαθέσεως των ναρκωτικών ουσιών για δική του ωφέλεια. Πάντως βασικά εμπειρικά στοιχεία που έχουν χρησιμοποιηθεί ως κριτήρια για την σχετική διερεύνηση και αποτελούν δηλωτικά της περαιτέρω διακίνησης έχουν κριθεί νομολογιακά, το μέγεθος της ποσότητας (βλ. ΑΠ 1830/10 ), η διανομή της ποσότητας σε επιμέρους ποσότητες (βλ. ΑΠ 633/10), η κατοχή ζυγαριάς ακριβείας (βλ. ΑΠ 1425/10) και τα τυποποιημένα δέματα. Πάντως ο Άρειος Πάγος δεν αξιώνει ιδιαίτερη αιτιολόγηση του δόλου του δράστη για τα εγκλήματα διακίνησης ναρκωτικών δεδομένου ότι αυτός εμπεριέχεται στην έννοια της τέλεσης πράξεων με σκοπό την εμπορία. Α.1.3. Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Ο δράστης κάποιου από τα εγκλήματα διακίνησης ναρκωτικών τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 8 ετών έως 20 χρόνια όπως προβλέπεται στην παρ.1 του άρθρου 20 του Ν. 4139/13. Παράλληλα με την στερητική της ελευθερίας ποινή για το έγκλημα 9

10 της διακίνησης προβλέπεται η επιβολή χρηματικής ποινής μέχρι ευρώ. Τα κριτήρια για την επιμέτρηση της ποινής είναι οι επιμέρους πράξεις διακίνησης, το είδος, η ποσότητα, η καθαρότητα των ναρκωτικών ουσιών και η επικινδυνότητά βλαπτικότητα τους στην υγεία και συνεπώς φαίνεται να γίνεται ένας ιδιότυπος διαχωρισμός των ναρκωτικών σε μαλακά και σκληρά (βλ.παύλου, Σ.Παύλου - Θ.Σάμιου Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι Ναρκωτικά Ι, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα 2012 σελ ), με το επιχείρημα της αρχής της αναλογικότητας. Σε αντίθεση με το προισχύσαν νομοθετικό καθεστώς όπου δεν ενδιέφερε ο προσδιορισμός της ποσότητας και η καθαρότητα της αλλά αρκούσε η ουσία να είναι ναρκωτική με την έννοια να επιδρά στο νευρικό σύστημα και προκαλεί εξάρτηση από αυτή. Όσον αφορά τη μετατροπή της ποινής αποκλείεται στις περιπτώσεις καταδίκης για κακούργημα για έγκλημα εμπορίας ναρκωτικών. Παράλληλα για το έγκλημα του άρθρου 20 προβλέπεται επιπλέον η επιβολή παρεπόμενων ποινών της απαγόρευσης ασκήσεως επαγγέλματος, των περιορισμών διαμονής και της δημεύσεως. Επίσης σε καταδίκες σε πρόσκαιρη κάθειρξη επιβάλλεται υποχρεωτικά και αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων για δύο έως δέκα έτη. Α.1.4. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ -ΑΠ 1090/2010 όπου ο αναιρεσίων κατηγορούμενος κηρύχθηκε ένοχος εισαγωγής στην Ελληνική Επικράτεια, κατοχής και μεταφοράς ναρκωτικών ουσιών χωρίς να είναι ο ίδιος τοξικομανής, διότι κατά την κρίση του δικαστηρίου κατείχε με την έννοια της φυσικής εξουσίασης μεγάλη ποσότητα ναρκωτικών την οποία είχε τοποθετήσει επιμελώς σε 37 δέματα σε ρεζερβουάρ αυτοκινήτου και την προόριζε για εμπορία με αντάλλαγμα το χρηματικό ποσό των 2500 ευρώ και αναφέρονται κατά τρόπο σαφή και πλήρη όλα τα στοιχεία που συγκροτούν την αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος για το οποίο καταδικάσθηκε και είναι απορριπτέοι οι σχετικοί λόγοι αναιρέσεως, για έλλειψη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας -ΑΠ 1222/2015 όπου κρίθηκε ένοχος για αγορά, κατοχή, και πώληση ναρκωτικών ουσιών. Απορρίπτεται η αναίρεση καθόσον για την αιτιολόγηση της τελέσεως των εγκλημάτων της αγοράς και πωλήσεως ναρκωτικών ουσιών δεν απαιτείται ο ακριβής προσδιορισμός της διακινηθείσας ποσότητας, του τόπου και του χρόνου των κατ' ιδίαν πωλήσεων (με την επιφύλαξη του χρόνου παραγραφής αν δεν τίθεται θέμα 10

11 παραγραφής των πράξεων τούτων), της ταυτότητας του πωλητή ή αγοραστή ούτε του ύψους του κάθε τιμήματος, των καταβληθέντων για την αγορά και πώληση χρημάτων, και του τρόπου καταβολής του επί μέρους τιμήματος κάθε διακινούμενης ποσότητας. Εκτίθενται πραγματικά περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι το ποσό που δημεύτηκε προήλθε από την τέλεση της πώλησης ναρκωτικών. Ισόβια απέλαση αλλοδαπών μη υπηκόων, κράτους - μέλους της Ε.Ε. που καταδικάζονται για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών σε ποινή κάθειρξης. Αιτιολογείται ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που δικαιολογούν την παραμονή του αναιρεσείοντα στη Χώρα, γιατί αυτή δεν συμβιβάζεται προς τους όρους της κοινωνικής συμβίωσης. Ο αναιρεσείων δεν προέβαλε αυτοτελή ισχυρισμό περί συνδρομής άλλων προϋποθέσεων χρόνος παραμονής του στο Ελληνικό έδαφος, νομιμότητα ή μη της παραμονής του επαγγελματικός προσανατολισμός ύπαρξη οικογένειας) που να δικαιολογούν τη μη απέλαση και συνεπώς το δικαστήριο δεν είχε υποχρέωση να διαλάβει στην αιτιολογία της αποφάσεως και την απόρριψη των παραπάνω. Έλλειψη αιτιολογίας της περί επιμέτρησης της ποινής απόφασης, με την αιτίαση ότι το δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη του και την καθαρότητα των ναρκωτικών ουσιών, καθώς και τη βαρύτητα των σχετικών επιπτώσεων στην υγεία. Υπάρχει πλήρης αιτιολογία. Το δικαστήριο δεν είχε τη δυνατότητα να λάβει υπόψη του και τα παραπάνω, αφού η υποχρέωση αυτή θεσπίστηκε το πρώτον με τη διάταξη του άρθρου 20 παρ.3 του ν. 4139/2013 και ο χρόνος τέλεσης των πράξεων ανάγεται στο έτος 2008, υπό την ισχύ του ν.3459/2006 και ειδικότερα του άρθρου 20 παρ.2 αυτού, που δεν προέβλεπε σχετική υποχρέωση της αρμόδιας Χημικής υπηρεσίας. -ΑΠ 190/2007 όπου αναιρείται λόγω ελλείψεως αιτιολογίας και ελλείψεως νομίμου βάσεως η προσβαλλόμενη καταδικαστική απόφαση για κατοχή ναρκωτικών ουσιών, διότι ενώ στο σκεπτικό γίνεται δεκτό ότι ο αναιρεσίων κατείχε μέσω παρένθετων προσώπων στην Ιταλία από το έτος 2001 έως , έχοντας τη φυσική εξουσίασή της και μπορούσε εξ αποστάσεως να τη διαθέτει κατά βούληση, ποσότητα δισκίων έκσταση, στο διατακτικό αναφέρεται αντιφατικώς ότι κατά το αυτό χρονικό διάστημα ο αναιρεσίων κατείχε ο ίδιος στην Ιταλία, εντός ταξιδιωτικού του σάκου που έφερε μαζί του την προαναφερόμενη ποσότητα ναρκωτικών και επίσης δεν προσδιορίζεται κατά ποιο τρόπο ο αναιρεσίων είχε στην κατοχή του την επίμαχη ποσότητα των δισκίων έκσταση ώστε από τόπο εκτός Ιταλίας και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα να μπορεί να διαπιστώνει την ύπαρξή της και με την βούλησή του να τη διαθέτει πραγματικά. 11

12 -ΑΠ 1166/2006 όπου ο αναιρεσίων κρίθηκε ένοχος για καλλιέργεια ινδικής κάνναβης στην έννοια της οποίας κρίθηκε ότι περιλαμβάνονται εκτός από τις καθαρώς υλικές πράξεις και η συστηματική παρακολούθηση της ανάπτυξης των φυτών η επίβλεψη και ο έλεγχος της καλλιέργειάς τους και η παροχή οδηγιών για την καλύτερη ανάπτυξη και περιποίησή τους. -ΑΠ 309/2011 αναιρέθηκε εν μέρει η προσβαλλόμενη απόφαση ως προς την πράξη της απλής συνέργειας στην κατοχή της ναρκωτικής ουσίας διότι η είσπραξη του τιμήματος που παρέλαβε ο αναιρεσίων από τον συγκατηγορούμενό του αγοραστή (των ναρκωτικών) και προερχόταν από πώληση ηρωίνης και η μεταφορά του δεν στοιχειοθετούν συνδρομή στην κατοχή ναρκωτικών ενώ έκρινε ότι αιτιολογημένα καταδικάσθηκε για απλή συνέργεια σε πώληση ναρκωτικών ουσιών, διότι δεν αποτελεί απλή συνέργεια στην κατοχή ναρκωτικών η παραλαβή του τιμήματος από τον αγοραστή αυτών με σκοπό την παράδοσή του στους πωλητές, αλλά συνιστά συνέργεια σε αγορά ή πώληση. Α.2.ΧΡΗΣΤΗΣ Α.2.1 ΕΝΝΟΙΑ ΧΡΗΣΤΗ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Πρόκειται για τον (μη εξαρτημένο) χρήστη ναρκωτικών ουσιών και τυποποιείται στην παρ. 1 του άρθρου 29 του νόμου, ο οποίος για δική το αποκλειστικά χρήση, με οποιονδήποτε τρόπο προμηθεύεται ή κατέχει ναρκωτικά, σε ποσότητες που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση ή κάνει χρήση αυτών ή καλλιεργεί φυτά κάνναβης σε αριθμό ή έκταση που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση. Αφορά δηλ. τόσο την πράξη χρήσεως όσο και τις υποστηρικτικές της πράξεις, δηλ. την προμήθεια, την κατοχή την μικροκαλλιέργεια και την πλαστογράφηση ιατρικής συνταγής για την νομότυπη κτήση των ναρκωτικών πράξεις που δείχνουν τη διαδρομή από την κτήση μέχρι την ανάλωση του ναρκωτικού εφόσον πρόκειται για τέτοια ποσότητα που αποδεδειγμένα εξυπηρετεί αποκλειστικά τις δικές του ανάγκες και επιπλέον συντρέχει ο σκοπός του δράστη για αποκλειστικά προσωπική του χρήση. Η διάταξη του άρθρου 29 δεν απαιτεί όπως παλιότερα η ποσότητα των ναρκωτικών να είναι μικρή ούτε ακολουθεί τη παλαιότερη μέθοδο της «δοσομέτρησης» της ποσότητας της ουσίας. Η αξιολόγησή της γίνεται με άξονα το πρόσωπο του συγκεκριμένου κάθε φορά δράστη. Δεν υφίσταται πλέον το ποσοτικό 12

13 κριτήριο αλλά κρίνεται κάθε φορά από το δικαστήριο αν η συγκεκριμένη ποσότητα εξυπηρετεί την αποκλειστική χρήση του δράστη συνεκτιμώντας το είδος, την καθαρότητα και την ποσότητα της ναρκωτικής ουσίας σε συνδυασμό όμως με τη συχνότητα χρήσης, την ημερήσια δόση του χρήστη καθώς και άλλους παράγοντες όπως την οικονομική δυνατότητα του. Επομένως δεν είναι σκόπιμη η επιβολή αυστηρών κριτηρίων μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων, καθώς αφενός είναι πρακτικά αδύνατος ο ποσοτικός προσδιορισμός όλων των ουσιών που συγκαταλέγονται στα ναρκωτικά και αφετέρου είναι αδύνατον να αξιολογήσει αλλεπάλληλες διακινήσεις ποσοτήτων κάτω από το όριο του τεκμηρίου ότι προορίζονται για προσωπική χρήση του δράστη. Α.2.2.ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΧΡΗΣΤΗ Στην περίπτωση αυτή απαιτείται δόλος του χρήστη ο οποίος συνίσταται αφενός στην επιδίωξη του να παράγει το παράνομο αποτέλεσμα ή στην αποδοχή του αποτελέσματος αυτού και αφετέρου στην γνώση του αποτελέσματος. Επιπρόσθετα απαιτείται ο σκοπός για δική του αποκλειστικά χρήση της ναρκωτικής ουσίας. Η εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 29 παρ. 1 οδηγεί αυτόματα στην αδυναμία εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 20 παρ.1, εφόσον ο σκοπός του ποινικού νομοθέτη ήταν η προνομιακή μεταχείριση του χρήστη δεδομένου ότι η χρήση τελείται προς εξυπηρέτηση αποκλειστικά των προσωπικών του αναγκών, δηλ. υπάρχει σχέση εννοιολογικού αλληλοαποκλεισμού όπως ειπώθηκε παραπάνω. (βλ. Κεφάλαιο 1 υποκειμενική υπόσταση διακίνησης) και όχι φαινομενικής συρροής. Α.2.3. ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ΧΡΗΣΗΣ Ο ισχυρισμός του κατηγορουμένου ότι η ποσότητα προοριζόταν για αποκλειστικά δική του χρήση είναι αυτοτελής και για να τύχει απαντήσεως από το δικαστήριο πρέπει να προβληθεί κατά τρόπο ορισμένο 4. Ο κατηγορούμενος για καλλιέργεια φυτών κάνναβης, όταν προβάλει τον ισχυρισμό ότι είναι τοξικομανής και ότι καλλιέργησε τέτοια φυτά σε αριθμό ή έκταση που δικαιολογούνται μόνο για δική του αποκλειστικά χρήση πρέπει, για την πληρότητα του ισχυρισμού αυτού, να αναφέρει ότι η ποσότητα που θα αποκόμιζε από την καλλιέργεια των φυτών είναι 4 Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη σελ

14 πρόσφορη για την κάλυψη των προσωπικών του αναγκών, προσδιορίζοντας ακριβώς και τη ποσότητα της ημερήσιας δόσης κάνναβης που ήταν απολύτως αναγκαία σε αυτόν ως τοξικομανή 5. Α.2.4. Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Σήμερα υπό το νέο νομοθετικό καθεστώς για τις περιπτώσεις κατοχής προμήθειας χρήσης και καλλιέργειας απειλείται ποινή φυλάκισης από 10 ημέρες έως 5 μήνες κατά ανώτατο όριο, ενώ για την περίπτωση κατάρτισης της ιατρικής συνταγής ποινή φυλάκισης μέχρι δύο (2) χρόνια. Η προβλεπόμενη ποινή είναι προδήλως επιεικέστερη για το χρήστη ναρκωτικών σε σχέση με τον ΚΝΝ όπου η απειλούμενη ποινή σε περιπτώσεις χρήσης ήταν φυλάκιση έως ένα (1) έτος. Προς τούτο και στο πλαίσιο επιεικέστερης ποινικής μεταχείρισης του χρήστη και προς αποφυγή στιγματισμού του προβλέπεται στην παρ. 3 του άρθρου 29 ότι η καταδικαστική απόφαση δεν καταχωρίζεται στο ποινικό του μητρώο. Η δυνατότητα του εξαρτημένου δράστη χρήστη να εισαχθεί σε πρόγραμμα απεξάρτησης κρίθηκε ορθό ότι δεν χρειάζεται νομοθετική πρόβλεψη ή ρύθμιση, αφού ούτως ή άλλως συντρέχει και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε δίκη. Α.2.5 ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ -ΑΠ 759/2007 όπου κρίνεται αιτιολογημένη η απόρριψη αυτοτελούς ισχυρισμού περί κατοχής των ναρκωτικών για δική του αποκλειστική χρήση λόγω της μεγάλης ευρεθείσας συνολικής ποσότητας ναρκωτικών σε ιδιαίτερες συσκευασίες -ΤρΕφΘες 1519/2009 όπου κρίθηκε ότι συνιστά κατ επιτρεπτή μεταβολή της κατηγορίας, για προμήθεια και κατοχή ναρκωτικών ουσιών για αποκλειστικά δική του χρήση σε κατηγορούμενο που προμηθεύθηκε από αυτοφυή δέντρα της περιοχής του και κατείχε για δική του αποκλειστικά χρήση ακατέργαστη κάνναβη συνολικού καθαρού βέρους 570 γρ., την οποία είχε κρύψει στην αποθήκη της οικίας του. -ΑΠ 91/2009 όπου κρίνεται ότι αναιτιολόγητα το δικαστήριο της ουσίας αππέριψε τον αυτοτελή ισχυρισμό περί κατοχής από τον αναιρεσίοντα της επίμαχης 5 Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη σελ. 252, σχετικά με την εξάρτηση από κάνναβη βλ. Τερζίδης Χρήστος, Μπορεί να θεωρηθεί ως εξαρτημένος και ο χρήστης ινδικής κάνναβης μετά την ψήφιση του Ν. 4139/2013; Σκέψεις και προβληματισμοί, Αρμενόπουλος 2014, 364 επ, ΑΠ 17/2015, NOMOS 14

15 ποσότητας ναρκωτικών για προσωπική χρήση με μόνη την αναφορά ότι ο κατηγορούμενος δεν είναι τοξικομανής, αν και γίνεται δεκτό παράλληλα ότι εκείνος έκανε χρήση της ανωτέρω ναρκωτικής ουσίας -ΑΠ 10/2009 όπου απορρίπτεται η αναίρεση και κρίνεται ως αόριστος ο ισχυρισμός περί μεταβολής της κατηγορίας από κατοχή σε προμήθεια ναρκωτικής ουσίας, γιατί δεν ισχυρίστηκε ο αναιρεσείων ότι «αποδεδειγμένα» η κατοχή εξυπηρετεί αποκλειστικά τις δικές του ανάγκες. Εκ περισσού δε, το Εφετείο απάντησε αιτιολογημένα και απέρριψε το σχετικό αυτοτελή ισχυρισμό, με την αιτιολογία ότι η κατεχόμενη ποσότητα, σε συνδυασμό και με άλλη κατεχόμενη ποσότητα, ναρκωτικής ουσίας ήταν μεγάλη και δεν δικαιολογεί τον ισχυρισμό του κατηγορουμένου ότι τις προόριζε για δική του αποκλειστικά χρήση. - ΑΠ 1874/2009 Καταδικαστική απόφαση για παράβαση του Νόμου περί Ναρκωτικών από κοινού, από υπαίτιο που ενεργεί κατ' επάγγελμα και κατά συνήθεια και απόρριψη λόγου αναίρεσης για έλλειψη αιτιολογίας όσον αφορά την κατοχή και αγορά ναρκωτικής ουσίας. Όταν ο κατηγορούμενος προβάλει τον ισχυρισμό, προκειμένου να γίνει μεταβολή της κατηγορίας ότι είναι τοξικομανής και ότι προμηθεύτηκε την ναρκωτική ουσία για δική του αποκλειστικά χρήση, πρέπει για την πληρότητα του ισχυρισμού του αυτού να προσδιορίζει ακριβώς και την ποσότητα της ημερήσιας δόσης της συγκεκριμένης ναρκωτικής ουσίας που ήταν απολύτως αναγκαία σ' αυτόν ως τοξικομανή. - ΑΠ 2315/2009 Κατοχή και καλλιέργεια ινδικής κάνναβης για δική του αποκλειστικά χρήση από τον κατηγορούμενο και κατοχή από κοινού με άλλους δύο κατηγορουμένους για δική τους αποκλειστικά χρήση τέτοιας ναρκωτικής ουσίας από τον ίδιο κατηγορούμενο που ήταν στρατιωτικός. Καταδικαστική απόφαση του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου για τις άνω πράξεις. Αίτηση αναιρέσεως για έλλειψη ακροάσεως κατά το άρθρο 170 παρ. 2 και 510 παρ. 1 στοιχ. Β' ΚΠΔ που επιφέρει απόλυτη ακυρότητα. Απορρίπτεται η αίτηση αναιρέσεως διότι δεν περιλαμβανόταν τα έγγραφα τοξικολογικών εξετάσεων που παραπονείται ο αναιρεσείων ότι δεν αναγνώσθηκαν στα αναγνωστέα έγγραφα ούτε ζητήθηκε η ανάγνωση των εξετάσεων αυτών από τον κατηγορούμενο ή από τον παριστάμενο συνήγορο υπεράσπισής του και δεν υπέβαλαν τέτοιο αίτημα ούτε όταν ρωτήθηκαν από τον πρόεδρο μετά την απολογία των παρόντων κατηγορουμένων αν έχουν ανάγκη συμπληρωματικής εξετάσεως ή διευκρινίσεων για ανάγνωση των άνω εξετάσεων. 15

16 - ΤρΕφΚακΘρ 279/2008 όπου απορρίπτεται αυτοτελής ισχυρισμός ότι η ποσότητα των 49,9 γρ. ηρωίνης προοριζόταν για αποκλεστικά δική του χρήση, γεγονός που αποδεικνύεται από το μέγεθος της ως άνω ποσότητας και την κακή οικονομική κατάσταση του κατηγορουμένου Α.3. ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ - ΧΡΗΣΤΗΣ Α.3.1. ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ-ΧΡΗΣΤΗ Πρόκειται για μία προνομιούχα παραλλαγή του κατ αρθρο 20 Ν.4139/2013 εγκλήματος διακίνησης ναρκωτικών που τυποποιείται στο άρθ. 21 του νόμου. Σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 1 περ. α «Όποιος διακινεί μικροποσότητες ατομικών αναγκών χρήσης και είναι εξαρτημένος» Εφαρμόζεται για κάθε ναρκωτική ουσία και για καθε είδος διακίνησης ακόμα και για καλλιέργεια όχι μόνο ινδικής κάνναβης αρκεί η διακίνηση να είναι σε μικρή κλίμακα. Πράγματι ο νόμος αναγάγει τον εξαρτημένο διακινητή σε ένα ιδιαίτερο τύπο δράστη διακίνησης μικροποσοτήτων με στόχο την εξασφάλιση της προμήθειας για προσωπική του χρήση και είναι εξαρτημένος. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι για την εφαρμογή του άρθρου αυτού απαιτούνται να συρρέουν δύο προϋποθέσεις: α)ο δράστης να είναι εξαρτημένος (για την έννοια της εξάρτησης γίνεται ανάλυση παραπάτω) και β) να διακινεί μικροποσότητες ναρκωτικών με σκοπό να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες. Κι σ αυτή την περίπτωση η διαπίστωση του σκοπού διακίνησης γίνεται με συνεκτίμηση του είδους της καθαρότητας και της ποσότητας σε συνδυασμό με τη συχνότητα χρήσης την ημερήσια δόση και τις ιδιαίτερες ανάγκες του συγκεκριμένου κάθε φορά χρήστη. Φωτογραφίζεται ουσιαστικά οι περιπτώσεις όπου ο δράστης που επιχειρεί με τη διακινούμενη ποσότητα να διασφαλίσει ως αμοιβή τη δική του δόση. Συνηθίζεται να τους αποκαλούν «βαποράκια» που διακινούν κάποιες ποσότητες στην πιάτσα και ένα τμήμα λαμβάνει ως αμοιβή για την προσωπική του χρήση. Ουσιαστικά απαιτείται η διάγνωση ότι το όφελος του δράστη συνίσταται στην εξασφάλιση και μόνο χωρίς πορισμό περαιτέρω κέρδους, της προμήθειας της αναγκαίας ποσότητας ναρκωτικής ουσίας για προσωπική του χρήση. Η εφαρμογή του άρθρου 21 παρ. 1 α προβλέπεται τόσο στις διακεκριμένες όσο και στις επιβαρυντικές περιπτώσεις των άρθρων 22 και 23. Έτσι ο εξαρτημένος 16

17 μικροδιακινητής (που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι 3 έτη) απειλείται ακόμα και με ισόβια κάθειρξη στις περιπτώσεις που συντρέχουν οι σχετικοί όροι του άρθρου 23. Με τον τρόπο αυτό ο εξαρτημένος μικροδιακινητής του άρθρου 21 παρ. 1 α που τελεί διακεκριμένη περίπτωση διακίνησης σε στρατόπεδο ή σχολείο εξομοιώνεται με τον διακινητή του άρθρου 20 που τελεί και αυτός διακεκριμένη περίπτωση διακίνησης κατά το άρθρο 30 παρ. 4 δ και τιμωρείται με πρόσκαιρη κάθειρξη 5-10 έτη. Ο νομοθέτης όπως φαίνεται δεν αξιολογεί το στοιχείο της μικροδιακίνησης και την εξισώνει με τη βασική μορφή διακίνησης. (Λ. Μαργαρίτης -Χρ.Σατλάνης, Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, Νομ. Βιβλιοθήκη, σελ.316) Α.3.2. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ-ΧΡΗΣΤΗ Στην περίπτωση αυτή απαιτείται δόλος του χρήστη ο οποίος συνίσταται αφενός στην επιδίωξη του να παράγει το παράνομο αποτέλεσμα ή στην αποδοχή του αποτελέσματος αυτού και αφετέρου στην γνώση του αποτελέσματος. Ο δράστης μικροδιακινητης θα πρέπει προηγουμένως να έχει προμηθευτεί ναρκωτικά με τους όρους του άρθρου 29 του νόμου, ενώ ο δόλος του για τη διακίνηση θα πρέπει να προέκυψε εκ των υστέρων μετά την προμήθεια. Α.3.3 Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΚΙΝΗΤΗ Ο δράστης κάποιου τέτοιου εγκλήματος τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος με ποινή φυλάκισης έως 3 χρόνια (στην παρ.1 του άρθρου 21 του Ν. 4139/13). Α.3.4 ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Στην περίπτωση αυτή δεν εντοπίσθηκε περίπτωση νομολογίας διότι προφανώς δεν διαχωρίζονται στο πεδίο της ποινικής αξιολογήσεως της συμπεριφοράς τους ουσιαστικά από τους πραγματικούς διακινητές και δεν βρίσκουν ανταπόκριση στην καθημερινή δικαστηριακή πράξη. Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17

18 Β. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Β.1. ΕΞΑΡΤΗΣΗ Β.1.1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ-ΕΙΔΗ ΤΗΣ EΞΑΡΤΗΣΗΣ Στην παράγραφο 1 του άρθρου 30 του Ν. 4139/2013 δίνεται η έννοια της εξάρτησης, όπου «Όσοι απέκτησαν την έξη της χρήσης των ναρκωτικών και δεν μπορούν να την αποβάλλουν με τις δικές τους δυνάμεις, υποβάλλονται σε ειδική μεταχείριση κατά τους όρους του άρθρου αυτού και των άρθρων 31-35». Κατ αρχήν, να αναφερθεί ότι η χρήση του όρου «εξαρτημένοι» αντί του όρου «τοξικομανείς», ήδη είχε συντελεσθεί νομοθετικά υπό το καθεστώς του Ν. 1729/1987, ενώ την αντικατάσταση του όρου «εξαρτημένος» στη θέση του αντίστοιχου «τοξικομανής» στις πλείστες ρυθμίσεις της ίδιας νομοθεσίας διασφάλισε ο Ν. 3189/2003. Η αιτιολογική έκθεση αιτιολόγησε ρητά τη μεταβολή, ως προσπάθεια αποφυγής του αρνητικού φορτίου του όρου τοξικομανής. Είναι άξιο ότι ο ποινικός νομοθέτης ήδη το έτος 1987 πρόσεξε τη βαρύτητα της στιγματιστικής λειτουργίας και την αρνητική επίδρασή της στη θεραπεία και επανένταξη του χρήστη ουσιών. Ο στιγματισμός πράγματι είναι μια ιδιαίτερα αρνητική παράμετρος: πρώτον επειδή ο ίδιος ο στιγματιζόμενος εσωτερικεύει για τον εαυτό του μια υποτιμητική εικόνα, δεύτερο επειδή η χρήση του προκαλεί αμυντικές αντιδράσεις στο κοινωνικό περιβάλλον, επιβαρύνοντας τους όρος της επανένταξης.6 Ο εν λόγω νομοθετικός ορισμός δεν αρκεί για την καθοδήγηση του εφαρμοστή, αφού είναι γενικόλογος και χρειάζεται εξειδίκευση. Σύμφωνα με τις παραδοχές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, «η εξάρτηση είναι μία κατάσταση ψυχική και μερικές φορές και σωματική, που προκύπτει ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ενός ζώντος οργανισμού και ενός ναρκωτικού, η οποία χαρακτηρίζεται από επιδράσεις στη συμπεριφορά ή άλλες που περιλαμβάνουν πάντοτε μία εσωτερική ώθηση για λήψη ναρκωτικού σε διαρκή ή περιοδική βάση με σκοπό τη βίωση ψυχικών εμπειριών και σε ορισμένες περιπτώσεις την αποφυγή των ενοχλήσεων που προκαλούνται από την έλλειψή της». 6Παρασκευόπουλος Νίκος, Η καταστολή της διάδοσης των ναρκωτικών στην Ελλάδα, Μετά το Ν. 4139/2013, Δ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ

19 Σύμφωνα με τη νομολογία ως εξάρτηση θεωρείται η έντονη επιθυμία κάποιων προσώπων για χρήση ναρκωτικών ουσιών, στις οποίες εθίστηκαν τυχαία ή με τη θέλησή τους, είτε για καταπραϋντικούς λόγους είτε για λόγους ευφορίας, επιθυμία που καταδυναστεύει τους χρήστες και τους οδηγεί σε προοδευτική αύξηση των δόσεων.7 Αναφορικά με την έννοια της εξάρτησης ο νομοθέτης κάνει λόγο για σωματική και ψυχική εξάρτηση, προβαίνοντας ξεκάθαρα σε μία διάκριση μεταξύ αυτών των στοιχείων. Η εξάρτηση μπορεί να είναι σωματική ή ψυχολογική ή και τα δύο Η σωματική εξάρτηση αναγνωρίζεται όταν, όποτε η χρήση ναρκωτικών παύει ή μειώνεται σημαντικά, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη διάφορων δυσμενών σωματικών συμπτωμάτων (ιδρώτας, δάκρυα, ρίγη, ακατάστατος ύπνος, εμετός, γαστρικές διαταραχές, νευρικότητα, κλπ., αναπνευστικές ή νευρολογικές διαταραχές). Τα σωματικά αυτά σύνδρομα ποικίλουν ανάλογα με το είδος του ναρκωτικού. 8 Η ψυχική εξάρτηση συντρέχει σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις εξάρτησης και είναι πιο επίμονη και ψυχολογικής εξάρτησης, πολύ περισσότερο από όσο της σωματικής και υποδηλώνεται με την επίμονη και διαρκή επιθυμία για επανάληψη της χρήσης και για λήψη ναρκωτικών ουσιών. Η αδυναμία αντίστασης σ αυτήν την επιθυμία σχετίζεται βέβαια και με την προσωπικότητα του εξαρτημένου ατόμου, η οποία διαβρώνεται ακόμη περισσότερο και τελικά το εξαρτημένο άτομο καταλήγει στο «στο μη δύνασθαι άλλως πράττειν». Η διάγνωσή της ψυχολογικής εξάρτησης από τον πραγματογνώμονα είναι δυσχερέστερη.9 Συγγενική έννοια με την εξάρτηση είναι η έννοια της «ανοχής». Ήτοι, ο λήπτης μιας ουσίας μετά από παρατεταμένη χρήση της σε σταθερή ποσότητα διαπιστώνει μειωμένη επίδρασή της στον οργανισμό του και για αυτό αυξάνει τις δόσεις, επιδιώκοντας το επιθυμητό σε αυτόν αποτέλεσμα. Εάν η εξάρτηση συνυπάρχει με παθολογικές ψυχικές καταστάσεις, που προυπήρχαν ή δημιουργήθηκαν από τη χρήση, γίνεται λόγος για συννοσηρότητα ΑΠ 739/1999, ΠΧρ. 2000, σελ.274, Ν. Παρασκευόπουλος/Κ.Κοσμάτος, Ναρκωτικά, Ν.4139/2013, γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα 2013, σ Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ. 231, ομοίως Ανδρέου Φίλιππος, Ναρκωτικά, Ν. 4139/2013, κατ άρθρο ερμηνεία, νομολογία, βιβλιογραφία, Ε έκδοση, 2014, σελ Κοτσαλής Λ., Μαργαρίτης Μ., Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά Ν. 3459/2006, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη 2007, σ Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ

20 Β.1.2 Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ Στην παρ. 2 του άρθρου 30 του ν.4139/13 ρυθμίζεται ότι η συνδρομή των προϋποθέσεων της εξάρτησης διαπιστώνεται τόσο κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης, όσο και σε κάθε φάση της ποινικής διαδικασίας, δηλαδή από τον εισαγγελέα, από τον ανακριτή, από το δικαστικό συμβούλιο και από το δικαστήριο φυσικά και για τη συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων θα λαμβάνεται υπόψη η αρχή της ηθικής απόδειξης, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 177 ΚΠΔ. Η εν λόγω διάταξη προστέθηκε το πρώτον με το Ν. 3811/2009. Μέχρι τότε, η συνδρομή των προϋποθέσεων της εξάρτησης στο πρόσωπο του κατηγορουμένου γίνονταν από το δικαστήριο και μόνο με αποδεικτικό μέσο την ύπαρξη θετικής έκθεσης πραγματογνωμοσύνης. Ακολούθως, στην παράγραφο 3 του ιδίου άρθρου παύει η αποκλειστικότητα της πραγματογνωμοσύνης ως μοναδικού αποδεικτικού μέσου για τη διάγνωση της εξάρτησης ή μη του κατηγορουμένου, και δίνεται από το νομοθέτη στο δικαστήριο ουσίας η δυνατότητα να συνεκτιμήσει ισότιμα ένα ή περισσότερα αποδεικτικά μέσα. Βασικό αποδεικτικό μέσο για την κατάφαση ή μη της εξάρτησης του κατηγορούμενου κατά την προισχύσασα νομοθεσία (άρ. 30 ΚΝΝ, Ν. 3459/2006), αποτέλεσε η έκθεση πραγματογνωμοσύνης. Η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη αποδείχθηκε όμως ένα ατελές αποδεικτικό μέσο καθώς βασιζόταν στην αμιγώς ιατρική διάγνωση, οι δε, εργαστηριακές εξετάσεις διαπίστωναν μόνο την πρόσφατη χρήση ενώ στην πράξη υπήρχε παντελής απουσία κλινικού ελέγχου επί 5νθήμερο με εισαγωγή του κατηγορουμένου σε νοσηλευτικό ίδρυμα και έλλειψη σε υλικοτεχνικές υποδομές. Προκειμένου ο κατηγορούμενος να υποβληθεί σε «δίκαιη δίκη», όπως προβλέπεται και στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ και ως εκ τούτου να τύχει δίκαιης ποινικής μεταχείρισης αφού η διάγνωση της εξάρτησης οδηγεί στη μείωση της ευθύνης του, ο ν.4139/13, καθιέρωσε στο άρθρο 30 παρ. 3, ενδεικτικά νέα διαγνωστικά κριτήρια όπως πιστοποιήσεις αναγνωρισμένων υπηρεσιών απεξάρτησης και υποκατάστασης, πιστοποιητικά νοσηλείας για παθήσεις που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών, πιστοποιήσεις από κοινωνικές υπηρεσίες και οργανισμούς, ευρήματα εργαστηριακών εξετάσεων ενώ παράλληλα παρέχεται η δυνατότητα να διαταχθεί ψυχιατρική 20

21 πραγματογνωμοσύνη είτε αυτεπαγγέλτως, είτε μετά την προβολή αυτοτελούς ισχυρισμού από τον κατηγορούμενο. Οι προβλεπόμενες παραπάνω πιστοποιήσεις μπορούν να εκδίδονται από τους προβλεπόμενους στο άρ. 51 του Ν. 4139/2013 εγκεκριμένους οργανισμούς θεραπείας στο πλαίσιο του ποινικού συστήματος (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών και Θεσσαλονίκης), αλλά και από δημόσια νοσοκομεία που παρέχουν περίθαλψη για παθήσεις τυπικές της χρήσης ναρκωτικών 11. Επίσης, ως αποδεικτικό μέσο μπορεί να χρησιμοποιηθεί έγγραφη πιστοποίηση αναφορικά με την εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων σωματική αποτοξίνωση και παρακολούθηση ειδικού συμβουλευτικού προγράμματος ψυχολογικής απεξάρτησης, που προβλέπεται στα άρθρα 31 και Ασφαλές και νομοθετικά δεσμευτικό για τη διάγνωση της εξάρτησης στοιχείο είναι και το προβλεπόμενο στο άρ. 33 παρ. 2 Ν. 4139/2013 τεκμήριο εξάρτησης. Πρόκειται για βεβαίωση ολοκλήρωσης εγκεκριμένου κατά νόμο συμβουλευτικού ή θεραπευτικού προγράμματος σωματικής αποτοξίνωσης με ή χωρίς υποκατάστατα και ψυχικής απεξάρτησης. Όποιος, λοιπόν, κατέχει τέτοια βεβαίωση θεωρείται ότι κατά την εισαγωγή του για θεραπεία είχε αποκτήσει την έξη της χρήσης ναρκωτικών ουσιών.13 Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι το δικαστήριο, προκειμένου να διαγνώσει την εξάρτηση και στα πλαίσια της ηθικής αποδείξεως του άρθρου 177ΚΠΔ, θα συνεκτιμήσει όλα τα αποδεικτικά μέσα, τα οποία έχουν ισάξια βαρύτητα με την πραγματογνωμοσύνη. 14 Μπορεί μάλιστα η ύπαρξη εξάρτησης να γίνει δεκτή και χωρίς τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης αφού η εξουσία του δικαστηρίου να διατάξει πραγματογνωμοσύνη προβλέπεται ως δυνητική. Συμπερασματικά, με το νέο καθεστώς σε κάθε φάση της ποινικής διαδικασίας, παρέχεται η δυνατότητα να διαταχθεί ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη, είτε 11 Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Ανδρέου Φίλιππος, Ναρκωτικά, Ν. 4139/2013, κατ άρθρο ερμηνεία, νομολογία, βιβλιογραφία, Ε έκδοση, 2014, σελ. 279, Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη σελ Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ Κοσμάτος Κ., Τα εξαρτημένα άτομα στη νέα νομοθεσία για τα ναρκωτικά (άρθρα 21 παρ.1 α, ν.4139/13), Ποιν. Δικ. 2013, τ.8/9 σ

22 αυτεπάγγελτα είτε μετά από αίτημα του κατηγορουμένου, προκειμένου να καθοριστεί αν πράγματι υπάρχει εξάρτηση, το είδος (σωματική, ψυχική ή και τα δύο) και η βαρύτητα αυτής (χρόνος, εξαρτησιογόνα ουσία, απαιτούμενη ημερήσια δόση, την επίδραση της εξάρτησης στον καταλογισμό). Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη και εργαστηριακή εξέταση, προκειμένου να καθοριστεί, αν πράγματι υπάρχει εξάρτηση, καθώς και το είδος και η έκταση της εξάρτησης. Το δικαστήριο, ως ελέχθη, «δύναται» και δεν είναι υποχρεωμένο να διατάξει πραγματογνωμοσύνη. Β.1.3. ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Κρίσιμος χρόνος της εξάρτησης, με βάση τον οποίο εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 30 Ν. 4139/2013, είναι αυτός της τέλεσης της πράξης 15, αφού η εξάρτηση αποτελεί λόγο ευνοϊκής μεταχείρισης των ατόμων που τέλεσαν την πράξη υπό την ειδική κατάστασή της. Δεν επιδρά δε επί της ποινικής μεταχείρισης η εν τω μεταξύ απεξάρτηση του δράστη, παρά μόνο κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 33 του νόμου. Η παραπομπή, άλλωστε, του άρθρου 30 στα άρθρα 31-35, έχει την έννοια ότι σε θεραπευτικά μέτρα υποβάλλονται αυτοί που έχουν εξάρτηση κατά το στάδιο της επιβολής του μέτρου από το δικαστήριο και όχι της ευνοϊκής μεταχείρισης του δράστη που κατέστη εξαρτημένος από τα ναρκωτικά μετά την πράξη για την οποία κατηγορείται.16 Η θεραπεία, ούσα εξυπηρέτηση του πάσχοντος και όχι συγκεκαλυμμένη ποινή, θα πρέπει να είναι καταρχήν και (ιατρικά) σκόπιμη, αλλά και (ιατρικά) αναγκαία. Επειδή όμως η συνδρομή των στοιχείων της εξάρτησης από τα ναρκωτικά, αποτελεί και ένα βιολογικό στοιχείο της ικανότητας προς καταλογισμό, καθορίζοντας το «εάν» και το «πόσο» της ποινής, συνδέεται αναπόφευκτα και με τον χρόνο τελέσεως του εγκλήματος 17. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα ανωτέρω, εάν ο δράστης κατά την τέλεση της αξιόποινης πράξης του άρθρου 29 παρ. 1 και 2 ήταν εξαρτημένος, τότε παραμένει ατιμώρητος. 15 Κονταξής Αθανάσιος, Η ποινική Αντιμετώπιση των ναρκωτικών, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2007, σελ. 242επ., Μαργαρίτης Λ.- Σατλάνης Χρ., Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ. 239, ομοίως Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ. 236 με παραπομπή σε ΑΠ 67/00 Υπερ 2000, 830 με παρατηρ. Καϊάφα Γκμπάντι, ΕφΠατρών 172/1999, ΠοινΔικ 2000, Παύλου, σελ

23 Εάν, όμως, όντας εξαρτημένος, τέλεσε τα αδικήματα των άρθρων 20, 21 παρ. 1 εδ. β και 2, καθώς και 22, τότε θα τιμωρηθεί μεν βαρύτερα σε σχέση με την περίπτωση α, αλλά συνάμα και επιεικέστερα με τις ποινές, που ειδικώς ορίζονται στο άρθρο 30 παρ. 4. Το γεγονός της εξάρτησης ή μη και κατά το χρόνο εκδίκασης του εγκλήματος, έχει νόημα μόνο στο κατά πόσο θα του επιβληθούν και θεραπευτικά μέτρα. Και τούτο διότι σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν δυνατή η υποβολή σε αναγκαστική θεραπεία υγιούς / μη εξαρτημένου προσώπου. Τούτο σημαίνει ότι αφετηρία για τη διαπίστωση της εξάρτησης αποτελεί ο χρόνος τέλεσης της πράξης, ωστόσο θα πρέπει να συνεκτιμάται και ο χρόνος εκδίκασης κυρίως ως προς την επιβολή των θεραπευτικών μέτρων 18 Ειδικότερα, ο εξαρτημένος δράστης και κατά το χρόνο εκδίκασης της πράξης, τέλεσε την πράξη του άρθρου 29, αν το επιθυμεί θα υποβληθεί σε πρόγραμμα απεξάρτησης. Εάν πάλι τέλεσε κάποια από τις λοιπές παραπάνω πράξεις, τότε, ομοίως, θα μπορέσει να υποβληθεί και σε πρόγραμμα απεξάρτησης. 19 Αν λόγω αποθεραπείας ο κατηγορούμενος έχει παύσει να είναι εξαρτημένος κατά την ημέρα της δίκης, οι ρυθμίσεις του άρ. 30 παρ. 4 εφαρμόζονται και πάλι, ο απεξαρτημένος πλέον χρήστης απαλλάσσεται χωρίς να έχει νόημα η δυνητική από αυτόν παρακολούθηση προγράμματος, ενώ ο απεξαρτημένος δράστης διακίνησης απειλείται με τις μειωμένες ποινές της ίδιας παραγράφου. 20 Και στις δύο περιπτώσεις δικαιούται να ο κατηγορούμενος να απολαύσει του ευεργετήματος της ειδικής υφ όρον απολύσεως, ακόμη και αν απεξαρτήθηκε εκτός των ορίων του άρθρου 32, δεδομένου ότι και στην περίπτωσή του πρέπει να εφαρμοσθούν αναλογικά οι σχετικές με την υφ όρον απόλυση διατάξεις 21. Στην αντίστροφη περίπτωση, όπου ο δράστης δεν ήταν εξαρτημένος όταν τελούσε το έγκλημα, αλλά έχει αποκτήσει την ιδιότητα αυτή κατά την ημέρα εκδίκασης της πράξης, τότε του επιβάλλεται η πλήρης ποινή, και μπορούν να του επιβληθούν τα 18 Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ Παύλου Στέφανος, Ναρκωτικά, Δογματικά & Ερμηνευτικά προβλήματα των ποινικών διατάξεων του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά ΚΝΝ, 3η έκδοση, Δίκαιο & Οικονομία, 2008 σελ Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Παύλου ό.π., σελ

24 μέτρα των άρθρων 34 και 35 του Ν. 4139/ , αλλά δεν θα δικαιούται την ειδική υφ όρον απόλυση.23 Τέλος, υπάρχει και η απίθανη, αλλά όχι αδύνατη περίπτωση, όπου ο δράστης δεν ήταν εξαρτημένος κατά την τέλεση της πράξης, όμως έγινε στη συνέχεια, και κατά την ημέρα της δίκης έχει απεξαρτηθεί. Σε αυτή την περίπτωση, θα του επιβληθεί κανονική ποινή, και φυσικά δεν θα τεθεί θέμα απεξαρτήσεώς του, αλλά και ούτε και ειδικής υφ όρον απόλυσης. 24 Β.1.4. ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟ 25 Η ειδική μεταχείριση του εξαρτημένου δράστη, συνδέει εύλογα το ζήτημα της συνδρομής της εξαρτήσεως με αυτό της ικανότητας για καταλογισμό του δράστη 26. Είναι γνωστό ότι η εξάρτηση, ως ένας ιδιάζων βιολογικός και κυρίως ψυχολογικός καταναγκασμός του δράστη, αποτελεί μία κατάσταση που θέτει τον άνθρωπο έξω από τα συνήθη όρια αξιολογήσεως του «δέοντος» της συμπεριφοράς του. Έτσι, καθίσταται σαφές ότι ο εξαρτημένος, όταν τελεί πράξεις που σχετίζονται καταρχήν με το ναρκωτικό, δεν ενεργεί ελεύθερα, αλλά «εξαναγκασμένα» από την ίδια του την ασθένεια. Γι αυτό και είναι προφανές ότι τελικά ο δράστης που ενεργεί υπό το κράτος της «πείνας» για το ναρκωτικό, ενεργεί υπό συνθήκες που καθιστούν ερευνητέα την συνδρομή του πλήρους καταλογισμού του. Ο νομοθέτης, ωστόσο, δεν λαμβάνει σαφή θέση για τη σύνδεση της εξαρτήσεως με την ικανότητα για καταλογισμό, αφού δεν την συμπεριλαμβάνει ρητά μεταξύ των άλλων βιολογικών αιτίων ελλείψεώς της, όπως είναι για παράδειγμα η κωφαλαλία ή η ψυχική νόσος. Από τις λύσεις, που επιλέγει ο νομοθέτης, ως προς την ειδική μεταχείριση του εξαρτημένου προσώπου, καταδεικνύεται ότι για τα μεν εγκλήματα του άρ. 29, θεωρεί τον εξαρτημένο δράστη τους, ως πρόσωπο, με πλήρη έλλειψη καταλογισμού 27, ενώ για 22 Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Παύλου ό.π. σελ Παύλου ό.π., σελ Παύλου ό.π., σελ , Κοσμάτος Κώστας, τα εξαρτημένα άτομα στη νέα νομοθεσία για τα ναρκωτικά, ΠοινΔικ 8-9/2013, σελ Μαργαρίτης Λ.- Σατλάνης Χρ., Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ Όμως, αντιθ. ΑΠ 861/1990, ΠοινΧρ ΜΑ, 272 και ΑΠ 1837/2006, ΠοινΧρ 2007, 806επ., όπου η τοξικομανία δεν οδηγεί μόνη της στην έλλειψη ικανότητας προς καταλογισμό, αν δεν συντρέχει μια από τις αναφερόμενες στο άρ. 34 ΠΚ, ομοίως, ΑΠ 759/2004, ΠοινΔικ 2005,144, η οποία αναφέρεται σε 24

25 τις λοιπές πράξεις, απειλώντας μειωμένες ποινές, θεωρεί ότι συντρέχει μειωμένος καταλογισμός 28. Β.1.5 ΑΥΤΟΤΕΛΗΣ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Ο ισχυρισμός περί τοξικομανίας είναι αυτοτελής, δεδομένου ότι έχει ως συνέπεια την ηπιότερη ποινική μεταχείριση του κατηγορουμένου (ΟλΑΠ 7/95, ΠοινΧρ ΜΣΤ, 474), και η απόρριψή του συνεπώς πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς, άλλως ιδρύεται λόγος αναιρέσεως για έλλειψη αιτιολογίας (άρ 139 και 510 παρ. 1 δ ΚΠΔ), ενώ η παντελή έλλειψη απάντησης συνιστά έλλειψη ακρόασης και ιδρύει το λόγο αναιρέσεως από του άρθρου 510 παρ. 1 β ΚΠΔ 29. Για να υπάρξει, όμως, τέτοια υποχρέωση απάντησης στον αυτοτελή αυτό ισχυρισμό, πρέπει αυτός να προβληθεί κατά τρόπο ορισμένο και σαφή και να αναπτυχθεί προφορικά στο ακροατήριο και δεν αρκεί η παράδοση σημειώματος και η καταχώρισή του στα πρακτικά 30 Έτσι, για παράδειγμα, είναι απαράδεκτος ως αόριστος ο ισχυρισμός με το περιεχόμενο ότι ο κατηγορούμενος «είναι μακροχρόνιος συστηματικός χρήστης ναρκωτικών ουσιών και τοξικομανής, κατά την έννοια του παρόντος άρθρου, αδυνατών να αποβάλει αυτοδυνάμως την έξη της χρήσεως ναρκωτικών ουσιών», ο κατηγορούμενος «κάνει συστηματική χρήση», χωρίς να αναφέρεται ότι απέκτησε την έξη που δεν μπορεί να αποβάλει αυτοδυνάμως 31. Β.1.6 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ - Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΝΑ Καιάφα- Γκμπάντι Συμεωνίδου Καστανίδου, Νομολογιακές εφαρμογές Ειδικών Ποινικών Νόμων, έκδοση 2008, Νομική Βιβλιοθήκη σελ Βλ. διεξοδικότερα, Παύλου ό. π., σελ , βλ. και αιτιολογική έκθεση Νόμου 4139/ Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ , Παρασκευόπουλος Ν. Κοσμάτος Κ., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ. 237επ, ΑΠ 197/2015, NOMOS, Κονταξής Αθανάσιος, Η ποινική Αντιμετώπιση των ναρκωτικών, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2007, σελ. 244, Μαργαρίτης Λ.- Σατλάνης Χρ., Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ ΑΠ 405/2007, NOMOS, Καιάφα- Γκμπάντι Συμεωνίδου Καστανίδου, Νομολογιακές εφαρμογές Ειδικών Ποινικών Νόμων, έκδοση 2008, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ Κοτσαλής Λ. Μαργαρίτης Μ. Φαρσεδάκης Ι., Ναρκωτικά, κατ άρθρο ερμηνεία του Ν. 4139/2013, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη σελ

26 Όπως προαναφέρθηκε, το στοιχείο της εξάρτησης του κατηγορουμένου αποτελεί λόγο άρσης ή μείωσης του καταλογισμού, που οδηγεί είτε σε απαλλαγή, είτε σε μείωση ποινής. Eνα από τα αποδεικτικά μέσα με το οποίο αποδεικνύεται η εξάρτηση είναι η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη. Καταρχήν ως πραγματογνωμοσύνη ορίζεται η παροχή επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων προς το δικαστή ή τον ανακριτή, προκειμένου αυτός να προβεί σε διαπιστώσεις και τελικά σε έκδοση αποφάσεων που θα είναι πιο κοντά στην ουσιαστική αλήθεια. Αρμόδιο πρόσωπο να διατάξει την πραγματογνωμοσύνη είναι ο ανακρίνων ή ο δικαστής, εφόσον θεωρεί ότι οι προσωπικές του γνώσεις είναι ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση του ειδικού επιστημονικού, τεχνικού, ή επαγγελματικού θέματος. Για να διαταχθεί η διενέργεια πραγματογνωμοσύνης, είναι απαραίτητη η ύπαρξη υπονοιών τέλεσης εγκλήματος. Ως εκ τούτου, πριν την κίνηση της ποινικής δίωξης, ο ανακριτικός υπάλληλος που διατάσσει την πραγματογνωμοσύνη πρέπει να ενεργεί είτε στα πλαίσια προκαταρκτικής εξέτασης μετά από εισαγγελική παραγγελία, είτε στα πλαίσια αστυνομικής προανάκρισης όταν υπάρχει αυτόφωρο έγκλημα και όταν υπάρχει κίνδυνος απώλειας αποδεικτικού υλικού.32 Αρμόδιος για τη διενέργεια της πραγματογνωμοσύνης είναι ο πραγματογνώμονας, ο οποίος κατέχοντας ειδικές γνώσεις επιστήμης ή τέχνης, με αυτεπάγγελτη εντολή ανακριτή ή δικαστή, ή, κατόπιν αιτήσεως του πολιτικώς ενάγοντα ή του κατηγορουμένου ή του εισαγγελέα, αφενός μεν καταρτίζει γραπτή έκθεση, αφετέρου δε, αναπτύσσει προφορικά στο ακροατήριο τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του σχετικά με το θέμα, η έρευνα του οποίου του έχει ανατεθεί 33. Το έργο του πραγματογνώμονα μπορεί να φέρει μια από τις κάτωθι τρεις μορφές: α) Παράθεση κανόνων, δηλαδή αφηρημένων πορισμάτων, που διέπουν την επιστήμη ή την τέχνη που ασκεί β) Υπαγωγή συγκεκριμένων περιστατικών στους κανόνες της επιστήμης ή της τέχνης του 32 Μπάκας Χ, Η δικονομική λειτουργία της πραγματογνωμοσύνης στην ποινική δίκη, εκδ. Σάκκουλα 1990, σ.40επ. 33 Βαλληνδράς Δ., Η αποστολή του πραγματογνώμονα και του τεχνικού συμβούλου στην ποινική δίκη, ΠΧρ ΜΔ (1994),σελ